Korona Sądecka przewodnik turystyczny

Korona

Sądecka

Pomiędzy Dunajcem a Białą

Pogórze Rożnowsko-Ciężkowickie Kotlina Sądecka, Beskid Wyspowy Beskid Niski

Przewodnik Turystyczny

7 wycieczek samochodowych i rowerowych, 6 spacerów

Informator turystyczny

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 413 „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” z zakresu małych projektów objętego PROW 2007-2013 Instytucja odpowiedzialna za treść publikacji: Appen Karpaty sp. z o.o.

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Publikacja powstała w ramach Małego Projektu realizowanego zgodnie z Lokalną Strategią Działania LGD „KORONA SĄDECKA”.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Korona Sądecka” 33-395 Chełmiec, ul. Papieska 2 tel. 018 414-56-22 email: stowarzyszenie@lgdkoronasadecka.pl Biuro Stowarzyszenia: Klęczany 1, 33-394 Klęczany tel. 018 443-33-73

Sławomir Kubisa

Korona

Sądecka Pomiędzy Dunajcem a Białą

Pogórze Rożnowsko-Ciężkowickie Kotlina Sądecka, Beskid Niski Beskid Wyspowy

3

Koncepcja tras i tekst Sławomir Kubisa Zdjęcia niesygnowane – Sławomir Kubisa, Szymon Kubisa Józef Piłsudski w Marcinkowicach – Narodowe Archiwum Cyfrowe Opracowanie graficzne, kartografia Helena Bochyńska-Kubisa Redakcja techniczna, korekta, skład Appen Druk i oprawa Grafmar sp. z o.o. ul. Wiejska 43, 36-100 Kolbuszowa Dolna

ISBN 978-83-932270-9-9 © Appen, Grybów 2013 Appen 33-330 Grybów, ul. Jakubowskiego 36 e-mail: redakcja@appen.pl

Mobilna wersja Przewodnika jest dostępna w internecie pod adresem: www.koronasadecka.pl www.koronasadecka.pl - to strona promocyjna projektu zawierająca oprócz informacji przewodnika również interaktywną mapę turystyczną oraz promocyjny spot filmowy.

Korona Sądecka zaprasza!

Turyści dobrze znają sądecczyznę – Nowy i Stary Sącz oraz uzdrowiska doliny Popradu – Piwniczną, Żegiestów, Muszynę, a przede wszystkim Krynicę-Zdrój i pokryte lasami Pasmo Jaworzyny. Ciągle czeka jednak na odkrycie północna część tego malowniczego regionu, obszar gdzie w sąsiedztwie Nowego Sącza, pomiędzy Dunajcem a Białą łączy się wiele krain geograficznych i historycznych z różnymi typami krajobrazów i dziedzictwa kultury.

To Korona Sądecka, tu tak blisko Nowego Sącza i Grybowa wędrować można górskimi łąkami i zalesionymi szczytami sycąc oczy dalekimi perspektywami dolin, gór i łagodnych wzniesień pogórza. Oprócz piękna krajobrazów odkryjemy tu wiele wyjątkowych pamiątek z wielowiekowej historii tej ziemi kolonizowanej intensywnie już od XIII wieku.

Zabytkowe kamienne kościółki i drewniane cerkiewki to charakterystyczny element krajobrazu Korony Sądeckiej, podobnie jak przydrożne kapliczki i krzyże. O dramatycznej historii XX wieku przypominają cmentarze wojenne i miejsca pamięci.

Położony wśród gór Grybów to miasteczko założone w XIV wieku nadaniem Kazimierza Wielkiego. Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się harmonią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbudowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, bank, liceum i siedziba Urzędu Miasta.

Intrygujące galicyjskie miasteczko zobaczyć możemy na przedmieściach Nowego Sącza, w sąsiedztwie Sądeckiego Parku Etnograficznego. To zbudowany niedawno z dużym rozmachem skansen odtwarzający wygląd i klimat małomiasteczkowego rynku gdzieś w Galicji na przełomie wieku XIX i XX . Jego naturalnym uzupełnieniem jest pięknie wkomponowana w krajobraz ekspozycja tradycyjnego budownictwa wiejskiego w dawnej części Parku Etnograficznego.

Innym sposobem na zachowanie tradycji jest „Sądecki Bartnik”, gospodarstwo pasieczne w Stróżach koło Grybowa. Tu można poznać tajniki hodowli pszczół i wytwarzania miodów, poznać ich różne smaki, a także obejrzeć, najbogatszą pewnie w Polsce, kolekcję uli.

W Koronie Sądeckiej naturalnym wyborem formy wypoczynku jest agroturystyka.

W jednym z wielu gospodarstw agroturystycznych w Beskidzie Niskim znajduje się ośrodek Hipoterapii i Jeździectwa „TARA”, gdzie pod okiem fachowców szkolić można umiejętności jazdy konnej.

Korona Sądecka zaprasza!

Sławomir Kubisa, Grybów, styczeń 2013

5

Spis treści Wstęp Informacje praktyczne

Weekend w Koronie Sądeckiej

Dzień 0 – Doliną Białej do Grybowa

Dzień 1 – Grybów i okolice

Dzień 2 – Nad Dunajcem 1 Pomiędzy Kotliną Sądecką a Beskidem Wyspowym Chełmiec, Świniarsko – Helena, Trzetrzewina, Krasne Potockie, Chomranice 2 Nad Smolnikiem i Dunajcem

Białowodzka Góra, Wokół rezerwatu Białowodzka Góra, Klęczany, Mar

cinkowice, Marcinkowice – Gródek, spacer,Gródek – Rdziostów 3 Pomiędzy Nowym Sączem a Jeziorem Rożnowskim

Wielogłowy, Dąbrowa, Ubiad – spacer na Dąbrowską Górę, Mogilno,

Paszyn, Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie 4 Jeden krok w Beskid Niski Miasteczko Galicyjskie i skansen, Kamionka Wielka, Królowa Polska, Królo

wa Górna (d. Ruska), Bogusza, Spacer do Końca Wsi 5 Góry Grybowskie – wokół Jaworza

Spacer na Jaworze, Na Jaworze z Grybowa szlakiem zielonym, Binczaro

wa, Florynka, Kąclowa, Podjaworze, Ptaszkowa 6 Góry Grybowskie – wokół Chełmu

Wawrzka, Ropa, Ropa, Podchełmie, Spacer wokół Chełmu 7 Grybów i Pogórze

Grybów – spacer wokół rynku, Wojciechowa Góra – spacer, Krużlowa,

Wilczyska,„Sądecki Bartnik”, Stróże, Polna, Biała Niżna

Nowy Sącz – spacer wokół rynku

Kolegiata pw. św. Małgorzaty, Dom Gotycki, Sokół, Jagiellońska, Rynek, Synagoga, Zamek

Wokół Jeziora Rożnowskiego

Dolina Dunajca

Doliny Popradu i Kamienicy

Szlakiem cerkiewek do źródeł Białej

8 10

84

Informator Turystyczny

18 21 22 24 28 34 40 46 52 56 64 68 72 76 80

2

5

Chełmiec

je

c

p ra

Popowice

Wola Krogulecka

Barcice Górne

3

Złotne

Bącza

a m

ie ni

Niecew Jeżów

ia

ł

ca

Kamionka Wielka

3 Królowa Polska

6 Wierchołówka

2

7

Czaczów

Rybień

Maciejowa

Kotów

4 1

Nowa Wieś Łabowiec

Łabowa

5

Bogusza

5

Biała Niżna

5 2

4

3

6

3

Berest

Polany

Florynka

Wawrzka 1

6

2

Rop

Górzyn

Brunary

Gródek

Wyskitna

Szalowa

Bochnia

Podchełmie

Słopna

Stróże

4

Polna

Kąclowa

3

Stróżna

Pod Kamianna

Kamianna

Binczarowa

5

GRYBÓW

Nadbrowar

Ptaszkowa

Kućmy

Stara Wieś

Siółkowa

Krużlowa Wyżna

Królowa Górna

Mszalnica

Pagórek

Cieniawa

Mogilno

Trzycierz

Margań Wyżna

Homrzyska

Frycowa

K

Popardowa

Kamionka Mała

2

Mystków

5 Paszyn

4

Podkamienne Żeleźnikowa Wielka Żeleźnikowa Mała

Nawojowa

Łazy Biegonickie

Kunów

1 Falkowa

Korzenna

B

BOBOWA

Wilczyska Wojnarowa Zabrzeż Pogwizdów Mosteczna Łęka Chodorowa Krużlowa Niżna Posadowa Mogilska Koniuszowa 1 4

Łyczana Siedlce

Lipnica Wielka

Lichy

Jesiorki Teluszowa

Jasienna Zagórze Mikowa Janczowa

Boguszowa

Januszowa

Librantowa

Klimkówka

NOWY SĄCZ Piątkowa

Wielopole

1

3

Słowikowa

Sienna

Lipie

Jelna

Ubiad

Wielogłowy

Barcice Dolne

d

Przysietnica

Gołkowice Dolne Moszczenica Gołkowice Górne Niżna

STARY SĄCZ

Po

Gaboń alana ie

óra

NaszaczowiceD Mostki Olszanka

a un

ogi Podegrodzie

Stadła

w

Wola Kurowska

no

ła

Jaruszowa

Biczyce Dolne Szymanowice Strzyganiec Mała Wieś Niskowa Chochorowice Świniarsko Kwasowiec 1 Podrzecze Mokra Wieś

ziele

Trzetrzewina

2

2 4

Rdziostów Biczyce Górne

Wysokie Krasne Biczyckie

1

i

oż

Zbyszyce

Jez

R oro

Dąbrowa Kurów 2

Klęczany Chomranice 3 3 2 Krasne Potockie Marcinkowice

Białawoda 1

Tęgoborze

Rojówka

Zawadka Podchełmie Kłodne 4

owiec

Łyczanka

Świdnik

Nowiny

a

Stańkowa

Bia

Wstęp Krajobraz i nieco geografii Turyści dojeżdżający do Nowego Sącza od północy drogą nr 75, mijając Wielogłowy i Wielopole i zjeżdżając lekkim łukiem ze wzniesienia w Zabełczu, widzą jak otwiera się dolina Dunajca, tworząc szerokie obniżenie pomiędzy wysokimi w oddali górami. To Kotlina Sądecka. Tu w widłach Dunajca i Kamienicy rozciąga się stale rosnące miasto.

Płaskie dno kotliny, na zachodnim brzegu Dunajca, zajmują leżące naprzeciw Nowego Sącza miejscowości Chełmiec i Świniarsko. Dalej na zachód, w Chochorowicach, Niskowej, Szymanowicach, teren wznosi w kierunku zalesionych grzbietów i szczytów Beskidu Wyspowego z miejscowościami Trzetrzewina, Krasne Potockie, Biczyce.

Głęboką bruzdę we wzniesieniach Beskidu Wyspowego stanowi mocno zaznaczona dolina niewielkiej rzeki, czy właściwie potoku, o nazwie Smolnik biegnąca od strony Limanowej na wschód i łącząca się z doliną Dunajca poniżej Nowego Sącza. Nad Smolnikiem leżą między innymi Chomranice, Klęczany i Marcinkowice. Północną część doliny tworzy Pasmo Łososińskie Po drugiej stronie Dunajca, naprzeciw ujścia Smolnika, wyrasta pasmo wysokich wzniesień Pogórza Rożnowskiego z Dąbrowską Górą. Od nich, w stronę Nowego Sącza ,kieruje się szereg głęboko wciętych dolinek z Librantową, Naściszową, Boguszową i Paszynem. To już Beskid Niski. Cały ten rozległy obszar należy do Gminy Chełmiec.

Pasma Beskidu Niskiego, docierające do Kotliny Sądeckiej od wschodu, porozcinane są dolinami rzek Kamionki, Królówki i Czarnej Kamionki oraz potoku Wolanka. Grzbiety pasm pokryte są lasami, które stanowią znaczną część obszaru gminy Kamionka Wielka.

Przebieg dolin pomógł w wytyczeniu i zbudowaniu w XIX wieku linii kolejowej Tarnów – Leluchów, choć i tak konieczne było drążenie w skałach tunelu, będącego do dziś atrakcją trasy kolejowej Nowy Sącz – Grybów.

Dalej na wschodzie, nad Białą, rolnicze Pogórze Cieżkowickie styka się z zalesionymi Górami Gry-

bowskimi, stanowiącymi część Beskidu Niskiego.

Rozległy masyw Jaworza, najwyższego wzniesienia tych gór (880 m n.p.m.), rzuca się w oczy podróżnym wysiadającym z pociągu w Grybowie. Szczyt Jaworza to jednocześnie najwyżej położony punkt Korony Sądeckiej. Czasem już we wrześniu jego szczyt bieleje śniegiem.

Przyroda Główny charakter przyrodzie tych miejsc nadają dwie doliny rzeczne oraz wciąż duże kompleksy leśne.

i mostów.

Dunajec, zbierający swe wody z Tatr, Pienin, Gorców i Beskidu Sądeckiego jeszcze w pierwszej połowie XX wieku był dziką górską rzeką o całkowicie naturalnym korycie. Gwałtowne, letnie wahania wielkości przepływu sięgały w dolnym biegu 11 metrów i skutkowały katastrofalnymi powodziami, jak ta z lipca 1934 rok, kiedy zalane zostały między innymi niżej położone dzielnice Nowego Sącza i zniszczone wiele dróg

Po wybudowaniu zapory wodnej w Niedzicy przepływ Dunajca przez Kotlinę Sądecką jest bardziej przewidywalny, a jego koryto i dno ustabilizowane.

Co wcale jednak nie znaczy, że rzeka utraciła swój koloryt i czar. Widoczne szczególnie tam, gdzie kończy się płaskie dno kotliny i wody zaczynają znów sunąć u stóp coraz wyższych wzniesień od Chełmca do Kurowa. Brzeg Dunajca, przy moście pod zboczem Białowodzkiej Góry, to ulubione miejsce wędkarzy.

Sama Białowodzka Góra to cenny przyrodniczo kompleks lasów chronionych jako rezerwat przyrody Białowodzka Góra nad Dunajcem z lasami dębowo bukowymi, na południowych zboczach, i bukowo jodłowymi na zboczach północnych i wieloma rzadkimi roślinami runa leśnego. Lasami pokryte jest całe Pasmo Łososińskie.

Biała jest dopływem Dunajca. Krótsza o blisko jedną trzecią, ma źródła u stóp Lackowej, pod główną granią karpacką w Beskidzie Niskim. Wciąż potrafi zaskakiwać wielkimi wahaniami wielkości przepływu i w ostatniej dekadzie na wielu odcinkach wylewała katastrofalnie.

Zwarte kompleksy lasów pokrywają długie grzbiety wzniesień Beskidu Niskiego pomiędzy Kamionką Wielką a Grybowem. Są to lasy mieszane, w których buki, graby i jawory współwystępują ze świerkami i jodłami. Rzadkie są cisy, chronione w rezerwacie Mogilno na stokach Jodłowej Góry. W komplesie Maślanej Góry, na północny wschód od Grybowa, znajduje się rezerwat „Jelenia Góra” chroniący las jaworowy ze stanowiskiem rzadkiej paproci.

kowie pasterzy wołoskich z południowych Karpat, wędrując na północ, mieszali się z ludnością ruską i ostatecznie osiedli w polskich Karpatach, również w Beskidzie Niskim, tworząc specyficzne kultury góralskie. Tych, którzy zamieszkali w górnym biegu Białej, zwano Łemkami lub Rusnakami. Zajmowali się pasterstwem oraz eksploatacją lasów. Wsie wyróżniały się w krajobrazie dzięki specyficznej architekturze prawosłanych drewnianych cerkwi.

O historii

W XVIII wieku, pod panowaniem Austro-Węgier, okolica zapada w galicyjski sen, z którego budzić się zaczyna w końcu XIX wieku, wraz z budową linii kolejowych i nowymi możliwościami eksportu płodów rolnych, a także rozpoczynającą się gorączką naftową.

Kotlina Sądecka, ze względu na swoje położenie i ukształtowanie, stanowiła obszar atrakcyjny dla osadnictwa już co najmniej od mezolitu. Z tej epoki pochodzą najwcześniejsze tutejsze znaleziska archeologiczne. Pierwsze słowiańskie grodziska powstały na jej południu, u wylotu prowadzącej z gór doliny Dunajca – w Naszacowicach i Podegrodziu.

Jednak dobrze udokumentowana historia tej ziemi zaczyna się od Starego Sącza i księżniczki węgierskiej Kingi, założycielki klasztoru klarysek.

Choć założony przez czeskiego króla, Nowy Sącz był zawsze lojalny wobec królów polskich i cieszył się ich zainteresowaniem. Jako miasto i zamek na południowym, dyplomatycznym szlaku, a czasem jako miejsce ostatniego schronienia. Na przykład odbicie Nowego Sącza z rąk załogi szwedzkiej przez mieszczan, było jednym z punktów zwrotnych w historii „potopu”, docenionym przez Jana Kazimierza.

W XII i XIII wieku rozpoczął się zorganizowany proces kolonizacyjny na terenie pogórzy karpackich, prowadzony przez rody rycerskie i kościół. W dolinie Białej karczowali lasy osadnicy sprowadzeni przez Gryfitów oraz benedyktynów tynieckich, zaś w południowej strefie Pogórza na przedpolu gór powstała Brona, system strażnic granicznych na linii Bobowa, Stróże, Gródek, Szymbark.

Dłużej kolonizacji opierały się zalesione góry, ale i w te miejsca dotarła fala osadnictwa, tyle, że z nieoczekiwanego kierunku, bo od wschodu. Potom-

Dwudziestolecie II Rzeczpospolitej to jednocześnie ostatnia odsłona rozkwitu gospodarczego tych ziem w pełnym bogactwie wielokulturowego dziedzictwa i nieprzerwanego ciągu tradycji. Po kolejnych dziesięciu latach po roku 1939 brakuje już w tym pejzażu nie tylko społeczności łemkowskiej i żydowskiej, ale również ziemiaństwa z jego kulturą materialną, a tradycyjne rzemiosło i architektura regionalna przegrywa na codzień z PRL-owskim ersatzem modernizmu – choć jednocześnie czyni się tu wiele dla zachowania cennego dziedzictwa architektury i sztuki ludowej.

Obecnie coraz większą wagę przywiązuje się tu do troski o wszelkie zachowane ślady wielowiekowej historii tych ziem i jej dziedzictwo – zabytkowe świątynie i przydrożne kapliczki, liczne cmentarze wojenne, dwory, pozostałości parków dworskich i inne cenne fragmenty środowiska przyrodniczego. Poprawia się też, z roku na rok, infrastruktura turystyczna, baza noclegowa i gastronomia. Przez góry i pogórze wiedzie wiele dobrze oznakowanych szlaków pieszych, wytyczane są kolejne szlaki rowerowe. Ciekawie przypominana jest tradycja gospodarki pasiecznej (Stróże, Kamionka Wielka) czy sztuki ludowej (Paszyn).

Bliskość zaś Nowego Sącza, z szeroką ofertą atrakcji miejskich, jest dodatkowym atutem za wybraniem Korony Sądeckiej na miejsce kilkudniowego czy dłuższego wypoczynku.

9

Informacje praktyczne O Przewodniku

O Informatorze Turystycznym

Przewodnik niniejszy przeznaczony jest przede wszystkim dla zmotoryzowanych turystów – gości coraz liczniejszych gospodarstw agroturystycznych okolic Chełmca, Klęczan i Marcinkowic, Kamionki Wielkiej, Królowej i Boguszy, Binczarowej, Florynki, Ptaszkowej i innych malowniczych miejsc na zachód, północ i wschód od Nowego Sącza.

Gastronomia Planując wycieczki musimy pamiętać o tym, że większa część Korony Sądeckiej to obszary wiejskie z ograniczoną ofertą gastronomiczną. Bary, pizzerie i restauracje położone są przy drogach krajowych i wojewódzkich.

Chcemy przedstawić im Koronę Sądecką w trakcie krótkich, trwających od 2 do 4, wyjątkowo 5 godzin, wycieczek samochodowych połączonych ze spacerami do szczególnie atrakcyjnych miejsc.

Trasy 7 wycieczek – które można oczywiście dowolnie łączyć – układają się w podróż z zachodu na wschód, od Beskidu Wyspowego po wschodnie krańce Gór Grybowskich.

Ułożyliśmy trasy w taki sposób aby przejazd odbywał się w większości drogami lokalnymi o małym natężeniu ruchu, co sprawia, że łatwo można je przejechać również rowerem. Podajemy odpowiednio czasy przejazdu, różnicę wysokości oraz maksymalne nachylenie drogi.

Drogi w górach są kręte i czasami mają spore nachylenie, trzeba na nich zachować ostrożność pamiętając o samochodach nadjeżdżających z przeciwka.

Malowniczość dróg prowokuje turystów do niespodziewanych postojów w celu wykonania fotografii, jednak nie w każdym miejscu drogi jest to możliwe. Wysiadając z samochodu pamiętajcie również o pozostawieniu go na biegu i hamulcu ręcznym.

Przy zabytkowych kościołach i muzeach nie ma problemu z parkowaniem, wskazujemy również miejsca na pozostawienie samochodu na czas odbywania pieszego spaceru.

Na koniec proponujemy spacer wokół rynku w Nowym Sączu, a także przedstawione w wielkim skrócie dalsze wycieczki w różne strony Sądecczyzny.

Uzupełnieniem przewodnika jest Informator Turystyczny.

Legenda do map trasa wycieczki szlak turystyczny pieszy trasa turystyczna rowerowa 10

Noclegi Dobra i coraz liczniejsza oferta gospodarstw agroturystycznych staje się miejscową specjalnością.

Ciekawym przykładem jest gospodarstwo „Tara” w dolinie Kamionki, gdzie pobyt połączyć można z nauką jazdy konnej.

Również agroturystyczny charakter ma prowadzone z rozmachem gospodarstwo pasieczne „Sądecki Bartnik” w Stróżach, gdzie nocować można w nowoczesnych pokojach gościnnych.

Dla większych grup możemy polecić Ośrodek Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej w Grybowie.

Turystyka Atrakcyjny krajobrazowo i kulturowo obszar Korony przecinają szlaki turystyczne piesze, znakowane przez PTTK i PTT, oraz znakowane przez miejscowe samorządy trasy rowerowe. Można korzystać z nich tworząc własne wycieczki piesze i rowerowe.

Specyficzną trasą samochodową jest natomiast Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce prowadzący do zabytkowych kościołów, cerkwi, dworów i innych budowli drewnianych.

Wydarzenia Na obszarze Korony Sądeckiej przez cały rok organizowane są imprezy kulturalne i sportowe, interesujące nie tylko dla mieszkańców ale i dla gości. Zamieszczamy kalendarium głównych imprez, dane szczegółowe dostępne są na stronie: www.koronasadecka.pl Produkty lokalne i twórcy ludowi Rejon tak bogaty w tradycje ma wielki potencjał oferowania gościom swoich produktów lokalnych, wyrobów rękodzielnictwa i sztuki ludowej.

Informacje o stale powiększającej się ofercie na stronie www.koronasadecka.pl

Weekend w Koronie Sądeckiej My wiemy, że warto przyjechać tu na dłużej. Jeśli wpadniecie na weekend, przekonacie się o tym sami, dlatego przedstawiamy kilka pomysłów na spędzenie dwu i pół dnia w Koronie Sądeckiej.

Wycieczki samochodowe, wędrówki piesze po szlakach, jazda konna, Szlak Architektury Drewnia-

nej – program pobytu w zależności od upodobań i pogody.

Większą część obszaru Korony Sądeckiej pokrywa mapa turystyczna „Góry Grybowskie” wydana przez Appen w roku 2011 – będzie pomocna w planowaniu innych jeszcze wycieczek po okolicy. Mapa dostępna jest w księgarniach w Grybowie i Nowym Sączu.

Źródła W przewodniku wykorzystano następujące źródła: internet www.chelmiec.pl www.kamionka.iap.pl www.grybow.pl www.gminagrybow.pl www.wikipedia.org www.powiat.nowy-sacz.pl www.stroze.com www.ptaszkowa.pl www.kirkuty.xip.p www.szlakrenesansu.pl www.mojestroze.republika.pl www.bartnik.pl www.drewniana.malopolska.pl www.dziedzictwo.ekai.pl materiały drukowane Dolina Białej, Przewodnik Turystyczny, Appen, Komorów 2009 Dolina Dunajca, Przewodnik Turystyczny, Appen, Komorów 2010 Ziemia Grybowska, Mapa Turystyczna, Appen, Komorów 2009 Góry Grybowskie, Mapa Turystyczna, Appen, Komorów 2011 Beskid Wyspowy, Compass, Kraków 2012 Beskid Niski, Compass, Kraków 2010 Pogórze Rożnowskie, Compass, Kraków 2009 X Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, album, Kraków 2007 Praca zbiorowa, Grybów – studia z dziejów miasta i regionu, Universitas, Kraków 1992 Jan Bazyl Lipszyc, Tydzień w Górach Grybowskich, Kraj, Warszawa 1986 F. Antoni Ossendowski, Karpaty i Podkarpacie, reprint, Libra, Rzeszów 2007 Stanisław Osika, Sentymentalne spacery po międzywojennym Grybowie, Appen, Komorów 2008

11

Marcinkowice Grodkowa Góra

widok doliny Dunajca przy ujściu Smolnika w oddali Białowodzka Góra

12

13

1 1 – Grybów, zabytkowa plebania, obecnie Muzeum Parafialne 2 – Kamionka Wielka, „Tara” – Ośrodek Jeżdziectwa i Hipoterapii 3 –J aworze, wieża widokowa 4 – Jamnica, przydrożne nieśmiertelniki 5 – Paszyn, kapliczka przy drodze nr 28 6 – Wawrzka, chmury nad Chełmem 7 – Rdziostów, łąka nad Dunajcem 8 – Paszyn, Muzeum Sztuki Ludowej 9 – Falkowa, Sądecki Park Etnograficzny 10 – Dąbrowska Góra, mgły nad Jeziorem Rożnowskim 11– Grybów, ogród z widokiem na Chełm

14

8

4

5

9

2

3

6

7

10

11

15

1

16

2

3

3

3

1 – Marcinkowice, samotny dąb na Grodkowej Górze nad Dunajcem 2 – Chomranice, zabytkowy kościół Najświętszej Marii Panny z roku 1692 3 – Falkowa, Sądecki Park Etnograficzny kadry z dorocznej imprezy folklorystycznej „Wesele u Lachów” lato 2012

3

3

3

17

Weekend w Koronie Sądeckiej Dzień 0 – Doliną Białej do Grybowa Ziemia Sądecka znana jest przede wszystkim z miejsc położonych nad Popradem.

Zaskakujące jednak jest, jak wiele pięknych i cennych kulturowo miejsc znajduje się w najbliższym sąsiedztwie Nowego Sącza pomiędzy Beskidem Wyspowym,

Dojazd doliną Białej

Dolina Białej to unikalna w polskich Karpatach, choć niedoceniona jeszcze, trasa turystyczna. Rzeka wije się malowniczymi zakosami wśród wzniesień Pogórza, a linia kolejowa i szosa siłą rzeczy te meandry naśladują. Droga o dobrej nawierzchni nie jest bardzo ruchliwa i pozwala na delektowanie się krajobrazami. Atrakcją przyciągającą rzesze turystów jest owiane legendami Skamieniałe Miasto pod Ciężkowicami. Mijane miasteczka mają średniowieczny rodowód i wyjątkowy urok: Tuchów, Ciężkowice, Bobowa – w każdym warto choćby na chwilę się zatrzymać – przekona was o tym nasz inny przewodnik – „Dolina Białej” Appen 2009.

Piątek po południu

Pierwszy nocleg proponujemy w Grybowie, Ośrodek Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej dysponuje dużą liczbą miejsc o dobrym standardzie i niewygórowanych cenach w pawilonach wśród zieleni poza miastem.

Na przedwieczorny spacer skierować się można z Ośrodka albo w górę, dróżką pomiędzy polami, na wierzchołek wzgórza o nazwie Matulanka, albo w dół do miasta.

Z Matulanki zobaczy się w dali szeroką perspektywę Gór Grybowskich otaczających dolinę Białej – oraz dachy miasteczka w dole, pomiędzy którymi strzela do góry wysoka wieża neogotyckiego kościoła św. Katarzyny.

Można też wybrać się na spacer wokół grybowskiego rynku schodząc stromą drogą koło plebanii. Wówczas zobaczy się kościół z całkiem innej perspektywy: masywne ceglane ściany wznoszące się stopniami w niebo. Rynek na co dzień gwarny i kipiący ruchem, w piątkowy wieczór wyda się opuszczony, co ma przynajmniej tę zaletę, że łatwo przenieść się można tutaj wyobraźnią w czasie.

18

Pogórzem a Beskidem Niskim. Warto wpaść tutaj choćby na weekend aby się o tym przekonać i może kiedyś wrócić na bezpretensjonalne wakacje pod gruszą, lub raczej pod śliwą, w górach.

Na przykład do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy Grybów zyskiwał krajową sławę jako Miasto – Mistrz Gospodarności, czy do okresu międzywojennego, w którym spotykały się tu trzy różne kultury, przez stulecia harmonijnie ze sobą sąsiadujące w tych okolicach – polska, żydowska i łemkowska. Można też wyobrazić sobie ten rynek wypełniony samochodami, wozami i wojskiem c.k. armii, której oddziały grupowały się tu w przededniu Bitwy Gorlickiej w 1915 roku. Albo przenieść się od razu do czasów Grottgera, spotykającego się tu z miłością swego krótkiego życia Wandą Monné.

Bo te niewielkie, ale w większości stylowe kamieniczki, otaczające rynek nie zmieniły się prawie od połowy XIX wieku. W ostatnich latach właściciele coraz bardziej zresztą dbają o przywrócenie elewacjom pierwotnego wystroju i barw.

Na zakończenie spaceru warto odwiedzić kawiarnię „Café Maciejowski” w najniższym narożniku rynku.

Oprócz zaskakującego imperialnego wystroju miejsce to oferuje wyjątkową możliwość spojrzenia na dolinę Białej z tarasów zawieszonych wysoko nad rzeką – w miejscu z racji wielu kamiennych murów zabezpieczających skarpę nazywanym dumnie grybowskim Dubrownikiem. Więcej o Grybowie na stronach 56 – 59.

Biała pod Ciężkowicami, Skamieniałe Miasto

rezerwat przyrody nieożywionej

19

Grybów Dwór Hoshów i kościół św. Katarzyny widok z wiaduktu kolejowego nad Białą

Weekend w Koronie Sądeckiej Dzień 1 – Grybów i okolice Na pierwszy dzień weekendu proponujemy zwiedzenie Grybowa i jego okolic gdzie znaleźć można nad Białą gospodarstwo pasieczne z wieloma atrakcjami dla całej rodziny.

Na popołudnie proponujemy na przykład zwiedzanie zabytkowych kościółków i cerkiewek na Szlaku Architektury Drewnianej, zakończone odwiedzinami w Sądeckim Parku Etnograficznym.

Sobota – przed południem

Sobota, po południu

– z dziećmi warto odwiedzić gospodarstwo „Sądecki Bartnik” w Stróżach, gdzie oprócz bogatego świata miodów i unikalnej kolekcji uli znaleźć można mini-zoo i skansen pełen imponujących rzeźb z drewna. Atrakcją jest przejażdżka konnym wozem polnymi drogami w okolicy. To tylko 7 kilometrów od Grybowa, a jeśli pobyt w gospodarstwie się przedłuży, można skorzystać z miejscowej restauracji „Bartna Chata”, której bogate menu tworzą potrawy przygotowane w zgodzie ze staropolską tradycją. Naturalnie można tu również degustować wyborne piwo miodowe i miody pitne.

Opis na stronie 62.

– dla dorosłych – odwiedzenie grybowskiego Muzeum Parafialnego ze zbiorami cennej sztuki sakralnej, pochodzącymi z dawnych okolicznych kościołów i cerkwi, opis na stronie 58.

– dla rodziny – dwugodzinny spacer z grybowskiego rynku na Wojciechową Górę ponad miastem.

Gwarantowane niezrównane widoki zarówno w kierunku północnym na Pogórze, jak i na otaczające miasto z pozostałych kierunków Góry Grybowskie. Opis spaceru na stronie 59.

– odwiedzenie Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie ze słynną kolekcją drewnianych świątków i innych wyrobów miejscowej sztuki ludowej, której mecenasem od wielu dziesięcioleci jest paszyńska parafia, opis na stronie 39, oraz – odwiedzenie Miasteczka Galicyjskiego w Falkowej koło Nowego Sącza, gdzie ciekawie zrekonstruowana została przestrzeń rynku niewielkiego galicyjskiego miasta z początku XX wieku. Można tu zobaczyć wnętrze c.k. poczty, karczmy, zakładu fotograficznego i wiele innych ciekawych miejsc.

W ratuszu zaskakuje stylowa kawiarnia. Niepowtarzalny klimat miejsca tworzą: wystrój wnętrza, zapach mielonej kawy i domowego ciasta oraz muzyka płynąca z winylowych płyt. Opis na stronie 41.

– lub krajobrazową wycieczkę samochodową po zachodniej części Beskidu Niskiego – Małopolskim Szlakiem Architektury Drewnianej, odwiedzając zabytkowe kościółki i cerkiewki. Z Cieniawy należy zjechać do pobliskiej Ptaszkowej, a następnie okrążając Jaworze zobaczyć kościółek w Kąclowej, cerkiew w Binczarowej, cerkiew w Boguszy, cerkiew w Królowej Górnej. Ciekawy jest również zabytkowy murowany kościół w Kamionce Wielkiej.

Na przedpołudnie pierwszego dnia weekendu polecamy, w zależności od preferencji i pogody, następujące opcje:

Sobota – pora obiadowa

Opuszczając Grybów i kierując się w stronę Nowego Sącza trzeba się wspiąć dość wysoko na górę o nazwie Cieniawa, gdzie warto zatrzymać się w zajeździe „U Krystyny” na obiad.

Można tu skosztować potraw kuchni regionalnej również z dziczyzny i jagnięciny. Dodatkowym walorem tego miejsca są dalekie górskie widoki – przy dobrej pogodzie zobaczyć można z Cieniawy nawet odległe Tatry.

Na sobotnie popołudnie polecamy w zależności od pogody:

Swoistym uzupełnieniem tej wycieczki będzie wizyta w Sądeckim Parku Etnograficznym w Falkowej. Opisy tras na stronach 41 – 51.

Ponieważ w każdym przypadku dalsza droga prowadzi przez Nowy Sącz, warto przed wieczorem przespacerować się przez jego urokliwe centrum, a latem koniecznie spróbować miejscowych lodów.

Opis spaceru na stronie 64.

Na nocleg polecamy stylowy zajazd Noce i Dnie w Świniarsku, około 4 kilometrów od centrum Nowego Sącza.

21

Weekend w Koronie Sądeckiej Dzień 2 – Nad Dunajcem Na drugi dzień weekendu proponujemy poznawanie zachodnich okolic Nowego Sącza, zaczynając od krótkiego spaceru w stronę Dunajca, a następnie samochodową wycieczkę krajobrazową skrajem Beskidu Wy-

spowego. Po południu odwiedzimy dwór w Marcinkowicach i poznamy historię bitwy Marcinkowickiej z udziałem Józefa Piłsudskiego i wybierzemy się na spacer na niezwykłe miejsce widokowe nad Dunajcem.

Niedziela przed południem

W Marcinkowicach, po odwiedzeniu dawnego dworu Morawskich i pięknej stylowej kaplicy drewnianej, trzeba koniecznie wybrać się spacerem do miejsca zwanego Gródek, położonego na wzgórzu nad Dunajcem.

Na niedzielny poranek proponujemy spacer nad brzegiem Dunajca ze Świniarska na Helenę, przedmieście Nowego Sącza. Opis spaceru na stronie 25.

Po drodze – panorama starego miasta po drugiej stronie rzeki, zaś na zakończenie spaceru uroczy stary kościółek drewniany parafii św. Heleny. Opis spaceru na stronie 25.

Panoramę Nowego Sącza i całej doliny Dunajca, obramowanej Beskidami, podziwiać można w różnych ujęciach z trasy wycieczki samochodowej prowadzącej skłonami Beskidu Wyspowego ze Świniarska przez Trzetrzewinę i Krasne Potockie, Chomranice do Klęczan i Marcinkowic. Opis wycieczki na stronach 24 – 33.

Niedziela, pora obiadowa

Na lunch czy obiad możemy polecić Zajazd Pod Górką w Biczycach Dolnych przy drodze nr 28. Konieczny jest zjazd z trasy wycieczki około 4 kilometrów w kierunku Nowego Sącza – po czym powrót drogą nr 28 do miejscowości Krasne Potockie.

Niedziela, po południu

W Krasnem Potockim warto zatrzymać się przy zabytkowej kaplicy drewnianej otoczonej dawnym parkiem dworskim, zaś w Chomranicach należy koniecznie obejrzeć zabytkowy kościół z XVII wieku.

To niezwykłe wzgórze o naturalnych walorach obronnych było miejscem osadnictwa w czasach kultury łużyckiej i wczesnosłowiańskiej. Z jego szczytu rozciąga się panorama doliny Dunajca i ujścia Smolnika z lesistym masywem Białowodzkiej Góry w tle – zdjęcia na stronach 13 i 14. Trudno uwierzyć, że ten pusty górzysty krajobraz dotyczy miejsca oddalonego zaledwie 5 kilometrów od Nowego Sącza. Opis spaceru na stronie 32.

Droga powrotna z tego weekendu wiedzie na północ doliną Dunajca. Z Marcinkowic należy skierować się do Woli Marcinkowskiej i stamtąd drogą lokalną przez Zawadkę do Tęgoborzy. Droga wspina się na wysokie obniżenie pomiędzy górą Chełm a Białowodzką Górą i dostarcza kolejnych wrażeń krajobrazowych.

Zjeżdżając do Tęgoborzy mija się dawny majątek Stadnickich z dworem o charakterystycznym portyku z czterema kolumnami. Droga nr 75 prowadzi na północ wzdłuż Jeziora Rożnowskiego, a potem krótkimi serpentynami osiąga wzniesienie Just, gdzie w pięknym miejscu widokowym skrywa się wśród lip drewniany XVIII wieczny kościółek.

Dalej po drodze można jeszcze odwiedzić: zamek Tropsztyn, pustelnię św. Świerada w Tropiu i wieżę zamkową w Czchowie. Opis na stronie 69.

Pokazaliśmy całą tę okolicę w dużym skrócie – tak na jeden weekend. Jest tu jednak znacznie więcej do zobaczenia, więcej do przeżycia. Przyjedźcie na dłużej, skorzystajcie z dalszej części przewodnika oraz informatora turystycznego! Obejrzyjcie atrakcje Korony Sądeckiej na mapie interaktywne:j – www.koronasadecka.pl

22

Rodziele nad Chomranicami zachodnie stoki Białowodzkiej Góry widok na dolinę Smolnika i Beskid Wyspowy

23

Witowice Dolne

B

Zagórze

Krosna

Pomiędzy Kotliną Sądecką a Beskidem Wyspowym Witowice Górne

Łęki

Grabie

Rożnów

Bartkowa Łazy

Równia

Chełmiec –Świniarsko [1] Trzetrzewina [2] Krasne Potockie [3] Chomranice [4]

Tabaszowa długość trasy – 25 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu samochodem 2 godziny, czas przejazdu rowerem 4 godziny, maksymalnaRąbkowa różnica wzniesień 300 m, obyłczynamaksymalne nachylenie drogi 13 % (Trzetrzewina). Łososina Dolna

Koszarka

Znamirowice

Roćmirowa

ie Just gdzie leżą Niskowa Zwiedzanie Korony Sądeckiej Niskiego, Nowinyzaczynamy sk i Trzetrzewina, Stańkowa w Lipie wycieczką do zachodniej jej części, gdzie by od zachodu spojrzeć no na miasto w kotlioż Na koniec dotrzemy proponujemy krótki spacerŚwidnik z widokiem na nie i otaczającerojeRgóry.

Sienna o Łyczanka ezi panoramę Nowego Sącza poprzez Dunado dolinyJSmolnika i górującego nad nią Pajec i odwiedzenie zabytkowego kościółka sma Łososińskiego, gdzie w Chomranicach Zbyszyce Rojówka bęJelna drewnianego na Helenie. Następnie zobaczymy kolejny zabytkowy kościół. dziemy wjeżdżać na wyniosłości Beskidu Chełm Tęgoborze

.

Bukowiec

Podchełmie Kłodne

.

Wola Kurowska

Zawadka Zamczysko Białawoda 607

731

4

.

odzka Góra Białow 616

Słowikowa Kurów

Dąbrowa

Ubiad

Klimkówk

Klęczany

Chomranice

3

Wielogłowy

Krasne Potockie

Marcinkowice

Librantow

Rdziostów

Wielopole

Biczyce Górne

Wysokie

Januszowa

Krasne Biczyckie Trzetrzewina

Chełmiec

2

Zadziele

Biczyce Dolne

NOWY SĄCZ

Szymanowice Strzyganiec

nie

Mała Wieś

Niskowa Chochorowice

1

Kwasowiec Mokra Wieś

K

Piątkowa

Świniarsko

lica

a

Gródek nad D

Podrzecze

Kunó Stadła

24 Jaruszowa

Łazy Biegonickie

Chełmiec, Świniarsko – Helena Chełmiec to obecnie ruchliwe lewobrzeżne przedmieście Nowego Sącza, przez które prowadzi od mostu na Helenie droga nr 28 w kierunku Limanowej i Wadowic.

Chełmiec Limanowa Helena

Wieś Chełmiec, jako część rozległych dóbr w ziemi sądeckiej, które Bolesław Wstydliwy w 1257 roku podarował swojej małżonce, księżnej Kindze, przez stulecia należała do klasztoru klarysek w Starym Sączu. Późniejszą konsekwencją tego faktu było sprowadzenie tu, za czasów austriackich, niemieckich kolonistów i przejście miejscowego majątku w ręce rodziny Wittingów, do której należał do roku 1945.

Nowy Sącz

Świniarsko

Około pół kilometra za przejazdem kolejowym linii Nowy Sącz – Chabówka, którą obecnie jeżdżą tylko sporadycznie pociągi retroturystyczne, należy obok budynku Urzędu Gminy Chełmiec skręcić w lewo w ulicę Papieską.

Świniarsko to jedna ze wsi wiana klasztornego świętej Kingi.

Jej mieszkańcy wsławili się udziałem w pomocy oswobodzenia Nowego Sącza z rąk szwedzkich podczas „potopu”.

W pierwszych dniach wojny 1939 wieś stała się obiektem terroru wojsk niemieckich.

Droga prowadzi wśród gęstej podmiejskiej zabudowy równolegle do biegu Dunajca w stronę Podegrodzia – i dociera najpierw do Świniarska.

W miarę, jak ulica Starowiejska zbliża się do wału powodziowego, na łąkach nad Dunajcem, coraz rzadsza staje się zabudowa. W miejscu, gdzie krzyżuje się ona z biegnącym wysoko torem kolejowym, warto wdrapać się na wał, by ujrzeć perspektywę Bistuszowa mostu i panoramę starego miasta w Nowym Sączu z dominującą wieżą kolegiaty św. Małgorzaty.

Wieś Świniarsko znalazła się 5 września 1939 na przedpolu walk o Nowy Sącz, a jej mieszkańcy stali się jednymi z pierwszych ofiar niemieckiej brutalności. Przypomina o tym krzyż postawiony w miejscu rozstrzeliwań, tuż przy drodze.

Spacer ze Świniarska na Helenę Trasa spaceru prowadzi od dworku „Noce i Dnie” w Świniarsku przez Małą Wieś do zabytkowego niewielkiego kościółka na Helenie niedaleko Dunajca.

Parking Samochód pozostawić można na parkingu dworku „Noce i Dnie” lub pobliskiego sklepu.

Trasa Ulica podmiejska, długość 2,5 km tam i 2,5 km. z powrotem, czas przejścia – ok. 1,5 godz.

Najpierw kierujemy się chodnikiem przy drodze Chełmiec – Podegrodzie przechodząc około 500 metrów do ulicy Starowiejskiej, którą skręcamy w prawo. Uliczka wije się wśród coraz rzadszej zabudowy podmiejskiej, w której odnaleźć można tradycyjne drewniane domy wiejskie, a także zadbaną zabytkową kapliczkę wybudowaną przez mieszkańców Małej Wsi w roku 1860 w dowód wdzięczności za ocalenie od pomoru.

Mijając dalej boisko sportowe docieramy do ulicy Świętej Heleny, przy której znajduje się wejście na cmentarz i stojący w cieniu wielkich lip zabytkowy, drewniany kościółek. Wybudowany został w roku 1686 z fundacji przełożonej klasztoru klarysek w Starym Sączu. Miał tu uczestniczyć w nabożeństwie oddział rycerstwa polskiego spieszącego na odsiecz Wiednia.

Kościółek nie posiada wieży, a jedynie niewielką sygnaturkę. W barokowym ołtarzu znajdują się osiemnastowieczne obrazy, w tym obraz św. Heleny, patronki parafii. Piękne wnętrze kościółka malował między innymi Stanisław Wyspiański.

Powrót tą samą drogą – lub częściowo ścieżką po koronie wału powodziowego nad korytem Dunajca.

25

Trzetrzewina, Krasne Potockie, Chomranice Mijając stylowy hotelik „Noce i Dnie”, a następnie nowy kościół (historia starego, wędrującego kościoła w Świniarsku opisana jest na stronie 41) dojeżdżamy do miejscowości Podrzecze, gdzie skręcić należy w prawo w kierunku Trzetrzewiny.

Trzetrzewina

kapliczka z XIX wieku

Droga prowadzi najpierw wśród pól płaskim dnem Kotliny Sądeckiej, jednak w Chochorowicach zaczyna się wspinać na zbocza wzniesień Beskidu Wyspowego. Na stromym podjeździe zwraca uwagę pięknie odrestaurowana murowana XIX-wieczna kaplica z obrazem w bogato zdobionej barokowej

Krasne Potockie

widok na zachód w kierunku Wysokiego

26

ramie. W tym miejscu warto też się zatrzymać dla pięknych krajobrazów z widokiem Kotliny Sądeckiej otoczonej górami.

Położona na skłonach Beskidu Wyspowego z widokiem na Kotlinę Sądecką Trzetrzewina założona została w XIV wieku w ramach akcji kolonizacyjnej Kazimierza Wielkiego. Wieś wsławił szesnastowieczny sołtys Zygmunt Mazurek, odznaczony przez Stefana Batorego za odwagę podczas wypraw moskiewskich. Król nagrodził sołtysa ziemią i zwolnił go z danin.

Jeszcze raz można zatrzymać się po przejechaniu przez Trzetrzewinę, skąd – zanim wjedzie się w las – widać znacznie więcej. Jadąc przez las docieramy na koniec do drogi nr 28, Nowy Sącz – Limanowa.

Skręcając na nią w prawo kierujemy się na wschód, zjeżdżając w dół serpentynami pod górą Litacz w stronę Biczyc.

Biczyce leżące na zachodnim skraju Kotliny Sądeckiej, u podnóża Beskidu Wyspowego, założone zostały przez zakon Bożogrobców Miechowskich (miechowitów) lecz przez trzy wieki należały do klasztoru klarysek w Starym Sączu. W XIX wieku wieś zasiedlona została ludnością niemieckojęzyczną i przemianowana na Biczyce Niemieckie. W XX wieku kolonizatorzy ulegli ostatecznie spolszczeniu i po ostatniej wojnie miejscowość używa obecnej nazwy.

Przed Biczycami skręcamy w lewo na Krasne Potockie gdzie jedziemy dalej na północ, znów drogą lokalną.

Tu zaczyna się specyficzny krajobraz łagodnych dolin i długich wzniesień, na których pola uprawne przetykane są niewielkimi lasami. Kiedy droga, pokonując obniżenie, dociera do takiego grzbietu, ku północy otwiera się z łąki, przed dawnym parkiem dworskim, piękny widok na lesiste Pasmo Łososińskie z wyraźnie zarysowanym charakterystycznym profilem szczytu góry Chełm.

Krasne Potockie – niewielka wieś należąca w XV wieku do rodziny Marcinkowskich. Jeszcze w XIX wieku stał tu dwór po którym pamiątkami są dawne zabudowania gospodarcze i kaplica w parku podworskim.

Ozdobą tego pięknego miejsca jest drewniana kaplica dworska św. Magdaleny [3]. Ruszając stąd dalej w kierunku Męciny, w lewo, napotkamy wkrótce inną niewielką kapliczkę pod grupą starych lip na łące. Grzbiet, którym prowadzi droga, opada stopniowo aż do doliny Smolnika.

Skręcając w prawo kierujemy się w stronę Chomranic leżących u stóp Chełmu.

Chomranice to założona w średniowieczu na szlaku handlowym z Tymbarku do Nowego Sącza wieś rycerska, związana z rodziną Marcinkowskich herbu Gryf. O sile tutejszej parafii świadczą dwa piękne kościoły, ten z XVIII wieku i współczesny, zbudowany niedawno.

Tu znajdziemy najcenniejszy zabytek architektury tych okolic. Drewniany kościół Najświętszej Marii Panny w Chomranicach zbudowany został w roku 1692. Z tego samego roku pochodzi wolno stojąca dzwonnica drewniana z izbicą. W połowie XIX wieku dobudowana została kaplica Przemienienia Pańskiego [4].

W zakrystii podziwiać można polichromię ornamentalną z XVIII wieku. Cenne jest wyposażenie wnętrza: barokowe i rokokowe ołtarze, barokowa ambona oraz kamienna chrzcielnica z XVIII wieku.

W ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej Chomranickiej. Kościół włączony został do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

W tym miejscu, w Beskidzie Wyspowym nad Smolnikiem kończy się pierwsza trasa naszego objazdu przez Koronę Nowego Sącza.

Krasne Potockie

dawna kaplica dworska

2

Chomranice

kościół Najświętszej Marii Panny

Chełm, Pasmo Łososińskie widok z Krasnego Potockiego

4

Chomranice

kościół Najświętszej Marii Panny

27

Witowice Dolne

Nad Smolnikiem i Dunajcem

B

Zagórze

Krosna

Witowice Górne

Łęki

Grabie

Rożnów

Chomranice – Białowodzka Góra [1] Klęczany [2] Marcinkowice [3] Gródek [4] Łazy Rdziostów [5] Równia – wycieczka samochodowa lub rowerowa,

Bartkowa

Tabaszowa długość trasy – 21 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 6 godz., maksymalna Rąbkowa różnica wzniesień 296 m, maksymalne nachylenie 11 % (Podchełmie, Rozdziele). Gródek nad D obyłczyna Koszarka Łososina Dolna Znamirowice Trasa tej wycieczki jest dość krótka. DlaRoćmirowa Dunajca pod Białowodzką Górą.

Zobaczye Just ki i Marcinkourozmaicenia proponujemy dodatkowo my pamiątki historii Klęczan Nowiny s Stańkowa Lipie ow jedną dłuższą wycieczkę pieszą i jeden wic, a na koniec ostaniemy na kamieńcu żn Świdnik R spacer. ZŁyczanka różnych perspektyw obejrzymy nad nurtem iDunajca, by przypatrywać się Sienna oro J eznurtowi i ptakom. dolinę Smolnika, panoramę okolic Jeziora wartkiemu Rożnowskiego, a także malownicze zakole Zbyszyce

.

731

Jelna

Tęgoborze

Chełm

Bukowiec

Zawadka

.

Podchełmie Kłodne

.

1

Klęczany

Chomranice

2 Krasne Potockie

Wola Kurowska

Zamczysko 607 Białawoda

odzka Góra Białow 616

Słowikowa Ubiad

Klimkówk

3

4

Marcinkowice

Wielogłowy

Librantow

5 Wielopole

Biczyce Górne

Wysokie

Dąbrowa

Kurów

Rdziostów

Januszowa

Krasne Biczyckie Trzetrzewina Zadziele

Chełmiec NOWY SĄCZ

Biczyce Dolne

Piątkowa

Szymanowice Strzyganiec

nie

28

Falkowa

Kwasowiec Mokra Wieś

K

Mała Wieś

Niskowa Chochorowice

Świniarsko

lica

a

Rojówka

Podrzecze

Kunó Stadła

Białowodzka Góra Chełm i Pogórze Rożnowskie widok z Białowodzkiej Góry

Z parkingu przy zabytkowym kościele w Chomranicach ruszamy drogą obok nowego kościoła na północ.

Droga przecina tor kolejowy i pnie się dość ostro w górę do miejscowości Podchełmie, gdzie blisko po lewej piętrzy się pokryta lasem kopuła Chełmu.

Choć szczyt oferuje dalekie widoki, nie jest on łatwo dostępny, nie wiedzie tam żaden oznakowany szlak turystyczny, a jedynie drogi leśne.

W Zawadce otwiera się piękna panorama otoczenia Jeziora Rożnowskiego z Tęgoborzem na pierwszym planie. Dalsza trasa prowadzi podjazdami wąską drogą asfaltową i wymaga szczególnej ostrożności.

Należy przekroczyć skrzyżowanie z drogą do Tęgoborza i skierować się na wschód w stronę masywu Białowodzkiej Góry. Wąska, ale o bardzo dobrej nawierzchni, droga wznosi się najpierw łagodnie na wprost, a potem zaczyna długimi zakosami ostro trawersować zbocze, by ostatecznie wydostać się przez las na otwartą przestrzeń na grzbiecie wzniesienia. Skręcając w lewo dojeżdżamy po chwili do pamiątkowego krzyża i pomnika papieskiego.

Białowodzka Góra – rezerwat przyrody Parking Samochód zostawić można przy krzyżu i tablicy papieskiej, gdzie jest niewielkie miejsce postojowe.

Panorama Z miejsca pod krzyżem rozciąga się daleki widok na meandrującą wśród wysokich zalesionych wzniesień dolinę Dunajca z odległą perspektywą masywu Jaworzyny.

Najbliższy pokryty lasem szczyt, po lewej stronie, to Zamczysko (607,2 m n.p.m.), północna kulminacja masywu Białowodzkiej Góry. Na wprost opada stromo zbocze kotliny, najpierw odkrytymi łąkami, zaś niżej lasem aż do samego Dunajca. To teren rezerwatu Przyrody „Białowodzka Góra”. Po prawej pokryty również lasem grzbiet ciągnący się od wierzchołka Białowodzkiej Góry (615,8 m n.p.m.)

Za doliną Dunajca, na wprost, wznoszą się wzgórza Pogórza Rożnowskiego przechodzące ku południowi w Beskid Niski.

W kierunku zachodnim odkrywa się daleka panorama doliny Smolnika po lewej i okolic Jeziora Rożnowskiego po prawej – przedzielona grzbietem Pasma Łososińskiego z kulminacją Chełmu na wprost.

29

Wokół rezerwatu Białowodzka Góra Spacer wokół rezerwatu długość 5 km, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 150 m, czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Z a m c z ys k o

Biała Woda

Zawadka

Rozdziele

R oz d z i e l e

Od krzyża kierujemy się w prawo, idąc drogą początkowo asfaltową, a dalej gruntową pod wierzchołkiem Białowodzkiej Góry. Po kilkuset metrach droga wydostaje się na otwartą przestrzeń z perspektywą Kotliny Sądeckiej i Nowego Sącza. To niewielki płaskowyż o nazwie Rozdziele. Za widocznymi w oddali pojedynczymi zabudowaniami zbocze zostało podcięte wielkim kamieniołomem „Klęczany”.

Chełmiec Bistuszowa

Kurów, Białowodzka Góra nad Dunajcem powyżej mostu w Kurowie

30

Szlak żółty prowadzi w lewo blisko lasu. Na tym odcinku nawierzchnię drogi tworzą naturalne ławice piaskowca, których bieg i spadek jest zgodny dokładnie z powierzchnią zbocza.

Po wejściu w las dróżka opada zakosami w dół i dociera ostatecznie do przysiółka Marcinkowic o nazwie Łazy. Tu należy skręcić w lewo kierując się za znakami szlaku żółtego, prowadzącego skrajem lasu, najpierw zbliżając się do koryta Dunajca, a następnie okrążając wciętą głęboko dolinę potoku Białej Wody. Po przekroczeniu Białej Wody zaczyna się najbardziej uciążliwa część spaceru, kiedy szlak prowadzi zakosami ostro w górę pokonując ponad 200 metrów różnicy wysokości.

Za wysiłek Zamczysko odwdzięczy się pięknym widokiem doliny Dunajca z niższego cyplowatego szczytu (505 m n.p.m.) poprzez rzadką buczynę.

Dodatkową atrakcją są tu, słabo widoczne w terenie, ślady dawnego grodu związanego z kulturą łużycką. Być może miejsce to ma również związek z legendarnym zamkiem Lemiesz, o którym źródła historyczne mówią jedynie, że leżał nad Dunajcem.

Kończy się tu szlak czerwony, a na szczyt Zamczyska (605 m n.p.m.) prowadzą znaki czarne. Ze szczytu pozostaje do zakończenia wycieczki około 800 metrów pokonywanych w terenie płaskim na otwartej przestrzeni.

Klęczany, Marcinkowice Z Białowodzkiej Góry wracamy przez Zawadkę, kierując się bezpośrednio w dół do Klęczan (na skrzyżowaniu przy sklepie – w lewo).

Klęczany to kolejna wieś rycerska i szlachecka nad Smolnikiem. Ostatnimi dziedzicami miejscowego majątku była rodzina Zielińskich, po której pamiątką jest niewielki dworek.

Rozpoczęta w XX wieku, początkowo na niewielką skalę, eksploatacja kamienia budowlanego nabrała rozmachu w czasie budowy tamy rożnowskiej na Dunajcu. Dzisiaj potężna skalna odkrywka zbocza Białowodzkiej Góry to główny rys krajobrazowy tej miejscowości.

Pamiątką z historii tego miejsca jest dawny dwór Zielińskich, obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury w Chełmcu.

Z dawnego parku dworskiego zachowały się pojedyncze egzemplarze drzew – między innymi lipa o obwodzie pnia 6,85 m oraz dąb o obwodzie pnia 5,40 m. Obok dworu znajduje się zabytkowa kapliczka Matki Boskiej z XIX wieku.

Jadąc w dół biegu Smolnika na wschód, docieramy do Marcinkowic.

Marcinkowice leżą w ujściu doliny Smolnika do przełomowej doliny Dunajca. Przez stulecia należały do rycerskiej rodziny Marcinkowskich. Znamienna dla czasów „potopu” jest historia spalenia tutejszego dworu przez Szwedów oraz arian z niedalekiej Dąbrowy. Do historii weszły na trwałe po tak zwanej „bitwie marcinkowickiej” 5 grudnia 1914 roku, w której dowodził Józef Piłsudski. Współcześnie słynne ze szkoły rolniczej im.

Władysława Orkana, której duży kompleks ma siedzibę na terenie dawnego majątku.

Rosyjska ofensywa na południowym froncie utknęła w końcu roku 1914 na linii Dunajca.

Legioniści polscy już w listopadzie walczyli w rejonie Limanowej, zaś 5 grudnia trzy bataliony z kawalerią i artylerią skierowane zostały wzdłuż linii kolejowej w kierunku Nowego Sącza, który Rosjanie mieli właśnie opuszczać.

W wieczornych ciemnościach 5 grudnia Piłsudski źle ocenił siły rosyjskie i nakazał artylerii w Rdziostowie nękać przemarsz kolumn rosyjskich na prawym

Klęczany

Marcinkowice

Marcinkowice

Marcinkowice

dwór Zielińskich

pomnik Legionistów

dwór Morawskich

dawna kaplica dworska

31

Marcinkowice – Gródek, spacer brzegu Dunajca, które brał za bezbronne tabory.

Miała nimi o świcie zająć się kawaleria Beliny lecz stało się odwrotnie, Rosjanie zaatakowali słabe siły polskie i choć początkowo mieli duże problemy ze sforsowaniem Dunajca, to ostatecznie walki rozegrały się w Marcinkowicach i po wielogodzinnym boju Piłsudski, wobec ryzyka okrążenia, nakazał wycofanie oddziałów do Pisarzowej.

Choć nie była to wielka bitwa, Piłsudski mówił o niej jako o najładniejszej walce, jaką stoczył. Jako Naczelnik Państwa odwiedził powtórnie Marcinkowice w roku 1921.

Z tymi wydarzeniami związany jest dwór Morawskich w Marcinkowicach, który gościł Piłsudskiego zarówno w 1914, jak i w 1921 roku. Na początku XVIII wieku dobra Marcinkowskich przeszły w ręce rodziny Paszyców, a potem kolejno Marasse, Fauck i w 1921 Morawskich. Dwór, choć niewielki, już w osiemnastym wieku nazywany pałacykiem, w połowie wieku XIX został rozbudowany do obecnej wielkości i uzyskał, do klasycystycznej sylwetki, elementy stylu szwajcarskiego, które z biegiem czasu zniknęły.

Stanisław Fauck był inżynierem górnictwa naftowego, wykształcił się w Stanach Zjednoczonych po wojnie secesyjnej, w której brał udział. W Klęczanach koło Gorlic założył firmę eksploatacji ropy naftowej i dorobiwszy się kupił majątek w Marcinkowicach. Ponieważ w końcu XIX wieku stał się cenionym autorytetem w swojej dziedzinie, na salonach marcinkowickiego dworu gościli często nie tylko biznesmeni, ale i politycy.

Na skraju Lasu Pasternik, nad terenem dawnego majątku, znajduje się cmentarz, przy którym osobną kwaterę stanowią groby poległych tu Legionistów.

Wyjeżdżając bramą parkową z dawnego majątku należy skręcić w prawo i za chwilę znowu w prawo.

Obok szkoły prowadzi w górę droga, która zakręca przy zabytkowej kaplicy dworskiej z lat dwudziestych XX wieku, ostatnio pięknie odnowionej. Za kolejnym zakrętem widać już cmentarz.

Marcinkowice

Gródek

Rdziostów

Nad zakolem Dunajca pod Marcinkowicami wznosi się wzgórze Gródek. Proponujemy krótki spacer w to piękne miejsce.

Parking Samochód postawić można na placu przed budynkiem stacji kolejowej w Marcinkowicach.

W latach międzywojennych w majątku urządzono wytworne letnisko – „prowadzone przez właściciela majątku ziemskiego, zapewnia gościom wszelką opiekę i wygodę w atmosferze polskiego dworu. Wycieczki koleją, automobilem lub końmi do pobliskich uzdro- Chełmiec Spacer na wzgórze Gródek nad Dunajcem wisk: Zakopanego, Krynicy, Szczawnicy, Żegiestowa itd. długość – 1,3 km tam i 1,3 km z powrotem, Bliskość miasta Nowego Sącza ułatwia korzystanie ze różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniżBistuszowa wszystkich rozrywek towarzyskich”. szym punktem trasy – 70 m, czas przejścia – ok. 45 min.

W gajówce w Marcinkowicach w roku 1940 ukryty został odbity z rąk gestapo w Nowym Sączu Jan Karski, Od budynku stacji należy skierować się na wprost, legendarny emisariusz Państwa Podziemnego.. uliczka skręca po chwili w prawo. Po kolejnych 150 metrach należy skręcić w lewo uliczką pomiędzy Po wojnie w parku obok dworu powstała szkoła rolgęsto wybudowanymi domkami. Ta uliczka prowanicza, która jest obecnie jedną z większych placówek dzi pod wzgórze – ale nie bezpośrednio, bo po 250 tego typu w regionie. Przez lata funkcjonowało w niej metrach skręca w prawo i pnie się ostro na wynioprzyszkolne muzeum regionalne, gromadzące pamiątsłość, gdzie dociera do samotnego drzewa na tle ki związane z historią Legionów i Bitwy Marcinkowskiej, doliny Dunajca. Teraz trzeba skierować się drogą którego kustoszem był emerytowany nauczyciel jezyka gruntową w dół i w lewo w stronę niedalekiego polskiego, Józef Gościej. Obecnie muzeum jest niegospodarstwa. czynne, a jego przyszłość niejasna.

32

Gródek – Rdziostów Dróżka okrąża gospodarstwo i za nim ukazuje się wzniesienie z trzema krzyżami, rodzaj kaplicy polowej. Jest to miejsce niezwykłe, wzgórze o charakterze kamiennego ostańca u połączenia doliny Smolnika z doliną Dunajca dawało w pradziejach i średniowieczu naturalne warunki obronne. Nic zatem dziwnego, że odkryto tu ślady dawnego osadnictwa z czasów kultury łużyckiej, a być może późniejszych Panorama Kierując się grzbietem wzgórza na północ, stajemy po kilkudziesięciu metrach przed samotnym młodym dębem, pod którego gałęziami rozpościera się wyjątkowy widok na dolinę Dunajca, biegnącego łukiem w kierunku przełomu pod Białowodzką Górą. Choć nie jest tu bardzo wysoko, to jeden z najpiękniejszych widoków w miejscach opisywanych tym przewodnikiem i naprawdę warto się tu znaleźć.

Powrót do samochodu tą samą drogą.

Ostatnim odwiedzanym miejscem jest Rdziostów, miejsce pamięci narodowej. Miejscowość leży na wzniesieniu oddzielającym Marcinkowice od Chełmca. Kierując się z Marcinkowic w stronę Nowego Sącza mijamy Rdziostów. Około 400 metrów

Marcinkowice dawna stacja PKP

Rdziostów

miejsce pamięci

za ostatnimi zabudowaniami w lewo prowadzi w dół wąska asfaltowa dróżka. Kilkadziesiąt metrów niżej znajduje się brama miejsca pamięci, jednak samochód zostawić trzeba nieco niżej przy zakręcie.

Miejsce pamięci narodowej w Rdziostowie to cmentarz pomordowanych przez faszystów niemieckich.

Masowe egzekucje odbywały się tutaj od 12 czerwca 1940 roku aż do dnia do 18 stycznia roku 1945.

Liczba ofiar z terenu Sądecczyzny i z innych stron Polski nie jest dokładnie znana i mieści się między 1000 a 2500 osób.

Spacer nad Dunajcem – Rdziostów Będąc tutaj warto zejść nad Dunajec (około 400 m) i zrobić sobie na koniec tej wycieczki atrakcyjny spacer jego brzegiem, dochodząc aż pod odwiedzone wcześniej wzgórze Grodzisko i zakręt Dunajca, gdzie z kamieńca nad jego brzegiem zobaczymy kolejny raz Białowodzką Górę – z nowej jeszcze perspektywy.

Kończąc wycieczkę jedziemy z Rdziostowa do Chełmca, gdzie zamknięta zostaje pętla trasy po lewej stronie Dunajca. W kolejnych wycieczkach Dunajec widoczny będzie na zachodzie.

Marcinkowice Grodkowa Góra

Marcinkowice

Dunajec i Białowodzka Góra

33

Witowice Dolne Bujne

Pomiędzy Nowym Sączem a Jeziorem Rożnowskim Zagórze

Jamna

Witowice Górne

Rożnów

Bartkowa

Bębny

Łazy Chełmiec – Wielogłowy [1 ] Dąbrowa [2] Ubiad [3] Mogilno [4] Paszyn [5] Podole Górowa – wycieczka samochodowa lub rowerowa,

Tabaszowa

Podglinicze długość trasy – 33 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, Podole czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4 godz., rower 5 godz., maksymalna Gródek nad Dunajcem Rąbkowa różnica wzniesień 280 m, maksymalne nachylenie 7 %.

Koszarka Znamirowice Roćmirowa Podczas tej wycieczki odwiedzimy interejobraz ie Just miejsca na północ k sujące od Nowego Sąspoza s Lipie ow

cza, leżące w dolinie żn Dunajca oraz na stoRo kach wzgórz Beskidu Niskiego, a częściowo o Sienna ior J ezRożnowskiego. Szczególne walory Pogórza widokowe ma proponowany, niezbyt męZbyszyce Jelna czący, spacer na Dąbrowską Górę.

Będzie to też ostatnia okazja do spojrzenia na kraWola Kurowska

borze

woda

Beskidu Wyspowego – tym razem Przydonica Dunajca.

Dalej trasa poprowadzi Lichy wzgórzami i dolinami na wschód w stronę Paszyna, zbaczając Jasienna jeszcze na pięknie Zagórze położone Mogilno ze starym kościółkiem.

Paszyn słynie w świecie z wielu artystów Mikowa tworzących sztukę ludową, warto więc zoJanczowa baczyć tamtejszy kościół i muzeum.

Jesiorki

Słowikowa Kurów

2 2

cinkowice

Ubiad

Dąbrowa

3

Łyczana Siedlce

Wielogłowy

Rdziostów Wielopole

Pogwizd

Łęka Librantowa

Koniuszowa

Posadowa Mogilska

4 Mogilno

Januszowa

Chełmiec NOWY SĄCZ

Niec

Korzenna

Boguszowa

Dolne

Teluszowa

Trzycierz

Klimkówka

1

Lipnica W

.

Jodłowa Góra

5

753

Paszyn

Piątkowa

.

Rosocha

753

Cieniawa Mała Wieś

Falkowa Pagórek

Mystków Świniarsko

Mszalnica

drzecze

Wierc

Kunów

34

Królow

Trasa prowadzi Gromnik, Rzepiennik Biskupi, Turza, Ostrusza Łazy Biegonickie

Królowa Polska

Wielogłowy Z Chełmca przez most na Helenie wjeżdżamy do Nowego Sącza, by zaraz za mostem skręcić w lewo, kierując się znakami na Kraków. Północnymi przedmieściami Nowego Sącza, przez Zabełcze, dojeżdżamy ruchliwą drogą nr 75 do Wielogłów, gdzie po prawej stronie, na skłonie wzgórza, zaznacza się w krajobrazie imponująca sylwetka nowego kościoła. W jego kierunku prowadzi w prawo ulica za firmą „Wiśniowski”.

W cieniu wielkiej wieży nowego kościoła i pachnących lip, mocno wsparty murowanymi przyporami w zbocze, przypatruje się Kotlinie Sądeckiej od wielu stuleci stary gotycki kościółek pw. Wniebowzięcia NMP. Wybudowany z ciosów kamiennych około 1318 roku, swoją obecną formę zyskał po rozbudowie w 1627 roku, kiedy to wzniesiono zakrystię, kaplicę i wieżę. O gotyckim rodowodzie świadczą między innymi ostrołukowe portale kamienne oraz płyta nagrobna z herbami Starykoń, Abdank, Topór i Ogończyk oraz napisem minuskułowym z XV wieku. Choć wiele szczegółów architektury i wyposażenia wnętrza pochodzi z baroku, wrażenie ogólne kojarzy się raczej ze spokojem, skromnością i prostotą.

W najbliższym sąsiedztwie kościoła – prawdopodobnie jeden z najstarszych zachowanych w okolicy dworów, a jednocześnie jeden z najstarszych dworów alkierzowych.

Zbudowany został w siedemnastym wieku z drewna modrzewiowego. Posiadał oryginalnie cztery alkierze w narożnikach, z których przetrwały dwa od frontu, a łamany dach polski kryty był gontem.

Może niezbyt okazały, ale niewątpliwie dobry przykład ówczesnej siedziby szlacheckiej. Do zespołu dworskiego należą także częściowo przebudowane XIX-wieczne, murowane czworaki. Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Wielogłowy leżą na żyznych ziemiach pomiędzy Dunajcem a łagodnymi stokami wyniesień Beskidu Niskiego, na północ od Nowego Sącza. Przez długi okres czasu stanowiły ośrodek dużego majątku najpierw rycerskiego, a potem szlacheckiego należącego do Wielogłowskich herbu Gryf i Odrzykoń. Ich cennym dziedzictwem jest kościół Wniebowzięcia NMP, którego budowę datuje się na rok 1318.

Powracamy na drogę nr 75 i kierując się dalej na północ dojeżdżamy do skrzyżowania, na którym droga 75 skręca w lewo, zaś prosto prowadzi droga

Dąbrowa

dwór z XIX wieku

Dąbrowa

kaplica dworska

Wielogłowy

kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Wielogłowy

dwór alkierzowy z XVII wieku

35

Dąbrowa nr 975 do Gródka. Po kolejnych czterystu metrach zatrzymujemy się przy bramie parkowej po lewej stronie drogi. Dwór widoczny jest pomiędzy drzewami.

Majątek w Dąbrowie należał w XVI wieku do rodziny Wielogłowskich, później osiedlili się tu arianie, którzy okryli się złą sławą podczas potopu szwedzkiego grabiąc pod wodzą Wespazjana Schlichtinga dwór w Marcinkowicach. Na początku XIX wieku istniał tu dwór drewniany. Obecną budowlę, o eklektycznej architekturze pałacyku wiejskiego, wzniesiono w połowie XIX wieku, kiedy właścicielem posiadłości był Władysław Kempner. Gościła tu pomiędzy rokiem 1901 a 1902 Gabriela Zapolska wraz ze swoim świeżo poślubionym mężem. Obecnie mieści się tu szpital.

36

Dąbrowa leży w miejscu, gdzie bieg Dunajca zatrzymują i kierują na zachód wzniesienia Pogórza Rożnowskiego z kulminacją Dąbrowskiej Góry. Jej historia związana była długo z dobrami wielogłowskimi. W miejscowym dworze, na początku XX wieku, gościła Gabriela Zapolska.

Z Dąbrowy wracamy w kierunku Wielogłów, by za skrzyżowaniem z drogą 75 skręcić w lewo w lokalną drogę na Ubiad. Droga prowadzi na wschód wznosząc się dnem doliny, aż przecinając niewielki zagajnik dociera na szczyt wzniesienia w rejonie Klimkówki, gdzie znajduje się węzeł szlaków turystycznych – czerwonego i zielonego.

Z tego miejsca proponujemy wycieczkę pieszą szlakiem zielonym na Dąbrowską Górę.

Dąbrowska Góra, droga prowadząca grzbietem z Ubiadu widok na wschód spod kapliczki

Ubiad – spacer na Dąbrowską Górę Nowy Sącz

Ubiad

Kraków

Dąbrowa Klimkówka

Nowy Sącz

Parking Brak tu, niestety, miejsc postojowych, samochód można więc zostawić jedynie na terenie jednego z okolicznych gospodarstw za zgodą właściciela.

Spacer długość – 2,9 km tam i 2,9 km z powrotem, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 132 m, czas przejścia – ok. 2 godz.

Znaki szlaku zielonego prowadzą na zachód odsłoniętym grzbietem, z którego rozciąga się panorama doliny potoku Jelnianka i wzgórz nad Jeziorem Rożnowskim na północy, oraz zalesionych w dużej części wzgórz Beskidu Niskiego na południu.

Wąska asfaltowa dróżka mija najpierw boisko sportowe i prowadzi dalej prawie płaską powierzchnią grzbietu o wysokości ok. 450 m n.p.m. przez odcinek ponad 1 km. Po przekroczeniu skrzyżowania z drogą poprzeczną, prowadzącą z doliny, szlak zaczyna się coraz bardziej wznosić. W niewielkim lesie należy wybrać drogę prowadzącą ostro zakosami w górę. Po kolejnym kilometrze droga wychodzi ostatecznie na otwartą przestrzeń i dociera do szczytu, gdzie w wyjątkowo pięknym otoczeniu stoi kapliczka Matki Boskiej.

Panorama Szczyt wzniesienia leży na wysokości 582 m n.p.m. i zapewnia dalekie widoki przede wszystkim na północ w stronę otoczenia Jeziora Rożnowskiego – oraz na wschód, na całą malowniczą okolicę pogranicza Pogórza Rożnowskiego i Beskidu Niskiego.

Na zachodzie widać daleką perspektywę wzniesień Beskidu Niskiego.

Powrót tą samą trasą.

Dąbrowska Góra widok na wschód

Dąbrowska Góra

kapliczka Matki Boskiej

Bistuszowa

Dąbrowska Góra

mgły nad Pogórzem Rożnowskim

Mogilno

widok w stronę Boguszowej

37

Mogilno, Paszyn Położona malowniczo na wyniesieniach Pogórza Rożnowskiego pod Dąbrowską Górą wieś Ubiad należała do dóbr wielogłowskich. Przez miejscowość prowadzi wyjątkowo malowniczy szlak turystyczny z Librantowej przez szczyt Dąbrowskiej Góry do Dąbrowy. Pod szczytem stacje drogi krzyżowej z kapliczką Matki Boskiej ufundowaną na pamiątkę pielgrzymki Jana Pawła II na Sądecczyznę.

Z miejscowości Ubiad kierujemy się samochodem dalej przez Klimkówkę na Librantową. Dalej przez Koniuszową docieramy do Mogilna, gdzie warto zobaczyć górujący ponad dolinami zabytkowy kościół drewniany.

Librantową, wieś leżącą na szerokich grzbietach wzniesień Beskidu Niskiego założyli mieszczanie sądeccy, nadając jej nazwę Poręba Elbrantowa. Przez malowniczą okolicę, której krajobrazy uzupełniają zabytkowe kapliczki, prowadzi szlak turystyczny z Nowego Sącza do Dąbrowy.

Kościół parafialny św. Marcina wybudowany został w roku 1765 na miejscu spalonej wcześniejszej światyni. W jego wnętrzu zachowały się barokowe detale ciesielskie, a także elementy wyposażenia starego kościoła – krucyfiks gotycki z ok. 1400 roku, gotycka rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego i renesansowa kamienna chrzcielnica oraz nagrobne

Mogilno kościół św. Marcina

38

płyty rodziny Rożnów. Obok kościoła znajduje się XVI-wieczna, murowana kaplica św. Anny.

Z Mogilna kierujemy się na południe do Paszyna, przecinając pasmo Beskidu Niskiego pod Jodłową Górą.

Droga wspina się najpierw do przełęczy, którą przecina niebieski szlak turystyczny pieszy wiodący grzbietem pasma – a potem opada w dół wąską lesistą doliną aż do drogi nr 28 Nowy Sącz – Gorlice.

Tu trzeba skręcić w lewo i drogą nr 28 zjechać w dół około 500 metrów do kolejnej dolinki i wjechać w nią skręcając z drogi nr 28 w prawo. Tu znajduje się kościół parafialny w Paszynie, a przy nim Muzeum Sztuki Ludowej.

Paszyn leży na stokach wzgórz Beskidu Sądeckiego opadających do doliny rzeczki Łubinki. Założyli go mieszczanie sądeccy. To bardzo malownicze tereny niemal tuż obok Nowego Sącza, ale Paszyn to przede wszystkim znany w kraju ośrodek sztuki ludowej, wspieranej i promowanej przez tutejszych proboszczów, których staraniem powstało przyparafialne muzeum.

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie Paszyn to współcześnie znany również poza Polską ośrodek sztuki ludowej o charakterze głównie religijnym. Niezwykłym fenomenem jest to, że powstał w miejscu, w którym nie było wielowiekowej tradycji rzeźbiarskiej czy malarskiej.

Przybyły tu w roku 1957 ówczesny proboszcz tutejszej parafii ks. Edward Nitka dostrzegł u mieszkańców Paszyna coś, czego sami nawet nie byli wcześniej świadomi: gotowość do wyrażania siebie poprzez nadawanie kształtom wyrzeźbionym z drewna czy namalowanym na szkle własnego wyobrażenia piękna i harmonii.

Prace paszyńskich rzeźbiarzy i malarek ksiądz Nitka wprowadził do kościoła parafialnego, który uzyskał w ten sposób niepowtarzalny wystrój wnętrza.

Większa część zbiorów zgromadzonych przez ponad pół wieku działalności kolejnych pokoleń twórców ludowych z Paszyna znalazła swoje miejsce na ekspozycji w Muzeum Sztuki Ludowej, otwartym z inicjatywy obecnego proboszcza w roku 1994.

scy twórcy zyskali sławę w Polsce i za granicą, a ich prace znaleźć można w wielu kolekcjach muzealnych i prywatnych.

“Bowiem to piękno ukryte w świątkach ludowych, ukazane przez zwykłych prostych nieraz i nie wykształconych ludzi sprawia, że człowiek oglądając je wycisza się i przybliża do Nieskończonego Piękna.” - ks. Stanisław Janas.

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie 33-326 Mogilno, Paszyn 197 tel. 18 440-27-97 Zwiedzanie w dni powszednie od 12.00 do 17.00 w niedziele od 13.00 do 16.00.

Prosimy o wcześniejsze zgłaszanie grup!

Najbardziej charakterystyczne dla paszyńskiej twórczości ludowej są drewniane świątki. Paszyń-

Paszyn

Paszyn

Paszyn

Paszyn

kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Muzeum Sztuki Ludowej

kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Muzeum Sztuki Ludowej

39

Łazy Podole Górowa Podglinicze

Bruśnik

Jeden krok w Beskid Niski Podole

Gródek nad Dunajcem

ro

Ro

Zalesie Górne

Koszarka

rowice

ż

ie Przydonica Falkowa [1] Kamionka Wielka [2] Królowa Górna [3] Lichy Bogusza [4] Koniec Wsi [5] sk w Lipie o n – wycieczka samochodowa lub rowerowa,

Jasienna długość trasySienna – 22 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, Zagórze czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 3,5 Lipnica godz., rower 4,5 godz., Wielka Mikowa maksymalna różnica wzniesień 280 m, maksymalne nachylenie 5 % (Bogusza) Jelna

yce

BOBOWA

Jesiorki

Pierwszym punktem tej wycieczki jest zwieSłowikowa Łyczana dzanie Miasteczka Galicyjskiego i SądeckieUbiad Dąbrowa Siedlce go Parku Etnograficznego – skansenu, gdzie Klimkówka wkomponowazobaczyć można doskonale ne w krajobraz ślady dawnej kultury maWielogłowy Łęka terialnej Sądecczyzny. Dalej przez wschodLibrantowa nie krańce Nowego Sącza skierujemy się Koniuszowa wzdłuż linii kolejowej w dolinę Kamionki.

B Teluszowa

Krużlowa Wyżna

.

Boguszowa

Jodłowa Góra

753

Paszyn

Piątkowa

1

Siółkowa

.

Rosochatka

753

NOWY SĄCZ

ia

Jadąc cały czas na wschód przez coraz barNiecew Jeżów Korzenna dziej lesiste doliny Beskidu Niskiego dotrzemy do dawnej krainy Łemków, po których Wojnarowa Trzycierz Zabrzeż jedyną pamiątkąPogwizdów są drewniane cerkiewki i stare cmentarze. Wycieczka Mosteczna zakończy się krótkim spacerem leśnym pomiędzy dwie- Chodorowa Krużlowa Niżna ma dolinami.

Posadowa Mogilska Mogilno

Januszowa

Wielopole

ł

a

Janczowa

Wola Kurowska

Cieniawa

Stara Wieś

GRYBÓW

Kućmy

Falkowa Pagórek

Mystków

Ptaszkowa

Mszalnica Nadbrowar Kunów

3

2

Łazy Biegonickie

Podkamienne

Żeleźnikowa Wielka

a

ie

ni

Żeleźnikowa Mała

40

Rybień

Homrzyska Bącza

.

U 82

Czerszla 877

Łabowa Czaczów

B

4

Maciejowa

Frycowa

Popowice

rcice Dolne

ca

.

Kozie Żebro 888

.

Jaworze 882

Bogusza

5 Margań Wyżna

m

846

Kamionka Wielka

Popardowa

K

Postawne

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Mała

Nawojowa

.

Wierchołówka

Kotów

Miasteczko Galicyjskie i skansen Nowy Sącz

Miasteczko Galicyjskie

Miasteczko Galicyjskie znajduje się na wschodnich przedmieściach miasta, przy drodze nr 28 Gorlice – Nowy Sącz, około trzech i pół kilometra od Paszyna.

Przy obiekcie znajduje się obszerny parking.

Parking Obszerny parking przy Miasteczku Galicyjskim

Miasteczko Galicyjskie

ul. Lw owsk a Klimk ówka

Sądecki Park Etnograficzny

Lasek Falkowski

wieku – gdzieś w Galicji. Rynek z jednej strony zamyka okazały ratusz ze strzelistą wieżą, a z drugiej rozłożysta stylowa gospoda. Wzdłuż rynku stoją rzędy charakterystycznych parterowych domów podcieniowych ze sklepami, warsztatami i urzędami. Ich wnętrza wyposażone są stosownie do epoki, jaką odtwarzają.

To niezwykłe otwarte muzeum stanowi część Sądeckiego Parku Etnograficznego, a z miasteczka prowadzi droga do ukrytej w zieleni części wiejskiej skansenu. Po drodze mija się odtworzone zabudowania ilustrujące kolonizację niemiecką, przy których stoi zbór ewangelicki – oryginalna drewniana budowla o skomplikowanej historii, w trakcie której pełniła między innymi rolę kościoła parafialnego w Świniarsku. Kościół zbudowały pierwotnie w Stadłach klaryski ze Starego Sącza w roku 1786. Na zbór przebudowano go w okresie rozbiorów, a do Świniarska trafił w roku 1968.

Dąbrowa

ącz

Spacer przez Miasteczko Galicyjskie i skansen długość – 2,5 km, czas przejścia – ok. 1 godz.

Miasteczko Galicyjskie to z rozmachem zrealizowany projekt odtworzenia dla celów turystycznych przestrzeni rynku niewielkiego miasta z przełomu XIX i XX

Falkowa

Sądecki Park Etnograficzny

41

Lachy, Pogórzanie, Łemkowie, Niemcy W Parku Etnograficznym odnaleźć można sugestywnie zaprezentowane w krajobrazie przykłady dawnej zabudowy wiejskiej charakterystycznej dla różnych grup etnograficznych Sądecczyzny – Lachów, Pogórzan, Łemków czy kolonistów niemieckich. Centralnym punktem tego krajobrazu jest dwór szlachecki z aleją dojazdową i parkiem dworskim. Jest też drewniana cerkiewka, kościół i szkoła.

Na terenie Parku odbywa się wiele plenerowych imprez, takich jak „Wesela sądeckie” i „Dożynki”, a także prezentacje rzemiosł i rękodzieła oraz kuchni regionalnej.

Sądecki Park Etnograficzny to najciekawsze tego typu przedsięwzięcie w Małopolsce, koniecznie trzeba odwiedzić to miejsce będąc w okolicy Nowego Sącza.

33-300 Nowy Sącz, ul. B. Wieniawy-Długoszowskiego 83 b tel. 18 441 44 12 e-mail: skansen@muzeum.sacz.pl zwiedzanie maj – wrzesień wtorek – niedziela 10.00 – 18.00 poniedziałek – nieczynne październik – kwiecień poniedziałek – piątek 10.00 – 14.00

Kamionka Wielka leży w miejscu, gdzie wąska i głęboka dolina niewielkiej rzeki Kamionki wcina się w coraz wyższe góry Beskidu Niskiego. Osadę w tym trudnym terenie założyli mieszczanie sądeccy, w późniejszych czasach stała się własnością kościelną. Pięknym dziedzictwem historii tego miejsca jest murowany kościół z 1621 roku.

Parafia w Kamionce Wielkiej powstała dzięki fundacji królowej Jadwigi, zaś w roku 1336 wzniesiony został pierwszy kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja. Kiedy kościół drewniany istniejący w XVII wieku spłonął, z fundacji kustosza Kolegiaty Sądec-

Falkowa

Falkowa

Falkowa

Falkowa

Sądecki Park Etnograficzny, chałupa z Gostwicy

Sądecki Park Etnograficzny, dwór z Rdzawy

42

Po zwiedzeniu Sądeckiego Miasteczka Galicyjskiego i Sądeckiego Parku Etnograficznego kierujemy się w dolinę Kamionki. Należy w tym celu wjechać do Nowego Sącza i na pierwszym skrzyżowaniu w mieście skręcić w lewo w ulicę Beliny-Prażmowskiego, by po przekroczeniu rzeki Kamienicy dotrzeć do ronda. Tu należy skręcić ponownie w lewo, w aleję Marszałka Piłsudskiego. Tą dwupasmową arterią należy jechać ponad trzy kilometry wzdłuż Kamienicy, a za wiaduktem kolejowym trzeba zjechać z niej w lewo w kierunku Kamionki Wielkiej.

Zaraz powtórnie przekracza się rzekę Kamienicę, droga prowadzi wzdłuż toru kolejowego zagłębiając się w coraz ciaśniejszą dolinę o stromych zboczach.

Sądecki Park Etnograficzny, wnętrze chałupy

Sądecki Park Etnograficzny, kościół z Łososiny Dolnej

Kamionka Wielka, Królowa Polska kiej, księdza Bartłomieja Fusoriusza wybudowana została jednonawowa murowana świątynia, do której dopiero w wieku XIX dobudowano wieżę [2].

Wyposażenie kościoła stanowią cztery ołtarze. Główny ołtarz poświęcony świętemu Bartłomiejowi pochodzi z wieku XVII i jest wykonany w stylu manierystycznym.

W jego skład wchodzą XV-wieczne elementy gotyckiego tryptyku: predella, medaliony z postaciami proroków i dwa skrzydła tryptyku, które obecnie można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie. Na uwagę zasługuje kamienna chrzcielnica z początku XVI wieku, która ozdobiona jest herbami ówczesnych kolatorów parafii.

Powyżej kościoła dolina Kamionki skręca ostrym łukiem na południe, a od północy łączy się z nią dolina potoku Królówka. Jest to miejsce, w którym linia kolejowa przebita jest tunelem przez masyw górski [2].

Jedziemy na północny wschód doliną Królówki przez miejscowość Królowa Polska.

Znajduje się tu cmentarz wojskowy z I Wojny Światowej. Położony jest na zboczu zadrzewionej skarpy po prawej, południowej stronie drogi. Skarpę przecinają tarasy połączone schodkami, całość ogrodzona jest żelaznym płotkiem. Kamienne nagrobki otaczają wysoki dwuramienny krzyż. Zostało tutaj pochowanych 34 żołnierzy austro-węgierskich i 7 żołnierzy rosyjskich [3].

Królowa Polska to wieś położona w ciasnej dolinie Królówki–dopływu Kamionki przecinającej pasma Beskidu Niskiego.

W nazwie miejscowości skrótowo odbija się jej historia – wieś powstała jako własność królewska w starostwie sądeckim.

Kiedy przez przełęcze Beskidu Niskiego dotarła zaś od wschodu fala osadnictwa wołoskiego, wieś podzieliła się na dwie części – Królową Ruską na wschodzie i Królową Polską na zachodzie.

Jadąc dalej doliną Królówki po kolejnych dwu kilometrach docieramy do miejsca, w którym krajobraz się powtarza – znowu łączą się dwie doliny. Tym razem Królówka skręca w dolinę ku południowemu wschodowi, podczas gdy na północny wschód prowadzi dolina potoku Czarna Kamionka, którą wiedzie w stronę Ptaszkowej szlak kolejowy.

Jedziemy wzdłuż Królówki przez Królową Górną, by zatrzymać się na obszernym parkingu przy zabytkowej cerkwi obok współczesnego kościoła parafialnego.

Cerkiew pw. Narodzenia NMP powstała dzięki właścicielowi wsi Michałowi Żuk–Skarszewskiemu w 1814 roku.

Turyści mogą oglądać tutaj boczne kaplice „kriłosy”, a w nich boczne ołtarze z podobiznami między innymi św.

Heleny i św. Olgi. We wnętrzu na uwagę zasługuje barokowo-klasycystyczny ikonostas. Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej [4].

Kamionka Wielka

Kamionka Wielka

Królowa Polska

Królowa Górna

kościół św. Bartłomieja

cmentarz wojenny

monolityczna ławica piaskowca w zboczu doliny

cerkiew pw. Narodzenia NMP

43

Królowa Górna (d. Ruska), Bogusza Królowa Górna położona jest w środkowym biegu Królówki wzdłuż zachodniej części wyniosłego lesistego pasma Jaworza.

Jej dawna nazwa to Królowa Ruska, nadana w XVI wieku, kiedy w ramach planowej kolonizacji wołoskiej przesiedlono polskich osadników na zachód do Królowej Polskiej. Pamiątką po Rusinach – mieszkającą tu do lat powojennych ludnością łemkowską – jest dawna drewniana cerkiew grekokatolicka.

Im dalej na wschód, tym bardziej droga wznosi się do góry i w Boguszy osiąga wysokość 500 m n.p.m., choć to ciągle dno doliny. Grzbiet Jaworza i Postawnego ciągnie się po północnej stronie doliny sięgając do wysokości niemal 900 m n.p.m. Nieco tylko niższe są wzniesienia po południowej stronie.

Bogusza wraz z sąsiednią Binczarową leżały na obszarze starostwa grybowskiego i karczowaniem tutejszych lasów zajmowali się w średniowieczu polscy osadnicy. W połowie wieku XVI z napływem ludności ze wschodu wieś przeszła na prawo wołoskie. Parafia i pierwsza cerkiew w Boguszy powstały z fundacji ówczesnego starosty grybowskiego, wojewody i starosty krakowskiego Stanisława Lubomirskiego.

W XIX wieku Bogusza stała się własnością ówczesnych właścicieli Grybowa, rodziny Hoshów.

Cerkiew grekokatolicka św. Dymitra w Boguszy (obecnie kościół rektoralny rzymskokatolicki św.

Antoniego) datowana jest na 1858 rok. Wzniesiona została w konstrukcji zrębowej. Ściany pokryto gontem. Nad nawą zastosowano dach dwuspadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy.

Bogusza

dawna cerkiew św. Dymitra

44

Bogusza

widok na Jaworze

Polichromia na stropach i ścianach, imitująca klasycystyczną architekturę murowaną, została wykonana przez V. Zompha w 1873 roku. Ikonostas z ok. 1670 roku podczas przeniesienia do wnętrza prezbiterium podzielony został na części: rząd proroków z krucyfiksem i przedstawieniami Matki Boskiej i św. Jana umieszczono na wschodniej ścianie nawy.

Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Spacer do Końca Wsi Spacer Bogusza – Koniec Wsi długość – 3,0 km, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 160 m, czas przejścia – ok. 1 godz.

Proponujemy niedługi leśny spacer, który umożliwi spojrzenie z nowej perspektywy na dolinę Kamionki i być może znalezienie grzybów. Od cerkwi Bogusza

Bratyszowiec

potoku w górę zbocza. Gdy droga wjeżdża w las należy na jej szerokim poboczu zaparkować samochód. Dalej trzeba udać się pieszo, tym bardziej, że po chwili mija się zakaz wjazdu. Szeroka droga leśna łagodnie wspina się lekkimi łukami do góry, by po 600 metrach ostro skręcić w lewo. Tu należy ją opuścić wybierając węższą dróżkę prowadzącą w prawo.

Po kolejnych 400 metrach podejścia należy skierować się w dół i przekraczając strumień wyjść na skraj łąki, nad którą widać pojedyncze gospodarstwo nieco po lewej. Tu należy przejść łąką na wprost do lasu porastającego przeciwległe zbocze. Na wysokości gospodarstwa odnajdziemy w lesie drogę, która wyprowadza w prawo na otwartą przestrzeń grzbietu zamykającego dolinę Kamionki.

Daleki widok z tego miejsca obejmuje łagodne zbocza doliny i odległą perspektywę Kotliny Sądeckiej z zarysami domów Nowego Sącza. Miejsce to po stronie Kamionki ma odpowiednią nazwę Koniec Wsi, zaś po stronie Królowej – Bratyszowiec.

Na stromych łąkach Bratyszowca urządzona została trasa narciarska z wyciągiem orczykowym – obecnie nieczynna.

Dąbrowa

Sącz

z Boguszy należy wrócić 1,4 km do Królowej Górnej i zjechać w lewo w dróżkę, która przekracza mostkiem Królówkę i przez przysiółek o nazwie Szewska Ulica prowadzi dalej wzdłuż dolinki niewielkiego

Skrajem łąki i lasu prowadzi nad potokiem dróżka równoległa do tej, którą szliśmy wcześniej przez las rozpoczynając spacer. Ta dróżka prowadzi w dół wprost na miejsce, gdzie stoi samochód.

Bistuszowa

Sądecki Park Etnograficzny Lasek Falkowski

Koniec Wsi

dolina Kamionki, w oddali Beskid Wyspowy

45

Podole Górowa Bruśnik

Podole

Góry Grybowskie – wokół Jaworza Zalesie Górne

Lichy [1] Binczarowa [2] Florynka [3] Kąclowa [4] Podjaworze [5] Na Jaworze BOBOWA Ptaszkowa [6] Jasienna – wycieczka samochodowa lub rowerowa,

ca

ze

Wielka długość trasy –Lipnica 22 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 5 godz., rower 6Stróżna godz., maksymalna ł ia Bochnia B różnica wzniesień 240 m, maksymalne nachylenie 5 % (Bogusza).

a

a

Jesiorki

zana

ka

wa

Teluszowa

Szalowa Dolinę Królówki zamyka przez Binczarową do Florynki w dolinie BiaNiecew przełęcz położona Jeżów Korzenna na wysokości 600 m n.p.m. To dział wodny łej. W Binczarowej i Florynce odwiedzimy Polna pomiędzy zlewnią Dunajca i Białej. Biegnie dawneWilczyska cerkwie łemkowskie – drewnianą Wojnarowa Trzycierz Zabrzeż Pogwizdów nim szlak turystyczny prowadzący na szczyt i murowaną. Z Florynki skierujemy się na Mosteczna Jaworza (880 m n.p.m.) Wykorzystamy go północ do Kąclowej, a w Białej Niżnej skręw ponad dwugodzinnym spacerze, któryChodorowa cimy na zachód w kierunku Ptaszkowej, Krużlowa Niżna rozpocznie tę wycieczkę. Następnie skieruktóra leży po przeciwnej stronie Jaworza.

Posadowa Mogilska Stróże jemy się dalej na wschód, długim zjazdem Mogilno

Słopna Biała Niżna

.

Siółkowa

.

Rosochatka

753

753

Cieniawa

Stara Wieś

GRYBÓW

Gródek

Kućmy

Bia

Pagórek

Ptaszkowa

Mszalnica

5

6

.

846

Królowa Polska

Kamionka Wielka

.

Rybień

4

Jaworze 882

Bogusza

Wawrzka Binczarowa

1

2

.

.

3 Florynka

Ubocz 820

Czerszla 877

Ro

Kąclowa

Postawne

Królowa Górna

.

.

Chełm 753

Nadbrowar

Wierchołówka

Kozie Żebro 888

Podchełmie

ła

ków

ca

M aś 753

Wyskitna

Krużlowa Wyżna

Jodłowa Góra

Margań Wyżna

Górzyn

4

Maciejowa

Łabowa Czaczów

46

Kotów Kamianna Brunary Pod Kamianna

Spacer na Jaworze Po osiągnięciu linii lasu trasa szlaku staje się coraz bardziej stroma i miejscami osiąga nachylenie 40%.

Jednak zapierające dech panoramiczne widoki ze szczytu metalowej wieży widokowej są należytą nagrodą za wysiłek.

Podjaworze

J aw o r z e

Ciągnący się bezpośrednio nad Ptaszkową, a doskonale widoczny z Grybowa, wydłużony masyw Jaworza, to najwyższe wzniesienie Gór Grybowskich (882 m n.p.m.). Jest obecnie całkowicie zalesiony, dlatego, aby udostępnić turystom rozległe widoki, postawiono tu w ostatnich latach wieżę widokową o konstrukcji stalowej.

879,9

Pod Berlową

Binczarowa

Parking Samochód należy zaparkować na skraju leśnej składnicy Lasów Państwowych, około stu metrów poniżej skrzyżowania na przełęczy po południowej stronie. Uwaga! Nie jest to możliwe w okresie, kiedy prowadzona jest zrywka drewna.

Spacer długość – 5,5 km, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 300 m, Bistuszowa czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Trasa proponowanego spaceru prowadzi najkrótszą drogą na szczyt Jaworza, a następnie grzbietem na wschód, gdzie schodząc do granicy lasu łączy się z drogą leśną okrążającą podnóże góry i wraca do punktu początkowego zamykając pętlę.

Kierując się ze skrzyżowania znakami szlaku nie-

bieskiego idziemy drogą gruntową, mijając bieloną Sądecki Park Etnograficzny kapliczkę, sprzed której warto spojrzeć na perspekLasek Falkowski tywę doliny Królówki na zachodzie.

Z jej tarasu oglądać można, ponad wierzchołkami jodeł i świerków, panoramę Pogórza z doliną Białej i daleką perspektywą Grybowa, Beskidu Niskiego z Magórą Małastowską i Lackową, Beskidu Sądeckiego z Jaworzyną Krynicką i przy dobrej widoczności – Tatry.

U stóp wieży znajduje się płyta kamienna przypominająca wędrówkę Karola Wojtyły szlakami Beskidu Niskiego i pamiętne słowa Ojca Świętego: „Pilnujcie tych szlaków”.

Ze szczytu Jaworza rozpoczynamy wędrówkę jego grzbietem na wschód – za znakami szlaku zielonego. Ścieżka coraz mocnej opada w dół. Na jednym z zakrętów na skarpie odsłaniają się warstwy łupków i drobnoławicowych piaskowców fliszowych budujących masyw Jaworza. Po stromym zejściu ścieżka dociera do drogi leśnej okrążającej górę; skręcamy nią w prawo na zachód.

Pozostała część spaceru odbywa się wygodną drogą prowadzącą niemal płasko na granicy lasu i łąk opadających w stronę dna doliny i wsi Binczarowa.

Nie prowadzą tu żadne znaki szlaku ale nie ma gdzie zabłądzić i po przejściu 1,5 kilometra zamyka się pętlę dochodząc do trasy szlaku niebieskiego, którym wchodziliśmy na Jaworze. Pozostaje powrót wąską dróżką asfaltową na przełęcz, gdzie pozostawiony został samochód.

Jeśli dysponujecie większą ilością czasu, proponujemy całodniową wycieczkę na Jaworze z Grybowa, szlakiem zielonym przez Kąclową i malowniczą drogą trawersującą zbocze Modynianki. Ze szczytu skierować się można dalej na zachód, grzbietem na Postawne, by zejść do Ptaszkowej, skąd powrót do Grybowa pociągiem z podziwianiem widoków na serpentynach Kozińca.

Bogusza

kapliczka przy polnej drodze

47

Na Jaworze z Grybowa szlakiem zielonym

Nad Kąclową

polna droga łagodnie wspina się na lesisty grzbiet

Pod Modynianką

po lewej pasmo Jaworza, w dali Rosochatka

Jaworze

Jaworze

wieża widokowa

widok z wieży w kierunku południowo-wschodnim, w stronę Lackowej

48

Binczarowa, Florynka Po powrocie z wycieczki na Jaworze ruszamy dalej na wschód. Za przełęczą ciągnie się na wschód kolejna dolina z kolejną połemkowską wsią Binczarowa.

Binczarowa otoczona górami i kompleksami leśnymi wieś, zamieszkiwana niegdyś przez Łemków, po których pamiątką jest pięknie zachowana cerkiew z XVIII wieku z późnobarokowym ikonostasem we wnętrzu. To miejsce, wciśnięte pomiędzy masyw Jaworza od północy a Ubocza od południa, jest jednym z piękniejszych w okolicach Grybowa. Tu lata są gorące, zimy długie, a śniegi głębokie. To idealne miejsce na turystykę aktywną.

Warto tu odwiedzić dawną cerkiew św. Demetriusza. Znajduje się ona w dole wsi, około trzech kilometrów od przełęczy.

Zbudowana w roku 1760, na miejscu wcześniejszej świątyni prawosławnej, cerkiew grecko-katolicka pw. św. Demetriusza pełni obecnie rolę kościoła parafialnego parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem, a dachami blachą, a jej głównie późnobarokowe wyposażenie – ikonostas, ołtarze boczne i obrazy pochodzą z VIII i XIX wieku.

W sąsiedztwie cerkwi, po przeciwnej stronie drogi znajduje się cmentarz parafialny z wydzieloną kwaterą cmentarza wojennego z 1915 roku. Są tu groby 60 żołnierzy austro-węgierskich i 60 żołnierzy rosyjskich.

Dalsza droga prowadzi w dół doliną Binczarówki aż do jej ujścia do Białej i skrzyżowania z drogą Grybów – Krynica. Skręcamy w prawo w stronę Krynicy, dojeżdżając po chwili do miejscowości Florynka nad potokiem Mostysz.

Florynka jest dawną wsią łemkowską, a obecny kościół parafialny to dawna cerkiew greko-katolicka pw. św. Michała Archanioła, wzniesiona w końcu XIX wieku. Jest to budowla murowana z kamienia, o ścianach tynkowanych na biało, co stanowiło w tych stronach rzadkość. Głównym elementem wyposażenia wnętrza jest klasycystyczny ikonostas z XIX wieku, a także dwa późnobarokowe ołtarze [3].

Pomiędzy cerkwią a granicą Binczarowej leży w kępie drzew cmentarz parafialny z kwaterą wojskową, na której pochowani są żołnierze niemieccy i węgierscy polegli tu w walkach roku 1915.

Pomiędzy Modynianką a Jaworzem

Pod Modynianką

Binczarowa

Binczarowa

widok na Binczarową i Kiczerę Wielką

dawna cerkiew św. Demetriusza

strome wschodnie zbocza Jaworza

dawna cerkiew św. Demetriusza

49

Florynka, Kąclowa, Podjaworze Florynka to granicząca z Binczarową wieś leżąca w dolinie potoku Mostysza, wzdłuż drogi Grybów – Krynica. Okolica skolonizowana została pierwotnie już zapewne w XIV wieku przez osadników z zachodu w ramach działalności biskupstwa krakowskiego, zorganizowanej w tak zwanym „kluczu muszyńskim”. Wieś Florynka założona została na prawie wołoskim w roku 1574 przez biskupa krakowskiego Franciszka Krasińskiego. Stała się jedną z ludniejszych i bogatszych wsi w okolicy, w wieku XIX liczyła ponad 3000 mieszkańców.

W latach 1918 – 1920 stała się głównym ośrodkiem separatystycznej Ruskiej Narodowej Republiki Łemków.

Kąclowa rozległa i gęsto zabudowana wieś nad Białą, w miejscu, gdzie jej dolina oddziela masyw Jaworza od masywu góry Chełm. Z okolic Grybowa doskonale widoczna jest biała sylwetka dużego kościoła w Kąclowej w centralnym miejscu odległej doliny. Drugim charakterystycznym akcentem miejscowości jest spory tartak przecierający drewno iglaste i liściaste. Nieco na uboczu, przy drodze do Krynicy stoi na niewielkim wzniesieniu piękny kościółek drewniany wzniesiony na początku dwudziestego wieku w popularnym wówczas „stylu narodowym”. Ponad Kąclową prowadzi z Grybowa na Jaworze turystyczny szlak pieszy – znaki zielone.

Z Florynki kierujemy się w dół biegu Białej w kierunku Grybowa drogą nr 981 dojeżdżając po 2 kilometrach do miejscowości Kąclowa, gdzie na skarpie po lewej stronie drogi dostrzeżemy poczerniałą sylwetkę drewnianego kościółka.

Jadąc dalej przez Kąclową mijamy okazały nowy kościół i tartak i wzdłuż gęstej zabudowy dojeżdżamy do Białej Wyżnej na przedmieściach Grybowa, gdzie skręcić należy w lewo na Ptaszkową. Wjeżdżamy tu w nagle pustą niemal dolinę potoku Pławianka, nad którą po prawej wznosi się zalesiony szczyt Kozińca.

Wokół tej góry biegnie serpentynami tor kolejowy pokonujący pomiędzy Grybowem a Ptaszkową różnicę wysokości 200 metrów. Po przejechaniu dwu kilometrów, pojawia się w małym zagajniku zjazd w lewo, prowadzący wąską dróżką do miejscowości Podjaworze. Warto zagłębić się w tę malowniczą dolinkę i odwiedzić niewielką kaplicę drewnianą nad Pławianką, położoną około jednego kilometra od drogi na Ptaszkową.

W Kąclowej, nieopodal drogi na Krynicę, stoi kościół, który na pierwszy rzut oka niewiele się różni od oglądanych gdzie indziej kościołów drewnianych – gotyckich i barokowych. W konstrukcji zrębowo-słupowej, z oszalowanymi ścianami i wielopołaciowym dachem krytym blachą, jest też uznany za zabytek, mimo, że powstał w pierwszej połowie XX wieku. Kościół pw. św. Wojciecha Biskupa, został zaprojektowany przez architekta Zdzisława Mączeńskiego, w ścisłym nawiązaniu do tradycji dawnego budownictwa regionalnego [4].

Florynka

dawna cerkiew Michała Archanioła

Kościółek na Podjaworzu zbudowany w 1945 roku wygląda pięknie, schowany w cichej zielonej dolince u stóp Jaworza [5]. Powstał na granicy parafii Grybów, Ptaszkowa i Kąclowa. Pełni rolę kaplicy, z nabożeństwami odprawianymi w niedzielę i święta.

Wróciwszy do drogi na Ptaszkową, kontynuujemy jazdę na zachód wzdłuż potoku Jaworzynka. Droga wznosi się nieustannie, a po lewej stronie piętrzy się ciemne pasmo Jaworza. W najwyższym punkcie widokowej drogi mijamy po lewej stronie okazałą budowlę nowego kościoła parafialnego, a po chwili budynek Ochotniczej Straży Pożarnej udekorowa-

Podjaworze kaplica

Kąclowa

kościół św. Wojciecha Biskupa

50

Ptaszkowa ny zabytkową pompą na wysokim ganku. Za chwilę po prawej zobaczyć można budynek miejscowej stacji PKP – przykład sądeckiej dbałości o styl regionalny. Budynek pochodzi z roku 1948, poprzedni zniszczony został w czasie wojny.

Ptaszkowa obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz powstania, położona malowniczo u stóp Jaworza, wieś z bogatą historią i silną tożsamością lokalną. To najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Krynica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kierunku Ptaszkowej. Turystom Ptaszkowa oferuje – podziwianie wyjątkowego wnętrza zabytkowego kościoła z XVI wieku, szlak pieszy i ścieżkę dydaktyczną na Jaworze (882 m n.p.m.) oraz zimą wyciąg narciarski i trasy do narciarstwa biegowego. Co roku odbywa się tu Spartakiada Dziecięca – Memoriał im. Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia.

Zjeżdżając teraz z wyniosłości docieramy do drogi poprzecznej na Cieniawę, za którą zobaczymy największą atrakcję Ptaszkowej, zabytkowy kościół drewniany.

Zbudowany w 1555 roku kościół pw. Wszystkich Świętych stoi na rozległym trawiastym placu, a jego klasyczna sylwetka, po gruntownych modernizacjach w XIX i XX wieku, nie wyróżnia się wiele na tle innych starych drewnianych kościołów.

Prawdziwe natomiast skarby kryje rozświetlone polichromiami wnętrze. W prawym ołtarzu bocznym, w złocistej wnęce, stoi figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwana Madonną ze Słonecznikiem,

Ptaszkowa

kościół Wszystkich Świętych

rzeźba z ok. 1420 roku. Jej wizerunek jest obecnie skarbem tutejszej parafii. Z tego kościoła pochodzi też inny skarb ze średniowiecza – płaskorzeźba Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”, wykonana około roku 1490, przechowywana obecnie przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Niezwykły – jasny i radosny wygląd nadają wnętrzu polichromie pochodzące w części z XVII, a części z XX wieku.

Izba Regionalna, zorganizowana przez proboszcza miejscowej parafii, mieści się w starym spichlerzu na terenie ogrodu przy plebanii, na wprost starego drewnianego kościoła w Ptaszkowej. Przedstawia wnętrza tradycyjnej chałupy wiejskiej z tego regionu, wypełnione sprzętami gospodarskimi i domowymi z początku ubiegłego wieku.

Ptaszkowa

kościół Wszystkich Świętych

51

Bruśnik

Góry Grybowskie – wokół Chełmu

Górne

Grybów – Wawrzka [1] Ropa [2] Podchełmie [3] BOBOWA – wycieczka samochodowa lub rowerowa,

a

Łużna długość trasy – 36 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni, czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 5,5 godz., maksymalna różnica wzniesień ł Stróżna185 m, maksymalne nachylenie 10% (Wawrzka, ia Bochnia B Podchełmie).

Szalowa

Pokryty lasem wierzchołek góry Chełm jest Jeżów charakterystycznym elementem krajobraPolna Wilczyska rowa zuZabrzeż okolic Grybowa, a jego widoczność to podstawa tutejszej codziennej meteoroloMosteczna gii. Ta wycieczka pozwoli spojrzeć na górę Chodorowa z wielu różnych perspektyw, a proponoowa Niżna wany spacer wokół wierzchołka zapozna Stróże z widokami w doliny Białej i Ropy.

Kiedyś

grzbietami biegła granica etniczna i kulturowa. Na południe od szczytu zobaczymy Górzyna dawną cerkiewkę łemkowską w Wawrzce – zaś po stronie północnej katolicki kościółek drewniany. Odmienny też charakter ma krajobraz po obu stronach szczytu – rolnicze pogórze na północy, lasy i pastwiska między góramiaśna południu. lana G M 753

Wyskitna

Wyżna

Słopna

.

óra

Biała Niżna Siółkowa

Wieś

GRYBÓW

Szymbark

Gródek

y

Bia

3

ła

taszkowa

.

2

Ropa

Kąclowa

Postawne

Bogusza

.

Chełm 753

Nadbrowar

846

Podchełmie

.

Jaworze 882

Owczary Wawrzka

Łosie

1

Binczarowa

Je

zio ro

.

Kl

Florynka

im

Ubocz 820

kó

zla

w

sk

Kotów Kamianna

52

Czarna Brunary

Pod Kamianna

ie

Wawrzka, Ropa

Wawrzka, pod Chełmem

widok na wschód, w oddali Maślana Góra

Z Grybowa ruszamy na południe drogą nr 981 Grybów – Krynica, mijając Białą Niżną i Kąclową.

We Florynce zjeżdżamy z niej w lewo kierując się z biegiem doliny Białej na wschód. Teraz droga prowadzi bardzo szeroko otwartą doliną z łąkami i pastwiskami. Niecały kilometr od skrzyżowania w lewo odchodzi do góry droga na Wawrzkę.

Wawrzka oferuje niezwykłe widoki zarówno na zachód w dolinę Białej i wznoszące się za nią pasmo Jaworza – tu widziane z zupełnie innej perspektywy, jak i na wschód, na dolinę Ropy i Pieniny Gorlickie.

Samochód pozostawić można na chwilę w sąsiedztwie stacji przekaźnikowej na płaskim grzbiecie ponad wsią, tu nic nie ogranicza panoramy.

Jest to dawna wieś łemkowska, czego pamiątką jest niewielka drewniana cerkiewka, której budowę rozpoczęto w 1935 roku.

Miejscowość położona jest w niewielkiej kotlince powyżej 500 m n.p.m. u południowych stoków kulminacji góry Chełm.

Przez Wawrzkę prowadzi malownicza droga z Florynki nad Białą do Ropy, zaś z Chełmu na południe biegnie turystyczny szlak pieszy im. Kazimierza Pułaskiego, Grybów – Wysowa.

Dalej droga kieruje się na zalesioną kopułę szczytową Chełmu, mija ją i prowadzi w dół do doliny Ropy, docierając do miejscowości Ropa.

Biała

okolice Kąclowej

Dwór barokowo-klasycystyczny z 1803 roku z zespołem parkowym i wcześniejszymi budynkami podworskimi oraz lamus powstały z przebudowy

Wawrzka

dawna cerkiewka z XX wieku

53

Ropa, Podchełmie szesnastowiecznego dworu obronnego. Barokowy kościół pw. św. Michała Archanioła, zbudowany został w 1761 roku, a następnie około 1800 roku powiększony przez dobudowę dwóch kaplic w formie wież. Konstrukcja kościoła jest po części drewniana, a po części murowana. Najstarszymi elementami wyposażenia kościoła są późnobarokowa ambona oraz kropielnica kamienna z 1691 roku, a także barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Ropa założona została przez rycerski ród Gryfitów w czasach wielkiej akcji kolonizacyjnej Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Po kilku pokoleniach majątek przeszedł w ręce rodziny Jordanów. W końcu XVIII wieku oprócz uprawy roli i hodowli zwierząt pojawiać się zaczynają tutaj całkiem nowe przedsięwzięcia, związane z miejscową osobliwością, wyciekami oleju skalnego, nazywanego tu potocznie ropą.

W średniowieczu używano go głównie jako medykamentu, lecz w erze przemysłowej pole jego zastosowania gwałtownie rosło.

W końcu wieku osiemnastego hrabia Wilhelm Siemieński, nabywszy Ropę, założył tu „fabrykę skór angielskich”. W ówczesnym procesie garbarskim istotną rolę pełnił właśnie olej skalny, dostępny tu niemal za darmo. Przedsięwzięcie musiało być udane, skoro hrabia wkrótce wybudował w Ropie piękny pałac i fundował nowy kościół. Niemal sto lat później, następni właściciele Ropy, Fedorowicze, korzystając z całkiem nowej koniunktury zrealizowali jeszcze większe przedsięwzięcie – rafinerię ropy naftowej. Pod koniec dziewiętnastego wieku miejscowość zamieszkiwało blisko dwa i pół tysiąca ludzi, w tym cudzoziemcy, m.in kilku Anglików i Niemców. Niestety w lipcu 1894 roku zdarzyła się katastrofa – po ulewnych opadach Ropa wylała niszcząc doszczętnie rafinerię.

Wyjeżdżając z Ropy na drogę nr 28 Nowy Sącz – Gorlice, skręcamy nią w lewo w kierunku Grybowa.

Droga wznosi się długimi prostymi podjazdami na przełęcz w rejonie Chełmu, zwaną tu Ropską Górą.

Kopulasty szczyt widoczny jest tym razem po lewej stronie. Po przejechaniu najwyższego punktu

Ropa

Po zakończeniu długiego zjazdu wjeżdżamy do Grybowa i mijamy dużą stację benzynową „Orlenu”. Jeden kilometr dalej znajduje się, po lewej stronie drogi, mniejsza stacja, a za nią w lewo odchodzi do góry ulica Zdrojowa. Tędy przez osiedla u stóp Chełmu wjeżdżamy wysoko pod zalesiony szczyt, do miejsca gdzie stoi drewniany kościółek.

Pomocne mogą być znaki szlaku niebieskiego prowadzące najpierw ulicą Zdrojową, a potem Turystyczną.

Urodziwy kościółek na Podchełmiu zbudowany został w roku 1934 przez braci Dziedziaków (ks.

Ignacy i ks. Bernardyn). Kościół drewniany kryty blachą, z wieżą w stylu regionalnym, otoczony drewnianym płotem wykładanym gontami, osłonięty starymi lipami, pełni latem rolę kaplicy polowej – u stóp góry Chełm.

Zbudowano go z pomocą mieszkańców Podchełmia na styku trzech parafii: Grybów, Kąclowa, Ropa. Dwaj bracia kapłani wznieśli go dla swoich rodziców, którzy z powodu podeszłego wieku nie mogli już przychodzić do kościoła parafialnego w Grybowie.

W czasie ostatniej wojny nieraz przychodzili do tego kościółka na mszę świętą okoliczni partyzanci, dlatego Niemcy nazwali go „Banditen Kirche”.

W roku 1984 ustawiono obok tego kościółka pomnik ku czci pomordowanych w czasie ostatniej wojny mieszkańców ziemi grybowskiej. Spod kościółka rozciąga się daleka panorama Pogórza i Gór Grybowskich.

Parking Samochód pozostawić można na parkingu poniżej kościółka.

Podchełmie

kościół Michała Archanioła

54

drogi otwiera się perspektywa kotliny Grybowa obramowana ciemną zielenią wysokich świerków i jodeł.

kościółek w stylu narodowym fot. Jerzy Strzelecki – Wiki

Spacer wokół Chełmu Spacer długość – 8,6 km, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 132 m, czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Ruszamy dalej drogą asfaltową w kierunku coraz bliższej kopuły Chełmu. Po paru chwilach marszu otwiera się, po lewej stronie, daleka perspektywa doliny Ropy, a za nią lesiste grzbiety Pienin GorDąbrowa Kraków pasmo lickich. Po prawej stronie ciemne Jaworza, a na zachodzie wyraźnie odcinająca się na tle odległego Beskidu Wyspowego Rosochatka ponad Nowy Sącz Cieniawą. Patrząc do tyłu w stronę Grybowa widzi się też dalekie wzniesienia Pogórza Ciężkowickiego. Panoramę zamyka, łagodne z tej perspektywy, wzniesienie Maślanej Góry na północy. Warto się tu rozglądać, bo droga zaraz zanurza się w las i trawersuje zbocze tuż pod ostrą ścianą kopuły Chełmu, której stoki mają chwilami nachylenie większe od 45 stopni.

Na linii podcięcia zbocza widać w lesie, opodal drogi, szereg studni ujmujących wodę. Szeroka, płaska droga nadaje się wyśmienicie do nart biegowych w zimie, jest zacieniona i prowadzi na wysokości powyżej 550 m n.p.m. – tyle, że ten leśny fragment liczy sobie jedynie nieco ponad kilometr.

Pod Chełmem widok na południe

Pod Chełmem

tradycyjna zabudowa wiejska

Grybów Podchełmie

Chełm 778,4

Ropa

Kąclowa

Wawrzka

Droga mija leśną składnicę drewna i wydostaje się na otwartą przestrzeń po wschodniej stronie kopuły Chełmu skąd widać dobrze miejscowość Ropę z wieżą kościoła, a przy dobrej pogodzie powinny być widoczne dalekie Gorlice.

Dalej idziemy przez otwartą przestrzeń z luźną zabudową nowych domów dochodząc do drogi asfaltowej Warzka – Ropa. Teraz odsłania się ku południowi pofalowany krajobraz wzniesień Beskidu Niskiego aż po grań Karpat z widoczną w dali kulminacją Lackowej.

Asfaltem kierujemy się w prawo Bistuszowa w stronę Wawrzki mając po prawej stronie strome zbocza Chełmu.

Po przejściu jednego kilometra skręcamy w wąską betonową drogę w prawo. Prowadzi w kierunku zabudowań pod Chełmem i dalej wzdłuż granicy podcięcia stoku góry. To droga powrotna na północ. Przez pierwszy kilometr towarzyszą jej zabudowania przysiółka Podchełmie, zaś po przekroczeSądecki Park niu potoku biegnie skrajem lasu i łąk opadających Etnograficzny w kierunku leżącej w dolinie Kąclowej.

Lasek Falkowski Ten fragment trasy biegnie przez zupełne pustki i jest bardzo malowniczy, jedynym problemem jest fakt, że droga rozpływa się ostatecznie gdzieś na łące. Należy wówczas skierować się na przełaj w górę zbocza, gdzie po dość ostrym ale krótkim (180 m) podejściu wejdziemy na drogę leśną ze znakami szlaku niebieskiego, którym zejdziemy z góry i dotrzemy do parkingu przy kościele.

55

Olszowa

Grybów i Pogórze

nica

Kąśna Dolna

Kąśna Górna Grybów – Krużlowa [1] Wilczyska [2] Sądecki Bartnik [3] Polna [4] Stróże Jamna [5] Biała Niżna [6] – wycieczka samochodowa lub rowerowa, Siekierczyna Staszkówka długość trasy – 30 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni.

Pławna czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 5,5 godz., maksymalna różnica wzniesień 80 m, maksymalne nachylenie 3% (Siołkowa).

Górowa

Bruśnik

Podole

Wycieczka po Pogórzu zaczyna się od zwielicę Gór Grybowskich. Następnie pojedziedzenia Grybowa, miasteczka liczącego pomy samochodem przez pogórzańskie wsie Górne nad sześć wiekówZalesie historii.

Proponujemy zwiedzając stare drewniane kościółki. Dospacer wokół pochyłego rynku, wizytę w datkową atrakcją będzie wizyta w gospoLichy Parafialnym i na zakończenie krótMuzeum darstwie pasiecznym „Sądecki Bartnik”.

BOBOWA Powrót do Grybowa doliną Białej przez ką wycieczkę pieszą na Wojciechową Górę, skąd obejrzeć można jak na dłoni całą okoStróże i Białą Niżną.

enna

Łużn

Lipnica Wielka

ł

a

B

Jesiorki

ia

Stróżna

Bochnia

Teluszowa Niecew

Korzenna

Wojnarowa

Trzycierz

Szalowa

Jeżów

2

Wilczyska

Pogwizdów

Polna

3

Zabrzeż

Górzyna

4

Mosteczna Chodorowa Krużlowa Niżna

Posadowa Mogilska

1

Mogilno

5

Krużlowa Wyżna

.

.

Rosochatka

753

753

Cieniawa

Wyskitna Słopna

Biała Niżna

Jodłowa Góra

Stróże

6

Siółkowa Stara Wieś

GRYBÓW

S

Gródek

Kućmy

Bia

Pagórek

Podchełmie

.

ła

Ptaszkowa

Mszalnica

Chełm 753

Nadbrowar Wierchołówka Królowa Górna

.

Kąclowa

Postawne 846

Królowa Polska

56

amionka Wielka

.

Maślana Góra 753

Bogusza

.

Jaworze 882

Wawrzka

Ropa

Grybów – u podnóża Beskidu Niskiego Grybów został założony aktem króla Kazimierza Wielkiego 15 maja 1340 roku, jako trzeci gród na średniowiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych, otoczone istniejącymi już wsiami – Siołkowa, Biała Niżna i Biała Wyżna, miasto miało dobre warunki do rozwoju i stało się ośrodkiem prężnej akcji osadniczej. Warsztaty sukiennicze, folusz, skład win węgierskich i komora celna zapewniały coraz wyższe dochody z rosnącego strumienia towarów.

drobnej wytwórczości, a nawet epizody kopalnictwa ropy naftowej w najbliższych okolicach Grybowa.

Rozwój miasta przerwany został w czasach potopu szwedzkiego, kiedy nadeszły wszelkie możliwe plagi i nieszczęścia – pożary, grabieże i głód.

Następna wojna przyniosła kres wielokulturowości – terror, zagładę i wysiedlenia. Po 1945 roku mieszkańcom Grybowa pozostała jednak duma z wielowiekowego dziedzictwa, pamięć dorobku samoorganizacji gospodarczej, politycznej i kulturalnej. W kolejnych pięciolatkach i sześciolatkach nacjonalizacji, industrializacji i wymuszonej kolektywizacji, Grybów zyskał ogólnopolską sławę jako miasteczko – mistrz gospodarności.

Pod panowaniem austriackim Grybów, jak cała Galicja, walczył o przetrwanie na dalekich północnych kresach rozległego cesarstwa. Dopiero po uzyskaniu przez Galicję autonomii, u progu dwudziestego wieku, rozpoczął się ponownie okres rozkwitu miasta, tym razem opartego na handlu płodami rolnymi i zwierzętami hodowlanymi eksportowanymi koleją.

W 1915 roku Grybów stanowił przyfrontowe zaplecze dla majowej ofensywy austriacko-niemieckiej, przełamującej linie rosyjskie w Karpatach. Lata międzywojenne to dalszy rozwój handlu i rosnącej

Grybów

kościół św. Katarzyny

Miasto miało typowo galicyjski charakter wielokulturowy. Większość mieszkańców stanowili Polacy – katolicy, ale blisko jedną trzecią Żydzi – dobrze zasymilowani i przedsiębiorczy. W dni targowe zaś miasto wypełniał barwny i głośny tłum prawosławnych Łemków z okolicznych wiosek górskich.

Uroda stylowej architektury – zarówno drewnianej jak i murowanej, porządek i czystość, zieleń i kwiaty – wszystko to trwa, tak w przestrzeni miejskiej, jak i na prywatnych posesjach. Grybów również i dzisiaj stanowić może wzór do naśladowania: wzór pracowitości, przedsiębiorczości, a jednocześnie zamiłowania do piękna.

Grybów

dawny dwór Hoshów

Grybów

liceum im. Artura Grottgera

57

Grybów – wokół rynku W drugiej części wschodniej pierzei, wzniesiono na początku wieku XX strzelisty neogotycki kościół pw. św. Katarzyny, którego charakterystyczna czerwona wieża z ganeczkami stała się dobrze rozpoznawalnym symbolem miasta.

Grybów–rynek 4

Muzeum parafialne

ul.

3

k Do aJ

to r ak ub eg

ski ow

2

o

5

sza

1

iego

ielk aW ierz

Koś zki cius

6

u ade ul. T

ek

n Ry

azim

Bia

ła

ul. K

ul.

Spacerem wokół rynku czas przejścia–ok. 1 h.

ura

Art

ra

ttge

Gro

100 m

Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się harmonią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbudowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, bank, liceum i siedziba Urzędu Miasta.

Jego układ urbanistyczny zachowuje swój oryginalny, średniowieczny plan, a pod kamienicami z dziewiętnastego wieku znajdują się relikty starej zabudowy – sklepione piwnice na wino przywożone niegdyś z Węgier. W końcu siedemnastego wieku Grybów stanowił bowiem główny na Pogórzu ośrodek handlu winem, składując go więcej niż Biecz, Gorlice czy Nowy Sącz.

Wysoki budynek, w którym mieści się obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Artura Grottgera, to jeden z okazalszych domów w mieście. Przed wojną miał tu swą siedzibę magistrat, który zajmował pomieszczenia na parterze, podczas gdy na pierwszym i drugim piętrze mieściło się gimnazjum koedukacyjne.

Budynek starej plebanii w Grybowie położony jest nad Białą, zaledwie kilka minut w dół od rynku i kościoła świętej Katarzyny. Jak wskazuje data na belce stropowej, zbudowano go w roku 1699. Plebania o charakterze niewielkiego dworku, jest parterowa, zbudowana z drewna modrzewia w konstrukcji ścian zrębowej, ma dobudowany ganek z murowanymi kolumnami.

Zachodnia część plebanii mieści zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego, z eksponatami sztuki sakralnej i elementami wyposażenia wnętrz z nieistniejących kościołów grybowskich – rozebranego starego kościoła św. Katarzyny oraz spalonego w 1945 roku kościółka św. Bernarda, który stał obok plebanii. Są tu również przedmioty pochodzące z okolicznych cerkwi i synagogi grybowskiej, świadczące o bogactwie kulturowym w historii tego obszaru.

Najcenniejszym obiektem w muzeum jest obraz malowany na desce około roku 1450, przedstawiający św.

Zofię z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością.

(Planowane otwarcie Muzeum po remoncie – maj 2013)

Grybów

Muzeum Parafialne

W pierwszej połowie XIX wieku na wschodniej pierzei rynku stanął dwór murowany, wzniesiony przez ówczesnych właścicieli okolicznych dóbr, rodziny Hoschów. Dwór otoczony jest zielenią, a z jego tarasowych ogrodów, wysoko ponad Białą, otwiera się widok na południe, w kierunku odległej Lackowej. Ma tu siedzibę Dom Opieki.

58 Wojciechowa Góra nad Grybowem

na wprost Chełm, po prawej Koziniec z widocznym torem kolei, poza nim Jaworze., pomiędzy nimi dolina Białej, na dalszym tle wzniesienia

Wojciechowa Góra – spacer Spacer na Wojciechową Górę długość – 5,5 km, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem trasy – 200 m, czas przejścia – ok. 1,5 godz.

Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę najpierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmentarną, dojść można do cmentarza wojennego nr 130, gdzie znajdują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914 – 1915. Ulica prowadzi do malowniczo położonego osiedla Na Stoku, przy którego krańcu należy odnaleźć drogę polną prowadzącą w prawo do góry.

Siołkowa Wojciechowa Góra

Matulanka

Grybów Nowy Sącz

Warto też, szczególnie w tym miejscu, otoczonym tak spokojnym i łagodnym pejzażem, uświadomić sobie, że w przeciągu 5 lat z tej okolicy zniknęły dwa narody, bowiem w roku 1947 wysiedlono Łemków zamieszkujących rozległe przestrzenie Beskidu Niskiego na południe od Gór Grybowskich. Ścieżka wspina się dalej łagodnie długim spacerowym podejściem na szczyt wzgórza o nazwie Wojciechowa Góra, gdzie mieszkańcy Siołkowej ustawili wysoki krzyż milenijny. Ze szczytu o wysokości ponad 550 m n.p.m. – a także z różnych miejsc ścieżki rozciąga się wyjątkowa panorama Gór Grybowskich, kotliny Grybowa i pofalowanego lekko Pogórza Ciężkowickiego.

Krużlowa

Stara Wieś

Ścieżka doprowadza po chwili do bramy dawnego cmentarza żydowskiego – kirkutu. Ludność żydowska stanowiła przed wojną sporą część mieszkańców Grybowa. Jej eksterminacja zakończyła się w roku 1942 – między innymi rozstrzelaniem w Białej Niżnej 360 osób. Tu natomiast na terenie kirkutu, w sierpniu 1943 zamordowano 150 starych i chorych osób narodowości żydowskiej, przywiezionych z getta w Nowym Sączu.

Gorlice

Siołkowa

Krynica Koziniec

Z tyłu, ponad dachami domów odsłania się perspektywa doliny Białej z gęstą zabudową Kąclowej i charakterystyczną sylwetką tamtejszego kościoła.

Bardziej w prawo na tle ciemnego masywu Jaworza wznosi się częściowo odsłonięty Koziniec, którego zbocze przecinają tory linii kolejowej Grybów – Nowy Sącz. Jadący nim pociąg wygląda z tej odległości jak dziecięca zabawka, a górami niesie się Bistuszowa stłumiony daleki łoskot.

Z Wojciechowej Góry zejść można jedną z wielu doskonale widocznych polnych dróg do Siołkowej leżącej na skraju Grybowa, a stąd uroczą uliczką Zacisze do ulicy Jakubowskiego, by mijając Urząd Gminy i Szkołę Podstawową dojść do położonego w dole rynku.

Można też kontynuować spacer docierając modrzewiową alejką do Starej Wsi, skąd otwiera się widok na Rosochatkę. Na skrzyżowaniu dróg należy skręcić w prawo w wąską betonową dróżkę wijącą się wśród pól i łagodnym zejściem trawersując stoki Wojciechowej Góry dojść do Siołkowej i wrócić do Grybowa.

decki Park ograficzny

a Beskidu Niskiego

Lasek Falkowski

59

Krużlowa Droga z Grybowa do Krużlowej prowadzi przez Siołkową, wyjazd z rynku ulicą Jakubowskiego do góry. Droga szybko pnie się na wzniesienie, z którego po prawej otwiera się panorama Pogórza – a potem zagłębia w gęstwinę głębokich i krętych dolinek, w środku której leży Krużlowa Niżna.

Przez otwarty stale przedsionek można zajrzeć do wnętrza, gdzie w dziewiętnastym wieku odkryty został dla świata sztuki prawdziwy skarb – Madonna z Krużlowej. Ta średniowieczna rzeźba przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Nieznany jest jej autor ani miejsce pierwotnego przeznaczenia, ale jako czas powstania podaje się najczęściej rok 1410. Madonna z Krużlowej należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Polsce.

W głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród łagodnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie – Krużlowa Wyżna i Krużlowa Niżna. Tutejsza parafia powstała na początku XIV wieku, zaś w końcu tego wieku Krużlowa stała się siedzibą rodu Pieniążków. Z fundacji Jana Pieniążka wybudowany został w 1520 roku kościół drewniany.

Do tego małego wiejskiego kościółka trafić mogła za sprawą któregoś z możnych właścicieli wsi z rodu Pieniążków, herbu Odrowąż. Na początku XX wieku rzeźba przejęta przez Muzeum Narodowe w Krakowie, zaginiona i odnaleziona po ostatniej wojnie, eksponowana na wielu wystawach w kraju i w Europie, obecnie pozostaje w Galerii Sztuki Dawnej Polski w Pałacu Ciołka w Krakowie.

Z dna kotliny strzela do góry smukła wieża nowego kościoła pokazując siłę tutejszej parafii. Stary wiekowy kościółek pw. Narodzenia NMP stoi po drugiej stronie strumienia, otoczony kamiennym murem i rozłożystymi lipami. Zbudowany w 1520 roku z fundacji właściciela wsi Jana Pieniążka. Gotycki z barokowymi przekształceniami, konstrukcji zrębowej, ma stromy dach z barokową wieżyczką na sygnaturkę i latarnią.

Krużlowa

Krużlowa

Krużlowa

Krużlowa

kościół pw. Narodzenia NMP

kościół pw. Narodzenia NMP

Matka Boska z Dzieciątkiem

60

Może to dzięki ukryciu w kotlinie, może dzięki możnym protektorom, kościół w Krużlowej posiadł i zachował tak wiele cennych przedmiotów ze średniowiecza i baroku, wśród nich chrzcielnicę kamienną z 1486 roku o dekoracji maswerkowej z kartuszami, na których herby: Poraj, Odrowąż i Jastrzębiec – oraz dzwon gotycki z 1454 roku.

kościół pw. Narodzenia NMP fot. Ludwig Schneider

Wilczyska Od kościoła w Krużlowej kierujemy się z powrotem doliną na wschód, kontynuując jazdę jej krętym dnem na Chodorową i dalej do Wilczysk, gdzie droga lokalna łączy się z drogą nr 981 Tarnów – Grybów. Tu odwiedzamy zabytkowy kościół drewniany.

cego Piotrowina i barokowy ołtarz boczny z ok.

1700 roku.

Kościół położony jest pięknie, bardzo blisko drogi Tarnów – Grybów, z wygodnym dojazdem na przykościelny parking. Warto jednak zostawić samochód na dole, na placyku nieopodal mostu na Białej i podejść piechotą na górę zakręcającą aleją modrzewiową. Poprzez zielone gałęzie prześwituje z jednej strony widok na coraz bliższy kościół, a z drugiej na Góry Grybowskie.

Na skraju miejscowości Stróże łatwo zauważyć drewnianą tablicę informacyjną zwieńczoną charakterystyczną strzechą. To znak rozpoznawczy tutejszej dużej atrakcji – gospodarstwa pasiecznego „Sądecki Bartnik”, do którego prowadzi w lewo wąska asfaltowa droga.

Z Wilczysk kierujemy się z powrotem na południe drogą nr 981, szeroką w tym miejscu doliną Białej, z widokiem odległych teraz Gór Grybowskich.

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa z XVll wieku to budowla jednonawowa o konstrukcji zrębowej. Jest oszalowany deskami i pokryty gontem.

W wyposażeniu kościoła są elementy pochodzące z rycerskich czasów – kamienna chrzcielnica gotycka z 1486 roku, rzeźbiona, z herbami Strzemię, Gryf, Prus i Warnia, ławy barokowe z płaskorzeźbionymi bokami i przedpiersiami z 1486 roku – oraz późniejsze, jak ołtarz główny z XVIII wieku z obrazem św. Stanisława Biskupa wskrzeszają-

Wilczyska

kościół św. Stanisława Biskupa

Biała w Wilczyskach przez większą część roku niska woda odsłania białe kamienie koryta

61

„Sądecki Bartnik”, Stróże Na wysokim i szerokim tarasie Białej, częściowo na terenie dawnego majątku państwa Zarembów, rozpościera się miodowe gospodarstwo „Sądecki Bartnik”, unikalny w skali kraju kompleks promujący w bardzo pomysłowy i szlachetny sposób staropolską tradycyjną kulturę miodu.

Oprócz części handlowo-dystrybucyjnej znajdują się tutaj: skansen pszczelarstwa z imponującą kolekcją barci i uli, pokazujących w skrócie chyba całą historię pszczelarstwa, przeniesione z innych miejsc zabytkowe budynki drewniane – przykłady dawnego budownictwa wiejskiego okolic, galeria rzeźby w drewnie – wspaniały efekt organizowanych tu ogólnopolskich plenerów, zachowany fragment parku podworskiego wraz z dworem, stylowa restauracja oraz domki drewniane z pokojami gościnnymi.

Najmłodsi znajdą tutaj również takie atrakcje, jak wybieg ze strusiami, pawiem i kaczkami, przejażdżki zaprzęgiem konnym i zręcznościowy tor przeszkód. To miejsce to obowiązkowy punkt w podróży doliną Białej.

Zwiedzanie Prywatnego Muzeum Pszczelarskiego tylko z przewodnikiem (czas ok. 1 godz.). Szczegółowe informacje na stronie 97.

Opuszczając gospodarstwo pasieczne wjeżdżamy do Stróż.

Stróże

Sądecki Bartnik

Stróże to, przed wiekami, gródek strzegący powstających w dolinie Białej posiadłości klasztornych i rycerskich. W późniejszych wiekach własność Jeżowskich i Szalowskich. Od końca XIX wieku rytm życia mieszkańców wyznaczany był stukotem kół pociągów i pracy tutejszego węzła kolejowego.

O kolejowej tradycji przypominają ogromne, jak na tę wiejską okolicę, budynki stacyjne wybudowane w końcu XIX wieku.

Pierwsza linia kolejowa w Galicji, biegnąca zewnętrznym łukiem Karpat, ukończona została w 1861 roku, łącząc Kraków ze Lwowem przez, między innymi, Tarnów. W następnych latach budowano kolejne linie łączące Tarnów z Leluchowem i Preszowem, a także Zwardoń z Nowym Sączem, a Stróże z Zagórzem. Przed końcem XIX wieku powstała istniejąca do dziś sieć kolei karpackich, w której Stróże odgrywały istotną rolę stacji łącznikowej.

Koleje karpackie odegrały istotną rolę w czasie I Wojny Światowej pozwalając armii Austro-Węgier szybko koncentrować w wybranych miejscach swoje oddziały. Na stacji w Stróżach rozładowało się wiele jednostek biorących następnie udział w Bitwie Gorlickiej.

W okresie międzywojennym, dzięki wygodnemu połączeniu kolejowemu, zaczęły rozwijać się kurorty nad Popradem oraz Krynica. Do Krynicy, tak jak do Zakopanego, jeździła z Warszawy luxtorpeda,

Stróże

Sądecki Bartnik

Stróże

Sądecki Bartnik

Stróże

Sądecki Bartnik

62

Polna, Biała Niżna szybka jednostka motorowa, wożąc między innymi amatorów białego szaleństwa.

Z drogi nr 981 skręcamy przy Ośrodku Ojca Pio na wschód w stronę Polnej (kierunek Łużna). Droga prowadzi wąskim obniżeniem pomiędzy wzniesieniami, wzdłuż toru linii kolejowej do Zagórza koło Gorlic. Po przejechaniu 2,5 kilometra otwiera się w Polnej niewielka kotlina, w której centralnym miejscu stoi niewielki drewniany kościół.

Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła pochodzi z XVI wieku. Przebudowany został w XIX wieku. W latach sześćdziesiątych XX wieku w prezbiterium kościoła odkryto polichromowaną dekorację pochodzącą z XVI wieku. Ukazuje ona cykl 29 scen poświęconych życiu i męce Jezusa.

Jest to kościół jednonawowy o konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty blachą. Nawę i prezbiterium nakrywa stromy dach, który ponad starszą częścią kościoła wsparty jest na więźbie storczykowej typu gotyckiego. W dachu sygnaturka z latarnią zwieńczona stożkowym daszkiem.

W ołtarzach kościoła znajdują się obrazy z XVI i XVIII wieku, podobnie zabytkowe są ambona i chrzcielnica.

Godny odwiedzenia jest pobliski rezerwat przyrody – dawny park dworski, leżący na wzniesieniu przy drodze łączącej Polną z Wyskitną, w którym rosną 300-letnie lipy i dęby.

Polna wieś leżąca w łagodnym obniżeniu, ciągnącym się od Stróż w kierunku Łużnej na północ od zalesionego masywu Maślanej Góry. Tym obniżeniem biegnie tor linii kolejowej ze Stróż na wschód, w kierunku Gorlic. Tędy również przemieszczały się na linię frontu w maju 1915 roku rozładowywane w Stróżach oddziały armii AustroWęgier.

Wieś o nazwie Biała istniała jeszcze przed założeniem miasta. W dużym dziewiętnastowiecznym murowanym dworze, należącym kiedyś do hrabiny Konstancji Stadnickiej, mieści się obecnie klasztor ss. św. Dominika. Starannie utrzymane zabudowania są jednym z cenniejszych zabytków gminy Grybów.

Przy drodze Biała Niżna – Gródek znajduje się cmentarz zamordowanych w czasie II wojny światowej 360 Żydów. O tej zbrodni przypomina wyryty na płycie nagrobnej napis w języku polskim, angielskim i hebrajskim.

Z Białej Niżnej wracamy z powrotem do Grybowa,

Polna

Stróże

kościół św. Andrzeja Apostoła

Biała z Maślaną Górą w tle

Stróże

Ośrodek im. Ojca Pio

Biała Niżna

dawny dwór hr. Stadnickiej

63

Nowy Sącz – spacer wokół rynku Kolegiata św. Małgorzaty, Dom Gotycki – Muzeum, Sokół, Jagiellońska, Rynek, Synagoga, Zamek – około 1 godz.

Nowy Sącz zabytkowy ratusz na rynku 64

Kolegiata pw. św. Małgorzaty, Dom Gotycki

Kamienne schody prowadzą do furty w zrekonstruowanym fragmencie obronnych murów miejskich na szeroki plac otaczający kościół świętej Małgorzaty. Ta potężna budowla swoim dostojeństwem daje świadectwo bogatej i długiej historii miasta w śródgórskiej kotlinie.

We wnętrzu kolegiaty podziwiać można wiele obrazów, rzeźb i epitafiów, głównie renesansowych, ale i starszych, jak słynący łaskami obraz Przemienienia Pańskiego przypuszczalnie czeski, z XIV wieku. parking rynek kolegiata muzeum

Jagiellońska

go

Nowy Sącz

kie ies ob

Budowę murowanego kościoła na tym miejscu datuje się przypuszczalnie na koniec XIII wieku.

W 1448 roku kościół został podniesiony do godności kolegiaty przez Zbigniewa Oleśnickiego, ówczesnego biskupa krakowskiego. Obecny wygląd kościoła stanowi efekt jego wielokrotnej przebudowy i rozbudowy, w trakcie których stopniowo tracił swój pierwotny styl gotycki.

J. S

W jego powstaniu główną rolę odegrał Wacław II, król Czech i Polski, nadając prawa miejskie tutejszej osadzie już w roku 1292 roku.

lody

Żu

Krótki spacer po Nowym Sączu proponuję zacząć od najstarszych budowli w mieście – kolegiaty i Domu Gotyckiego. Samochód najwygodniej jest zostawić na dużym parkingu poniżej kolegiaty przy bulwarach Obrońców Narwiku nad Kamienicą.

szki

ściu

o T. K

Obok kolegiaty stoi Dom Gotycki, zwany także Domem Kanoniczym, zbudowany na początku XVI wieku dla potrzeb kanoników kolegiaty. Ma tu obecnie swoją siedzibę Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu z ekspozycją dawnej sztuki z terenu Sądecczyzny. Można tu podziwiać między innymi dzieło Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”.

Kolegiata św. Małgorzaty

Muzeum: 33-300 Nowy Sącz, ul. Lwowska 3 tel. 18 443-77-08, fax 18 443-78-65, e-mail: sekretariat@muzeum.sacz.pl zwiedzanie: wtorek – czwartek 10.00 – 15.00 piątek

10.00 – 17.30 sobota, niedziela, święta 9.00 – 14.30 opłaty za wstęp: opłata normalna – 6 zł opłata ulgowa – 4 zł dzień wolny od opłat za wstęp – sobota

Nowy Sącz Dom Gotycki

65

Sokół, Jagiellońska Miasto powstało w widłach Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej, na szerokim płaskim wzniesieniu, ograniczonym skarpami rzecznymi, które z czasem uzupełniały wały ziemne, a potem mury. Śladem murów otaczających miasto od strony południowej jest obecnie ciąg ulic Wałowej i Szwedzkiej. Opuszczając zatem Dom Gotycki na Lwowskiej przejdźmy spacerem na południe ulicą Jana III Sobieskiego, mijając po drodze kolorowy targ warzywno-kwiatowy i kierując się ku efektownie odnowionemu budynkowi Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Tutejsza osada nosiła początkowo nazwę Kamienica.

Nazwa miasta przy akcie lokacyjnym Wacława II, z datą 8 listopada 1292 roku, zapożyczona została z istniejącego już miasta w widłach Dunajca i Popradu, a dla odróżnienia dodano przymiotnik „Nowy”, choć z obecnej perspektywy oba miasta są podobnie stare.

Stosunkowo łatwe do rolniczego zagospodarowania tereny Kotliny Sądeckiej oraz skrzyżowanie szlaku węgierskiego z drogą karpacką w kierunku królewskiego Biecza, dało miastu solidną podstawę do szybkiego rozwoju. Dzięki swoim zasobom i roli ośrodka administracyjnego Nowy Sącz przetrwał nienajgorzej wieki XVII i XVIII, kiedy wiele mniejszych miast powróciło do statusu wsi.

Nowy Sącz Gmach Sokoła

Nowy Sącz

ulica Jagiellońska

66

Ale szczególnie dobrze zaczęło się miastu powodzić od drugiej połowy XIX wieku, kiedy Galicja złapała wiatr w żagle samorządności i nowoczesnej gospodarki. Budowa linii kolejowej, a następnie kolejowych warsztatów naprawczych, nadały miastu kierunek rozwoju na wiele dziesięcioleci. W tym czasie ukształtował się ten Nowy Sącz, który dzisiaj wzbudza dumę mieszkańców i podziw przyjezdnych.

Przed powrotem na sądecki rynek spacerowym traktem ulicy Jagiellońskiej, gdzie zwracają uwagę bogato zdobione gzymsy kamienic i dekoracyjna oprawa kwiatowa stylowych lamp ulicznych – warto wpaść na prawdopodobnie najlepsze w Polsce lody, w cukierni, na ulicy Kościuszki.

Ozdobą sądeckiego rynku jest ratusz, chluba miasta, wybudowany w końcu dziewiętnastego wieku, kiedy poprzednia, pochodząca jeszcze ze średniowiecza, budowla została zniszczona w pożarze. Solidnie dostojna sylwetka w stylu eklektycznym – neobarokowym i neorenesansowym wypełnia należycie rozległą przestrzeń rynku. Stanowi potwierdzenie dorobku i ambicji miasta.

Nowy Sącz

ul. Jagiellońska

Nowy Sącz

dawny klasztor oo. franciszkanów

Rynek, Synagoga, Zamek Opuszczając rynek od pierzei północnej ulicą Piotra Skargi przechodzimy obok zabytkowego kompleksu byłego klasztoru oo. franciszkanów.

W tutejszym kościele znajduje się tablica pamiątkowa z 1640 roku z inskrypcją mówiącą o założeniu klasztoru w 1297 roku z fundacji króla Wacława. Budynki klasztorne, od samego początku murowane, stanowiły część umocnień miejskich, a wzniesiono je wcześniej od kolegiaty i wcześniej od zamku.

rgi . Ska ks. P

iego

Położenie blisko granicy, na węgierskim szlaku, dało miastu możliwość bogacenia na handlu, ale też dodało pewnego znaczenia politycznego. Tu zatrzymywały się poselstwa, a czasami odbywały spotkania, jak na przykład narady króla Jagiełły z Wielkim Księciem Litewskim przed wojną z Krzyżakami.

zamek

K. Wielk

Bo murowany zamek w Nowym Sączu wzniesiony został przez Kazimierza Wielkiego jako siedziba kasztelanii, urzędu grodzkiego i starosty grodowego. Nie był nigdy budowlą o znaczeniu militarnym. Granicy południowej broniły Karpaty i trwałe sojusze, zamek pełnił więc głównie funkcję siedziby administracyjnej.

jego pożaru. Po wielu odbudowach i kolejnych zniszczeniach zamek został częściowo odrestaurowany w odrodzonej Polsce i utworzono w nim Muzeum Ziemi Sądeckiej, jednak w końcowych dniach wojny został wysadzony w powietrze. Odbudowano po wojnie jedynie fragment murów z attykami i renesansową Basztę Kowalską.

klasztor parking

kolegiata

ratusz

Jagiellońska

go

dawna synagoga

kie

Nowy Sącz

ies

wieża kolegiaty

ob

Nowy Sącz

J. S

Upadek zamku zaczął się w XVII wieku, lecz to nie Szwedzi, ale konfederaci barscy przyczynili się do

lody

szki

ściu

o T. K

Nowy Sącz

pozostałości zamku królewskiego

67

Wokół Jeziora Rożnowskiego Tęgoborze [1] Just [2] Wytrzyszczka [3] Czchów [4] Tropie [5] Rożnów [6] Gródek nad Dunajcem [7] Zbyszyce [8] – wycieczka samochodowa na północ od Korony Sądeckiej, długość trasy – 80 km, drogi krajowe, wojewódzkie i lokalne o dobrej nawierzchni, Wycieczka wokół Jeziora Rożnowskiego, dająca wiele możliwości oglądania jego wód z najróżniejszej perspektywy. Czasami jezioro widoczne jest daleko w dole, czasami droga prowadzi wzdłuż brzegu.

Oprócz krajobrazów atrakcją są niezwykłe budowle historyczne, jak zamki nad Dunajcem czy piękny kościółek w Tropiu, samotnia świętego Świerada – a także współczesna zapora w Rożnowie.

4 5

Wytrzyszczka

Tropie

Pale

Dzierżaniny

3 Witowice Dolne Bujne

Zagórze Łęki

Grabie

6

Rożnów Bębny

Bartkowa Łazy

Równia

Łososina Dolna

Podglinicze

Gródek nad Dunajcem

Rąbkowa

Stańkowa

Podole

7

Tabaszowa

Koszarka

Znamirowice

2

Nowiny

Just

Świdnik

io Jez

Łyczanka

ro

Ro

ż

w no

sk

ie

Przydonica Lipie Sienna

Zagórze

Zbyszyce

1

Rojówka

8

Tęgoborze

Bukowiec Zawadka Podchełmie

Mikowa

Jelna

Janczowa

Wola Kurowska

Białawoda

Słowikowa

Kłodne

Kurów

Dąbrowa

Ubiad

Łyczana Siedlce

Klimkówka Chomranice

Klęczany Wielogłowy

Krasne Potockie

Marcinkowice

68

Łęka Librantowa Koniuszowa

Rdziostów

Jas

1. Tęgoborze Obszerny dwór w dawnym majątku Stadnickich i Wielogłowskich, popadający stopniowo w ruinę w trakcie XIX wieku, odbudowany został w roku 1904 przez Karola Wysockiego. Charakterystycznym elementem architektury tej budowli jest portyk z czterema kolumnami jońskimi wspierającymi trójkątny szczyt.

5. Tropie Pustelnia i sanktuarium św. Świerada i Benedykta.

Na skale nad malowniczym zakolem Dunajca kościół o pięknej renesansowej sylwetce, ale znacznie starszym pochodzeniu, o czym świadczą m.in. romańskie elementy architektury oraz polichromia z XII wieku.

2. Just Drewniany kościółek pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny na Górze św. Justa został zbudowany w drugiej połowie XVII wieku. W kościółku zachowały się elementy wyposażenia z wcześniejszych świątyń.

6. Rożnów Zapora spiętrzająca wody Jeziora Rożnowskiego, ruiny zamku Zawiszy Czarnego, zabytkowy kościółek, elementy fortyfikacji renesansowej Tarnowskich, dwór z XIX wieku.

3. Wytrzyszczka Zrekonstruowany w ostatnich latach zamek Tropsztyn, z którego wysokich murów rozciąga się doskonały widok na Jezioro Czchowskie i wzniesienia Pogórza Rożnowskiego. W sąsiedztwie przystań promu do Tropia.

4. Czchów Miasteczko nad Dunajcem z historią sięgającą czasów Państwa Wielkomorawskiego (VIII wiek), z charakterystyczną romańską wieżą obronną, pozostałością zamku. Na Dunajcu zapora spiętrzająca wody Jeziora Czchowskiego.

Tęgoborze, Just

Dąbrowska Góra za Dunajcem

7. Gródek nad Dunajcem Ośrodek wypoczynku nad Jeziorem Rożnowskim: wypożyczalnie sprzętu wodnego, trasy rowerowe wokół jeziora, miejsca do wędkowania.

8. Zbyszyce Ośrodek wypoczynku nad Jeziorem Rożnowskim: wypożyczalnie sprzętu wodnego, trasy rowerowe wokół jeziora, miejsca do wędkowania.

Wytrzyszczka

zamek Tropsztyn nad Dunajcem

Tęgoborze, Just

kościółek Narodzenia NMP

Wytrzyszczka

rozlewiska Dunajca pod Tropiem

69

Czchów

Wytrzyszczka

Czchów

Tropie

Rożnów

Rożnów

wieża obronna dawnego zamku

widok z wieży - kotlina Dunajca pod Zakliczynem

kościół św. Wojciecha

prom do Tropia

kościół św. św. Andrzeja i Bernarda

widok z zapory

Zbyszyce

kościółek z XV wieku

Rożnów

renesansowe fortyfikacje Tarnowskich

70

Gr贸dek nad Dunajcem, Jezioro Ro偶nowskie 71

Zbyszyce

Rojówka LIMANOWA

Tęgoborze

Bukowiec Zawadka

Dolina Dunajca

Białawoda

Podchełmie

Pisarzowa

Wola Ku

Kłodne

Dąbrowa

Kurów

Mordarka

Zarębówka

Klęczany

Chomranice Chełmiec [1] Podegrodzie [2] Ropa [3] Naszacowice [4] Czarny Potok [5] Zadziele Łącko [6] Jazowsko [7] Gołkowice [8] Kanina Krasne Potockie Marcinkowice – wycieczka samochodowa, długość trasy – 54 km, drogi wojewódzkie i drogi lokalne Berdychów

o dobrej nawierzchni.

Rdziostów

Krasne Biczyckie

Przyszowa

Trzetrzewina Roztoka Młyńczyska

.

Szymanowice Strzyganiec

Stronie

Łukowica

Mokra Wieś

Jadamwola

Stadła

Czarny Potok

na

Kiczorki

rzyńska

4

niowa Czerniec

zeż

Rogi

Podegrodzie

Świercze Szczereż

Krakowska

naje

1

Olszana

n Du

Naszaczowice

Łącko Du

Maszkowice

Podgóra

6

Popowice

d

Moszczenica Niżna

Gołkowice Górne

p ra

Brzyna

Żeleźnikowa Wie Gołkowice Dolne

Kadcza

5

STARY SĄCZ

Po

Wiela

ec

2

Zarzecze Jazowsko

aj

Mostki

Olszanka

c

Łazy Biego

Jaruszowa

3

Tarnowa

Podrzecze

Kwasowiec

ŚWIDNIK Jastrzębie

Mała Wieś

Niskowa Chochorowice

Świniarsko

Wolica

Kicznia

NOWY

Biczyce Dolne

Zagorów Zawada

Modyń

Chełmiec

Zadziele

e ńc z yk

Wielop

Biczyce Górne

Wysokie Na Groniu

Wielogło

Barcice Dolne

Gaboń Opalana

Barcice Górne

Łazy Brzyńskie

.

Wola Krogulec

O k rą g l i c a

Tylmanowa

we72 Kąty

Górzany

785

.

Obidza

Przysietnica

Opalanka

J awo r z y n k a 936

Rytro

Su

Roztoka Ryterska

Kłodne

.

Dzwonkówka 983

Obłazy Ryterskie

.

Pr zechyba 1175

Przechyba

.

R a d z i e j owa 1262

Krościenko nad Dunajcem Bereśnik

.

Wlk . R o gacz

983

PIWNICZNA ZDRÓJ Kosarzyska

1. Podegrodzie Podegrodzie to pierwsza siedziba grodu piastowskiego w Kotlinie Sądeckiej i stolica Lachów Sądeckich.

W Podegrodziu działa wiele zespołów regionalnych i artystów ludowych zachowujących lokalny folklor. W tutejszym Domu Kultury mieści się Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich, największa na Sądecczyźnie regionalna placówka tego typu powstała ze zbiorów prywatnych. Muzeum otwarte jest w godzinach otwarcia Biblioteki Gminnej.

2. Naszacowice Wzgórze położone nad brzegiem Dunajca koło Naszacowic skrywa relikty grodziska powstałego około VIII wieku. Przez 300 lat, aż do początków polskiej państwowości, było jednym z najważniejszych ośrodków słowiańskiego plemienia Wiślan.

3. Czarny Potok Drewniany kościół parafialny w Czarnym Potoku pochodzi z połowy XVIII wieku i słynie z otaczanego wielką czcią cudownego obrazu Matki Bożej Bolesnej, pochodzącego z roku 1649. Obok kościoła rośnie lipa, starsza jeszcze od tego obrazu, najstarsza w Polsce przedstawicielka lip szerokolistnych. Pielgrzymi w dawnych czasach leczyli zęby ogryzaniem kory takich wiekowych drzew.

4. Łącko Łącko znane jest dobrze ze swoich sadów i śliwowicy.

Oprócz śliwowicy znaleźć tu można smaczne soki Maurera, tłoczone naturalnie na zimno niekonserwowane i nierozcieńczane jabłka, truskawki, wiśnie, maliny i wiele innych smaków. Tutejszy kościół pw. św. Jana Chrzciciela zbudowany został w roku 1728 z wykorzystaniem kamieni pochodzących z dawnego zamku Zyndrama z pobliskich Maszkowic.

5. Jazowsko Wieś należy do najstarszych na Sądecczyźnie. Jej nazwa ma związek z jazami do połowu łososi ciągnących w górę rzeki na tarło, widzianych tu jeszcze przed wojną. Warto odwiedzić bielejący na wzniesieniu kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny z 1726 roku, z barokowym wyposażeniem.

6. Gołkowice Niemal identyczne domy murowane, szczytami zwrócone do drogi, kojarzą się ze wsiami w Sudetach. Tak, to dawna wieś niemiecka, przez blisko dwa stulecia jej nazwa brzmiała: Deutsch Golkowitz. Interesujący w Gołkowicach jest również sam most przez Dunajec, mający cechy zabytku techniki, jako jeden z nielicznych zachowanych w tej części Karpat konstrukcji stalowych nitowanych. Z mostu dobry widok na spływający z gór Dunajec i wznoszącą się ponad nim Przechybę.

Podegrodzie

Czarny Potok

Naszacowice

Nad Jazowskiem

Muzeum Lachów Sądeckich

ślady grodziska z VIII wieku, fot www.lukowica.org

kościół z XVIII wieku

droga ze Szczereży, widok na Przechybę

73

Łącko

dom nad Czarną Wodą

Maszkowice

tradycyjna zabudowa wiejska

Łącko

Jazowsko

Jazowsko

Jazowsko

kościół św. Jana Chrzciciela

Dunajec o poranku

kościół Najświętszej Marii Panny

przed procesją Bożego Ciała

Gołkowice

budynki kolonistów niemieckich

Obidza

okolice Jazowska

74

Dunajec poniĹźej Jazowska 75

Zborowice

Staszkówka

Jezioro Rożnowskie

Doliny Popradu i Kamienicy

M

Łużn Bobowa

Lipnica Piwniczna [3] Wielka

Tęgoborze Nowy

Sącz, Stary Sącz [1] Rytro [2] Żegiestów [4] Muszyna [5] Powroźnik [6] Krynica-Zdrój [7] Łabowa [8] Nawojowa [9] Nowy Sącz – wycieczka samochodowa, długość trasy –Korzenna 110 km, drogi krajowe i wojewódzkie.

Szalowa Wojnarowa

Marcinkowice

Stróże

Krużlowa Wyżna

Cieniawa

Grybów

Ptaszkowa Podegrodzie

Stary Sącz

1

Kamionka Wielka

9

Kąclowa

Nawojowa

Ropa

Binczarowa Florynka

Łabowa

Frycowa

8

Przysietnica

Rytro

Bruna

Śn

Nowa Wieś Berest

2

3

7

Mochnaczk Niżna

Piwniczna Zdrój

Mnisek nad Popradom

Krynica Zdrój

Wierchomla Wielka

6

Żegiestów

4

76

Biała Niżna

Siołkowa

Nowy Sącz

Stara

Milik

Złockie

5

Tylicz

Powroźnik

Muszyna

Hrab

Lenartov

Malco

1. Stary Sącz Wyjątkowej urody miasto w widłach Dunajca i Popradu, uznane za urbanistyczny rezerwat. Brukowany kocimi łbami rynek otoczony niskimi podcieniowymi domkami o czterospadowych dachach. Średniowieczny klasztor klarysek z fundacji świętej Kingi, muzeum etnograficzne, niezwykły klimat.

2. Rytro Wieś letniskowa nad Popradem z ruinami zamku zbudowanego przez niemieckich osadników rycerskich (Ritter). Punkt wyjścia szlaków turystycznych w Pasmo Jaworzyny do Krynicy Górskiej oraz w Pasmo Radziejowej do Szczawnicy.

6. Powroźnik Drewniana cerkiew z 1604 r. pod wezwaniem św. Jakuba Młodszego Ap. (obecnie kościół rzymskokatolicki).

Część budowli jest jeszcze starsza i służyła jako pierwsza cerkiew już w XVI w. Wskazują na to bogate malowidła na ścianach i na sklepieniu pomieszczenia.

7. Krynica-Zdrój Największe uzdrowisko w polskich Karpatach: zabytkowe Domy Zdrojowe, Park Zdrojowy, stylowa XIX-wieczna drewniana zabudowa uzdrowiskowa, Patria – willa Kiepury, muzeum Nikifora, kolej szynowa na Górę Parkową, kolejka gondolowa na Jaworzynę Krynicką.

4. Żegiestów

8. Łabowa Dawna wieś łemkowska z zachowaną cerkwią murowaną z XVIII wieku fundacji Lubomirskich – w pobliskiej Roztoce Wielkiej i Łosiach drewniane cerkiewki XIX wieczne.

W latach 30-tych XX wieku zbudowano przy wsparciu hrabiego Stadnickiego kościół pw. św. Stanisława Biskupa, którego drewniana architektura nawiązuje do regionalnej tradycji budownictwa.

Uzdrowisko nad Popradem założone w 1846 roku.

Obecnie kojarzone najmocniej z masywnym, kamiennym budynkiem Domu Zdrojowego z roku 1929, oraz sanatoriami wznoszącymi się jak skalne ściany ponad drogą Nowy Sącz – Krynica.

9 . Nawojowa Siedziba rodowa kolejno Nawojowskich, Branickich, Lubomirskich, Sanguszków i Stadnickich ze zbudowanym przez tych ostatnich w XIX wieku pałacem, w którym odbywały się zjazdy arystokracji oraz inteligencji polskiej.

3. Piwniczna Królewskie miasto handlowe na szlaku węgierskim z zabytkowym układem urbanistycznym rynku, uzdrowisko z pijalnią wód mineralnych, muzeum regionalne z unikalną kolekcją dawnego sprzętu narciarskiego, spływ łodziami doliną Popradu.

5. Muszyna Miasteczko z długą historią, stolica tak zwanego „Państwa Muszyńskiego”, posiadłości biskupów krakowskich na pograniczu z Węgrami. Ruiny zamku z XIV wieku, dwór starostów, zajazd z XIX wieku (obecnie Muzeum Regionalne PTTK), kordegarda, barokowy kościół obronny pw. św. Józefa z XVII wieku z rzeźbami gotyckimi.

Stary Sącz

klasztor klarysek

Rytro

Zamkowa Góra

77

Piwniczna

Piwniczna

Piwniczna

Wierchomla Wielka

pijalnia zdrojowa

tradycyjna zabudowa przy drodze do Kosarzysk

Poprad poniżej ujścia potoku Czercz

zabytkowa cerkiew

Muszyna

ruiny biskupiego zamku na Górze Zamkowej

Żegiestów

sanatoria przy drodze nad Popradem

78

Powroźnik

zabytkowa cerkiewka

Krynica-Zdrój

Witoldówka

Roztoka Wielka

zabytkowa cerkiewka

Łabowa

zabytkowa cerkiew

Nawojowa

pałac Stadnickich

Krynica-Zdrój Stara Pijalnia

Łosie

zabytkowa cerkiewka

Łabowa

kościół drewniany z XX wieku

Nawojowa

zabytkowy kościół

79

Biała Niżna Siółkowa

Szlakiem cerkiewek do źródeł Białej

Wieś

GRYBÓW

my

Grybów - Brunary [1] Śnietnica [2] Banica [3] Izby, Bieliczna [4] Mochnaczka [5] Czyrna [6] Polany [7] Podchełmie – wycieczka samochodowa lub rowerowa, Ropa Bia

.

ła

Ptaszkowa

Szymbark

Gródek

hełm

Po

C długość trasy – 36 km, głównie drogi 753 lokalne o dobrej nawierzchni, Nadbrowar czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,0 godz., rower 6,0 godz., Kąclowa maksymalna różnica wzniesień 390 m, maksymalne nachylenie 20% (Banica). staw

.

ne

846

.

Jaworze 882

Bogusza

Owczary Wawrzka

Łosie

Binczarowa

Je

zio

Florynka

Kl

.

ro

.

im

Ubocz 820

kó

rszla

sk

w

1 Kotów

Brunary Kamianna

Czarna

Pod Kamianna

7

Nowa Wieś Berest

wiec

2

Polany

Śnietnica

6

Stawisza

Piorunka

yń Krzyżówka

Łosie

Huta Roztoka Wielka

.

Piorun 740

3 Banica

Mochnaczka Wyżna Mochnaczka Niżna

.

4

5

Jaworzyna 1114 na

Izby

.

Lackowa 997

KRYNICA ZDRÓJ 80 Tylicz

ie

1. Brunary Cerkiew parafialna greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, zbudowana została w 1797 roku, a obecnie pełni rolę kościoła rzymskokatolickiego. To dość rozłożysta, trójczęściowa budowla, pokryta dachem namiotowym z poszyciem z gontów. Uwagę zwracają duże okna i charakterystyczne, baniaste wieżyczki rozmieszone na wznoszącej się stopniami linii.

2. Śnietnica Cerkiew greckokatolicka pw. św. Demetriusza, obecnie kościół rzymskokatolicki, zbudowana została w latach 1755 – 1758, w typie zachodniołemkowskiego budownictwa cerkiewnego. Trójdzielna budowla o konstrukcji zrębowej, wyróżnia się łamanym uskokowo blaszanym dachem nad nawą.

3. Banica Cerkiew greckokatolicką pw. świętych Kosmy i Damiana zbudowano w XVIII wieku. Wyjątkowo pięknie położona i otoczona kamiennym murkiem cerkiew, posiada we wnętrzu wiele cennych zabytków – jak: ikonostas z 1787 roku, ołtarz ze sceną Wniebowstąpienia Matki Boskiej z XIX wieku, ikony o dużej wartości artystycznej z XVI i XVII wieku, carskie wrota z XVII wieku oraz obraz św. Michała Archanioła z 1702 roku.

4. Izby Murowana cerkiew pw. św. Łukasza z 1886 roku. Kościół wybudowano około 1886 roku na miejscu poprzedniej drewnianej cerkwi, z zamiarem utworzenia tam greckokatolickiego sanktuarium Matki Bożej Pokrownej (tzn. Opiekunki).

Cudowny obraz Matki Bożej, który był tam czczony przez wiele lat, dziś znajduje się w kościele w Bereście.

W Izbach pozostała tylko jego kopia. Spowodowały to burzliwe dzieje parafii, w wyniku których, cała wspólnota wraz z ówczesnym greckokatolickim proboszczem przeszła na prawosławie. W efekcie sanktuarium zamknięto.

Brunary

zabytkowa cerkiew

4. Bieliczna O istnieniu w tym zakątku pod Lackową niewielkiej wsi Bieliczna zaświadczają już tylko: ta niewielka cerkiewka pw. Michała Archanioła, nagrobki na pobliskim cmentarzyku i przydrożne kapliczki.

5. Mochnaczka Tutejsza dawna cerkiew parafialna greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, obecnie kościół rzymskokatolicki, zbudowana została w XVIII wieku, a przebudowana w połowie wieku XIX. We wnętrzu znajduje się ikonostas, o charakterze barokowym, pochodzący z XVIII wieku.

6. Czyrna Cerkiew pw. św. Paraskewy Męczennicy w Czyrnej zbudowana została w 1893 roku według projektu austriackiego architekta Delavo, z pochodzenia Francuza. Informuje o tym tablica pamiątkowa umieszczona wewnątrz cerkwi. W budowie uczestniczyła cała wieś, pod przewodnictwem parocha Antoniego Konstantynowicza. Odnawiana i przebudowana w 1933 roku.

We wnętrzu znajduje się ikonostas z XX wieku oraz ikona św. Paraskewy z XVIII wieku, która trzyma w rękach szablę i palmę męczeństwa. Możliwe, że była fundowana przez konfederatów barskich, a namalowana na podobieństwo św. Barbary.

7. Polany Cerkiew greckokatolicka św. Michała Archanioła w Polanach powstała w roku 1820. Jest to budowla o konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem.

Większość wyposażenia z ikonostasem pochodzi z XIX wieku. W prezbiterium znajduje się późnobarokowy ołtarz z obrazem Piet z XVIII wieku.

Śnietnica

zabytkowa cerkiew

81

Banica

zabytkowa cerkiew

Banica

zabytkowa cerkiew

Izby

zabytkowa cerkiew

Bieliczna

zabytkowa cerkiewka

Izby

Czyrna

zabytkowa kapliczka

zabytkowa cerkiew

Mochnaczka

Polany

zabytkowa cerkiew

82

zabytkowa cerkiew fot: WIKI

Bieliczna ze wsi pozostała jedynie ta piękna cerkiewka

83

Korona Sądecka Informator Turystyczny Gastronomia 84 Noclegi 86 Turystyka 90 Wydarzenia 92 Produkty lokalne 94 Twórcy ludowi 94 Informacja turystyczna i muzea 96 Gastronomia Gmina Chełmiec

Gmina Kamionka Wielka

Zajazd Pod Górką s.c.

33-395 Biczyce Dolne 162 tel. 18 547-92-52 e- mail: tk@calvos.pl

Drink-Bar tel. 18 445-64-50 33-334 Królowa Polska

Dworek Noce i Dnie Świniarsko 580 33-395 Chełmiec tel. 18 443-50-09 tel. 696 038 627 tel. 664 141 120 e- mail: dworeknoceidnie@gmail.com www.dworek-noceidnie.pl Bar Jowit 33-395 Chełmiec ul. Gajowa 36E tel. 12 442-16-99

84

Bar Legutko Mieczysław tel. 18 547-41-98 33-334 Kamionka Wielka Gmina Grybów Restauracja „Bartna Chata” Gospodarstwo Pasieczne „Sądecki Bartnik” A. i J. Kasztelewicz 33-331 Stróże 235 tel. 18 414-05-78 Restauracja posiada certyfikat: „Karczma Regionalna Małopolski” Małopolskiej Organizacji Turystycznej

Karczma we Dworze (przy stacji narciarskiej) 33-333 Cieniawa tel. 602-810-249 e-mail. cieniawa@karczmawedworze.pl www.karczmawedworze.pl Pałacyk pod Różą Farma Rosa Halina Mika 33-331 Stróże 335 tel. 18 440-89-40, 502 207 110 palacyk@farma-rosa.pl www.farma-rosa.pl Feniks s.c. Pizzeria 33-330 Grybów Rynek 27 tel/fax: 18 440-87-40 Kawiarnia „Agatka” 33-330 Grybów Grunwaldzka 43 tel.18 445-02-75, 18 445-02-51 Kawiarnia „Rocko” 33-331 Stróże 470 tel. 18 445-15-74 e-mail. kawiarnia.rocko@op.pl Cafe Maciejowski Rynek 8 33-330 Grybów tel. 666 989 081 e-mail.cafemaciejowski@gmail.com Cafe Maciejowski to urokliwa kawiarnia o cesarsko-królewskim wystroju znajdująca się w starych murach grybowskiego rynku. Wyjątkową atrakcją tego miejsca są tarasy widokowe na tyłach kawiarni, z których rozpościera się piękna panorama na okoliczne wzgórza. Kawiarnia oferuje wyborne kawy, herbaty świata, ciasta, desery, lody, alkohole.

85

Noclegi Gmina Chełmiec Dworek Noce i Dnie Świniarsko 580 33-395 Chełmiec tel. 18 443-50-09 664 141 120 tel. 696 038 627 e- mail: dworeknoceidnie@gmail.com www.dworek-noceidnie.pl 8

Agroturystyka Gospodarstwo argoturystyczne Naściszowa 33-300 Nowy Sącz tel. 504 551 555 Pokoje Gościnne u Nowaka ul. Słoneczna 11 33-395 Chełmiec tel. 797 412 290

13 Zajazd Pod Górką Biczyce Dolne 162 33-395 Chełmiec tel. 18 547-92-52 e- mail: tk@calvos.pl

33

Gmina Kamionka Wielka Agroturystyka „U Majki” Kamionka Wielka 490 33-334 Kamionka Wielka tel. 880 556 291 tel. 788 901 512

8

86

Pod Dębem Kamionka Wielka 302 33-334 Kamionka Wielka tel.18 533-10-77 tel. 696 402 239

6 Pokoje Gościnne Kamionka Wielka 259 33-334 Kamionka Wielka tel.18 445-66-99 tel. 506 105 459

4 „U Gazdy” Kamionka Wielka 17 33-334 Kamionka Wielka tel.18 445-62-98 tel. 511 638 486

10 Tadeusz Gawlik Bogusza 93 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 449-38-98

10 Andrzej Górka Bogusza 3 33-334 Kamionka wielka tel. 18 449-39-26

6

Ochwat Józef 33-334 Królowa Górna 154 tel.18 445-64-87

10 Helena, Józef Ptaszkowski Królowa Górna 65 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-64-33

Dobosz Józef Kamionka Wielka 17 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-62-98

17

7 Popiela Anna i Stanisław Kamionka Wielka 116 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-68-13

6 Barbara Michalica Kamionka Wielka 300 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-61-30

4 Alina Kocemba Kamionka Wielka 473 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-63-12

Artur Kocemba Kamionka Wielka 377 33-334 Kamionka Wielka tel. 662 059 944

15

5 Jan Trojan Mystków 259 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-66-99

9 Julia Halkowicz Królowa Górna 128 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-64-82, 957 295 101

Gmina Grybów Centrum Szkoleniowo Rehabilitacyjne im. Ojca Pio Ośrodek Wypoczynkowo-szkoleniowy Stróże 569 tel. 18 445-43-41 100

14 Kruczek Adam Kamionka Wielka 454 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-60-43

6

87

Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej ul. Chłodna 16 33-330 Grybów 18 445-03-04

136

4

Zobacz - reklama na stronie 2 Pensjonat „Markiza” ul. Szkolna 4 33-330 Grybów tel. 18-445-01-51

20 „Sądecki Bartnik” Anna i Janusz Kasztelewicz Pokoje gościnne 33-331 Stróże tel. 18 445-18-82, 414-05-77 e-mail:bartnik@bartnik.pl www.bartnik.pl 50

Agroturystyka

Czesław Wojnarowski Ptaszkowa 173 tel. 18 445-54-65, 663 426 176 (w sezonie)

Małgorzata i Stanisław Gruca os. Biała Wyżna 138 33-330 Grybów 603 374 211 (w sezonie)

7 Kazimierz Główczyk Kąclowa 355 33-330 Grybów tel. 18 447-23-22 (w sezonie)

6 Legenda

liczba miejsc noclegowych apartamenty pokoje z łazienkami Internet w pokoju restauracja sala konferencyjna parking, parking strzeżony, parking niestrzeżony udogodnienia dla osób niepełnosprawnych basen

Słoneczne Tarasy Biała Niżna 33-330 Grybów tel. 18 521-38-74

30

sauna usługi spa, wellness / odnowa biologiczna kort tenisowy boisko sportowe honorowane karty kredytowe możliwość zakwaterowania zwierząt domowych

88

89

Turystyka Szlaki piesze znakowane Szlak PTT ONS nr 1–czerwony zachodni Trzetrzewina-Marcinkowice-Zamczysko czas przejścia około 3 godzin.

Szlak pieszy prowadzi z Trzetrzewiny poprzez wzniesienie Paściej Góry i Las Chełmecki w strone Marcinkowic, mijając tereny podworskie z pomnikiem legionistów, kapliczką i dworem. W Marcinkowicach przekraczając tory kolejowe i koryto Smolnika kieruje się w stronę Białowodzkiej Góry przez przysiółek Łazy. W sąsiedztwie rezerwatu przyrody okrąża dolinkę Białowodzkiego Potoku i wspina się na wschodni grzbiet góry Zamczysko gdzie kończy się na skrzyżowaniu ze szlakiem zielonym, prowadzącym z północy, z Tęgoborzy.

Szlak PTT ONS nr 2–Chełmiec – Szcząb, zielony Chełmiec – Sząb czas przejścia około 50 min.

Szlak pieszy prowadzi z przystanku MPK pomiędzy Chełmcem a Rdziostowem drogą leśna na zachód.

Droga wznosi się dość stromo doliną potoku Chaszna. Tratwersując zbocza góry Szcząb doprowadza do miejsca na północnym brzegu lasu gdzie łączy się ze szlakiem czerwonym zachodnim.

Szlak PTT ONS nr 3–zielony wschodni czas przejścia około 7 godzin.

Szlak pieszy prowadzi z Dąbrowy, z przystanku MPK obok dawnego dworu i drogami leśnymi wznosi się ostro na wierzchołek Dąbrowskiej Góry z doskonałym punktem widokowym.

Dalej szlak schodzi łagodnie grzbietami na Ubiad i Klimkówkę zapewniając rozległe widoki na północ i na południe. Na szczycie Kuminowieckiej Góry ponad Librantową szlak skręca na południe w kierunku Nowego Sącza przez Januszową i Mużeń docierając ostatecznie do Falkowej na granicy Nowego Sącza. Tu przecina Sądecki Park Etnograficzny i kieruje się na południowy wschód wzgórzami nad Kunowem. Kończy się na stacji kolejowej w Jamnicy w dolinie Kamionki.

Szlak PTTK żółty Jamnica PKP – Gorlice czas przejścia około 14 godzin.

90

Szlak biegnie granią Pasma Czerszli, najbardziej na zachód sięgającej części Beskidu Niskiego, przekracza dolinę Białej w okolicy Florynki i poprzez Wawrzkę kieruje się w stronę Pienin Gorlickich i dalej do Gorlic.

Szlak PTTK niebieski Ptaszkowa–Jaworze–Kopciowa, czas przejścia około 7 godzin.

Nowy Sącz – Jodłowa Góra (715) – Rosochatka (753) – Cieniawa – Ptaszkowa, szlak niebieski, na terenie gminy biegnie przez wsie Piątkowa i Paszyn, czas przejścia całości około 6 godz.

Szlak rozpoczyna się w Nowym Sączu i prowadzi przez Piątkową i Paszyn na Jodłową Górę (715 m) i Rosochatkę (753). Dalej przez Cieniawę kieruje się do Ptaszkowej gdzie biegnie obok zabytkowego kościoła parafialnego. Ze wsi znaki prowadzą na szczyt Postawne (816 m), a następnie na Jaworze; stamtąd przez drogę do Boguszy, Wojenną Górę (794 m) i górę Dział (842 m) dochodzimy do Kamiannej. Z Kamiannej szlak biegnie na Posieczkę (792 m), skąd dochodzimy do drogi Grybów–Krynica do przysiółku Pod Hutą. Szlak kończy się w Kopciowej koło Krynicy-Zdroju.

Szlak PTTK zielony Grybów–Jaworze, czas przejścia około 3 godzin.

Szlak rozpoczyna się przy dworcu PKP w Grybowie, biegnie do Kąclowej, następnie wznosi się na grzbiet pasma prowadzącego pod szczytem Modynianki i dalej ostro wspina się na szczyt Jaworza, gdzie stoi wieża widokowa.

Szlak PTTK zielony Stróże – Magura Małastowska – Wysowa – Krynica, czas przejścia około 21 godzin.

Szlak rozpoczyna się w Stróżach przy przystanku autobusowym; drogą w stronę Polnej przez zabudowania Berdechowa i Wyskitnej dochodzimy do Zielonej Góry (690 m). Stamtąd przez szczyt Maślanej Góry (753 m) dochodzimy do ścieżki oznakowanej niebieskimi kwadratami i jeziorka ”Morskie Oko”, (jeziorko powstało w wyniku usuwiska górskiego, które przegrodziło dolinę

potoku Szklarka). Znajduje się tu wysoka na 20 m ściana, skąd zeszło osuwisko, zwana Diabelską Przepaścią. Następnie pokonujemy Jelenią Górę (684 m), na szczycie której znajduje się 13 ha rezerwat przyrody, a w nim stary las jaworowy i rosnące w poszyciu paprocie–języczniki zwyczajne; dalej schodzimy polną drogą do Szymbarku.

Szlak PTTK im. Kazimierza Pułaskiego niebieski odcinek Grybów – Wysowa, czas przejścia około 21 godzin.

Lokalne trasy rowerowe Trasa z Grybowa Grybów – Maślana Góra (753 m n.p.m.) – Szymbark – Suchy Wierch (643 m n.p.m.) – Ropa – Podchełmie – Grybów.

Długość trasy – 39,1 km Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa chełmska Góra Białowodzka – Marcinkowice – Rdziostów – Chełmiec – Nowy Sącz – Januszowa – Librantowa – Klimkówka Długość trasy– 23 km

Szlak bierze początek na dworcu PKP w Grybowie; następnie prowadzi przez przysiółek Podchełmie na szczyt Chełm (779 m). Ze szczytu zejście do wsi Wawrzka, a następnie przez przysiółek Wola wychodzimy na Tanią Górę (576 m).

Schodząc z Taniej Góry przez wierzchołki Suchej Homoli (708 m) dochodzimy do drogi łączącej Uście Gorlickie z Czarną i Brunarami aż do przełęczki w górnej części Czarnej; dalej przez Bordiów Wierch (755 m) i Dzielec (721 m) dochodzimy do Ropek, gdzie po przejściu potoku szlak prowadzi na Przełęcz Hutniańską. Z przełęczy doliną Ropki dochodzimy do uzdrowiska Wysowa.

Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa gródecka Jelna – Gródek nad Dunajcem – skrzyżowanie w Bartkowej – Podole – Posadowska Góra – Majdan (512 m n.p.m.) – Rożnów – Tropie Długość trasy– 37 km

Regionalne trasy rowerowe

Blisko 250 najcenniejszych i najciekawszych zabytkowych obiektów drewnianych tworzy Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

Karpacki szlak rowerowy, czerwony – prowadzi historyczną droga handlową z południa Europy do Krakowa. Od Leluchowa biegnie przez Muszynę, Piwniczną-Zdrój, Rytro, Stary Sącz i Nowy Sącz, Rożnów, Tropie, Iwkową, Lipnicę Murowaną, Niegowić, Biskupice do Wieliczki i Krakowa.

Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa łososińska Michalczowa – Łososina Dolna – Rąbkowa – Tabaszowa (470 m n.p.m.) – Znamirowice – Rąbkowa – Just – Białowodzka Góra (616 m n.p.m.)

– Marcinkowice Długość trasy – 27 km

Szlak królewski, zielony – prowadzi od Biecza i Gorlic przez Szalową, Polną, Stróże, Grybów, Ptaszkową, Królową Polską, Kamionkę Wielką do Nowego Sącza, Starego Sącza i na przełęcz Przysłop nad Obidzą, w paśmie Przechyby–i dalej w kierunku Czorsztyna..

Szlak wielokulturowy, czerwony – prowadzi od Przełęczy Wysowskiej, przez Wysową, Stawiszę, Brunary, Wawrzkę, Grybów, Stróże, Polną, Wilczyska, Bobową do Sędziszowej.

91

Jeździectwo

Sporty zimowe

Ośrodek Hipoterapii i Jeździectwa TARA Urszula Kocemba Kamionka Wielka 377 33-334 Kamionka Wielka tel: 662-05-99-44, 606-28-04-08 e-mail: tara.konie@gmail.com

Stacja Narciarska Cieniawa - Ski Cieniawa – Dwór – Pańskie Pola 33-333 Grybów tel. +48 602 810 249 e-mail: stacja@cieniawa.pl www.cieniawa-ski.pl

Ośrodek Hipoterapii Stróże 622 A 33-331 Stróże woj. małopolskie Tel: 18-535-17-68 Godziny pracy Ośrodka: 8:00-16:00 adres e-mail: ohws@o2.pl Wędkarstwo Cenione przez wędkarzy miejscówki nad Dunajcem: Lewy brzeg - fragment rzeki wzdłuż toru kolejowego koło Marcinkowic: leszcze, sandacze, klenie, brzany, jelce, okonie, bolenie; rzadko świnki i pstrągi potokowe, - powyżej mostu w Kurowie, pod Białowodzką Górą: sandacz, leszcz, płeć, karp, Dobry dostęp do brzegu zapewnia asfaltowa dróżka, prowadząca w Rdziostowie w dół od drogi Chełmiec - Marcinkowice, wzdłuż toru kolejowego. Od ostatnich zabudowań aż do Marcinkowic jest to droga gruntowa, łatwa do przejazdu.

Prawy brzeg - w sąsiedztwie kamieniołomu w Dąbrowie: sandacz, kleń, brzana, szczupak, karp, płoć, lin.

Nieco dalej, w Kurowie, przed mostem znajdują się stawy nad Dunajcem, korzystają z nich liczni wędkarze.

92

– Wyciąg linowy zaczepowy, Żółwik, dł. 50m – Wyciąg talerzykowy, Mały, dł. 350m – Wyciąg talerzykowy, Duży, dł. 500m Przy dolnej stacji wyciągu znajduje się Karczma przy Dworze, oferująca narciarzom gorące posiłki.

Wyciąg narciarski Ptaszkowa Wyciąg orczykowy, długość 450 m, różnica poziomów ok. 65 metrów, oświetlony, ratrakowany, sztucznie naśnieżany.

Czynny: w dni robocze: od 14.00 do 19.00 (lub dłużej, w zależności od ilości użytkowników) w dni wolne: od 9.00 do 19.00 (lub dłużej, j.w.)

Cena karnetu 10-cio zjazdowego wynosi 10 zł Jest tu bezpłatny parking i gorący bufet Wyciągiem opiekuje się Parafialny Klub Sportowy „JAWORZE”. Informacja: tel. 693 346 137, 18 445-17-78, 18 445-52-72 Lodowisko Lodowisko zimowe przy Zespole Szkół w Chełmcu, czynne 7 dni w tygodniu w godzinach 9:00 do 21:00, na miejscu wypożyczalnia łyżew.

Położenie wymienionych miejsc przedstawione jest na stronie www.koronasadecka.pl

Wydarzenia Kalendarz imprez cyklicznych

– Festyny rodzinne z okazji Dnia dziecka (czerwiec), – XVIII Gminne Igrzyska Młodzieży Szkolonej z okazji Dnia Dziecka.

w gminach Chełmiec, Kamionka Wielka i Grybów

lipiec

styczeń

– Lato w Dolinie Kamionki” – Kamionka Wielka, – Sportowy piknik rodzinny – Kamionka Wielka, – Biesiada u Bartnika w Stróżach.

– Przegląd Zespołów Kolędniczych „Przebierańcy w Klęczanach”, – Gminny i Powiatowy Przegląd Grup Kolędniczych „Sądeckie Kolędowanie”, – Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek w wykonaniu Chórów lub orkiestr w Siołkowej, Gminny Turniej Tenisa Stołowego – Kamionka Wielka.

sierpień – Festyn Rodzinny - Kamionka Wielka, – Gminny Turniej Rekreacyjny - Kamionka Wielka, – Dożynki gminne, (Gminny Konkurs Wieńca Dożynkowego) - Grybów.

luty

wrzesień

– Gminne Zawody Narciarskie o Puchar Wójta w Ptaszkowej, – Zimowa Zintegrowania Spartakiada Dzieci i Młodzieży o Memoriał Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia w Ptaszkowej, – Gminny Turniej Szachowy - Kamionka Wielka.

– Gminny Turniej piłki Siatkowej Kobiet o „Puchar Przewodniczącego Rady Gminy” – Kamionka Wielka, – Gminne Zawody sportowo-obronne w Ptaszkowej, – Gminne Zawody sportowo-pożarnicze – Grybów.

marzec

październik

– Gminny konkurs Plastyczny – Kamionka Wielka, – Gminny Turniej Halowej Piłki Nożnej Szkół Podstawowych – Kamionka Wielka,

– Gminny Turniej Piłki Siatkowej Mężczyzn o „Puchar Skarbnika Gminy” - Kamionka Wielka, – Gminny Konkurs „Lachoskie godonie” - Kamionka Wielka, – Bieg Legionisty z udziałem uczniów z placówek oświatowych gminy - Chełmiec.

kwiecień – Przegląd palm wielkanocnych – Chełmiec, – Gminny Konkurs Recytatorski – Kamionka Wielka.

maj – Prezentacje Artystyczne Szkół PAS – Kamionka Wielka, – Gminny Konkurs Piosenki Religijnej (maj), – Majówka pod Jaworzem w Ptaszkowej (maj).

czerwiec – Gminny Przegląd Piosenki religijno-pielgrzymkowej w Ptaszkowej (czerwiec), – Letnia Zintegrowana Spartakiada Dzieci i Młodzieży w Stróżach (czerwiec).

listopad – Gminny Turniej Piłki Siatkowej Drużyn Mieszanych o „Puchar Wójta Gminy” – Kamionka Wielka, – Gminny Konkurs Opowiadania Bajek – Kamionka Wielka.

grudzień – Konkursy plastyczne: „Podłaźniczek i Pająków”, „Ozdób choinkowych” – Chełmiec, – Gminny Konkurs Szopek Bożonarodzeniowych – Kamionka Wielka.

93

Produkty lokalne Miody, miody pitne, ziołomiody „Sądecki Bartnik” w Stróżach Turyści mogą tutaj zakupić: miody (wielokwiatowy, mniszkowy, rzepakowy, ak acjowy, gryczany, lipowy, wrzosowy, spadziowy) oraz ziołomiody. Ziołomiody to produkty pszczele powstałe z ekstraktów lub naparów ziołowych w roztworze sacharozy, przetworzone przez pszczołę miodną do konsystencji miodu pszczelego. Posiadają właściwości lecznicze z ziół z których pochodzą.

Pyłek kwiatowy, zebrany przez pszczoły, jako odżywka cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem.

Pierzgę - jest to produkt pszczeli o bardzo dużych wartościach odżywczych, Propolis czyli kit pszczeli – jest balsamiczno-żywiczną substancją, zbieraną przez pszczoły-robotnice z wydzielin pączków różnych drzew liściastych i iglastych Wyroby wędliniarskie Zakład masarski Dariusz Kmak z Kamionki Wielkiej zajmuje się produkcją wyrobów tradycyjnych opartych na starych rodzinnych recepturach wytwarzanych obecnie w oparciu o najnowsze technologie.

Kiełbasy, kabanosy, szynki, schaby pieczone, boczki pieczone, polędwice sopockie, balerony. Firma posiada certyfikaty i wyróżnienia za najlepsze wyroby okazjonalne potwierdzające ich wysoką jakość.

Twórcy ludowi Rzeźbiarze Wojciech Oleksy (1903–1985 ) z Chełmca – najbardziej znany z paszyńskich rzeźbiarzy. Porównywany w swej tworczości z Nikitorem Krynickim.

Andrzej Drożdż (1904–1989) z Chełmca – Laureat wielu nagród. Dla jego rzeźb charakterystyczna jest prostota i przybite gwoździkami ręce.

Mieczysław Piwko (1924–1993) z Chełmca – Brał udział w wielu wystawach w Polsce oraz Genewie, Londynie i Berlinie. Otrzymał liczne nagrody i wyróznienia.

Stanislaw Mika (1909–1989) z Chełmca – Schizofrenik i analfabeta. Laureat wielu negród. Jego figurki poznać po tym, że zawsze są w bryle stożka.

Zdzisław Orlecki (1928–2010) z Chełmca – Wykonane przez niego prace znajdują się w kapliczkach 94

przy kościołach i na cmentarzach w kilku sądeckich wsiach. Zdobył wiele nagród na konkursach sztuki ludowej.

Anna Padoł – ur. 1953 r. z Chełmca – rzeźbi od 1977 roku. Jej prace wyróżniają się archaicznością i charakterystycznymi oczami.

Stanisław Hołda (1926–1987) z Chełmca – laureat licznych konkursów. Rzeźbił w dużych kawałkach drewna. Specyficzną cechą jego rzeźb było dorabianie włosów z lnu i konopi.

Zenon Miczołek – ur. 1961 r. z Chełmca – rzeźbi w kamieniu i drewnie od 1975 roku. Szczególnie lubi rzeźby przedstawiające scenki rodzajowe, świątki i figurki do kapliczek przydrożnych.

Józef Ogórek z Jamnicy, rzeźbiarz ludowy, urządził pracownię i galerię we własnym domu.

Marek Krzysztoń z Polnej.

Stanisław Broda z Gródka.

Jerzy Broda z Gródka.

Jacek Radziak z Kąclowej.

Bibułkarstwo, hafciarstwo Twórcy ludowi z Kamionki Wielkiej – Stanisław Kunicki, Władysława Janus, Marian Kiełbasa, Bolesław Gieniec.

Twórcy prezentują swój dorobek w czasie trwania dorocznej imprezy plenerowej „Lato w Dolinie Kamionki” oraz na organizowanych w GOK wystawach.

Dorota Rak z Chodorowej Malarstwo Jan Skraba z Kąclowej.

Bogdan Albin z Białej Niżnej.

Ryszard Kmak z Białej Niżnej.

Antoni Hala z Białej Niżnej.

Ewa Hotloś z Siołkowej.

Zofia Gad ze Stróż.

Koronkarstwo Urszula Koszarek z Polnej.

fot: Sądecki Bartnik

fot: Sądecki Bartnik

fot: ZM Dariusz Kmak

fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiec

95

Informacja Turystyczna i Muzea Nowy Sącz Centrum Informacji Turystycznej Nowy Sącz ul. Szwedzka 2, tel./fax 18 443-55-97, tel. 18 444-24-22 www.cit.com.pl , e-mail: cit@sarr.com.pl Tuchów Gminne Centrum Informacji – – Punkt Informacji Turystycznej 33-170 Tuchów ul. Chopina 10 tel. 14 652-54-36 Ciężkowice Centrum Kultury i Promocji gminy Ciężkowice 33-190 Ciężkowice Rynek 1 tel. 14 65-10-032 e-mail: ckultury@ciezkowice.pl

Urząd Gminy w Kamionce Wielkiej 33-334 Kamionka Wielka tel.18 445-60-17, 445-60-18, 445-60-96 fax 18 445-60-13 wew. 44 e-mail: gmina@kamionka.iap.pl www.gokkamionka.iaw.pl tel./fax 18 445-60-29 e-mail: gok@adres.pl Urząd Gminy Grybów ul. Jakubowskiego 33 33-330 Grybów tel. 18 445-02-04 fax: 18 445-04-02 e-mail: gokgbp@op.pl tel. 18 445-38-35, 18 442-42-45

Bobowa Centrum Kultury i Promocji gminy Bobowa 38-350 Bobowa ul. Grunwaldzka 126 tel. 18 351-40-13

Muzeum Okręgowe Nowy Sącz Dom Gotycki ul. Lwowska 3 33-300 Nowy Sącz tel.centrala 18 443-77-08 e-mail: sekretariat@muzeum.sacz.pl

Krynica Stowarzyszenie Krynicka Organizacja Turystyczna 33-380 Krynica-Zdrój ul. Piłsudskiego 8 tel./fax: 18 471-61-05 e-mail: biurokot@poczta.onet.pl, biuro@kot.org.pl

Sądecki Park Etnograficzny ul. Długoszowskiego 83 b 33-300 Nowy Sacz tel. 18 441-81-91, 441-44-12 e-mail:skansen@muzeum.sacz.pl

Gródek nad Dunajcem Gminny Ośrodek Kultury Gródek nad Dunajcem 28 33-318 Gródek nad Dunajcem tel./fax:18 440-15-27 e-mail: gok-grodek@wp.pl Korzenna Centrum Kultury w Korzennej Korzenna 342 tel.18 440-64-70, 18 440-64-70 e-mail: ckkorzenna@interia.pl Ropa Gminny Ośrodek Kultury 38-312 Ropa tel. 18 353- 40-14 96

Urząd Gminy Chełmiec ul. Papieska 2, 33-395 Chełmiec tel./fax: 18 443-04-61 e-mail: gmina@chelmiec.pl www.gok.chelmiec.pl tel./fax 18 443-33-73 e-mail: gok@chelmiec.pl

Zwiedzanie: 1 maja – 16 października wtorek – niedziela/10.00 – 18.00 (ostatnie wejście na ekspozycję o godz. 17.00) poniedziałek – nieczynne 17 października 2012 – 30 kwietnia środa – niedziela/9.00 – 15.00 (ostatnie wejście o godz. 14.00) poniedziałek, wtorek – nieczynne Dodatkowo Sądecki Park Etnograficzny jest nieczynny: w dni poświąteczne, pierwszy i drugi dzień Świąt Wielkanocnych, Boże Ciało, 1stycznia, 1 listopada, 11 listopada, 25 grudnia Opłaty: Zwiedzanie części skansenowskiej normalna (*z przewodnikiem) – 13 zł *przewodnik oprowadza grupy liczące min. 10 osób

ulgowa – 6 zł opłata za bilet spacerowy, bez przewodnika, w okresie od 1 maja do 16 października – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 12 zł opłata za bilet spacerowy, bez przewodnika, w okresie od 17 października do 30 kwietnia – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 7 zł Zwiedzanie części skansenowskiej wraz z ekspozycją wnętrz w Miasteczku Galicyjskim normalna ( *z przewodnikiem) – 14 zł *przewodnik oprowadza grupy liczące min. 10 osób ulgowa – 8 zł bilet rodzinny (2 osoby dorosłe + 2 dzieci do 16 roku życia) – 32 zł bilet spacerowy bez przewodnika, w okresie od 1 maja do 16 października – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 12 zł bilet spacerowy bez przewodnika, w okresie od 17 października do 30 kwietnia – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 7 zł

lub z Marią Filipowicz – Solarz tel. 18 445-01-66.

Opłata: wolne datki na utrzymanie Muzeum Parafialnego.

Do maja 2013 Muzeum Parafialne nieczynne z powodu generalnego remontu.

Muzeum im. Bogdana Szymusika w Gospodarstwie Pasiecznym „Sądecki Bartnik” 33-331 Stróże 235 tel. 18 414-05-79 e-mail: muzeum@bartnik.pl Zwiedzanie Prywatnego Muzeum Pszczelarskiego tylko z przewodnikiem (czas ok. 1 godz.).

Bilety do nabycia w „Miodowej Spiżarni” normalny – 8 zł ulgowy – 7 zł rodzinny – 23 zł Dzieci do lat 4 – wstęp wolny Godziny zwiedzania: 11.30, 13.00, 14.30, 16.00 lub po wcześniejszym uzgodnieniu.

Sesje zdjęciowe okolicznościowe – 50 zł

Dniem wolnym od opłat za wstęp jest sobota – obejmuie wyłącznie bezpłatne zwiedzanie wnętrz Miasteczka Galicyiskiego – filii Sądeckiego Parku Etnograficznego. Pozostała ekspozycja Sądeckiego Parku Etnograficznego udostępniana jest również w soboty wg obowiązującego cennika.

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie 33-326 Mogilno, Paszyn 197 tel. 18 440-27-97 Zwiedzanie w dni powszednie od 12.00 do 17.00 w niedziele od 13.00 do 16.00.

Prosimy o wcześniejsze zgłaszanie grup!

Izba regionalna w Ptaszkowej Ptaszkowa 91 (przy plebanii, na wprost starego kościoła w Ptaszkowej) 33-333 Ptaszkowa tel.18 445-17-78 Izbę Regionalną można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym lub też wtedy, kiedy uda się zastać kogoś na plebanii.

Muzeum Parafialne w Grybowie ul. Kościelna 3 33-330 Grybów tel. 18 445-02-62 Muzeum można zwiedzać po uprzednim osobistym lub telefonicznym uzgodnieniu na Plebani tel. 18 445-02-62

97

Politechnika Warszawska Ośrodek szkoleniowy w Grybowie

Zapraszamy w Góry Grybowskie!

Grybów to malowniczne miasteczko o ponad sześciowiekowej tradycji położone w miejscu gdzie rolnicze Pogórze Ciężkowickie przechodzi w zalesione góry Beskidu Niskiego, tu wokół miasta nazywane Górami Grybowskimi. Jest to wyśmienite miejsce na odpoczynek i relaks.

Atrakcyjność tego miejsca polega na wyjątkowych walorach krajobrazowych najbliższej okolicy oraz centralnym położeniu w stosunku do wielu znanych atrakcji turystycznych w Karpatach. W promieniu 30 kilometrów od Grybowa znajdują się Nowy Sącz z rozległym parkiem etnograficznym, Stary Sącz ze średniowiecznym klasztorem klarysek i zabytkowym rynkiem, Krynica z Domem Zdrojowym i Jaworzyną, Wysowa ze Starym Domem Zdrojowym, ukryty wśród gór i lasów zalew Klimkówka, średniowieczny Biecz zwany perłą Podkarpacia, Ciężkowice ze Skamieniałym Miastem i wreszcie Jezioro Rożnowskie, największy ośrodek sportów wodnych w Małopolsce. Grybów to zatem najlepsze miejsce do odkrywania różnorodności Karpat.

Ośrodek jest pięknie położony na wzgórzu w sąsiedztwie lasu i rzeki Biała. Na dużym, obfitującym w zieleń i ogrodzonym terenie znajdują się cztery murowane pawilony z balkonami. Pokoje 1, 2 i 3-osobowe z łazienkami oraz pokoje apartamentowe. Do dyspozycji wypoczywających jadalnia, świetlica z tv, plac zabaw dla dzieci. Zapraszamy o każdej porze roku turystów indywidualnych oraz grupy.

Ośrodek Szkoleniowy PW ul. Chłodna 16, 33-330 Grybów, tel./fax 18 44-50-304, www.ca.pw.edu.pl/grybow 98

Gospodarstwo Pasieczne A. & J. Kasztelewicz 33-331 Str贸偶e 235 tel. 18 445 18 82 e-mail: bartnik@bartnik.pl

www.bartnik.pl

99 TERAZ POLSKA

Korona Sądecka Góry Grybowskie Bogusza

Dawna wieś łemkowska w dolinie Królówki u stóp Jaworza.

Tu można się zaszyć latem na pachnący sianem weekend.

Spacery, grzyby, konie, czar prastarych drewnianych kościółków.

A jeśli pada - blisko jest Nowy i Stary Sącz, niedaleko Krynica.

Przyjeżdżajcie! www.koronasadecka.pl

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.

100