Ziemia Żeromskiego

Ojczyzna Ĺťeromskiego 1

2

Ojczyzna

Żeromskiego

Masłów 2011 r.

3

WSTĘP Urząd Gminy Masłów OPRACOWANIE GRAFICZNE Szymon Kubisa ZDJĘCIA Sławomir Kubisa, Michał Maciążek, Adam Grzegorzewski, Bogusław Krukowski, Artur Drogosz, Nikodem Satro, Archiwum Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Masłowie, Archiwum Urzędu Gminy w Masłowie, Aeroklub Kielecki PODPISY Sławomir Kubisa Zdjęcie na okładce: „Świt nad ciekockim stawem z Łysicą w tle”, Sławomir Kubisa MAPA Compass s.c. ul. Podchorążych 3, 30-084 Kraków Publikacja została wydana na zlecenie: Gminy Masłów Urząd Gminy Masłów, Masłów Pierwszy, ul. Spokojna 2, 26-001 Masłów tel. 41 311 00 60 fax: 41 311 00 61 e-mail: gmina@maslow.pl www.maslow.pl — w ramach projektu „Dworek Stefana Żeromskiego Szklany Dom — Ikona Regionu Świętokrzyskiego” współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 — 2013 Numer ISBN 978-83-932270-5-1 Appen — Multimedialna Agencja Wydawnicza 05-806 Komorów, ul. Długa 4, tel./fax 22 758 08 12 e-mail: redakcja@appen.pl, www.appen.pl

4

Wstęp Spośród blisko dziewięćdziesięciu miejscowości na ziemi świętokrzyskiej, związanych ze Stefanem Żeromskim i jego rodziną, trzy znajdują się na terenie gminy Masłów. To Wola Kopcowa, Mąchocice-Scholasteria i Ciekoty. Wśród tych trzech jest najważniejsza z całej dziewięćdziesiątki. To Ciekoty — wioska ukochana. Ona z pewnością ukształtowała wrażliwość i osobowość twórczą Żeromskiego.

Pisarz nie przyszedł tu na świat. Urodzony 14 października 1864 roku w Strawczynie, jako roczny malec wraz z rodzicami: Józefą z Katerlów i Wincentym Żeromskim oraz siostrami Wincentyną i Aleksandrą przyjechał do majątku rządowego Wola Kopcowa, który w 1865 roku Żeromscy wzięli w dzierżawę. Dworek, w którym zamieszkali, dawno nie istnieje. Zachowały się na szczęście jego rysunki, a także odręczne plany i opisy dołączone do akt ubezpieczeniowych. Zbudowany był z jodłowego drewna, kryty gontem. Pobyt w Woli Kopcowej trwał do połowy 1868 roku.

Kolejne trzy lata życia spędzili Żeromscy w Krajnie, gdzie ojciec pisarza poddzierżawiał fragment rządowego majątku od swego szwagra Adolfa Nekandy Trepki. Stąd w czerwcu 1871 roku przeniesiono się do folwarku donacyjnego Ciekoty. Wincenty Żeromski przyjął ten mająteczek w administrację od pułkownika Włodzimierza Dobrowolskiego — właściciela majoratu zwanego Władimirowo.

Ciekoty (Żeromszczyzna) — z ich najbliższą okolicą, górami Radostową, Dąbrówką, Klonówką oraz przełomem Lubrzanki (którą zwał Czarną Nidą) — opisywał później wielokrotnie pod wymyślonymi nazwami. To Gawronki w Syzyfowych pracach, Głogi w Ludziach bezdomnych, Niemrawe w Promieniu, Wyrwy w Popiołach, Ciernie w Urodzie życia i Chłodek w Przedwiośniu.

W każdej z tych literackich miejscowości jest mały biały dworek pod gontowym dachem, staw, rzeka, drzewa ozdobne i owocowe, a pod oknami ogródek, w którym kwitną astry, balsaminy, lewkonie, bratki, rezeda, lilie, georginie, róże i klematisy.

Obecnie teren zwany Żeromszczyzną znajduje się pod opieką gminy Masłów.

To właśnie na jego miejscu staraniem władz gminy oraz osób, którym leży na sercu dobro Gminy Masłów powstał „Szklany Dom” oraz Dworek Stefana Żeromskiego: „Miejsce zostało to samo.

Wszystko przeminęło w czasie, odpłynęło z wodą. Grunt obojętny został sam jeden i jak przed wiekami zielenił się do słońca.

Nic tu nie ocalało po moim ojcu, po mojej matce, po mnie...”

— St. Żeromski „Ludzie bezdomni”,

3

4

Spełniły się marzenia pisarza. Spełniły się marzenia czytelników książek. Mieszkańcy ziemi masłowskiej oraz bliscy Żeromskiemu — otrzymali niezwykłą pamiątkę, ocalili od zapomnienia pamięć o pisarzu i jego rodzicach. Wizja Żeromskiego stała się rzeczywistością: powstał wymarzony „Szklany Dom”, o którym pisał w Przedwiośniu pełen tęsknoty za innym światem.

Realizacja przez Gminę Masłów projektu „Dworek Stefana Żeromskiego — Szklany Dom — Ikona Regionu Świętokrzyskiego” możliwa była m.in. dzięki środkom pozyskanym z Unii Europejskiej oraz środkom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Projekt „Dworek Stefana Żeromskiego — Szklany Dom — Ikona Regionu Świętokrzyskiego” obejmował: budowę „Szklanego Domu” — wizja Żeromskiego, rekonstrukcję XIX-wiecznego Dworu Stefana Żeromskiego, powstanie Izby Dobrego Smaku w Ciekotach, powstanie nowych ścieżek turystycznych: literackich, przyrodniczych, odnowienie szlaków rowerowych i pieszych, a także wydanie publikacji i materiałów promocyjnych.

Przede wszystkim to miejsce, pełniące funkcję Centrum Edukacyjnego, centrum, które edukuje w zakresie kultury, tradycji, turystyki i patriotyzmu lokalnego.

Dodatkowo walory krajobrazowe gminy, dobrze rozwinięta sieć szlaków turystycznych i rowerowych, łagodne góry i malownicze zbiorniki wodne w Cedzynie i Ciekotach zachęcają do turystyki pieszej i rowerowej. Wychodnia skalna zwana „Diabelskim Kamieniem” oraz inne punkty widokowe, pozwalają obserwować m.in. najwspanialszy na Kielecczyźnie przełom rzeczny (przełom Lubrzanki), a za nim swoista brama w Góry Świętokrzyskie z Ikoną Regionu — „Szklanym Domem” i Dworkiem Stefana Żeromskiego w Ciekotach.

Poza granicami gminy Masłów, ale w bliskości najściślejszej ojczyzny pisarza jest kilka miejsc, które koniecznie — w związku z Żeromskim — trzeba wymienić. To Psary, gdzie Stefan uczył się w elementarnej szkole wiejskiej, Sieradowice, gdzie w 1885 roku był guwernerem, Święta Katarzyna z kapliczką, w której oglądamy podpis Żeromskiego, to Górno, gdzie bywał w domu wujostwa Schmidtów, to wreszcie Leszczyny — miejsce wiecznego spoczynku rodziców i siostry pisarza. Cała ta okolica to ziemia, o której w uniesieniu pisał:

Ciebie jedną kocham, cudowna rodzinna ziemio. Bądź błogosławiona, stworzona dla nas, abyś wspierała dusz naszych słabość, abyś powiększała uczuć małość, piękna, dobra, umiłowana karmicielko ziemio…

5

Historia w drewnie i kamieniu

Kościół parafialny pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Masłowie Pierwszym

6

Kościół parafialny w Leszczynach pod wezwaniem św. Jacka, wybudowany w stylu późnorenesansowym na początku XVII wieku

7

Wiśniówka, kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej

Obok zadbanych drewnianych domeczków ozdobą miejscowego krajobrazu są pięknie zachowane kapliczki

8

Brzezinki, kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata

Drewniana kaplica z XIX wieku pod wezwaniem św. Józefa Robotnika w Woli Kopcowej

9

Krzyż przydrożny w Mąchocicach Kapitulnych, wzniesiony przez mieszkańców w 1918 roku — „na czas klęski wojennej” Popiersie Stefana Żeromskiego w Mąchocicach-Scholasterii, przed szkołą podstawową jego imienia Wiśniówka, tablica pamiątkowa z 1938 roku na XX-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości Tablica pamiątkowa przypominająca spotkanie Jana Pawła II z mieszkańcami kielecczyzny 3 czerwca 1991 roku

10

Kapliczka w Wiśniówce

Pamiątka pobytu Jana Pawła II w Masłowie 3 czerwca 1991 roku — obelisk przy kościele parafialnym

11

Krajobrazy Żeromskiego „Łańcuch gór: Masłów, Kamień, Radostowa, Wilków, Łysica — dzieli tę dolinę od świata niejako. Z przeciwnej strony zatacza widnokrąg olbrzymi łan lasów: Gózd, Klonów, Bukowa Góra, Psary, Strawczana Góra. Środkiem płynie moja rzeka, rozlewając się w staw Ciekot i drugi Międzyrzecza; dalej rzuca się w przecudowny wąwóz między górami Radostową i Kamieniem, płynie ku Leszczynom i aż w Nidzie znika.”

Stefan Żeromski — „Puszcza Jodłowa”

12

13

Grzbietami gór Piękna trawiasta dróżka biegnąca granią Klonówki prowadzi do otwartego miejsca widokowego z platformą obserwacyjną

14

15

„Diabelski Kamień” to szczególne miejsce na grani Pasma Masłowskiego.

Skałki o wysokości do 5 metrów tworzą wychodnie piaskowców kwarcytowych. Objęte są ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej

16

17

Górskie dróżki w Paśmie Masłowskim. Dawne pola uprawne porastają zarośla i młody las

18

Na rozstajach dróg leśnych, pod szczytem Dąbrówki, w Paśmie Masłowskim, stoi rozłożysta sosna. Na jej rozdwojonym pniu wisi szczególna kapliczka, poświęcona pamięci dwóch lotników, których samolot rozbił się przed laty na zboczu góry

Wsie Radostowa i Ciekoty widziane spod Dąbrówki. Na horyzoncie Psarska i Miejska Góra

19

Bukowy las na górze Dąbrówka Ameliówka u stóp Dąbrówki.

Stylowy pensjonat wybudowany na początku XX wieku gościł wiele znakomitości II Rzeczyspolitej

20

21

22

23

24

Radostowa. Choć wierzchołek góry pokryty jest lasem, są pod szczytem miejsca skąd można podziwiać wyjątkowo piękne widoki — na południe, na pofalowany krajobraz Kotliny KieleckoŁagowskiej, na zachód, gdzie widać gęstą zabudowę Kielc (zdjęcie na poprzedniej stronie) oraz na wschód, na bliską już Łysicę

25

26

Pory roku dramatycznie zmieniają charakter krajobrazu — po lewej aksamitna zieleń „świętokrzyskich pasiaków”, długich i wąskich pól uprawnych, po prawej droga przez Kraiński Grzbiet tuż przed zimowym zachodem słońca

27

Samotna kapliczka na tle przestworza Doliny Wilkowskiej, niedaleko Świętej Katarzyny

28

29

Dolinami rzek

Dolinę Wilkowską ukształtowały wody rzeki Lubrzanki. Jednak jej obecne koryto pomiędzy Doliną Marczakową a Brzezinkami wygląda niepozornie.

Lubrzanka jest tu strugą meandrującą wśród podmokłych ukwieconych łąk

30

31

Wieś Brzezinki ciągnie się długim pasem wzdłuż Lubrzanki, pomiędzy Pasmem Masłowskim a Pasmem Klonowskim. Na północ od Brzezinek, w stronę Klonowa rozpościera się rozległy kompleks lasów jodłowych

32

33

Wczesną wiosną Lubrzanka pokazuje jeszcze swoją siłę. Wartkie wody przyboru toczą się w kierunku przełomu przez góry. W maju płynie już spokojna odbijając błękit nieba. W lecie będzie jeszcze mniejsza, zagłuszona zielenią

34

35

36

Ciekoty to miejsce pełne wód. Nie dość, że łączą się tu cieki ze wschodu, zachodu i północy Doliny Wilkowskiej, to jeszcze na niektórych wybudowano groble zatrzymując wodę w stawach. Nad jednym ze stawów położone jest obszerne gospodarstwo agroturystyczne

37

38

Po lewej — nowo wybudowany zalew w Wilkowie na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego oraz tak zwany „Wilkowski Most”, miejsce widokowe na panoramę Doliny Wilkowskiej Po prawej — zalew na Lubrzance w Cedzynie otoczony lasem zapewnia nie tylko ciszę i spokojne miejsca do wędkowania ale również możliwości sportu i rekreacji na wodzie

39

40

Spotkania z przyrodą Nad wodą, wśród pól, należy być zawsze gotowym na spotkanie z mieszkańcami tych miejsc

41

42

Różnorodność Ojczyzna Żeromskiego dzisiaj to cały kalejdoskop wrażeń i klimatów przyrody, historii, atrakcji. Jest w czym wybierać planując spędzenie czasu w Górach Świętokrzyskich

43

44

Turystyka i Kultura Gmina Masłów dba o infrastrukturę turystyczną odnawiając szlaki i promując rozwijającą się dobrze sieć gospodarstw agroturystycznych. Dodatkową atrakcją są festyny i występy artystów ludowych

45

Żeromszczyzna W Ciekotach, u podnóża Radostowej, stał stary dwór drewniany, w którym dzieciństwo spędził Stefan Żeromski. Obecnie powstało tu Centrum Edukacyjne, składające się z pięknej rekonstrukcji stylowego dworu polskiego — docelowo Muzeum Stefana Żeromskiego oraz nowoczesnego „Szklanego Domu” z salą widowiskową (na 150 osób), konferencyjną i warsztatową

46

Zadaniem Centrum jest edukacja w zakresie kultury, tradycji, turystyki i patriotyzmu lokalnego. Pełni ono także rolę ośrodka informacji turystycznej — stąd, z Żeromszczyzny, zaczyna się szereg nowo wytyczonych szlaków turystycznych biegnących przez Ojczyznę Żeromskiego

47

Warszawa

Mapa turystyczna gminy Masłów

Kielce

1:50 000

Kielce

Kraków

Opracowanie: Wydawnictwo Kartograficzne COMPASS 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 3 www.compass.krakow.pl

48

Starachowice

Hostel

49

Łagów

Centrum Edukacyjne „Szklany Dom” – Dworek Stefana Żeromskiego w Ciekotach Ciekoty 76, 26-001 Masłów tel. 41 241 38 77 e-mail: szklanydom@maslow.pl www.szklanydom.maslow.pl

UNIA EUROPEJSKA WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE

EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

50 ...dla rozwoju Województwa Świętokrzyskiego...