AMNESTY INTERNATIONAL VLAANDEREN | JAARGANG 49, NR. 2 | JUNI 2022
BERNARDO, RAIF, ATENA ...
EINDELIJK VRIJ OORLOG IN OEKRAÏNE
Bewijzen verzamelen van mensenrechtenschendingen
ETHIOPIË
Etnische zuivering in West-Tigray
WENDY GALARZA
Mexicaanse strijdt voor het recht op protest
Beste Amnesty-supporter, In april van dit jaar nam ik de fakkel over van Hilde Stals als voorzitter van Amnesty Vlaanderen. Bedankt aan alle mensen die me op de algemene vergadering hun vertrouwen schonken. Met een team van vroegere leden en nieuwe gezichten zullen we als bestuursorgaan op de ingeslagen weg doorgaan. “Amnesty International zal in het komende decennium de mensenrechten moeten verdedigen in een wereld van onrust, onzekerheid en steeds toenemende complexiteit." Zo luidt de openingszin van Amnesty’s strategisch plan 2022-2030. Deze woorden zijn jammer genoeg bijzonder treffend als we kijken naar de gebeurtenissen die vandaag plaatsvinden, van Oekraïne tot Ethiopië.
OP DE COVER De Guatemalteekse milieuactivist Bernardo Caal Xol is eindelijk vrij. Hij zat vier jaar onterecht gevangen op basis van valse aanklachten. Tienduizenden Amnestysupporters hebben zich de voorbije jaren ingezet voor Bernardo’s vrijlating. © Simone Dalmasso
Amnesty in Actie is een uitgave van de Vlaamse afdeling van Amnesty International. V.U. Wies De Graeve, Goffartstaat 32, 1050 Brussel Ondernemingsnummer BE0418.308.243 RPR Brussel Redactie Hasna Ankal, Valerie De Marie, Linde Jacobs, Jan Pollet, Griet Rebry, Griet Ryckeboer (hoofdredactie) en Hildegarde Vandenhove © Foto’s Amnesty International, tenzij anders vermeld Vormgeving Gramma, Antwerpen Druk Partners in Print ISSN 0771-7687 Contact onthaal@amnesty-international.be 02/ 669 37 37 De strijd voor mensenrechten steunen? Dat kan op het rekeningnummer BE11 5230 8012 9048 van Amnesty International Vlaanderen vzw. De folie rond deze Amnesty in Actie is biologisch afbreekbaar en mag op de composthoop.
De oorlog in Oekraïne woedt voort. De oorlog heeft uitdijende, internationale gevolgen die tot wereldwijde solidariteit nopen. De crisis oplossen zal ook wereldwijd denken en universele inzet vereisen. Al van bij het begin onderzoeken we oorlogsmisdaden en andere ernstige mensenrechtenschendingen. We hebben voortdurend onderzoekers op het terrein om slachtoffers en getuigen te interviewen en om bewijsmateriaal te verzamelen. Ook een internationale Amnesty-delegatie met de secretaris-generaal Agnès Callamard bezocht het land. In West-Tigray, Ethiopië, is de Tigrese bevolking slachtoffer van etnische zuivering, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Dat is de ontluisterende conclusie van onderzoek dat Amnesty samen met Human Rights Watch publiceerde. Onze bevindingen leidden tot de uitzonderlijke oproep om vredestroepen te ontplooien om de burgerbevolking in de regio te beschermen. Amnesty publiceerde onlangs zijn jaarlijkse en ietwat sinistere doodstrafrapport 2021. Drie dagen eerder stonden wij zij aan zij met VUB en ULB te protesteren voor de Iraanse ambassade in Brussel. Een vreedzaam protest tégen de executie van de Iraans-Zweedse arts Ahmadreza Djalali en vóór zijn onvoorwaardelijke vrijlating. Zolang hij niet vrij en veilig bij zijn gezin in Zweden is, gaat ons protest door. Gelukkig is er ook goed nieuws: Bernardo Caal Xol uit Guatemala, Raif Badawi uit Saudi-Arabië en Atena Daemi uit Iran zijn vrij. Dit is mede door jouw schrijfactie, handtekening, gift of andere vorm van actie. Hartelijk dank voor je volgehouden steun. Zo maak je mee het verschil! Ik hoop je weer te zien of je te ontmoeten op een van onze volgende samenkomsten, zoals op de Amnesty-dag of de Antwerp Pride. Want ijveren voor mensenrechten, dat doen we niet alleen: dat doen we samen. Warme groet, Hildegarde Vandenhove, voorzitter bestuursorgaan
2
juni 2022
© Jasmine Baert
INHOUD 5 4
AGENDA
5
DOODSTRAFCIJFERS 2021 Feiten en cijfers uit ons jaarlijkse doodstrafrapport
6
BERNARDO, RAIF, ATENA ... EINDELIJK VRIJ! Mensenrechtenverdedigers kwamen vrij mede dankzij jouw steun
10
OORLOG IN OEKRAÏNE Mensenrechtenschendingen in tijden van oorlog
14
ETNISCHE ZUIVERING IN ETHIOPIË
6
“We zullen je van dit land doen verdwijnen”
18
PROTEST OP EEN LEGE STRAAT Alternatieve manieren van protest in Myanmar
60 SECONDEN INTERVIEW: HILDEGARDE VANDENHOVE
© Privé
20
“Amnesty International is een boegbeeldorganisatie”
21
WENDY GALARZA Mexicaanse strijdt voor het recht op protest
22
AMNESTY INTERNATIONAL IN JE TESTAMENT Geef om mensenrechten, nu en later
10
SCHRIJFACTIE: TURKIJE
18
© Stringer / Anadolu Agency via AFP
14
© BELGA-AFP - Yasuyoshi CHIBA
Laat Gezi-park-demonstranten vrij
© Benjamin Girette / Hans Lucas
23
21
juni 2022
3
AGENDA
Brussels Pride Parade 2022. Deze zomer kan je opnieuw met Amnesty meelopen, deze keer in Antwerpen.
LOOP MET ONS MEE IN DE ANTWERP PRIDE PARADE Na een onvergetelijke passage op de Brussels Pride gaan we deze zomer opnieuw in regenboogkleuren de straat op tijdens de Antwerp Pride Parade. De Pride, dat is feest en protest tegelijk. We vieren gender- en seksuele diversiteit – toeters en bellen zullen niet ontbreken! – en tonen ons verzet tegen de discriminatie van mensen om wie ze zijn of wie ze liefhebben. Heb jij zin om met ons mee te lopen tijdens de Parade? Schrijf je dan snel in via onze site (de plaatsen zijn beperkt) en maak je klaar voor een geweldige zaterdagmiddag met een bonte bende mensenrechtenactivisten.
Zaterdag 13/08, Antwerp Pride Parade Gratis inschrijving: amnesty-international.be/antwerppride
ZIEN WE JOU OOK OP DE AMNESTY-DAG? Dit najaar is de Amnesty-dag terug en jij bent als Amnestysupporter hartelijk welkom. Wat staat er op het programma? Leerrijke infosessies over actuele mensenrechtenkwesties, boeiende getuigenissen en hands on workshops, heel de dag door. ’s Middags schuiven we met zijn allen aan tafel. Kom langs om inspiratie op te doen, bij te leren en vooral ook om andere mensen met een hart voor mensenrechten te ontmoeten en met elkaar in gesprek te gaan. Vanaf midden augustus kan je het programma online ontdekken en jouw favoriete sessies kiezen uit het gevarieerde aanbod. We hopen dat ook jij erbij bent. Neem gerust geïnteresseerde vrienden en familie mee!
Zaterdag 24/09, Syntra AB campus Antwerpen-Berchem Programma en inschrijving (vanaf midden augustus): amnesty-international.be/amnesty-dag 4
juni 2022
DE DOODSTRAF: FEITEN EN CIJFERS IN 2021
EEN LEVEN ALS PASMUNT
In een rechtvaardige samenleving kan de doodstraf nooit een gepaste straf zijn. Steeds meer landen zijn daar ook van overtuigd: in twee derde van alle landen is de doodstraf inmiddels afgeschaft. Lees hier een handvol feiten en cijfers over de doodstraf in 2021, uit ons recentste doodstrafrapport.
Er is steeds meer bewijs dat de terdoodveroordeelde Ahmadreza Djalali als pion gebruikt wordt door Iran in een wreed politiek spel. De ZweedsIraanse professor dreigt te worden geëxecuteerd uit wraak voor Iraanse eisen die niet worden ingelost. Hoewel de aangekondigde executiedatum van 21 mei verstreek zonder dat Iran overging tot executie, blijft dr. Djalali’s leven aan een zijden draadje hangen. Amnesty verzet zich al jarenlang op alle mogelijke manieren tegen zijn executie, dankzij de steun van supporters zoals jij. Kijk voor het laatste nieuws op www.amnesty-international.be en onze sociale media, want de situatie kan gewijzigd zijn sinds dit magazine in druk ging.
Het aantal executies in 2021 was het op één na laagste sinds 2010.
579
Er werden 579 executies geregistreerd wereldwijd. China maakt geen cijfers bekend, maar executeert wellicht duizenden mensen per jaar.
In Iran vond het grootste aantal officiële executies plaats: bij zeker 314 mensen werd de doodstraf uitgevoerd.
Elke 4,3 uur werd ten minste één iemand ter dood veroordeeld.
Waarom Amnesty de doodstraf wil bannen: amnesty-international.be/wereld-zonder-doodstraf
4,3
© Jasmine Baert
314
6 manieren om te helpen: amnesty-international.be/help-djalali
juni 2022
5
DEZE MENSENRECHTENVERDEDIGERS KWAMEN ...
EINDELIJK VRIJ!
© Anny Matzir
Gerechtigheid, daar doen we het voor. En we slagen erin: de afgelopen maanden kwamen onder andere Bernardo Caal Xol, Raif Badawi en Atena Daemi vrij. Mede dankzij de druk die de supporters van Amnesty International uitoefenden. Ontdek deze hoopgevende verhalen. Ze bewijzen dat actie werkt én dat rechtvaardigheid werkelijkheid kan worden.
6
juni 2022
Eindelijk hereningd: Bernardo en zijn twee dochters vliegen elkaar in de armen na zijn vrijlating uit de gevangenis.
VERVROEGDE VRIJLATING VOOR MILIEUACTIVIST BERNARDO CAAL XOL Voor de Q’eqchi-gemeenschap in Guatemala is de Cahabón-rivier heilig. Maar niet alleen daarom protesteerden Bernardo Caal Xol en zijn dorpsgenoten toen er plannen kwamen om een dam en twee waterkrachtcentrales te bouwen bij de rivier. Deze mensen hebben het kostbare water van de rivier nodig om te overleven. De bouw van de centrales vaagde hun bossen al weg. Bernardo verzette zich tegen de bouw van de waterkrachtcentrales. Hij zei dat de autoriteiten de Q’eqchi niet bij de plannen voor de waterkrachtcentrales hadden betrokken, terwijl dat volgens het internationaal recht wel een vereiste is. Hij moest zijn verzet bekopen met een gevangenisstraf. Bernardo werd in 2015 beschuldigd van geweldpleging tegen werknemers van een aannemer van de bouwwerf. In november 2018 veroordeelde een rechtbank hem tot 7 jaar en 4 maanden celstraf voor ongewettigde vasthouding met verzwarende omstandigheden en voor diefstal.
Amnesty onderzocht de zaak en concludeerde dat er geen bewijs was voor de aanklachten. Tijd voor actie dus. In december 2021 schreven honderdduizenden mensen van over de hele wereld brieven aan de Guatemalteekse autoriteiten. In februari van dit jaar kwamen op de Schrijfze-VRIJdag in ons land nog eens tienduizenden leerlingen in actie voor Bernardo. Met resultaat! Na 4 jaar onterechte gevangenschap kwam de milieuactivist op 24 maart 2022 vervroegd vrij uit de gevangenis. Wegens goed gedrag, klinkt het officieel. Maar de impact van de internationale druk valt niet te onderschatten. Bedankt dus aan iedereen die mee actievoerde voor Bernardo! Amnesty International blijft waakzaam in Guatemala. Mensen zoals Bernardo Caal Xol, die geweldloos opkomen voor hun gemeenschap en haar leefomgeving, mogen hierom nooit veroordeeld worden. Amnesty blijft ervoor ijveren dat ook de veroordeling van Bernardo ongedaan gemaakt wordt, want dat is nog niet het geval.
“Vier jaar en twee maanden van gevangenschap waren een foltering [...] Maar jullie, Amnesty International, gaven me hoop op vrede. En nu ben ik vrij.”
“Ik vraag jullie mij te blijven steunen. Laten we onze stem verheffen in de hele wereld, zodat mensenrechtenverdedigers niet langer worden gecriminaliseerd.”
Ook Bernardo zelf blijft strijdvaardig. Zij aan zij met zijn twee tienerdochters en zijn echtgenote, die hij nu eindelijk weer aan de borst kan drukken.
WAT IS EEN GEWETENSGEVANGENE? Amnesty International erkende Bernardo Caal Xol als ‘gewetensgevangene’ zodra duidelijk was dat er geen bewijs bestond voor de aanklachten waarvan hij beschuldigd werd. Bernardo gebruikte nooit geweld. Hij werd louter gevangen gehouden wegens ideeën die niet overeenstemmen met die van de autoriteiten. Soms worden gewetensgevangenen ook vastgehouden of in hun bewegingsvrijheid beperkt om hun politieke of godsdienstige overtuiging, hun etnische afkomst, geslacht, seksuele oriëntatie, kleur, taal, maatschappelijke of andere status. Amnesty vraagt voor gewetensgevangenen altijd de onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating.
juni 2022
7
© Privé
MEER DAN EEN MILJOEN MENSEN STEUNDEN DE EIS OM RAIF ONVOORWAARDELIJK VRIJ TE LATEN.
BLOGGER RAIF BADAWI VRIJ ZONDER 1.000 STOKSLAGEN Raif Badawi schreef online artikels en poëzie en was de host van een online forum dat openbaar debat aanwakkerde. Hij was kortom een journalist met een mening. En dat was niet naar de zin van de overheid in zijn land, Saudi-Arabië.
Al sinds zijn arrestatie voert Amnesty actie. We eisten de onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating van Raif. Wereldwijd stuurden meer dan een miljoen mensen een e-mail of tekenden ze onze petitie.
wonen nu in Canada. Amnesty blijft de Saudische autoriteiten oproepen om het reisverbod onmiddellijk op te heffen, want Raif heeft niets anders gedaan dan gebruikmaken van zijn recht op vrijheid van meningsuiting.
In 2014 werd Raif veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf. Plus een reisverbod van 10 jaar en een boete van een miljoen Saudische riyals (238.000 euro). Ook hing hem al die tijd de onmenselijke straf van 1.000 stokslagen boven het hoofd. De eerste 50 daarvan krijg hij in januari 2015 te verduren.
Op 11 maart van dit jaar zat de gevangenisstraf van Raif erop. Internationale druk zorgde ervoor dat hij de resterende 950 stokslagen niet moest ondergaan. Doordat het 10 jaar durende reisverbod wel blijft bestaan, moet Raif nog altijd zijn vrouw en kinderen missen, want zij
Raif Badawi en zijn drie kinderen. Familiegeluk dat de Saudische autoriteiten kapotmaakten door Raif een celstraf van 10 jaar op te leggen, gevolgd door een al even lang reisverbod.
8
juni 2022
© Privé
ATENA BLEEF ACTIEVOEREN VOOR MENSENRECHTEN, ZELFS TERWIJL ZE IN DE GEVANGENIS ZAT.
EINDE AAN DE ONTERECHTE GEVANGENSCHAP VAN ATENA DAEMI Een land zonder doodstraf. Dat was waar de Iraanse Atena Daemi van droomde. En dus pleitte ze daarvoor op Facebook en Twitter. Ze deelde flyers uit en sloot zich aan bij vreedzame protesten. In oktober 2014 werd Atena voor het eerst opgepakt wegens haar geweldloze mensenrechtenwerk. Ze zat 51 dagen in eenzame opsluiting. Tot elf uur per dag werd ze verhoord, meestal geblinddoekt en zonder advocaat. Op haar “proces” dat maar een kwartiertje duurde, kreeg ze 14 jaar gevangenisstraf, later in beroep gehalveerd tot 7 jaar. Daarvan moest ze 5 jaar effectief zitten, in vernederende en onveilige omstandigheden. Begin 2018 werd ze ruim drie maanden
vastgehouden in een voormalige kippenfabriek, in onmenselijke omstandigheden. Ze werd daar mishandeld. Vanuit de gevangenis bleef ze actievoeren. Tegen de doodstraf, en vóór de rechten van gevangenen. De Iraanse autoriteiten stelden dit niet op prijs en legden haar keer op keer extra straffen op. Allemaal vergeefse pogingen om deze moedige mensenrechtenverdediger de mond te snoeren. Op 25 januari 2022 kwam Atena Daemi vrij. Ze moest haar volledige straf uitzitten, maar dankzij de massale steun van Amnesty International voelde ze zich gesteund om zich te blijven uitspreken voor de mensenrechten in Iran.
JOUW BIJDRAGE GEEFT MENSEN VRIJHEID Er zitten nog steeds te veel mensen onterecht vast. Schrijf je soms brieven, onderteken je petities of deel je onze berichten op sociale media? Blijf dan vooral actievoeren! Het zijn allemaal manieren waarmee ook jij druk kan uitoefenen op overheden die mensenrechtenverdedigers het zwijgen willen opleggen. Ook jouw financiële steun maakt het verschil. Dankzij je (extra) gift kunnen we meer onderzoek doen, meer lobbyen en meer mensen vrij krijgen. Bedankt! Steun vandaag nog op www.amnesty-international.be/gift of scan de QR-code.
Atena Daemi, vrij na 5 jaar. Ze had niet één dag achter de tralies mogen zitten voor haar geweldloze mensenrechtenwerk.
juni 2022
9
OORLOG IN OEKRAÏNE
MENSENRECHTENSCHENDINGEN IN TIJDEN VAN OORLOG HOE PAKT AMNESTY INTERNATIONAL DAT AAN? Vier maanden is de oorlog in Oekraïne al aan de gang. Vanaf het prille begin van het conflict verzamelt Amnesty International op alle mogelijke manieren bewijsmateriaal rond mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden. Hoe dit gebeurt, en waarom we deze informatie zo nauwkeurig verzamelen? Daarover praten we met Solomon Sacco, directeur International Justice bij Amnesty International.
10
juni 2022
Door Rusland gebombardeerde appartementsgebouwen in Borodyanka, een kleine stad nabij Kiev. Ons onderzoeksteam stelde vast dat minstens 40 burgers uit Borodyanka omkwamen bij disproportionele en willekeurige aanvallen die een hele wijk vernielden en duizenden mensen dakloos maakten.
“Het is belangrijk dat we met een vergrootglas in de gaten houden wat er exact gebeurt”, steekt Solomon Sacco van wal. “Ook in tijden van oorlog zijn er gedragsregels. Die zijn vastgelegd in internationale verdragen, onder andere om burgers zo veel mogelijk te beschermen. Wie de regels op ernstige wijze schendt, begaat oorlogsmisdaden. En die mogen niet straffeloos passeren.” Oorlog, het is een term die de Russische media niet eens mogen gebruiken. De Russische Doema nam in noodtempo nieuwe wetgeving aan, kort na de inval in Oekraïne, om oorlogscritici de mond te snoeren. Wie zogenaamd “valse informatie” over de oorlog verspreidt, kan tot 15 jaar gevangenisstraf krijgen. Nochtans spreken de feiten voor zich. De Russische inval in Oekraïne is onwettig en een misdaad volgens het internationaal recht. Bovendien vinden in het conflictgebied zelf ook schendingen plaats van het internationaal humanitair recht.
juni 2022 11
Amnesty-onderzoeker Brian Castner doorzoekt het puin in de regio van Rivne die in maart getroffen werd door Russische aanvallen. Hij zoekt naar munitierestanten en analyseert deze om de gebruikte wapentypes en kalibers te achterhalen.
OP ZOEK IN DE OORLOGSZONE Als onafhankelijke organisatie actief op zoek gaan naar bewijsmateriaal in een gebied dat zwaar onder vuur ligt? Dankzij ons Crisis Evidence Lab lukt dit van zodra een crisis uitbreekt, zelfs wanneer het voor onderzoekers te gevaarlijk is om ter plekke onderzoek te doen. Het Evidence Lab gebruikt immers geavanceerde digitale onderzoeksinstrumenten waardoor het vanop afstand mensenrechtenschendingen kan vastleggen. De specialisten van het Lab kunnen heel wat afleiden uit satellietbeelden, videobeelden, foto’s van luchtaanvallen of bominslagen en beelden van wapens of wapenresten. Een aantal weken na de Russische inval is ook een eerste Amnesty-onderzoeksteam naar Oekraïne afgereisd om getuigen te interviewen, verklaringen af te nemen en fysiek
“Voor het berechten van soldaten uit eigen rangen die misdaden begingen, bestaat helaas weinig politieke wil. Het is dan aan ngo’s als Amnesty International om staten ter verantwoording te roepen voor dit falen.” Solomon Sacco, directeur International Justice bij Amnesty International
12
juni 2022
bewijsmateriaal te verzamelen, zoals achtergebleven munitie en restanten waarmee wapens of daders kunnen geïdentificeerd worden. Sindsdien zijn er permanent Amnesty-medewerkers op het terrein om verder onderzoek te doen.
RAPPORTEREN VOOR INTERNATIONAAL ONDERZOEK “Met al deze verzamelde informatie gaan we aan de slag”, vertelt Solomon Sacco. “We verifiëren alle bewijzen en publiceren mensenrechtenrapporten op basis van ons onderzoek. In onze rapporten verklaren we of er volgens ons sprake is van internationale misdaden – dat is een verzamelnaam voor een aantal zeer ernstige schendingen van het internationaal recht – of oorlogsmisdaden. In sommige gevallen zeggen we ook wie volgens ons verantwoordelijk is voor de misdaden, en dus berecht zou moeten worden.” De verslagen van onze onderzoeksteams worden publiek gemaakt en komen ter beschikking van externe onderzoekers. Dat moet het internationaal onafhankelijk onderzoek naar de misdaden en het vervolgen van daders makkelijker maken. Sacco licht toe: “We verzamelen bewijs voor zowel binnenlandse politiediensten als voor onderzoekers van de Verenigde Naties of van het Internationaal Strafhof. Eerst bepalen we welk bewijs we met hen kunnen delen, want we ontvangen heel wat getuigenverklaringen in vertrouwen.”
ALTIJD OPNIEUW: BURGERS BESCHERMEN
© Pierre Crom
Het internationaal humanitair recht – ook wel het oorlogsrecht genoemd – bevat een set welomlijnde regels en wetten die bepalen hoe vijandelijke legers zich moeten gedragen. De conventies van Genève en Den Haag vormen de kern daarvan. De verdragen verbieden onder andere moedwillige aanvallen op burgers en het gebruik van bepaalde wapens. Het doel is de bescherming van burgers, oorlogsgevangenen en iedereen die niet actief deelneemt aan de oorlog.
UIT ELK PERSPECTIEF “Jammer genoeg is het in vrijwel elke oorlogssituatie zo dat oorlogsmisdaden door alle partijen worden gepleegd, ongeacht wie het conflict startte”, vertelt Sacco nog. “Het is voor Amnesty International belangrijk om bewijzen te verzamelen van elke mogelijke schending, los van wie die begaat. Dat wij alle staten en partijen bekritiseren die schendingen begaan, is essentieel voor onze onpartijdigheid en maakt onze bevindingen extra betrouwbaar. Deze onpartijdige aanpak vergemakkelijkt trouwens ons wereldwijde werk.” Voor het internationaal rechtssysteem is het noodzakelijk dat elke persoon die internationale misdrijven begaat, daar verant woording voor aflegt. Maar dat is niet altijd makkelijk, geeft Sacco toe. “Uiteraard zou het beter zijn als het gerechtelijk apparaat van een land de misdaden van de eigen soldaten zou berechten. Maar daar bestaat helaas zelden politieke wil voor. Het is dan aan ngo’s als Amnesty International om staten ter verantwoording te roepen voor dit falen.”
Amnesty International stelde sinds de start van de oorlog in Oekraïne tal van onrechtmatige aanvallen op burgers en burgerdoelwitten vast. We verzamelden bewijs van burgerdoden bij aanvallen in woonwijken, op ziekenhuizen en scholen en van het gebruik van verboden wapens zoals clustermunitie. We spraken met getuigen over buitengerechtelijke executies van burgers. Het oorlogsrecht wordt flagrant geschonden in Oekraïne. De bewijzen die we verzamelen, helpen om de verantwoordelijken te berechten.
Het leed van Oekraïense burgers kan nooit meer helemaal worden goedgemaakt. Maar straffeloosheid kan het nog erger maken. “Het eerlijk berechten van daders van oorlogsmisdaden – van soldaten tot militaire of civiele leiders – is de enige manier om gerechtigheid te brengen voor de slachtoffers van dergelijke wreedheden”, besluit Sacco. Amnesty’s onderzoekswerk in Oekraïne is tijdrovend en het verzamelen van belangrijk bewijsmateriaal in oorlogsgebied is kostelijk. Het zijn de supporters van Amnesty International zoals jij die dit werk dagelijks mogelijk maken. Hartelijk dank!
INTERNATIONALE GERECHTIGHEID Het verzamelen, documenteren en bewaren van bewijsmateriaal is erg belangrijk voor het moment waarop daders kunnen worden vervolgd en berecht. “Een rechtszaak kan elk moment opgestart worden”, zegt Solomon Sacco. “Hoe sneller na de misdaad, hoe beter natuurlijk, om te voorkomen dat bewijsmateriaal vernietigd wordt. Maar omdat staten zelden hun eigen militairen ter verantwoording roepen voor hun wandaden, worden dergelijke processen veelal in een buitenlandse of internationale rechtbank gevoerd. En hiervoor is jaren voorbereiding nodig.”
BLIJF ONS WERK IN OEKRAÏNE VOLGEN OP amnesty-international.be/oorlog-Oekraïne
Amnesty International roept Rusland op om het internationaal recht te respecteren en burgers te beschermen.
juni 2022 13
“WE ZULLEN JE VAN DIT LAND DOEN VERDWIJNEN” Mensen die het geweld in Ethiopië ontvluchtten, komen aan in buurland Soedan. Sinds november 2020 zijn de Ethiopische regering en het Tigray People’s Liberation Front in een bloedig conflict verwikkeld.
14
juni 2022
Berichten over extreem geweld in Tigray, in het noorden van Ethiopië, doen al geruime tijd alle alarmbellen rinkelen. Wat er precies gebeurt, blijft grotendeels verborgen omdat de Ethiopische regering de toegang tot de regio beperkt. Amnesty International en Human Rights Watch trokken daarom op onderzoek uit. Daaruit blijkt dat de Tigrese bevolking het slachtoffer is van een brute campagne van etnische zuivering.
© BELGA-AFP - Yasuyoshi CHIBA
Goitom*, een 42-jarige Tigrese man, is een van de getuigen die door onze onderzoekers werd geïnterviewd. Hij was landbouwer van beroep en woonde in de stad Adi Goshu, in het westen van Tigray. Dat was vóór 17 januari 2021, toen zijn leven voorgoed veranderde. Op die beruchte dag zag Goitom hoe verschillende Tigrese mannen werden bijeengedreven, in elkaar geslagen en opgepakt. Machteloos keek hij toe vanuit zijn huis. Om zelf aan het geweld te ontkomen, ging hij zich urenlang verschuilen in een bos in de buurt. Toen hij een dag later zijn familieleden in de stad opbelde, hoorde Goitom waaraan hij was ontsnapt. Zijn familie vertelde dat tientallen mannen uit Adi Goshu waren meegenomen naar de brug over de Tekeze-rivier en bij de brug waren geëxecuteerd. De mannen, allen etnische Tigreeërs, werden in rijen opgesteld en één voor één doodgeschoten. Het bloedbad bij de Tekeze-brug bracht een ware exodus uit Adi Goshu op gang. Duizenden Tigreeërs vluchtten weg uit de stad, uit schrik voor wat hen te wachten stond als ze zouden blijven. Ook Goitom vertrok. “Er was niets meer om voor te leven. De stad was overgenomen door andere mensen. Wij [Tigreeërs] mochten er niet meer leven.”
ETNISCHE ZUIVERING Onderzoekers van Amnesty International en Human Rights Watch hebben ruim een jaar lang meer dan 400 mensen geïnterviewd die het slachtoffer waren van geweld of die dit zagen gebeuren.
Ze analyseerden ook medische en forensische rapporten, documenten van rechtbanken en beeldmateriaal zoals satellietbeelden, foto’s en video’s die de getuigenissen konden bevestigen. Uit ons onderzoek blijkt dat het dodelijke geweld in Adi Goshu geen alleenstaand drama is. Het maakt daarentegen deel uit van een meedogenloze campagne van etnische zuivering tegen de Tigrese bevolking in West-Tigray, gevoerd door regionale Ethiopische veiligheidsdiensten en paramilitaire groeperingen uit de aangrenzende deelstaat Amhara. Sinds november 2020 hebben ze honderdduizenden Tigreeërs met geweld uit West-Tigray verjaagd. Opmerkelijk: deze campagne gebeurde met de goedkeuring en de mogelijke deelname van het Ethiopische federale leger. Dat leger staat onder leiding van premier Abiy Ahmed. In november 2020 startte een bloedig conflict tussen de Ethiopische regering en het Tigray People’s Liberation Front (TPLF), dat het gezag van de centrale regering niet langer aanvaardde. Op 4 november gaf premier Ahmed – Nobelprijswinnaar voor de Vrede in 2018 nota bene – zijn leger de opdracht om ten strijde te trekken in Tigray. Het duurde niet lang voordat milities uit Amhara zich aansloten bij de Ethiopische strijdkrachten om het westen van Tigray in te nemen. Al sinds het ontstaan van de twee deelstaten, bij de administratieve herverdeling van Ethiopië begin jaren 1990, zijn hun grenzen het voorwerp van spanning en geweld. *Goitom is een schuilnaam.
juni 2022 15
© BELGA-AFP - Yasuyoshi CHIBA
“Het is de rol van Amnesty om schendingen aan het licht te brengen als overheden willen dat ze verborgen blijven.” Donatella Rovera, senior onderzoeker bij Amnesty International
16
juni 2022
MISDADEN TEGEN DE MENSHEID Geen geweld bleek te gruwelijk voor de Ethiopische strijdkrachten en de Amhaarse milities om Tigreeërs uit West-Tigray te verdrijven. Ze hebben hen buitengerechtelijk geëxecuteerd, zoals bij de brug over de Tekeze-rivier. Ze hebben hen bedreigd, onder meer via straatborden die Tigreeërs geboden het gebied te verlaten en via flyers die hen voor een ultimatum stelden: vertrek binnen 24 of 72 uur, anders word je gedood. Ze hebben duizenden mensen met de Tigrese etniciteit willekeurig opgepakt bij massa-arrestaties. Velen van hen zitten vandaag nog vast in detentiecentra waar bewakers zich schuldig maken aan foltering en waar gevangenen te weinig eten en drinken krijgen. De milities hebben Tigrese vrouwen en meisjes verkracht. Seksueel geweld werd bewust ingezet als oorlogswapen, met de bedoeling de Tigrese bevolking te terroriseren en te vernederen. Ze hebben huizen, gewassen en veestapels van
ERITREA
TIGRAY
Gelovigen uit Tigray komen samen om te bidden tijdens de zondagsmis, nabij een vluchtelingenkamp in Soedan.
SOEDAN
AMHARA
DJIBOUTI
Addis Abeba
Sinds de administratieve herverdeling van Ethiopië begin jaren 1990, is de grens tussen Tigray en Amhara het voorwerp van spanning en geweld.
SOMALIË
ZUIDSOEDAN
KENIA
Tigreeërs geplunderd, waardoor deze werden gedwongen te verhuizen. Door ook nog eens maandenlang alle humanitaire hulp te verhinderen, lieten ze de bevolking in West-Tigray bewust uithongeren. Deze wandaden lezen als een afschuwelijk schoolvoorbeeld van etnische zuivering. Omdat de aanvallen op de Tigrese burgerbevolking wijdverspreid en systematisch gebeurden, kunnen we spreken van misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.
GEHEIMHOUDING Veel interviews met getuigen gebeurden noodgedwongen vanop afstand. Om Tigreeërs in persoon te spreken, gingen onze onderzoekers naar vluchtelingenkampen in buurland Soedan. Het was onmogelijk om hen live te interviewen in Ethiopië zelf. “De Ethiopische regering liet geen enkele internationale organisatie toe om onderzoek te voeren in het land”, legt senior onderzoeker Donatella Rovera uit. “De toegang tot informatie werd ook ingeperkt door de media sterk te beteugelen en de telefoon- en internetverbindingen plat te leggen voor lange tijd.” De onafhankelijke controle op wat er in de regio gebeurt, is daarom erg beperkt gebleven. “De Ethiopische regering heeft geprobeerd om de wandaden van haar strijdkrachten en geallieerde troepen zo veel mogelijk geheim te houden en is daar deels in geslaagd”, zegt Donatella Rovera. “Aan ons dan om dubbel zo veel inspanningen te leveren. Het is de rol van Amnesty om schendingen aan het licht te brengen als overheden willen dat ze verborgen blijven.”
STAAKT-HET-VUREN Op 25 maart van dit jaar kondigden de Ethiopische regering en het TPLF voor de tweede maal een staakt-het-vuren af, na een mislukte wapenstilstand vorige zomer. Of dit werkelijk het begin inluidt van een duurzame oplossing voor het conflict in Ethiopië, moet op het moment van schrijven (begin juni, n.v.d.r.) nog blijken. In elk geval zorgde het staakt-het-vuren ervoor dat humanitaire konvooien voor het eerst in maanden Tigray weer konden bereiken en de hongerlijdende bevolking van eten konden voorzien. Ook als het staakt-het-vuren niet zou standhouden, moeten de Ethiopische autoriteiten de toegang tot humanitaire hulp non-stop garanderen. Dat is één van de eisen die we met Human Rights Watch formuleren op basis van ons onderzoek, dat wordt omschreven in het rapport ‘We will erase you from this land’. We oefenen samen druk uit op de autoriteiten om de campagne van etnische zuivering onmiddellijk te beëindigen. Sinds het conflict tussen de Ethiopische regering en het TPLF is ontaard, heeft Amnesty International oorlogsmisdaden gedocumenteerd door alle betrokken partijen. Het gaat om enkele van de ernstigste mensenrechtenschendingen die we in de voorbije jaren hebben gezien. Zolang de daders schendingen plegen of ontkennen, zoals nu gebeurt, zetten wij ons werk voort. Bedankt om ons mensenrechtenwerk met jouw steun mee mogelijk te maken. Het is van levensbelang, voor Goitom en vele anderen zoals hij. MEER INFO amnesty-international.be/Tigray-rapport
juni 2022 17
PROTEST OP EEN LEGE STRAAT Activisten die het oneens zijn met de militaire machthebbers in Myanmar zoeken naar nieuwe manieren om hun ongenoegen te uiten. Een klassieke betoging organiseren is geen optie: het leger schiet met scherp, rijdt in op demonstraties en arresteert ook de vreedzaamste demonstranten.
“Ik blijf demonstreren zodat de mensen niet verdeeld raken of hun enthousiasme verliezen. En om hen kracht te geven als ze ons zien.” Activist U Yaw
Een grote as in de Myanmarese miljoenenstad Yangon is zo goed als leeg als gevolg van een stilteprotest tegen de militaire machthebbers.
18
juni 2022
ALTERNATIEF DEMONSTREREN Het Myanmarese volk laat zich niet zomaar monddood maken. Terwijl militairen zich vermommen als fruitverkopers en taxichauffeurs, informanten de autoriteiten tippen over manifestaties en overal camera’s hangen die critici in de gaten houden, blijven dappere activisten vreedzaam demonstreren.
HOE DOEN ZE HET? Stilteprotest. Winkels en zaken blijven gesloten, wegen zijn leeg en mensen blijven binnen uit protest tegen de militaire regering. Dat gebeurde ook op de dag dat het leger de eerste verjaardag van de coup ‘vierde’. Flashmobs. Activisten rennen een paar minuten door de straten, om zich dan in alle richtingen te verspreiden. Zo voorkomen ze dat ze worden neergeschoten, gearresteerd of overreden door militaire voertuigen. Kleine groepen. Studente Rina zag een militaire truck inrijden op een grote protestgroep waartoe ze behoorde. “Toen ik wegrende, zag ik dat een paar van de mensen die meededen waren geraakt”, vertelt ze. Mensen uiten nu hun protest met opzet in kleinere groepjes, zo zijn ze veiliger. Ontsnappingsroutes. Protestleider Yar Zar zag al twee keer hoe politie en soldaten het vuur openden op de massa. Sindsdien checkt hij voor elke demonstratie de ontsnappingsroutes. Protestleider Phyu zegt: “Als we in dorpen demonstreren, staan demonstranten op de uitkijk zodat we de militairen kunnen ontlopen.” Geen twijfel mogelijk: de Myanmarese mensenrechten verdedigers zullen vreedzaam hun kritiek blijven uiten. Ze vinden altijd een manier!
Vreedzame betogers verdienen bescherming Lees over Amnesty’s initiatieven op amnesty-international.be/myanmar-protest *Sommige namen zijn schuilnamen.
© Stringer / Anadolu Agency via AFP
juni 2022 19
60 SECONDEN INTERVIEW
“AMNESTY INTERNATIONAL IS EEN BOEGBEELDORGANISATIE” Hildegarde Vandenhove uit Balen is van vele markten thuis. Ze werkt als een van de directeuren van het nucleair onderzoekscentrum in Mol, is mama van twee tieners en zingt jazz in haar vrije tijd. Ze heeft meer dan 20 jaar als Amnesty-lid op de teller staan. Sinds kort mag ze zich ook de gloednieuwe voorzitter van Amnesty Vlaanderen noemen. Wat doe je voor Amnesty International? "Ik ben ruim 25 jaar lid van Amnesty en was vroeger ook lid van de lokale Amnesty-groep in Mol. Toen de groep ophield met bestaan, heb ik mijn kans gegrepen om in het bestuur te zetelen. Dat doe ik nu een drietal jaar. Ik leg me graag toe op alles wat met goed bestuur te maken heeft, zoals risicobeheer. Sinds enkele maanden ben ik ook voorzitter van het bestuursorgaan. Een rol die me toelaat om verder bij te dragen aan de continuïteit van Amnesty Vlaanderen en de sterke afdeling die we nu zijn."
20
juni 2022
Waar komt je motivatie vandaan? “Dat gaat terug op iets heel intrinsieks. Het gaat om de overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn, een idee dat aan de basis ligt van onze mensenrechten. Dat is voor mij een drijvende kracht om door het leven te gaan en daar ligt de kern van mijn motivatie. Wat ook meespeelt, is dat Amnesty International echt een boegbeeldorganisatie is. Een betrouwbare organisatie waar elke actie vertrekt vanuit kwaliteitsvol onderzoek.”
Wie of wat inspireert je? “Ik denk aan alle mensen die opkomen voor gerechtigheid en er heel veel voor over hebben. Een moeder in SaudiArabië bijvoorbeeld die opkomt voor de rechten van de vrouw en daarom wordt vastgezet, waardoor ze niet meer bij haar kinderen kan zijn. Zo zijn er veel mensen en ik heb ongelooflijk veel bewondering voor hen. Het zijn onbekende namen, “kleine helden” zoals het heet. Natuurlijk zijn er ook de Gandhi’s van deze wereld. Kijk eens naar Gandhi’s mission statement, dat is fantastisch. Maar dat zijn de grote, gekende uitzonderingen. Die “kleine helden” vind ik evenzeer uitzonderlijk.”
Welk mensenrecht ligt je zeer na aan het hart? “Het uitgangspunt van de universele verklaring van de rechten van de mens: alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid geboren. Ik vind dat een heel belangrijk leidmotief in alles wat we doen en hoe we naar mensen kijken. Het brengt je op elk moment terug naar de kern van wat de mensheid is. Het zorgt ervoor dat je niet direct oordeelt en veroordeelt.”
Welke boodschap heb je voor de andere Amnesty-supporters? “De wiskundige Edward Lorenz zei ooit dat een kleine verstoring in de atmosfeer een enorme klimaatverandering kan veroorzaken. Hij verbeeldde het als volgt: ‘wanneer een vlinder met zijn vleugels slaat in Brazilië, kan hij een tornado veroorzaken in Texas’. Ik vind dat een mooi gegeven, dat alles verbonden is door energetische trillingen. Dat iets kleins doen iets groots kan teweegbrengen. Dat geldt ook voor ons, wanneer we aan de ambassade protesteren, brieven schrijven, een community vormen en samen aan iemand denken die in een penibele situatie zit: al die dingen helpen. Als de moed je eens in de schoenen zakt, is het fijn om aan die vlinder en de tornado – of iets vrolijkers – te denken.” (lacht)
“Amnesty International gaf ons de veiligheid om te spreken over wat er gebeurd is, omdat we steun kregen van een hele beweging. Die steun was heel belangrijk voor ons.” Wendy Galarza,
neergeschoten bij een protest voor vrouwenrechten in Mexico.
Mexico kent al lang een huiveringwekkend aantal femicides*. Er is een groeiende feministische beweging die regelmatig de straat optrekt om hiertegen te protesteren. Maar altijd loert het gevaar om de hoek. De protesten, die grotendeels vreedzaam zijn, worden vaak gewelddadig neergeslagen door de politie. Wendy Galarza ondervond het aan den lijve. Zij ging op 9 november 2020 met duizenden anderen de straat op in Cancún, na de brutale moord op de 20-jarige Bianca “Alexis” Alejandrina. Wendy hoorde plots schoten: de politie had het vuur geopend op de menigte. Ze werd geraakt in haar been en onderlichaam. Andere demonstranten werden willekeurig gearresteerd en getuigden van (seksueel) geweld door agenten die hen “een lesje wilden leren”. Wendy kwam er gelukkig weer bovenop. Ze diende een klacht in tegen de politie. Het duurde maanden voordat de openbaar aanklager in Cancún haar bewijs tegen de politie aanvaardde, maar met de steun van Amnesty International is er vooruitgang geboekt in haar zaak. Degenen die ervan verdacht worden haar te hebben neergeschoten, zijn echter nog niet vervolgd. Roep de Mexicaanse autoriteiten tot de orde. Eis gerechtigheid voor Wendy. Teken ook de petitie op www.amnesty-international.be/steun-wendy.
In België tekenden al meer dan 18.000 mensen Amnesty’s petitie voor Wendy. De openbaar aanklager in Cancún ontving in april van dit jaar zelfs 435.179 handtekeningen van over de hele wereld.
* Moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn. Vorig jaar werden volgens de Mexicaanse autoriteiten 3.427 vrouwen en meisjes gedood, waarvan 887 zaken als femicide werden onderzocht. © Maho Irigoyen/Amnesty International
juni 2022 21
“Amnesty International doet grondig onderzoek naar alle vormen van onrecht. Daar is mankracht en geld voor nodig. Zolang ik leef, ben ik vrijwilliger. Daarna steun ik via mijn testament.” Miep Tunnissen, Amnesty-vrijwilliger
GEEF OM MENSENRECHTEN. NU EN LATER. Vraag de gratis infobrochure aan: www.amnesty-international.be/legaten of legaten@amnesty-international.be
SCHRIJFACTIE: TURKIJE
Op 25 april 2022 werd mensenrechtenverdediger Osman Kavala veroordeeld tot een levenslange celstraf voor “deelname aan een poging tot staatsgreep”. Zeven anderen, die tegelijk terechtstonden, kregen 18 jaar cel wegens medeplichtigheid. Er is echter geen enkel bewijs om de beschuldigingen te staven. Het vonnis is een poging om critici van het Turkse regime het zwijgen op te leggen. Een aantal jaar geleden werd Kavala ervan beschuldigd de Gezi-park-protesten in 2013 te financieren. Die protesten waren gericht tegen de bouw van een winkelcentrum in het Gezi-park, maar draaiden algauw uit op protest tegen het autoritaire beleid van toenmalig premier en huidig president Erdoğan. Kavala zat meer dan 4,5 jaar in voorarrest. In 2020 sprak een rechter hem vrij wegens een gebrek aan bewijs. De autoriteiten hebben daarop de aanklachten tegen Kavala tot twee keer toe aangepast, zodat ze hem in hechtenis konden houden. Schrijf een brief naar de Turkse autoriteiten en eis dat Osman Kavala en de zeven anderen vrij komen in afwachting van hun hoger beroep. Stuur naar: Metin Sarıhan Cumhuriyet Başsavcısı Istanbul Bölge Adliye Mahkemesi Orhantepe Mah. Üsküdar Cad. No:236/A Kartal Istanbul TURKEY Stuur een kopie naar: Ambassade van Turkije Ambassadeur Hasan Ulusoy Montoyerstraat 4, 1000 Brussel E: embassy.brussels@mfa.gov.tr
© Kerem Uzel
LAAT GEZI-PARKDEMONSTRANTEN VRIJ
VOORBEELDBRIEF
(Datum, plaats)
Dear Chief Prosecutor, I am writing to urge you to support and not to oppose any application for the release of Osman Kavala, Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, and Hakan Altınay who were convicted on 25 April 2022 in the prosecution dubbed the ‘Gezi trial’. Throughout the first and the second trial, the prosecuting authorities failed to present any evidence that would prove the defendants’ guilt of the alleged charges, a fact that was acknowledged in the verdict by one of the three judges who stated in his dissenting opinion that ‘because there is no concrete, certain and believable evidence that would prove their guilt beyond reasonable doubt, [the court] should rule for the acquittal of the defendants.’ I call on you to support the seven defendants’ requests for their release from prison pending the determination of their appeals. Yours sincerely, (Jouw naam)
Sinds het ontstaan van Amnesty International in 1961 schrijven mensen brieven om onrecht te doen stoppen. Ook vandaag zorgen deze brieven uit alle hoeken van de wereld ervoor dat rechtvaardigheid werkelijkheid wordt. ONTDEK MEER SCHRIJFACTIES amnesty-international.be/schrijfacties
Heb je antwoord gekregen van de autoriteiten? Laat het ons weten! Zie contactgegevens in de colofon vooraan.
juni 2022 23
Lina al-Hathloul, zus van de Saudische vrouwenrechtenactivist Loujain.
© privé
“Mijn zus Alia, mijn broer Walid en ik wonen niet meer in Saudi-Arabië, maar mijn zus Loujain en mijn ouders wel nog. Zij mogen niet naar het buitenland. Tegen Loujain loopt een vijfjarig reisverbod sinds haar vrijlating uit de gevangenis in februari 2021. Mijn moeder en vader staan onder een illegaal reisverbod sinds 2018. Ze vernamen hun reisverbod pas toen ze klaar stonden om het vliegtuig te nemen.”
Lina al-Hathloul
Lina leeft in België en heeft haar zus en ouders al jaren niet meer kunnen omhelzen.
© privé
Niet bij je naasten kunnen zijn, hen niet in de armen kunnen nemen bij groot verdriet of puur geluk: Loujain en haar familie weten hoe het voelt. Saudi-Arabië veroordeelt vele activisten, journalisten en critici zoals Loujain tot deze pijnlijke realiteit door hun een willekeurig reisverbod op te leggen. Hierdoor kunnen ze hun familieleden in het buitenland (velen wonen of studeren er of zijn ernaartoe gevlucht) niet langer zien.
Loujain al-Hathloul
Eis jij ook dat Saudi-Arabië het reisverbod van Loujain en haar familie opheft? Scan de QR-code of surf naar amnesty-international.be/loujain en teken de petitie.
