Portfolio 2022 r. by Adart-Project

Portfolio A d

n e

M o

r e

l i

z a

Aktualności wojskowe

Vol. VIII, nr 5 (81)

MAJ 2022

Lotnictwo Aviation International

Cena detaliczna 17,99 zł | Prenumerata roczna: 198,00 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje numery od 1/2022 do numeru 12/2022.

Paweł Henski, Stanisław Kutnik .........4

NUMER 5

Słynna lotnicza ucieczka z Krakowa do Wiednia

PRZEMYSŁ LoTNICZY

N O W A P R E N U M E R AT A 2 0 2 2

W numerze

NOWE

CENY OBOWIĄZUJĄ: OD 1 STYCZNIA 2022

Wojsko i Technika Historia + numery specjalne (6+6)

Cena detaliczna 19,50 zł | Prenumerata roczna: 215 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje 6 numerów regularnych i 6 numerów specjalnych wydawanych w 2022 roku.

Wiesław Kasza .....................................6

Aktualności z kosmosu

Waldemar Zwierzchlejski ....................8 WZL1 to nowoczesna firma podejmująca kolejne wyzwania. Niewątpliwie pomaga w tym funkcjonująca w przedsiębiorstwie strategia Lean Management.

Aktualności cywilne

ISSN 2450–1298 nakład: 14.5 tys egz.

Paweł Bondaryk .................................10

Zdjęcie okładkowe: Kamow Ka-52. Fot. Kamow

Kilka lat funkcjonowania strategii Lean Management w Wojskowych Zakładach Lotniczych Nr 1 S.A.

Materiały prasowe WZL Nr 1 S.A. ....12

Redaktor naczelny Jerzy Gruszczyński jerzy.gruszczynski@zbiam.pl

Kilka lat funkcjonowania strategii Lean Management

Samoloty transportowe C-130 Hercules w Polsce

Łukasz Pacholski .............................. 30

w Wojskowych Zakładach Lotniczych Nr 1 S.A. WZL Nr 1 S.A.

Korekta Stanisław Kutnik Redakcja techniczna Adam Mojski, redakcja.techniczna@zbiam.pl

PRENUMERATA

OSZCZĘDZAJ

Stali współprawcownicy Piotr Abraszek, Paweł Bondaryk, Piotr Butowski, Robert Czulda, Jerzy Gotowała, Paweł Henski, Andrzej Kiński, Jerzy Liwiński, Marek Łaz, Edward Malak, Łukasz Pacholski, Michał Petrykowski, Miłosz Rusiecki.

I BĄDŹ NA BIEŻĄCO

Biuro ul. Bagatela 10/17 00-585 Warszawa

Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej www.zbiam.pl lub dokonaj wpłaty na konto bankowe nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976 12

Wzmacnianie wschodniej flanki NATO

Dział reklamy i marketingu Andrzej Ulanowski andrzej.ulanowski@zbiam.pl

Wojsko i Technika

Cena detaliczna 16,50 zł | Prenumerata roczna: 182,00 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje numery od 1/2022 do numeru 12/2022.

Wydawca Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. ul. Anieli Krzywoń 2/155 01-391 Warszawa office@zbiam.pl

Dystrybucja i prenumerata office@zbiam.pl Reklamacje office@zbiam.pl

SiŁY powIeTrZNe

F-15E Strike Eagle z podwieszonym centralnie pod kadłubem zasobnikiem rozpoznania radiolokacyjnego Northrop Grumman AN/ASQ236 Dragon’s Eye, zawierającym radar obserwacji bocznej z anteną AESA.

Paweł Henski ..................................... 38

Rywalizacja producentów samolotów regionalnych w 2021 r.

Boeing MQ-25A Stingray. Pokładowy bezzałogowy tankowiec

Wzmacnianie wschodniej flanki NATO

Modernizacja samolotów dowodzenia strategicznego USA

Jerzy Liwiński .....................................14

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński.... 22

All Rights Reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione. Materiałów niezamówionych, nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz na naszej nowej stronie:

www.z b i am .p l

Józef Brzezina ................................... 44

Paweł Henski ..................................... 52

Polskie śmigłowce rozpoznawcze (2)

F-35A Lightning II z 134th Fighter Squadron z Powietrznej Gwardii Narodowej stanu Vermont na lotnisku w Spangdahlem, gdzie myśliwce te wzmocniły wysuniętą obecność NATO na wschodniej flance.

Adam Gołąbek, Andrzej Wrona ....... 56

Rakieta Angara. Ślepy zaułek rosyjskiej kosmonautyki?

wschodniej flanki NATO

J a c e k F i s z e r, J e r z y G r u s z c z y ń s k i Rosyjskie działania zbrojne wymierzone w integralność Ukrainy znacząco zmieniły sytuację geopolityczną w środkowej i wschodniej Europie w ostatnich latach. Koniecznością stało się zagwarantowanie bezpieczeństwa nowym państwom członkowskim NATO, tj. przyjętym do Sojuszu Północnoatlantyckiego po 1999 r., zwłaszcza w rejonie wschodniej flanki NATO (przede wszystkim Polska, Estonia, Łotwa i Litwa, a także Rumunia i Bułgaria).

wyniku postanowień podjętych w trakcie szczytu NATO w Warszawie w 2016 r. państwa członkowskie Sojuszu Północnoatlantyckiego rozpoczęły przemieszczanie Sojuszniczych Sił Zbrojnych NATO w ramach dwóch form inicjatywy Wysuniętej Obecności: - enhanced Forward Presence (eFP), wzmocniona Wysu-

Waldemar Zwierzchlejski 70

Zapraszamy na nasz fanpage

facebook.com/lotnictwoaviationinternational

Lotnictwo Aviation International

3 22

SiŁY powIeTrZNe

Lotnictwo Aviation International

MAJ 2022

ProBLeMy MiSJi: c-130K i c-130e

Łukasz Pacholski Zgodnie z zapowiedziami politycznymi, w bieżącym roku do Polski ma trafić pierwszy z pięciu średnich samolotów transportowych Lockheed Martin C-130H Hercules przekazanych poprzez procedurę EDA przez rząd Stanów Zjednoczonych. Powyższe wydarzenie to kolejny ważny moment w historii transportowców spod znaku C-130 w Polsce, która liczy już sobie ponad ćwierć wieku.

M Rumunia i Polska były pierwszymi państwami dawnego Układu Warszawskiego, którym zaproponowano przejęcie używanych samolotów transportowych C-130B Hercules.

inisterstwo Obrony Narodowej nadal nie udzieliło informacji, kiedy do Polski przyleci pierwszy z pięciu samolotów. Według dostępnych danych spośród wybranych egzemplarzy dwa przechodziły przeglądy i naprawy pozwalające na wykonanie przelotu dostawczego z bazy Davis-Monthan w Arizonie w Stanach Zjednoczonych do Wojskowych Zakładach Lotniczych Nr 2 S.A. w Bydgoszczy, gdzie mają przejść gruntowne przeglądy strukturalne połączone z doposażeniem. Pierwszy z nich (85-0035) jest przygotowywany do przebazowania do Polski od sierpnia 2020 r. W styczniu br. analogiczne prace podjęto przy egzemplarzu 85-0036. Dotychczas brak informacji, jakie numery boczne będą one nosić w Siłach

Powietrznych, jednak wydaje się, że logiczna jest kontynuacja numerów nadanych swego czasu polskim C-130E – oznaczałoby to, że „nowe” C-130H otrzymałyby wojskowe numery boczne 1509-1513. Czy tak będzie, przekonamy się już wkrótce.

PierWSZe PoDeJście: c-130B

W wyniku transformacji ustrojowej, która miała miejsce na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku oraz przyjęciem kursu na zbliżenie z zachodem, Polska przystąpiła m.in. do programu „Partnerstwo dla Pokoju”, który był inicjatywą integrującą państwa Europy Środkowej i Wschodniej ze strukturami NATO. Jednym z kluczowych elementów było uzyskiwanie przez nowe państwa zdolności do współdziałania z Sojuszem Północnoatlantyckim w zakresie operacji o charakterze pokojowym oraz humanitarnym. Jednocześnie było to związane z przyjęciem standardów zachodnich wraz z nowym (zmodernizowanym) uzbrojeniem i sprzętem wojskowym. Jednym z obszarów w którym w pierwszej kolejności należało dokonać „nowego otwarcia” było wojskowe lotnictwo transportowe. Koniec zimnej wojny oznaczał także znaczne zmniejszenie budżetów obronnych państw NATO i duże redukcje w siłach zbrojnych. Na fali globalnego odprężenia Stany Zjednoczone dokonały m.in. zmniejszenia floty samolotów transportowych. Wśród nadwyżek znalazły się naj-

Lotnictwo Aviation International

MAJ 2022

natomiast opłacić koszty szkolenia personelu latającego i technicznego, przebazowania oraz ewentualnych remontów związanych z przywróceniem do stanu lotnego oraz wprowadzeniem zmian w konfiguracji. Inicjatywa amerykańska miała także podłoże operacyjne, ponieważ w tym czasie 13. Pułk Lotnictwa Transportowego z Krakowa wykorzystywał pojedynczy egzemplarz średniego samolotu transportowego Antonow An-12, który wkrótce miał zostać wycofany z eksploatacji. Ostatecznie jednak propozycja amerykańska nie uzyskała aprobaty decydentów Ministerstwa Obrony Narodowej, co w głównej mierze wynikało z ograniczeń budżetowych. Poza Polską propozycję przejęcia na analogicznych warunkach samolotów transportowych C-130B Hercules otrzymała Rumunia, której władze odpowiedziały pozytywnie. Ostatecznie cztery transportowce tego typu, po kilkumiesięcznym pobycie na składowisku w Davis-Monthan w Arizonie i wykonaniu przeglądów strukturalnych w centrum logistycznym przekazano Rumunom w latach 1995-1996. Systematycznie remontowane i poddawane drobnym pracom modernizacyjnym C-130B do dziś są wykorzystywane przez Siły Powietrzne Rumunii. W ostatnich latach flota rumuńskich Herculesów zwiększyła się o dwa egzemplarze w wersji C-130H. Jeden z nich został odkupiony od Włoch, a drugi został przekazany przez Departament Obrony Stanów Zjednczonych.

Przystąpienie Polski w 1999 r. do NATO skutkowało wzrostem zaangażowania Wojska Polskiego w misjach poza granicami kraju. Co więcej, pomimo prowadzonego programu modernizacji lotnictwa transportowego, operacje w Afganistanie, a później w Iraku wykazały braki sprzętowe, które trudno było uzupełnić m.in. ze względu na czas oraz możliwości budżetu. Z tego też względu średnich samolotów transportowych zaczęto szukać wśród sojuszników – Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii. W obu przypadkach mowa o transportowcach spod znaku C-130 Hercules, które były wycofywane z eksploatacji w Royal Air Force oraz US Air Force. Brytyjczycy zaoferowali Polakom możliwość odkupienia (poprzez Stany Zjednoczone) sześciu egzemplarzy C-130K (w tym jeden „długi” C-130K-30), które były wyprodukowane w drugiej połowie lat 60. ubiegłego wieku. Ostatecznie oferta została przyjęta, co zaowocowało podpisaniem międzyrządowej umowy w czerwcu 2004 r. – miała ona wartość 75,2 milionów USD i w całości miała być sfinansowana z funduszy pomocy wojskowej Stanów Zjednoczonych. Według harmonogramu miały one trafić do Polski w latach 2006-2007. Bardzo szybko wyszło jednak na jaw ich zużycie techniczne, a niestandardowe wyposażenie pokładowe wymuszało dodatkowy nakład pracy – to wszystko spowodowało, że w maju 2005 r. Ministerstwo Obrony Narodowej podjęło decyzję o wstrzymaniu projektu. Bardzo szybko rozpoczęto negocjacje z Departamentem Obrony Stanów Zjednoczonych, co skutkowało aneksowaniem umowy w 2006 r. – w jej wyniku Polska miała przejąć pięć samolotów transportowych C-130E Hercules pochodzących z nadwyżek sprzętowych US Air Force. Przed dostawą, miały one przejść przeglądy PDM na terytorium Stanów Zjednoczonych, co połączono z niewielką modyfikacją wyposażenia. Pierwszy z nich, C-130E z numerem bocznym 1501 został przebazowany do Powidza w marcu 2009 r. Ostatecznie w Siłach Powietrznych eksploatowano osiem transportowców C-130E Hercules – poza piątką przekaza-

Józef Brzezina

MQ-25A Stingray to pierwszy w historii bezzałogowy samolot tankowania powietrznego przeznaczony dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych (US Navy). To co w tym programie jest niezwykle ważne i zarazem bardzo trudne to fakt, że ma być to samolot zdolny do wykonywania samodzielnych startów i lądowań z lotniskowców. US Navy sprecyzowała, że nie mający odpowiedników w historii rozwoju konstrukcji lotniczych bez załogi na pokładzie samolot bezzałogowy MQ-25A Stingray ma przede wszystkim zaopatrywać w dodatkowe paliwo wielozadaniowe samoloty bojowe Boeing F/A-18E/F Super Hornet i Lockheed Martin F-35C Lightning II, walki elektronicznej i przełamania obrony przeciwlotniczej Boeing EA-18G Growler oraz wczesnego ostrzegania i kontroli Northrop Grumman E-2D Advanced Hawkeye. becnie F/A-18E/F Super Hornet dla wykonania szeregu zadań muszą tankować się nawzajem, co znacznie zmniejsza potencjał bojowy pokładowego skrzydła lotniczego w jednym wylocie. Część tych samolotów ma po prostu podwieszone pod skrzydłami cztery dodatkowe zbiorniki i za pomocą przewodu elastycznego zakończonego koszem służącego do przekazywania paliwa w locie, rozwijanego z zasobnika podkadłubowego, przetacza dla swoich kolegów niezbędną do kontynuowania misji dodatkową porcję paliwa. Efekt tego niedoskonałego ale powszechnie stosowanego rozwiązania jest taki, że zasadniczo 20-30 procent F/A-18 Super Hornet teoretycznie zdolnych do realizacji dużo ważniejszych zadań bojowych, jest zmuszonych do wykonywania lotów w roli tankowców. Wprowadzenie do służby w US Navy bezzałogowych samolotów tankowania powietrznego MQ-25A Stingray ma znieść

Maciej Świderski, Marek Łaz Ważnym miernikiem poziomu wyszkolenia personelu latającego sił powietrznych są ćwiczenia z dużym spektrum misji do przeprowadzenia (wywalczenie przewagi powietrznej, wykonywanie uderzeń w głębi obszaru przeciwnika, udzielanie wsparcia taktycznego w operacjach lądowych i morskich, misje rozpoznawcze i walki elektronicznej oraz misje ratownictwa bojowego). Szczególnie znaczenie mają wielonarodowe ćwiczenia lotnicze pozwalające integrować siły powietrzne wielu państw z użyciem różnych rodzajów i typów statków powietrznych.

Inny F-4E Phantom II (AUP) „71756”, tym razem z 339. MPK. Zwraca uwagę izraelski zasobnik obserwacyjno-celowniczy Rafael Litening.

Lotnictwo Aviation International

Czwartego czerwca 2021 r. doszło do pierwszego w historii tankowania załogowego samolotu bojowego przez bezzałogowy aparat latający. Dodatkowe paliwo przekazano do samolotu F/A-18F Super Hornet.

ku wielu innych systemów bezzałogowych statków powietrznych. Ma on przed lotem otrzymać wszystkie niezbędne dane o tym co ma wykonać, a następnie realizować zadanie samodzielnie bez ingerencji człowieka. Kiedy MQ-25A Stingray trafią do służby będą najbardziej zaawansowanymi wojskowymi BSP na świecie. Pierwszy prototyp BSP tego typu już przechodzi próby na pokładzie lotniskowca George H.W. Bush na pełnym morzu. Ta praktyczna demonstracja możliwości po oblocie wykonanym 19 września 2019 r. ma być kolejnym krokiem pomocnym do zapewnienia zdolności US Navy do skutecznego działania na znacznie większych odległościach, w miejscach tak w ostatnim czasie ważnych, jak będący obecnie w centrum amerykańskiej uwagi region Indo-Pacyfiku. W ewentualnym konflikcie zbrojnym Stanów Zjednoczonych z Chinami MQ-25A mają odgrywać bardzo ważną rolę. Dlatego kolejne kroki w programie prób na lotniskowcu pierwszego prototypu bezzałogowego samolotu tankowania powietrznego bazowania pokladowego MQ-25A oznaczonego jako T-1 śledzone są bardzo wnikliwie. Ma to pozwolić na znaczne zmniejszenie ryzyka w tym krytycznym w najbliższym czasie dla możliwości bojowych US Navy programie. Głównym celem pierwszych prób MQ-25A na lotniskowcu jest jak najbardziej dokładne określenie możliwości w zakresie długotrwałości lotu maszyn bezzałogowych dostarczających paliwo załogowym statkom powietrznym. Jaka będzie praktyczna możliwość wykonywania misji tankowania przeprowadzanych po starcie z lotniskowca? Szczególnie w bardzo często występujących na akwenach morskich niekorzystnych warunkach atmosferycznych oraz podczas maksymalnego natężenia ruchu na pokładzie lotniskowca. W regionie Indo-Pacyfiku mamy do czynienia z bardzo dużymi odległościami. To kolejne trudne wyzwanie, które należy odpowiednio sprawdzić w praktyce. Prototyp przeszedł już testy tankowania samolotów wielozadaniowych F/A-18F Super Hornet (4 czerwca 2021 r.) i F-35C Lightning II (13 września 2021 r.) oraz wczesnego ostrzegania i kontroli E-2D Advanced Hawkeye (18 sierpnia 2021 r.). Jednocześnie Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych podjęła działania mające na celu odpowiednie przygotowanie personelu do obsługi bezzałogowych samolotów tankowania powietrznego i pierwsza grupa personelu już szkoli się w wykonywaniu tego specyficznego wcześniej nie znanego

zadania. Należy zauważyć, że z wielu względów podejście US Navy do bezzałogowych statków powietrznych obejmuje większą autonomię BSP, niż ma to miejsce w przypadku preferujących tradycyjne podejście do stosowania bezzałogowców Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych (US Air Force). Ten wyższy stopień autonomii prowadzi do przekonania, że piloci (operatorzy) BSP nie będą w stanie poradzić sobie z różnymi przeciwnościami. Ale należy zapewnić odpowiednie do wielu nowych wyzwań specjalnie opracowane pod tym kątem programy treningowe i uwzględnić złożoność obecnej taktyki wymagającej od ludzi specjalizowania się w tej konkretnej dziedzinie. Nie da się tak łatwo skorzystać z umiejętności pilotów tradycyjnych BSP do operowania bezzałogowymi tankowcami. Bo to nie jest powszechnie znane zadanie jakie wykonują piloci BSP, odpowiednio przygotowywani do wykonywania wielu tradycyjnych misji realizowanych dla potrzeb US Air Force oraz US Navy. Po przygotowaniu do wykonywania specjalistycznych zadań w tym nowym obszarze funkcjonowania BSP i to na o wiele wyższym poziomie autonomiczności, trudno potem będzie zabrać tych ludzi z tego odcinka działalności i wymagać od nich wykonywania innych misji przez wykorzystywane zgodnie z inną koncepcją BSP. Chodzi głównie o to, że pojedynczy operator będzie w stanie kontrolować jednocześnie wiele BSP przeznaczonych do zaopatrywania samolotów w dodatkowe paliwo, ze względu na związaną z realizacją tego zadania autonomię. Stąd US Navy starała się w ten sposób przygotować wymagania dla MQ-25A, aby były one stosunkowo proste. Wszystko po to, aby można było przyspieszyć tempo prac związane z przygotowaniem nowego typu statków powietrznych i zrobić to, tak szybko jak tylko da się to zrobić. Z tego powodu

wiczenia „Iniochos” to wielonarodowe ćwiczenia lotnicze, które odbywają się corocznie w kwietniu pod auspicjami Centrum Taktyki Lotnictwa (Air Tactics Center) w bazie Sił Powietrznych Grecji w Andravída. Są to ćwiczenia lotnicze o średniej skali odbywające się na

Lotnictwo Aviation International

Austrii, Macedonii Północnej, Wielkiej Brytanii, Indii, Kanady i Chorwacji. W działaniach ze strony francuskiego lotnictwa morskiego uczestniczył samolot wczesnego ostrzegania i kontroli E2C Hawkeye z Flottille 4F oraz wielozadaniowe Rafale M (w standardzie F3R) z 12F i 17F stacjonujące na lotniskowcu Charles de Gaulle działającym w rejonie ćwiczeń w ramach operacji „Clemenceau’22”. Z kolei amerykańskie lotnictwo bazujące w Europie reprezentowały samoloty myśliwsko-bombowe F-15E Strike Eagle z 48th TFW, stacjonujące na stałe w bazie Lakenheath w Wielkiej Brytanii. Ponadto USAFE wysłało kontrolerów naprowadzania JTAC (Joint Terminal Attack Controller) z 4th Air Support Operations Group (Special Operation Forces) i element 52nd Fighter Wing Intelligence stacjonujący normalnie w Spangdahlem w Niemczech, jak również rozpoznawczo-bojowy samolot bezzałogowy klasy MALE MQ-9 Reaper stacjonujący we Włoszech. Kolejnym europejskim uczestnikiem były Siły Powietrzne Włoch. W lotach uczestniczyły samoloty myśliwsko-bombowe i przełamania obrony przeciwlotniczej Tornado IDS MLU należące do GEAS 6° Stormo oraz 155°Gruppo ETS. Dwa kolejne kraje przysłały: Słowenia – turbośmigłowy samolot szkolno-bojowy Pilatus PC-9, Cypr – śmigłowiec AW.139 należący do 460. MED. I wreszcie jedyny pozaeuropejski uczestnik – Siły Powietrzne Izraela, skierował do udziału w „Iniochos 2022” samoloty myśliwsko-bombowe F-16I Sufa (201. i 253. Squadron), samolot wczesnego ostrzegania i kontroli G550 Nachshon Eitam (122. Squadron) oraz tankowiec Boeing 707. Natomiast gospodarze reprezentowani byli przez samoloty myśliwskie Mirage 2000-5EG/BG (331. Mira) oraz przez wielozadaniowe F16C-50 i F-16C-52+ z jednostek 337., 341., 343., 347. Mira oraz F-16D-52+ z 337., 340. i 343. Mira. Kontyngent grecki

MAJ 2022

www.zbiam.pl

Wstępne plany zakupowe Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych przewidują pozyskanie 72 bezzałogowych samolotów tankowania powietrznego bazowania pokładowego Boeing MQ-25A Stingray.

to ograniczenie i znacznie zwiększyć możliwości uderzeniowe amerykańskich lotniskowców. Nowy typ bezzałogowego statku powietrznego (BSP) bazowania pokładowego przeznaczony do przekazywania dodatkowego paliwa w locie ma wymagać tylko asysty ze strony ludzi. Ma on bowiem nie być zdalnie sterowany jak to jest obecnie realizowane w przypad-

łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja od 2015 r. MAJ 2022

www.zbiam.pl

Lotnictwo Aviation International

Wyżej: start dwumiejscowego F-16D -52+-CF „615” z dywizjonu 343. Mira.

Niżej: grecki jednomiejscowy samolot wielozadaniowy Lockheed Martin F-16C-52+-CF „510” z 343. Mira.

lotnisku położonym na północno-zachodnim Peloponezie (Półwysep Peloponeski stanowi najdalej na południe wysuniętą część Półwyspu Bałkańskiego i kontynentalnej Grecji). Ćwiczenia po raz pierwszy zostały przeprowadzone w 1980 r., jako ćwiczenia o małej skali na poziomie taktycznym, umożliwiające sprawdzenie i doskonalenie umiejętności personelu latającego i naziemnego w prowadzeniu połączonych operacji powietrznych (COMAO – Combined Air Operations) w realistycznym środowisku, w połączeniu z przetestowaniem i oceną planów operacyjnych i taktyki. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu szkolenia do bazy sił powietrznych Larissa przeniesiono Centrum Szkolenia Bojowego Sił Powietrznych Grecji (Hellenic Fighter Weapons School). W znajdującym się w bazie Narodowym Centrum Operacji Powietrznych utworzono komórkę, której głównym zadaniem była koordynacja i planowanie operacji lotniczych z udziałem samolotów przebazowanych na okres ćwiczeń do bazy Larissa. W 2005 r., ćwiczenia „Iniochos” zdecentralizowano i od tego momentu uczestniczące w nim statki powietrzne operowały z lotnisk macierzystych. W wyniku kolejnych zmian Centrum Taktyki Lotnictwa i Centrum Szkolenia Bojowego znalazły się w bazie Andravída, tu tak-

Samolot MQ-25A Stingray został zbudowany w ramach programu amerykańskiej marynarki wojennej CBARS (Carrier-Based Aerial-Refueling System). MQ-25A po raz pierwszy wzbił się w powietrze 19 września 2019 r.

Chociaż Boeing MQ-25A Stingray ma kształt zmniejszający wykrywalność radiolokacyjną samolotu, to jednak nie postawiono przed nim wymogu bycia klasycznym trudnowykrywalnym statkiem powietrznym. Lotnictwo Aviation International

Wielonarodowe ćwiczenia lotnicze

że umieszczono siły i środki dowodzenia i kontroli operacji lotniczych. W listopadzie 2013 r. podjęto decyzję o powrocie do koncepcji wykorzystania jednej bazy w ćwiczeniach „Iniochos” i w celu stworzenia bardziej realistycznego środowiska oraz podniesienia poziomu szkolenia, prowadzenia ich w formule wielonarodowej z zachowaniem intensywnego trybu działań lotniczych (24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu). Ćwiczenia „Iniochos” w nowym kształcie po raz pierwszy przeprowadzono w kwietniu 2015 r., z udziałem wielu europejskich uczestników oraz Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych w Europie (USAF in Europe, USAFE) i Sił Powietrznych Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Dzięki wysokim umiejętnościom personelu Sił Powietrznych Grecji oraz posiadaniu zdolności do prowadzenia szkolenia z udziałem różnych systemów uzbrojenia i jednego z największych obszarów manewrów lotniczych w Europie, ćwiczenia „Iniochos” w nowym kształcie stały się jednymi z najbardziej konkurencyjnych w Europie i basenie Morza Śródziemnego. Tereny lądowe oraz możliwość prowadzenia operacji powietrznych nad akwenami morskimi zapewnia uczestnikom „korzystanie z wszystkiego, co niezbędne”, jak również zdobywanie i pomnażanie unikalnego doświadczenia w prowadzeniu operacji powietrznych. Czas trwania ćwiczenia wynosi 15 dni kalendarzowych. W ubiegłym roku w manewrach brały udział hiszpańskie samoloty wielozadaniowe EF-18M/BM Hornet (z Ala 12 i Ala 15), izraelskie myśliwsko-bombowe F-15I Ra’am (69. Squadron), francuskie myśliwsko-bombowe Mirage 2000D (EC3), wielozadaniowe Rafale (EC4 i EC30) i Rafale M (12F), wielozadaniowe F-16E/F Desert Falcon ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz amerykańskie wielozadaniowe F-16CM/DM (31st Fighter Wing). Ze względu na znaczne zaostrzenie się sytuacji polityczno-militarnej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz na Bliskim Wschodzie w operacjach powietrznych w ramach tegorocznej edycji „Iniochos” (miała ona miejsce w dniach 21 marca – 10 kwietnia 2022 r.) uczestniczyły jedynie samoloty i śmigłowce z sił powietrznych Francji, Stanów Zjednoczonych, Izraela, Włoch, Cypru i Słowenii. Dodatkowo w charakterze obserwatorów uczestniczyli przedstawiciele z Egiptu, Kuwejtu, Maroko, Arabii Saudyjskiej, Albanii,

nA tRoPAch posTępu

Boeing MQ-25A Stingray Pokładowy bezzałogowy tankowiec

„Iniochos 2022”

McDonnell Douglas F-4E Phantom II (AUP) „01522” z dywizjonu myśliwsko-bombowego 338. MDV. W tle włoskie Tornado IDS MLU.

Ostatnie samoloty transportowe C-130K Hercules RAF wycofał z użycia w 2013 r., zastępując je transportowcami C-130J Super Hercules. www.zbiam.pl

nA tRoPAch posTępu

Niestety ze względu na niestandardowe wyposażenie C-130K oraz wyeksploatowanie, przewidziana kwota amerykańskiego finansowania nie była w stanie zabezpieczyć programu, co skutkowało wstrzymaniem procedury.

Lotnictwo Aviation International

SZkolEniE LoTNICZe

Drugim podejściem do wdrożenia w Polsce Herculesów była chęć przejęcia (z finansowaniem amerykańskim) sześciu C-130K wykorzystywanych wcześniej przez RAF.

C-130 Hercules w Polsce

www.zbiam.pl

SZkolEniE LoTNICZe

starsze średnie samoloty transportowe C-130 Hercules, reprezentujące wersję C-130B. Ze względu na ich stan techniczny oraz potencjał eksploatacyjny, administracja federalna w Waszyngtonie przedstawiła propozycję przejęcia co najmniej czterech transportowców tego typu Polsce – zgodnie ze złożonymi deklaracjami, miały one zostać przekazane za darmo, przyszły użytkownik miał

Samoloty transportowe

F-16C z 510th Fighter Squadron z bazy Aviano we Włoszech z zamalowanymi znakami przynależności w bazie Feteşti w Rumunii.

eNHANceD NAto BALtic Air PoLiciNg

Piotr Butowski ....................................74

SiŁY powIeTrZNe

nięta Obecność – zwiększenie potencjału obrony i sił odstraszania poprzez utworzenie w Polsce, Litwie, Łotwie i Estonii batalionowych grup bojowych złożonych z kontyngentów państw członkowskich; - tailored Forward Presence (tFP), dostosowana Wysunięta Obecność – wzmocnienie bezpieczeństwa Rumunii i Bułgarii poprzez wsparcie wojskowe stacjonującej w Rumunii Wielonarodowej Dywizji Południowo-Wschodniej i podległej jej Wielonarodowej Brygady Południowo-Wschodniej.

nego NATO Baltic Air Policing do wersji „Enhanced”. Teraz przybrała ona charakter prewencyjnego rozmieszczenia sił, znanego w NATO jako „Preventive Deployment”. W żadnym razie nie należy tego mylić z sojuszniczym wzmocnieniem, znanym jako „Allied Reinforcement”. Pierwszy rodzaj działania nie oznacza wzmocnienia wystarczającego do obrony zagrożonego państwa. Preventive Deployment to rozmieszczenie symbolicznych sił i środków, które mają pokazać potencjalnemu agresorowi, że atak na zagrożone państwo będzie oznaczał atak na jego potężnych sojuszników. To narzędzie typowo odstraszające, bardziej polityczne niż militarne. Natomiast co innego, to działania w ramach Allied Reinforcement, kiedy to przerzuca się siły i środki mogące realnie obronić zagrożone państwo przed atakiem, ale takie działania stosuje się dopiero w obliczu nieuchronnej wojny lub nawet po jej rozpoczęciu. W nowej wersji „Enhanced” zainicjowanej 1 maja 2014 r., misja dozoru powietrznego NATO Baltic Air Policing została poszerzona o drugi czterosamolotowy kontyngent w Szawle (razem 8 myśliwców), trzeci identyczny kontyngent w bazie Ämari w Estonii, na południe od Talina oraz czwarty – w Malborku w Polsce. Wówczas w Szawle pojawiły się cztery brytyjskie samoloty myśliwskie Eurofighter Typhoon oraz cztery polskie myśliwce MiG-29, w Ämari – cztery duńskie F-16, a w Malborku – cztery francuskie Rafale. Od sierpnia 2015 r. w związku z ustabilizowaniem się sytuacji misję ponownie zredukowano, do czterech samolotów myśliwskich w Szawle i czterech myśliwców w Ämari. Od maja 2019 r., kiedy pojawiły się pierwsze oznaki ponownego wzrostu napięcia w naszym regionie, tym razem związane z cyberatakami na państwa bałtyckie, ślady których wskazywały na Federację Rosyjską, kontyngent w Szawle ponownie zwiększono do ośmiu myśliwców. Latem 2021 r. pojawiły się w Malborku cztery tureckie samoloty myśliwskie F-16, ale od jesieni liczbę myśliwców w bazach w Estonii i na Litwie zwiększono do 14-16 (w Ämari zaczął bazować drugi klucz). Począwszy od stycznia 2022 r., kiedy to zgodnie z doniesieniami wywiadów państw członkowskich NATO wojna w Ukrainie była już bardzo prawdopodobna, w ramach misji Enhanced NATO Baltic Air

Misja NATO Baltic Air Policing polegająca na patrolowaniu przestrzeni powietrznej trzech państw bałtyckich: Litwy, Łotwy i Estonii, odbywa się od marca 2003 r., czyli od momentu przystąpienia wymienionych państw bałtyckich do NATO. Ponieważ siły powietrzne tych państw są niewystarczające do obrony własnej przestrzeni powietrznej (a zatem także przestrzeni powietrznej Sojuszu Północnoatlantyckiego), to zadanie to powierzone jest zmieniającym się co cztery miesiące (przez pierwsze dwa lata – co trzy miesiące) oddziałom z kolejnych państw NATO. Stałą bazą misji NATO Baltic Air Policing jest Litewska Pierwsza Baza Lotnicza znajdująca się przy Międzynarodowym Porcie Lotniczym w Szawlach. Za-

Śmigłowce bojowe Kamow Ka-50 i Ka-52 (2)

www.zbiam.pl

zwyczaj oddział liczy cztery samoloty myśliwskie i około 100 osób personelu naziemnego. Standardowo dwa myśliwce znajdują się na ziemi w gotowości do natychmiastowego startu (24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu), a pozostałe służą jako zapasowe. Sytuacja uległa dość gwałtownemu zaostrzeniu wiosną 2014 r., kiedy nastąpiła pierwsza agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. W marcu 2014 r. Rosja zaanektowała Krym, zaś od marca do czerwca 2014 r. trwały walki w Donbasie, w wyniku których powstały dwie separatystyczne republiki ludowe (RL), Ługańska RL na północy i Doniecka RL na południu, przy wschodniej granicy Ukrainy z Federacją Rosyjską. Zamiar uzyskania lądowego połączenia z Półwyspem Krymskim został ostatecznie pogrzebany we wrześniu 2014 r., w czasie drugiej bitwy o Mariupol, który do 2022 r. pozostawał na terenach kontrolowanych przez władze ukraińskie. W związku z nową sytuacją, w obawie przed rozszerzeniem rosyjskiej (rosyjsko-białoruskiej) agresji i atakiem na państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia), Sojusz Północnoatlantycki postanowił poszerzyć misję dozoru powietrz-

Wzmacnianie

F-15C Eagle z 493rd Fighter Squadron z Lakenheath ląduje w Łasku. Samolot ma na stateczniku zamalowane oznaczenia przynależności do jednostki; luty 2022 r.

Lean Management to podejście do zarządzania ukierunkowane na eliminowanie strat (tzw. marnotrawstwa) z wszelkich procesów zachodzących w firmie i tworzenie wartości dodanych na każdym poziomie funkcjonowania przedsiębiorstwa.

MAJ 2022

SiŁY powIeTrZNe

Maciej Świderski, Marek Łaz ........... 34

Prenumerata realizowana przez Ruch S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00–18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

infrastruktura jest modernizowana. Razem z rozbudową Zakładów Zarząd podjął decyzję o wdrożeniu, podejścia koncentrującego się na koncepcji Lean Management, unikalnego w branży zbrojeniowej jak i lotniczej na skalę krajową.

Lotnictwo Aviation International

„Iniochos 2022”. Wielonarodowe ćwiczenia lotnicze

Nowe platformy zwiadowcze dla US Army

Jeden z rumuńskich C-130B Hercules, który był oferowany w latach 90. XX wieku także Polsce. Ostatecznie Rumunia zaryzykowała przejęcie transportowców tego typu, które są użytkowane do dnia dzisiejszego.

Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 1 S.A. (WZL1) to jedna z wiodących spółek Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Charakteryzuje je stabilna i mocna pozycja na rynku krajowym oraz międzynarodowym. Główny zakres działalności firmy stanowią remonty, obsługi oraz modernizacje śmigłowców. W portfolio spółki można również znaleźć usługi lakiernicze, galwaniczne, produkcję struktur kompozytowych, wiązek elektrycznych, obsługi samolotów szkolnych, obróbkę powierzchni, usługi z zakresu metrologii, pomiary CNC, skanowanie 3D, fotogrametrię, inżynierię odwrotną oraz badania nieniszczące. Od kilku lat przedsiębiorstwo intensywnie rozwija się, powstają nowe inwestycje, a istniejąca

Lotnictwo Aviation International

ea se ls” „W ild W

• Wyt wór w akcj i

o ni e sa m

EX 407437 0-1298 IND

ISSN 245

O AVIATION

LOTNICTW

bo ro im • Fa rn

20 18 ug h IAS

m.pl

www.zbia

TIONAL

sy ry jsk

INTERNA

nf likcie wc e w ko

18 Maj 5/20

407437

9 zł, w tym

Cena: 14,9

5% VAT

oloty Sdnaiam Apokalipsy M-346 lińskie i inne dębe rewolucj

azelle

Group y ie idziem

ISSN

80 86

72 42

. nce” ura S.A „ReTass ja BK WC Operac

8 MAJ 201

a skróty SP Systemy B ie morskim w lotnictw Francji

bpolu Draser amzCha Dreika Awion

Av ia ti on as sa ult

e • Po ls ki

łaężyca Ksi zyd icie e skr skiorb Polna Mini ISS

tn ic ze po rt y lo

20 17

m.pl

www.zbia

437 INDEX 407 2450-1298

Kwiecień

9 zł, w tym

4/2018

Cena: 14,9

5% VAT

Raptoier F-22A lat w służb 20

ki TF-X

2 na BSP ILX-3

Newadz testach w

9/ Wrzesień

aBtGero2up ayrBBm W SP W Now

otnictwa Instytut Lnia dla BSP i rozwiąza

PGZ S.A. tform Biuro Pla h Lotniczyc

jakość Najwyższzeań NOSP urząd

J A G M e d M a r t in Lo c k h e

.A. WZaLnanryrnk2i cySwilne

wkracz

82 i ” cjce akan wur earss „Rte Eurarocjfiagh Ope

gi on al lo tów re

nych m.pl

www.zbia

Su-22

cyjnych ch weryﬁka o remonta

k lotniczy Drugi ata na Syrię

zie

9 zł, w tym

Cena: 14,9

5% VAT

6 9 80

erolsce asP 2w -2Ch am SuchDojreSu

18 20ła T yd IArz skyieRsk olaz PPok

Wdrożenie strony www - współpraca | nowy layout | zarządzanie treścią | SEO &SEM | od 2016 r.

Projekt logo DAYER | opracowanie materiałów reklamowych | realizacjia grafik produktowych | doradztwo | od 2017 r.

Grafiki meczowe KS Ursus | plakaty meczowe, bilety, grafiki na social media, You Tube | od 2020 r.

Teczki ofertowe KS Ursus | teczka ofertowa + list sponsorski | materiały reklamowe dla sponsorów | od 2020 r.

Kampania promocyjna i drożenie aplikacji | wdrożenie projektu aplikacji | realizacja 2020r.

Projekty graficzne | na strone www i facebook | realizacja 2020-2022r.

Projekt plakatu | akcja promocyjna | reklama na facebook | realizacja 2022r.

Łamanie i skład | realizacja 2019 r.

NOWA KOLEKCJA BAJEK

ZŁOTA KSIĘGA BAJEK

1000 NAKLEJEK

BAJKI 5 MINUT PRZED SNEM

600 NAKLEJEK

BIBLIOTEKA BAJEK

NEW

9 788328 109131

NOWOŚĆ

PODRÓŻE Z BAJKAMI

ZŁOTA KSIĘGA

BAJKOMANIA

WIELKA KSIĘGA OPOWIEŚCI

KSIĄŻKA Z TATUAŻAMI

365 OPOWIEŚCI NA CAŁY ROK

100 PIERWSZYCH SŁÓW

BAJKOWY SKARBCZYK

JEREMI PRZYBORA

KSIĄŻKA Z ZEGAREM

KOLORUJ, CZYTAJ, NAKLEJAJ

DO POCZYTANIA

MAXIKSIĄŻECZKA MALUCHA

CHWYĆ BAJECZKĘ

SZUKAJ I ZNAJDŹ

MINIKSIĄŻECZKA MALUCHA

MOJA BAJECZKA

KSIĄŻKA Z MODELEM

WODNE KOLOROWANIE

WIELKI ZESZYT FILMOWY

PRZEWODNIKI

MAGICZNE KOLOROWANIE

NIEZWYKŁE PRZYGODY

JURASSIC WORLD 2

CHWYĆ KOLOROWANKĘ

ILUSTROWANA CZYTANKA

MY LITTLE PONY

KOLOROWE PERYPETIE

ACH! SERIA

STAR WARS

Poczytaj ze mną to seria idealna do wspólnego, wieczornego czytania.

NAKLEJKOMANIA

MUMINKI

MARVEL

WESOŁA KOLOROWANKA

KUBUŚ I PRZYJACIELE

KOSTKA RUBIKA

ZESZYT ZADAŃ

BIBLIOTEKA MĄDREGO DZIECKA

STAR STABLE

Piękne, literackie teksty, bogate ilustracje przenoszą dzieci i czytających rodziców w niezwykły świat wyobraźni. Dzięki tym książkom dzieci poznają różne gatunki i formy literackie ale również kształtują nawyk wspólnego czytania i przeżywania. W powstanie tej serii zaangażowani zostali czołowi współcześni polscy autorzy i ilustratorzy.

FABRYKA ZABAWY

BAJKA NA DZIŚ

ROBLOX

POKOLORUJ MÓJ ŚWIAT

KOCHAM TEN FILM

MINECRAFT

używane skróty dla opraw: OM – miękka, OT – twarda, OF – ﬂeksi, OK – kartonowa

210x250

N i eN r ozłąc z k i

N i e r ozłąc z k i

Lilka i Pestka

Kiedy Pestka postanawia zażartować sobie z irytującej starszej siostry i w efekcie musi naprawdę szybko się przed nią schować, na pomoc przychodzi jej Lilka. Pestka miała ją raczej za nudziarę, ale okazało się, że może będą z niej jeszcze ludzie…

NierNozłączki

LNiliekraoizłPąecsztkkia Lilka i Pestka

część

Poznajcie Lilkę i Pestkę – przyjaciółki, które wcale nie chciały się polubić.

N i e r ozłąc z k i

www.chronicl ekids.co m

„Kirkus Reviews”

tóry musiał od ej h, k uc Lilka i Pestka

Lilka i Pestka 9 788328 123144

9 788328 125155

9 788328 105133

ISBN 978-83-281-4063-9

annie barrows

+ sophie blackall

9 788328 140639 >

Od chwili, w której zobaczyły się po raz pierwszy, Pestka i Lilka wiedziały, że nigdy się nie zaprzyjaźnią. Ale kiedy Pestka robi kawał starszej siostrze i musi się ukryć – i to NATYCHMIAST! – na ratunek przybywa Lilka ze swoją czarodziejską różdżką, farbami do malowania twarzy i wiaderkiem pełnym robaków. Czy dziewczyny wpadną w tarapaty? Być może. Czy będą się świetnie bawiły? Oczywiście!

N i e r ozłąc z k i Lilka i Pestka

część

Doskonałość to zasługa szczegółów, obie dziewczynki opisane są NEW wyraziście i z talentem.

NOWOŚĆ

„Booklist”

9 788328 140639

W ilustracjach zręcznie uchwycono charaktery dziewczynek i humor opowieści, a narracja Barrows jest przepełniona żywymi dialogami. „Publishers Weekly”

Lilka i Pestka przypadkiem nakryły w szkolnej łazience ducha. Zawodzącego, łyskającego oczami i jak to duch – niewyraźnego. To naprawdę jedna z najlepszych rzeczy, jakie kiedykolwiek im się przytraﬁły. Do momentu, aż dowiadują się o niej nauczyciele… Lilka i Pestka muszą szybko wymyślić, jak wydostać ducha z łazienki. Czy im się to uda? Być może. Czy będzie przy tym mnóstwo pysznej zabawy? Oczywiście!

annie barrows

+ sophie blackall

9 788328 140646 >

9 788328 115743

9 788328 129856

9 788328 105157

9 788328 129849

9 788328 105164

NEW NOWOŚĆ

9 788328 140646

W serii czerwonej każdy zaawansowany w czytaniu miłośnik 9 788328 131439 > 9 788328 131439 > książek na pewno znajdzie dla siebie ciekawego! Copyright coś © 2018 Disney Enterprises, Inc. All rights Copyright reserved.© 2018 Disney Enterprises, Inc. All rights reserved. Napisała ISBN 978-83-281-3143-9

SCREAD1BELLE_CV.indd 1

11.01.2018 00:13:33

ISBN 978-83-281-3143-9

11.01.2018 00:13:33

elli Tessa Roehl

Ilustracje

elli

Napisała Tessa Roehl Jeff Thomas

Ilustracje

Przeczytaj również:

HASBRO and its logo, MY LITTLE PONY and all related characters are trademarks of Hasbro and are used with permission.

PATRONAT MEDIALNY:

20.01.2018 23:32

EGM18GLO0027_XCHAPTERPONY08_CV.indd 1

9 788328 130340

9 7 8 8 3 2 8 1 392 07 28 38 3 2 8 1 3 2 0 2 3

9 788328 115484

ZŁOTA KSIĘGA

9 788328 131699

205x285 | 36,99 zł | OT

Prezentowe wydanie Złota księga to pięknie wydana seria dla miłośników ﬁlmów Disneya. Klasyczne ﬁlmowe opowieści, kolorowe ilustracje i elegancka oprawa z gąbką sprawiają, że te książki idealnie nadają się na prezent.

9 788328 112452

9 788328 122543

9 788328 120051

9 788328 125834

9 788328 111998

R M PRZ BORA

ZŁOTA KSIĘGA / BIBLIOTEKA BAJEK

Biblioteka bajek to nowa propozycja Egmontu – aż 304 strony doskonałej zabawy z ulubionymi bohaterami Disneya! W Bibliotece znajdziecie propozycje zabawnych i wzruszających opowiadań o przyjaźni, odwadze, współpracy, a nawet o… zasypianiu. Kubuś, Hulk i Piotruś Pan będą towarzyszyć twojemu dziecku przez cały rok, w każdej sytuacji. Biblioteka bajek to świetny pomysł na prezent dla każdego przedszkolaka!

9 788328 131033

NOWOŚĆ

III

NEW

NOWOŚĆ

Okładka roboCZA

W ŚRO DK NAKLEJK U I

C hces z p rzeżyć NIESAMOWCIThĄ cepsr zzp yr gzoedżęy?ć NIESAMOWITĄ p rzyg o dę?

cłza p więc za kredki i wkro cz Zła p więc za kredki i wkroZ ! ! ta l o ko motyw ta l o ko motyw IEWAJĄC EGO świa o ZDUMIEWAJĄC EGO świa do ZDUM d cje, cje, IĘKNE il u st ra IĘKNE il u st ra Po ko lo ru j P Po ko lo ru j P się tka j się i i s p otka j j ka mi i s p o klej ka m i! IĘ na kle a mSi!IĘ na rW eA BAW S ha tB ha tera m YMI b o YMI b o LUBION LUBION o imi U o i mi U ze sw ze sw

“The Day Henry Met” is a registered trademark and copyright of Wiggleywoo Ltd Licensed by Monster Entertainment Inspired by the animation TV series “The Day Henry Met...?” produced by Wiggleywoo Ltd Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Opracowanie zadań: Adrianna Zabrzewska Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2018 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN 978-83-281-4099-8 Druk: Egmont Printing Service A/S ID EGM19GLO0442-01

ISBN 978-83-281-

9 788328 1 >

COL32BOOBA_CV.indd 1

III

ISBN 978-83-281-

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat.Zawiera małe 9 elementy. 788328 1 > Ryzyko zadławienia.

™ & © 2019 3DSparrow Group Ltd. All rights reserved. © Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Tłumaczenie: Paulina Zagórska Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Montownia Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieciISBN w wieku poniżej 3 lat.Zawiera małe elementy. Druk: Egmont Printing Service A/S Ryzyko zadławienia. ID

COL32BOOBA_CV.indd 1

ISBN 978-83-281-

9 788328 1 >

ACT24KIDECATS_CV.indd 1

ISBN 978-83-281-

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

9 788328 1 >

12.12.2018 18:49

210x297

NOWOŚĆ

9 7 8 8 3 2 8 1 490 17 68 58 3 2 8 1 4 0 1 6 5

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

ACT24HENRY_CV.indd 1

W ŚRODKU NAKLEJKI

III

“The Day Henry Met” is a registered trademark and copyright of Wiggleywoo Ltd Licensed by Monster Entertainment Inspired by the animation TV series “The Day Henry Met...?” produced by Wiggleywoo Ltd Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Opracowanie zadań: Michał Bergier Redakcja: Katarzyna Sarna. Korekta: Anna Wolna-Nocoń Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2018 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN 978-83-281-4300-5 Druk: Egmont Printing Service A/S ID EGM19GLO0443-01

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

06.12.2018 02:03 ACT24HENRY_CV.indd 1

III

“The Day Henry Met” is a registered trademark and copyright of Wiggleywoo Ltd Licensed by Monster Entertainment Inspired by the animation TV series “The Day Henry Met...?” produced by Wiggleywoo Ltd Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Opracowanie zadań: Michał Bergier Redakcja: Katarzyna Sarna. Korekta: Anna Wolna-Nocoń Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2018 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN 978-83-281-4300-5 Druk: Egmont Printing Service A/S ID EGM19GLO0443-01

06.12.2018 02:03

22.11.2018 13:07:22

208x278

9 7 8 8 3 2 8 1 195 37 78 8 3 2 8 1 1 5 3 7 8

205x295

208x278

9 7 8 8 3 2 8 1 390 27 68 58 3 2 8 1 3 0 2 6 5

205x295

9 7 8 8 3 2 8 1 299 97 68 28 3 2 8 1 2 9 9 6 2

205x295

9 7 8 8 3 2 8 1 390 07 28 98 3 2 8 1 3 0 0 2 9

9 7 8 8 3 2 8 1 493 07 08 58 3 2 8 1 4 3 0 0 5

205x295

208x278

205x295

208x278

205x295

9 7 8 8 3 2 8 1 291 47 18 68 3 2 8 1 2 1 4 1 6 9 7 8 8 3 2 8 1 195 37 8 58 3 2 8 1 1 5 3 8 5

9 7 8 8 3 2 8 1 397 97 78 48 3 2 8 1 3 7 9 7 4

208x278

9 7 8 8 3 2 8 1 490 07 08 48 3 2 8 1 4 0 0 0 4

9 7 8 8 3 2 8 1 399 87 98 38 3 2 8 1 3 9 8 9 3

208x278

NOWOŚĆ

205x295

9 7 8 8 3 2 8 1 390 27 78 28 3 2 8 1 3 0 2 7 2

NEW

NOWOŚĆ

III

ZESZYT ZESZYT ZADAŃ ZADAŃ

© Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. © Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2018 Warszawa 2018 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Opracowanie zadań: Paulina Kaniewska Opracowanie zadań: Paulina Kaniewska Redakcja: Danuta Kownacka. Korekta: Paulina Potrykus-Woźniak Redakcja: Danuta Kownacka. Korekta: Paulina Potrykus-Woźniak Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Magdalena Jackowska Projekt graficzny środków: Magdalena Jackowska Koordynacja produkcji: Ewa Jurecka Koordynacja produkcji: Ewa Jurecka Wydanie pierwsze, Warszawa 2018 Wydanie pierwsze, Warszawa 2018 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Ostrzeżenie! Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl Nieodpowiednie dla dzieci ISBN ISBN w wieku poniżej 3 lat. Druk: Egmont Printing Service A/S Druk: Egmont Printing Service A/S Zawiera małe elementy. © CTC Network JSC, 2019 ID ID

ACT24KIDECATS_CV.indd 12.12.2018 18:49 1

W ŚRODKU NAKLEJKI

swojej drodze swojej drodze Heniś spotyka na Heniś spotyka na Zawsze chętniepostaci. Zawsze chętnie wiele ciekawych postaci. wiele ciekawych świat. i razem poznają świat. się i razem poznają się rozmawiają, śmieją rozmawiają, śmieją z nim z nim Henisia i rozwiążesz Henisia i rozwiążesz Może dołączysz do Może dołączysz do kolejne zagadki? kolejne zagadki?

NEW

NOWOŚĆ

9 7 8 8 3 2 8 1 490 97 8 18 3 2 8 1 4 0 9 8 1

205x295

208x278

9 7 8 8 3 2 8 1 299 97 98 38 3 2 8 1 2 9 9 9 3

NEW

NOWOŚĆ

NEW

NOWOŚĆ

9 7 8 8 3 2 8 1 490 17 58 8 3 2 8 1 4 0 1 5 8 W ŚRO DK NAKLEJK U I

III

wspaniałej wspaniałej do świata do świata Daj się zaprosić Daj się zaprosić czas upływa czas upływa zabawy, gdzie arcyciekawych zabawy, gdzie arcyciekawych wciągające rozwiązywaniu labirynty, wciągające na rozwiązywaniu labirynty,na Zakręcone Zakręcone zagadek. innych zagadek. łamigłówek. wiele, wielełamigłówek. wiele innych i siebie!i wiele, dla siebie! dlasłowne gry słowne znajdzie coś znajdzie cośgry Tutaj każdy Tutaj każdy ulubieni bohaterowie ulubieni bohaterowie się – twoi się – twoi przygód! pełną przygód! pełną Przygotuj Przygotuj cię w podróż cię w podróż zabierają zabierają

22.11.2018 13:10:20

NEW

208x278

NOWOŚĆ

205x295

22.11.2018 13:10:20

NEW 9 7 8 8 3 2 8 1 490 97 98 8 3 2 8 1 4 0 9 9 8

NEW

NOWOŚĆ

9 7 8 8 3 2 8 1 490 17 48 18 3 2 8 1 4 0 1 4 1

III

BogactwoBogactwo ciekawychciekawych zadań – zadań – od labiryntów od labiryntów i wykreślanek i wykreślanek po quizy i po krzyżówki. quizy i krzyżówki. NiezbędneNiezbędne naklejki urozmaicają naklejki urozmaicają pożytecznąpożyteczną zabawę. zabawę. NEW

26.11.2018 01:45

NOWOŚĆ

9 7 8 8 3 2 8 1 398 37 38 98 3 2 8 1 3 8 3 3 9

205x295

III

210x297

26.11.2018 01:45

12.12.2018 18:49

NOWOŚĆ

Okładka roboCZA

208x278

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

Okładka roboCZA

© Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Tłumaczenie: Paulina Zagórska Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Montownia Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN Druk: Egmont Printing Service A/S ID

12.12.2018 18:49

A ES O ŁW O ŁA WESOŁ W WESOŁ ESO ES ESO OROK OK OR WOL KOL K KOL OLOR ANKA A ROWA ANKA K

COL32HENRY_CV.indd 1

24 strony 24 | 8,99 strony zł || OM 8,99 zł | OM Okładka roboCZA

III

210x297

III

210x297

III

210x297

NOWOŚĆ

210x297

COL32KIDECATS_CV.indd 1

Okładka roboCZA

210x297

III

Rozwiąż Rozwiąż mnie!mnie!

210x297

ISBN 978-83-281-

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat.Zawiera małe 9 elementy. 788328 1 > Ryzyko zadławienia.

COL32KIDECATS_CV.indd 1

9 7 8 8 3 2 8 1 490 37 98 48 3 2 8 1 4 0 3 9 4

210x297

III

12.10.2018 14:03

NOWOŚĆ

210x297

III

™ & © 2019 3DSparrow Group Ltd. All rights reserved. © Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Tłumaczenie: Paulina Zagórska Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Montownia Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 ISBN 978-83-281Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN 9 788328 1 > Druk: Egmont Printing Service A/S ID

12.10.2018 14:03

210x297

WESOŁA KOLOROWANKA

#CZYTELNIA

128 stron | 19,99 zł 128 stron | 19,99 zł

™ & © 2019 3DSparrow Group Ltd. All rights reserved. © Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Tłumaczenie: Paulina Zagórska Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Montownia Redakcja techniczna: Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci ISBN w wieku poniżej 3 lat.Zawiera małe elementy. Druk: Egmont Printing Service A/S Ryzyko zadławienia. ID

COL32BOOBA_CV.indd 1

9 7 8 8 3 2 8 1 290 37 38 48 3 2 8 1 2 0 3 3 4 9 7 8 8 3 2 8 1 290 97 08 78 3 2 8 1 2 0 9 0 79 7 8 8 3 2 8 1 292 07 78 98 3 2 8 1 2 2 0 7 9

9 7 8 8 3 2 8 1 197 7 68 18 3 2 8 1 1 7 7 6 1 9 7 8 8 3 2 8 1 197 7 8 58 3 2 8 1 1 7 7 8 5

304 strony | 200x223 | 44,99 zł | OF

Wiele godzin czytania

III

22/01/2018 15:50

BIBLIOTEKA BAJEK

a ZA BAWĘ? a ZA BAWĘ? Ma s z o chotę n Ma s z o chotę n

9 788328 130333

128 stron | 19,99 zł 128 stron | 19,99 zł

KucykoweKucykowe opowieściopowieści to nie tylkotowciągająca nie tylko wciągająca fabuła, lecz fabuła, także lecz także nauka o przyjaźni nauka o iprzyjaźni współpracy. i współpracy. To świetnaTookazja świetna dookazja zagłębienia do zagłębienia się się w świat radosnych w świat radosnych kucyków zkucyków Ponyvillez iPonyville doskonalenia i doskonalenia umiejętności umiejętności uważnegouważnego czytania. czytania.

i agenci ze SMILE G.M . Be r row

Jeff Thomas

20.01.2018 23:32

9 7 8 8 3 2 8 1 391 47 38 98 3 2 8 1 3 1 4 3 9

Pora na Pora czytanie na czytanie

W ŚRO DK NAKLEJK U I

III

ZESZYT ZADAŃ

9 7 8 8 3 2 8 1 390 47 8 78 3 2 8 1 3 0 4 8 7

07/05/2018 12:35 SCREAD1BELLE_CV.indd 1

9 7 8 8 3 2 8 1 391 47 28 28 3 2 8 1 3 1 4 2 2

9 788328 115651

KUCYKOWE U OW OPOWIEŚCI O OW

W ŚRO DK NAKLEJK U I

ZESZYT ZADAŃ

07/05/2018 12:35 EGM18GLO0147_SCREAD1ARIEL_cover_PL.indd 1

Lyra,

Bon Bon

III

32 strony | 196x273 | 8,99 zł

W serii czerwonej każdy zaawansowany w czytaniu miłośnik czerwonej każdy miłoksiążek na pewno śnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś dla siebie! Inc. All rightsCopyright Copyright ©znajdzie 2018 Disney Enterprises, reserved. © 2018 Disney Enterprises, Inc. All rights reserved. coś ciekawego!

Pinkie Pie Pinkie Pie

czerwonej każdy miłośnik książek na pewno znajdzie coś dla siebie!

07/05/2018 12:33 EGM18GLO0147_SCREAD1ARIEL_cover_PL.indd 1

WEIN

W ŚRO DK NAKLEJK U I

III

32 strony | 196x273 | 8,99 zł

Kiedy przeczytasz już opowieść o Lyrze i Bon Bon, przerzuć stronę i rozwiąż fantastyczne zadania!

wartkiej akcji.

PATRONAT MEDIALNY:

Zaklęcie Przygoda i miłość, Przygoda i miłość, suspens i science suspens i science Idealne przyjęcie Idealne przyjęcie księżniczkifiction – w serii fiction – w serii www.mylittlepony.com

07/05/2018 12:33 EGM18GLO0164_SCREAD1EARLYPONY02_CV.indd 1

AUTORKA BESTSELLERA

ELIZABETH

9 788328 121065

W ŚRO DK NAKLEJK U I

Zła p więc za kredki i wkro c Zz ła p więc za kredki i wkro cz

EGO świa ta ko cia kóowU! ROC ZEGO świa ta ko cia ków! d o U RO C Z d cje, cje, IĘKNE il u st ra IĘKNE il u st ra Po ko l oruj P Po ko l oruj P ę tka j się s p otka j si j ka mi i s p o lej ka mi i i! IĘ na kle mSi!IĘ na k W er Aa BAW S ha tB ha tera m YMI b o YMI b o LUBION LUBION o imi U o imi U ze sw ze sw

196x273 | 7,99 zł

Ilustracje:

OW A 18/01/18 23:43

9 788328 132078

Okładka roboCZA

C hces z p rzeżyć NIESAMOWC pg IThĄce rz psrzzy oe dżęy ? ć NIESAMOWITĄ p rzyg o dę?

196x273 | 7,99 zł

Seria żółta gwarantuje Młoda Bella prowadzi Młoda Bella prowadzi fantastyczną zabawę dzieciom życie dopieroz ukochanym tatą. szczęśliwe życie z ukochanym tatą. szczęśliwe Jeff Thomas swojąwprzygodę Jednak szkole czuje się samotna Jednak w szkole czuje się samotna z czytaniem. i niezrozumiana. Pewnego razu i niezrozumiana. Pewnego razu odkrywa w miasteczku odkrywa w miasteczku podupadającą księgarnię. podupadającą księgarnię. Czy zdoła przekonać innych Czy zdoła przekonać innych Seria niebieska, uczniów, że książki są cudowne? uczniów, że książki są cudowne? dedykowana nieco starszym Czy udadzieciom, się jej ocalić sklep Czy uda się jej ocalić sklep zapewni emocjonującą lekturę dzięki barwnym przed bankructwem? przed bankructwem? opowieściom, pełnym

Liz Marsham Jeff Thomasrozpoczynającym

Kiedy tajemniczy agent Furlong składa Bon Bon wizytę, Lyra dowiaduje się, że jej najlepsza przyjaciółka musi wrócić do służby w tajnej organizacji zajmującej się tropieniem potworów. By udowodnić, że nic nie stanie na drodze ich przyjaźni, Lyra i Bon Bon muszą wyruszyć razem na sekretną misję i uchronić Equestrię przed zbliżającą się inwazją podmieńców.

DRA

III

205x295

K A Ż D A K S I Ę Ż N I C Z K A M A S W O J Ą H I S TKO AR Ż IDĘA, K S I Ę Ż N I C Z K A M A S W O J Ą H I S T O R I Ę , A KAŻDA HISTORIA MA SWÓJ POCZĄT A EKKA Ż D A H I S T O R I A M A S W Ó J P O C Z Ą T E K

ESKA

KO BA LT

ISBN 978-83-281-

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat.Zawiera małe 9 elementy. 788328 1 > Ryzyko zadławienia.

NOWOŚĆ

t H e n i s i a ! i i o dw ied ź ś w i a t H e n i s i a ! i i o dwiedź świła Zła p za kredk Z a p za kredk klej ka mui st racje, BAW SIĘ na klej ka mi st racje, BAW SIĘ na il j P IĘKNE il u u j P IĘKNE Po k o l o r e go bio neg o ojeg o u l u bio n swojeg o u l u i s p otkaj sw i s p otakcaj j iół. jaciół. YKŁYC H p rzy YKŁYC H p rzy eg o NIEZW eg o NIEZW a o raz j a o raz j b o hater b o hater

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

COL32BOOBA_CV.indd 1

9 7 8 8 3 2 8 1 399 87 8 68 3 2 8 1 3 9 8 8 6

Po k o l o r u

COL32HENRY_CV.indd 1

COL32TANK_CV.indd 1

205x295

historia

ISBN 978-83-281-2106-5

2018-01-15 08:02:28

9 788328 131323

9 788328 121065 >

poziom3_CV_sw.indd 1

160 stron | 14,99 zł

Każda

144 strony | 14 ,99 zł

64 strony | 14,99 zł

historię,

64 strony | 14,99 zł

swoją

stopnia trudności tekstu.

Seria niebieska, dedykowana nieco starszym dzieciom, zapewni emocjonującą lekturę dzięki barwnym opowieściom, pełnym wartkiej akcji.

W serii czerwonej każdy zaawansowany w czytaniu miłośnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś ciekawego!

15.01.2018 16:14

9 788328 131347

128 stron | 14,99 zł

To niezwykły wybór powieści dla dzieci wydany w trzech seriach

h i s t o rKi a ęż , daa KKasżi d ęa ż nhi c i sz tKoa r imaa o wzrastającym poziomie ma swój począteK.

128 stron | 14,99 zł

DZIARSKA DZIARSKA Kiedy fala znosi Ariel i jej siostry daleko od domu, Kiedy fala znosi Ariel i jej siostry daleko od domu, to właśnie Ariel musi wykorzystać wskazówki to właśnie Ariel musi wykorzystać wskazówki odnalezione na morskim dnie, żeby bezpiecznie odnalezione na morskim dnie, żeby bezpiecznie Wartką akcję, pełną Seria niebieska, zaprowadzić je z powrotem do pałacu. zaprowadzić je z powrotem do pałacu. niespodzianek fabułę dedykowana nieco i mocne, wyraziste starszym dzieciom, DZIELNA DZIELNA przesłanie znajdziesz Ale skoro jest najmłodszą z sióstr, nie zawsze Ale skoro jest najmłodszą z sióstr, niezapewni zawsze emocjonującą w emocjonujących zostaje dopuszczona do głosu. Czy Ariel zostaje dopuszczona do głosu. Czylekturę Ariel dzięki barwnym powieściach z serii opowieściom, pełnym zdobędzie się na odwagę i przedstawi zdobędzie się na odwagę i przedstawi niebieskiej. wartkiej akcji. swój śmiały plan? swój śmiały plan?

Ilustracje:

swoją

mądra piękna pomysłowa mądra piękna pomysłowa

9 788328 131323

9 788328 130494

205x295

Zanim żyli długo i zaplątani

ISBN 978-83-281-3134-7

9 788328 131347 >

poziom2_CV_tangled.indd 1

J E D I

Patron medialny:

© Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. © Copyright for the Polish edition by Egmont Polska Sp. z o.o. Warszawa 2019 Warszawa 2019 Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Redaktor prowadząca: Marta Stochmiałek Tłumaczenie: Paulina Zagórska Tłumaczenie: Paulina Zagórska Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Paulina Potrykus-Woźniak Redakcja: Paulina Kaniewska. Korekta: Paulina Potrykus-Woźniak Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny okładki: Karol Kinal Projekt graficzny środków: Montownia Projekt graficzny środków: Montownia Redakcja techniczna: Redakcja techniczna: Thomas the Tank Engine & Friends™ Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 Wydanie pierwsze, Warszawa 2019 Based on The Railway Series by The Reverend W Awdry. © 2019 Gullane (Thomas) LLC. Thomas the Tank Engine & ISBN 978-83-281Wydawnictwo Egmont Polska z o.o. Wydawnictwo Egmont Polska Sp. z o.o. Friends and Thomas & Friends are trademarks of Gullane (Thomas)Sp. Limited. ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 ul. Dzielna 60, 01-029 Warszawa, tel. 22 838 41 00 © HIT Entertainment Limited. HIT and the HIT logo are trademarks of HIT Entertainment Limited. Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl Egmont.pl, WydawnictwoEgmont.pl ISBN 978-83-281-3988-6 ISBN 978-83-281-3988-6 Ostrzeżenie! dzieciA/S Druk:Nieodpowiednie Egmont Printingdla Service Druk: Egmont Printing Service A/S 9 788328 1 > w wieku poniżej 3 lat. małe elementy. ID Zawiera EGM19GLO1098-01 ID EGM19GLO1098-01

Thomas the Tank Engine & Friends™ Based on The Railway Series by The Reverend W Awdry. © 2019ISBN Gullane (Thomas) LLC. Thomas the Tank Engine & 978-83-281-3988-6 Friends and Thomas & Friends are trademarks of Gullane (Thomas) Limited.

Ostrzeżenie! Nieodpowiednie dla9dzieci 788328 139886 > w wieku poniżej 3 lat. Zawiera małe elementy.

205x295

Julkowi i Roszpunce...

ZANIM ŻYLI DŁUGO I ZAPLĄTANI!

i Paige Tico, które uciekły przed okupacją swojej rodzinnej planety, zostają wcielone do eskadry. Muszą wymyślić plan dostarczenia pomocy dla mieszkańców Attery Bravo. Czy dzięki ich misji uda się ocalić tę planetę? Poznaj wojenne przygody bohaterów nowego hitu z serii Gwiezdnych wojen – Ostatniego Jedi!

Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę dzieciom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z czytaniem.

9 788328 125957

O S T A T N I

Patron medialny:

ISBN 978-83-281-3988-6

9 788328 139886 >

COL32TANK_CV.indd 1

205x295

Wartką akcję, pełną niespodzianek fabułę i mocne, wyraziste przesłanie znajdziesz w emocjonujących powieściach z serii niebieskiej.

Przygoda i miłość, suspens i science fiction – w serii czerwonej każdy miłośnik książek na pewno znajdzie coś dla siebie!

NOWOŚĆ

POZNAJ NOWYCH BOHATERÓW OSTATNIEGO JEDI Złowrogi Najwyższy Porządek zagraża galaktyce. Już dawno by ją podbił, gdyby nie generał Organa i jej waleczny Ruch Oporu. Kiedy pokojowy świat Attera Bravo zostaje zaatakowany, na pomoc przybywa mu eskadra bombowców. Siostry Rose

SEKRETY UJAWNIONE

Okładka roboCZA

W ŚRO DK NAKLEJK U I

III

O A

DO OC

AN A AN A

znajdzie dla siebie

ISBN 978-83-281-3132-3

W ŚRO DK NAKLEJK U I

C hces z p rzeżyć NIESAMOWC pg IThĄcepsrzzy rz oe dżęy ?ć NIESAMOWITĄ p rzyg o dę? cz Zła p więc za kredki i wkroZ ła p więc za kredki i wkro cz ! ! ta l o ko motyw ta l o ko motyw IEWAJĄC EGO świa o ZDUMIEWAJĄC EGO świa do ZDUM d cje, cje, IĘKNE il u st ra IĘKNE il u st ra Po ko lo r uj P Po ko lo r uj P j się tka j się mi i s p otka j ka mi i s p o a klej ka i! IĘ na kle ra WmSi!IĘ n eA BAW S ha tB ha tera m YMI b o YMI b o LUBION LUBION o i mi U o i mi U ze sw ze sw

WESOŁA WESOŁA WESOŁA WESOŁA O ŁA O ŁA WESOŁ W WESOŁ W ESO ES ESO ES OROWANKA K OROWANKA OROW OK OR KOLOROW KOL KOL KOL KOL K ANKA ANKA OLOR OL ANKA A ROWA ANKA K KOLOROW Najpiękniejsze Najpiękniejsze kolorowanki, kolorowanki, którym którym każdorazowo każdorazowo towarzyszytowarzyszy nowa, nowa, niepublikowana niepublikowana wcześniej wcześniej opowieść.opowieść. Do książkiDo obowiązkowo książki obowiązkowo dołączonedołączone są są piękne naklejki. piękne naklejki. NEW NEW NEW NEW NEW NEW

205x295

Jednak wystarczy jedna nocna wycieczka, by wszystko

To niezwykły wybór powieści dla dzieci wydany w trzech seriach Każda KsiężniczKa o wzrastającym poziomie ma swój począteK. stopnia trudności tekstu.

W tej książce znajdziesz aż dwa opowiadania na podstawie odcinków znanego z Disney Channel serialu Zaplątani.

Pokoloruj Pokoloruj mnie!mnie!

208x278

jakiejś emocjonującej przygody.

Zobacz, co przydarzyło się

NEW

Wartką akcję, pełną niespodzianek fabułę i mocne, wyraziste przesłanie znajdziesz w emocjonujących powieściach z serii niebieskiej.

Wyrusz z księżniczką i jej przyjaciółką Kasandrą na poszukiwanie czarnoksiężnika, który może znać sekret niespodziewanego powrotu długich blond włosów! Weź udział w królewskim FESTIWALU NAUK i zobacz genialny wynalazek Roszpunki!

9 788328 115583

368 stron | 24,99 zł

Do pełni szczęścia brakuje jej tylko

To niezwykły wybór powieści dla dzieci wydany w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

256 stron | 24,99 zł

Seria żółta to gwarancja fantastycznej zabawy Historie czasem wzruszające, czasem śmieszne, ale zawsze trzymające w napięciu!

9 788328 130432

192 strony | 24,99 zł

zbliża się dzień jej koronacji.

NOWOŚĆ

128 stron | 19,99 zł

Roszpunka mieszka w zamku

Seria żółta to gwarancja fantastycznej zabawy Historie czasem wzruszające, czasem śmieszne, ale zawsze trzymające w napięciu!

EGM18GLO0076_XJRNOVTANGLED_CV_01_sklad_PL_v1.indd 1

9 788328 130388

jest niezwykłą serią, dzięki której możesz rozwijać swoją przygodę z prawdziwymi powieściami.

z rodzicami i Julkiem. W dodatku

NEW

9 788328 115576

jest niezwykłą serią, dzięki której możesz rozwijać swoją przygodę z prawdziwymi powieściami.

C hces z p rzeżyć NIESAMOWC pg IThĄce rz psrzzy oe dżęy ? ć NIESAMOWITĄ p rzyg o dę?

Zła p więc za kredki i wkro c Zz ła p więc za kredki i wkro cz ! ! ta l o ko motyw ta l o ko motyw IEWAJĄC EGO świa o ZDUMIEWAJĄC EGO świa do ZDUM d cje, cje, IĘKNE il u st ra IĘKNE il u st ra Po ko l oruj P Po ko l oruj P ę tka j się s p otka j si j ka mi i s p o lej ka mi i i! IĘ na kle mSi!IĘ na k W er Aa BAW S ha tB ha tera m YMI b o YMI b o LUBION LUBION o i mi U o i mi U ze sw ze sw

DO PO

ISBN 978-83-281-1557-6

9 788328 115576 >

KUCYKOWE OPOWIEŚCI

Twilight Sparkle

PATRONAT MEDIALNY:

Zaklęcie W serii czerwonej każdy wprawiony w czytaniu miłośnik księżniczki

ISBN 978-83-281-1557-6

9 788328 115576 >

KUCYKOWE OPOWIEŚCI

Twilight Sparkle

9 7 8 8 3 2 8 1 390 47 78 08 3 2 8 1 3 0 4 7 0

64 strony | 14,99 zł

coś ciekawego! www.mylittlepony.com

Erica David

9 788328 131217

Przygoda i miłość, suspens i science fiction – w serii czerwonej każdy miłośnik książek na pewno znajdzie coś dla siebie!

wywróciło się do góry nogami.

128 stron | 14,99 zł

64 strony | 14,99 zł

W serii czerwonej każdy wprawiony w czytaniu miłośnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś ciekawego!

Przygoda i miłość, suspens i science fiction – w serii czerwonej każdy miłośnik książek na pewno znajdzie coś dla siebie!

E S K A D R A K O B A LT O W A

Seria niebieska, przeznaczona dla nieco starszych dzieci, zapewni im emocjonującą lekturę dzięki fascynującej i wartkiej akcji.

EGM18GLO0164_SCREAD1EARLYPONY02_CV.indd 1

KOSMICZNE FANTOMY!

Wartką akcję, pełną niespodzianek fabułę i mocne, wyraziste przesłanie znajdziesz w emocjonujących powieściach z serii niebieskiej.

23.01.2018 00:26

Lyra, Bon Bon i agenci ze SMILE

www.mylittlepony.com

agentów zajmujących się jednym z wynalazków agentów zajmujących się jednym z wynalazków Tony’ego, ten natychmiast zmienia się wTony’ego, Iron Mana ten natychmiast zmienia się w Iron Mana i pędzi, żeby ich odszukać! Z pozoru łatwa i pędzi, misjażeby ich odszukać! Z pozoru łatwa misja ratunkowa okazuje się wcale nie taka łatwa. ratunkowa okazuje się wcale Po drodze Iron Man musi stawić czoła zmutowanym psom, robotycznym rekinom i zmiennokształtnym monstrom z innego wymiaru! Tony, próbując samodzielnie uporać się z problemami, uświadamia sobie, że potrzebuje wsparcia swoich przyjaciół: Avengers. Czy zdołają przybyć na czas? I czy Tony nie zostanie sam na sam z kolejnym zagrożeniem…? A są nim:

144 strony | 19,99 zł

NOWOŚĆ

NEW

NOWOŚĆ

Seria żółta gwarantuje Seria żółta to gwarancja fantastycznej zabawy fantastyczną zabawę Historie czasem dzieciom dopiero wzruszające, czasem rozpoczynającym Liz Marsham śmieszne, ale zawsze swoją przygodę trzymająceDOCIEKLIWA w napięciu! z czytaniem. DOCIEKLIWA Ariel jest zafascynowana życiem na lądzie. Ariel jest zafascynowana życiem na lądzie. Dlatego uwielbia penetrować wraki statków Dlatego uwielbia penetrować wraki statków i odkrywać świat poza rafą koralową. i odkrywać świat poza rafą koralową.

Seria żółta to gwarancja fantastycznej zabawy Historie czasem wzruszające, czasem

śmieszne, ale zawsze swoją przygodę Pinkie będzie organizowaćPinkie będzie organizować trzymające w napięciu! z czytaniem. przyjęcie urodzinowe przyjęcie urodzinowe Rainbow Dash. Nie może Rainbow Dash. Nie może się go doczekać! Niestety, się go doczekać! Niestety, współorganizator imprezywspółorganizator ma imprezy ma Seria niebieska, Wartką akcję, pełną zupełnie inne pomysły, które zupełnie inne pomysły, które przeznaczona niespodzianek fabułę dla nieco starszych i mocne, wyraziste nie podobają się różowej klaczce. nie podobają się różowej klaczce. dzieci, zapewni im przesłanie znajdziesz emocjonującą Czy Pinkielekturę Pie uda się Czy Pinkie Pie uda się w emocjonujących dzięki fascynującej z serii przygotować idealne przyjęcie? przygotować idealnepowieściach przyjęcie? i wartkiej akcji. niebieskiej.

PATRONAT MEDIALNY:

W serii czerwonej

EGM18GLO0163_SCREAD1EARLYPONY01_CV.indd 1

jest niezwykłą serią, dzięki której możesz rozwijać swoją przygodę z prawdziwymi powieściami.

UWAGA! UWAGA!

ZŁE PSY ZŁE PSY I PRZERAŻAJĄCY KO SMICI! I PRZERAŻAJĄCY KO SMICI!

Tony Stark, zarówno jako szef Stark Industries, Tony Stark, zarówno jako szef Stark Industries, Powrót jak i jako Iron Man, stara się, aby opracowywane jak i jako Iron Man, stara się, aby opracowywane przez niego technologie nikomu nie wyrządziły przez niego technologie nikomu nie wyrządziły do lodowego krzywdy. Kiedy agent Coulson z organizacji krzywdy. Kiedy agent Coulson z organizacji TARCZA powiadamia Starka o zaginięciuTARCZA pary powiadamia Starka o zaginięciu pary pałacu

ISBN 978-83-281-3121-7

9 788328 131217 >

9 788328 136182

160 stron | 19,99 zł

NEW

Zanim żyli długo i zaplątani

Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę dzieciom dopiero rozpoczynającym

jest niezwykłą serią, dzięki której możesz rozwijać swoją przygodę z prawdziwymi powieściami.

Idealne przyjęcie Pinkie Pie

PATRONAT MEDIALNY:

to niezwykłe powieści dla dzieci wydawane w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

Idealne przyjęcie Pinkie Pie

Seria niebieska, przeznaczona dla nieco starszych dzieci, zapewni im emocjonującą lekturę dzięki fascynującej i wartkiej akcji.

HASBRO and its logo, każdy wprawiony MY LITTLE PONY and all related characters are trademarks of w czytaniu miłośnik Hasbro and are used with książek pewno permission. © 2018na Hasbro. All Rights Reserved.dla siebie znajdzie

coś ciekawego! www.mylittlepony.com

EGM18GLO0163_SCREAD1EARLYPONY01_CV.indd 1

Twilight Sparkle. Zaklęcie księżniczki

Seria niebieska, przeznaczona dla nieco starszych dzieci, zapewni im emocjonującą lekturę dzięki fascynującej i wartkiej akcji.

W serii czerwonej każdy wprawiony w czytaniu miłośnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś ciekawego!

to niezwykłe powieści dla dzieci wydawane w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

jest niezwykłą serią, dzięki której możesz rozwijać swoją przygodę z prawdziwymi powieściami.

Seria żółta to gwarancja fantastycznej zabawy Historie czasem wzruszające, czasem śmieszne, ale zawsze trzymające w napięciu!

7/3/18 5:09 PM

9 7 8 8 3 2 8 1 397 27 48 08 3 2 8 1 3 7 2 4 0

to niezwykłe powieści dla dzieci wydawane w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

102 strony | 19,99 zł

96 stron | 19,99 zł BRIGHT • VECCHIO

208 stron | 19,99 zł

NOWOŚĆ

112 stron | 19,99 zł

NEW

NOWOŚĆ

Kiedy Twilight Sparkle czyta Kiedy Twilight Sparkle czyta żółta gwarantuje naSeria głos stare zaklęcie, na głos stare zaklęcie,Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę fantastyczną zabawę dzieciom dopiero naglerozpoczynającym mieszają się wszystkie nagle mieszają się wszystkie dzieciom dopiero rozpoczynającym swojąkucyków przygodę znaczki w Ponyville! znaczki kucyków w Ponyville! swoją przygodę z czytaniem. z czytaniem. Czy Twilight uda się przywrócić Czy Twilight uda się przywrócić właściwy porządek i oddaćwłaściwy znaczki porządek i oddać znaczki przyjaciołom? przyjaciołom?

są przekonani, że pałac zamieszkują duchy! Ale czy to prawda?

W serii czerwonej każdy zaawansowany w czytaniu miłośnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś ciekawego!

ISBN 978-83-281-3617-5

9 788328 136175 >

9 7 8 8 3 2 8 1 397 27 58 78 3 2 8 1 3 7 2 5 7

NOWOŚCI NOWOŚCI

Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę dzieciom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z czytaniem.

który Elsa wyczarowała wysoko

McCullough

NOWOŚCI NOWOŚCI to niezwykłe powieści dla dzieci wydawane w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

pokazując przepiękny lodowy pałac,

Seria niebieska, dedykowana nieco starszym dzieciom, zapewni emocjonującą lekturę dzięki barwnym opowieściom, pełnym wartkiej akcji.

9 788328 136175

NEW

NOWOŚĆ

Anna i Elsa spodziewają się przyjazdu bardzo ważnych gości. Chcą ich olśnić,

w górach. Niestety przybysze z Vakretty

WEIN

NEW 9 7 8 8 3 2 8 1 397 27 18 98 3 2 8 1 3 7 2 1 9

Mały bałwanek ma wielkie kłopoty!

Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę dzieciom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z czytaniem.

Sekrety ujawnione

To niezwykły wybór powieści dla dzieci wydawany w trzech seriach o wzrastającym poziomie stopnia trudności tekstu.

SCREAD2FROZ01_CV.indd 1

128 stron | 14,99 zł

W serii czerwonej każdy wprawiony w czytaniu miłośnik książek na pewno znajdzie dla siebie coś ciekawego!

Dzięki potężnemu starożytnemu artefaktowi Kobieta-Kot zdobywa władzę nad wszystkimi kotami z Gotham. Batman próbuje ją zatrzymać, ale ulega sile setek wściekłych kociaków! Czy Mroczny Rycerz tym razem będzie miał pecha? Czy zdoła powstrzymać Kobietę-Kota przed wykonaniem doskonałego planu?

96 stron | 19,99 zł

144 strony | 19,99 zł

#CZYTELNIA

64 strony | 14,99 zł

Seria niebieska, przeznaczona dla nieco starszych dzieci, zapewni im emocjonującą lekturę dzięki fascynującej i wartkiej akcji.

SCREAD1DC01_BATMAN_CV.indd 1

ZESZYT ZESZYT ZADAŃ ZADAŃ

32 strony 32 | 8,99 strony zł || OM 8,99 zł | OM

Seria żółta gwarantuje fantastyczną zabawę dzieciom dopiero rozpoczynającym swoją przygodę z czytaniem.

NEW

WESOŁA WESOŁA KOLOROWANKA KOLOROWANKA to niezwykłe powieści dla dzieci wydawane w trzech seriach o wzrastającym stopniu trudności tekstu.

9 7 8 8 3 2 8 1 397 27 08 28 3 2 8 1 3 7 2 0 2

148x210 148x210 | OM | OM

Powrót do lodowego pałacu

#CZYTELNIA

#CZYTELNIA #CZYTELNIA Seria żółta Seria gwarantuje żółta gwarantuje fantastyczną fantastyczną zabawę dzieciom zabawę dopiero dzieciomrozpoczynającym dopiero rozpoczynającym swoją przygodę swoją zprzygodę czytaniem. z czytaniem. Seria niebieska, Seria niebieska, dedykowana dedykowana nieco starszym niecodzieciom, starszym zapewni dzieciom,emocjonującą zapewni emocjonującą lekturę dzięki lekturę barwnym dzięki opowieściom, barwnym opowieściom, pełnym wartkiej pełnymakcji. wartkiej akcji. W serii czerwonej W serii czerwonej każdy zaawansowany każdy zaawansowany w czytaniuwmiłośnik czytaniuksiążek miłośnik naksiążek pewnona pewno znajdzie dla znajdzie siebie dla cośsiebie ciekawego! coś ciekawego!

12,99 zł

12,99 zł 12,99 zł

12,99 zł

9 788328 111141

12,99 zł

Pierwsza część bestsellerowej serii o Nierozłączkach.

Lilka i Pestka

N i e r ozłąc z k i

Od chwili, w której zobaczyły się po raz pierwszy, Pestka i Lilka wiedziały, że nigdy się nie zaprzyjaźnią. Ale kiedy Pestka robi kawał starszej siostrze i musi się ukryć – i to NATYCHMIAST! – na ratunek przybywa Lilka ze swoją czarodziejską różdżką, farbami do malowania twarzy i wiaderkiem pełnym robaków. Czy dziewczyny wpadną ISBN-10 0-8118-4903-1 978-0-8118-4903-6 w tarapaty? Być może. Czy będą się świetnie bawiły?ISBN-13 Oczywiście!

Czytelnicy z pewnością pokochają tę zadziorną dwójkę i będą z niecierpliwością czekać na dalsze opowieści pełne intryg i awantur.

9 788328 129832

9 788328 114319

148x210 | 19,99 zł | OM

POCZY A Z MNĄ

N i e r ozłąc z k i

210x250

200x250

BTS

9 788328 114302

ISBN 978-83-281-4064-6

Niezwykły Niezwykły wybórwybór powieści. powieści. Wzrastający Wzrastający poziom poziom trudności trudności

14,99 zł

12,99 zł

12,99 zł 12,99 zł

12,99 zł

CZYTAM SOBIE Z KOTYLIONEM

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

12,99 zł

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

12,99 zł

9 788323 760740

ROZ ĄCZK

A Z MNĄ

TSU

Poznajcie Lilkę i Pestkę – przyjaciółki, które wcaleLnie się polubić. ilkachciały i Pestka

200x250

POŁĄCZ KROPKI

www.egmont.pl www.czytamsobie.pl

9 788328 140028 9 788323 760474

Na pierwszy rzut oka Lilkę i Pestkę dzieli wszystko. Jedna jest spokojna, druga nie może usiedzieć na miejscu, jedna nieśmiała, drugiej wszędzie pełno, jedna woli różowe sukienki, druga to zdecydowanie typ chłopczycy fo serutnevda eht ni koob tsrif eht skaczącej po płotach i drzewach. A jednak los je ze sobą zetknął i sprawił, że stały się NIEROZŁĄCZNE. GHO STBU STER S Pogodne i pełne humoru oraz przygód opowieści o przyjaźni, codziennych rozterkach, radościach, kłopotach i nieznośnym starszym rodzeństwie...

the first book in the adventures of

9 788328 117686

210x250

PANORAMICZNA KOLOROWANKA

BANISH THE GHOST!

SRE

210x250

ART LAB JAK NARYSOWAĆ

9 788328 114326

9 788328 123137

NIEROZŁĄCZKI N O ĄC !TSOHG EHT HSINAB

48 stron | 14,99 zł | OM

9 788328 105140

200x250

KOLOROWANKA DLA ZAAWANSOWANYCH

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

12,99 zł

NOWOŚĆ

200x250

KULINARIA

SERIĘ POLECA:

9 788328 133181

9 788328 105607

Poznajcie Hildę – badaczkę, poszukiwaczkę przygód, oddaną rysowniczkę i przyjaciółkę wszystkich stworzeń w dolinie! No… prawie wszystkich… Hilda będzie musiała po raz pierwszy spotkać się z trollem, negocjować pokój z pewnymi niezwykle drobiazgowymi elfami oraz szukać rozwiązania zagadki olbrzyma, który pojawia się tylko o północy. Niezwykłe przygody i niesamowite istoty to awanturnicza codzienność Hildy… Co się jednak stanie, gdy będzie musiała zamieszkać w Trollbergu, z dala od swojej ukochanej dziczy? NEW

PO Z

HAND MADE

POŁYKAM STRONY • 2500–2800 wyrazów w tekście • użyte wszystkie głoski • dłuższe i bardziej złożone zdania • alfabetyczny słownik trudnych wyrazów

Cena: 12,99 zł

176 stron | 148x210 | 36,99 zł | OF

Pierwszy sezon serialu animowanego o Hildzie już w Netflixie! I

POCZYTAJ OC ZE A MNĄ MNĄ

POCZYTAJ ZE MNĄ

ZŁOTA BIBLIOTECZKA

9 788328 136342 9 788323 760467

ść

DISNEY. NAJPIĘKNIEJSZE FILMY

MOJA KOLOROWANKA

9 788328 136335 9 788323 755678 9 788323 755722

barrows/blackall

POKOLORUJ MNIE

2 3

to:

9 788328 115729

H DA

HILDA

HILDA H DA

barrows/blackall

SUPERKOLOROWANKA

SKŁADAM SŁOWA • 150–200 wyrazów w tekście • krótkie zdania • 23 podstawowe głoski w tekście czytanym • ćwiczenie głoskowania SKŁADAM ZDANIA • 800–900 wyrazów w tekście • dłuższe zdania, także złożone, elementy dialogu • 23 podstawowe głoski oraz „h” • ćwiczenie sylabizowania

Wybitni polscy autorzy i ilustratorzy Świetne, wciągające historie Metoda wspierająca naukę czytania zgodna z zaleceniami metodyków

PATRONI:

9 788328 137516

POZIOM

• • •

9 788328 105584

CZYTANKA DLA MALUCHA

NOWOŚCI NOWOŚC

AKADEMIA MĄDREGO DZIECKA

OFERTA 2019

9 788328 136328 9 788323 755661

w w w. c z y ta ms o b ie . p l

to trzypoziomowy program wspierający naukę czytania dla dzieci w wieku 5-7 lat.

9 788328 136717

CZYTAM SOBIE

III

9 788328 103252

NIEROZŁĄCZKI / POCZYTAJ ZE MNĄ

MAŁA MISS

MOJE BAJECZKI

KSIĄŻKA DO WYKLEJANIA

12,99 zł

200 ŁAMIGŁÓWEK

9 788328 117525

Rekin...

POZIOM

12,99 zł

MR. MEN

POKOLORUJ WEDŁUG KODU

9 788328 123014

9 788328 136359

9 788323 771258

136 stron

12,99 zł

EKOLOGIA

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM

BIBLIOTECZKA MONTESSORI

9 788328 136304

9 788328 104921

12,99 zł

AKCEPTUJĘ, CO CZUJĘ

9 788328 136311

9 788323 771173

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM

9 788328 136694

9 788323 771128

210x250

ART EGMONT

STYCZEŃ – CZERWIEC 2019

SELLER

9 788323 770886

NOWOŚĆ

9 788328 136632

BEST

12,99 zł

PIĘĆ KRÓLESTW

NEW

NOWOŚĆ

9 788328 136625

12,99 zł

EWA NOWAK

NEW

NOWOŚĆ

9 788323 770879

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM

NEW

9 788323 760443

9 788328 136298

210x250

THANOS

12,99 zł

MROCZNA BAŚŃ

48 stron | 145x185 | 12,99 zł | OM

MALI MISTRZOWIE

III

9 788323 777816

120 stron

STRAAASZNA HISTORIA

III

9 788323 760733

9 788323 760450

9 788328 140011

9 788328 136281

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM 12,99 zł

III

9 788323 755654

210x250

KUCYKOWE OPOWIEŚCI

SPIS TREŚCI

12,99 zł

#CZYTELNIA

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

HANIA HUMOREK

9 788323 755647

12,99 zł

NIEROZŁĄCZKI

9 788323 755593

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM

Seria z kotylionem to specjalna, limitowana edycja serii Czytam sobie z okazji rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę. Przedstawia historie osób bardziej i mniej znanych, a także tych całkiem anonimowych, których praca i postawa sprawiła, że możemy dziś cieszyć się wolnością.

210x250

POCZYTAJ ZE MNĄ

32 strony [poziom 1] | 48 stron [poziom 2] 64 strony [poziom 3] | 145x185 | OM

48 stron | 145x185 | 12,99 zł | OM

HILDA

CZYTAM CZYTAM SOBIE SOBIE Z KOTYLIONEM

160 stron | 220x200 | 49,99 zł | OT

BASIA

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

CZYTAM SOBIE Z BAKCYLEM

CZYTAM SOBIE

32 strony | 145x185 | 12,99 zł | OM

CZYTAM SOBIE Z KOTYLIONEM

„Czytam sobie” to doskonała seria dla wszystkich, którzy rozpoczynają swoją przygodę z czytaniem. Mali czytelnicy odnajdą tu pasjonujące historie i piękne ilustracje. Dodatkowo w czytaniu pomaga duża czcionka i papier przyjazny oku. Tekst jest dostosowany do możliwości i zdolności dzieci w wieku 5-7 lat, podzielony zgodnie z zaleceniami metodyków. Na końcu każdej książki znajdują się zadania, które pozwalają sprawdzić zdolność czytania ze zrozumieniem oraz dyplom sukcesu i naklejki, które pozytywnie motywują i pokazują, że każda przeczytana książka to wielki sukces początkującego czytelnika. „Czytam sobie” to obecnie seria licząca ponad 68 tytułów, które różnią się od siebie m.in. tematyką, gatunkiem literackim, stylistyką ilustracji. Każdy znajdzie tu coś dla siebie.

64 strony | 145x185 | 14,99 zł | OM

SPIS TREŚCI

CZYTAM SOBIE

Rekin Nudojad

9 7 8 8 3 2 8 1 290 37 28 78 3 2 8 1 2 0 3 2 7

9 7 8 8 3 2 8 1 294 67 18 58 3 2 8 1 2 4 6 1 5

9 7 8 8 3 2 8 1 291 47 08 98 3 2 8 1 2 1 4 0 9

9 788323 777823

Łamanie i skład | realizacja 2018 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2019 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2018 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2017 r.

Israeli experience

Casimir Pulaski Foundation

Zbigniew Pisarski Chairman of the Warsaw Security Forum President of the Casimir Pulaski Foundation

Dear Colleagues,

Lior Tabansky, Isaac Ben Israel, Joanna Kulesza, Grzegorz Małecki

Raport powstał dzięki wsparciu spółki Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. przy zachowaniu polityki swobody intelektualnej Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego.

Warsaw 2017

The awareness about cyber-security has been raised in the recent years. It concerns both the private sector and the policymakers, causing them to be more involved in developing new strategies that may lead to positive changes concerning their cyber capabilities. While the development of the non-state actors abilities to defend their data and devices is an important step forward for a more secure society, the most important actors – the states – are usually not that eager to embrace the change. The delay in following the most current trends of defence of the cyber systems – caused collectively by costs, differently structured priorities regarding cyber-security, a lack of proper governmental structures in charge of cyber security – force many of the states to rely on outdated software and defence strategies in the cyberspace. Although Poland and Israel started building their cyber security systems in approximately the same time (second decade of the 21st century), the difference of approach is clearly visible. Israel is one of the leading states in the development of the cyber security

ecosystem – a self-governing structure of both private and public entities that ensure the security of the whole Israeli cyberspace, which is effective in protecting both critical military and civilian infrastructure against possible cyber security breaches. In Poland there is still a strong, on-going competition over cyber security competences without a clear distinction of objectives between many governmental institutions yet there is a room for an improvement of the current system. The issue is even more pressing since there is a strong tendency within the European Union to focus on the changes regarding its cyber security policy presented especially in Tallinn in September 2017. The Casimir Pulaski Foundation in cooperation with the Blavatnik Interdisciplinary Cyber Research Centre presents the following report that – we hope – will be a further step in the public discussion over the cyber security system in Poland and will allow the Polish decision makers to learn from the Israeli experience.

Building cybersecurity system in Poland: Israeli experience

ration mechanisms different

sectors,

coherent strategy

gencies.

e decision maker definite strategies

rsecurity, we must

The sobering lesson

Chapter 2

Cybersecurity in Poland Joanna Kulesza

Policy background

According to the CWUR ranking, Poland’s top

Poland has been struggling with the cybersecurity

university placed 429th

challenge since 2008. While its primary obstacle

with the University of Warsaw ranked at 449

lies in effective policy making for this particular area

and the Warsaw University of Technology at 66620.

(Jagiellonian University)

of state activity, as will be discussed further herein,

The table below demonstrates the striking discrepancy

the general economic structure of state funding remains

between research performance in Poland and Israel.

relevant. A representative indication of a countries

While Poland has been struggling with its post-

policy priorities can be found in its budget distribution.

communist legacy of state funded higher education

though it is usually

Poland’s entire research funding for 2017 amounts

and attempts to incite industry-oriented research

egy than not, unless

to 8,4B PLNs (est. 2,3B USD) with further 16B

funding, the deficient results of that struggle are well

cumstances change,

(4,4B USD) directed at higher education, distributed

reflected in the relatively low competitiveness of Polish

d (Freedman, 2013).

among various institutions. No cybersecurity research

research and student training. Polish universities still

tion

budget has been directly identified, as Poland lacks

fail to present themselves as hubs for innovation

and knowledge resources for the industry.

Technologies

pace, as predicted

coordinated

cybersecurity

research

strategy,

w in 1965. Fusing

reflecting the decentralized cybersecurity landscape

The enhanced social security agenda, reflected

with the exponential

in all other policy aspects.

in the country’s budget, adds to the challenge of fueling

State policy priorities as reflected in the current (2017)

innovation. When compared to Israel, who favours

budget focus on social security with a budgetary

entrepreneurship, the recent social policy agenda

expenditure of 85,2B PLNs (est. 23,6B USD) and 60B

in Poland, in particular the flag “500+ program”, which

PLNs (17B USD) going to local governments,

focuses on social benefit directed at families with

funding primary and secondary education, again

two or more children, the country has been criticized

with no particular focus on cybersecurity awareness

as supporting social dependency. While enhancing

or IT training for early stage students. Poland’s

consumption in the near future, the social policy is also

economic plans fail to reflect the guiding principles

argued to represent a shortsighted labour policy,

adopted in e.g. Israel, where the central budget

especially with regard to young women, who rely

contributes to private investments in cybersecurity

on social aid rather than seeking business or other

in equal parts.

professional opportunities. This complements a well-

Deficient, not industry-oriented, research policy

present post-communist syndrome of state reliance,

is one of the reasons why Poland lacks a competitive

with a growing group of socially dependent individuals,

business position on the global agenda. OECD notes:

who reach out to the state for social security benefits

sults in a humbling

trategy. Innovation

adapt in a timely inevitable change.

ation

mechanisms

different

sectors

cilitated. No other

ositioned to achieve

aeli success attests

overnment strategy

bersecurity.

ps://www.bvp.com/sites/

rather than seeking business opportunities. Adding responsible

to that is the lack of a supporting mindset with

development plan, stimulating private R&D spending

regard to entrepreneurship, characteristic to Israel,

and improving research quality and university-industry

with Poles perceiving business failure as reflective

collaboration will be essential to improve Poland’s

of individual shortcomings rather than a learning

ability to innovate and adopt new technologies

experience. Moreover, the post-socialist approach

to move towards higher technology production

is well visible also in business, where it often views

and strengthen trade prospects. Too many adults

the state as a competitive actor and praises those who

have low skills; improving their access to training

successfully manage to avoid state induced duties

while strengthening firms’ engagement in vocational

and obligations (tax, social insurance etc.), resulting

education would ensure that globalisation benefits

in Poland having one of the EU’s largest VAT revenue

are shared more widely.19

shortfalls.

foreseen

the

government’s

Developments In Individual OECD And Selected Non-Member Economies. Poland, OECD, accessed on: 26th of October 2017, available at : http://www.oecd.org/eco/outlook/economic-forecast-summary-poland-oecd-economic-outlook-june-2017.pdf CWUR World University Rankings – 2017, CWUR, accessed on: 26th of October 2017, available at: http://cwur.org/2016/poland.php. Israel’s top universities rank at 27th, 39th, and 87th place respectively.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2015 r.

NUMER SPECJALNY / SPECIAL ISSUE

Polish Armed Forces - Polish Defence Industry

2016

Stand

D44

ISSN: 2450-1301

W W W. Z B I A M . P L

NUMER SPECJALNY

MSPO 2016

SPIS TREŚCI / TABLE OF CONTENTS

MSPO AD A4.qxp_Layout 1 27.07.16 15:29 Seite 1

Szanujmy prywatny sektor przemysłu obronnego / We should respect private branch of the defence industry Maciej Szopa................................................... 4

ISSN: 2450-1301

W W W. Z B I A M . P L

Premiera rozpoznawczych Rosomaków / Premiere of reconnaissance Rosomaks Andrzej Kiński ...............................................21

D44

BENCHMARKING EXCELLENCE n Effective: being the most powerful and reliable swing role fighter to deliver performance, political and industrial partnership

WRZESIEŃ 2016

in global operations with highest operational statistics

n Trusted:

Effective Proven Trusted

www.eurofighter.com

Year of Transition

Rok przejściowy / Year of transition Tadeusz Wróbel ...........................................10

Stand

Modernizacja polskich czołgów Leopard 2A4 / Modernization of Polish Leopard 2A4 tanks Andrzej Kiński ..............................................24

n Proven:

63 Tak ma wyglądać polska modernizacja czołgów Leopard 2A4 do wersji Leopard 2PL. Ma nią zostać objętych 128 wozów z opcją na kolejnych 14. This is how will look the Polish modernization of Leopard 2A4 tanks to Leopard 2PL version. The modernization will involve 128 tanks with an option for additional 14.

Polish Armed Forces - Polish Defence Industry

2016

WOJSKO I TECHNIKA \ NUMER SPECJALNY / SPECIAL ISSUE

TOTAL PARTNERSHIP

NUMER SPECJALNY / SPECIAL ISSUE

Tadeusz Wróbel

Rok przejściowy

Przekrój planów WZE S.A. Dziś i jutro na tle zmieniających się uwarunkowań / The strategic plans of WZE Ltd. Tomorrow and today in the rapidly changing environment dr inż. Przemysław Kowalczuk ..............63

czasu Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego w 2015 r. nie podpisano zbyt wielu umów na dostawę nowego uzbrojenia. Nowy rząd zapowiedział bowiem rekonstrukcję Programu modernizacji technicznej Sił Zbrojnych na lata 2013-2022. Minister Obrony Narodowej Antoni Macierewicz podczas dorocznej odprawy kierowniczej kadry resortu wskazał pięć priorytetowych obszarów, które mają wzmocnić bezpieczeństwo Polski. Są to: budowa Obrony Terytorialnej, unowocześnienie obrony przeciwlotniczej, rozwój wojsk pancernych, dbanie o bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni, a także zapewnienie militarnego bezpieczeństwa na Bałtyku. Minister Macierewicz podkreślił, że na realizację zaktualizowanego planu modernizacyjnego potrzebne będą większe, niż wcześniej zaplanowano, nakłady finansowe.

Bezzałogowce dla Sił Zbrojnych RP / UAVs for Polish Armed Forces Maciej Szopa.................................................66

Meandry Poprada / Intricacies of Poprad Andrzej Kiński ..............................................32

Redaktor techniczny / Layout editor: Adam Mojski Korekta / Correction: Karolina Smoczyńska Tłumaczenie / Translation: Dorota Aszoff, Paweł Bondaryk, Michał Fiszer, Anita Kwaterowska, Kamil Mazurek, Maciej Szopa

Hipopotam i Tur V – tegoroczne propozycje z AMZ Kutno / Hipopotam and Tur V - this years proposals from AMZ-Kutno Maciej Szopa................................................ 40

Wydawca / Publishing House: Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. Ul. Anieli Krzywoń 2/155 01-391 Warszawa office@zbiam.pl

Biuro / Office: Ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa

Czas artylerii / Time for artillery Tadeusz Wróbel ..........................................46 Roketsan podsumowuje swoją szeroką ofertę dla Polski / Roketsan summarizes its wide offer to Poland Robert Czulda ..............................................56

w w w. z b i a m . p l

M-346 Master - nowy samolot szkolno-treningowy dla Sił Powietrznych / The M-346 Master - new training aircraft for the Air Force Paweł Bondaryk ........................................ 80

Andrzej Kiński Wersję R-1 można łatwo odróżnić ze względu na maszt i głowice optoelektroniczne. Version R-1 is easy to distinguish because of it’s mast and elecro-optic heads.

Podczas tegorocznego MSPO zaprezentowane zostaną po raz pierwszy prototypy nowych wersji specjalistycznych kołowego wozu bojowego Rosomak - pojazdów rozpoznania ogólnowojskowego, wozów bojowych przeznaczonych do zabezpieczenia działań pododdziałów rozpoznawczych Wojsk Lądowych, w odmianach R-1 i R-2. During this year’s MSPO for the first time will be presented prototypes of new specialized versions of the Rosomak armored fighting vehicle - general military scout vehicle and vehicle for specialized scout subdivisions of the Land Forces – types R-1 and R-2.

Dokąd dryfuje Marynarka Wojenna? / Where is the Polish Navy drifting? Tomasz Grotnik ...........................................96

Zapraszamy do odwiedzenia naszego stoiska na MSPO Kielce 2016 halaSpecial E, stanowisko issue • 2 0nr 1 648 Wojsko i Technika 3

prowadzenie do służby pojazdów w takiej wersji zapisano już w pierwotnej wersji założeń programu Kołowego Transportera Opancerzonego w 2002 r., które przewidywały zakup 32 wozów dowódczo-rozpoznawczych R-1 i rozpoznawczych R-2 (8+24), oparte na podwoziach w układzie 6×6. Ostatecznie z trzyosiowego Rosomaka zrezygnowano w 2006 r. i podjęto decyzję, że także wozy rozpoznawcze powstaną na bazie wozów 8×8 - ze zdalnie sterowanym stanowiskiem strzeleckim zamiast wieży Hitfist-30P. Przystąpiono wówczas do przygotowania skorygowanych wymagań, jednak umowę na realizację pracy rozwojowej mającej na celu opracowanie dwóch prototypów wozów rozpoznawczych, tym razem znów opartych na wersji bojowej w odmianie pływającej, Departament Polityki Zbrojeniowej MON podpisał z Wojskowymi Zakładami Mechanicznymi S.A. (obecnie Rosomak S.A.) dopiero 5 września 2008 r. Na tym etapie wojsko planowało zakup 16 wozów R-1 i 34 R-2. Szybko jednak jej realizacja została wstrzymana – już na etapie uzgodnienia projektów pojazdów i ich zestawu wyposażenia. Ta sytuacja – z przerwami – trwała do 2014 roku. Z impasu nie udało się wyjść nawet po prezentacji na MSPO 2012 demonstratora wozu rozpoznania ogólnowojskowego, wyposażonego m.in. w optoelektroniczną głowicę obserwacyjną i stację radiolokacyjną pola walki na wysuwanym teleskopowo maszcie, system lokalizacji wystrzałów, a także rozbudowane środki łączności i przetwarzania danych, tworzące system gromadzenia, obróbki i transmisji danych rozpoznawczych. Przełamano go dopiero w 2014 r., kiedy na bazie uzgodnionych z Inspektoratem Uzbrojenia wymagań pracę wznowiono. Nowy jej harmonogram przewiduje finalizację zadania do końca pierwszego kwartału roku 2017, do kiedy oba wozy mają przejść badania kwalifikacyjne. Dostawy seryjnych pojazdów miałyby zostać zrealizowane w latach 2017-2020 (2+24+24), a wszystkie miałyby powstać w oparciu o wcześniej wyprodukowane wozy z wieżą Hitfist-30P. Ze względu na dostępność nośników, wozy prototypowe, które skompletowane zostały latem bieżącego roku, powstały w oparciu o transportery różnych odmian. Dowódczo-rozpoznawczy R-1 (WDR) bazuje na doświadczalnym pojeździe o zwiększonej wyporności i ze zmienionym, hydraulicznie rozkładanym falochronem, zaś prototyp wersji R-2 (WR) na pojeździe w wersji afgańskiej, z pancerzem dodatkowym i zdemontowanymi pędnikami śrubowym.

Requirement for such vehicles was written in the beginning of the Polish wheeled APC program in 2002. The plan was to buy 32 units: R-1 command-scout vehicles and regular scout vehicles (8+24), based the six-wheeled chassis. Finally the three-axis Rosomak was discarded in 2006 and the decision was made, that scout vehicles will base also on 8 X 8 chassis - with remote controlled weapon station replacing Hitfist-30P turret. The process of correcting the requirements was started, but the contract for developing two prototype scout vehicles, this time based on standard version with swimming capability, was signed by MoD with Wojskowe Zakłady Mechaniczne Ltd (currently Rosomak Ltd.) not until 5th September 2008. On this stage the military planned to buy 16 vehicles R-1 and 34 R-2s. The decision process was stopped however on very early level - developing the projects of the vehicles and their equipment sets. This situation, with some intermissions, lasted until 2014. The deadlock didn’t end not even in 2012, when during MSPO a demonstrator of general military scout vehicle was shown. It was equipped with electro-optical observation head, battlefield radar on telescopic mast, gunshot localization system, advanced communication and data processing systems, which could gather, process and transmit acquired information The impasse ended in 2014 when, basing on requirements of the Armament Inspectorate, the works were restarted. According to the new roadmap, the task will be finalized by the end of the first quarter of 2017, when both types of vehicles would finish their qualifying trials. Deliveries of serial production vehicles would be made in subsequent years 2017-2020 (2+24+24), and every unit will be made basing on the already produced vehicles with Hitfist-30P turret. Because of the availability of the chassis, the prototype vehicles, which were completed in summer this year, were made on the basis of APCs of many sorts. Command-scout R-1 (WDR) demonstrator is based on experimental vehicle with higher displacement and with changed, hydraulically erected trim vane. The R-2 (WR) prototype – on the “Afghan” version with additional armor and with removed hydrojet propellers. Both vehicles got additional reconnaissance equipment, communication, and data processing systems, enabling them to perform missions in any environment and with cooperation with systems from other NATO nations.

Jeden z pierwszych czołgów Leopard 2A4, które przeszły przegląd F6 w Zakładach Mechanicznych Bumar-Łabędy S.A. One of the first Leopard 2A4 tanks, which went under a level F6 servicing in Mechanical Works Bumar-Łabędy Ltd.

Andrzej Kiński

Modernizacja polskich Otwarcie - demonstrator czołgu Leopard 2PL w hali zakładów Rheinmetall Landsysteme w Unterlüß tuż przed przewiezieniem do Polski w celu zaprezentowania na MSPO 2016. Leopard 2PL tank demonstrator in Rheinmetall Landsysteme’s hall in Unterlüß, just before sending to Poland, to be shown on MSPO 2016. Photo ZM Bumar-Łabędy.

Modernization of Polish Leopard 2A4 tanks Modernizacja polskich czołgów podstawowych Leopard 2A4 do standardu Leopard 2PL to jeden z najważniejszych programów modernizacji Wojsk Lądowych zapisanych w Planie modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 2013-2022. Od kilku miesięcy realizuje go konsorcjum w składzie: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. i Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy S.A. z Gliwic, przy istotnym udziale kilku innych przedsiębiorstw należących do PGZ, zaś strategicznym partnerem modernizacji jest niemiecka firma Rheinmetall Landsysteme GmbH, należąca do koncernu Rheinmetall Defence. Modernization of the Polish Leopard 2A4 main battle tanks to the Leopard 2PL standard is one of the most important programs of modernization of Polish Army, included in the Technical Modernization of Polish Armed Forces Plan for 2013-2022. Since a few months the program is carried on by a consortium, consisting of Polish Armament Group S.A. (PGZ) and Mechanical Works Bumar-Łabędy S.A. from Gliwice, in cooperation with some more companies of the PGZ. The German Rheinmetall Landsysteme GmbH Company, the part of Rheinmetall Defence, is a strategic partner for the modernization. On 28th December 2015 the contract was signed by Armament Inspectorate of Polish Ministry of National Defense and the mentioned consortium of the companies involved in overhauls and modernization of the tanks, the event took place in the Radom’s facility of the PGZ. The contract is worth of 2 billion 415 million of PLN, the modernization of the 128 Leopard 2A4 tanks o the Leopard 2PL standard is to be completed by 30th November 2020, there is also an option to modernize 14 more till 30th November 2021. Before the modernization, all the tanks are to undergo major overhauls on F6 level and are to be made fully serviceable, according to separate contract, with additional costs to the customer. Beside the tank modernization, the contractors will modernize the simulators and training devices at the Leopard Training Center in Świętoszów, which will also be upgraded to the Leopard 2PL standard, they will also provide full-life logistic support package and they will deliver MES-3 special tool sets to the customer. The technical documentation for some parts of the modernization and all necessary user manuals of the tanks and simulators are also to be developed by the contractors. The contractors are also responsible for the training package, covering the training of tank crews and instructors, and also training of maintenance personnel. Thought the most of the works will be conducted by Polish contractors and their subcontractors, some of the works will be subcontracted to the foreign companies, the expertise support is also expected from the strategic partner - Rheinmetall Landsysteme GmbH, the part of Rheinmetall Defence. The overall modernization design is to be developed by the Rheinmetall Landsysteme GmbH and the modernization documentation is to be fully prepared by that company. The prototype of the modernization and initial batch is also to be made by Rheinmetall, and then the German company will support ZM Bumar-Łabędy in launching of the full-scale modernization, transferring the know-how and delivering the necessary tools. The companies belonging to Rheinmetall Defence will assist Polish contractors in acquiring the imported spare

2 4 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

w w w. z b i a m . p l

Maciej Szopa

Bezzałogowce

dla Sił Zbrojnych RP UAVs for Polish Armed Forces

W czasie Szczytu NATO i Światowych Dni Młodzieży w lipcu br. nadzór sprawowały BSP Elbitu, w tym należący do kategorii MALE Hermes 900. During the NATO summit and World Youth Day tis year in July, the supervision was performed by Elbit System’s UAV’s including the MALE class Hermes 900.

O bezzałogowych systemach powietrznych w kontekście zdobywania nowych zdolności przez Siły Zbrojne RP i inne polskie służby porządku publicznego, mówi się już od lat. I chociaż pierwszy sprzęt tego typu pojawił się w Wojsku Polskim już w 2005 roku i do tej pory, dla Wojsk Lądowych i Wojsk Specjalnych, zakupiono ponad 35 zestawów mini-BSP szczebla taktycznego (kolejne cztery kupiła m.in. Straż Graniczna), to program systemowych zakupów do dzisiaj pozostaje na papierze. Niedawno, na szczeblu kierownictwa Ministerstwa Obrony Narodowej, zapadły w tej sprawie nowe decyzje. The unmanned air systems being part of future capabilities of the Polish armed forces and other uniformed services are discussed for many years. Although first such systems were introduced in Polish Army already in 2005, to date Army and Special Forces have purchased more than 35 tactical mini-UAV sets (further four were acquired by Border Guard), but the framework for purchasing program still remains on paper. Recently Ministry of Defence has made new decisions regarding this case. rzede wszystkim, zgodnie z deklaracjami z połowy lipca 2016 r., jak najwięcej bezzałogowych systemów zostanie zamówionych bezpośrednio w polskim przemyśle, ale pod tym określeniem należy rozumieć firmy znajdujące się pod kontrolą Skarbu Państwa, a nie podmioty prywatne (chyba, że ściśle współpracujące z Polską Grupą Zbrojeniową). Siły Zbrojne RP nadal mają pozyskać systemy BSP siedmiu klas. Sześciu - zgodnie z obowiązującym nadal Planem modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2013-2022, decyzja o pozyskaniu siódmego zapadła w lipcu br.

According to statements issued by MoD in July 2016, Polish industry should deliver as much as possible of UAV systems. This definition applies mostly to the state-controlled companies, not private or joint-stock entities, although it may apply to the companies closely cooperating with Polish Armament Group (PGZ). The Polish Armed Forces would still acquire seven UAS classes. Six were already included in the current technical modernization program for the Polish armed forces for 2013-2022; the decision to acquire the seventh tier was made in July this year.

Duże systemy rozpoznawczo-bojowe

Large surveillance and armed systems

Największymi i najdroższymi polskimi systemami bezzałogowymi mają być te należące do klasy MALE (Medium Altitude Long Endurance – operujące na średnich wysokościach, o dużej długotrwałości lotu), określane kryptonimem Zefir. Polska planuje pozyskać cztery takie zestawy, po trzy aparaty latające w każdym, które pojawić miałyby się w służbie w latach 2019-2022. Zefiry mają dysponować promieniem operacyjnym od 750 do nawet 1000 km i wykonywać zadania na korzyść całych Sił Zbrojnych RP. Byłyby to przede wszystkim misje rozpoznawcze, ale polskie MALE mają także być zdolne do wykonywania uderzeń na cele „uprzednio rozpoznane” albo wykryte samodzielnie przez własne sensory pokładowe. Uzbrojenie Zefira miałyby stanowić m.in. kierowane pociski „powietrze-ziemia”, a zapewne także niekierowane pociski rakietowe i bomby szybujące. Polskie MON prowadziło rozmowy w sprawie największych systemów bezzałogowych z amerykańską firmą General 6 6 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

– modular technical support vehicle - when the vehicle is provided with specialized equipment (a crane, a dozer, towing equipment, winch system, etc.); – chassis for 155mm gun-howitzer; – combat engineer vehicle, for example mine detection vehicle with electronic mine detector or hydro-acoustic detector; – heavy transport vehicle with trailer for load. The second proposal is the Tur V 4x4 armored vehicle. It has been developed to meet requirements for Multi-role Special Operations Force Vehicle (earlier known under Pegaz code name). An order for a few hundred vehicles is expected, with 105 ordered during 2017-2022 for SOF and Military Police service and ultimate order for 280 vehicles (150 for SOF and 130 for MP). After 2022 also the Army is expected to order considerable number of these vehicles. The AMZ-KUTNO Company started works on such vehicle in 2014 and already in August 2015 the prototype was ready. Tur V is important for the company since it was developed basing on the chassis, which

Obecnie przeglądy czołgów realizowane są przy współpracy specjalistów z Niemiec, ale stopniowo większość prac realizować będą polscy specjaliści. To dobre przygotowanie do udziału w procesie modernizacji czołgów. Currently the checking of tanks is performed with cooperation of German specialists, but gradually most of the works will be performed by Polish. It is a good preparation for participation in tanks modernization proces. Photo Fot. Andrzej Kiński.

czołgów Leopard 2A4

Oba wozy otrzymały dodatkowe wyposażenie rozpoznawcze, środki łączności i przetwarzania danych, umożliwiające wykonywanie zadań w każdych warunkach i we współpracy z analogicznymi systemami innych państw NATO. Dowódczo-sztabowy R-1 wyposażono m.in. w teleskopowo podnoszony maszt, na którym założono stację radiolokacyjną pola walki ACAR Ground Surveillance Radar firmy Aselsan i optoelektroniczną głowicę obserwacyjną firmy FLIR Systems. Dodatkowo, na wieży, zamontowany został panoramiczny przyrząd obserwacyjny Janus firmy Leonardo Land & Naval Defence Electronics (dawniej SELEX Galileo), a także głowica czujnikowa systemu lokalizacji strzałów Ferret kanadyjskiej firmy MacDonald Dettwiler & Associates (MDA). Radar będzie można zdemontować z masztu i ustawić na trójnogu. Do działań poza pojazdem służyć będzie także inne wyposażenie wynośne, m.in.: dzienno-nocny przyrząd obserwacyjny i mikrofon kierunkowy na trójnogu, a także system ochrony bliskiej. Ze względu na charakter działań wozu otrzymał on znacznie bardziej rozbudowane środki łączności, obejmujące m.in.: drugą radiostację UKF, radiostację do łączności z lotnictwem, radiostację KF, radiostację szerokopasmową. Zmodyfikowano także system łączności wewnętrznej, aby m.in. dostosować go do współpracy z nowymi środkami łączności, a także umożliwić bezprzewodowy dostęp zwiadowcom znajdującym się poza pojazdem. W związku z rozbudową wyposażenia niezbędne stało się zastosowanie nowego systemu zasilania elektrycznego, a także pomocniczej jednostki napędowej (APU), zamontowanej w pojemniku z lewej strony tylnej płyty kadłuba. Bezpośrednio zasila on odbiorniki prądem stałym. Załogę wozu tworzy pięciu żołnierzy: dowódca (jednocześnie dowódca drużyny rozpoznawczej), działonowy, dwóch zwiadowców-operatorów i kierowca. Dowódca zajmuje stanowisko w wieży, po jej prawej stronie, i dysponuje monitorem Zautomatyzowanego Systemu Rozpoznania, ma także możliwość sterowania głowicą Janus. Obaj zwiadowcy-operatorzy, podczas pracy w pojeździe, mają swe stanowiska tuż za koszem wieży (żołnierz po lewej stronie siedzi tyłem do kierunku jazdy, po prawej - przodem), każdy z nich dysponuje terminalem Zautomatyzowanego Systemu Rozpoznania w tym jednym wynośnym. Żołnierz mający stanowisko przy lewej burcie obsługuje głowicę optoelektroniczną i radar zamontowane na maszcie. Pojazd został wyposażony w dzienno-nocny system obserwacji dookólnej i detekcji zagrożenia z sześcioma zespołami kamer (dwa przednie, dwa boczne i tylny). Masa bojowa R-1 wzrosła do 23 300 kg (wersja pływająca), ale spadła za to - do 8 km/h prędkość pływania. Kąt natarcia w tej wersji wynosi 40°. W przypadku wozu R-2, wyposażenie jest uboższe - pojazd ten nie ma masztu z głowicą optoelektroniczną i radarem, dysponuje także zubożonym zestawem środków łączności. Stanowisko operatora-zwiadowcy, zajmującego stanowisko po lewej stronie, ma uboższe wyposażenie niż w R-1 i monitor o mniejszej przekątnej. We wnętrzu R-2, z powodu braku komory kryjącej maszt i zamontowane na nim systemy, jest więcej miejsca, stąd znalazły się w nim stelaże z dodatkowym, wynośnym wyposażeniem rozpoznawczym. Oba prototypowe wozy rozpoznawcze czekają obecnie badania zakładowe. Ich pomyślny przebieg będzie przepustką do rozpoczęcia badań kwalifikacyjnych, które zakończyć się powinny zimą przyszłego roku. Na razie trudno powiedzieć, jakie będą dalsze losy Rosomaków R-1 oraz R-2 i czy rzeczywiście w przyszłym roku zostanie podpisana umowa na dostawę seryjnych pojazdów. Niemal pewne w docelowej postaci są zmiany w ich wyposażeniu w stosunku do obecnie zabudowanego, otwarta pozostaje także kwestia odmian rozpoznawczych wozów z wieżą bezzałogową ZSSW-30. Miejmy nadzieję, że na przyszłorocznym MSPO na część z tych pytań będzie można uzyskać odpowiedzi.

Command R-1 version was given a telescopic risen mast, on which was placed ACAR Ground Surveillance Radar provided by Aselsan and electro-optic observation head from FLIR Systems. Additionally, on the turret, a panoramic observation device – Janus – from Leonardo Land & Naval Defence Electronics (previously SELEX Galileo) was placed. Also on the turret was placed a sensor head of the gunshot localization system Ferret, made by Canadian company MacDonald Dettwiler & Associates (MDA). It will be possible to demount radar from the mast and place it on a tripod. For tasks outside the vehicle, there will be also other portable equipment available, among it: day/night observation device, directional microphone on a tripod and also close protection system. Because of the types of it’s missions, it got a much more developed communication systems, comprising of (among others): second FM wave radio station, radio station to communicate with air units, HF and broadband radio stations. The internal communication system was also modified, so it can interoperate with new communication equipment, and also enable wireless access for the troops outside the vehicle. Because of adding the new equipment it was necessary to use a new electric system, and an auxiliary power unit (APU), mounted in a container on the left side of the rear chassis plate of the vehicle. It powers the receivers with DC. The crew consists of five soldiers: commander (who is also a scout team commander), gunner, two scouts-operators and a driver. Commander’s station is in a turret, on it’s left side. He has access to a monitor of the Automatic Reconnaissance System. He can also control the head of Janus system. Both scout-operators, during their work in a vehicle, have their stations just behind a turret’s base (soldier on the left side sits in the opposite direction then the course of a ride, soldier on the right – in the direction a ride). Both have Automated Reconnaissance System terminals, one of it is portable. Soldier sitting by the left side controls an electro-optical head and radar mounted on a mast. The vehicle is equipped with day-night 360 deg. observation and danger detection system with six sets of cameras (two in the front, two on the sides and one on the back). Operational mass of R-1 risen to 23 300 kg (swimming version), but it’s speed in the water dropped to 8 km/h. The angle of attack of this version is 40°. In case of R-2 vehicle, the equipment is poorer – vehicle doesn’t have a mast with an electro-optical head or radar and have also poorer communication systems. Station of a scout-operator on the left side has worse equipment and a smaller monitor. Inside of R-2, due to lack of chamber for telescopic mast and its systems, there’s more room and because of this there are additional racks with portable scout equipment. Both prototype reconnaissance vehicles are awaiting industrial trials. If they will end with success, it will be a pass for qualification trials, which can end in winter next year. So far it is diffic

Special issue • 2 0 1 6 Wojsko i Technika 21

www.zbiam.pl

Umowa pomiędzy Inspektoratem Uzbrojenia MON i konsorcjum firm mających wyremontować i zmodernizować czołgi została podpisana 28 grudnia 2015 r. w radomskiej siedzibie Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Jej wartość wynosi ok. 2,415 mld PLN i przewiduje ona przeprowadzenie do 30 listopada 2020 r. modernizacji 128 czołgów do wersji 2PL (z opcją na modernizację do 30 listopada 2021 r. kolejnych 14), a wcześniej wykonanie przeglądów wszystkich wozów na poziomie F6 i doprowadzenie ich do pełnej sprawności technicznej na podstawie odrębnej umowy (koszt tych prac nie został wliczony do wartości umowy bazowej). Poza tym wykonawcy zrealizują dodatkowe przedsięwzięcia: modernizację trenażerów i symulatorów Ośrodka Szkolenia Leopard w Świętoszowie do standardu wersji 2PL; dostarczenie pakietu logistycznego umożliwiającego zapewnienie wsparcia eksploatacji czołgów w całym ich cyklu życiowym – zestawów narzędzi specjalnych MES-3; modyfikację i – tam gdzie to będzie niezbędne – opracowanie dokumentacji technicznej (TDv) czołgu oraz dokumentacji technicznej symulatorów i trenażerów w wersji 2PL; a także pakiet szkoleniowy, obejmujący szkolenie załóg wozów i instruktorów oraz personelu technicznego. Choć polscy konsorcjanci i ich krajowi podwykonawcy oraz poddostawcy zrealizują większość prac, to na ich pewnych etapach nieodzowne będzie wsparcie przez firmy z zagranicy, a przede wszystkim partnera strategicznego – firmę Rheinmetall Landsysteme GmbH, należącą do grupy Rheinmetall Defence. To właśnie Rheinmetall Landsysteme odpowiadać będzie za opracowanie projektu modernizacji czołgu, będzie uczestniczył w przygotowaniu dokumentacji technicznej, wykona prototyp wozu wersji 2PL i czołgi partii próbnej, udzieli także ZM Bumar-Łabędy niezbędnego wsparcia technicznego w uruchomieniu produkcji wozów seryjnych oraz dostarczy niezbędne narzędzia i przekaże know-how. Firmy Rheinmetall Defence będą także wspomagać polskie podmioty w pozyskiwaniu części zamiennych z importu, niezbędnych w dalszym okresie eksploatacji czołgów. Wartość

Special issue • 2 0 1 6 Wojsko i Technika 11

www.zbiam.pl

Premiera rozpoznawczych Rosomaków

Rozwój polskich Wojsk Specjalnych / The development of Polish Special Operations Forces Hubert Królikowski ....................................58

www.zbiam.pl

Modernization and Rearmament

72 Gorący Hasztag „#T129forPoland” / Hot and High Hashtag; “#T129forPoland” ...................................... 77

Czy wreszcie doczekamy się nowych samolotów dla VIP-ów? / Are we to finally have new VIP aircraft? Łukasz Pacholski ....................................... 90

www.zbiam.pl

Since 2015 International Defence Industry Exhibition (MSPO) in Kielce, there was not a significant number of contract signed for the delivery of new equipment. New Polish government announced reconstruction of the Polish Armed Forces Modernization Plan 2013-2022. During annual briefing of the senior personnel of the Polish Ministry of National Defence, Minister Antoni Macierewicz pointed out 5 priority areas which are meant to boost security of Poland, namely: creation of the Territorial Defence; modernization of the air defence; development of armoured forces; focus on cyberdefence; military security at the Baltic Sea. Minister Macierewicz highlighted that in order to accomplish the updated Modernization Plan, there is a need for much bigger budgetary spending than previously thought. One of the priorities pointed out by Minister Macierewicz is the development of armoured forces. Key project in this area is armoured fighting vehicle programme called Gepard. Nonetheless, in July 2016, chief of the Armament Inspectorate general-brigadier Adam Duda announced that development works made under the umbrella of the National Centre for Research and Development was on hold until redefinition of requirements for the future armoured vehicle is completed. Decision on this matter was already made several month ago in the General Staff of the Polish Armed Forces. There were several factors for this decision, such as: Russian-Ukrainian conflict; Construction of a new Russian Armata main battle tank and an announcement of common development of a successor of Leopard 2 and Leclerc MBTs by the Franco-German consortium KNDS. While aforementioned problem remains, programme Borsuk of a future floating armoured fighting vehicle on tracked chassis is being developed by the consortium leading by the Huta Stalowa Wola company. Other two armoured projects currently being developed under the umbrella of the National Centre for Research and Development are light armoured reconnaissance vehicle (LOTR) and a new 8×8 wheeled armoured vehicle. There is however no final decision on the configuration of these vehicles and production will not start in a foreseeable future. Hence, previous contracts signed by the Armament Inspectorate has been related to the equipment already existing in the land forces or are currently being delivered. These contracts were related to the modernization, rearmament and retrofitting of tanks as well as Rosomak wheeled armoured vehicles and their special versions. November 9, 2015, the Armament Inspectorate signed a contract with Rosomak company for the delivery of 27 heavy wheeled recovery vehicles worth

1 0 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

Eurofighter – wyjątkowa platforma / Eurofighter – platform of choice ...... 86

Dział reklamy i marketingu / Department of advertising and marketing: Anna Zakrzewska anna.zakrzewska@zbiam.pl

Umowy podpisane w ostatnich 12 miesiącach dotyczyły także dozbrojenia i doposażenia Rosomaków. Contracts signed in last 12 months concerned also additional arming and equipping of Rosomaks.

Jednym z priorytetów wskazanych przez ministra Macierewicza jest rozwój wojsk pancernych. Kluczowym projektem jest w tym obszarze program Gepard, czyli wóz wsparcia bezpośredniego. Jednak w lipcu 2016 r. szef Inspektoratu Uzbrojenia gen. bryg. Adam Duda poinformował, że praca rozwojowa realizowana pod auspicjami Narodowego Centrum Badań i Rozwoju została wstrzymana do czasu zakończenia redefinicji wymagań dla przyszłego pojazdu bojowego. Decyzja w tej sprawie została wypracowana już kilka miesięcy wcześniej w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Wpływ na to miało kilka czynników, takich jak: konflikt rosyjsko-ukraiński, opracowanie nowego czołgu podstawowego Armata w Rosji oraz zapowiedź wspólnego opracowania następcy Leclerca i Leoparda 2 przez niemiecko-francuskie konsorcjum KNDS. Natomiast kontynuowany jest w dotychczasowym kształcie program Borsuk, dotyczący opracowania perspektywicznego, pływającego gąsienicowego bojowego wozu piechoty, realizowany przez konsorcjum z Hutą Stalowa Wola S.A. na czele. Inne dwa projekty pancerne realizowane jako prace rozwojowe Narodowego Centrum Badań i Rozwoju to: lekki opancerzony transporter rozpoznawczy (LOTR) i nowy kołowy transporter opancerzony w układzie 8×8.

Comp@n - elastyczny system łączności / Comp@n – flexible communication system Wojciech Zawadzki .....................................30 Redakcja / Editorial Staff: Redaktor prowadzący / Leading editor: Maciej Szopa, maciej.szopa@zbiam.pl

Jednak kształt ich realizacji nie został przesądzony, a wdrożenie tych pojazdów do produkcji to perspektywa wielu lat. Na razie więc kontrakty zawierane przez Inspektorat Uzbrojenia związane były ze sprzętem pancernym, który jest już w Wojskach Lądowych lub jest w toku dostaw. Podpisywane umowy dotyczyły modernizacji, dozbrojenia i doposażenia czołgów, a także kołowych transporterów

Modernizacja i dozbrojenie

Nowe śmigłowce dla Sił Zbrojnych RP / New helicopters for Polish Armed Forces Paweł Bondaryk .........................................72

Demonstrator czołgu Leopard 2PL Demonstrator of the Leopard 2PL tank

Samobieżny 120 mm moździerz Rak. Wiosną tego roku podpisano umowę na zakup 64 takich pojazdów i 32 artyleryjskich wozów dowodzenia. Self-propelled 120 mm mortar Rak. In the spring 2016 the contract was signed to buy 64 such vehicles and 32 artillery command vehicles.

Głównymi beneficjentami kontraktów podpisywanych na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy przez Inspektorat Uzbrojenia były firmy krajowe. Domestic companies were main beneficiaries of the contracts signed by the Armament Inspectorate in the last 12 years.

The largest and most expensive Polish unmanned air systems should be MALE-class (Medium Altitude Long Endurance) ones, codenamed Zefir (Zephyr). Poland plans to acquire four sets of such UAVs, each consisting of three aircraft, to enter service between 2019 and 2022. Zefirs should have operating radius of 750 to 1000 km and perform tasks for the benefit of entire Armed Forces. These would be primarily reconnaissance missions, but future Polish MALE should also be able to strike on "previously identified” targets, or the ones detected by UAV’s own sensors. Zefirs should be armed, among others, with guided air-to-ground missiles, and probably also unguided missiles and gliding guided bombs. Polish Ministry of Defence held talks about the largest UCAV systems with the US General Atomics company (possibly regarding the MQ-9 Reaper) and Israeli Elbit (Hermes 900). Interestingly, SkyEye, a system developed by Elbit – long-range stabilized w w w. z b i a m . p l

Zasadniczy zakres modernizacji czołgów Leopard 2A4 do standardu Leopard 2PL ›› zwiększenie odporności balistycznej wieży do poziomu czołgów odmiany A5+ poprzez montaż zewnętrznego systemu dopancerzenia i wielowarstwowych wykładzin przeciwodpryskowych wewnątrz (dostawca technologii IBD Deisenroth Engineering, kompletacja na licencji i dostawy – Rosomak S.A.); ›› wymiana układu stabilizacji armaty i napędów wieży z hydraulicznych na wyłącznie elektryczne EWNA (dostawca technologii Jenoptik Defence & Civil Systems ESW, produkcja i dostawy podzespołów – ZM Tarnów S.A.); ›› zwiększenie możliwości ogniowych poprzez umożliwienie wykorzystania nowych typów i rodzajów amunicji (DM63 i DM11, czy też ich polskich odpowiedników, jeśli przejdą certyfikację RWM), co będzie wymagało także modernizacji armaty (wymiana hamulca odrzutu, wymiana oporopowrotnika hydrauliczno-pneumatycznego na pneumatyczny, wskaźnika odrzutu oraz pojemnika na dna łusek, w celu użycia amunicji DM11 wprowadzony zostanie system jej programowania w zamku armaty ACM) i SKO, m.in. wprowadzenia elektronicznego spustu armaty (Rheinmetall Waffe Munition); ›› modernizacja przyrządów obserwacyjno-celowniczych działonowego EMES 15 i dowódcy PERI R17A1 (do standardu R17A3L4) poprzez montaż w nich kamer termowizyjnych III generacji KLW-1 Asteria lub ich bloków (Rheinmetall Defence Electronics i Airbus DS Optronics wspólnie z PCO S.A.); ›› zastosowanie monitora-pulpitu sterującego dowódcy CCMS umożliwiającego: alternatywną transmisję obrazu ze zmodernizowanego celownika EMES 15 i przyrządu PERI R17A3 L4, wykonywanie pełnego testu systemów wieżowych we współpracy ze zmodernizowanym blokiem testującym RPP, sterowanie systemami wieżowymi z poziomu dowódcy – pracę w trybie hunter-killer (RLS, RDE, RWM, Airbus DS Optronics); ›› zastosowanie szeregowej magistrali komunikacyjnej (CAN-BUS), łączącej między sobą wszystkie cyfrowe bloki elektroniczne (RLS, RDE); ›› ogólna poprawa bezpieczeństwa załogi poprzez zastosowanie układu przeciwwybuchowego firmy Deugra z 4 butlami ze środkiem gaśniczym DeuGen-N i modernizacja całego układu przeciwpożarowego poprzez wymianę węży i rurek doprowadzających środek gaśniczy oraz montaż nowej jednostki sterującej; ›› poprawa świadomości sytuacyjnej kierowcy poprzez montaż dzienno-nocnej kamery cofania kierowcy KDN-1T (PCO S.A.); ›› montaż pomocniczego zespołu prądotwórczego (APU) o mocy 17 kW (RLS); ›› zastosowanie dodatkowych koszy transportowych na zewnątrz wieży, a także schowków i uchwytów; ›› przystosowanie wyposażenia holowniczo-ewakuacyjnego do zwiększonej do 60 ton masy bojowej czołgu. Opcje: po wyborze przez MON systemu zarządzania polem walki (BMS), co ma nastąpić w bieżącym roku, możliwe będzie – po podpisaniu stosownego aneksu i wydzieleniu na to środków – rozszerzenie zakresu modernizacji o montaż BMS i współpracujących z nim systemów łączności, utajniania i transmisji danych.

Modernization of the Leopard 2A4 tankd to the Leopard 2PL standard covers: ›› enhancing of the ballistic protection to the level of the Leopard 2A5+ tanks through adding external armor and multi-latter anti-spatter covering inside (technology delivered by the IBD Deisenroth Engineering, licensed to Rosomak S.A., who will conduct the works) ›› changing the gun stabilization and turret power from hydraulic to exclusively electrical system EWNA (technology delivered by Jenoptik Defence & Civil Systems ESW, manufacturing and delivery of the components – ZM Tarnów S.A.); ›› enhancement of the firepower by adopting the gun to the new types of ammunition (DM63 and DM11, or their Polish equivalents, if they will pass RWM certification), which will demand the modernization of the gun - replacing the muzzle brake, replacing the hydro-pneumatic recoil mechanism by pneumatic recoil mechanism, replacing the recoil indicator, replacing the container for the shells’ bottoms. To use the DM11 programmable fuze a ACM system for its setting will be mounted in the gun’s chamber. The fire control system will be also modernized by introducing of electronic gun trigger (Rheinmetall Waffe Munition); ›› modernization of the EMES 15 observation and fire control unit of the gunner and PERI R17A1 commander’s observation unit (to the R17A3L4 standard) through the mounting III generation KLW-1 Asteria thermal imagery cameras and their boxes (Rheinmetall Defence Electronics and Airbus DS Optronics together with PCO S.A.); ›› introduction of the CCMS display-control unit for the commander, enabling alternative image transmission from modernized EMES 15 sight and PERI R17A3 L4 unit, conducting of full tests of the turret systems in cooperation with the modernized RPP testing unit, controlling of the turret system by the commander, the work in the hunter-killer (RLS, RDE, RWM, Airbus DS Optronics); ›› introduction of the Controller Area Network communication bus (CAN-BUS), connecting all the digital electronics bus (RLS, RDE); ›› general improvement of the crew safety by using anti-explosion system of the Deugra Company with four extinguisher battles with DeuGen-N extinguish liquid and modernization of the whole fire-protection system through replacing extinguish mean pipes and mounting of the new control unit; ›› enhancement of the driver’s situation awareness through mounting of the KSN-1T day-night reverse drive camera (PCO S.A.); ›› mounting of the auxiliary power unit (APU) of the 17 kW power (RLS); ›› mounting additional equipment baskets on the turret, and also boxes and handles; ›› adopting the evacuation and towing equipment for the increased to 60 tons combat vehicle weight. Options: when the Ministry of National Defense selects the Battlefield Management System (BMS), which is to take place this year, it will be possible to enhance the range of the modernization by the mounting of the BMS terminal and communication systems supporting it, with their encrypting and coding devices for data distribution. It is necessary to sign an annex to the contract and providing financial means, to implement the above.

Rosomak S.A. (kompletacja i dostawa elementów dodatkowego opancerzenia wieży), Ośrodek Badawczo-Rozwojowy OBRUM Sp. z o.o. z Gliwic (naprawy wynikowe i modernizacja symulatorów oraz trenażerów). W przededniu rozpoczęcia kieleckiego MSPO, ZM Bumar-Łabędy przejęły 59 spośród zaplanowanych na bieżący rok do przeprowadzenia przeglądów F6 64 czołgów, a spośród nich gotowych było osiem. Jeden z nich trafi wkrótce do Wojskowego Instytutu Techniki Pancernej i Samochodowej w celu pełnej weryfikacji charakterystyk czołgu przed modernizacją, kolejnych sześć zostanie przekazanych do Rheinmetall Landsysteme w celu wykonania wozu prototypowego modernizacji i czołgów przdseryjnych. Na MSPO zostanie po raz pierwszy wystawiony demonstrator zmodernizowanego czołgu Leopard 2PL w dużej mierze odpowiadający (przynajmniej zewnętrznie) konfiguracji docelowej.

components), Research & Development Center OBRUM Ltd from Gliwice (repairs and modernization of the simulation and training systems). Just before the MSPO Kielce military trade started, ZM Bumar-Łabędy accepted 59 tanks for the F6 overhauls, it is planned that totally 64 tanks are to start modernization this year. Works on eight tanks has been completed. One of them will be soon delivered to Military Institute of the Armor and Automotive Technology, to verify the vehicle’s performance before the modernization. The next six will be handed over to Rheinmetall Landsysteme to make prototype and five initial batch vehicles. A demonstrator of the modernized Leopard 2PL tank will be for the first time presented on the MSPO Kielce. It will be, especially externally, very close to the final configuration. Andrzej Kiński

2 8 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

w w w. z b i a m . p l

Maciej Szopa

Według pierwotnego projektu Hipopotam miał być bazą dla kołowego transportera rozpoznania inżynieryjnego, możliwe są jednak inne jego zastosowania. According to the original project Hipopotam was going to be a base for engineer reconnaissance vehicle, there are other other options fot it’s use.

Hipopotam i Tur V tegoroczne propozycje AMZ-KUTNO

Hipopotam and Tur V - the newest proposals from AMZ-KUTNO Firma AMZ-KUTNO S.A. to obecnie największy prywatny producent pojazdów opancerzonych w Polsce. Praktycznie co roku na jej ekspozycji na Międzynarodowym Salonie Przemysłu Obronnego w Kielcach prezentowane są nowości. W tym roku przedsiębiorstwo kładzie główny nacisk na dwa, konsekwentnie promowane i rozwijane od lat, produkty: ciężki pływający kołowy transporter opancerzony Hipopotam i pojazd opancerzony Tur V. Pierwszy z nich jest propozycją ciężkiego pojazdu kołowego do specjalistycznych zadań, uzupełniającego lżejszego Rosomaka, drugi to kandydat na perspektywiczny pojazd dla Wojsk Specjalnych. The AMZ-KUTNO S.A. Company is presently the biggest private manufacturer of armored vehicles in Poland. Practically every year during the MSPO Kielce, the company presents something new. This year the company emphasize two consequently promoted products developed during the recent years: Hipopotam heavy amphibious wheeled APC and Tur V armored vehicle. The first is proposed as a specialized APC to supplement the lighter Rosomak APC, while the second is proposed as a future special operations force vehicle.

KPTO Hipopotam powstał przed kilkoma laty w ramach projektu finansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Za jego opracowanie odpowiadało konsorcjum, którego liderem było AMZ-KUTNO S.A., a w jego skład wchodziły także: Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej, Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej, Wojskowa Akademia Techniczna, Politechnika Gdańska i Przemysłowy Instytut Motoryzacji. Wszystkie zasadnicze zespoły ośmiokołowego podwozia pojazdu, w tym: rama, zawieszenie i elementy przeniesienia napędu, zostały zaprojektowane od podstaw na potrzeby tej konstrukcji. Pierwsze informacje o nowym transporterze kołowym pojawiły się w roku 2011, kiedy zaprezentowano jego wizję komputerową i makietę. W roku kolejnym był już gotowy prototyp w wersji przeznaczonej jako pojazd bazowy Kołowego Transportera Rozpoznania Inżynieryjnego (KTRI). Producent niezwłocznie postanowił się nim pochwalić i Hipopotam został pokazany na wrześniowym MSPO. Od tej pory gigant z Kutna jest stałym bywalcem kieleckiego salonu, a przy okazji jednym z największych prezentowanych tam obiektów. Największym atutem Hipopotama jest jego zdolność do samodzielnego pokonywania przeszkód wodnych przy masie około 30 ton. Biorąc pod uwagę, że masa własna pojazdu wynosi 26 ton, daje to możliwość zabrania czterotonowego ładunku użytecznego! To bardzo dobry rezultat, czyniący z Hipopotama jedną z niewielu konstrukcji o podobnych cechach na świecie. To zaś połączone jest z wysoką odpornością na ostrzał jak na transporter kołowy - bazowy pancerz zapewnia 1 poziom ochrony balistycznej wg STANAG 4569A, ale dodatkowe opancerzenie kompozytowe pozwala

4 0 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

Hipopotam Armored Personnel Carrier (APC) has been developed a few years ago, as a project financed by Ministry of Science and Higher Education. The development works were conducted by a consortium led by AMZ-KUTNO S.A., the consortium included Military Engineering Institute, Military Technology Institute, Military Armor and Motor Transport Technology Institute, Gdańsk Institute of Technology, and Industrial Automotive Institute. All Największym atutem Hipopotama jest jego zdolność do samodzielnego pokonywania przeszkód wodnych przy masie około 30 ton. The biggest advantage of the Hipopotam is its capability to cross the water obstacles autonomously, while the APC’s weight is around 30 tons.

w w w. z b i a m . p l

Tur V – parametry techniczne Masa własna

Tur V – data sheet 9ton

Empty weight

9 tons

Ładowność

2tony

Useful load

2 tons

Dopuszczalna masa całkowita

11 tony

Maximum weight

11 tons

Napęd

silnik wysokoprężny MTU 6R / Iveco R6 240 kW/326KM

Powerplant

diesel engine MTU 6R/Iveco R6 240 kW / 326KM

Układ przeniesienia napędu

automatyczna, 6-biegowa skrzynia biegów Allison, skrzynia rozdzielczo-redukcyjna

Transmission

automatic, 6-gear gearbox Allison, reductor

Prędkość maks. na lądzie

100 km/h

Maximum road speed

100 km/h

w portfolio AMZ-KUTNO, że został oparty na własnym, specjalnie opracowanym dla tej konstrukcji, podwoziu. To także pierwszy samochód tej firmy o konstrukcji ramowej, z układem napędowym 4×4 i niezależnym zawieszeniem. To ostatnie stworzono przy współpracy renomowanej firmy Timoney, tej samej która współpracowała przy zawieszeniu dla Hipopotama. Kabina została zespawana z blach ze stali pancernej i może pomieścić pięciu żołnierzy. Zapewnia poziom 2 ochrony balistycznej wg STANAG 4569A (można ja zwiększyć do poziomu 3 poprzez założenie pancerza dodatkowego) i przeciwminowej 3a wg STANAG 4569B. Wewnątrz kabiny zamontowano pięć siedzisk na konstrukcji drążkowej, zamocowanych do stropu i wyposażonych w czteropunktowe pasy bezpieczeństwa. Opracowali je samodzielnie konstruktorzy z Kutna. Zbiorniki są samouszczelniające się i odporne na ostrzał pociskami 7,62 mm. Opony wyposażono we wkładki typu run-flat, pozwalające na jazdę po przebiciu opony z prędkością 50 km/h na dystansie 50 km. Tur V ma w stropie właz ewakuacyjny, na którym będzie można zamocować obrotnicę dla karabinu maszynowego, alternatywą jest zdalnie sterowane stanowisko ogniowe z 7,62 mm km lub 12,7 mm wkm bądź 40 mm granatnikiem automatycznym. Zaplanowano także montaż wyrzutni granatów dymnych. Pojazd ma bogaty zestaw wyposażenia dodatkowego: wyciągarkę o uciągu 70 kN, 2,5-m hol sztywny, układ klimatyzacji/ogrzewania, układ niezależnego ogrzewania silnika, system filtrowentylacji, system ochrony załogi przed skażeniami, system kontroli i regulacji ciśnienia w oponach. Czas pokaże czy polska firma zostanie dopuszczona do przetargu i uda jej się pokonać w rywalizacji konkurentów zagranicznych... 4 4 Wojsko i Technika 2 0 1 6 • Special issue

had been designed and developed by the company itself. It is the first vehicle of the company with the frame-based structure, with independent suspension for its 4x4 chassis. The suspension has been developed in cooperation with well known Timoney company, who also helped to developed suspension for Hipopotam APC. Citadel-type cab is welded of steel armor and can accommodate up to five soldiers. It provides the ballistic protection up to the level 2/ STANAG 4569A (with the additional armor it can be upgraded to level 3) and provides level 3A mine protection according to STANAG 4569B. There are five seats made from steel rods, attached to the cab’s ceiling and equipped with four-point safety belts. The seats have been designed by the engineers from AMZ-KUTNO S.A. The fuel tanks are of self-sealing type, resistant for 7.62mm rifle rounds hits. The tires were equipped with run-flat components, enabling to drive the vehicle with the speed up to 50 km/h at distance of 50 km on a flat tire. Tur V has an escape hatch in the vehicle’s roof, in which a MG can be mounted. Alternatively the vehicle can be armed with remotely controlled weapon unit with 7.62mm MG or 12.7mm HMG or 40mm automatic grenade launcher. Also smoke launchers can be mounted. The vehicle is equipped with 70 kN winch, 2.5m towing bar, AC/heater system, independent engine heating system, NBC protection system, tire-pressure monitoring and control system. Time will tell if the company will win the tender with foreign competitors... Maciej Szopa

w w w. z b i a m . p l

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2014 r.

Tworzymy wartość Twojego portfela

Bawmy się więc naszym pięknym polskim językiem, stosujmy RÓżne jego środki wyRazu, dopasowujmy go do RÓżnych sytuacji i partneRÓw, ale mówmy tak, żeby coś ważnego powiedzieć i powiedzieć to pięknie.

Hanna Gronkiewicz-Waltz prezydent Warszawy

4 8

2006

Szósta edycja

2002

2007

2003

2008

2004

2009

2005

2010

Druga edycja

siódma edycja

ósma edycja

Trzecia edycja

dziewiąta edycja

Czwarta edycja

piąta edycja

dziesiąta edycja

Tworzymy wartość Twojego portfela

STOWARZYSZENIE

w numerze Vol. XVII, nr 3 (50)

MAJ-CZERWIEC 2015

Szanowni Państwo! Mamy przyjemność zaprosić do lektury 50. jubileuszowego numeru magazynu „Poligon”. Pierwszy numer, o czym warto przypomnieć, ukazał się nieco ponad 9 lat temu, na początku 2006 r. Przez wszystkie lata staraliśmy się sprostać oczekiwaniom naszych Czytelników, dostarczając im interesujące i wartościowe merytorycznie materiały. Tak się złożyło, że najnowszy numer „Poligonu” ukazuje się w miesiącu, w którym obchodzić będziemy okrągłe rocznice bardzo ważnych wydarzeń historycznych. Stąd w naszym magazynie możecie Państwo znaleźć artykuły upamiętniające 100. rocznicę bitwy pod Gorlicami oraz 70. rocznicę zakończenia w Europie II wojny światowej. Bolonia, Budziszyn i Berlin to miejsca walk z kwietnia-maja 1945 r., które na zawsze wpisały się w historię Wojska Polskiego. Życzymy ciekawej lektury. Redakcja magazynu „Poligon”

NUMER 3

ISSN 1732-5323 INDEX 343625

J S K W O

Nr 3 (50)

W I K Ó O Ś N M I Ł

Y N G A Z M A

Nr 3(50)

210455

Nr 3 (50)

INDEX

ISSN 1895-3344

A Z Y N M A G

Cena:

Y C H O W L Ą D

MAJ-CZERWIEC

14,50

PLN (VAT

5%)

2015

Ó W Ś N I K M I Ł O

INDEX 210455

K W O J S

Nr 3(50)

W Y C H L Ą D O

MAJ-CZERWIEC

Cena: 14,50

PLN (VAT

5%)

2015

Maj-Czerwiec

ISSN 1895-3344

2015

BOLONIA

KIERUNEK

BOLONIA! KIERUNEK BITWA BOLONIA! OSTATNIA SU POLSKIEGO KIERUNEK BITWA KORPUSU KORPU BOLONIA

OSTATNIA POLSKIEGO 2. KORPUSU

WCY KOŚCIUSZKO W BERLINIE OSOBOWY KOŚCIUSZKOWCY

• BITWA

W BERLINIE

• KOŚCIUSZKOWCY

• BITWA

POD GORLICAMI

OSOBOWY

• WOJSKOWY

04 >

OSOBOWY

ISSN

1895-3344

04 >

ISSN 1895-3344

GAZ-69

TERENOWY

2 411 5 33 189 9 77

SAMOCHÓD

GAZ-69

Zobacz więcej...

TERENOWY WOJSKOWY W BERLINIE SAMOCHÓD OSOBOWY WOJSKOWY TERENOWY GAZ-69 KORPUS SAMOCHÓD 1. DOŃSKIODWRÓT • 1. GAZ-69

• TRAGICZNY DREZNA POD GORLICAMI GWARDII SPOD BITWA KORPUS PANCERNY PIECHOTY • 1. DOŃSKIODWRÓT 9. DYWIZJI POD GORLICAMI • TRAGICZNY

34112 895 3 9 771

BITWA DREZNA GWARDII PANCERNY PIECHOTY SPOD 9. DYWIZJI

M I Ł O Ś N I K Ó W

W O J S K

bitwa

POD GORLICAMI

Zobacz więcej...

L Ą D O W Y C H

Redaktor naczelny Mariusz Skotnicki mariusz.skotnicki@magnum-x.pl Zastępca redaktora naczelnego Zbigniew Lalak zbigniew.lalak@magnum-x.pl Redaktor Andrzej Kiński andrzej.kinski@magnum-x.pl Korekta Joanna Kozłowska

Bitwa pod Gorlicami. Polskie ślady zmagań w maju 1915 r.

Redakcja techniczna Adam Mojski adam.mojski@magnum-x.pl Stali współprawcownicy Norbert Bączyk, Jarosław Dąbrowski, Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński, Michał Mackiewicz, Wojciech Mazur, Tomasz Nowakowski, Bogdan Perzyk, Mirosław Zientarzewski. Wydawca Magnum X Sp. z o.o. al. Stanów Zjednoczonych 59 04-028 Warszawa tel.: 22 810 05 24, 810 05 37, 810 05 67 e-mail: magnum@magnum-x.pl www.magnum-x.pl

Ciężkie karabiny maszynowe wz. 30 przewożone na rowerach

Prezes Zarządu Andrzej Ulanowski Marketing Anna Zakrzewska tel.: 22 810 05 37, e-mail: marketing@magnum-x.pl

45 Tragiczny odwrót 9. Dywizji Piechoty spod Drezna

Dystrybucja i prenumerata Robert Sawicki tel.: 22 487 93 24 lub: 607 989 922 robert.sawicki@magnum-x.pl

w w w. ma g n u m- x . p l

Tomasz Nowakowski ........................4

Piotr Słupczyński ............................. 18

Mikołaj Łuczniewski ....................... 45

Reklamacje tel.: +48 607 989 922 biuro@magnum-x.pl

Kościuszkowcy w Berlinie

1. Doński Korpus Pancerny Gwardii. Drugi etap operacji „Bagration”, 4‒29 lipca 1944 r.

Michał Mackiewicz ........................ 57

Robert Wróblewski ......................... 21 Zbigniew Wawer ............................ 33

70 Wojskowy osobowy samochód terenowy GAZ-69

Tomasz Szczerbicki ........................ 70

MOWAG i Schweizerisches Militärmuseum

www.magnum-x.pl

Krzysztof Kubiak ............................. 80

6 6

W maju upłynie setna rocznica przełamania gorlickiego ‒ operacji, która stanowiła punkt zwrotny działań na froncie wschodnim, a jej dalekosiężne skutki wpłynęły na losy Europy Środkowo-Wschodniej w XX w. Jest to jednocześnie niemal jedyna bitwa na Wschodzie, która zdobyła sobie ważne miejsce w historiograﬁi i to nawet w krajach anglosaskich. Było to możliwe dzięki znacznemu udziałowi wojsk niemieckich, co znalazło później odbicie w licznych publikacjach. Dlatego też spoglądamy na to wydarzenie przez krzywe zwierciadło autorów niemieckich, którzy o tej bitwie pisali, czy w przypadku pozostałych badaczy, korzystali z ich dorobku. Warto dostrzec, że operacja gorlicka była wspólnym dziełem ówczesnych sojuszników i żołnierzy najróżniejszych narodowości, służących w mundurach austro-węgierskich, pruskich i bawarskich. Bo nawet na głównym kierunku przełamania, w 11. Armii, znalazł się bitny austro-węgierski VI Korpus, w którym największy odsetek żołnierzy stanowili Polacy, niemały Węgrzy, a nie brakowało w nim też Słowaków, Chorwatów i Rusinów. Jeśli przyjrzymy się jednostkom niemieckim, to nie możemy zapomnieć o Poznaniakach, licznie reprezentowanych choćby w jednostkach 2. Dywizji Gwardii Pruskiej, 81. Dywizji Piechoty Rezerwowej czy 119. Dywizji Piechoty. Mając na uwadze to, że operacja gorlicka rozgrywała się na froncie o długości około 65 km, od Tarnowa na północy, po Gładyszów na południu, powinniśmy zdać sobie sprawę z tego, że zwycięzcami byli, przynajmniej w równym stopniu, żołnierze c. i k. 4. Armii, X Korpusu c. i k. 3. Armii oraz pozostałych sił, które uniemożliwiły Rosjanom ściągnięcie rezerw z innych odcinków frontu.

Powstanie Planu oPeracji

Kierunek Bolonia! Ostatnia bitwa 2. Korpusu Polskiego

rmia rosyjska, wyczerpana zimowymi walkami w bitwie w Karpatach, podjęła po 23 marca 1915 r. ostatni wysiłek ofensywny siłami Frontu Południowo-Zachodniego gen. art. N. I. Iwanowa. Upadek twierdzy Przemyśl pozwolił na wzmocnienie 8. Armii, lewego skrzydła 3. Armii oraz utworzenie nowej 11. Armii. Jednak bitwa wielkanocna – apogeum rozpoczętego wówczas natarcia – rozgrywająca się na początku kwietnia pomiędzy Przełęczą Łupkowską a Przełęczą Regetowską, nie przyniosła oczekiwanego sukcesu i front karpacki znów się ustabilizował. W tym czasie zmieniło się podejście niemieckiego szefa Sztabu Generalnego, gen. płk. Ericha von Falkenhayna, do kierunku wschodniego. Uznał on bowiem, że nie będzie w najbliższym czasie możliwe osiągnięcie sukcesu na Zachodzie i dlatego należy zaangażować

MagazynMagazyn Miłośników Miłośników Wojsk Lądowych Wojsk Lądowych Nr 3 (50)Nr 2015 3 (50) 2015

się bardziej na Wschodzie, a przy okazji zażegnać niebezpieczeństwo grożące austro-węgierskiemu sojusznikowi. Ewentualne zwycięstwo mogło mieć olbrzymi wpływ na zachowanie się niepewnych sojuszników w Europie Południowo-Wschodniej, zwłaszcza Włoch. W tych okolicznościach porozumienie się z austro-węgierskim Armeeoberkommando (AOK) co do celów i skali zwrotu zaczepnego było tylko kwestią czasu, tym bardziej że szef Sztabu Generalnego, gen. płk Franz Conrad von Hötzendorf, już wcześniej parokrotnie postulował podjęcie wspólnej ofensywy, wskazując jednocześnie na rejon Gorlic. Warto przypomnieć, że w początkach marca 1915 r. strona austro-węgierska próbowała z rejonu między Gorlicami a Ropicą rozpocząć natarcie, które w przypadku powodzenia miało dotrzeć w rejon Przemyśla. Walki te, trwające od 7 do 18 marca, nie przyniosły jednakże powodzenia, głów-

BITWY I KAMPANIE

piechoty i trzech piechoty baterii i trzech dział baterii polowych, działale polowych, to brane ale to dywizje brane dawały dywizje gwarancję dawałypowodzenia, gwarancję powodzenia, właśnie onawłaśnie – używana ona jako – używana mobilnajako rezerwa mobilna arezerwa na dodatek a naichdodatek przegrupowanie ich przegrupowanie nie nie – wielokrotnie – wielokrotnie ratowała zagrożone ratowała odcinki zagrożone nastręczało odcinki nastręczało problemów problemów i łatwo je było i łatwo je było frontu karpackiego. frontu karpackiego. Ciekawe, żeCiekawe, nawet wżetejnawet ukryć w tej przed ukryć Rosjanami. przed Rosjanami. zdawałoby się zdawałoby madziarskiej się madziarskiej formacji Węgrzy formacji Węgrzy W skrócie wypada W skrócie omówić wypada siły omówić 39. DP siły 39. DP nie stanowilinie większości. stanowili Na większości. przykładNa 10.przykład pułk Honv., 10. pułkskładającej Honv., się składającej z 77. Brygady się z 77. Honv. Brygady Honv. huzarów (phuz) huzarów rekrutowano (phuz) rekrutowano z Chorwatów, z Chorwatów, gen. mjr. Desideriusa gen. mjr. Desideriusa Molnára vonMolnára Pétre- von Pétrew 9. phuz prawie w 9. phuz połowę prawie żołnierzy połowę stanowili żołnierzy stanowili falva, złożonej falva, z 8.złożonej i 11. pułku z 8. piechoty i 11. pułku (pp) piechoty (pp) Rumuni, a wRumuni, 6. phuz abyła w 6.ponad phuz jedna była ponad trzeciajednaHonv., trzeciaoraz 78. Honv., Brygady oraz 78. Honv., Brygady dowodzonej Honv., dowodzonej Niemców siedmiogrodzkich! Niemców siedmiogrodzkich! Reasumując:Reasumując: wy- przezwykawalerzystę przez kawalerzystę płk. Samuelapłk. Daubnera, Samuela Daubnera, złożonej z 10. złożonej i 16. ppz Honv. 10. i 16. – razem pp Honv. 12 ba– razem 12 baonów piechoty. onów Tylko piechoty. jeden Tylko z pułków, jeden 8. zpp, pułków, 8. pp, nie walczył wnie składzie walczyłdywizji w składzie od początku dywizji od początku wojny. Dywizji wojny. podlegały: Dywizji 39. podlegały: Brygada39. Brygada Artylerii Honv. Artylerii (dwa Honv. pułki artylerii (dwa pułki po- artylerii polowej z 48 armatami lowej z 48M.armatami 05 kal. 76,5 M. 05 kal. 76,5 mm), dwa szwadrony mm), dwa huzarów szwadrony oraz huzarów oraz po jednej kompanii po jednej z c.kompanii i k. 5. Baonu z c. i k. 5. Baonu Saperów i 3.Saperów Baonu Pionierów i 3. Baonu–Pionierów te – te ostatnie były ostatnie wyłącznie były jednostkawyłącznie jednostkami techniczno-inżynieryjnymi. mi techniczno-inżynieryjnymi. Tylko Tylko 10. pp Honv. 10.był ppniemal Honv. czysto był niemal ma- czysto madziarski, w 8.dziarski, pp dominowali w 8. pp dominowali Chorwaci, Chorwaci, a w pozostałych a w pozostałych pułkach służyło pułkach ponad służyło 40 ponad 40 proc. Słowaków proc.i spore Słowaków grupyi spore Rusinów. grupy Rusinów. 12. Dywizję12.Piechoty Dywizję zwano Piechoty nieformalnie zwano nieformalnie „krakowską”„krakowską” ze względu ze na względu pokojowąnadyslokację pokojową dyslokację dowództwa dowództwa i niektórych ijednostek. niektórychOrganizacyjnie jednostek. Organizacyjnie pułki piechoty pułki zgrupowano piechoty zgrupowano w 23. Brygadzie w 23.PiechoBrygadzie Piechoty (BP) gen. tymjr. (BP) Rudolfa gen. mjr. vonRudolfa Metz v.von Spondalunga Metz v. Spondalunga (siedem baonów (siedem z 56. baonów i 100. zpp) 56.i i24. 100. BPpp) gen.i 24. mjr.BP gen. mjr. Stanisława Puchalskiego Stanisława Puchalskiego (osiem baonów (osi z 3., 20. i 57. pp). Tworzące dywizję pułki określano oficjalnie jako galizisches – 20., 56. i 57. pp lub schleschisch-mähriAustro-węgierski 22 cm Minenwerfer M. 15 sches – 100. pp, wreszcie mährisches – 3. pp. Pierwna stanowisku we wschodniej Galicji, jesień sze trzy z wymienionych używały jako jedynego Re1915 r. Pośród działonu widoczny dowodzący nim Färnich (chorąży). Ta broń trafiła na front dopiero w drugiej połowie roku, tak że nie zdążono jej użyć pod Gorlicami. Niemniej czytelnik może sobie wyobrazić, czym były ówczesne miotacze min – podobnie wyglądały niemieckie mittlere Minenwerfer, użyte na odcinku 39. DP Honvedów. Pokazany miotacz wystrzeliwał pociski kal. 225 mm o masie 64,4 kg na odległość do 540 metrów. Ponieważ na stanowisku ogniowym miotacz ważył 577 kg, można uzmysłowić sobie jakich trudności nastręczało jego przetransportowanie i ustawienie na pozycjach szturmowych.

Magazyn Miłośników Wojsk Lądowych Nr 3 (50) 2015

Polskie ślady zmagań w maju 1915 r.

Na okładce: Czołg średni M4 Sherman IC Firefly z 2. Brygady Pancernej w czasie działań w rejonie Bolonii w kwietniu 1945 r.

M A G A Z Y N

Tomasz Nowakowski

polowych (1. FKR; 6 baterii z 36 działami M. 05, kaliber 76,5 mm) i II dyonu 1. pułku haubic polowych (II/1. FHR; 2 baterie z 12 haubicami M. 99, kaliber 104 mm). W k.u.k. FKR 1 i FHR 1 przeważali żołnierze polskojęzyczni (44–49 proc.). Ponadto brygadzie dowodzonej teraz przez płk. Leopolda Riedla podporządkowano połowę dyonu ciężkich haubic nr 6 (4 haubice M. 94 lub 99, kaliber 150 mm) i połowę baterii nr 12 ciężkich armat fortecznych (4 armaty M. 80, kaliber 120 mm). Sprzęt ciężkiej artylerii dywizyjnej był, najdelikatniej mówiąc, przestarzały, działa bez oporopowrotników miały niewielką szybkostrzelność. 12. DP otrzymała z rezerwy korpusu kompanię saperów z nową wówczas bronią – ośmioma moździerzami leichte Minenwerfer M. 14, kaliber 90 mm. Mimo małego zasięgu (do 200 m) ich pociski, napełniane 1 kg lub 2 kg materiału wybuchowego, były niezwykle skuteczne w niszczeniu zasieków i siły żywej przeciwnika. Bardzo istotnym wzmocnieniem było także przydzielenie VI Korpusowi kombinowanego niemieckiego dyonu lotniczego (Fliegerabteilung) kpt. Müllera. Szczegóły operacji 11. Armii gen. Mackensen uregulował dyrektywą (Grundlegende Direktiven) z 27 kwietnia oraz rozkazem natarcia (Angriffsbefehl), wydanym wieczorem 29 kwietnia 1915 r. Dokumenty te zawierały ogólne określenie podstaw wyjściowych: linia Ropica Ruska – Rzepiennik oraz kierunku natarcia: Żmigród – Kołaczyce. Wskazano cel dla c. i k. 4. Armii: wzgórze 403 m w rejonie Ryglic Górnych, podano ogólne zasady przygotowania artyleryjskiego i współpracy piechoty z artylerią, odsyłając do odrębnego, niezwykle szczegółowego rozkazu dowódcy artylerii armii. Stwierdzono, że w przypadku uzyskania powodzenia należy kontynuować natarcie w głąb ugrupowania rosyjskiego w pasach wyznaczonych dla poszczególnych korpusów, działając, jeśli zajdzie potrzeba, na korzyść sąsiadów. Pas natarcia VI Korpusu wyznaczono między wzgórzem 432 m na południe od Staszkówki a torem kolejowym w północnej części Woli Łużańskiej, jego szerokość wynosiła 7 km, podobnie jak sąsiedniego Korpusu Gwardii Pruskiej. Pozostałe korpusy otrzymały nieznacznie szersze pasy natarcia. Jako kierunek

Szeregowy 56. galicyjskiego pp szefostwa honorowego feldmarszałka ks. Daun von Thiano w marszu, 3 maja 1915 r. Ma na sobie mieszaninę umundurowania i oporządzenia jeszcze z czasów pokoju (czapka i bluza) oraz już wojennej produkcji (plecak i buty). Nogawki spodni spięte z pomocą tzw. Hosenband, w tym czasie powoli zaczynały je zastępować owijacze. Uzbrojony w karabin Mannlicher wz. 95. Rys. Arnold Bulczyński.

gimentsschprache języka polskiego, zgodnie ze swym składem narodowościowym, oscylującym w granicach 86–91 proc. żołnierzy polskojęzycznych. W 100. pp 37 proc. żołnierzy stanowili Polacy, zatem polszczyzna była jedną z ważniejszych Regimentsschprache. Jedynie 3. pp miał inny skład narodowościowy – służyło w nim 83 proc. żołnierzy czeskojęzycznych. Na marginesie: podobny jak przed wybuchem wojny odsetek żołnierzy danej narodowości utrzymywał się całą wojnę, według opracowania Wydziału Operacyjnego AOK Zestawienie językowe c. i k. pułków piechoty wspólnej armii, maj 1918 liczba żołnierzy posługujących się językiem polskim w tych pułkach zmalała jedynie o parę procent. Do dywizji przydzielono 12. Brygadę Artylerii Polowej (BAP), do marca 1915 r. dowodzoną przez gen. mjr. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego (w przededniu operacji gorlickiej awansował na dowódcę 43. DP Landwehry). Brygada składała się z c. i k. 1. pułku armat

Kadra oficerska k.u.k. 100 schlesisch-märisches Infanterieregiment, szefostwa honorowego gen. piech. Moritza von Steinsberg, na zdjęciu wykonanym w Stróżach Wyż. 28 kwietnia lub w Wilczyskach 29 kwietnia 1915 r., a więc w przededniu ofensywy gorlickiej.

natarcia wskazano Moszczenicę. Bez zdobycia położonej tu kulminacji Pustki 449 m, nie było możliwe opanowanie rejonu Gorlic. Zamykając ten opis, trzeba podać faktyczny stan osobowy VI Korpusu – w przededniu ataku liczył on 33 129 oficerów i żołnierzy w jednostkach piechoty, artylerii, saperów i pionierów, jednostkach korpuśnych i służbach logistycznych. Stany osobowe w pułkach piechoty były dość wysokie, oscylując w granicach zbliżonych do etatu – był to efekt otrzymania uzupełnień przybyłych do 29 kwietnia wraz z IX marszbaonami. Artyleria organiczna miała co prawda tylko 96 dział polowych i 8 dział ciężkich, ale korpusowi przydzielono najcięższe moździerze M. 11, kaliber 305 mm (baterie nr 8, 11, 13, liczące po dwa działa) oraz z zasobów niemieckich pewną ilość lekkich i średnich miotaczy min (wydzielonych z Minenwerfer Abt. 112, 221, 222), które miały wesprzeć 39. DP Honv.

Przeciwnik

Niestety, na temat Rosjan broniących się przed natarciem c. i k. VI Korpusu dostępne są tylko szczątkowe informacje. Naprzeciw sił państw centralnych stanęła 3. Armia gen. piech. Radko Dimitriewa (Rusko Dimitriewa Ruskowa) z siedzibą sztabu w Jaśle. Miała ona łącznie 679 dział, których znaczna część znajdowała się w Karpatach, a tylko około 160 było na odcinku przełamania. Za obronę większej części odcinka frontu naprzeciw 11. Armii odpowiadał rosyjski X Korpus gen. por. Nikołaja P. Protopopowa. W skład korpusu wchodziły wówczas 9., 31. i 61. DP, a szefem sztabu był gen. mjr F. P. Rerberg. Ponieważ dostępne zapasy amunicji artyleryjskiej pochłaniała trwająca nieprzerwanie od stycznia bitwa karpacka, oddziały 3. Armii nie mogły liczyć na swą artylerię, której narzucono absurdalnie niskie limity zużycia pocisków. Ponadto Naczelne Dowództwo (Stawka) i Dowództwo Frontu Południowo -Zachodniego traktowały 3. Armię jako źródło rezerw dla kierunku karpackiego. W połowie kwietnia 1915 r. na przykład przerzucono na

Kapral 121. penzeńskiego pp, Moszczenica, marzec 1915 r. Ten weteran kampanii galicyjskiej, jak można sądzić z posiadanego szynela przedwojennej produkcji, nosi na pasie austrowęgierskie ładownice M. 95 zdobyte pod koniec grudnia 1914 r. pod Łużną. Uzbrojony w karabin Mosina wz. 91 z założonym bagnetem. Rys. Arnold Bulczyński.

Oficerowie i żołnierze 12. kompanii 121. penzeńskiego pp wyróżnieni odznaczeniami. Żołnierze z dumą prezentują „georgijewskije kriesty” przypięte do szyneli, ciekawe, że niektórzy używają austro-węgierskich ładownic zdobytych zapewne w końcu grudnia 1914 r. w walkach pod Łużną. Księży Las nad Moszczenicą, marzec 1915 r.

Piotr Słupczyński

Magazyn Miłośników Wojsk Lądowych Nr 3 (50) 2015

złożony z ostatnich rezerw, jakimi byli pisarze, łącznościowcy, kierowcy i żołnierze oddziałów zaopatrzenia, metr za metrem odzyskiwało utracone pozycje. O godzinie 22.00 Czeremcha ostatecznie była w niemieckich rękach. W decydującym szturmie 3./SS-Pz.Rgt. 5 zameldowała o zniszczeniu kolejnych pięciu T-34. W sumie w ciągu dnia pozycje SS-Pz.Gren.Rgt. 10 „Westland” Obersturmbannführera Fritza Ehratha atakowało 50 czołgów i dział pancernych. Dywizja „Wiking” zameldowała o zniszczeniu 18 czołgów i dział pancernych oraz sześciu ciężarówek. Czołgi dywizji zniszczyły dziesięć T-34, jedno działo pancerne ISU-122 i jedno ISU-152. Grenadierzy natomiast zniszczyli sześć czołgów T-34 – cztery z nich zapisano na konto działa przeciwpancernego Sturmmanna Uladi z 4./SS-Pz. Gren.Rgt. 10 „Westland”. Czołg T-34/85 numer P-87 z 17. Brygady Pancernej Gwardii zniszczony 28 lipca 1944 r. w Radziwiłłówce. Następnego dnia czołgi 17. brygady i działa pancerne 1001. pułku nadal wspierały ataki piechoty zmie- się w rękach Niemców. Działa szturmowe zniszczyły dział pancernych SU-76 oraz trzech zabitych oficerów, rzające do zajęcia Czeremchy. Te ataki nie były już tak 11 czołgów T-34. Zginęło wielu radzieckich czołgi- w tym dowódcę baterii. Brygada i pułk dział pancergwałtowne i niemieckie oddziały zdołały odeprzeć je stów. Kilku trafiło do niewoli, w tym mł. lejt. Kowalenko nych jako niezdolne do działań bojowych zostały ogniem z miejsca. W skrzydłowym ogniu dział sztur- i sierż. Krasakow. Jeniec, czołgista z 17. BPanc Gw, ze- wycofane z frontu i powróciły w rejon koncentracji mowych z 4./SS-Pz.Rgt. 5 „Wiking” Untersturmführera znał wtedy, że przed walką brygada posiadała 18 czoł- 1. KPanc Gw. Helmuta Bauera radziecka brygada straciła kilka kolej- gów T-34/85, teraz pozostało siedem. Walki 1. KPanc Gw w drugim etapie operacji „Bagranych czołgów i dział pancernych. Następnego dnia, 29 lipca, ostatnie sprawne czoł- tion”, mimo że już nie obfitowały w spektakularne opeW nocy z 26 na 27 lipca Niemcy opuścili w końcu gi 17. BPanc Gw ponowie uderzyły na Radziwiłłówkę. racje okrążające, były bardzo skuteczne. Generał PaCzeremchę. W dwudniowych szturmach 17. bryga- Jednak nowo przybyły pluton ppor. Leiβnera z 2./Stu. now działał zdecydowanie, podejmując samodzielne da poniosła kolejne ciężkie straty. Rankiem 27 lipca Gesch.Brig. 177 odparł atak, niszcząc dwa kolejne decyzje. Gdyby nie jego decyzja o ataku z północy na otrzymała ona rozkaz przegrupowania się przez Milej- czołgi T-34. To był ostatni dzień walk, jakie prowadziła Słonim, miasto zapewne nie zostało by tak łatwo zajęte czyce w rejon na południe od Stacji Nurzec. W bryga- brygada w lipcu 1944 r. przez Rosjan. W rejonie Baranowicz i Słonima nieudoldzie pozostało już tylko 18 sprawnych czołgów T-34. Działania bojowe w rejonie Czeremchy i Radziwił- nie dowodzona przez gen. Plijewa grupa szybka 1. FB Wieczorem 13 czołgów z 2. batalionu kpt. Zarnicy, łówki kosztowały 17. BPanc Gw utratę ponad 3 znisz- była momentami wolniejsza od jednostek piechoty. wymijając zabezpieczenia słabego III./Sich.Rgt. 57, czonych czołgów. Straty osobowe były również bardzo Natomiast samodzielne działania 17. BPanc Gw pod niepostrzeżenie zajęło wieś Radziwiłłówka na tyłach wysokie. Zginęło co najmniej 12 oficerów – dowódców Czeremchą i Radziwiłłówką to już prawdziwa katastroniemieckiej 292. DP. Wieś leżała na drodze odwrotu czołgów, a jeden został wzięty do niewoli. Wspierający fa, za którą w równej mierze odpowiada dowódca bryDnia 23 czerwca 19445. r. na centralnym odcinku frontu wschodniego ruszyła wielka Armii65. Czerwoczęści pododdziałów DPanc SS „Wiking” przerzucagady płkofensywa Szulgin, jak i dowódca Armii gen. Batow. ją 1001. pułk dział pancernych stracił cztery lub pięć letnia nej, zwana operacją „Bagration”. W ramach nej na południową stronę rzeki Bug. O przecięciu drogi 1. Frontu Białoruskiego na jednym z kluczowych kierunków natarcia przez radzieckie zaalarmował sztab Gren.Rgt. walczył 1. wojska Korpus Pancerny Gwardii gen. mjr. Michaiła Panowa, liczący przed walką 257 czołgów i dział pancer1 10 208 czołgów T-34/85, 7 czołgów T-34/76, 21 dział pancernych SU-85 4 lipca w miasteczku Derewna biwakowało Zgrupowanie Stołpecko kolumnie kilku pojazdów zmieniał Jużktóry 24 w czerwca o godzinie 16.00 pozykorpus został i czwartego dnia ofensynych1.508, i 21 SU-76. wprowadzony do działań bojowych -Nalibockie Armii Krajowej por. Pilcha. cję. Szef sztabu 292. DP ppłk Grüner rozkazał dowódcy 2 W tym okresie wojny w radzieckiej broni pancernej straty wśród załóg 11 Jäg.Rgt. 49 zameldował, że w dniach 8–9 lipca zniszczył 33 radzieckie wy odciął drogi odwrotu bobrujskiemu zgrupowaniu oddziałów niemieckiej 9. Armii.czołgi. Nie zważając na olbrzymie były nieproporcjonalnie wyższe od strat w sprzęcie pancernym. Na Gren.Rgt. 508 ppłk. Langemu przygotować kontratak 12 froncie wiecznie brakowało załóg do obsady wozów bojowych. 1./Stu.Gesch.Brig. 177 posiadająca 6 sprawnych straty,wbez wsparcia piechoty przez dwa dni3 szturmował dobrze ufortyﬁ kowane miasto Bobrujsk. Po tych wal-dział szturmocelu odzyskania Radziwiłłówki rankiem następnego wych wycofała się rankiem 9 lipca przez Słonim w kierunku południoZaledwie cztery dni wcześniej, 3 lipca 1944 przez rejon Kołdyczewa kach pozostało już tylko i dział pancernych. Następne pięć dni toCzołgi pasmo niewielkich wo-zachodnim. 17. BPanc Gw nie miały więc okazji do konfronw kierunku Derewnej wycofywało się na zachód Zgrupowanie Stołdnia. Atak miałmu wesprzeć zbiorczy106 plutonsprawnych trzech dział czołgów tacji ze StuG-ami ppor. Bosego. Okazja ta nadarzy się za niecałe trzy pecko-Nalibockie Armii Krajowej pod dowództwem cichociemnego szturmowych pod dowództwem ppor. Bosego z12. Stu. Dywizją sukcesów w konfrontacji z niemiecką Pancerną, doskonale wykorzystującą walory obronne terenu. tygodnie pod Radziwiłłówką. por. Adolfa Pilcha ps. „Góra”, „Dolina”. Polscy partyzanci nazywani przez 13 Gesch.Brig. 17721. „Legionistami” liczyli około 900 żołnierzy, w tym 350 Stołpce, kawale8niemieckie lipca wieczorem 4. DPanc posiadała 13 sprawnych Dopiero gdy kawalerzyści 4. Korpusu KawaleriiNiemców Gwardii zajęli 2 lipca miasto oddziały, w tymczołgów Pz IV rzystów, którym towarzyszyło około 150 wozów konnych z rodzinami. i 25 Panter. Natomiast s.Pz.Abt. 507 dysponował 7 sprawnymi TygryNiemcom sprzyjało szczęście. Jeszcze w nocy pod 12. DPanc, zostały w trybie alarmowym wycofane z frontu i skierowane na zachód. Ugrupowanie, które od wielu miesięcy było otwarcie atakowane przez W tej sami. sytuacji droga do Mińska Radziwiłłówką Rosjanie odnaleźli porzucony, niemiecki 14 oddziałybrygady partyzanckie, teraz obawie przez zbliżającym Rankiem 10 lipca 4. DPanc posiadała do jeszczemiasta 9 sprawnych czołgów Pz stała otworem. W dniu 3 lipca o godzinie 11.00 sowieckie czołowe 1. wKorpusu Pancernego Gwardii weszły ciągnik z naczepę sanitarną zawierającą między innysię frontem znajdowało się w ponad pięćsetkilometrowym marszu ze IV i 24 Pantery, s.Pz.Abt. 507 dysponował 5 sprawnymi Tygrysami. 15 już zajętego przez czołgi Korpusu Gwardii i część sił do5.Puszczy Armii Pancernej Gwardii. W kolejnych dniach Starzynek i Rakowa na granicy z ZSRR Kampinoskiej. DoW tym czasie Pz.Gren.Rgt. 12 (bez II./) zbierał się w rejonie 6 km na mi spirytus. Rosjanie spili się2.i kiedy rankiemPancernego 28 lipca wództwo niemieckiej 9. Armii monitorowało przemarsz ugrupowania, południe od Słonima. korpusNiemcy czekały walki prowadzone siłami i z dużo mniejszym rozmachem. przypuścili atak, nie byli jeszcze w już pełnidużo zdolni mniejszymi 16 ale mylnie sądziło, że jest to: kolumna policji z własnymi, polskimi jedW dniu 17 lipca Grupa Konno-Zmechanizowana (4. KK Gw, 1. KZmech, nostkami. 9. KPanc) posiadała 294 czołgi i działa pancerne (151 sprawnych). do walki. Przed godziną 8.00 saperzy z 2./Pi.Btl. 292 por. 4 17 W dniu 5 lipca 9. KPanc posiadał: 152 czołgi T-34 (84 sprawne), 21 dział W dniu 12 lipca Stu.Gesch.Abt. 1028 posiadał 10 dział szturmowych, Antona oraz 3pluton saperów pułkowych zajęciuStijohanna Mińska w dniu lipca 1944 r. donie nieustannie wzmacniali poprzez włączanie do wy- nej Gwardii (1. BZmot Gw). Brygady przekazały również pancernych SU-85 (19 sprawnych) i 19 dział SU-76 (17 sprawnych). z których 5 było sprawnych. 5 18 środków transportowych i całe inne wypoz wódca Gren.Rgt. 508 uderzyli na północ odmarsz. głównej szosy. 1. Frontu Białoruskiego (1. FB), krwawionych dywizji całych oddziałów partywiększość Jeniec z 108.piechoty BPanc zeznał, że przed walką brygada posiadała 40 czoł16 lipca gotowe do działań były już 6 batalionów, które posiadały gów. średnioWpoten 180 żołnierzy oddziałach17. bojowych. NaKonstanty południeRokossowski od szosy atakowała kompania rozkazał 1. Korpuso-grenadiezanckich i nieprzeszkolonych rekrutów, o tyle było to sażenie bojowe. sposóbwzbiorcza BPancDiv.Füs.Btl. Gw 28 liczył 6 już 162 żołnierzy, Pi.Btl. 28 – 152 żołnierzy, a FE.Btl. 28 – 215. Jeden batalion (do 10 czołgów) 95. BPanc rankiem 7 lipca szturmował rów z SS-Pz.Gren.Rgt. 10 Gw) „Westland”. Wtedysię zasadniczy wi Pancernemu Gwardii (1. KPanc ześrodkować już niemożliwe w przypadku wojsk pancernych. W tej płk. Borysa 19 Szulgina zdołała uzbierać razem 46 czołgów bez powodzenia Baranowicze. Został odparty przez Pz.Gren.Rgt. 33 W dniach 3–17 lipca Stu.Gesch.Brig. 209 straciła bezpowrotnie na północną część wsi wykonał I./Gren.Rgt.sytuacji 508 dowództwo w rejonieatak miejscowości Łosza, Uroczysko Pierewołoka, radzieckie podjęło904.decyzję przeT-34. i działa szturmowe Stu.Gesch.Brig. W ciągu o dnia batalion dołączył 7 dział szturmowych. 20 dniach 1–16 dowództwa lipca 4. DPanc straciła zaledwie, 6 czołkpt. Wegehaupta. Dwado działa szturmowe (trzecieorganizowaniu ule- 7 do brygady. Walerianowo. Korpus przeszedł rezerwy 1. FB i miał korpusu. Postanowiono wszystkie odZgodnie zWrozkazem 1. FBbezpowrotnie z dnia 6 lipca gów Pz IV, 10 Panter, 1 Jagdpanzer IV i 1 Jagdpanzer Marder. NatoW dniu 7 lipca o godzinie 20.00 9. KPanc posiadał: 113 czołgów T-34 gło awarii), którymi dowodził Bose, bozaatakowały doprowadzić swoje oddziały do pełnejppor. zdolności działy bojowe razem w jedną brygadę wykrwawione 15.s.Pz.Abt. i 16. 507 BPanc Gw17 pozostały w rejonie (38zebrać sprawnych), 19 dział pancernych SU-85 pancerną (11 sprawnych), 19 dział miast od 9 do lipca stracił 2 Tygrysy . 21 pancernych SU-76 (13 sprawnych). ByłŁosza, to plutonnatomiast złożony z dział szturmowych kompanii Stu.Geszosy jej centralną część. Nieświadome jowej. Wwzdłuż dotychczasowych walkach korpus poniósł zagroi jedną brygadę zmotoryzowaną. Najbardziej wykrwa- miejscowości pozostałe siłyz trzech korpusu 8 sch.Brig. 177: StuH 42 nr 106 – wachm. Meyer (1./Stu.Gesch.Brig. 177), 28. DStrzel w dniu 7 lipca 1944 roku posiadała: Stu.Gesch.Abt. 1028 – czołgi na głównej ulicy wwione nie- 15. i 16. ogromneżenia stratyradzieckie w ludziach oraz stały sprzęcie pancernym Brygada Pancerna Gwardii (BPanc Gw) o godzinie 13.00 rozpoczęły przegrupowanie na zachód. StuG III – st. wachm. Keller (2./Stu.Gesch.Brig. 177), StuH 42 – wachm. 5 sprawnych dział szturmowych, Stu.Gesch.Brig. 209 – 26 sprawnych kolumnie. Zaskoczenie było ogromi nie był ubezpieczonej już zdolny do działań ofensywnych. Jednak otrzymały rozkaz przekazania wszystkich czołgów wraz Pod jego czołowe pododdziały (3./Stu.Gesch.Brig. 177), wóz przekroczyły łączności – wachm. Maerker dział szturmowych. Jeszcze 4 działa szturmowe z Stu.Gesch.Abt. 1028wieczórOblonceck 2 (1./Stu.Gesch.Brig. 177) oraz samochody zaopatrzeniowe lipca17. o godzinie wyruszyły z rejonu działań 1.granicę DKaw państwową ne.przez Radzieckie dosłownie rozstrzelane stosowana Rosjan czołgi taktykazostały „pancernego walca” z załogami 7do BPanc14.00 Gwdopiero . Jednocześnie składy II Rzeczypospolitej i od godziny z (2./ i 3./ Stu.Gesch.Brig. 177). Całością dowodził ppor. Bose, dowódca 2. plu(węgierskiej). Dywizja wraz z przydzielonym Art.Pak-Abt. 1058 (bez 1./ działawspierania szturmowepiechoty i zniszczone wymagałaprzez ciągłego silnymipancerfaustami gru- osobowe batalionów zmotoryzowanych z obu brygad 22.00 zaczęły ześrodkowywać się rejonie Horodzieja Art.Pak-Abt. 1058) posiadała 35 ciężkich armat przeciwpancernych. tonu w 1./Stu.Gesch.Brig. 177. z najbliższej odległości. Wkrótce miejscowość pami czołgów. O ile siłę uderzeniową piechoty Rosja- znalazła włączono9 doPociąg 17. BPanc Gwz 7i na 1. 8Brygady Zmotoryzowa(powiat nieświeski w województwie nowogródzkim). już od nocy lipca był pozbawiony możliwości ewakuacji.

ciĘŻkie karabiny maszynowe wz. 30

Drugi etap operacji „bagration”, 4–29 lipca 1944 r.

W latach trzydziestych ubiegłego wieku nastąpił silny rozwój motoryzacji na świecie. Wzmocniło to mobilność wojsk. Polska niestety miała ograniczone możliwości wyposażenia armii w sprzęt motorowy. Próbowano temu zaradzić przez wprowadzenie w piechocie plutonów, a w kawalerii plutonów i szwadronów kolarzy. Powstał jednak problem przewożenia uzbrojenia takich pododdziałów. Karabinki wożono na rowerze w uchwytach przymocowanych do ramy. Podobnie mocowano erkaemy i przewidywany do uzbrojenia granatnik. W piechocie plutony kolarzy nie miały w swoim składzie ciężkich karabinów maszynowych. Tak jak i w normalnych plutonach piechoty były one przydzielane w razie potrzeby z kompanii ckm i broni towarzyszącej wchodzącej w skład batalionu. Do ich wożenia były przystosowane jednokonne biedki: sprzętowa i amunicyjna. W formacjach kawalerii ckm przewożono na taczankach i koniach jucznych. Oddziałom kolarzy w sile plutonu przydzielano ckm wożony na trzech koniach jucznych, transportujących osobno lufę, podstawę i amunicję. Motywowano to nie tylko faktem, że koszt wystawienia takich środków przewozowych był najtańszy. Były one, podkreślano, najmniej wrażliwe na ogień nieprzyjaciela i posiadały dużą ruchliwość na polu walki. Obsługa pojedynczego ckm składała się z 9 ludzi – przy ckm na jukach 11 ludzi. Obsługa przewoziła ze sobą na rowerach: komplet ckm wz. 30 wraz z przyborami, podstawę wz. 36 i dwie jednostki ognia do tej broni (jednostka ognia wynosiła 2000 nabojów z pociskiem ciężkim S.C.). Do przewożenia ckm mogły być użyte normalne, typowe rowery. Zmianie podlegał jedynie bagażnik i należało przykręcić specjalne uchwyty. Uznano, że adaptację rowerów najlepiej będzie powierzyć Dowództwu Broni Pancernych. Cena jednostkowa normalnego roweru wynosiła 186,00 zł. Doliczając koszt wykonania specjalnego bagażnika i uchwytów koszt wzrastał do 200-250 zł. Masa poszczególnych rowerów bez ludzi, przy pełnym wyposażeniu bojowym wynosiła 53-55 kg, zależnie od

przewożonego sprzętu. Było to przeciętnie o 20 kg więcej od roweru w liniowym plutonie kolarzy. Zwiększony wysiłek obsługi ckm miał być jednak rekompensowany spokojniejszym ruchem oraz przez odpowiedni dobór obsługi. Szczegóły planowanego mocowania sprzętu ilustrują załączone w artykule trzy fotografie i pięć rysunków. Obsługę ckm do walki pieszej bez dodatkowych amunicyjnych przedstawia kolejna prezentowana w artykule ilustracja. Komplet pojedynczego ckm wraz z obsługą na rowerach został zademonstrowany I wiceministrowi spraw wojskowych, gen. Januszowi Głuchowskiemu w dniu 20 grudnia 1938 r., który go wówczas zaaprobował. W tej sytuacji szef Departamentu Kawalerii, płk Piotr Skuratowicz przedstawił wniosek o zatwierdzenie propozycji, który został skierowany przez KSUS do realizacji. 29 kwietnia 1939 r. zastępca II wiceministra spraw wojskowych, gen. bryg. Mieczysław Maciejowski wydał

Ostatnia bitwa 2. Korpusu Polskiego Zbigniew Wawer

Dowodca Zgrupowania „RUD”, gen. bryg. Klemens Rudnicki, wjeżdża do centrum Bolonii, 21 kwietnia 1945 r.

Krwawe walki o Monte Cassino w maju 1944 r. nie zakończyły działań bojowych 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. Od czerwca 1944 r. jego żołnierze uczestniczyli w walkach nad Adriatykiem. W dniach 17‒18 lipca 1944 r. stoczyli bitwę z jednostkami niemieckiej 10. Armii, w wyniku której wyzwolono miasto i port Ankona. W kolejnych tygodniach polscy żołnierze walczyli nad rzekami Cesano, Metauro i Foglia. Jesienią toczyli boje na obszarze Apeninu Emiliańskiego, a od stycznia 1945 r. nad rzeką Senio. Szlak bojowy 2. Korpus zakończył się zdobyciem 21 kwietnia 1945 r. Bolonii. Po zakończeniu zmagań o to miasto dowódca brytyjskiej 8. Armii, gen. Richard McCreery, w wydanym rozkazie napisał między innymi: „Wykorzystaliście w tej bitwie wspaniałego ducha bojowego, wytrzymałość i umiejętność walki. Przesyłam Wam, żołnierze wszystkich stopni, najgorętsze wyrazy uznania i podziwu”. Polacy zasłużyli niewątpliwie na te słowa pochwały. sytuacja na froncie włoskim na Początku 1945 r.

początku 1945 r. linia frontu we Włoszech przebiegała od wschodu od jeziora Comacchio nad Adriatykiem, następnie linią rzeki Senio na południowy zachód po północne stoki Apeninów pomiędzy Faenzą a Imolą, później skręcała na zachód, omijając pasmem gór od strony południowej Bolonię, i dalej wzdłuż rzeki Reno, i ponownie skręcała na zachód w kierunku Zatoki Liguryjskiej. U północnych stoków Apeninów biegła droga nr 9 zwana Via Emilia, która prowadziła od Rimini przez Pescarę, Faenzę, Imolę, Castel S. Pietro do Bolonii. Pomiędzy nią i równolegle w kierunku Adriatyku płynęła rzeka Reno z licznymi dopływami: Senio, Santerno, Sillaro, Quaderno i Idice. Dowództwo alianckie obawiało się, że Hitler, chcąc przedłużyć opór, będzie próbował zorganizować obronę w Alpach. W początkach 1945 r. na obszar tak zwanej Twierdzy Alpejskiej zostało przerzuconych kilka

niemieckich dywizji. Dowódca Obszaru Śródziemnomorskiego, marsz. Harold Alexander, chciał uniemożliwić wycofanie się niemieckich sił z Włoch w kierunku Alp, rozbijając je w Dolinie Lombardzkiej. Niemiecka linia obrony nie była pozycją wcześniej przygotowaną, ale na skutek przerwania działań wojennych przez aliantów pod koniec 1944 r. Niemcom udało się zatrzymać jednostki amerykańskiej 5. Armii w Apeninach, przez co w ich rękach pozostały ośrodki przemysłowe w rejonie Mediolanu i Turynu. W grudniu 1944 r. marsz. Albert Kesselring (10 marca 1945 r. został przeniesiony na stanowisko głównodowodzącego na froncie zachodnim) obawiał się o dwa odcinki swojej linii obrony: pierwszy w rejonie północnego pasa Apeninów, który zabezpieczał ważny węzeł komunikacyjny, jakim była Bolonia; drugi w rejonie jeziora Comacchio, gdzie przebicie się 8 Armii i skierowanie nawet niewielkich sił na południe mogło zagrozić odwrotowi niemieckiego lewego skrzydła.

Siły niemieckie we Włoszech stanowiła Grupa Armii „C” dowodzona przez gen. Heinricha G. von Vietinghoffa, w skład której wchodziły: 10. Armia gen. Traugotta Herra, zajmująca odcinek frontu pomiędzy Apeninami a jeziorem Comacchio; 14. Armia gen. Joachima Lemelsena, broniąca Apeninów na wschód od Bolonii po Zatokę Genueńską, a także Armia „Liguria” marsz. Rudolfa Grazianiego, stacjonująca w północno-zachodnich Włoszech. W sumie siły niemieckie liczyły 18 dywizji. Generał von Vietinghoff przykładał wielką wagę do obrony linii rzek prowadzących w kierunku Bolonii. Niemieckie dowództwo Grupy Armii „C” swoją obronę oparło na prawobrzeżnych dopływach rzeki Reno: Senio, Santerno, Sillaro i Idice z dopływem Gaiana, które przecinały prostopadle drogę nr 9. Marszałek Alexander planował zniszczyć niemiecką obronę natarciem amerykańskiej 5. Armii po zachodniej stronie górnego biegu rzeki Reno oraz brytyjskiej 8. Armii w kierunku Niziny Padańskiej po sforsowaniu

Magazyn Miłośników Wojsk Lądowych Nr 4 (51) 2015

Nr 4 (51)

Juliusz Tomczak M A G A Z Y N

ISSN 1895-3344 Lipiec-Sierpień 2015

M I Ł O Ś N I K Ó W

INDEX 210455

W O J S K

L Ą D O W Y C H

Nr 4 (51) LIPIEC-SIERPIEŃ 2015

Cena: 14,50 PLN (VAT 5%)

WIERNI TRADYCJI WIERNI PRZYSIĘDZE

7. PSKW • „CZARNY TYDZIEŃ” • CZOŁGI ŚREDNIE T-34 • GRODNO 1941 • WAŁ WSCHODNI 1943 • GAZ-67 • SU-152

Łaman e sk ad pro ekt ayoutu pro ekt ok adk e wydan e rea zac a 20 5 r

BITWY I KAMPANIE

kierunek bolonia!

1. DoŃski korPus Pancerny gwarDii

przewożone na rowerach

lutego 1939 r. szef Departamentu Kawalerii przedstawił przygotowany dla Komitetu do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu referat o rowerach przystosowanych do wożenia ckm wz. 30, podstawy wz. 36 do tej broni oraz skrzynek amunicyjnych. Zaproponowany system przewożenia przewidziany był dla pododdziałów kolarzy nieprzekraczających siły szwadronu, zarówno w pułku kawalerii, jak i w wielkich jednostkach kawalerii (brygadach) celem wydatnego zwiększenia ich siły ogniowej. Kilkuletnie próby prowadzane przez Pomorską Brygadę Kawalerii oraz specjalne próby, organizowane w różnych warunkach terenowych przez Komisję Doświadczalną Centrum Wyszkolenia Kawalerii, 18. Pułk Ułanów i 21. Pułk Ułanów w 1937 i 1938 r., wykazały, że spośród cekaemów przewożonych na motocyklach, łazikach i rowerach największą przydatność w ramach oddziału kolarzy, do szwadronu włącznie, posiadają właśnie te przewożone na rowerach.

Kolumna radzieckich czołgów T-34/85 z desantem piechoty i z towarzyszącymi im strzelcami motocyklowymi. Lato 1944 r.

Robert Wróblewski przez doraźnie zorganizowany oddział grenadierów

Ciężki karabin maszynowy wz. 30 (Fabryka Karabinów w Warszawie, 1936 r., nr fabr. 8324), na podstawie trójnożnej wz. 36, tzw. kawaleryjskiej (Zbrojownia Nr 2 Warszawa, 1939 r., nr fabr. 452). Zbiory Muzeum Wojska Polskiego.

Magazyn Miłośników Wojsk Lądowych Nr 3 (50) 2015

BITWY I KAMPANIE

Karla Nicolussi-Lecka. Rosjanie nie rezygnowali i ponowili atak z kierunku wschodniego. Kiedy dwa ciężkie działa pancerne wdarły się do Czeremchy, Niemcy ruszyli do kontrataku. Dziesięć czołgów Pz IV z 3./SS-Pz. Rgt. 5 Obersturmführera Schumachera, wspartych

Piotr Słupczyński

Jedna z upozowanych fotografii, mająca przedstawiać brytyjskich żołnierzy w akcji, w tym przypadku pod Modder River. Znakomicie oddaje charakter terenu, na którym 28 listopada 1899 r. nacierała Brygada Gwardii Colvile’a, i gdzie ogień strzelców burskich przygniótł ją do ziemi. Dobrze widoczne karabiny Lee-Metford.

[CZ. 1]

„czarny tyDzień” arMii Brytyjskiej

BITWA POD MAGERSFONTEIN Magersfontein, Stormberg i Colenso ‒ trzy spektakularne klęski poniesione przez armię brytyjską w Afryce Południowej na początku II wojny burskiej, na przestrzeni zaledwie siedmiu dni, przeszły do historii pod nazwą „Czarnego Tygodnia” (10‒17 grudnia 1899 r.). Późniejszy premier Wielkiej Brytanii, sir Herbert Asquith, zwięźle podsumował odczucia ówczesnej opinii publicznej: Nasi generałowie zdają się niezdolni nie tylko do odnoszenia zwycięstw, ale i do podania przekonujących powodów swoich klęsk. Istotnie, zdawać by się mogło, że konfrontacja zbieraniny południowoafrykańskich farmerów z zawodowymi żołnierzami Imperium Brytyjskiego musi zakończyć się szybką klęską tych drugich. Wydarzenia owych grudniowych dni 1899 r. zweryﬁkowały jednak ten pogląd. Cześć 1 niniejszego artykuł ma na celu przedstawienie kampanii w Kolonii Przylądkowej, ze szczególnym uwzględnieniem jej punktu kulminacyjnego w postaci bitwy pod Magersfontein. W części 2 omówione zostaną dwa pozostałe starcia „Czarnego Tygodnia”.

na ODsiecz kiMBerley

CZOŁGI ŚREDNIE T-34 W NIEMIECKIEJ SŁUŻBIE

ISSN 1895-3344

04 >

9 771895 334112

„CZARNY TYDZIEŃ” ARMII BRYTYJSKIEJ GRODNO 1941 • WAŁ WSCHODNI 1943

ruga wojna burska rozpoczęła się ofensywą sił zbrojnych niepodległych republik Afrykanerów – Wolnego Państwa Oranii i Transwalu (Republiki Południowoafrykańskiej) – na dwóch frontach, wymierzoną w posiadłości brytyjskie w Afryce Południowej: Natal i Kolonię Przylądkową. Kiedy Burowie w październiku 1899 r. przejmowali inicjatywę, liczyli na wykorzystanie własnej przewagi liczebnej nad słabymi jeszcze wówczas siłami brytyjskimi dla osiągnięcia celu strategicznego, co miało im dać zwycięstwo w wojnie. Zgodnie z planem nakreślonym we wrześniu tego roku przez Jana Smutsa zdobycie słabo bronionego północno-zachodniego krańca Natalu oraz opanowanie linii kolejowej aż do Durbanu uniemożliwiłoby Brytyjczykom wykorzystanie tego portu jako bazy operacyjnej sił ekspedycyjnych. Równocześnie Burowie ruszyli na Kolonię Przylądkową, przecinając linię kolejową łączącą ją z Rodezją, i przystąpili do oblężenia dwóch miast: Kimberley i Mafeking.

Afrykanerzy wierzyli w szybkie zwycięstwa, które skłoniłyby ich pobratymców zamieszkujących brytyjskie kolonie do chwycenia za broń i przyłączenia się do dwóch republik, a Brytyjczyków – do negocjacji pokojowych. Nie były to nadzieje bezpodstawne, gdyż już raz, w 1881 r., po klęsce na Majuba Hill Imperium ustąpiło i uznało niepodległość Transwalu. Chociaż ich siły składały się z niezdyscyplinowanego pospolitego ruszenia zdolnych do noszenia broni mężczyzn, wspieranego nieliczną, regularną artylerią, nie należało ich lekceważyć. Omówienie ich specyfiki wykracza poza ramy niniejszego artykułu, warto jednak podkreślić dwa czynniki. Każda rekrutowana terytorialnie jednostka – commando (komando) – składała się wyłącznie z konnej piechoty, zdolnej do szybkiego manewru i oderwania się od przeciwnika. Ponadto rządy obu republik zakupiły przed wojną duże ilości nowoczesnego uzbrojenia artyleryjskiego i strzeleckiego, w tym słynne karabiny Mausera wzór 1895, które okazały się śmiercionośną bronią w rękach znakomitych strzel-

ców, jakimi byli Burowie, nierzadko obyci z bronią od dziecka. Działania wojenne w Natalu szybko przybrały niepomyślny obrót dla Brytyjczyków, a dowodzona przez sir George’a White’a armia została oblężona w Ladysmith. Jednak ofensywa wytracała impet i w listopadzie Burowie ograniczyli się głównie do prowadzonych niezbyt energicznie działań oblężniczych. 31 października do Cape Town przybył świeżo mianowany przez królową Wiktorię dowódca wojsk brytyjskich w Afryce Południowej, gen. sir Redvers Buller, który zamierzał osobiście ruszyć na odsiecz Ladysmith, pozostawiając kampanię w Kolonii Przylądkowej jednemu ze swoich podkomendnych. Siłami skierowanymi na odsiecz Kimberley dowodził Paul Sanford, III baron Methuen (1845–1932). Służbę rozpoczął w 1864 r. w szeregach pułku Scots Fusilier Guards, a w momencie wybuchu II wojny burskiej był najmłodszym generałem porucznikiem armii brytyjskiej. Podczas II wojny przeciwko Ashanti w latach 1873–1874

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | realizacja 2013 r.

PhotograPhy

art vision of fashion

models

talent

casting

ART OF FASHION NUMER 2 Marzec-Kwiecień 2013 ISSN: 2299-5811 cena: 6,90 PLN (w tym 8% VAT)

www.barrelfashion.pl

made in Poland

ILLUSTRATION + GRAFIC DESIGN annahalarewicz@gmail.com www.annahalarewicz.eu

Anna Halarewicz, rocznik ’83. Absolwentka grafiki na wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych. Ilustruje dla magazynów, takich jak „Twój Styl”, „Exklusive”, „Take Me”, „Viva Moda”, „Dilemmas”, „Modo” czy „L’eclat” oraz współpracuje z wieloma markami (Zemełka Pirowska, Hexeline, Mohito, Lous czy Baileys). Jej prace były prezentowane na kilkudziesięciu wystawach w Polsce i za granicą – w BWA w Poznaniu, w Katowicach, Opolu i Wrocławiu, w warszawskim Centrum Cybernetyki, w Soho Factory i Skwerze, we wrocławskiej mia ART GALLERY oraz w Galerii Fibak, która reprezentuje artystkę. www.annahalarewicz.eu

www.barrelfashion.pl

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2014 r.

GP_prasowa_3_krzywe.ai 3/29/2012 9:31:07 PM

CMY

PROGRAM GOSPODARCZO-KONSUMENCKI

www.solidnaﬁrma.pl

PROGRAM GOSPODARCZO-KONSUMENCKI

numer specjalny

2012

cena: 19,50 zł (w tym 8% VAT)

Numer indeksu 324310

CERTYFIKAT WIARYGODNOŚCI

www.solidnaﬁrma.pl

PROGRAM GOSPODARCZO-KONSUMENCKI

www.solidnaﬁrma.pl

Z ŻYCIA ODDZIAŁÓW

Z ŻYCIA ZWIĄZKU W dniu 1 lutego 2012 roku zwołano w siedzibie XVIII Oddziału zebranie noworoczne, głównie poświęcone organizowanym dnia 7 lipca 2012 roku obchodom 20 – lecia Oddziału.

Szanowne Koleżanki i Koledzy!

Przypadek (historyczny) sprawił, iż Oddział powstał 6 sierpnia 1992 roku, a więc dokładnie w 78 rocznicę wymarszu 1 Kompanii Kadrowej Legionów pod wodzą por. Tadeusza Kasprzyc-

Prezydium w składzie: Prezes Stanisław Kowalik i Prezes Honorowy W. Blicharski

chociaż nie tylko ze wsparciem lotniczym, Kolega Piotr Dziergas ponownie udowodnił, że jest właściwym człowiekiem na właściwym stanowisku. Szykują się kolejne zawody o podobnej skali „podwyższonego Rok 2012 to kolejne wyzwanie dla Związku Polskich Spadochroniarzy. Czym ten rok różni się od pozostałych? Głównie tym, że pomimo ograniczających się możliwości finansowych decydujemy się realizować nasze ambitne plany działalności statutowej na dotychczasowym poziomie. Teoretycznie nie jest to możliwe. Praktyka jednak wskazuje, że jednak to jest możliwe. Warunek, zajmować się tym muszą pasjonaci i wysokiej klasy specjaliści. Po raz kolejny okazuje się, że inicjatywa i przedsiębiorczość to podstawa sukcesu w sytuacjach

(...) pomimo ograniczających się możliwości finansowych decydujemy się realizować nasze ambitne plany działalności statutowej na dotychczasowym poziomie.

Zebranie Noworoczne w XVIII

Oddziale ZPS Ziemi Cieszyńskiej kiego w kierunku granic Kongresówki i na front. Realizując program zebrania podsumowano finanse Oddziału, okazało się, iż po rozliczeniu wszystkich wydatków za rok ubiegły, pozostało na plusie niewiele i jest tego zbyt mało na sztandar. Wobec tego zdecydowano odwołać wszelkie inne przedsięwzięcia z planu I półrocza, który przewidywał ognisko integracyjne, a także wycieczkę. Są pewne nadzieje na pozyskanie sponsorów i darczyńców, co winno pozwolić nam wykonać sztandar i urządzić tak potężną imprezę, którą obliczono (jeżeli chodzi o znamienitych Gości) na dwa wielkie wesela wiejskie. Pocieszył nas kol. Waldemar Jagiełło, który zorganizuje nam na strzelnicy 18 Bielskiego bpd strzelanie ze starego „kałacha”, być może i nowszych typów broni. Otrzymał za takie zapewnienie gromkie brawa. Ustalono, że głównym hasłem sztandaru będzie krótkie „Tobie Ojczyzno”, zawołanie żołnierzy 1 Brygady Spadochronowej, które daje się odnieść do czasów doby obecnej i nas, spa-

Główny cel działania ZPS – rozwój spadochroniarstwa...

Dochodzą również do Zarządu Głównego pozytywne informacje z innych Oddziałów, które będą organizowały zaplanowane imprezy. Napawają one uzasadnionym optymizmem. Daje to dużą satysfakcję i jest powodem do uzasadnionej dumy, że mamy w naszym gronie tak oddanych pasjonatów. Zbliża się też XX-ta rocznica powołania do życia „KOMANDOS– KRAKÓW” Sp. z o.o. Pomimo powszechnie znanych problemów na trudnym ochroniarskim rynku, poważnej bo większej i pogatszej konkurencji, działalność oraz osiągnięte wyniki naszego Jubilata są godne najwyższego uznania. Na ręce Zarządu oraz wszystkich pracowników składam serdeczne podziękowania oraz życzę dalszego rozwoju. Szczególne podziękowania kieruję na ręce wieloletnich Prezesów: Kol. Wiesława Nowakowskiego i Kol. Andrzeja Prusa. Nowemu Prezesowi Spółki Kol. Bogdanowi Mirkowi życzę wiele sukcesów oraz kontynuacji dalszego rozwoju Firmy.

ryzyka” w Spale. Mamy tutaj też kolejny przykład pasji i kompetencji. Kolega Janusz Brzeziński, główny „roboczy” organizator

Rocznica rewolucji w Egipcie – święto koalicji w bazie Bagram

...ale nie tylko. PARA-SKI 2012 – zawodnicy slalomu narciarskiego przed startem

teoretycznie skazanych na porażkę. Przykładem na to są ostatnie zawody „Para Ski” w Bielsku Białej. Pomimo nieprzewidzianych trudności związanych głównie,

tego przedsięwzięcia ma sprawy już na tyle „połapane”, że wróży to pozytywne prognozy. Ta skromna na tym etapie ocena wynika stricte z faktu, żeby nie zapeszyć.

Prezes ZPS Gen. dyw. (r) Jan Kempara

1/2012

Odznaka 1 Kompanii Kadrowej (ustanowiona w 1921 roku)

dochroniarzy „czasu P” stymuluje do działania. Wręczenie sztandaru odbędzie się zgodnie z obowiązującym ceremoniałem z udziałem orkiestry, natomiast tzw. „gwoździe” umieszczane będą nie na drzewcu, a na specjalnie wykonanej tablicy rocznicowej, natomiast obok będzie szkatuła na tzw. „fundusz sztandarowy”. Patronat nad imprezą pełnić będą odpowiednio przedstawiciele: władz wojewódzkich, powiatowych i gminnych, odpowiednie władze woj-

skowe i związkowe, a także Konsul Generalny RP w Ostrawie, jako że Oddział nasz swoim zasięgiem działania wykracza poza granice z Rep. Czeską, a Pani Konsul bardzo sobie ceni współpracę na rzecz naszych Rodaków na Zaolziu. Program imprezy rocznicowej bardzo bogaty, co wymagać będzie nie lada wysiłku organizacyjnego, spróbujemy temu podołać, na dzień dzisiejszy entuzjazm jest znaczny. Impreza odbędzie się w Domu Ludowym w Goleszowie – Równi na Śląsku Cieszyńskim dnia 7 lipca (sobota), początek o godzinie 12.45 (uroczysta akademia), a zakończenie o świcie następnego dnia, o ile pogoda na to pozwoli. Na imprezie nie może zabraknąć dwóch Kolegów – Pułkowników: Stanisława Balawendera z Krakowa i Romana Orłowskiego z Warszawy, którzy wraz ze śp. Tadeuszem Cichoniem byli obecni na naszym zebraniu założycielskim w 1992 roku. Zebranie powyższe (1 lutego br) było bardzo konstruktywne i prowadzone w swobodnej, koleżeńskiej atmosferze, tak jak zazwyczaj u nas - w XVIII Oddziale, często bywa. tekst i foto: W. Blicharski

1/2012

REPORTAŻE I WYWIADY

Na zdjęciu „trochę starszy” i zbliżający się do 100 skoku, tym razem w tandemie z wybitnym mistrzem por. Sławkiem Donieckim

Nieoczekiwany

10 skok

ze spadochronem

Środek tygodnia, trzeci dzień upalnego urlopu, wiktuały na przyjazd brata i jego córek z nawiązką dokonane. Mojej opalenizny mogliby pozazdrościć Bułgarzy, którzy kilka dni temu gościli w garnizonie Dziwnów. Przed wyjściem na plażę, słuchałem komunikatu radiowego o pogodzie na popołudnie i w tym momencie nastąpiło głośne pukanie do drzwi. Okazało się, że przyjechał z Bazy MW w Świnoujściu mój serdeczny przyjaciel, kpt. mar. Zbyszek Kamiński, który zapragnął zobaczyć na własne oczy skaczących komandosów. Ponieważ w tym dniu odbywały się planowe skoki spadochronowe na lotnisku zapasowym w Płotach, gdzie również żołnierze z mojej kompanii łączności wykonywali skoki, natychmiast przystałem na jego propozycję i około 13.00 byliśmy w miejscu odbywania skoków. Żeby zabłysnąć odwagą, poprosiłem szefa służby spadochronowej kpt. Władysława Małyszkę o zezwolenie na skok ze spadochronem. Po badaniach lek. ppor. Mariana Zawady, kpt. Małyszko wyraził zgodę na wykonanie skoku. Natychmiast założyłem kombinezon, hełm skoczka i buty wojskowe, które wypożyczyłem od kierowcy, aby nie wyróżniać się od innych żołnierzy swoimi „cywilkami”. Zostałem dołączony do zespołu żołnierzy której przewodził kpt. Stanisław Tomański, a na drugim miejscu ustawiony był chor.

Wojtek Słaby (wzrost niespełna 170, a waga około 100), który wykonywał dziewiczy skok. Straszeniu, podpartemu najgorszymi wypadkami, blademu jak kreda chorążemu, nie było końca i to nie tylko na lotnisku, ale również w samolocie AN -2. Nawet sygnał na opuszczenie samolotu i czas po otwarciu czaszy spadochronu nie zakończył głupich docinków. Najbardziej ubawiło mnie zetknięcie Wojtka z ziemią, które wyglądało na ciągnienie przez spadochron worka z ziemniakami. W tym momencie usłyszałem głośny chrzęst w lewej nodze i na jakikolwiek manewr linkami spadochronu była reakcja daleko po czasie. Zrozumiałem swoją głupotę, a jednocześnie przypomniałem sobie stare powiedzenie „nie śmiej się dziadku z czyjegoś wypadku”. Natomiast Wojtek nie tylko nie nabawił się żadnego urazu, to jeszcze pomagał mi uwolnić się od spadochronu, zdjąć buty (noga już była spuchnięta) i kombinezonu. Najbardziej zabawnie wyglądałem w oczach dowódcy jednostki, mjr. Romana Reguły, który do szefa sztabu mjr. Spadły (razem przyjechali samochodem) powiedział: Kaziu, to nie jest mój spa-

dochroniarz, a jakiś Chrystusek w sandałach. Do mnie zwrócił się z następującym tekstem: poruczniku, jak będziecie chcieli odszkodowanie za wasz wyczyn, to już dzisiaj szukajcie sobie „leśnego garnizonu”. Ten „zimny prysznic” był niczym w porównaniu z pobytem w szpitalu w Kamieniu Pomorskim, do którego zostałem zawieziony około godz. 16.00 Najpierw brakowało łóżka, następnie materaca, a koc i podgłówek odstąpił mi inny chory. Na dzwonki do pomieszczenia pielęgniarek, nikt nie reagował. Dopiero nad ranem przywieziono innego chorego na oddział i wówczas przyszła pielęgniarka, która przyniosła środek przeciwbólowy, a przez zęby warknęła „wojskowy, a wrażliwy na ból jak dziecko”. Po dwóch dniach nastąpiło wypisanie ze szpitala, oczywiście ze zwolnieniem lekarskim i z nogą w gipsie które miało dobre, ale i złe następstwa. Tylko czy warto o takich dyrdymałach pisać?

1/2012

SPORT SPADOCHRONOWY

TO BYŁ SEZON

Zawodnicy szykują się do konkurencji narciarskiej – slalomu giganta

czyli skrótem przez 2011

Zimowy Wielobój Spadochronowy ZPS

Święto Gminy Jabłonna 2011 – pokazy grupy Lost in Space oraz Janusza „DRUCIARZA” Białowąsa i Dariusza „BANANA” Banaszkiewicza

„PARA-SKI” 2012

Ponad sześćdziesiąt lat temu warszawiacy zobaczyli pierwszą otwartą czaszę spadochronu na stołecznym niebie. I tak to się zaczęło w stolicy.

Tradycji stało się zadość – XVII Puchar Polski w wieloboju spadochronowym pomimo pojawiających się trudności został pomyślnie rozegrany głównie dzięki niestrudzonemu od lat organizatorowi tej priorytetowej dla związku imprezy kol. Piotrowi Dziergasowi, który aktualnie pełni funkcję prezesa XIX oddziału w Bielsku –Białej. Piękna słoneczna pogoda w środę 07.03 2012 roku towarzyszyła w podróży uczestnikom zawodów z różnych zakątków naszego kraju. Jednak prognozy meteo na piątek i sobotę, na kiedy zaplanowano rozegrać konkurencję skoków spadochronowych na celność lądowania nie napawały optymizmem. Spadochroniarze to ludzie o dużej dawce optymizmu i jak to jest w ich zwyczaju mieli nadzieję, że uda się wyszarpnąć chwilę dobrej pogody, aby wykonać pierwsze dla większości w tym roku skoki. O ból głowy organizatorów przyprawiła wiadomość, że nie będzie można skorzystać z pomocy, jaką udzielił nam Dowódca Wojsk Lądowych w postaci możliwości wykonania skoków ze śmigłowca W-3 „Sokół”. Powodem tej sytuacji było czasowe wstrzymanie lotów tych śmigłowców z powodów technicznych.

W związku z tą sytuacją organizator poczynił starania o czarter samolotu Cesna 206 z miejscowego Ośrodka Szkolenia Lotniczego – odpłatnie. Samolot ten jest specjalnie przystosowany do wywożenia skoczków, ma mocny silnik turbośmigłowy co powoduje, że w krótkim czasie uzyskuje wymagane wysokości. To przekłada się na niższe jak na lotnictwo koszty za wykonanie skoku. Tego samego dnia o godz. 18.00 rozpoczęła się Konferencja Techniczna na początku, której uczestników zawodów powitał Dyrektor i jednocześnie jeden ze sponsorów zawodów płk w st. spocz. Jacek Sokół – Prezes B-Bialskiej spółki ochroniarskiej „Czasza”. Ponieważ tego wieczoru o godz. 20.00 zaplanowano przeprowadzenie konkurencji pływackiej na dystansie 50 m. stylem dowolnym niezwłocznie przystąpiono do losowania numerów startowych. Sędzia główny kol. Jacek Szrek krótko omówił zapisy regulaminu, a Piotr Dziregas warunki bezpieczeństwa skoków spadochronowych i szczegółowy plan na następne dni. Jak dało się zauważyć samo losowanie dostarczyło emocji i komentarzy. Do Prezes ZPS J. Kempara rozmawia z sędzią głównym zawodów Jackiem Szrekiem. Przysłuchuje się Prezes XVI Oddziału Z. Tatara

Podczas zawodów sprawdzono umiejętności spadochroniarskie...

udziału w zawodach zarejestrowało się 44 zawodników. Na pięknym basenie Centralnego Ośrodka Sportu w Szczyrku pod nadzorem sędziego pływania pana Artura Majewskiego sprawnie rozegrano pierwszą konkurecję 50 m. stylem dowolnym. I m. indywidualnie – Piotr Daniel, II m. Patryk Łuszczki, III m. Tymoteusz Tabor I m. indywidualnie POPS – Borys Skibinski, II m. Jacek Zych, III m. Rafał Zgierski Następnego dnia o godz. 7.45 zbiórka zawodników przy dolnej stacji wyciągu krzesełkowego na Skrzyczne. Wjazd do stacji pośredniej a tam na doskonale przygotowanym stoku FIS sędzia konkurencji pan Jacek Pokusa wraz z współpracownikami ustawił slalom gigant z elektronicznym pomiarem przejazdów. Każdy zawodnik wykonał jeden zjazd treningowy i dwa zjazdy do klasyfikacji. Indywidualnie 1 m. Łukasz Żabnicki, 2 m. Piotr Gądek, 3 m. Lukasz Łyżnicki Kategoria POPS – Jan Mach, 2 m. Rafał Zgierski, 3 m. Jan Iselenis

SPADOCHRONIARZ 65

Ponad sześćdziesiąt lat temu warszawiacy zobaczyli pierwszą otwartą czaszę spadochronu na stołecznym niebie. I tak to się zaczęło w stolicy. Od kilkunastu lat dla skoczków najważniejsza część Warszawy jest oddalona od niej o 45 km. Małe Chrcynno to główna siedziba SkyDive Warszawa czyli lotnisko sekcji spadochronowej Aeroklubu Warszawskiego. Sekcji, która w ubiegłym roku miała sześćdziesiąte urodziny. Mimo swojej długoletniej tradycji nadal jest to najszybciej rozwijająca się strefa spadochronowa w Polsce. Jej istnienie jest zauważane także poza granicami naszego kraju. Spektakularne wydarzenia oczywiście zwiększają rozpoznawalność marki jaką jest SkyDive Warszawa, matecznik skoczków I Oddziału Związku Polskich Spadochroniarzy. Szczególnie było głośno o strefie kierowanej przez Arkadiusza „Pingwina” Wantołę w czerwcu ubiegłego roku. O sukcesie skoczków z Lost in Space mówiono nie tylko w Polsce. Między innymi jedna z największych agencji informacyjnych na świecie przekazała milionom swoich odbiorców informację o wyczynie naszych kolegów ilustrując ją zdjęciem rekordowej formacji CRW. Piękny nowy rekord Polski detalicznie zaprezentowany w poprzednim numerze Spadochroniarza przez lidera zespołu Szymona „ Simona” Chełmickiego oraz bezpośrednich uczestników tego skoku był bez wątpienia najgłośniejszym sukcesem ubiegłego skocznego sezonu w Polsce. Ale mieliśmy też dużo innych powodów do zadowolenia i satysfakcji w Chrcynnie. W minionym sezonie 2011 na tym podwarszawskim lotnisku zostało wykonanych 8

16 194 skoków (czyli o 3231 skoków więcej niż rok wcześniej). Pierwszy etap szkolenia AFF , stanowiący przepustkę do dalszego doskonalenia umiejętności, przeszli kolejni pasjonaci skakania. Zbigniew „Tatko” Ochmański z ogromnym zapałem już kolejny sezon ( bodajże czwarty?) motywował skoczków do doskonalenia umiejętności w skokach w wieloosobowych formacjach. „Tatko” jest nie tylko skoczkiem spadochronowym wielce zasłużonym dla I Oddziału ZPS i sekcji spadochronowej Aeroklubu Warszawskiego. Jest on także niekwestionowanym autorytetem w całym naszym środowisku. Energia i doświadczenie „Tatki” są dla wszystkich , nie tylko skaczących w formacjach - bezcenne. Nic dziwnego, że dla wielu motywacją do doskonalenia swoich umiejętności w powietrzu jest chęć dołączenia do zespołu „Tatki”. Jednym z takich skoczków jest Zbigniew „Zbig” Kordzikowski. Swój pierwszy skok wykonał w tandemie w 2007 roku. W następnym roku ukończył kurs pod okiem Rafała „Starego” Nowakowskiego. Dziś specjalizuje się w RW ze wskazaniem na formacje wieloosobowe (coach „Tatko”). Niezbędną doświadczenie do lądowań w terenie przygodnym ćwiczy pod okiem „Pingwina”. Współpraca z „Druciarzem” pozwala „Zbigowi” być coraz lepszym w skokach celnościowych. Jest to suma wiedzy i doświadczeń niezbędna do bezpiecznego wykonywania skoków pokazowych, nawet w bardzo trudnych warunkach. W 2011 „Zbig” był w drużynie, która pod przewodnictwem Cezarego „Cezara” Bołdaka

Lądowanie na celność Janusza „DRUCIARZA” Białowąsa

Pasażer Witold Raczyński i tandem pilot „BANAN” – CHRCYNNO 2011

Grupa Lost in Space

SPADOCHRONIARZ 65

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2008-2012 r.

Jan Gazarkiwicz

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2012 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2011 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2014 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2011 r.

Łamanie i skład | projekt layoutu | projekt okładki | e-wydanie | realizacja 2008 r.

Ws z yst k i e p r awa z a st r z e ż o ne Adart-Project / Adam Mojski 2 0 2 2 r.

łamanie i skład pośrednictwo druku strony internetowe / wordpress sprzedaż gadzetów torby papierowe odzież reklamowa kalendarze

A d t el .

6 02

240

5 8 3

a /

m m ai l:

M o

ad am@mojski .p l

a d a r t - p r o j e c t . p l m o j s k i . p l