Financial Focus 03 2015

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

(GELD+TIJD+KENNIS)

3.0

INVESTEREN IN INNOVATIE

DOSSIER: INVESTEREN IN INNOVATIE + WERELDWIJDE GROEIREGIO’S + FUTURISTISCH WINKELEN

03 / 2015

COLOFON

XXX

Innovatie gaat om meer dan de techniek. Pas als een vernieuwing u verder helpt, heeft een innovatie écht meerwaarde.

ANNEMARIE ROSEBEEK Directeur Marketing & Directe Kanalen

FINANCIAL FOCUS

3

SLEUTEL

MOMENTEN

Hajo van Beijma (40) Medeoprichter van TTC

4 FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN

Hajo van Beijma (40) is medeoprichter van Text To Change (TTC), een wereldwijd opererend bedrijf dat mobiele technologie inzet ten bate van moeilijk bereikbare mensen en sociale verandering. Zijn sleutelmoment? Al rond zijn twaalfde jaar. ‘Ik fietste van school naar huis en trapte plotseling op de rem. Ik stapte af. “Ga je het uitgestippelde leven leiden dat voor je klaar ligt?”, vroeg ik aan mezelf. “Of zoek je eigen keuzes, die bij jou passen?” Dat klinkt bijna to be or not to be. Maar zo herinner ik het me wel.’ Sindsdien probeert Beijma strikt persoonlijke keuzes te maken. ‘Ik had een gewoon commercieel bedrijf in mobiele technologie kunnen leiden. Maar heb gekozen voor de uitdaging wereldwijd sociale impact te hebben met TTC.’

MEER WETEN OVER

TTC?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

5

25

13

Innovatief

Ben Steinebach

Drie deelnemers aan de Social Impact Pitch Day

Beurswijsheden: geloof aan hechten of niet?

32

Vanaf de bank in gesprek met de bank Private Banking met moderne middelen

16 DOSSIER Investeren in innovatie

14

ASML De groeimotor van de regio Eindhoven

6 FINANCIAL FOCUS

INHOUD FINANCIAL FOCUS // 03 // 2015

10 IN FOCUS: MARKTEN EN BELEGGEN

42

5x futuristisch winkelen Innovatie op de winkelvloer

34 GROEIREGIO’S

46 EXPERTISE

52 SERVICE EN COLOFON

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

Wat is het geheim?

40

Ommezwaai Hoe blijf je jezelf als onderneming vernieuwen?

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

7

8 FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

Er was eens… een goed idee. Zonder goed idee is er geen bestaansrecht voor een onderneming. Maar van goed idee naar daadwerkelijke innovatie – laat staan: naar een daadwerkelijk levensvatbare onderneming – is vaak een hele toer.

In deze Financial Focus gaat het over goede ideeën. Over innovaties, en over hoe deze dankzij investeringen (vaak van vermogenden) uit kunnen groeien tot producten en diensten waar, liefst structureel, gezonde vraag naar ontstaat. Als bank doen we veel om ondernemerschap en innovatie te stimuleren. Zo introduceerden we op 1 april bijvoorbeeld het eigentijdse bedieningsconcept Private LiveXpert waarover u meer leest op pagina 32-33. Maar ook bijvoorbeeld door initiatieven als de Social Impact Pitch Day. Hier brengen we ondernemers in contact met investeerders op zoek naar maatschappelijk rendement.

Dit doen we ook met ons team van Informal Investment Services, dat netwerken opzet waar onze klanten ontmoetingen hebben met veelbelovende ondernemingsinitiatieven. Op deze manier vinden onze klanten niet alleen een zinvolle investering voor een deel van hun vermogen; het stelt hen ook in staat om hun kennis en ervaring aan een nieuwe generatie ondernemers over te brengen. Dit is vaak overigens de belangrijkste drijfveer voor hen.

We zien dat we op dit soort “pitch”-dagen en tijdens netwerkevenementen een relevante dialoog op gang kunnen brengen. Net zoals we dat met de vernieuwde Financial Focus blijken te doen: het is dankbaar om te zien hoezeer u onze nieuwe aanpak blijkt te waarderen. We merken dat de onderwerpen die we brengen, zoals kunst en cultuur in de vorige editie en innovatie en ondernemerschap in deze editie, een startpunt zijn voor een dialoog tussen u en onze experts.

PERSOONLIJK

Met de lancering van een compleet vernieuwd online platform voor Financial Focus, op www.financialfocus.nl, verwacht ik dat die dialoog alleen maar intensiever wordt. Ik kijk er naar uit!

PIM VAN DEN HEUVEL Directeur Vermogensadvies PIM.VAN.DEN.HEUVEL@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

9

In foc $1137

Bitcoin is een vorm van elektronisch geld dat in 2009 door Satoshi Nakamoto werd geschapen. Satoshi Nakamoto is een pseudoniem en niemand weet tot op heden wie de echte persoon of groepering achter de bitcoin is. De virtuele munt begon vanaf 2013 aan een opmars en wordt inmiddels op verschillende plekken online – maar ook in bepaalde restaurants en winkels – geaccepteerd. De koers van de ‘munt’ is behoorlijk volatiel. Zo maakte de koers een smak toen bleek dat het bedrijf Mt. Gox, dat voor een groot aantal gebruikers bitcoins bewaarde, faillissement moest aanvragen nadat er bitcoins bij het bedrijf gestolen waren. Na een hoogtepunt van meer dan 1100 Amerikaanse dollar per bitcoin eind november 2013 schommelde de waarde eind maart 2015 rond de 245 dollar. Zo is de munt voor de één een alternatief betaalmiddel en voor de ander een speculatieve belegging.

1200

1000

800

600

400

200

0 2013

2014

2015 Koers bitcoin in US dollars

10 FINANCIAL FOCUS

IN FOCUS

MARKTEN EN BELEGGEN

Nieuwe tandenborstel nodig?

Zet de printer maar even aan Een nieuwe tandenborstel, bril of mobiele telefoon thuis uit de 3D-printer halen: het klinkt nog als verre toekomstmuziek. Maar de ontwikkelingen gaan erg snel. Naar schatting heeft de wereldwijde markt voor 3D-printen in 2020 een omvang van ruim 20 miljard euro.

Volgens schattingen van onderzoeksbureau Wohlers wordt op dit moment ongeveer een kwart van de omzet in 3D-printing verdiend met services, software, training en advies.

De overige omzet komt uit: printerverkoop (30%), producten (30%) en grondstoffen (17%). In 2013 werden er wereldwijd bijna 10.000 industriële 3D-printsystemen verkocht. De verkoop van thuisprinters kwam uit op circa 72.500 stuks.

PROFESSIONELE INZET Ook veel professionele partijen maken gebruik van 3D-printers. Zo printen partijen als GE, Rolls Royce en Pratt Whitney al op grote schaal onderdelen voor turbines.

In Nederland gaat het om kleinere

volumes. Zo gebruikt LUXeXcel in Goes 3D-printtechnologie voor de productie van lenzen voor de LED-industrie en verwerkt ASML enkele 3D-geprinte onderdelen in haar machines. Maar de meeste Nederlandse fabrikanten zetten 3D-printing uitsluitend in voor het snel uitwerken van een prototype van een nieuw product.

In 3D-printing komt een aantal trends samen.

De consument wil meer aandacht en dat vraagt om meer gepersonaliseerde fabricage.

Fabrieken moeten omschakelen van massaproductie naar kleine, klantspecifieke volumes. Daarnaast vragen klanten om snelle levering en stellen ze hogere eisen aan duurzaamheid. Hierdoor zal naar verwachting lokale en decentrale productie op den duur een deel van de goedkope massaproductie in lagelonenlanden vervangen. 3D-printing en vergaande automatisering (robotisering) maken lokale productie steeds beter betaalbaar. Dat biedt kansen voor innovatieve ondernemers.

Smartwatches: blijft u bij de tijd?

Motorola, Samsung, Sony … de lijst aan fabrikanten van ‘smartwatches’ blijft groeien.

Apple onthulde op 9 maart zijn ‘Apple Watch’ en zal daarmee waarschijnlijk opnieuw een kleine revolutie ontketenen.

Nu Apple de markt heeft betreden, heeft u feitelijk de keuze uit twee soorten horloges: de Apple Watch die gebruik maakt van het besturingssysteem Watch OS van Apple of de andere merken die gebruik maken van Android Wear uit de koker van Google.

Met behulp van de slimme horloges kun u via uw pols uw mail checken, chatten, het nieuws lezen, uw agenda bijhouden, navigeren of uw sportprestaties in de gaten houden.

Een goedkoop exemplaar heeft u al voor zo’n 250 euro maar als u uw horloge liever in goud uitgevoerd wilt hebben kunt u ook voor 17.000 dollar de exclusieve editie van de Apple Watch kopen.

WENSENLIJSTJE

3D-printing markt in NL Prognose totale omzet €45 miljoen in 2015

Service providers Producten Diensten Printers

Printers Producten Diensten Grondstoffen

PROFESSIONELE MARKT 22 miljoen euro

THUISMARKT 23 miljoen euro

Lees meer over de markt voor 3D-printing op insights.abnamro.nl.

Voorlopig kleven er ook enkele nadelen aan het gebruik van de horloges. Ze “vreten” energie en moeten dus dagelijks opgeladen worden. Ook liften ze veelal mee op de apps en functies van uw smartphone. U moet daarom uw telefoon in de buurt houden wanneer u gebruik wilt maken van de functionaliteiten op uw smartwatch.

Hoe succesvol de slimme horloges gaan worden? De tijd zal het leren. Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de consumenten maximaal 300 dollar wil betalen voor een smartwatch. De goedkoopste variant van de Apple Watch zit daar een paar tientjes boven.

De voorspellingen van het effect op de omzet van Apple lopen daarom ook behoorlijk uiteen.

Vermoedelijk zal deze nieuwe gadget goed zijn voor 4% tot 7% van de omzet over 2016.

FINANCIAL FOCUS

11

In foc Hatsjoe … en de dokter hangt aan de lijn

Nooit meer vergeten uw pillen in te nemen, een seintje krijgen wanneer u te lang achter uw laptop heeft gezeten of een telefoontje van de huisarts als uw hartslag te lang hoge uitslagen laat zien. Nieuwe technologie, waaronder de smartwatch (zie pagina 11), maakt het eenvoudiger uw gezondheid op afstand in de gaten te houden. De apparaten zijn uitgerust met metertjes die uw bewegingen monitoren, gps-chips die uw positie bepalen en kunnen bovendien verbonden worden met andere (medische) meetapparatuur. Al deze data kan gedeeld worden met artsen om tot een goedkopere gezondheidsmonitoring te komen.

MARKTEN EN BELEGGEN

Ook verzekeraars tonen interesse in deze nieuwe mogelijkheden. Zo zijn er ziektekostenverzekeraars in Zuid-Afrika en de VS die u korting bieden wanneer u bereid bent om, met behulp van een apparaatje, aan te tonen dat u voldoende aan sport doet.

Er zitten twee kanten aan deze medaille. De hiervoor genoemde verzekeraars bieden u nu nog een bonus aan voor positief gedrag. Maar er komt een moment waarop zij u ook graag een boete willen geven wanneer u gedrag vertoont dat niet in lijn is met het eerder afgesproken risicoprofiel (u rookt bijvoorbeeld terwijl u eerder heeft aangegeven dat u dat niet deed). Maar er zijn ook kansen. Zo kan een verzekeraar of arts een specifieke groep preventieve hulp bieden wanneer uit de data zou blijken dat deze groep bepaalde risico’s loopt. Uiteindelijk is het aan u hoeveel informatie u wilt gaan delen. De technologie is er klaar voor.

Hoe ontstaat de Funds Recommended List?

ABN AMRO houdt een lijst bij van aanbevolen fondsen, de Funds Recommended List. Op deze lijst staan beleggingsfondsen die ABN AMRO gebruikt voor het samenstellen van uw beleggingsportefeuille.

Dit overzicht bestaat uit goedgekeurde fondsen. Die lijst bevat zo’n 270 fondsen en wordt opgesteld en bijgehouden door het team van ABN AMRO Advisors.

ANALISTEN SELECTEREN Wereldwijd kunt u als belegger uit meer dan 110.000 beleggingsfondsen en 10.000 hedgefunds kiezen. Inmiddels zijn er zelfs meer fondsen genoteerd dan dat er aandelen zijn genoteerd. Hoe vindt het team van ABN AMRO Advisors daartussen uiteindelijk de best presterende fondsen?

Daarvoor zorgen de analisten van ABN AMRO Advisors die dagelijks bezig zijn met het voeren van gesprekken met fondsmanagers.

Er vinden jaarlijks veel van dit soort gesprekken plaats, aldus Marianne Dernies,

12 FINANCIAL FOCUS

Head of Advisory & Client Servicing van ABN AMRO Advisors. ‘Er zijn verschillende manieren om waarde toe te voegen aan de portefeuilles van onze klanten. Onze analisten staan daarom open voor alle beleggingsstrategieën.’

KWANTITATIEVE EN KWALITATIEVE ANALYSE De selectie van de juiste fondsen start met een kwantitatieve analyse. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de lange termijn prestaties van het fonds. Zo wordt er bijvoorbeeld in de analyse meer gewicht toegekend aan de recentere prestaties van de fondsmanager. De fondsen worden eveneens vergeleken op de hoeveelheid risico die ze nemen om extra rendementen te generen.

Vervolgens vindt een kwalitatieve analyse plaats. Zo wordt er gekeken naar de strategie die een fonds heeft gekozen. Lukt het het team achter het fonds om die strategie te

volgen? En uit wie bestaat het team? Is er sprake van onafhankelijk risicobeheer en hoe beoordelen ze marktrisico’s? Daarnaast wordt er ook gekeken naar de risico’s die kleven aan het vermogensbeheerbedrijf.

Dat gebeurt tijdens een ‘operationele due dilligence’, een onderzoek waarbij gekeken wordt hoe het bedrijf er financieel voor staat en of het de goede organisatie, mensen en middelen in dienst heeft. Hoe gaat het bedrijf bijvoorbeeld om met zijn mensen? Is er een risico dat zij zullen vertrekken?

Deze strenge selectie leidt uiteindelijk tot de Funds Recommended List. U vindt deze lijst op www.financialfocus.nl. Meer weten? Neem dan contact op met uw private banker.

us

COLUMN: BEN STEINEBACH

HOE ZIT DAT MET...

… de relatie tussen economische groei en aandelenkoersen? … aandelen die niet stijgen terwijl het bedrijf winst maakt? … het meten van inflatie? … de invloed van rente op de beurzen?

BEKIJK DE UITLEG VAN BEN STEINEBACH OP WWW.FINANCIALFOCUS.NL

Waarde hechten aan beurswijsheden?

Moet u de bekende beurswijsheden ter harte nemen,

Zou u uw beleggingen deze maand in de verkoop moeten doen? Als u vertrouwt op de oude beurswijsheid Sell in May and go away, but don’t forget to remember: come back in September zou u daartoe misschien geneigd zijn. Maar de vraag is of de feiten deze bekende beurswijsheden wel ondersteunen.

of juist niet? In een serie video’s geeft macroeconoom Ben Steinebach antwoord. Uniek aan ABN AMRO MeesPierson is dat de macro-economen direct samenwerken met de beleggingsspecialisten.

In de video’s legt Steinebach verbanden uit die u als vermogende kunnen helpen de financiële wereld nog beter te doorgronden.

Deze en andere beurswijsheden zijn ontstaan omdat beleggers menen dat er soms bepaalde patronen zijn te vinden in het koersverloop op de aandelenmarkten. De bekende wijsheid Sell in May komt voort uit het feit dat mensen die op vakantie gaan niet geplaagd willen worden door al te heftige koersbewegingen. Daarom zouden ze voor hun vakantie hun aandelen verkopen en na de vakantie pas weer terugkomen op de beurs.

De voorspellende wijsheden zijn natuurlijk uit-en-ter-na nagerekend. Daaruit blijkt dat bepaalde effecten wel voorkomen – iets vaker dan dat ze niet voorkomen – maar dat de kans dat ze zich uiteindelijk voordoen bijna fifty-fifty is.

PERSOONLIJK

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH@NL.ABNAMRO.COM

Zo ook het zogenoemde ‘januari-effect’. Dat effect ziet op het feit dat institutionele beleggers het nieuwe jaar graag met een schone lei willen beginnen en dus in december verkopen en in januari weer instappen. Dat effect komt wel eens voor.

Maar niet elk jaar.

Ik zou mijn beleggingsstrategie in ieder geval niet van deze wijsheden af laten hangen.

ONLINE financialfocus.nl > specialisten > Ben Steinebach twitter > @BenSteinebach

Wilt u meer weten?

Bekijk mijn video’s op www.financialfocus.nl.

FINANCIAL FOCUS

13

ASML

Sneller dan het licht

ASML (kort voor: Advanced Semiconductors Materials Lithography) ontstond ooit als joint-venture van chipfabrikant ASM International en technologieconcern Philips. In 1995 werd het bedrijf naar de beurs gebracht.

7000

ASML

6000

Philips

5000 4000 3000 2000 1000

(Met dank aan Euronext)

14 FINANCIAL FOCUS

1988 ASM International verkoopt haar belang in ASML aan Philips. ASML betreedt de Aziatische markt.

20 15

13 20

11 20

09

Koersverloop ASML en Philips, geïndexeerd naar introductiekoers ASML = 100.

5 HOOGTEPUNTEN 1984 Bedrijf wordt opgericht als een joint venture tussen ASM International en Philips

20

07 20

05 20

03 20

01 20

99 19

97 19

19

95

0

1989 ASML maakt voor het eerst in haar bestaan winst.

1995 Philips brengt ASML naar de beurs. Het aandeel wordt aan de Amerikaanse Nasdaq in New York en in Amsterdam genoteerd.

2002 ASML wordt wereldwijd marktleider in de productie van chipmachines.

MEMORABELE AANDELEN

Een vergelijking van de aandelenkoersen van ASML en Philips geeft inzicht in het enorme succes van het bedrijf. De koers van de jonge spruit (ASML) is met geen mogelijkheid bij te houden door zijn ouders.

ASML is de grootste leverancier van de chipindustrie ter wereld. ASML maakt ‘steppers’ en ‘scanners’: apparaten die met behulp van lichtstralen en een fotografisch proces patronen op siliciumschijven aanbrengen. Uit die schijven, ‘wafers’ genoemd, worden chips gemaakt. ASML ontwikkelt steeds weer betere apparaten die steeds kleiner

kunnen werken waardoor de opbrengst per wafer groter wordt. Het aandeel werd in 1995 aan de Amerikaanse technologiebeurs Nasdaq en aan de beurs in Amsterdam genoteerd. De interesse in ASML viel toen overigens tegen. Philips had gehoopt 8,5 miljoen aandelen te kunnen plaatsen terwijl er maar 6,5 miljoen verkocht werden (ASML bracht overigens ook nog 1,5 miljoen nieuwe aandelen naar de beurs). Beleggers zijn over het algemeen content geweest met de performance van het aandeel in de twintig jaar sinds de beursgang. Over een periode van

twee decennia heeft het aandeel het fantastisch gedaan. Er is wel een ‘maar’.

Het bedrijf is zéér conjunctuurgevoelig.

Op de iets langere termijn groeien omzet en winst spectaculair. Maar de uitslagen naar boven en naar beneden op de korte termijn zijn extreem. Een enorme winst van ruim een miljard euro kan het jaar erna omslaan in een fors verlies. Beleggers snappen de markt waarin ASML zich begeeft steeds beter.

Het bedrijf krijgt van investeerders het voordeel van de twijfel. Bij elke conjunctuurgolf is het bedrijf groter. En dus ook de winst.

€1.074.035

DAT WAS HET BEDRAG DAT ASML IN 2014 BESTEEDDE AAN RESEARCH & DEVELOPMENT.

BIJZONDERE AANDEELHOUDERS ASML heeft sinds 2012 een kwart van het aandelenkapitaal gereserveerd voor belangrijke afnemers.

Het bedrijf wil met die aandeelhouders samen onderzoek doen naar de nieuwe generatie lithografietechnologieën.

De aandelen die deze technologiepartners in handen krijgen, zijn wel aan een paar spelregels gebonden. Zo bestaat er geen stemrecht op deze aandelen en mag het belang van een partner voorlopig niet boven de 19,9% uitkomen. Intel, TSMC (Taiwan Semiconductor Manufactoring Company, producent van chips) en Samsung hebben op deze manier een pakket aandelen in ASML in handen gekregen. TSMC maakte begin 2015 bekend dat het zijn aandelen inmiddels weer heeft verkocht aan een strategische investeerder.

memorabele AANDELEN

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER INFORMAL INVESTMENT .

(geld+tijd+kennis) Investeren in innovatie HOEVEEL VERMOGEN WILT U INVESTEREN IN ONDERNEMERSCHAP?

16 FINANCIAL FOCUS

3.0

DOSSIER: INFORMAL INVESTMENT 18 Bekende ondernemers die ook hun geld in innovatie steken.

19 Investeren in innovatieve bedrijven.

Waar moet u op letten?

24 De perfecte match.

De toegevoegde waarde van een informal investment netwerk.

23 De wereld van informal investment zit vol jargon.

Zeven termen onder de loep.

Start-ups, innovatieve bedrijven, jonge ondernemers. U kent die wereld, maar hoeft er niet meer fulltime mee aan de slag te zijn. Uw kennis en ervaring deelt u graag met een jongere versie van uzelf. Waar begint u? Waar en wanneer stopt u? En wie zit er aan de knoppen?

U bent vermogend. U werkt niet meer (of in elk geval: niet meer in een volledige baan). U was altijd ondernemend (en bent dat natuurlijk nog steeds). U voelt zich betrokken en deelt graag uw ervaring. Vier keer raak? Dan bent u waarschijnlijk een informal investor. En anders wordt u er mogelijk binnenkort een. Omdat u vindt dat u iets nuttigs met uw vermogen kunt doen, daar ook vermogen voor vrij kunt maken, en graag actief een bijdrage levert aan innovatie of jong ondernemerschap.

Of, wellicht, omdat u bereid bent voor een beperkt deel van uw vermogen een relatief hoog risico te lopen. Daarmee creëert u de kans op een aanzienlijk hoger rendement. Want de realiteit bij investeren in niet-beursgenoteerde ondernemingen waarbij een minderheidsbelang wordt verkregen (de formele definitie van informal investment), is dat als een bedrijf eenmaal begint te lopen, het rendement de huidige spaarrentes laat verbleken.

Daar tegenover staat dat de kans op géén succes bij een investering ook groot is. Elk jaar zien veel, heel veel nieuwe bedrijven het levenslicht. Gefinancierd met informeel kapitaal.

Nee, niet al die bedrijven worden succesvol. Maar in de wereld van informal investment geldt ook: van de

vier of vijf investeringen die een informal investor doet, hoeft ‘maar’ één het op termijn echt goed te doen om zijn vermogen te laten groeien.

ZAKELIJKE AFWEGING MAKEN De meeste informal investors doen vaak hooguit een paar investeringen.

Het plezier in het op weg helpen van een gelijkgestemde of de behoefte om vernieuwing te stimuleren, staat voorop.

Dat geldt bijvoorbeeld ook voor bekende investeerders als Sergey Brin, oprichter van Google en Richard Branson van het Virgin imperium (zie het kader over bekende investeerders op pagina 18). Niet alleen het mogelijke rendement is een uitgangspunt, maar de uitdaging om een bijdrage te leveren om van een jong, vaak innovatief bedrijf een zakelijk succes te maken.

Juist die innovatieve jonge bedrijven kunnen veel leren van ervaren ondernemers. Aan enthousiasme en ideeën geen gebrek bij deze bedrijven. Maar de kunst van het ondernemen is in een aantal gevallen een ondergeschoven kindje. Zo komt het bijvoorbeeld voor dat bij dit soort bedrijven er nog weinig geregeld is om de intellectuele eigendom van bepaalde innovatieve vindingen vast te leggen. Of het blijkt nodig om een extra directeur aan te stellen om de bedrijfsvoering in de gaten te

houden (zie ook de tips voor het investeren in innovatieve bedrijven op pagina 19). Het enthousiasme van de innovatieve start-ups werkt aanstekelijk, maar laat u bij een investering ook leiden door de kernvraag: Wordt dit een succesvolle onderneming?

Gaat dit impact opleveren? ‘Als je eenmaal ervoor kiest een deel van je vermogen op deze manier te investeren, moet je afweging waarín vervolgens een zakelijke zijn’, aldus Hugo Westerink. Hij heeft zich bij ABN AMRO MeesPierson gespecialiseerd in het begeleiden van vermogenden die op zoek zijn naar ondernemers met een kapitaalbehoefte.

MAXIMAAL 10% INVESTEREN Maak dus een zakelijke afweging wanneer u wilt investeren in een innovatieve start-up. Dat begint al met de vraag: hoeveel kapitaal wilt u investeren?

In zijn adviezen aan vermogenden zijn

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

17

Ondernemers in innovatie Succesvol investeren in een innovatief bedrijf is een kunst apart. Deze bekende ondernemers hadden genoeg ervaring met hun eigen bedrijf opgedaan om te voorzien welke start-ups het zouden gaan redden (en hopelijk heel groot zouden worden).

1

PETER THIEL Peter Thiel was medeoprichter van het online betaalplatform PayPal. In 2002 werd dit bedrijf verkocht aan de online veilingsite eBay. Een deel van de oprichters, waaronder Thiel, vertrok een paar jaar na de acquisitie om andere ondernemingen te starten of in andere bedrijven te investeringen. De groep werd in een artikel van het Amerikaanse tijdschrift Fortune Magazine gedoopt tot de ‘PayPal Mafia’. Thiel is de meest actieve investeerder van dat stel. Hij investeerde onder meer succesvol in innovatieve bedrijven als Yelp, een online platform waar consumenten hun mening kunnen geven over retailers en de zakelijke netwerksite Linkedin.

18 FINANCIAL FOCUS

2

RICHARD BRANSON Richard Branson werd bekend door zijn platenwinkel en -maatschappij Virgin Records. De eerste plaat van het label, Tubular Bells van Mike Oldfield, werd direct een hit. Branson breidde zijn imperium snel uit, onder meer met de luchtvaartmaatschappij Virgin Atlantic waarmee hij British Airways uitdaagde. Hoewel Branson veel van zijn vermogen aanwendt om zelf nieuwe bedrijven te starten, investeert hij ook in de start-ups van anderen.

Zo stak hij bijvoorbeeld geld in het bedrijf Square dat betalingen met een creditcard via een mobiele telefoon mogelijk maakt. Ook investeerde hij in Tumblr, dat uitgroeide tot een populair platform voor blogs.

3

4

5

ELON MUSK

SERGEY BRIN

BONO

Ook Elon Musk maakt deel uit van de ‘PayPal-mafia’. Hij richtte met het geld dat hij verdiende aan de PayPal-deal verschillende andere bedrijven op. Twee bekende ondernemingen zijn SpaceX en Tesla. SpaceX maakt lanceerinstallaties voor raketten en Tesla richt zich op elektrische sportwagens. Als Musk een bedrijf opricht, wil hij er ook graag intensief betrokken bij blijven.

Toch investeert hij ook regelmatig in start-ups.

Zo stak hij bijvoorbeeld zo’n 40 miljoen dollar in het bedrijfje Vicarious dat zich richt op kunstmatige intelligentie. Het bedrijf probeert de menselijke hersenen te vertalen naar computercode.

Samen met Larry Page startte Sergey Brin internetbedrijf Google.

Hij is nog altijd een van de grootaandeelhouders van dat bedrijf en actief betrokken bij de bedrijfsvoering. Met het vermogen dat hij heeft opgebouwd investeert hij ook in veelbelovende innovatieve bedrijven.

Zo heeft hij onder meer geld gestoken in Tesla, het bedrijf van Elon Musk. Maar hij stak ook in 2008 miljoenen in Space Adventures. Dat bedrijf moet toerisme naar de ruimte mogelijk gaan maken. Samen met Page heeft hij ook geld gestoken in Google.org, de filantropische tak van Google. Via Google. org investeert hij onder meer in bedrijfjes die op zoek zijn naar alternatieve energiebronnen.

Bono is vooral bekend als voorman van U2.

Daarnaast steekt hij veel tijd en geld in filantropische activiteiten. Maar hij investeert ook, via zijn fonds Elevation Partners, onder meer in researchonderneming MarketShare en reviewsite Yelp. Via Marketshare kunnen ondernemingen op eenvoudige wijze lessen trekken uit de vele datastromen die door hun bedrijf lopen. De data wordt geanalyseerd en belangrijke conclusies worden in een dashboard weergegeven. Yelp is een platform waar consumenten hun mening kunnen geven over winkels, bedrijven en restaurants.

Daarnaast investeerde Bono in de sociale netwerksite Facebook. Het vermogen van het fonds is inmiddels uitgegroeid tot meer dan 2 miljard dollar.

DOSSIER: INFORMAL INVESTMENT

Westerink en zijn collega’s van Informal Investment Services (zie het kader op pagina 24) hierin vrij helder: zo’n vijf procent van het totale vermogen. Hooguit tien. En niet alleen vanwege het relatief hoge risico dat met informal investment samenhangt (de downside is namelijk: alles kwijt). Maar ook vanwege het liquiditeitsrisico.

Westerink legt uit wat daarmee bedoeld wordt: ‘Vermogen waartegenover een belang in een onderneming staat, is passief vermogen: het is niet makkelijk uit de onderneming te halen. Dan zal er eerst een koper voor dat belang gevonden moeten worden.’

Wat meteen een belangrijke voorwaarde voor informal investment blootlegt: er moet in enige mate tijd, aandacht en energie in worden gestoken. Althans, in de meeste gevallen. Bedenk voor u zelf in welke mate u wilt investeren. De medewerkers van Informal Investment Services kunnen dit duidelijk voor u krijgen.

Wie investeert in ondernemerschap, investeert niet zozeer geld, als wel kennis en ervaring. Een essentiële vraag die u zich moet stellen voordat u daadwerkelijk uw investering doet, is dan ook: wát kunt en wilt u bijdragen, zowel in kapitaal, tijd als in kennis? De starter in kwestie heeft behoefte aan meer dan geld. Hij of zij heeft vooral ook behoefte aan competenties die bij zichzelf (nog) onvoldoende ontwikkeld zijn. Of aan een bepaalde set specifieke kennis of ervaring.

HOBBY OF RENDEMENT? Die ondernemende kant van informal investing maakt deze vorm van investeren voor veel vermogenden interessant.

Natuurlijk is het mogelijke rendement ook aantrekkelijk. Zeker in een tijd daarin negatief rendement op spaargeld een reële mogelijkheid wordt.

Maar winst is bij dit soort investeringen zelden de allerbelangrijkste drijfveer.

Wat wel een zeer belangrijke drijfveer is: u kunt het ondernemen eigenlijk niet laten. En u wilt daar graag invulling aan geven – zonder zelf ondernemer te zijn.

Of u vindt het uitdagend om aan de slag te gaan met nieuwe, innovatieve ideeën

INVESTEREN IN INNOVATIE De economie is zwanger van start-ups. Iedereen droomt van de nieuwe Google, WhatsApp of – dichter bij huis: Blendle. Maar als informal investor investeren in innovatie heeft eigen spelregels. Context. Dat is het grote verschil voor een informal investor bij investeren in een ‘gewone’ onderneming, of in een veelbelovende innovatie. Vaak gaat het bij een investering om een ondernemer die al begonnen is, een uitontwikkeld product heeft en kapitaal nodig heeft voor bijvoorbeeld distributie, of een onderneming die wil uitbreiden.

Maar bij innovatie is er vaak vooral alleen nog maar ‘een idee’. Nog geen trackrecord – hoe kort dan ook. Het risicoprofiel is daarmee beduidend anders. Er spelen ongrijpbare zaken als intellectueel eigendom. Er is met recht sprake van durfkapitaal. Veel innovatieve bedrijven worden opgericht rondom een nieuw idee of een uitvinding.

Wanneer die uitvinding goed beschermd is, kan zo’n innovatief bedrijf daar jarenlang de vruchten van plukken. En u dus ook als investeerder.

Is de bescherming van het intellectuele eigendom echter niet afdoende geregeld, dan kan een concurrent een week later hetzelfde, of een licht gewijzigd product op de markt zetten. Weg toekomstige winsten.

Voordat u een start-up uw kapitaal toezegt, is het daarom van belang om onderzoek te doen naar die intellectuele eigendomsrechten. Welke vindingen zijn noodzakelijk voor het succes van het bedrijf? Kunnen deze vindingen beschermd worden en is dat inmiddels al geregeld of moet dat nog gedaan worden? In dat laatste geval kan namelijk ook uit onderzoek blijken dat een bepaald idee of uitvinding niet voor bescherming in aanmerking komt. Bijvoorbeeld omdat iemand anders al een vergelijkbaar octrooi in handen heeft.

Daarnaast is het belangrijk dat u kijkt naar de organisatie van het management. Zoals: welk team leidt de onderneming? En wat is hun achtergrond? Bij drie jonge studenten van nog geen 20 is dat een lastig te maken inschatting, maar eindtwintigers hebben vaak al links en rechts de nodige ervaring opgedaan. Verdiep u daarin. Besef ook dat u voorwaarden kunt stellen aan uw investering. Bijvoorbeeld dat er een professionele manager wordt aangesteld naast de oorspronkelijke oprichters van het bedrijf. Die eis werd bijvoorbeeld aan Google voordat het bedrijf naar de beurs werd gebracht.

De ervaren manager Eric Schmidt werd toen toegevoegd aan de directie om het managementteam van voldoende slagkracht te voorzien.

Als u toch het idee heeft onvoldoende inzicht in het bedrijf te hebben, overweeg dan om de volgende stelregel te hanteren: investeer alleen in bedrijven waar een begin van een omzet ontstaat, waar het product al bedacht en ontwikkeld is. Is van al deze zaken (nog) geen sprake, dan begint investeren in innovatie ‘gokken’ te worden. En dan zijn er wellicht betere alternatieven.

PERSOONLIJK

HUGO WESTERINK Hoofd Informal Investment Services HUGO.WESTERINK@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

19

Coach of kapitein?

Hoeveel tijd wilt u investeren? Hoeveel kennis kunt u inbrengen? De betrokkenheid bij een investering kan op vele manieren worden ingevuld. Welke rol past bij u – anders dan die van geldschieter met de formele status van mede-eigenaar?

1

2

investeerder

klankbord

5

U

ondernemer

3 commisaris

coach

4

1

INVESTEERDER. PUNT. Niets meer. Niets minder. U investeert een bedrag omdat u vertrouwen heeft in de ondernemer, de markt of het product. En verder hoort u wel op de formele aandeelhoudersvergadering hoe het gaat.

20 FINANCIAL FOCUS

2

3

4

5

KLANKBORD

COMMISSARIS

COACH

ONDERNEMER

Deze is al een stuk minder vrijblijvend. U bent er voor de ondernemer. Op zijn of haar verzoek bent u beschikbaar. Misschien is dat wekelijks. Misschien nauwelijks vaker dan eens per kwartaal, als er een uitdaging op het bordje van de ondernemer ligt waarover hij of zij graag even wil sparren.

Is de rol van klankbord vooral een informele, als commissaris hebt u een formele plek in het besturingsmodel van het bedrijf(je). In ‘ruil’ voor uw belang neemt u plaats in de raad van commissarissen. Een goede plek om toezicht te houden. En: om invloed uit te oefenen.

Een klankbord-plus. De rol van coach is vaak een stuk structureler. Op vaste tijden, bijvoorbeeld eens per maand, neemt u de tijd om ‘uw’ ondernemer vanuit uw eigen ervaring te coachen.

U was ondernemer-af.

Maar toch niet helemaal.

In sommige gevallen wil de ondernemer dat er iemand met meer ervaring of specifieke vaardigheden (u dus) náást hem zit. Wellicht spreekt u dat erg aan.

Maar het is tijdrovend.

En pas op: het gevaar van ‘twee kapiteins’ ligt op de loer.

XXX

Investeer hooguit 10% van uw vermogen direct in ondernemingen van een generatie die de kennis van het ondernemen nog ontbeert. In die zin is dit deel van uw kapitaal ook daadwerkelijk “speelgeld”. ‘Informal investment heeft elementen van een hobby’, vat Westerink het samen. ‘Er is ook een deel dat informal investment ziet als alternatieve belegging, vanwege de kans op een hoog rendement.

Maar zij kunnen dan, zeker als ze de risico’s zoveel mogelijk willen verlagen, beter investeren in een private equity fund, dat gespreid investeert in startende of groeiende ondernemingen of zelf goed spreiden door minstens in tien bedrijven te investeren. De praktijk leert dat van de tien bedrijven er wellicht maar een, twee, misschien drie succesvol gaan zijn. Dat vraagt dus om spreiding. En goed spreiden, dat is een vak apart. Beheerders van private equity funds beheersen dat vak.’

VRAGEN EN AFSPRAKEN Westerink: ‘Wanneer je investeert in een start-up, moet je vooral nadenken over welke rol je kunt en wilt vervullen.

ALLES OP ROOD? Is informal investment eigenlijk gewoon gokken? Nee. Want u kiest investeringen waar u – zij het beperkt – enige invloed op kunt uitoefenen. De kans op rendement is groot.

Maar het risico is ook groot. Investeer daarom niet meer dan ongeveer vijf, maximaal tien procent van uw vermogen. Het overgrote deel van uw vermogen belegt u ‘traditioneel’.

cash aandelen

obligaties

overige beleggingen informal investments

ABN AMRO MeesPierson onderscheidt vier beleggingscategorieën voor een vermogen.

Aandelen Obligaties Liquide middelen Overige beleggingen – waaronder bijvoorbeeld vastgoed, grondstoffen of informal investments

FINANCIAL FOCUS

21

Wie investeert in ondernemerschap, investeert behalve geld vooral kennis en ervaring

Nog los van je competenties, kennis en ervaring, hangt dat natuurlijk ook af van het soort starter waarin je investeert of bijvoorbeeld de relatie tot die persoon. Bij een bekende kan het bijvoorbeeld goed zijn iets meer op afstand te blijven.’

Er zijn volgens Westerink enkele fundamentele vragen die een investeerder moet stellen, en enkele fundamentele afspraken om met elkaar te maken.

‘Een van die vragen is: wat verwacht de starter precies van jou als investeerder?

Welke verwachtingen hebben partijen van elkaar? Plus: wat verwacht je van de investeerder? En: wat juist níet? Wat zijn showstoppers? Als het gaat om afspraken maken, bespreek dan ook de exit-voorwaarden. Wanneer stap je er als investeerder weer uit? Aan wie kun je je belang verkopen? Op welke termijn?

Door dit te doen, ga je veel gefundeerder de relatie aan met elkaar. Kijk, de feitelijke investering is een standaard overeenkomst.

Maar vergelijk het met een huwelijk: ook dat is een standaard verbintenis. Voordat je zo’n verbintenis aangaat, moet er een vertrouwensrelatie zijn.’

VALKUILEN Wanneer gaat het mis? En: hoe is dat te voorkomen? In veel gevallen waarin het misgaat, valt dit onder de noemer: you win some, you lose some. Als investeerder heb je die zaken niet in je macht.

Westerink: ‘Maar wij zien het misgaan op

22 FINANCIAL FOCUS

aspecten die wél op voorhand in je macht liggen.

Zo moet je nu al goed nadenken over wat volgende fases in een bedrijf kunnen zijn. Zo voorkom je bijvoorbeeld dat de informal investor bepaalde voorwaarden stelt, die later een vervolgdeal met nieuwe investeerders in de weg staan. Een voorbeeld daarvan is een vetorecht afspreken. Zolang iemand de enige investeerder is, lijkt dat plausibel.

Maar het helpt niet echt mee om twee, drie jaar later nieuwe investeerders aan boord te krijgen. Waardoor het bedrijf zich niet door kan ontwikkelen en mogelijk omvalt.

Daar zit je dan, met je vetorecht.’

Soms is het veel platter: dan betaalt de investeerder te veel voor een belang.

Omdat de investeerder het bedrijf te hoog waardeert. Daarmee ligt de ondergrens voor nieuwe investeerders om een belang te nemen direct een stuk hoger: de investeerder zal immers zijn investering op zijn minst terug willen verdienen.

Nog een valkuil: een overschatting van uw invloed. Westerink: ‘De meeste mensen die investeren, weten heel goed wat het betekent om geld in een onderneming te steken en er risico over te lopen; dat doen ze hun hele leven al. Wat echter enorm wennen blijkt: dat ze als investeerder niet meer de leiding hebben.

Een informele rol in plaats van dagelijkse

eindverantwoordelijkheid en zeggenschap, dat betekent een andere opstelling. Als men zich dat onvoldoende realiseert, kan dat tot onnodige spanningen leiden.’

HET GROTERE FINANCIËLE PLAN Tot slot geeft Westerink nog een gedachte mee. ‘Informal investment biedt veel kansen en geeft vermogenden vooral het plezier om actief betrokken te zijn bij jong, vaak innovatief ondernemerschap.

Maar belangrijk is de vraag: in hoeverre past informal investment in het grotere financiële plan? Past het überhaupt bij je profiel? Soms is de deal die een bekende voorschotelt zeer aantrekkelijk. Maar wie het vermogen al tientallen jaren uitermate defensief heeft ingericht, moet zo’n stap eigenlijk helemaal niet maken. Kinderen wellicht daargelaten. Dat kan een vermogende anders bekijken. U investeert immers ook in de dure buitenlandse MBA-opleiding, als uw kind dat vraagt.

Het investeren in een avontuur als ondernemer, past daar ook in.’

DOSSIER: INFORMAL INVESTMENT

Informal Investment Lingo: 7 x jargon om te onthouden Elk vakgebied heeft zo z’n eigen jargon. Dat geldt zeker voor de wereld van informal investment en private equity. Laat u zich vooral niet afschrikken. Praat mee. Zeven termen kort uitgelegd.

FFF Een grapje onder investeerders in avonturen van vrienden en bekenden. Avonturen die afhankelijk zijn van bijdragen van friends, family en…

INCUBATOR fools. Het betreft investeringen waarvoor Of: business incubator. Simpel samengevat: eigenlijk (nog) geen echte rechtvaareen onderneming met als kernactiviteit: diging is (er is nog nauwelijks een investeren in kansrijke ondernemingen. Niet reële kans op rendement). Vaak wordt zelden gelieerd aan een onderwijsinstelling. geïnvesteerd op basis van persoonlijke Incubators bieden meer dan geld, zoals huisvertrouwen in de ondernemer. vesting, onderzoekscapaciteit, technologie et cetera. De meeste incubators zijn duidelijk gericht op het investeren in innovaties.

BUSINESS ANGEL Dit gaat over u! Informal investors. Kapitaalkrachtige (oud)-ondernemers of bestuurders die een deel van hun vermogen willen investeren in nieuwe of snelgroeiende ondernemingen.

SEED CAPITAL

EXIT

Hetzelfde als durfkapitaal. Het gaat om investeringen in een onderneming waar nog geen (stabiele of structurele) inkomsten tot stand zijn gekomen, bijvoorbeeld om aan productontwikkeling te kunnen werken of om sales, marketing of distributie te kunnen optuigen.

Drie tot vijf jaar. Dat is meestal de duur die investeerders in de wereld van private equity aanhouden als ze ergens in investeren. Een informal investor blijft over het algemeen echter langer dan tien jaar zitten. Lang genoeg om veranderingen in het bedrijf waarin wordt geïnvesteerd af te dwingen en van die veranderingen de vruchten te plukken. Kort genoeg om een eindstreep te zien. De exit is in veel gevallen de (door)verkoop aan een strategische marktpartij. Soms is het een beursgang. De aandelen worden overgedragen. Hopelijk met winst.

ACCELERATOR In de scheikunde is een accelerator een middel dat een chemische reactie versneld tot stand brengt. Die rol heeft een accelerator ook bij jonge ondernemingen.

De term wordt bijvoorbeeld gebruikt voor een relatief kort project met als duidelijk doel om (meestal) een start-up te begeleiden. Een ‘start-up bootcamp’ is een vorm van een accelerator programma.

DURFKAPITAAL Hier kunnen we kort over zijn: het bedrag dat u als informal investor investeert in een kansrijke onderneming. De term durfkapitaal heeft meestal betrekking op investeren in een (mogelijke) innovatie.

FINANCIAL FOCUS

23

Informal Investment Services U wilt graag investeren in een veelbelovende, innovatieve onderneming. En uw ervaring en kennis hiervoor inzetten. Maar waar vindt u zo’n onderneming? Informal Investment Services van ABN AMRO MeesPierson brengt vraag en aanbod bij elkaar.

De dienstverlening van Informal Investments Services (IIS) is erop gericht potentieel interessante investeringsproposities te selecteren. IIS matcht die vervolgens met de persoonlijke investeringscriteria van ex-ondernemers die een deel van hun vermogen op deze wijze willen investeren.

Ook brengt IIS informal investors met elkaar in contact om ervaringen te delen en wellicht samen te kunnen investeren.

Het netwerk bestaat uit ex-ondernemers en bestuurders. Zij krijgen via het netwerk – veelal innovatieve – ideeën voorgelegd.

U

inbreng kapitaal, expertise en netwerk

ABN AMRO MeesPierson

Informal Investment Services (IIS)

Ondernemers

ambitieuze concepten en ideeën

INVESTOR CIRCLES Veel vermogenden geven aan bij voorkeur samen met anderen te willen investeren in een onderneming. Hiervoor heeft ABN AMRO MeesPierson zogeheten Investor Circles opgezet. Hiervan zijn er inmiddels dertien actief in Nederland. Zo’n drie of vier keer per jaar organiseren wij per circle bijeenkomsten waarin ondernemers hun ideeën presenteren voor een nieuwe onderneming, een nieuw product of een expansie van hun

onderneming. Investeerders gebruiken deze bijeenkomsten ook om kennis en ervaring te delen en hun netwerk uit te breiden.

SOCIAL IMPACT PITCH DAY Onlangs organiseerde ABN AMRO

HOE WERKT HET?

WAT DRAAGT U BIJ?

1. U geeft een aantal voorkeuren aan voor uw investering, zoals: welk type onderneming welke branche de ontwikkelingsfase van de onderneming het bedrag waarvoor u ongeveer wilt participeren 2. Op basis van deze voorkeuren ontvangt u geschikte bedrijfsprofielen 3. Profiel interessant? Dan volgt een kennismakingsgesprek met de ondernemer 4. U bepaalt zelf of u meer gesprekken wilt en/of wilt investeren

U investeert een bedrag in een volgens u kansrijke onderneming. Maar u voegt meer toe dan een kapitaal. Uw netwerk bijvoorbeeld. Uw ondernemingservaring.

Uw expertise en kennis. Die kan op veel gebieden liggen. Zoals: marketing logistiek bedrijfsvoering financiën export informatietechnologie productie

MeesPierson de Social Impact Pitch Day, waar 10 ondernemers zich presenteerden aan een grote groep investeerders. Drie bedrijven die op die dag aanwezig waren, zijn uitgelicht op pagina’s 25-31, waaronder de winnaar van de dag: Rural Spark.

PERSOONLIJK

GERARD KNAACK Investment manager Informal Investment Services GERARD.KNAACK@NL.ABNAMRO.COM

24 FINANCIAL FOCUS

PORTRET: VERNIEUWERS

3X innovatief OP ZOEK NAAR MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT

‘Het is avontuur.

Maar we blijven wel gewoon ondernemers’ OP DE ABN AMRO MEES PIERSON SOCIAL IMPACT PITCH DAY PRESENTEERDEN TIEN ONDERNEMERS HUN VERNIEUWENDE IDEEËN MET MAATSCHAPPELIJKE IMPACT AAN POTENTIËLE INVESTEERDERS. EEN PORTRET VAN DRIE VAN HEN.

FINANCIAL FOCUS

25

PORTRET Duurzaam projectontwikkelaar

Simpel, effectief ‘Echte verduurzaming is niet van subsidie afhankelijk’ ‘We hadden allemaal goede, internationale banen in de financiële dienstverlening, waarbij de nadruk steeds meer op duurzaamheid lag. Maar het ondernemerschap was sterker: zélf ontwikkelen van projecten vonden mijn drie partners en ik uiteindelijk leuker dan de rol van financieringsbemiddelaar. Om daadwerkelijk te innoveren met verduurzaming is een avontuur.’

‘We zijn begonnen met projecten waarbij we op daken van grote loodsen zonnepanelen bouwden. Maar een businessmodel dat van subsidie afhankelijk is, vinden wij geen echte verduurzaming. In 2013 hebben we deze projecten verkocht. We waren toen al intensief bezig met het ontwikkelen en uitrollen van stroompalen voor koelvrachtwagens.

Van die vrachtwagens rijden er zo’n tweehonderdduizend in Europa. Een groot deel van de dag staan ze stil. De lading wordt dan gekoeld met onzuinige, vervuilende generatoren. Een enorme belasting voor het milieu.’

‘Onze oplossing – stroompalen waaraan je je koeling kunt koppelen – is even simpel als effectief. De voordelen zijn evident: het voorkomt lokaal uitstoot van fijnstof, beperkt lawaai – wat onder meer de noodzakelijke rust voor de chauffeur ten goede komt, en is vele malen schoner én goedkoper dan het gebruik van dieselgeneratoren. Maar dit heeft alleen bestaansrecht als er voor vrachtwagenchauffeurs een goed Europees netwerk is. En als er een goed afrekenmodel is. Daar zit ‘m de crux: hoe en waar reken je een tientje stroom af voor die nacht dat de chauffeur ergens staat? Wij zijn er in geslaagd een stabiel, veilig systeem te ontwikkelen om op afstand uit te lezen wie, waar, wanneer stroom afneemt. De chauffeur hoeft alleen maar zich via zijn mobiele telefoon aan te melden: ik sta bij paal x en wil graag stroom.’

‘Inmiddels hebben we 64 palen op tien locaties in meerdere landen: zowel grote truckstops als terreinen bij koelhuizen. Over een jaar staan we al op zo’n vijftig plaatsen. Dankzij partners als de exploitanten van de tolroutes in bijvoorbeeld Frankrijk en Italië komt de uitrol nu snel op gang. Het is slechts een kwestie van tijd voordat dit de standaard is op elke truckstop. Het leuke is: wij kunnen de vruchten van ons werk fysiek zien. Als ik op vakantie ga, kom ik ons product vijf, zes keer tegen.

Erg cool.’

26 FINANCIAL FOCUS

FEITEN NAAM / EDWIN NOOMEN LEEFTIJD / 43 BETROKKEN BIJ / NOMAD POWER ONTWIKKELT OPLOSSING VOOR KOELING 200.000 KOELVRACHTWAGENS IN EUROPA

Fotografie: Maurice Heesen

PORTRET: VERNIEUWERS

FINANCIAL FOCUS

27

PORTRET Digitaal ontwerper

Je digitale ik ‘Er is geen online equivalent van jou als individu’ ‘Enig idee in hoeveel databestanden je gegevens zijn opgenomen? Enkele tientallen? Misschien honderd?

Mis. Waarschijnlijk sta je in meer dan duizend verschillende bestanden en archieven. Zonder dat je zelf bij die gegevens kunt. Een fundamentele weeffout, wat mij betreft: digitalisering brengt ons veel mogelijkheden, maar de menselijke maat is zoek. Er is geen online equivalent van jou als individu. Je bent een optelsom van talloze accounts met allemaal gebruikersnamen en wachtwoorden. Nee, ik ben niet tegen digitalisering.

Integendeel. Dat steeds meer aspecten van ons leven via het web verbonden zijn, vind ik fantastisch. Waar ik tegen ben, is het verlies van controle over je gegevens. We vinden steeds meer dingen normaal, die eigenlijk volstrekt abnormaal zijn. Het accepteren van cookies, of al die keren dat je genoodzaakt bent akkoord te gaan met voorwaarden die je nooit allemaal gelezen kunt hebben, laat staan begrijpt. Het ontbreekt ons aan digitale zelfbeschikking. En uiteindelijk staat dat échte groei in de weg.’

‘Ik ben “van huis uit” ontwerper, maar al vanaf de echte opkomst van het internet ben ik in dit medium geïnteresseerd. Rode draad in wat ik doe, is altijd geweest: hoe voeg ik waarde toe aan het leven van elke dag. En vandaag in het bijzonder: hoe optimaliseer je digitale communicatie, en hoe krijg je als individu overzicht en inzicht?

In 2006 verkocht ik mijn bedrijf en richtte ik de Qiy Foundation op. Ik focus me volledig op de vraag hoe je ieder individu een veilige plek kunt bieden in de digitale wereld.

In die zin is Qiy vooral een beweging: we voegen een trust-laag toe aan het web, waar zowel individuen als organisaties op aangesloten kunnen worden en gevalideerde en/of anonieme gegevens kunnen uitwisselen. Dit leidt tot enorme kostenbesparingen, betere service en betrouwbaarder klantgegevens voor aangesloten organisaties. En niet in de laatste plaats tot gemak en controle voor het individu. Bijvoorbeeld als je belastingaangifte doet. Of een product koopt in een webshop. Misschien moet je Qiy vergelijken met de onzichtbaarheid van stroom.

Qiy is ook onzichtbaar aanwezig en biedt een veilige, privacyvriendelijke en vooral makkelijke digitale wereld. Waarin de menselijke maat gewoon is en jij weer in controle bent. Voor mij is het een persoonlijke missie dit fundament te realiseren.’

28 FINANCIAL FOCUS

FEITEN NAAM / MARCEL VAN GALEN LEEFTIJD / 51 FOUNDER VAN / DE QIY FOUNDATION ONTWIKKELT EEN OPEN STANDAARD EN EEN AFSPRAKENSTELSEL DAT INDIVIDUEN VOLLEDIG GRIP GEEFT OP EIGEN GEGEVENS

Fotografie: Maurice Heesen

PORTRET: VERNIEUWERS

FINANCIAL FOCUS

29

PORTRET Industrieel ontwerper

Energie delen ‘Als je er geen business van kunt maken, heeft je idee geen bestaansrecht’ ‘Het allergaafste is dat we met elkaar iets aan het waarmaken zijn waarvan de academische theorie allang heeft bewezen dat het werkt, maar dat in de praktijk nog nergens daadwerkelijk is gedaan. Dat kan ook alleen maar door het op deze schaal in India uit te rollen: een land met voldoende inwoners, maar vooral een land dat niet met een technologische erfenis is belast: de fase van kabels trekken is grotendeels aan de regio voorbijgegaan, waardoor we nu in één keer de infrastructuur góed kunnen opzetten.’

‘Wat we met Rural Spark nu opzetten, is een slim energienetwerk – zogeheten smart grids – waar vraag en aanbod van energie voor enkele honderden miljoenen mensen steeds op elkaar zijn afgestemd. Energie die lokaal, duurzaam wordt opgewekt in dorpen en die “eigendom” is van die dorpelingen. Daarmee zijn zij niet alleen gebruikers, maar ook ondernemers. Om zoiets te kunnen doen, moet lokaal opgewekte energie wel bewaard kunnen worden én deelbaar zijn. Daar zit mijn expertise, in het bouwen van prototypes van installaties en makkelijk te verplaatsen accu’s die dat kunnen doen.’

FEITEN ‘Een misverstand is dat wij met een goed doel bezig zijn. De sociale component drijft ons wel degelijk, maar dit is in alles vooral een grote technologische innovatie, die ook impact kan gaan hebben op de energievoorziening in de westerse wereld. Om dit nu goed uit te rollen, zijn structurele investeringen nodig.

In gesprekken met mogelijke investeerders, ontmoeten we een hoop goeddoeners. Maar als we hier geen echte business van kunnen maken, heeft dit idee geen bestaansrecht: dan sterft het zodra de funds op zijn. De investeerders met wie we nu in zee gaan, zien het perspectief voor de langere termijn. Uiteindelijk zijn wij serviceprovider. En daarvoor moet eerst het netwerk fysiek worden opgetuigd. Dat vraagt een lange adem. Maar daarmee creëren we uiteindelijk een structurele, duurzame energievoorziening voor een bevolking die tot aan vandaag van stroom verstoken is.’

30 FINANCIAL FOCUS

NAAM / MARCEL VAN HEIST LEEFTIJD / 28 FOUNDER VAN / RURAL SPARK BOUWT ENERGIEINFRASTRUCTUUR IN PLATTELANDSGEBIEDEN INDIA

PORTRET: VERNIEUWERS

FINANCIAL FOCUS

31

INNOVATIE

Vanaf de bank in gesprek met de bank De snelheid waarmee innovaties en nieuwe bedrijven onze manier van leven en werken veranderen, is enorm. Binnen tien jaar zijn Facebook, Google en talloze apps bepalend geworden in veel wat we doen. De innovaties in de bankwereld blijven niet achter. Ook in de financiële wereld gaat alles pijlsnel. Een analyse.

Hoe lang duurde het niet voordat de introductie van de geldautomaat werd geaccepteerd? Het is nog maar relatief kort geleden dat vele bankklanten de kat uit de boom keken. Geld uit de muur?

Kon dat wel goed gaan? Bij de lancering van internetbankieren verliep de acceptie iets sneller. Maar niet heel veel sneller.

Ook hier gold voor veel klanten: eerst maar eens kijken hoe dat uitpakt.

En kijk nu: wat er in de bankwereld in korte tijd allemaal is geïntroduceerd.

Contactloos betalen. De introductie van talloze apps. De manier waarop je contact kunt leggen met adviseurs binnen de bank. Tools waarmee je je beleggingen in de gaten kunt houden. De ene innovatie is nog niet bekend, of de volgende is alweer in aantocht.

32 FINANCIAL FOCUS

En het bijzondere is: klanten vrágen erom.

Ze willen innovaties.

INNOVATIES HEBBEN LEVEN VERANDERD Vreemd is dat niet. Want op alle andere terreinen in het leven van onze klanten hebben (technologische) innovaties het leven veranderd. Neem de manier van televisie kijken. Ooit keken we massaal en gezamenlijk naar een paar kanalen op tv. De introductie van YouTube is nog maar tien jaar geleden. Maar de nieuwe generatie heeft al jaren geleden gekozen voor deze manier van ‘tv-kijken’.

Jongeren volgen honderden kanalen en zien hun helden op het moment dat ze daar zelf zin in hebben.

Een reis boeken? Voorheen ging de

consument naar het reisbureau. Nu zijn er boekingssites (zoals het van oorsprong Nederlandse Booking.com) die alles voor je regelen. Het bijzondere is: deze sites hebben alleen servers en een flinke groep slimme mensen in dienst. Maar ze regelen wel de boekingen voor inmiddels honderdduizenden hotels wereldwijd.

Airbnb is nog zo’n vernieuwing. Ook een concept waarbij bezit geen rol speelt, alleen het op een slimme manier aan elkaar koppelen van vraag (‘ik zoek een kamer in een andere stad’) aan aanbod (‘ik wil m’n eigen huis wel een paar dagen verhuren als ik weg ben’).

Innoveren is overigens niet alleen inspirerend, het is ook bittere noodzaak.

Kijk naar Kodak, ooit de bijnaalleenheerser op het gebied van fotografie.

COLUMN: GEERT OFFERGELT

Bij Kodak werd digitale fotografie ontwikkeld, maar het bedrijf wilde graag vasthouden aan het bestaande business model. Het leidde tot de ondergang, omdat anderen in de markt met digitale fotografie aan de haal gingen.

De manier waarop innovaties ontstaan verandert spectaculair. Niet langer meer, zijn min of meer verstopte afdelingen bij grote bedrijven de aanjager. Er wordt geïnnoveerd samen met klanten, of ‘in the crowd’. Op afstand denken velen mee over nieuwe oplossingen of testen en verbeteren ze.

We leven in een periode waarin startups, nieuwe bedrijven die vaak op basis van nieuwe technologie de wereld willen veroveren, omarmd worden. Ook in Nederland. Maar vooral nog altijd in de VS. Daarvandaan komen vrijwel alle grote, innovatieve successen. Maar in Europa in het algemeen en in Nederland in het bijzonder lopen we in.

FINANCIËLE INNOVATIES Op financieel gebied zijn we altijd een voorloper geweest in de wereld. Wij waren in Nederland een van de eersten wereldwijd die online bankieren en later mobiel bankieren omarmden. Dus we hebben een reputatie hoog te houden.

Bij ABN AMRO MeesPierson staat innovatie heel hoog op de agenda. Op

veel fronten tegelijk zijn we actief om onze klanten een nog betere bankervaring te bieden. Zo hebben we een advies- en serviceteam opgericht voor dagelijkse bankzaken en kleinere adviezen. Verder is de online dienstverlening uitgebreid met zo’n 35 producten op de website.

En er staat een uitbreiding van het kantorennetwerk op stapel. Maar een van de meest zichtbare uitkomsten van onze eigen innovatiedrang is Private LiveXpert.

een aanvulling op de reeds bestaande dienstverlening en speciaal ontwikkeld voor klanten die het gemak van de moderne communicatiemiddelen optimaal willen benutten.

Maar Private LiveXpert is voor ons meer dan enkel een nieuw bedieningsconcept.

Het is de plek die we samen met u verder willen ontwikkelen. Innovatie gaat voor ons over meer dan techniek. Vertrekpunt is altijd de vraag hoe we onze klanten het meest optimaal kunnen bereiken en van dienst zijn. Pas dan zullen innovaties meerwaarde hebben.

Private LiveXpert is een complete en vertrouwde Private Banking dienstverlening, maar dan uitsluitend via moderne communicatiemiddelen.

Klanten die minder waarde hechten aan een afspraak op kantoor, en liever ’s avonds of op zaterdag met ons in gesprek willen gaan, kunnen nu kiezen voor ons innovatieve bedieningsconcept Private LiveXpert. Via een beveiligde chat-app voor de mobiele telefoon kan overal persoonlijk contact worden opgenomen met de Private LiveXpert Banker en zijn collega’s. Is er behoefte aan een diepgaand adviesgesprek en PERSOONLIJK wil je elkaar in de ogen kunnen kijken?

Dan hoeft er ook geen afspraak op ANNEMARIE ROSEBEEK kantoor meer plaats te vinden. Met Directeur Marketing & Directe Kanalen de beveiligde videoverbinding (op een ANNEMARIE.ROSEBEEK@NL.ABNAMRO.COM tablet of computer) kan dit gesprek gewoon thuis, op uw werk of zelfs vanaf ONLINE uw vakantieadres in het buitenland plaatsvinden. Deze nieuwe service is financialfocus.nl > specialisten > Annemarie Rosebeek

FINANCIAL FOCUS

33

DALLAS Uitzicht op het City Center District in Dallas, Texas.

Deze plek is het zakelijk centrum van Dallas. Maar er is meer. In het City Center District zijn ook vele restaurants, clubs en kunstgaleriën gevestigd.

34 FINANCIAL FOCUS

GROEIREGIO’S

Groeiregio’s

HIER GEBEURT HET Wat hebben Beieren, Texas en de regio Eindhoven met elkaar gemeen? Het zijn economisch succesvolle regio’s. Is (economisch) succes maakbaar? En: kun je als belegger profiteren van succesvolle economische regio’s?

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

35

Andre Borschberg past een paar Google Glasses die hij tijdens de vlucht zal gebruiken voor een Hangout meeting.

Solar Impulse’s team bereidt zich voor op de vijfde en laatste vlucht door Amerika: via Dallas naar JFK airport in New York. De Solar Impulse is een vliegtuig op zonne-energie.

Drie procent werkloosheid. Bestaat zo’n laag percentage? Jawel, in Beieren.

Of Bayern, zoals de Duitsers de regio in Zuid-Duitsland noemen. Twaalf miljoen inwoners telt de deelstaat, deels woonachtig in de grote steden München en Nürnberg. En van die twaalf miljoen zit een laag percentage thuis. Hoe anders is dat in andere Duitse regio’s, waar de werkloosheid in sommige steden torenhoog is.

Een ander land, een andere staat: Texas. De Amerikaanse staat die in Europa bij hele generaties bekend staat vanwege de olie en de soapserie ‘Dallas’.

Sinds begin jaren negentig is Texas een vooral economisch succesverhaal.

Volop werkgelegenheid. Een paar van de beste universiteiten ter wereld.

Hypermoderne luchthavens en de hoofdkwartieren van een aantal van de grootste bedrijven ter wereld. Ook hier ligt het werkloosheidspercentage onder het landelijke gemiddelde van de VS. En er worden uitzonderlijk lage belastingen geheven.

Het zijn drie willekeurige westerse regio’s waar sterkere groei plaatsvindt dan in de gebieden er om heen. Als het zo goed gaat bij deze voorbeelden, dan borrelt de vraag op: is succes maakbaar?

Kunnen andere regio’s iets leren van deze succesverhalen? Duidelijk is in ieder geval dat de regio’s veel meer overeenkomsten hebben dan verschillen.

In eigen land begint de regio Eindhoven op zo’n successtory te lijken. Op de fundamenten van Philips en later ASML (in buurdorp Veldhoven) én met behulp van een technische universiteit met een ijzersterke reputatie is deze Brabantse regio uitgegroeid tot een voorbeeld voor de rest van Nederland (en daarbuiten).

HISTORISCHE ACHTERGROND EN POLITIEK Dat begint met de historische achtergrond van deze gebieden en de sterke politieke wil om groei in deze regio’s te (blijven) promoten.

Zo is men in Texas daarover heel duidelijk. ‘Business first’, noemen ze

36 FINANCIAL FOCUS

Airport Texas

het economisch beleid in Texas op hun eigen sites ter promotie van de staat.

De economische ‘heritage’ van Texas leunt op de agrarische sector en op de oliebusiness. Dat was onvoldoende, vonden de politici van de jaren negentig, om met een gerust hart naar de toekomst te kijken. Dus werden andere sectoren belangrijk gemaakt, zoals de IT. Maar het fundament was en is het business first-principe.

In Beieren is dat niet anders. Het politieke klimaat in Beieren is relatief stabiel. De Christlich-Soziale Union (CSU), de Beierse variant van de Christlich Democratische Union Deutschlands (CDU), is dominant. De politiek stelt de Mittelstand centraal

XXX

BMW World, München

REGIOFEITEN Texas, Beieren en Eindhovven

TEXAS OPPERVLAKTE 696.200 KM2 AANTAL INWONERS 27.695.300 WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE 4,3% (VS: 5,5%)

BEIEREN OPPERVLAKTE 70.600 KM2 AANTAL INWONERS 12.604.200 WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE 3,2% (DUITSLAND: 6,5%)

METROPOOLREGIO EINDHOVEN OPPERVLAKTE 1.450 KM2 AANTAL INWONERS 749.800 WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE NOORD-BRABANT: 7,7% (NEDERLAND: 8,35%)

in alles wat er op economisch gebied gebeurt. De Mittelstand omvat tienduizenden familiebedrijven. Dat is de kurk waarop Beieren draait.

De regio Eindhoven profiteerde jarenlang van de welvaart die technologieconcern Philips met zich meebracht. Er werden wijken gebouwd voor het personeel (het Witte Dorp en voor het hoger management de Karpen en Koudenhoven), er werd geïnvesteerd in cultuur (het inmiddels afgebroken cultureel centrum P.O.C.) en sport (P.S.V.).

In de jaren negentig leek Eindhoven echter in zak en as na de jarenlange ontslagen bij Philips en het vertrek van het hoofdkantoor van het technologieconcern naar Amsterdam. Maar in 2000 werd op het terrein van het NatLab – het onderzoekscentrum van Philips, mede verantwoordelijk voor de uitvinding van de compact disc – een begin gemaakt met de bouw van de Philips High Tech Campus, later omgevormd tot de High Tech Campus Eindhoven. Naast het NatLab is er nu ruimte aan de A2 voor een groot scala aan technologische ondernemingen. Er wordt aan onderzoek en ontwikkeling gedaan door zo’n 135 bedrijven (waaronder 60 startups) en 10.000 onderzoekers (van 85 verschillende nationaliteiten) op het gebied van nano- en micro-systemen, life

tech, infotainment, ingebouwde software en hightech systemen. De bedrijven op de Campus zijn goed voor bijna 40% van alle octrooiaanvragen van Nederlandse bedrijven.

ONDERWIJS Voor alle regio’s geldt dat die belangrijke succesvolle bedrijven en sectoren niet zonder hooggeschoold personeel kunnen.

Geen wonder dus dat in de drie regio’s universiteiten en hogescholen een belangrijke rol spelen. Eindhoven leunt sterk op de Technische Universiteit en heeft daarnaast de veelgeprezen Design Academy Eindhoven binnen de grenzen en Texas telt een aantal van ’s werelds beste universiteiten, waaronder de hoog aangeschreven Univeristy of Texas in de hoofdstad Austin.

Ook in Beieren is er veel aandacht voor onderwijs. Bij de familiebedrijven in de regio is winst niet het allerbelangrijkste, maar continuïteit. Om toekomstbestendig te zijn, investeren de bedrijven daar met elkaar in het opleiden van nieuwe vakmensen aan de zogenaamde ‘Fachschule’. Het grootste voordeel van die aanpak, vinden de ondernemers, is dat de arbeidsmarkt flexibel blijft. Bij- en omscholen is een doorlopend proces.

Daarom roest niemand vast en blijft iedereen aan de slag.

De bedrijven trekken naar dit soort

FINANCIAL FOCUS

37

BEURSREUZEN

KANSBEREKENING

Welke beursgenoteerde bedrijven zijn gevestigd in de buurt van Texas, Beieren en Eindhoven? Dit is de top drie voor iedere regio naar beurswaarde (op 3-4-2015):

Hoe ontstaat een groeiregio? De volgende zaken spelen hierbij (g)een rol:

TEXAS 1. Exxon Mobil Corporation beurswaarde: 354 miljard dollar aantal werknemers: 75.300 sector: olie-industrie 2. AT&T beurswaarde: 172 miljard dollar aantal werknemers: 243.600 sector: telecommunicatie 3. Kinder Morgan beurswaarde: 89 miljard dollar aantal werknemers: 11.000 sector: energie BEIEREN 1. Siemens beurswaarde: 84 miljard euro aantal werknemers: 343.000 sector: elektrotechniek 2. Bayerische Motoren Werke (BMW) beurswaarde: 75 miljard euro aantal werknemers: 114.600 sector: automobielindustrie 3. Allianz beurswaarde: 74 miljard euro aantal werknemers: 147.600 sector: financieel EINDHOVEN 1. ASML beurswaarde: 41 miljard euro aantal werknemers: 8.500 sector: chipindustrie 2. Philips beurswaarde: 25 miljard euro aantal werknemers: 113.700 sector: electronica 3. Sligro beurswaarde: 1,6 miljard euro aantal werknemers: 5.800 sector: voedingindustrie

38 FINANCIAL FOCUS

1. Historische achtergrond Een samenleving waarbij het ondernemen niet ingebakken zit, verander je niet zomaar. Een regio kan groeien als er historisch gezien altijd al een productieve instelling is geweest.

2. Politieke wil Regeltjes indammen, subsidies voor nieuwe innovatieve projecten, ruim baan voor bedrijfsuitbreidingen. Wanneer de politiek in concreet beleid laat zien dan ondernemen beloond wordt, helpt dit de groei flink vooruit.

3. Goed onderwijs Briljante geesten gaan na hun opleiding zelf aan de slag als ondernemer of kunnen bestaande bedrijven helpen om verder te komen. Goed onderwijs in de nabijheid is noodzakelijk voor groei.

4. Ligging Geen handige ligging ten opzichte van de rest van het land of juist erg veel concurrentie van andere grote steden nabij? Geen probleem, groeiregio’s lijken zich van een eventueel onhandige ligging niet veel aan te trekken.

5. Sector Groei kan behaald worden in veel verschillende sectoren. Het is niet nodig om je te focussen op slechts één soort sector.

groeiregio’s vanwege de beschikbaarheid van hoogopgeleid personeel, en de opleidingen groeien vanwege de aanwezigheid van voldoende vraag vanuit de bedrijven in de regio. Het één kan niet zonder het ander. Goede onderwijsinstellingen en –voorzieningen zijn onontbeerlijk voor een succesvolle groeiregio.

LIGGING Bepaalde wereldsteden hebben hun groei historisch gezien te danken aan hun bijzondere ligging. Denk bijvoorbeeld aan steden als Kaapstad, Panama en Istanbul, die hebben geprofiteerd van de scheepvaart, of handelskaravanen die noodzakelijkerwijs gebruik moesten maken van de faciliteiten die deze steden te bieden hadden. In deze gevallen lijkt het succes de regio bijna in de schoot te zijn geworpen. Wie kijkt naar Texas, Beiren en Eindhoven valt echter juist het tegenovergestelde op. Een overeenkomst

tussen deze regio’s is namelijk dat ze juist níet op een unieke geografische plek liggen. Beieren heeft misschien nog een beetje profijt van zijn centrale ligging in Europa waardoor alle afzetgebieden relatief dichtbij liggen. Texas ligt echter in het zuiden van de Verenigde Staten.

En daar liggen staten die het aanzienlijk minder goed doen. De grens met Mexico is ook niet bij uitstek een voordeel gebleken in het verleden. En Eindhoven heeft qua locatie al helemaal geen bijzondere voordelen. Eindhoven ligt het verst weg van de Randstad.

SECTOREN Is er, na het vaststellen van zoveel overeenkomsten, dan helemaal geen verschil aan te wijzen tussen deze gebieden? Jazeker, dat zit ‘m in de sectoren waarín deze regio’s succesvol zijn. In Texas zijn ze niet blijven hangen in hun olieverleden of in hun agrarische roots. De staat is gaan diversifiëren. Olie

Innovatie in Eindhoven: Stella (2013), de auto die rijdt op zonne-energie, maakt een ereronde door de stad en wordt later gehuldigd op de Technische Universiteit Eindhoven.

Studenten BioMedische Technologie TU doen onderzoek naar bacterien voor iGEM. is belangrijk gebleven, getuige ook de aanwezigheid van Exxon Mobil, maar ook een bedrijf als AT&T is nu gevestigd in Texas (zie ook het kader Beursreuzen op pagina 38). Ook in Beieren is niet duidelijk één sector aan te wijzen die succesvol is geworden. In Eindhoven is daarentegen duidelijk een keuze gemaakt voor high tech in de breedste zin van het woord. Gecombineerd met design overigens. ASML (zie ook de rubriek Memorabel aandeel op pagina’s 14 en 15) en Philips zijn nog altijd de twee grootste beursgenoteerde bedrijven uit deze regio.

zal vinden. Van startups op zoek naar informal investors (lees hierover ook meer in het dossier op pagina’s 16-24) tot grote gevestigde beursgenoteerde bedrijven.

De aanwezigheid van universiteiten met onderzoekcentra staat in ieder geval garant voor veel research & development en daarmee kansen op nieuw te vormen bedrijfjes.

KANSEN VOOR BELEGGERS Texas, Beieren, Eindhoven, het zijn slechts drie voorbeelden terwijl er uiteraard op veel meer plekken van dit soort groeiregio’s bestaan. Staat een investering in een bedrijf uit een dergelijke groeiregio garant voor succes?

Wie serieus overweegt zich te verdiepen in de mogelijkheden in een regio ontkomt er niet aan in een dergelijk project veel tijd en energie te steken. Vanwege het regionale karakter vormen netwerken hier een belangrijke rol om de juiste kansen te krijgen en op waarde te kunnen schatten.

Natuurlijk werkt het niet zo. Maar een groeiregio is voor een belegger wel interessant omdat hij er een groot scala aan investeringsmogelijkheden

FINANCIAL FOCUS

39

OVERLEVEN Deze bedrijven wisten tegenslagen en veranderde marktomstandigheden de baas te blijven

Van textielfabrikant tot private equity Ze begonnen meer dan een eeuw geleden als textielfabrikant, papiermolen of verkoper van zeep en bakpoeder. Maar waar andere bedrijven “het loodje legden” toen de marktomstandigheden veranderden, besloten bedrijven als Berkshire Hathaway, Nokia en Wrigley door te gaan, te innoveren of zelfs een heel nieuwe markt aan te boren.

BOZE BUFFET De geschiedenis van deze bedrijven levert drie belangrijke lessen op: durf radicaal te veranderen, stop met activiteiten die niet werken en blijf altijd innoveren.

1.

DURF RADICAAL TE VERANDEREN Als bedrijf kun je alleen overleven wanneer je open staat voor de kansen die langskomen – en die vervolgens ook durft te benutten. Een voorbeeld daarvan is de Amerikaanse kauwgomfabrikant Wrigley. Het bedrijf staat wereldwijd bekend om merken als Juicy Fruit, Spearmint en Doublemint. William Wrigley Jr. begon rond 1890 echter als verkoper van zeep en bakpoeder in Chicago. Om zijn handelswaar te promoten besloot hij gratis kauwgom

40 FINANCIAL FOCUS

uit te delen bij de verkoop van de producten. Al snel bleek echter dat de kauwgom vele malen populairder was dan de zeep en het bakpoeder. Wrigley nam een radicale beslissing en besloot zich vanaf dat moment helemaal te richten op de kauwgom.

Ook investeringsmaatschappij Berkshire Hathaway durfde een nieuwe richting in te slaan. Tegenwoordig is de onderneming eigenaar van bedrijven als GEICO, Dairy Queen en Fruit of the Loom, maar ze begon ooit als textielfabrikant.

In 1839 werd door Oliver Chace het bedrijf Valley Falls Company gestart.

Na een aantal fusies ontstond in 1955 het bedrijf Berkshire Hathaway met 15 fabrieken en meer dan 12.000

Het had niet veel gescheeld of Warren Buffet had zijn investering in Berkshire Hathaway weer van de hand gedaan. Nadat Buffet had geïnvesteerd door handig gebruik te maken van koerssprongen die hij voorzag, wilde hij weer uitstappen omdat hij inzag dat de productie van textiel geen winstgevende business meer was. Toen Seabury Stanton, de man die op dat moment aan het roer stond van Berkshire Hathaway, een bod deed op de aandelen van Buffet, besloot hij ze daarom te verkopen. Een paar weken later volgde het bod schriftelijk. Toen echter bleek dat Stanton veel minder voor de aandelen wilde betalen dan hij eerder had beloofd, werd Buffet woedend. In plaats van zijn aandelen te verkopen, vergrootte Buffet juist zijn belang. Hij kocht meer aandelen en ontsloeg Stanton.

ANDERE VOORBEELDEN Ook deze bedrijven begonnen met hele andere activiteiten: maken van animatiefilms tot producent van animatiefilms ◆ Sony: van fabrikant van rijstkokers tot fabrikant van diverse elektronica ◆ WPP Group: van fabrikant van boodschappenmandjes tot communicatiebureau

werknemers. De omzet bedroeg meer dan 120 miljoen dollar. De markt voor textiel zakte daarna echter hard in.

Investeerder Warren Buffet kwam een paar jaar later aan het roer te staan en besloot een radicale andere kant met Berkshire Hathaway op te gaan.

Vanaf 1967 ging hij in andere sectoren investeren. In 1985 werd de laatste textielfabriek van de hand gedaan en richtte Berkshire Hathaway zich als private equity partij volledig op investeren in andere ondernemingen.

2.

STOP MET ACTIVITEITEN DIE NIET WERKEN Om te overleven moet je je als onderneming concentreren op de zaken waar je goed in bent. Al het andere kun je maar beter zo snel mogelijk stoppen. Zo leerde de Japanse spelcomputerfabrikant Nintendo – bekend van spelletjes als Super Mario en Donkey Kong – door vallen en opstaan dat ze zich beter kan focussen op de spelletjessector.

Nintendo begon in 1889 als fabrikant van traditionele Japanse ‘hanafuda’

speelkaarten. Het succes groeide en het geld stroomde binnen. Dat kapitaal werd gebruikt om ook andere producten te gaan maken. Dat was echter geen groot succes. Nintendo exploiteerde onder meer een taxidienst en een hotelketen.

Een paar jaar later werd de knoop doorgehakt: het bedrijf ging terug naar de basis en besloot elektronische spelletjes te gaan bouwen en staakte alle andere activiteiten. Hiermee werd Nintendo uiteindelijk één van de belangrijkste spelcomputerfabrikanten ter wereld.

Dichter bij huis is ook Philips een goed voorbeeld van een bedrijf dat in de loop der jaren duidelijke keuzes heeft gemaakt. Het bedrijf begon in 1891 in Eindhoven met de productie van gloeilampen. Daarna volgden radiotoestellen, scheerapparaten en televisies. Philips maakte ooit ook wcbrillen en golfkarton. Die activiteiten werden uiteindelijk weer gestaakt of verkocht. Tegenwoordig concentreert Philips zich op lifestyleproducten voor de consumentenmarkt en de (professionele) gezondheidsmarkt.

Bron: Stichting Eindhoven in Beeld

BMW: van vliegtuigmotoren naar voertuigen ◆ Flickr: van onlinespel tot fotowebsite ◆ IBM: van fabrikant van ponsmachines tot it-consultant ◆ Pixar: van software voor het ◆

3.

BLIJF ALTIJD INNOVEREN Met radicale wijzigingen en het staken van activiteiten die onvoldoende renderen, ben je er nog niet als bedrijf.

Een onderneming moet ook continu blijven innoveren om overeind te blijven.

Nokia laat zien dat je als winnaar binnen korte tijd ook bijna alles kunt verliezen.

De Finse mobieltjesmaker begon in 1865 als papiermolen. In zo’n molen werd papier uit houtpulp gemaakt. In de decennia erna produceerde het bedrijf zeer uiteenlopende goederen – van rubberlaarzen tot televisies. In 1992 rolde de eerste mobiele telefoon van het bedrijf van de band. In datzelfde jaar werd besloten volledig te focussen op dit product en werden alle andere activiteiten verkocht.

Die focus was een slimme zet. Nokia was jarenlang marktleider met innovatieve mobiele telefoons. Het bedrijf werd echter verrast door de snelle opkomst van de smartphone, kon niet snel genoeg mee in deze innovaties en legde het uiteindelijk af tegen partijen als Apple, Samsung en Huawei.

FINANCIAL FOCUS

41

Futuristisch winkelen 42 FINANCIAL FOCUS

TOP 5

3D PASSPIEGELS Maximaal 5 kledingstukken meenemen in uw pashokje? Dit is binnenkort verleden tijd.

U kunt via een interactieve 3D spiegel álle kledingstukken die in de winkel aanwezig zijn virtueel passen. De juiste combinatie gevonden? Met een druk op de digitale knop worden de artikelen vervolgens besteld én betaald en kunt u ze ophalen bij de uitgang.

Chipfabrikant Intel is momenteel al aan het testen met een ‘3D Magic Mirror’.

Leegstaande winkelpanden, bekende ketens die failliet gaan en de opmars van online winkels. Gaan we in de toekomst helemaal niet meer naar buiten om te winkelen? Futurologen en retaildeskundigen denken niet dat het zo’n vaart zal lopen. Maar een winkel zal er over een paar jaar wel heel anders uitzien dan vandaag de dag. Financial Focus maakte een top 5 van trends die we de komende jaren in winkels terug zullen gaan zien.

MEER

TOP 5?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

43

SCANNEN VOOR UW MAATPAK De tijd dat de kleermaker u met een meetlint de maat nam, is binnenkort voorbij. U hoeft enkel in een scanner te stappen en tot op de millimeter worden uw maten berekend. Dit systeem wordt momenteel al bijvoorbeeld toegepast bij het filiaal van kledingketen Brooks Brothers in New York. Na de meting kunnen via een scherm keuzes gemaakt worden voor bijvoorbeeld de stof en knopen en het kledingstuk wordt vervolgens op een andere locatie voor u in elkaar gezet.

SEE, CLICK, BUY Een leuke jas, een interessant boek of een mooie bank? Richt je mobiel op het product en met een druk op de knop is het item besteld. Google werkt met zijn Goggles-app al aan dit soort technologie. Daarbij wordt een product door de app herkend en vervolgens wordt een retailer gezocht waarbij het product besteld kan worden.

44 FINANCIAL FOCUS

XXX

3D PRINTING De eerste 3D printingshops bestaan al. Uw ontwerp wordt ingescand en komt direct uit de printer rollen. Dat gebeurt nu nog met een beperkt aantal materialen, maar daar zullen de komende jaren steeds meer materialen aan toegevoegd worden. Ook in de kledingindustrie worden stappen in deze richting gezet. Een printer die automatisch uw pak snijdt en het kledingstuk vervolgens direct in elkaar zet, op basis van uw maten, gescand door een 3D scanner. Of, nog een stapje verder, een automatisch weefgetouw dat uw kleding volledig op maat produceert.

HOLOGRAFISCHE VERKOPERS EN SHOWS Ook holografie gaat een rol spelen in winkels. Zodra u in de buurt bent van een auto in de showroom ontstaat er uit het niets een holografische verkoper die u een presentatie geeft van het product. In een andere winkel wordt u uitgenodigd te gaan zitten en krijgt u een holografische modeshow voorgeschoteld. Of u wordt aan de kassa geholpen door een holografische caissière. De eerste stappen zijn inmiddels gezet in deze richting door onder meer het Britse bedrijf Holition.

FINANCIAL FOCUS

45

MARKT EN ECONOMIE

EXPERT NIEUWS

Op deze pagina’s belichten we enkele interessante fondsen en sectoren voor beleggers.

Ook informeren we u op deze pagina’s over diensten en producten die wellicht voor u interessant zijn. Wilt u meer lezen over onze expertise en adviezen? Op de website van Financial Focus publiceren we regelmatig blogs en artikelen met tips, aandachtspunten en onze visie op ontwikkelingen die relevant kunnen zijn voor uw vermogen.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL

PROFITEREN VAN SCHAALGROOTTE De recente veranderingen binnen Vermogensbeheer bieden klanten veel voordelen. Zij krijgen niet alleen toegang tot nog meer toonaangevende fondsen, ook is de transparantie van de beleggingen toegenomen.

Steeds meer klanten kiezen ervoor hun vermogen te laten beheren door een deskundige beheerder van de bank. Onder andere door de toegenomen snelheid en complexiteit van financiële markten.

Het door ABN AMRO MeesPierson beheerde vermogen is daardoor in de afgelopen jaren flink toegenomen. Door de schaalgrootte die is ontstaan kunnen we de beleggingsdienstverlening verder verbeteren voor klanten. De eerste veranderingen zijn zichtbaar in het Multi Manager Mandaat.

TOEGANG Het Multi Manager Mandaat belegt in aandelen en obligaties door middel van beleggingsfondsen. Het beleggingsuniversum bestond tot nu toe uit beleggingsfondsen die in Nederland beschikbaar zijn. Door de schaalgrootte hebben de beheerders nu toegang tot meer internationaal toonaangevende fondshuizen. Veel van deze internationale fondshuizen hanteren een hoge

initiële investering, dit maakt ze alleen toegankelijk voor grote beleggers, zoals pensioenfondsen. Door het toegenomen vermogen kan ABN AMRO MeesPierson nu ook in deze fondsen beleggen voor Vermogensbeheer-klanten. Daarbij wordt bovendien geprofiteerd van de lagere tarieven voor institutionele beleggers.

TRANSPARANTIE De transparantie is een ander belangrijk voordeel voor klanten binnen het Multi Manager Mandaat. Fondshuizen informeren grote beleggers vaak en uitgebreid over de beleggingsfondsen.

Waar particuliere klanten en kleine vermogensbeheerders alleen een maandelijkse nieuwsbrief krijgen, is voor de bank de volledige portefeuilleverdeling beschikbaar. We kunnen klanten daardoor dagelijks inzicht geven in bijvoorbeeld beleggingen in bepaalde sectoren en regio’s. Dat biedt belangrijke inzichten, zeker in samenhang met andere vermogensbestanddelen of portefeuilles.

Welk deel van uw totale vermogen is bijvoorbeeld belegd in het aandeel Apple of Koninklijke Olie. En hoe gevoelig is het vermogen voor rentewijzigingen

of valutastijgingen. Die kennis maakt het ook mogelijk om nog beter in te schatten hoe de portefeuille zich zal gedragen onder verschillende marktomstandigheden.

Wat gebeurt er bijvoorbeeld als de kapitaalmarktrente 1 procent stijgt? En welk effect heeft een eventuele daling van de dollar op het vermogen? Dergelijke scenario’s zorgen voor meer inzicht in het verwachte rendement en het risico van de portefeuille. Belangrijke informatie die met ingang van juli in de Vermogensrapportage wordt opgenomen van klanten die beleggen in het Multi Manager Mandaat.

MEER VERBETERINGEN De veranderingen blijven niet beperkt tot het Multi Manager Mandaat alleen. Op dit moment wordt ook bekeken hoe klanten binnen de andere Vermogensbeheer-mandaten kunnen profiteren van de schaalgrootte.

RICHARD DE GROOT Directeur Vermogensbeheer RICHARD.DE.GROOT@NL.ABNAMRO.COM

Actuele koersen en fondsnieuws Wilt u op de hoogte blijven van actuele koersontwikkelingen en van ontwikkelingen op de geld- en kapitaalmarkten? Als u inlogt via internetbankieren vindt u actuele koersinformatie over aandelen, obligaties en beleggingsfondsen en nog veel meer actuele informatie.

Log in via internetbankieren. Ga naar Private Banking > Beleggen > Mijn dealingroom

46 FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE

Aandeel: Amgen

INNOVATIE DRIJFT BIOTECHGIGANT De doorbraak in onderzoek naar menselijk DNA in 2001 bracht de ontwikkeling van biotechnologie in een stroomversnelling. Biotechgigant Amgen profiteert daarvan.

AMGN US

ISIN-code:

(USD)

US0311621009

Koers Amgen $

PIJPLIJN Amgen is sinds de oprichting in 1980 snel gegroeid door investeringen en overname van kleinere concurrenten.

Omzet komt onder andere uit een serie medicijnen tegen bloedarmoede.

Daarnaast bracht de onderneming recent een serie medicijnen op de markt tegen botontkalking. Die kunnen de kwaliteit van leven van mensen met osteoporose (botontkalking) sterk verbeteren.

Kenmerkend voor biotechnologie is dat de werkzame stof vaak voor diverse aandoeningen kan worden ingezet. Zo wordt een variant van Amgen’s medicijn tegen reumatische gewrichtspijn aan patiënten met de huidziekte psoriasis voorgeschreven.

Veel aandacht gaat uit naar de medicijnen in de productenpijplijn van Amgen.

Biotech kenmerkt zich door lange onderzoeks- en goedkeuringstrajecten,

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20

15 1-0

14 1-0 01

01

13 1-0 01

01

-0

1-

12

11 1-0 01

10 1-0 01

09 1-0 01

08 1-0 01

-0

1-

07

0

01

Wetenschappers slaagden er in 2001 in de genetische code van onze erfelijke eigenschappen in kaart te brengen.

Tien jaar later is de stroom van nieuwe innovatieve biotech-medicijnen en -behandelingen nog lang niet opgedroogd.

Het Amerikaanse biotech-bedrijf Amgen is een van de oudste en succesvolste bedrijven binnen de biotech-sector. Het bedrijf ontwikkelde diverse veelgebruikte medicijnen tegen onder andere bloedarmoede, kanker en reumatische aandoeningen. Patiënten en beleggers kijken daarnaast reikhalzend uit naar de nieuwe medicijnen in de pijplijn.

Koers Amgen in US dollar. Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. die tien tot vijftien jaar in beslag kunnen nemen. Amgen heeft veel medicijnen in de laatste fase van de pijplijn. Zo wordt de introductie van veelbelovende nieuwe medicijnen tegen kanker, verhoogd cholesterol en hartfalen dit en volgend jaar verwacht.

PATENTEN Het aflopen van patenten van goedlopende medicijnen bedreigt de winstgevendheid van farmaceutische bedrijven. Als een patent vervalt, mogen andere partijen vergelijkbare medicijnen op de markt brengen. Tegen vaak veel lagere prijzen, de ontwikkelingskosten zijn immers veel lager dan die van de oorspronkelijke producent. De effecten op de winstgevendheid van Amgen zijn echter beperkt, omdat Amgen voor een aantal populaire medicijnen zelf een goedkope variant op de markt heeft gebracht. Kopers in onder andere opkomende landen blijken de voorkeur te geven aan medicijnen van deze

oorspronkelijke producent. Amgen kan zelfs jaarlijkse prijsverhogingen doorvoeren.

CASHPOSITIE De goedgevulde pijplijn van Amgen biedt beleggers opwaarts potentieel. De onderneming heeft een grote cashpositie.

Een van de mogelijkheden is dat Amgen die ook de komende jaren zal inzetten voor investeringen en overnames.

Daarnaast verwachten we dat Amgen een deel van reserves gebruikt om eigen aandelen in te kopen. Traditionele farmabedrijven keren van oudsher hoge dividenden uit, biotech bedrijven doen dat niet. Door de inkoop van eigen aandelen – de winst per aandeel stijgt wordt echter hetzelfde effect bereikt.

EDITH THOUIN Hoofd Thematische Research EDITH.THOUIN@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

47

EXPERT NIEUWS

Inflatie-gerelateerde obligaties

PROFITEREN VAN INFLATIE Door de lage rendementen op Europese staatsobligaties komen inflatiegerelateerde obligaties als alternatief in beeld. Die keren naast de couponrente ook een compensatie voor de inflatie uit.

Obligaties van Europese overheden leveren door de lage rente momenteel weinig rendement op. Beleggers zijn op zoek naar alternatieven met een vergelijkbaar risico en rendement.

Inflatie-gerelateerde obligaties zijn een mogelijkheid. Deze leningen keren een vaste couponrente uit, plus een extra vergoeding die is gebaseerd op de inflatie gedurende de looptijd van de lening.

Een voorbeeld is de obligatielening die uitgegeven is door de Spaanse overheid, met een coupon van 1,8% en een looptijd tot 30 november 2024.

De huidige prijs van de obligatie - 116 procent - is gebaseerd op de coupon en de opgebouwde vergoeding voor de inflatie van de gehele Eurozone (0,44%) sinds uitgifte.

LAGER Obligatieleningen als deze worden onder andere gebruikt door pensioenfondsen om aan hun uitkeringsverplichtingen in

de toekomst te kunnen voldoen. Inflatie zorgt immers niet alleen nu voor hogere prijzen, maar heeft ook invloed op de waarde van een beleggingsportefeuille in de toekomst. Deze obligaties geven een extra rentevergoeding die is gebaseerd op de inflatie. Deze wordt telkens aangepast aan de prijsstijging van de gekozen index.

Bijvoorbeeld de consumentenprijsindex voor de Eurozone (HICP) of een lokale prijsindex. De bescherming tegen inflatie heeft wel een prijs. De couponrente is lager dan de rente op reguliere obligaties die wel blootstaan aan inflatie. In het huidige renteklimaat is het verschil tussen de Europese staatsobligaties en inflatiegerelateerde obligaties echter relatief klein.

SELECTIE Naast individuele leningen kan er ook in inflatie-gerelateerde obligatiefondsen en indextrackers worden belegd. (zie kader) Deze beleggen op hun beurt in een mandje van diverse obligaties of een gespreide index. Dit kan zorgen voor spreiding van het risico van de belegging. Onze voorkeur gaat uit naar inflatie-gerelateerde obligaties met een zo breed mogelijke inflatie component, bijvoorbeeld een Europese prijsindex.

Inflatie verschilt immers van land tot land. De inflatie waar de belegger aan bloot staat in Nederland wijkt bijvoorbeeld af van die in Spanje. Ook speelt de kredietwaardigheid van de uitgevende partij een rol. Spanje heeft een relatief hoger kredietrisico dan Duitsland.

DOEL Bij de selectie moet ook duidelijk zijn op welke manier de inflatiebescherming werkt bij een specifieke lening. De meeste leningen keren de couponrente uit met daarbovenop de inflatie van de afgelopen maand. Er zijn ook inflatie-geïndexeerde leningen waarvan niet de coupon maar de hoofdsom wordt gerelateerd aan de inflatie. De belegger krijgt aan het eind van de looptijd de door de inflatie verhoogde hoofdsom uitgekeerd. Dat kan een voordeel zijn. Bij een langetermijndoel - bijvoorbeeld een pensioenvoorziening is immers de rente van de coupon vaak minder belangrijk dan garantie van de hoofdsom.

ROEL BARNHOORN Senior bond analist ROEL.BARNHOORN@NL.ABNAMRO.COM

ISIN

S&P RATING

LAND

DE0001030567 ES00000126A4 IT0004380546

AAA BBB BBB-

Duitsland Spanje Italië

STAATSOBLIGATIES Germany Inflation Linked Bond Spain Inflation Linked Baond Italy Inflation Linked Bond

15 April 2026 30 November 2024 15 September 2019

ETF (EXCHANGE TRADED FUNDS) Lyxor ETF Euromts Inflation Linked Investment Grade iShares Euro Inflation Linked Government Bond

FR0010174292 IE00B0M62X26

FONDS Amundi Funds Bond Euro Inflation AE

48 FINANCIAL FOCUS

LU0201576401

EXPERTISE

Beleggingsfonds: Lyxor Dynamic Strategy Fund

DE KRACHT VAN HET JUISTE TEAM Lyxor Dynamic

ISIN-code:

Strategy Fund

FR 0011011675

Benchmark: nvt

Jonathan Kieffer

Rendementen

Koers Lyxor Dynamic Strategy Fund 110

Fondsmanager:

€

(jaargemiddelde)

105

2,0%

100

1 Jaar geannualiseerd

95 90

4,4%

85 07-03-11

07-03-12

07-03-13

07-03-14

07-03-15

Koers in euro’s. Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.

Hedgefondsen zijn een goede aanvulling op de portefeuille, maar het ene fonds is het andere niet. Het Lyxor Dynamic Strategy Fund vervangt daarom het Prifund Alpha Uncorrelated Fund op de aanbevolen lijst.

In de huidige markt met lage rente en opgelopen waarderingen op de aandelenbeurzen kunnen hedgefondsen een goede bijdrage leveren aan een beleggingsportefeuille. Deze fondsen gebruiken veel verschillende strategieën om resultaat te behalen en zijn daarbij in staat om het risico binnen een afgesproken bandbreedte te houden. De kracht zit hem in een gedegen beleggingsstrategie en in de expertise van het team dat de beleggingen beheert. Het Lyxor Dynamic Strategy Fund combineert beide.

Het Lyxor Dynamic Strategy Fund belegt in diverse hedgefondsmanagers en –strategieën. Onder andere in aandelen, staats- en bedrijfsobligaties, grondstoffen, vastgoed en liquiditeiten. Het risiconiveau van het fonds is vergelijkbaar met dat van een wereldwijde gespreide obligatieportefeuille. De managed account-

structuur van het fonds zorgt ervoor dat volgens strenge beleggingsrichtlijnen wordt belegd. Hoge eisen worden onder andere gesteld aan de liquiditeit van de onderliggende beleggingen Dit komt het risicobeheer ten goede.

Bovendien kan de fondsbeheerder snel op marktontwikkelingen inspelen, omdat niet wordt belegd in illiquide strategieën.

De strenge regels zorgen er wel voor dat in een relatief beperkt universum van hedgefondsen kan worden belegd. Dit kan van invloed zijn op het rendement.

AFSCHEID Het beleggingsteam is bij hedgefondsen van groot belang. Veranderingen in het beheer van een fonds worden dan ook kritisch gevolgd. Zo nodig nemen we afscheid van een fonds. Recent is het Edmond de Rothschild Prifund Alpha Uncorrelated Fund verwijderd van de funds recommended list. Het Prifund Alpha Uncorrelated Fund is een fund-of-hedgefunds dat overwegend in vastrentende hedgefonds strategieën belegt.

Het fonds heeft in de afgelopen

3 Jaar geannualiseerd jaren goede resultaten laten zien. Het vertrek van fondsbeheerder Alexandre Col en een aantal medebeheerders in mei 2014 was aanleiding om het fonds extra kritisch te volgen. In de oude situatie werden beleggingsbeslissingen genomen door een team van fondsbeheerders.

Nu beslist de nieuwe fondsbeheerder zelfstandig welke posities er worden ingenomen of verkocht. Dit ‘keyman risk’ kan het risico van het fonds vergroten.

Zeker gezien het grote aantal posities – circa 166 – in de fondsportefeuille. Het feit dat er minder informatie wordt verstrekt over de samenstelling van de portefeuille maakt het fonds bovendien minder transparant. Alternatief voor het Prifund Alpha Uncorrelated Fund is het Lyxor Dynamic Strategy Fund. (Het fonds is in de Portefeuille Comfort Beleggingsadvies opgenomen als vervanger van het Prifund Alpha Uncorrelated.)

MANUEL HERNANDEZ FERNANDEZ Fonds Analist MANUEL.HERNANDEZ@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

49

EXPERT RT S NIEUWS

BELEGGINGSVOORUITZICHTEN Hoewel de Amerikaanse economie tijdelijk afzwakt, zijn de vooruitzichten voor de wereldeconomie gunstig. De voorkeur voor aandelen blijft mede daarom behouden.

De financiële markten werden in de afgelopen maanden sterk beïnvloed door het beleid van centrale banken. Ook de opvallende verbetering van de Europese economie had effect op de koersen.

Daarnaast waren er geopolitieke ontwikkelingen, zoals de moeizame onderhandelingen tussen de eurozone en Griekenland.

economie is minder eenduidig. Hoewel de werkgelegenheid nog redelijk groeit, leiden de sterke dollar en de gedaalde olieprijs tot zwakte. Die laatste zorgt er bijvoorbeeld voor dat energiegerelateerde investeringen worden uitgesteld. Inmiddels wordt door strategen in de Verenigde Staten getwijfeld of de Federal Reserve de rente wel op korte termijn gaat verhogen.

Twijfel die wordt ingegeven door de gemengde economische signalen. Wij verwachten een eerste renteverhoging in september dit jaar.

GROEI EUROZONE Begin maart zijn de Europese Centrale Bank (ECB) en de nationale centrale banken gestart met het opkopen van obligaties. Doel: het renteniveau in de eurozone verder omlaag brengen en de euro verzwakken. We verwachten dat het opkoopprogramma helpt om de groei in de eurozone verder aan te zwengelen en een bijdrage levert aan het verminderen van de deflatie. De maatregelen vinden plaats op een gunstig moment nu de Europese economie verbetert. De onderhandelingen in de Eurozone met de nieuwe Griekse regering lopen moeizaam. Anders dan in 2011 en 2012 lijken de financiële markten zich daar niet veel van aan te trekken.

De positieve stemming die door de ECB is gecreëerd, blijkt sterker. Toch kunnen deze en andere geopolitieke ontwikkelingen voor turbulentie zorgen.

EUROPESE AANDELEN Door recente koersstijgingen - vooral in de eurozone - is het aandelenbelang in de portefeuille groter dan initieel in de beleggingsstrategie was bepaald.

We voelen ons hier comfortabel bij. De vooruitzichten voor de wereldeconomie zijn gunstig. Wij handhaven daarom het overwogen belang in aandelen en hebben de weging van aandelen licht verhoogd ten koste van obligaties. We blijven overwogen in Europese aandelen en in aandelen van opkomende markten.

De perspectieven en de waardering zijn hier aantrekkelijker dan in de Verenigde Staten. Deze laatste regio is onderwogen. De sectorvoorkeuren worden niet gewijzigd. Een overweging in de sector gezondheidszorg en de sector luxe goederen, terwijl de sectoren nutsbedrijven en telecom onderwogen zijn.

EUROPA VS AMERIKA De Europese economie laat serieus herstel zien. De werkloosheid begint eindelijk te dalen en de detailhandelsverkopen nemen toe.

Het beeld van de Amerikaanse

50 FINANCIAL FOCUS

OBLIGATIES Door het opkoopprogramma van onder andere de ECB is de rente in de eurozone verder gedaald. Omdat de Amerikaanse rente nagenoeg ongewijzigd is gebleven, is het renteverschil tussen beide regio’s

verder opgelopen. In de tweede helft van het jaar verwachten we echter een lichte rente stijging als de deflatie in de eurozone vermindert en prijsstijgingen gaan optreden. Daarnaast zal de aantrekkende economische groei de rente geleidelijk laten stijgen. Reden om de forse onderweging van obligaties te handhaven. Bedrijfsobligaties (inclusief high yield) kunnen extra rendement genereren. Daarom blijven we in dit segment van de obligatiemarkt overwogen. De koersen kunnen nog wat extra stijgen omdat de schaarste aan aantrekkelijke staatsobligaties beleggers naar bedrijfsobligaties drijft.

HEDGEFUNDS, VASTGOED EN GRONDSTOFFEN Het overwogen belang in hedgefunds blijft. We kiezen daarbij vooral voor hedgefundstrategieën die gevoelig zijn voor de bewegingen op de aandelenmarkten. Op die manier kan worden geprofiteerd van de verwachte stijging van de aandelenkoersen.

Vastgoed genereert een aantrekkelijke vaste inkomensstroom. Toch handhaven we de bestaande neutrale weging. De verwachte verhoging van de Amerikaanse beleidsrente en de kapitaalmarktrente hebben immers een negatief effect op deze beleggingen.

Door de goede vooruitzichten voor de wereldeconomie zijn de perspectieven voor grondstoffen verbeterd. Reden om de overweging te handhaven. Onder de huidige omstandigheden is het nemen van wat meer risico bovendien gerechtvaardigd.

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Private Insurance

GOED VERZEKERD IN HET BUITENLAND NIET VANZELFSPREKEND Studenten krijgen steeds vaker de kans om in het buitenland ervaring op te doen. Een mooie kans, maar hoe zit het met de verzekeringen?

Door een acute blindedarmontsteking belandt Sander tijdens zijn studiejaar in de Verenigde Staten in het ziekenhuis.

Zijn ouders krijgen de rekening voor de medische kosten. Inclusief de kosten van de ambulancerit naar het ziekenhuis. De hoge rekening is een onaangename verrassing. De kosten blijken namelijk slechts beperkt gedekt door de ziektekosten- of reisverzekering van Sander of die van zijn ouders.

AANTAL JONGEREN IN BUITENLAND NEEMT TOE Het voorbeeld van Sander staat niet op zichzelf. In de afgelopen jaren nam het aantal jongeren dat tijdelijk in het buitenland verblijft voor bijvoorbeeld een studie snel toe. Zij zijn nogal eens onvoldoende verzekerd. Dat kan grote financiële risico’s opleveren.

REISVERZEKERING VOLSTAAT NIET Veel ouders gaan ervan uit dat de reisverzekering de kosten van spoedeisende hulp dekt voor hun kind bij een verblijf in het buitenland. Een reisverzekering is echter bedoeld voor reizen met een recreatief karakter.

Hierdoor is er geen dekking als het kind in het buitenland bijvoorbeeld studeert,

stage loopt of vrijwilligerswerk doet.

Bovendien kent de polis een maximale reisduur, meestal 60 of 90 dagen.

Op de Nederlandse ziektekostenverzekering kan men maar gedeeltelijk terugvallen.

De basisverzekering vergoedt bij spoedeisende hulp in het buitenland slechts éénmaal het in Nederland gebruikelijke zorgtarief. De crux zit het in de term gebruikelijke zorgtarief.

De tarieven voor medische hulp zijn in onder andere de Verenigde Staten en Zwitserland flink hoger dan in Nederland. De kosten boven het Nederlandse tarief zijn voor eigen rekening. Daarnaast valt bijvoorbeeld repatriëring niet onder de dekking van de zorgverzekering. Die kosten kunnen stevig oplopen als het kind wegens ziekte naar huis moet worden vervoerd.

KLEINE LETTERTJES Het is goed om voor vertrek van het kind te inventariseren welke risico’s wel en niet zijn gedekt. Dat geldt niet alleen voor ziektekosten, maar ook voor andere verzekeringen. De kleine lettertjes van veel polissen, zoals van de aansprakelijkheidsverzekering, bepalen dat de dekking automatisch vervalt bij vertrek naar het buitenland.

Een kritische blik op aangeboden polissen in het buitenland is ook van belang. Zo is er op Amerikaanse universiteiten voor buitenlandse

studenten vaak een verplichte ziektekostenverzekering. Die is niet alleen duur, maar bevat doorgaans de nodige uitsluitingen die in Nederland niet gebruikelijk zijn. Zoals hiv-besmetting, zwangerschap en sportblessures.

SPECIALE REISVERZEKERING VOOR STUDIEREIZEN Een kind dat tijdelijk in het buitenland studeert of stage loopt, heeft behoefte aan een gedegen verzekering. Diverse verzekeraars bieden daarom een additionele reisverzekering, speciaal gericht op onder andere studiereizen en uitwisselingsprojecten. De polis sluit aan op de reisverzekering en de basisverzekering en zorgt ervoor dat de kosten voor spoedeisende hulp zijn gedekt.

GEERT OFFERGELT Hoofd Private Insurance GEERT.OFFERGELT@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

51

SERVICE

De vernieuwde Financial Focus site De website van Financial Focus is vernieuwd. Bekijk de nieuwe website op financialfocus.nl. Met onder meer nieuws, achtergronden, sleutelmomenten, memorabele aandelen en blogs van specialisten en ondernemers. Maar u kunt er natuurlijk ook de artikelen uit de magazines teruglezen.

De site van Financial Focus is ook speciaal vormgegeven voor uw tablet en mobiel. Zo mist u dus niets, ook niet als u onderweg bent.

Heeft u vragen of suggesties? Wij zijn benieuwd naar uw reacties. Mail de redactie: financial.focus@nl.abnamro.nl.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 09000024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag

52 FINANCIAL FOCUS

daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U

mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

FAMILIE

03 // 2015

In de volgende editie Dossier over bedrijfsoverdracht naar kinderen

FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie LVB Networks DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN AUGUSTUS.

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de private banking assistenten van ons Private Banking Advies & Service Center.

Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 7.00 – 23.00 uur en zaterdag van 8.00 – 20.00 uur

0800 024 07 34

Drukwerkcoördinatie

Sumis Printmanagement

Redactieadres

ABN AMRO Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Een vraag voor de redactie?

financial.focus@nl.abnamro.com

(Vanuit het buitenland: 0031205176356)

Omslagillustratie Ella Nitters PIM VAN DEN HEUVEL Directeur Vermogensadvies pim.van.den.heuvel@nl.abnamro.com GERARD KNAACK Investment manager Informal Investment Services GERARD.KNAACK@NL.ABNAMRO.COM ANNEMARIE ROSEBEEK Directeur Marketing & Directe Kanalen ANNEMARIE.ROSEBEEK@NL.ABNAMRO.COM BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie ben.steinebach@nl.abnamro.com

(Met nieuws na 20 april 2015 kon in deze uitgave geen rekening meer worden gehouden.)

Financial Focus online

Op www.financialfocus.nl leest u meer artikelen over en uit de wereld van vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online Informatie over producten en diensten van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

HUGO WESTERINK Hoofd Informal Investment Services hugo.westerink@nl.abnamro.com

FINANCIAL FOCUS

53

COLOFON

COLOFON

PIETER ZWART MEDEOPRICHTER COOLBLUE

ELKE WEEK OP FINANCIALFOCUS.NL BLOGGEN VERMOGENDEN EN ONDERNEMERS OVER HUN ERVARINGEN EN DILEMMA’S. PIETER ZWART STOND SAMEN MET TWEE STUDIEVRIENDEN AAN DE BASIS VAN COOLBLUE, HET MERK ACHTER 150+ WEBWINKELS. HIJ BLOGT OVER DIGITALISERING, DIENSTBAARHEID EN DE ECONOMIE VAN 2025.

‘Met bovengemiddelde aandacht voor het ogenschijnlijk gewone, creëer je iets ongewoons.’

MEER

BLOGS

www.financialfocus.nl