podziału zakwalifikowano tutaj wszystkie osoby, które przebywały w instytucjach zapewniających całodobowe schronienie. Znajdują się w niej przede wszystkim te osoby bezdomne, które przebywają w placówkach zapewniających pomoc w postaci schronienia (domy, schroniska, noclegownie, domy i schroniska dla samotnych matek), osoby bezdomne przebywające w mieszkaniach treningowych (wspieranych i kontraktowych), zakładach penitencjarnych (zakłady karne i areszty śledcze), w szpitalach i izbach wytrzeźwień. Kategoria ta opisuje tą część osób bezdomnych, które w sposób bezpośredni lub pośredni nie są zagrożeni utratą zdrowia, mają także możliwości zaspokajania fundamentalnych potrzeb, zachowywania higieny, spożywania posiłków czy godziwego noclegu. Osoby te mają zapewnioną pomoc całodobową, a często oprócz schronienia, osoby te mają dostęp do innych form pomocy np. finansowej, rzeczowej, psychologicznej czy edukacyjnej. To co charakterystyczne dla tej kategorii osób to fakt nie posiadania własnego domu, w większości przepadków osoby te nie posiadają własnego lokalu mieszkalnego lub nie mają do niego prawa (brak meldunku), wprawdzie mają „dach nad głową” ale mają utrudnione możliwości zaspokajania potrzeb społecznych – wyższego rzędu (brak prywatności, intymności, brak możliwości nawiązywania swobodnych relacji międzyludzkich). Główną zbiorowością ludzi bezdomnych reprezentowaną w tej kategorii to oczywiście dorośli mężczyźni, kobiety oraz dzieci przebywające w wyspecjalizowanych całodobowych placówkach przeznaczonych dla osób bezdomnych. Placówki te mają różne formy od schronisk o krótkim okresie pobytu poprzez domy o długim okresie pobytu dla osób starszych po mieszkania treningowe oferowane usamodzielniającym się osobom bezdomnym. Osoby pozostające w placówkach i mieszkaniach treningowych pomimo tego, że mają zapewnione tymczasowe schronienie, w związku z brakiem własnego miejsca mieszkalnego, w myśl przyjętych definicji w sposób oczywisty pozostają jednak osobami bezdomnymi. Do tej kategorii zakwalifikowano także osoby przebywające na stancjach lub wynajmujące pokoje, a jednocześnie wspierane przez pomoc społeczną. Forma taka rozpowszechniona jest w mniejszych gminach nieposiadających placówek dla bezdomnych, rozwiązanie takie jest mniej „inwazyjne” oraz sprzyja zapobieganiu uzależnieniu od pomocy, ponieważ osoby pozostają jednak w ich „naturalnym” środowisku. W ramach tej kategorii zakwalifikowano także osoby, które przebywają w zakładach penitencjarnych. Typologia ETHOS przewiduje zakwalifikowanie do kategorii „bez domu” jedynie osoby opuszczające instytucje karne, a jednocześnie nieposiadające własnego miejsca zamieszkania, w konsekwencji po wyjściu skazanych na bezdomność. Przy czym część krajów okres opuszczania zakładu ustala pomiędzy trzema a sześcioma, a czasem dwunastoma miesiącami do wyjścia na wolność. Takie ujęcie tematu pomaga ustalić potencjalną liczbę osób, które w stosunkowo niedługim okresie czasu najprawdopodobniej będą beneficjentami systemu pomocy bezdomnym. W naszym badaniu niestety, pomimo podejmowanych starań, nie udało się ustalić liczby osób opuszczających instytucje karne w przeciągu dwunastu miesięcy. Ustalono jednak precyzyjnie liczbę osób bezdomnych w myśl obu przyjętych definicji. Jednocześnie
36
zrezygnowano z uwzględniania w ramach badania osób z bardzo długimi wyrokami pozbawienia wolności. Kolejną grupą osób zakwalifikowaną w ramach tej kategorii to osoby bezdomne (zgodnie z definicjami) przebywające w szpitalach. Umieszczono tutaj część osób bezdomnych przebywających w szpitalach w tym także w szpitalach psychiatrycznych, przede wszystkim na odtruciu alkoholowym lub na terapii oraz część osób przebywających także w Zakładach Opieki Zdrowotnej lub Leczniczej, gdzie podawane są różnego rodzaju zabiegom rehabilitacyjnym. Ponadto umieszczono tutaj osoby bezdomne przebywające w izbach wytrzeźwień, osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu mają tutaj zapewnioną całodobową opiekę i pomoc, stąd takie sklasyfikowanie tego miejsca. W związku jednak z tymczasowym charakterem pobytu w izbach wytrzeźwień (do czasu odzyskania trzeźwości) trudno orzec czy osoby bezdomne w nich przebywające rekrutują się z miejsc niemieszkalnych czy też z placówek dla bezdomnych. Należy jeszcze podkreślić, że w województwie pomorskim powoli zamykane są izby wytrzeźwień, a liczba osób bezdomnych w nich przebywających jest śladowa. Metoda tutaj przyjęta umożliwia wykonanie portretu lub fotografii bezdomności danego dnia w określonym czasie i określonej przestrzeni, innymi słowy można powiedzieć, że umożliwia stworzenie stopklatki pewnego procesu. Fotografia taka ma to do siebie, że prezentuje w sposób statyczny zjawisko dynamiczne, niesie to ze sobą konsekwencje w postaci niepełnego ujmowania rzeczywistości, która „ciągle się dzieje”. Przykładowo osoba bezdomna, która w trakcie badania przebywa w placówce, jeszcze tydzień temu spędziła wiele lat w różnych miejscach niemieszkalnych. Wykorzystany przez nas podział ma charakter umowny, bo w dniu badania w placówkach mogą przebywać osoby o profilu bezdomności pozainstytucjonalnej a w miejscach niemieszkalnych osoby o profilu bezdomności instytucjonalnej. Choć sytuacja taka zapewne działa się rzadko, a ankieterzy pytali także „gdzie dane osoby w ciągu roku przebywały najczęściej” to musimy brać to pod uwagę. Pierwszorzędnym jest jednak w tym podziale wskaźnik łatwiejszego i bezpośredniego dostępu do szerokiego spectrum pomocy. Ważnym jest też fakt możliwości monitorowania sytuacji i zapobiegania sytuacjom skrajnym i krytycznym – o wiele łatwiejsze jest to w placówkach dla bezdomnych, ludzie w bezdomności pozainstytucjonalnej mają utrudniony dostęp do tego rodzaju pomocy. Należy zatem podkreślić, że taki portret sam w sobie nie jest rzeczywistością, jest jedynie jej odbiciem i tylko fragmentem pewnego zjawiska. Do pełniejszego zrozumienia problematyki bezdomności konieczna jest realizacja badań jakościowych ukazujących zagadnienie w szerszym kontekście czasowym i przestrzennym47. Więcej informacji na temat metodologii podziału rodzajów bezdomności oraz zgodności tych podziałów z Europejską Typologią Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS autorzy umieścili w podrozdziale raportu poświęconemu konkluzjom i wnioskom. 47 W ramach programu "Agenda Bezdomności - Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy" zostaną zrealizowane ilościowe i jakościowe badania profilu psychospołecznego osób bezdomnych jak również dokonana zostanie diagnoza systemu pomocy osobom bezdomnym.