Ali Haydar Bayat
Netîcetü’t-Tıb: Balıkpazarı’nda açtığı tabib dükkanında olmadığı zamanlarda yardımcısının (o sırada Şâkirdi Ali idi) faydalanması için hazırlamıştır.
Zeynelâbidîn bin Halîl [ö. 1647] Eyüp’te doğmuş, medrese tahsilininden sonra müderris, kadı, Fatih Dârüşşifâsında başhekim ve sarayda hekim olarak çalışmıştır. 1638’de Emîr çelebinin vefatı üzerine hekimbaşılık görevine getirilmiş, Sultan İbrahim tahta geçince [1640] makamını korumuştur. 1646’da hekimbaşılıktan azledilip Mısır kadılığına tayin edilmiş, vakti dolmadan görevden alınmış, kısa süre sonra vefat etmiştir [1647]. En önemli eseri Şifâ’ul-Fuâd’dır. Şifâ’u’l-Fu’âd li-Hazreti Sultân Murâd: Fatih Dârüşşifâsı başhekimliği sırasında, 1628’de, 17 gün içinde yazıp Sultan IV. Murad’a sunmuştur. Giriş ve 17 fasılda, günlük hayatta kullanılan bitkisel ve hayvansal gıdaların özelliklerini, yeme-içme prensiplerini, saç uzatıcı ve cinsi gücü arttırıcı terkipleri anlatmıştır. Başka bir yazara ait olan Çay ve Biberiyye risaleleriyle birarada, 1882’de Mısır’da basılmıştır. Bundan başka, Mesâil-i Tıbbiyye adlı bir tıbbi eseri ve Fezâîl-i Medine, Zeynü’l-Büdür Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ gibi tıp dışı eserleri vardır.
Îsâ (Sakızlı) [ö. 1649] Hıristiyan kökenli olup İslamiyet’i kabul eden Ali beyin oğludur. Sakız adasında doğmuş, ilk öğrenimini burada tamamlamış, tıbba heves edip bu sanatı öğrenmeye çalışmış, İstanbul’a gelince divan-ı alî kâtipleri arasına alınarak haraç muhasebecisi olmuştur. Bu arada tıbbi bilgilerini ilerletmiş ve Devâu’l-Emrâz adlı kitabıyla kendini kabul ettirmiştir. Sultan I. İbrahim’i tedavi edemediği için 1647’de azledilen Hamalzade Mehmed efendinin yerine Edirne payesi ve Tekfurdağı (Rodoscuk) arpalık verilerek atanmıştır. Sultan İbrahim’in bunalımlı döneminde, 17 ay içinde [1647-48], Hamalzade Mehmed efendi ile nöbetleşe, 4 defa hekimbaşılığa getirilmiştir. Bu dönemde hekimbaşılık yanında 1 yıl süreyle Eyüp kadılığını da sürdürmüştür [1647]. Sultan İbrahim’in yerine IV. Mehmed’in tahta geçmesinden sonra [1648] hekimbaşılık ve Eyüp kadılığı görevlerinden azledilmiş, 1649’da vefat etmiş ve Edirnekapı dışında gömülmüştür. Başlıca eserleri şunlardır: Devâu’l-Emrâz: 1644’te Türkçe olarak yazdığı 362 bölümlük tıbbi eseridir.
308