Ali Haydar Bayat Ahmedî: Tervİhü’l-Ervâh Behak iki olur birisi ebyaz Beyâzıdur rakîk u aña ‘illet Gubeyrâya olur hem şekl u sûret İder def‘ anı tamarlarda dâfi‘ Olur ishâlile ol tizde zâyil Gider ol atlıyayla ki ola câri Etibbâdan birince böyle ider Baras dahı sebeb olsa anuñ hem Sebeb aña mağz-ı za‘îf olur Katı ah olmaz u emles ya berrâk Çıhar igneyle andan kan ekser ‘İlâcı bâzrenbû üç be-dirhem Diremle vü onı cüllâb ide Anuñla gerekdür mağz-ı bâzâm Gerek matbûh-ı türbüd garikûnla Ki mâdde sürüb ola renc dâfi‘
Ki cild anuñ-ıla olur mübeyyen Rutûbetdür göyne ol be-gâyet Anuñçün ki ihtirâkı olur be-şiddet Tamardan çıhana olur cild mâni‘ Veger hayzdan olurısa hâsıl Anuñıla olur anuñ zevâli Ki aña ‘illet baras dahı sebebdür Aña dahı bulınmayayıdı tîz em Anuñçün ‘ilâcım ekş bulur Kılı kara olur ey fahr-i âfât Olur ol şekl hel’etde müdevver Cülencubîn-i şekerle on bilâ-kem Nohûdâb içe ki andan renc gide Ya mağz-ı tohm-ı ‘usfur ey nîk ü nâm Mukavvî şahm-ı hanzal hem anuñla Olur kay dahı hem ol hâle râfi‘
Abdülvehhâb el-Mardânî: Kİtâbu’l-Müntahab fî’t-TIb Yarakânı bildürelüm: Bilgil kim, saru yarakânuñ sebebi budur kim, ödüñ yolunda bir südde ‘ârız olur, yâhûd ödüñ kuvvet-i mâsikesi za‘yıf olur, yâ safrâ çokluğından olur, yâhûd bağır şişer ve ödüñ ağzı dutulur, pes safrâ kana karışur ve bedende yayılur, yâhûd bir öldürüci ot içmekten beden sararur, yâ bir ağulu canavar ısırmakdan. Ve kara yarakânuñ sebebi budur kim, bağırla talak ortasında yol vardur. Ol yolda bir südde ‘ârız olur, yâhûd talakun kuvvet-i mâsikesi za‘yıf olur, pes sevdâ kana karışur, ve bedende yayılur, yâ sevdâ çokluğından olur. Ve âmmâ safrâdan olan yarakânuñ ‘alâmeti budur kim, gözüñ akı saru olur, ve beden dahı sararur, ve bevl dahı hem galîz ve hem koyı kızıl olur, ve zahîresi katı saru olur. Ve şâyed kim bevl ak ola, ve bu ol vakt olur kim, safrâ bedende yayılur ve bevl ile ve zahîre ile gelmeye ve şâyed kim ısıtma-y-ıla bile ola. İmdi eger ısıtma var-ısa, evvel fasd itmek gerek, andan soñra safrâyı bu otlar-ıla isti‘mâl itmek gerek: saru helîle ve erük ve kuru benefşe ve temirhindî ve terengübîn ve ne kim buñlara beñzer nesne var-ısa. Yok-ısa, alasın bir avuç ‘asfur tohmı, ve yumşak dögesin ve kırk direm keçi südünde bırakasın ve anuñ-ıla katı ovasın, andan soñra süzesin ve içinde rub‘ ağırı mahmûde ezesin ve içüresin. Ve eger her günde bir kez, yâ iki günde bir kez, sirkengübini su ile memzûc idesin ve içinde üç direm sermuk tohmı katıb içüresin, bir lâhźadan soñra kusa, be-ğâyet müfîd ola. Eger yarakân-ıla ısıtma yok-ısa, sabr ve gârîkûn ve mahmûde sirkengübin-ile, yâ cüllâb ile içürmek gerek; gerek-ise ayru ayru, gerek-ise cemî‘isin bile. Andan soñra lök kursacuklarını mâ‘ü’l-usûl ile virmek gerek, ve kâsnı suyına, ve râziyâne suyına, ve kerefüs suyına mülâzemet itmek gerek. Ve ğıdâsı sığır etinin şûrvâsı ola, sirke-y-ile yâ sığır yoğurdınuñ süzmesi ile. Ve hâmmâmda dem be dem katı sirke ile istinşâk itmek gerek, zîrâ burundan hayli safrâ getürür.. Alİ bİn İshâk: Bâhnâme Mukavvî ma‘cûn beyânındadur: Sıfat-ı ma‘cûn: Menîyi ziyâde eyler ve iştihâyı kavî eyler ve zekere salâbet virür. Âkırkarhâ, soğan tohmı, şalğam tohmı, kendene tohmı onar miskâl, dâr-ı fülfül, cevz-i hindî altışar miskâl, çörek otı üç miskâl, hardal beş miskâl, yumşak sahk oluna, eleyeler, lâtîf kıvâma gelmiş bal ile
294