Ali Haydar Bayat
Kitâbu’l-İ‘timâd fî’l-Edviyeti’l-Müfrede: Konusu basit ilaçlar olan ve tıpta kullanılan 278 maddenin Arap, Fars, Süryani ve Berberi dillerindeki adlarını ihtiva eden bu eser, Liber Fudicuae de Simplicibus Medicus adıyla Latince’ye tercüme edilmiştir. Zâdü’l-Misâfîr ve Kutü’l-Hâzır: Geziler sırasında hastalananların başvuracağı bir el kitabı şeklinde hazırlanmış, Viaticum Peregrinantis adıyla Latince’ye tercüme edilmiştir. Kitâbu Siyâseti’s-Sıbyân ve Tedbîrihim: Doğum, çocuk bakımı, çocuk hastalıkları ve tedavileri üzerine yazılmış 22 bölümlük bir eserdir. Tıbbü’l-Fukarâ ve’l-Mesâkîn: Fakir ve düşkünlerin kısa yoldan nasıl tedavi edileceği anlatılmıştır. Diğer tıbbi eserleri arasında, yaşlılarda sağlığın korunmasıyla ilgili Tıbbü’lMeşâyih ve Hıfzu Sıhhatihim, melankoliyle ilgili Müdâvâtü’n-Nisyân ve Turuku Takviyeti’z-Zâkire, kompoze ilaçlarla ilgili Kitâbu’l-Buğye (Kitâb fî’l-Edviyeti’lMürekkebe), böbrek taşlarıyla ilgili Kitâb fî’l-Külâ ve’l-Hasâ sayılabilir.
Ali bin Abbâs el-Mecûsî [ö. ~994] İran’ın Ahvaz şehrinde doğmuş, tahsilini ve ilk çalışmalarını burada tamamlamıştır. Büveyhi hükümdarı Adududevle’nin saray hekimliğini yaparken yazdığı Kâmilü’s-Sınâ‘ati’t-Tıbbiyye veya Kitâbu’l-Melikî (Hükümdâr Kitabı) adlı eserle büyük şöhret kazanmıştır. Eserinin önsözünde, Hippokrates’ten itibaren Galenus, Oribasius, Aeginatalı Paulus, Heron, Serapion, Mesîh ve Râzî’nin eserlerindeki bilgilerin kritiğini yaparak ve bunların eksikliklerini gözönünde bulundurarak yazdığını ifade etmiştir. 2 bölümden oluşan kitabın 1. bölümünde tıbbın teorik konularını, 2. bölümünde ise koruyucu hekimliği, ilaçları, hastalıkları ve tedavileri incelemiştir. İbn Sînâ’nın Kanûn’undan önce tıp dünyasında büyük yankılar uyandıran bu eser, XIII. yüzyıla kadar İslam dünyasında ve Avrupa’da klasik tıp kitabı olarak okutulmuştur. Kitâbu’l-Melikî’de, “tıp öğrencisinin hastahanelerde hasta başında hazır bulunmasını, hastaların durumunu hocasıyla tartışmasını, hastanın durumunda meydana gelen değişiklikleri incelemesini, okuduğu eserleri mukayese edip doğrusunu bulmasını” istemiştir. 220