Ali Haydar Bayat
Huneyn’in tercüme ettiği kitaplar, eski Yunan tıbbının Arapça konuşulan bütün bilim muhitlerinde ulaşılabilir olmasını sağlamış ve Arapça tıp terminolojisine yardımcı olmuştur. Mesela, Galenus’un bibliyografyası niteliğindeki eserinde (Risâletü Huneyn.. fî Zikri mâ Türcime min Kütübi Câlînûs bi-‘İlmihî ve Ba‘zî mâ lem Yütercem), Galenus’un eserlerini, kimin için tercüme edildiğini, kendisiyle birlikte öğrencilerinin tercümedeki rolünü açıkça belirtmiştir. Oğlu İshâk bin Huneyn [830-910] de dönemin meşhur hekim ve tercümanları arasında girmiştir. Eğitimini Bağdat’ta, yoğun tercüme çalışmalarının yapıldığı bir ortamda, büyük ölçüde Huneyn bin İshâk’tan almış, Yunanca, Süryanice ve Farsça öğrenmiştir. Şöhretini tercüme alanındaki başarılarıyla sağlamıştır. Bilgisi, kültürü, edebi zevki ve seçkin kişiliğiyle halife ve vezirlerin dostluğunu kazanmış, saray hekimliği yapmıştır. Eserleri arasında Antik Yunan hekimlerinin biyografilerini ihtiva eden Târîhu’l-Etibbâ ve’l-Felâsife, Kitâbu’l-Edviyeti’lMüfrede ‘ale’l-Hurûf, Ma‘rifetü’l-Bevl, Kitâbu’l-Künnâşi’l-Latîf, el-Muhtasar fî’tTıb, el-Edviyetü’l-Mevcûde bi-Külli Mekân, Kitâbu’t-Tiryâk sayılabilir.
Ebûbekir er-Râzî [865-925] Günümüzde Tahran’a 12 km mesafede bulunan Rey’de doğmuştur. 20 yaşına kadar burada felsefe, matematik, astronomi ve edebiyat tahsil ettikten sonra geç denebilecek bir yaşta tıbba merak salmış, kendini bu yönde geliştirerek tıp tarihinin en büyük hekimlerinden biri olmuştur. Rey ve Bağdat hastahanelerinin yöneticiliğini yapmış, tıp dışında felsefe ve kimyayla meşgul olmuş, bu alanlarda da önemli eserler yazmıştır. Batılı bir yazarın ifade ettiği gibi, “meslek ve sorumluluk duygusu olan bir hekim, çaresizlerin yardımcısı, öğretmen, iyi yetişmiş hekim jenerasyonunun terbiyecisi, topladığı önceki hekimlerin çok yönlü bilgilerini geliştiren ansiklopedik temkinli bir klinisyen, mütefekkir bir gözlemci, bağımsız bir kimya araştırıcısı, deneyci, nihayet kendi dönemine kadar gelen tıbbi birikimi düzenleyip ortaya koyan sistematikçi” idi. Büyük kısmı tıbba ait olmak üzere 200’den fazla risale ve kitap yazmıştır. Önemli tıbbi eserleri şunlardır: Kitâbu’l-Hâvî: Son yayınlara göre 25 cilt olduğu tespit edilmiştir. 15 yılda tamamladığı bu eser, Yunan, Hint, Süryani ve İslam tıbbına dair literatürü aktarması yanında, bir ömür boyu hasta başında edindiği bilgi ve tecrübeleri ihtiva etmesi sebebiyle ortaçağın en önemli orijinal tıbbi eserlerindendir. 1279’da Li218