Zabawy literackie by SIW Znak

WISŁAWA SZYMBORSKA

Zabawy literackie Z ilustracjami autorki

WYDAWNICTWO ZNAK KRAKÓW 2023

Zawartość tomu Juwenilia 7 Utwory gatunkowe 45 Limeryki 49 Metzyje 95 Moskaliki 99 Lepieje 109 Odwódki 119 Altruitki 127 Jaroszady 135 Kiziostychy 141 Rajzefiberki 147 Adoralia 153 Przysłowia nadrealistyczne 159 Wiersze i wierszyki okolicznościowe 163 Galeria pisarzy krakowskich 181 Epitafia 187 Podsłuchańce 193 Varia 203

Juwenilia

Fragment rękopisu wiersza Miłość górala

NOTA WYDAWNICZA

W rozdziale znalazły się pierwsze utwory Wisławy Szymborskiej, uporządkowane chronologicznie. Tę część otwierają wierszyki pisane dla rodziców przez kilkuletnią dziewczynkę, a zamyka publikowany po raz pierwszy żartobliwy dramat, napisany w czasie okupacji, w 1944 roku – kilka miesięcy przed oficjalnym debiutem poetki w „Dzienniku Polskim”. Publikujemy go za zgodą doktora Wernera Jerkego, który wylicytował rękopis w aukcji antykwariatu Rara Avis w 2013 roku. Podstawą przedruku większości utworów w tej części książki stanowi publikacja Błysk rewolwru, która ukazała się w 2013 roku nakładem wydawnictwa Agora.

*** Na ul Kazimierza Mieszkają ciotki B. Każdej uroda jest świeża I wdzięk nie byle jaki Wszystkie polują na męża Lecz nikt im nie trafia się Brak kandydatów w tym względzie Co czasem też zdarza się Chciałabym im zaradzić gdyż chcę wujeczka mieć lecz nic nie mogę poradzić bo nikt mych cioć nie chce. Może jakich panów mają Ale bardzo przebierają, Co może się już nie zdarzyć O cze[m] nie ma mowy marzyć Może ich tam nik[t] nie swata? I tak płyną długie lata… Nie pozwolę na to przecie Że mam stare panny-ciocie Muszę choć ze 2 wyswatać By potem z wujkami latać, Po cukierniach i kawiarniach Dziwna słodkość mnie ogarnia Koniec 9

JUWENILIA

Moja najukochańsza Mulko!! 26/lipca 1934 r. Niema Ciebie tutaj, Jakże Ci winszować Ani Cię uściskać, Ani ucałować? Ani też jak zwykle, lecz Bardzo serdecznie Zdrowia życzyć pomyślności Szczęścia, lub wiecznej radości, Miljonów choćby tysięcy, A jak nie, to jeszcze więcej! By serce się dobrze sprawiało Zdrowie miało, siły miało A potem nie w imieniny Sute będą poprawiny, I dostaniesz coś ode mnie, Ty Muleńko moja miła I pamiętaj przy czytaniu Żem wiersz sama ułożyła! Twoja Ichna I przepraszam Cię ogromnie, żem życzyć przez „rz” pisała Więc by nie być wiecznym leniem, zawsze będę uwarzała! Ichna

JUWENILIA

Miłość górala. Ballada Gdy słońca ostatnie promienie Padają na ziemię mgłą zasnutą Ja, przechadzam się po górach Z mą ukochaną Danutą. Ach! Gdyby było trzeba Oddałbym jej całe swe mienie Ach! Gdyby tylko chciała Zapadłbym się pod ziemię Stanęliśmy na szczycie Gierlachu A ona śmiejąc się rzekła Ach co byś zrobił kochany Gdybym od ciebie uciekła Nagle śnieg zawirował, a ta w przepaść wpadła Zostałem sam… a Ona Bliską swą śmierć Zgadła

JUWENILIA

*** Na pięknej białej szyi Perełki błyszczą się Powiedz że piękne dziewczę Tak lub nie. A na jedwabnej sukni Są naszyte bursztyny Czy jest coś piękniejszego Nad serduszko dziewczyny? Na białych cudnych rękach Lśnią złote bransolety Czyś widział kiedy w życiu Piękniejsze tualety.

JUWENILIA

Pierwsze rysunki i pierwsze próbki pisma kilkuletniej Wisławy, które zachowały się w archiwum rodzinnym.

JUWENILIA

Spis treści JUWENILIA *** [Na ul Kazimierza] . . . . . . . . . . . . . . . . . Moja najukochańsza Mulko!! . . . . . . . . . . . . . . . Miłość górala. Ballada . . . . . . . . . . . . . . . . . . *** [Na pięknej białej szyi] . . . . . . . . . . . . . . . . Błysk rewolwru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szkic przemówienia na cześć „Idealnego Osobnika” . . . . Topielec. Poemat epiczny w dwóch pieśniach . . . . . . . Zamiast: Historya za przeproszeniem . . . . . . . . . . .

9 11 12 13 18 24 30 37

UTWORY GATUNKOWE Limeryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z limeryków chińskich . . . . . . . . . . . . . . . . Z limeryków chińsko-podhalańskich . . . . . . . . . Z limeryków podhalańskich . . . . . . . . . . . . . Z limeryków wyspiarskich . . . . . . . . . . . . . . Z limeryków kontynentalnych . . . . . . . . . . . . Z limeryków (przepraszam za określenie) lozańskich . . Limeryki chińsko-lubomierskie z jednym hinduskim wyjątkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Limeryki włoskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Limeryki i fragmenty apokryficzne . . . . . . . . . . Z limeryków na chwałę Teresy Walas . . . . . . . . . Limeryki do dokończenia, wszystkie dotyczą Tereski W.

277

SPIS TREŚCI

49 50 51 52 54 57 60 61 62 65 66 69

Inne limeryki wymagające uzupełnienia . . . . . . . . Limeryki rozproszone . . . . . . . . . . . . . . . . Limeryki skomponowane przez Wisławę Szymborską i Zbigniewa Macheja w czasie podróży z Cieszyna do Pragi i z powrotem . . . . . . . . . . . . . . Inne napisane ze Zbigniewem Machejem . . . . . . .

72 74

89 93

Metzyje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Moskaliki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Rymowana rozprawa o wyższości Sarmatów nad inszymi nacjami tudzież o słusznej karze na zatwardziałych, którzy tego poglądu nie podzielają . . . . . . . . . 100 Lepieje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Lepieje z akcentem prorodzinnym . . . . . . . . . . 113 Podsumowanie i wniosek . . . . . . . . . . . . . . 114 Lepieje hotelowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Odwódki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119

Altruitki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

127

Jaroszady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135

Kiziostychy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141

Rajzefiberki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147

278

SPIS TREŚCI

Adoralia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Przysłowia nadrealistyczne . . . . . . . . . . . . . . .

159

Wiersze i wierszyki okolicznościowe . . . . . . . . . . 163 Pod silnym wrażeniem tańca solowego Ludwika Flaszena 164 Wisława Szymborska do Zbigniewa Herberta . . . . . 166 Męskie gospodarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Dla Leonida Breżniewa . . . . . . . . . . . . . . . 169 Dla Kulmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Kartka do prof. Wiesława Czyża . . . . . . . . . . . 170 Dla Jacka Woźniakowskiego . . . . . . . . . . . . . 171 Dla Krystyny Zachwatowicz . . . . . . . . . . . . . 171 Dla Natalii i Kuby R. . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Dla Leszka Balcerowicza . . . . . . . . . . . . . . . 172 Laurka dla Adama Michnika . . . . . . . . . . . . . 173 Dla Jarosława Kaczyńskiego . . . . . . . . . . . . . 174 Kołysanki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Wierszyk Mizi – kotki Kornela Filipowicza, napisany przez nią dla swojego pana . . . . . . . . . . . . 178 Galeria pisarzy krakowskich . . . . . . . . . . . . . . 181 Epitafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

187

Podsłuchańce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Z balkonu na balkon . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 W kolejce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Z radia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

279

SPIS TREŚCI

W sklepie meblowym . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Na Plantach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Z budki telefonicznej . . . . . . . . . . . . . . . . 196 W autobusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 W windzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Na spacerze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 W pociągu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 W poczekalni na lotnisku . . . . . . . . . . . . . . 197 W kawiarni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Na ławeczce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Na imieninach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 W drogeryjnym kiosku . . . . . . . . . . . . . . . . 200 VARIA Ankieta, czyli konkurs na wygłupianie się bliźnich . . . . 205 Meblościanka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Mapa mokrych okolic . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Słownik wyrazów obelżywych . . . . . . . . . . . . . . 212 Anatomia w książce telefonicznej . . . . . . . . . . . . 218 Księga pamiątkowa prof. Andrzeja Białasa . . . . . . . . 220 Listy Parkingowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Zamiast felietonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Spis lubomierskich nie-ludzi . . . . . . . . . . . . . . . 236 Ostatni wierszyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Joanna Szczęsna, Posłowie . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

271

Projekt okładki, opracowanie graficzne i łamanie Oksana Shmygol Zdjęcie na okładce i wyklejce Archiwum Fundacji Wisławy Szymborskiej – wizyta w zoo w 1965 r. Ilustracje wewnątrz tomu Wisława Szymborska Ilustracje pochodzą z podręcznika do nauki języka angielskiego Jana Stanisławskiego A New English Manual (wydanie II, Kraków 1946) i książeczki dla dzieci Adama Włodka Mruczek w butach (Kraków 1948) Posłowie Joanna Szczęsna Redaktorka prowadząca Aleksandra Pietrzyńska Opieka redakcyjna Dorota Gruszka Sebastian Kudas Anna Szulczyńska Korekta Aleksandra Kiełczykowska Katarzyna Onderka W tomie użyto kroju „Szymborska” autorstwa Radosława Łukaszewicza. Reprodukowane w książce skany rękopisów Wisławy Szymborskiej pochodzą ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej. Przedruk dramatu w części Juwenilia za zgodą doktora Wernera Jerkego. Wydawnictwo i Fundacja składają mu podziękowania za udostępnienie tekstu. Limeryki Wisławy Szymborskiej i Zbigniewa Macheja Copyright © by Fundacja Wisławy Szymborskiej & Zbigniew Machej Twórczość Wisławy Szymborskiej © Fundacja Wisławy Szymborskiej Copyright © for this edition by SIW Znak sp. z o.o., 2023 ISBN 978-83-240-6742-8

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37 Dział sprzedaży: tel. (12) 61 99 569, e-mail: czytelnicy@znak.com.pl Wydanie I, 2023. Kraków 2023. Printed in EU