wprowadzenie
Wprowadzenie Święci z wielką łatwością dostrzegają i kontemplują Stwórcę w stworzeniach, a każda rzecz, którą pochwycą zmysłami, unosi ich ducha ku Bogu. Dziwią się również temu, że inni ludzie tak mało myślą o Bycie Najwyższym, chociaż wszędzie lśni Jego chwała, jaśniejsza niż słońce, i daje się słyszeć Jego głos, milszy od każdej melodii wydobywanej z instrumentów.1 bł. Antonio Rosmini Błogosławiony Antonio Rosmini-Serbati był włoskim księdzem katolickim, filozofem i teologiem. Całe życie spędził w gra1
Cyt. za: Nei Santi, grandi amatori, la Chiesa manifesta una sapienza più alta, „Charitas. Bollettino rosminiano mensile” 81 (2007), nr 8–9, s. 225.
13
wprowadzenie
nicach Włoch – podzielonych wówczas na wiele organizmów politycznych – dużo pisząc i podróżując. Przyjaźnił się ze znanymi i wybitnymi osobistościami Kościoła, politykami, przedstawicielami świata nauki i sztuki.2 Osobowość miał wszechstronnie rozwiniętą: szerokie zainteresowania teoretyczne łączył z głęboką duchowością chrześcijańską oraz dużą wrażliwością na wydarzenia polityczne i społeczne swojej epoki, a także z wielokierunkową aktywnością publiczną i kościelno-duszpasterską. Przyszedł na świat w zamożnej rodzinie szlacheckiej 24 marca 1797 roku w pałacu rodowym w Rovereto – niedużym mieście położonym w Tyrolu3, który w tamtych czasach należał do posiadłości austriackich w północnych Włoszech.4 Jego rodzica2
Rozliczne znajomości i przyjaźnie zawierane przez Antonia Rosminiego w ciągu całego jego życia szeroko opisuje G. B. P. [Giovanni Battista Pagani], Il Rosmini e gli uomini del suo tempo, Tipografia G. Giannini, Firenze 1918. 3 Obecnie region Trydent-Górna Adyga. 4 Informacje biograficzne czerpię głównie z monu-
14
wprowadzenie
mi byli Pier Modesto Rosmini i Giovanna z domu Formenti. Antoni miał troje rodzeństwa: siostrę Gioseffę Margheritę, która została zakonnicą; brata Giuseppego, który ożenił się w wieku czterdziestu lat i umarł bezdzietnie; brata Felicego, który zmarł w pierwszym roku życia. Już podczas nauki szkolnej Antonio przyswoił ogromną wiedzę, szczególnie z zakresu humanistyki. Miał szerokie zainteresowania, które przez całe życie rozwijał, czytając, rozmyślając, podejmując samodzielne próby pisarskie. W latach 1816–1819 studiował mentalnego dzieła Vita di Antonio Rosmini scritta da un Sacerdote dell’Istituto della Carità, riveduta ed aggiornata dal Prof. Guido Rossi, t. 1–2, Arti Grafiche Manfrini, Rovereto 1959. W języku polskim zob. m.in.: Krzysztof Wroczyński, Antonio Rosmini-Serbati – droga życia i myśli, w: Antonio Rosmini, Łączna przyczyna trwania bądź upadku społeczności ludzkich wraz z Przedmową do dzieł politycznych, tłum. Paweł Borkowski, Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej”, Warszawa–Lublin 2001, s. 9–37; Alfred M. Wierzbicki, Antonio Rosmini – filozof nie znany i Kalendarium Antonia Rosminiego, w: Antonio Rosmini, Zasady etyki, tłum. Alfred M. Wierzbicki, TN KUL, Lublin 1999, s. 9–45.
15
wprowadzenie
teologię na uniwersytecie w Padwie, przy okazji poznając też inne dziedziny wiedzy, takie jak matematyka, filozofia i medycyna. W 1821 roku, pokonawszy sprzeciw rodziców, wstąpił do stanu duchownego. Pomimo rozlicznych talentów i wybitnej umysłowości pozostawał księdzem skromnym i pobożnym. Święty Jan Bosko (1815–1888), założyciel zgromadzeń salezjanów i salezjanek, pod koniec życia złożył takie świadectwo o jego kapłaństwie: „Nie pamiętam, żebym kiedykolwiek spotkał księdza odprawiającego mszę z taką nabożnością i czcią jak Rosmini. Widać było, że ma nadzwyczaj żywą wiarę, z której wypływa jego miłość, łagodność, skromność i zewnętrzna surowość”5. W latach 1821–1828 Rosmini przebywał w rodzinnym Rovereto i w Mediolanie, oddając się prywatnym studiom i próbom pisarskim. W 1823 roku po raz pierwszy udał się do Rzymu. Poznał tam m.in. 5
Cyt. za: Vita..., dz. cyt., t. 1, s. 206.
16
wprowadzenie
dwóch kardynałów – Francesco Saverio Castiglioniego (1761–1830), późniejszego papieża Piusa VIII, i Bartolomeo Alberto Cappellariego (1765–1846), późniejszego papieża Grzegorza XVI. Został też wtedy zachęcony przez ówczesnego papieża, Piusa VII (1742–1823), by kontynuował pracę twórczą w dziedzinie filozofii. Sam Rosmini u schyłku życia tak opisywał owo pamiętne dla siebie spotkanie z biskupem Rzymu: Mam jeszcze w pamięci jego serdeczne i autorytatywne słowa, które były prawie dokładnie takie: „Jest wolą Bożą, abyście zajmowali się pisaniem książek: to jest wasze powołanie. Kościół obecnie bardzo potrzebuje pisarzy, ale pisarzy rzetelnych, jakich odczuwamy wielki brak. Aby z pożytkiem wpłynąć na ludzi, nie pozostaje dzisiaj nic innego, niż dotrzeć do nich poprzez rozum i za jego pośrednictwem doprowadzić ich do religii. Miejcie pewność, że będziecie mogli 17
wprowadzenie
przynieść bliźniemu o wiele większą korzyść, zajmując się pisaniem, niż wykonując jakiekolwiek inne dzieło świętego posługiwania”. W taki to sposób ów świętej pamięci Najwyższy Kapłan wytyczył mi drogę i nakłonił mnie, bym ją przebył. Nie mogę zapomnieć, jakimi słowy i z jakim ciepłem oraz dobrocią okazał mi następnie słuszność swej rady, a zwłaszcza przekonał mnie, że ludzi trzeba prowadzić za pomocą rozumowania.6
6
Antonio Rosmini, Szczegółowe cele, do których została przyporządkowana nauka wyłożona w różnych dziełach autora, 11, w: tenże, Cele filozofii. Teksty wprowadzające w filozofię, tłum. Paweł Borkowski, Fundacja „Lubelska Szkoła Filozofii Chrześcijańskiej”, Warszawa–Lublin 2004, s. 54.
18