??
rozważanie i „PANIE, NAUCZ NAS MODLIĆ SIĘ” (ŁK 11, 1)
w ewangelii według św. Łukasza czytamy, że uczniowie, widząc modlącego się Jezusa, prosili Go: „Panie, naucz nas modlić się” (Łk 11, 1). Powtórzmy tę modlitwę, rozpoczynając nasze rekolekcje. Rekolekcje bowiem to właśnie modlitwa, a żeby się modlić, musimy wiedzieć, czym ona jest. Istnieje wiele rodzajów modlitwy. W tym pierwszym rozważaniu natomiast mówię o tym, co zwykle nazywamy «modlitwą prywatną» – choć oczywiście żadna nie jest prywatna w sensie samotnego odmawiania, gdyż każda wypływa z Ducha Bożego, który nieustająco działa w nas. Św. Paweł mówi nam: „Nikt też nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: «Panem jest Jezus»” (1 Kor 12, 3). Ponadto modlitwa zawsze odbywa się przy udziale świętych obcowania, we wspólnocie, do której należymy za sprawą chrztu. 9
rozważanie i
1. jezus uczy nas, jak się modlić jak zawsze w życiu duchowym to Jezus jest dla nas wzorem modlitwy.1 Jak On się modlił? Oczywiście liturgicznie, jako że Nowy Testament ukazuje Go uczestniczącego w żydowskich świętach, w nabożeństwach w świątyni jerozolimskiej, w modlitwach w synagodze, czyli biorącego udział w żydowskiej liturgii tamtych czasów. Co jednak ważniejsze z punktu widzenia tych rozważań rozpoczynających nasze rekolekcje, widzimy Go także modlącego się prywatnie, a tym samym uczącego nas modlitwy pośrednio, dającego nam przykład w tym względzie. Jezus modli się w samotności (zob. Łk 6, 12), zwłaszcza w chwilach udręki i trwogi, jak w ogrodzie Getsemani (zob. Mt 26, 36-46; Mk 14, 32-42; Łk 22, 40-46), gdy prosi o pociechę i ulgę w strapieniu. Modli się do Ojca, błogosławiąc Go, wielbiąc, wysławiając, głosząc Jego chwałę, składając Mu dziękczynienie, prosząc Go (zob. Mt 11, 25-27; Łk 10, 21-22; J 12, 41-42). Wygłasza wspaniałą modlitwę, żegnając się z uczniami (zob. J 17). Modli się, konając na krzyżu (zob. Mt 27, 46; Mk 15, 34; Łk 32, 34, 43, 46; J 19, 30). Zapytany wprost, jak się modlić, Jezus naucza apostołów modlitwy Ojcze nasz, podając ją za idealny wzór (zob. Mk 6, 9-15; Łk 11, 2-4). Uczy, 1
10
Zob. John L. McKenzie, Dictionary of the Bible, Bruce Publishing Company, Milwaukee 1965, s. 688.
„panie, naucz nas modlić się” (łk 11, 1)
żeby modlić się nie na pokaz, lecz cicho, z pokorą i w duchu, nie „odprawiając długie modły dla pozoru” jak faryzeusze (zob. Mk 12, 40; Łk 20, 47), ale na osobności, używając niewielu słów (zob. Mt 6, 1 i 5-8), pokornie prosząc o przebaczenie jak celnik (zob. Łk 18, 9-14). Mówi nam, by modlić się wytrwale, a nawet uparcie, naprzykrzać się Bogu, aż da nam to, o co prosimy, chociażby po to tylko, żebyśmy dali Mu święty spokój (zob. Mt 7, 7-12; Łk 11, 5-13 i 18, 1-8). Widzimy też, jak daje nam osobisty przykład, modląc się rano (zob. Mk 1, 35), wieczorem (zob. Mt 14, 34; Mk 6, 46; J 6, 15), prowadząc nocne czuwania (zob. Łk 6, 12), a przy tym zachęca uczniów, żeby Go naśladowali, słowami: „Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny” (zob. Mt 9, 14-15 i 25, 1-13; Mk 2,
18-19 i 13, 33-35; Łk 5, 33-35 i 13, 35-40; 1 Tes 5, 2; Ap 3, 3; 16, 15 i 19, 9). Poucza nas też, żeby „modlić się i nie ustawać” (Łk 18, 1), z wiarą i ufnością (zob. Mk 11, 24), a przy tym zapewnia, że nasze modły zostaną wysłuchane (zob. Mt 7, 7-11; Łk 11, 9-13; J 15, 7; 17; 16, 26; Jk 1, 5-8) – aczkolwiek
niekoniecznie w taki sposób, jak tego chcemy. Albowiem jak mówią słowa modlitwy małej ektenii po drugiej Antyfonie: „Ty Sam teraz spełnij dla pożytku wszystkich prośby sług swoich”. Jezus ukazuje nam, że możemy się modlić o wszystko z wyjątkiem grzechu. Uczy On nas więc modlitwy wyrażającej prośbę, dziękczynienie, strapienie, przebaczenie, naleganie, a nawet skargę. Jego modlitwa jest zarazem chrześcijańska 11
rozważanie i
i trynitarna. Można bowiem modlić się do Ojca w imię Jezusa (zob. J 14, 13 i 16, 24; Flp 3, 17; Ef 5, 20), bezpośrednio do Jezusa (zob. Mt 1, 40-41; 2, 5; 5, 28 i 36; 7, 29; 9, 27; Mk 10, 46-52; Łk 23, 39-43), a także w Duchu Świętym (zob. 1 Kor 12, 13) i do Niego, jak w tekście bizantyńskim: „Królu Niebieski, Pocieszycielu, Duchu Prawdy” czy łacińskim „Przybądź Duchu Święty”. Modlitwa chrześcijańska jest również modlitwą Maryjną, gdyż naśladujemy Fiat (zob. Łk 1, 38) i Magnificat (zob. Łk 1, 4655) Theotokos, stale prosząc ją o wstawiennictwo (KKK 2617–2619). Jeśli zaś chodzi o to, kiedy powinniśmy się modlić, Jezus nakazuje nam czynić to praktycznie zawsze – wezwanie to powraca kilkakrotnie w Nowym Testamencie (zob. Łk 18, 1; 21, 36; Ef 5, 20; 6, 18; Kol 4, 2; 1 Tes 5, 17-18). I od samego początku w Nowym Testamencie widzimy pierwszych chrześcijan naśladujących przykład Jezusa w modlitwie.2 Odtąd ojcowie i matki apostolskich Kościołów Wschodu i Zachodu3 aż po współczesność podtrzymują te nauki i idą za tym przykładem.
2
Przykłady i teksty można odnaleźć w: Robert F. Taft, The Liturgy of the Hours in East and West: the Origins of the Divine Office and Its Meaning for Today, Liturgical Press, Collegeville 1986, rozdział 1. 3 Na temat nauczania wczesnych ojców Kościoła na temat modlitwy zob. m.in. tamże, rozdział 2.
12
„panie, naucz nas modlić się” (łk 11, 1)
2. czym jest modlitwa? jak owi duchowi przewodnicy definiują czy opisują modlitwę? Co – ich zdaniem – oznacza modlitwa? Św. Jan Damasceński (ok. 650–749), nazywany ostatnim z greckich ojców Kościoła, napisał w swoim klasycznym dziele O wierze prawosławnej: „Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prośbą skierowaną do Niego o stosowne dobra” (3, 24)4. Bliżej naszych czasów św. Teresa z Lisieux, jedna z najbardziej ukochanych świętych XX wieku, ujęła to prościej, bardziej po kobiecemu: Modlitwa jest dla mnie wzniesieniem serca, prostym spojrzeniem ku Niebu, okrzykiem wdzięczności i miłości zarówno w cierpieniu, jak i radości.5
Modlitwa jest więc zawsze zwróceniem się ku Bogu w jeden wybrany lub kilka z wielu sposobów danych nam w tym celu: słowami lub bez nich, w myślach, w miłości, smutku lub rozpaczy, w radości lub przygnębieniu, z podziękowaniem lub ze skargą. Nie ma ona granic, a żadna definicja nie zdoła w pełni oddać jej bogactwa, gdyż ma ona wiele oblicz. Modlitwa to mówienie, ale i słuchanie, to proszenie, ale i otrzymywanie. Nie jest ona bowiem naszym darem dla 4 5
Cyt. za: KKK 2259. Cyt. za: KKK 2258.
13
rozważanie i
Boga, lecz jego darem dla nas, w Duchu Świętym – Paraklecie, Pocieszycielu – którego Stwórca posłał, by zawsze był z nami (zob. J 14, 26). Pełniejszą i bardziej formalną współczesną definicję modlitwy znajdziemy w znakomitym Katechizmie Kościoła Katolickiego: Modlitwa chrześcijańska jest związkiem przymierza między Bogiem i człowiekiem w Chrystusie. Jest działaniem Boga i człowieka; wypływa z Ducha Świętego i z nas, jest skierowana całkowicie ku Ojcu, w zjednoczeniu z ludzką wolą Syna Bożego, który stał się człowiekiem (KKK 2564). W Nowym Przymierzu modlitwa jest żywym związkiem dzieci Bożych z ich nieskończenie dobrym Ojcem, z Jego Synem Jezusem Chrystusem i z Duchem Świętym. Łaska Królestwa Bożego jest „zjednoczeniem całej Trójcy Świętej z całym wnętrzem (człowieka)”6. Życie modlitwy polega zatem na stałym trwaniu w obecności trzykroć świętego Boga i w komunii z Nim. Ta komunia życia jest zawsze możliwa, gdyż przez chrzest staliśmy się jedno z Chrystusem (por. Rz 6, 5). Modlitwa jest o tyle chrześcijańska, o ile jest komunią z Chrystusem i rozszerza się w Kościele, który jest Jego Ciałem. Ma ona wymiary miłości Chrystusa (por. Ef 3, 18-21) (KKK 2565). 6
Św. Grzegorz z Nazjanzu, Oratio XVI, 9, w: PG 35, 945.
14