หลักสูตรและการสอนแบบบูรณาการ (Integrated Curriculum and Instruction)
ในยุคการปฏิรูปการศึกษาที่ไดมีการออกพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พุทธศักราช 2542 เพื่อใชเปนแนวนโยบายการปฏิรูปการศึกษานัน้ ทําใหการจัดการศึกษาทั้งในระบบ การศึกษา นอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัยตองเนนความสําคัญทั้งความรู คุณธรรม กระบวนการเรียนรู และบูรณาการตามความเหมาะสมในแตละระดับการศึกษา และจัดการเรียนการสอนโดยผสมผสาน ความรูดานตาง ๆ อยางไดสัดสวนสมดุลกัน รวมทั้งปลูกฝงคุณธรรม คานิยมที่ดงี ามและคุณลักษณะ อันพึงประสงคในทุกวิชา ดังที่กําหนดไวในมาตราที่ 23 และ 24 (4) (สํานักงานคณะกรรมการ การศึกษาแหงชาติ,2545) ดังนั้นการจัดการศึกษาเพื่อตอบสนองพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติจึง ตองเปนการจัดหลักสูตรและการสอนในลักษณะบูรณาการ ธรรมชาติของของการบูรณาการ การบูรณาการเปนคุณลักษณะที่เกิดขึน้ ภายในตัวผูเรียนเทานั้น (Sowell, 1996) ผูเรียนจะ เปนผูบูรณาการสิ่งที่ไดเรียนรูโดยผานประสบการณการเรียนรูที่หลากหลายไดดวยตนเอง ไมวาผูจัด หลักสูตรจะกําหนดเปาหมายของหลักสูตรใหมีการบูรณาการหรือไมก็ตาม (Taba อางใน Ornstein & Hunkins, 1988) แตถาผูจัดหลักสูตรพยายามจัดเนื้อหาหลักสูตรใหเกีย่ วของกัน เชื่อมโยงการจัด ประสบการณและกิจกรรมการเรียนรูในวิถที างที่เอื้อตอการบูรณาการ ก็จะชวยใหผูเรียนเกิดการเรียนรู อยางเปนบูรณาการไดงายขึน้ (Saylor, Alexand & Lewis อางใน Ornstein & Hunkins, 1988) ความหมายของการจัดหลักสูตรแบบบูรณาการ การจัดหลักสูตรแบบบูรณาการ (Integrated Curriculum) คือ การจัดหลักสูตรโดยเชื่อมโยง ความรูและประสบการณทุกประเภทเขาดวยกันในแผนการจัดหลักสูตร โดยเนนการเชื่อมโยงประเด็น และหมวดหมูจ ากเนื้อหาตาง ๆ ทั้งหมดเขาดวยกันในแนวนอน เพื่อใหผูเรียนไดมองเห็นภาพรวมของ ความรูและไดเรียนรูความหมายที่ลึกซึ้งของสาระวิชาที่เรียน ซึ่งจะตองมีการจัดประสบการณการ เรียนรูที่เนนความสัมพันธของแตละองคประกอบในแนวนอน ในลักษณะเปนหนวยเดียวกัน ไมแยก เปนสวน ๆ และแตละรายวิชาตองเชื่อมโยงเขากับวิชาอื่น ๆ ในลักษณะที่มีปฏิสัมพันธตอกันและกัน (Ornstein & Hunkins, 1988) ดังนั้นกิจกรรมการเรียนการสอนในหลักสูตรแบบบูรณาการจะเนนที่ แนวคิดของประเด็นในปรากฎการณจริง ซึ่งตองนําความรูจากเนื้อหาวิชาตาง ๆ มาประสานเชือ่ มโยง กันและกันในลักษณะใหม
2 อยางไรก็ตามไมไดมีการกําหนดวาหลักสูตรที่บูรณาการแลวจะตองนําไปจัดการเรียนการ สอนแบบบูรณาการดวยเสมอ ซึ่งมักปรากฎอยูเสมอวาหลักสูตรเปนแบบบูรณาการ แตการจัดการเรียน การสอนยังคงเปนแบบบรรยายรายวิชาอยูเชนเดิม ผลลัพธที่เกิดขึ้นยอมไมสัมฤทธิผลเทากับที่หลักสูตร และการเรียนการสอนเปนแบบบูรณาการ หากไมสามารถจัดแบบบูรณาการทั้งสองอยางได การบูรณาการ ในการเรียนการสอนเพียงอยางเดียวยอมดีกวาการบูรณาการเฉพาะหลักสูตร (สุวิทย มูลคํา และอรทัย มูลคํา, 2543) เพราะการเรียนการสอนมีความสัมพันธกบั ผูสอนและผูเรียนโดยตรงมากกวาหลักสูตร สาเหตุที่ตองบูรณาการหลักสูตรและการเรียนการสอน การสรางหลักสูตรบูรณาการมีฐานแนวคิดมาจาก การมีความรูในปจจุบันที่เพิ่มมากขึ้นทุกวัน ศาสตรแตละวิชาไดพัฒนาความลึกและความกวางแตกขยายแยกยอยเปนสาขาเฉพาะทางกระจายออกไป อยางมากมาย โดยเฉพาะอยางยิ่งในยุคขอมูลขาวสารที่เชื่อมตอกันทั่วโลก ซึ่งเอื้อใหความรูถายโยงถึง กันอยางรวดเร็ว และไรพรมแดน ทําใหจําเปนตองสรางความรูที่ทุกศาสตรสามารถใชรวมกันเพื่อเปน ความรูกลาง และเปนฐานเบื้องตนของการเรียนใหอยูเหนือสาระที่มคี วามเฉพาะเจาะจงของศาสตรแต ละแขนงวิชา ในลักษณะทีเ่ รียกวาเปนการบูรณาการศาสตรมาจากทุกสาขาวิชา (Ornstein & Hunkins, 1988) ในวิชาชีพการพยาบาลก็เชนกันในปจจุบนั มีการพยาบาลเฉพาะสาขามากขึ้น เชน การ พยาบาลผูปวยผาตัด การพยาบาลผูติดเชื้อ การพยาบาลมารดาทารก การพยาบาลเด็กคลอดกอน กําหนด การพยาบาลผูปวยโรคเรื้อรัง ฯลฯ โดยความรูดังกลาวมีอยูจํานวนมากเกินกวาทีม่ นุษย ธรรมดาจะเรียนรูไดหมดในเวลาที่จัดใหศึกษาในสถาบันการศึกษา ดังนั้นจึงจําเปนตองจัดการศึกษา พื้นฐาน (General Education) ที่เอื้อใหผูเรียนบูรณาการความรูดังกลาวได เพื่อผูเรียนจะไดมีความรู เบื้องตนสําหรับนําไปใชตอยอดความรูในสาขาเฉพาะทางตอไป ที่สําคัญพบวาการจัดการเรียนการสอนและบูรณาการมีลักษณะที่สอดคลองกับการแกปญ หา ในชีวิตประจําวัน กลาวคือ ปญหาที่เราพบในแตละวันนั้น เราไมอาจแกปญหาได โดยใชความรูเ พียง ดานใดดานหนึ่ง หากแตตอ งนําความรูและทักษะจากศาสตรหลากหลายแขนงมาประกอบกัน จึงจะ แกไขปญหานัน้ ไดอยางครอบคลุม ทําใหเกิดแนวคิดวา การเรียนรูในลักษณะบูรณาการนาจะมีความ สอดคลองกับธรรมชาติการแกปญหาในชีวิตประจําวัน นอกจากนี้กระแสการปฏิรูปการศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พุทธศักราช 2542 ที่เปนผูเรียนเปนสําคัญ ใหผูเรียนฝกทักษะการคิด การแกปญ หา การบริหารจัดการและ การ เรียนรูตลอดชีวิต กําหนดใหหลักสูตรมีการบูรณาการเนื้อหา และมุงใหผูเรียนไดเรียนรูจาก ประสบการณจริง อีกทั้งดานสาธารณสุขก็ยังมการปฏิรูประบบสุขภาพที่มุงการสงเสริมสุขภาพและ ปองกัน โรคมากกวาการรักษา ใหประชาชนดูแลตนเองได จากการเปลี่ยนแปลงดังกลาว จึงเปน
3 แรงผลักดันใหการจัดการศึกษาพยาบาลตองดําเนินไปในทิศทางการสรางหลักสูตรใหมคี วามเปนบูรณาการ สอดคลองกับกระแสสังคมและและแผนพัฒนาประเทศ แนวคิดการบูรณาการกับปรัชญาพิพัฒนนิยม (Progressivism) ความจริงแลวแนวคิดของการบูรณาการมิใชเพิ่งเกิดขึน้ หากแตเกิดขึน้ มานานแลว อาจ เกิดมาพรอม ๆ กับการรูจักการศึกษาเลยทีเดียว แตสมัยกอนอาจเรียกแตกตางกันไป คนสมัยโบราณมี การเรียนรูแบบบูรณาการมากอนแลว ตอมาคนรุนหลังมาแยกยอยแบงสวนเรียนเฉพาะทาง ทําใหคน มองทุกอยางแบบแยกสวน จึงทําใหมีความรูไมลึกไมกวาง มองแบบแนวระนาบ ไมรอบดาน ปญหา ตาง ๆ ในสังคมจึงเกิดตามมา ปรัชญาการศึกษาพิพัฒนนิยม จัดวาเปนแนวคิดที่เปนรากฐานของการจัดการศึกษาแบบ บูรณาการ โดยเชื่อวา การเชื่อมโยงความคิดรวบยอดของวิชาตาง ๆ ที่มีในหลักสูตรจะสงผลใหผูเรียน สามารถนําประสบการณตาง ๆ ที่ไดรับจากการเรียนการสอนไปประยุกตใชไดในสถานการณใหม หรือเรื่องที่เรียนรูใหมไดตอไป นักการศึกษาในกลุมปรัชญาพิพัฒนนิยมยังเนนแนวคิดการเรียนรูรวมกัน (Cooperative Learning) วาการเรียนรูรวมกันจะนําไปสูก ารรูและเขาใจโลกรอบตัว และความสามารถในการจัดวาง ตัวเองไดอยางเหมาะควรในสังคมที่ตนอาศัยอยู ความพยายามและความรวมมือจะนําไปสูการเรียนรู รวมกัน นอกจากนั้นยังเชื่อวา การศึกษาจะตองพัฒนาผูเรียนในลักษณะเบ็ดเสร็จทัง้ ตัว (The whole child) มิใชแคเฉพาะเรื่องใดเรื่องหนึ่งเทานัน้ จะเห็นวา แนวคิดปรัชญาพิพัฒนานิยมดังกลาวขางตนถูกนํามาประยุกตใชในการจัด หลักสูตรและกิจกรรมการเรียนการสอนเพือ่ พัฒนาผูเรียน ใหมีคณ ุ ลักษณะที่สอดคลองกับผูเรียนใน สภาพสังคมยุคนี้ ความแตกตางระหวางการจัดเนื้อหาสูตรแบบแยกสวนและแบบบูรณาการ การจัดเนื้อหาหลักสูตรแบบแยกสวน (Blocking Course Content) (Frink & Balond in Billings & Halstead, 1996) เปนการจัดเนื้อหาหลักสูตรในแบบที่นิยมกันมาตัง้ แตดั้งเดิม จําแนก เปนแตละรายวิชา แยกตามสาขายอยของความเปนเฉพาะทาง สัมพันธกบั การปฏิบัติทางคลินกิ เนื้อหา และจุดเนนของแตละรายวิชาที่จัดในลักษณะนีจ้ ะมีเอกลักษณเฉพาะรายวิชานัน้ ๆ และเปนฐานสําหรับ วิชาถัดไป มีการจัดลําดับการสอนไวอยางชัดเจน โดยจําแนกตามกลุม ผูรับบริการ เชน มารดาและ ทารก ผูสูงอายุ สุขภาพจิต ชุมชน อายุรศาสตร ศัลยศาสตร หรือจําแนกตามระบบสรีระของรางกาย เชน ระบบหายใจ ระบบไหลเวียนโลหิต ระบบทางเดินอาหาร และขับถาย เปนตน
4 การจัดหลักสูตรในลักษณะนี้ มีขอดีที่การจัดการเรียนการสอนจะมีลําดับขั้นตอนที่ชดั เจน ตามเนื้อหา โดยเนื้อหารายวิชาตาง ๆ สามารถเชื่อมโยงกับแหลงฝกปฏิบัติและสาขาวิชาที่มีอยูเดิม การบริหารจัดการ การแบงหนาที่ความรับผิดชอบในการจัดการเรียนการสอนเปนไปไดงายและ สะดวกสอดคลองกับความชํานาญเดิมของผูสอน อีกทั้งการกําหนดเนื้อหาก็ทําไดชัดเจน ซึ่งเอื้อให ผูสอนมีความมั่นใจวาผูเรียนจะไดรับเนื้อหาตรงตามที่หลักสูตรกําหนดอยางครบถวน แตสิ่งที่ยงั ขาด หายไปสําหรับการจัดหลักสูตรแบบเดิม คือ การขาดความเชื่อมโยงกับรายวิชาที่เรียนมาแลว และ รายวิชาที่จะเรียนตามมา ซึ่งอาจเปนอุปสรรคตอการบูรณาการความรูแ ละการถายโยงความรูประสบการณ จากรายวิชาหนึ่งไปยังวิชาอืน่ ๆ นอกจากนี้โครงสรางหลักสูตรที่มีกรอบชัดเจน อาจขาดความยืดหยุน และไมเอื้อตอการตอบสนองความตองการเรียนรูของผูเรียนแตละบุคคล สวนการจัดเนือ้ หาหลักสูตรแบบบูรณาการ (Integrating Course Content) นั้น โดยทั่วไป โครงสรางหลักสูตรทางพยาบาลจะประกอบดวย 2 หมวดวิชา คือ หมวดวิชาชีพการพยาบาล (Nursing Course) และหมวดวิชาอื่นที่ไมใชวิชาชีพการพยาบาล (Non – nursing Course) ซึ่งไดแก หมวดวิชาวิทยาศาสตรสุขภาพ หมวดวิชาการศึกษาทัว่ ไป และหมวดวิชาเลือกเสรี ซึ่งการบูรณาการ เนื้อหาหลักสูตรอาจทําไดทงั้ การบูรณาการทั้งหมด (Total Integration) และการบูรณาการเฉพาะหมวด วิชาชีพ (Hybrid Model) สําหรับการบูรณาการในหมวดวิชาชีพการพยาบาลนั้นสามารถทําได 2 ลักษณะ (Finke & Boland in Billings & Halstead, 1996) คือ ลักษณะที่ 1 ระดมความคิดจากคณาจารยเพื่อกําหนดมโนทัศนที่มีความสําคัญและสามารถ นํามาใชเปนฐานรวมของการปฏิบัติการพยาบาลทุกสาขา แลวประสานมโนทัศนดังกลาวเขาดวยกัน ตลอดหลักสูตร ตัวอยางเชนมโนทัศนออกซิเจนผันแปร ผูเรียนอาจเรียนเกี่ยวกับพยาธิสรีระของภาวะ ออกซิเจนผันแปร สาเหตุ ลักษณะ ปจจัยที่เกี่ยวของ และการประเมินภาวะออกซิเจนผันแปรมากอน และเมื่อเรียนผานไปในชั้นที่สูงขึ้นก็จะเรียนรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับการรักษาพยาบาลเพื่อลดปญหาจาก ออกซิเจนผันแปร ตลอดจนงานวิจัยที่เกี่ยวของกับภาวะออกซิเจนผันแปร ในลักษณะการพัฒนาการ ทางความรูจากภาพกวางไปสูความเขาใจที่เฉพาะเจาะจง ลึกซึ้งขึ้นทั้งในกลุมความเจ็บปวยวิกฤติและ เรื้อรัง ไมวาจะมีสาเหตุของภาวะออกซิเจนผันแปรมาจากอะไร หรือเกิดในกลุมใด เชน ผูสูงอายุ ผูปวยเรื้อรัง ทารกแรกเกิด ฯลฯ ดังนั้นในการเรียนการสอน ผูสอนจะตองชวยชี้ใหผูเรียนมองเห็น มโนทัศนเหลานี้ในกลุมประชากรตาง ๆ ในแหลงฝกแตละแหง พรอมทั้งเนนการประยุกตความรู ดังกลาวมาใชในการปฏิบัติการการพยาบาล ลักษณะที่ 2 เลือกทฤษฎีการพยาบาลที่สอดคลองกับเปาหมายหลักสูตรแลวกําหนดมโนทัศน หรือหมวดหมูส ําคัญ โดยใชมโนทัศนของทฤษฎีการพยาบาลเปนฐาน เพื่อเอื้อใหเกิดความเขาใจ ปรากฎการณการปฏิบัติการพยาบาล
5 การจัดหลักสูตรแบบบูรณาการนี้ จึงมีขอดีที่ไมมีการกําหนดขอบเขตในการพัฒนาความรู ทักษะไวอยางชัดเจน ผูเรียนสามารถใชประสบการณทางคลินิกในการเรียนมโนทัศนหลักเหลานี้ และ ผูสอนสามารถกระตุนใหผูเรียนถายโยงความรูที่ไดไปสูประสบการณและแหลงฝกที่ตางกันไดอยาง ตอเนื่องกัน แตในทางปฏิบัติแลวการบูรณาการเปนเรื่องที่กระทําไดยาก เพราะไมมีขอบเขตเนื้อหา และมโนทัศนที่ชัดเจน ผูเรียนและผูสอนบางทานอาจรูสึกขัดแยงกับลักษณะการจัดหลักสูตรแบบนี้ ที่สําคัญผูสอนในหลักสูตรบูรณาการจําเปนตองไดรับการเตรียมใหมีความสามารถพิเศษในการสอนใน ลักษณะนี้ เพื่อที่จะสอนไดสอดคลองกับแนวคิด โดยไมละเลยสวนสําคัญของหลักสูตรไป ลักษณะสําคัญของการบูรณาการ การจัดหลักสูตรและการจัดการเรียนการสอนแบบบูรณาการที่มีความสมบูรณนั้นจะตองมีลักษณะ โดยรวมดังตอไปนี้ (ธํารง บัวศรี , 2532 ) 1. เปนการบูรณาการระหวางความรูและกระบวนการเรียนรู เพราะในปจจุบันนี้ปริมาณของ ความรูมีมากขึ้นเปนทวีคูณ รวมทั้งมีความสลับซับซอนมากขึ้นเปนลําดับ การเรียนการสอนดวยวิธีการ เดิม อาทิ การบอกเลา การบรรยายและการทองจํา อาจจะไมเพียงพอที่จะกอใหเกิดการเรียนรูที่มี ประสิทธิภาพได ผูเรียนควรจะเปนผูสํารวจความสนใจของตนเองวาในองคความรูหลายหลากนั้น อะไรคือสิ่งที่ตนเองสนใจอยางแทจริง ตนควรแสวงหาความรูเพื่อตอบสนองความสนใจเหลานั้นได อย า งไร เพี ย งใด ด ว ยกระบวนการเชน ไร ซึ่ ง แน น อนว า กระบวนการเรี ย นการสอนลั ก ษณะนี้ ยอมขึ้นอยูกับความแตกตางระหวางบุคคล (Individual Differences)ไมใชนอย 2. เปนการบูรณาการระหวางพัฒนาการความรูและพัฒนาการทางจิตใจ นั่นคือใหความสําคัญ แก จิตพิสัย คือเจตคติ คานิยม ความสนใจ และสุนทรียภาพ แกผูเรียนในการแสวงหาความรูดวย ไมใชเนนแตเพียงองคความรูหรือพุทธิพิสัยแตเพียงอยางเดียว อันที่จริงการทําใหผูเรียนเกิดความ ซาบซึ้งขึ้นเสียกอนที่จะไดลงมือศึกษานั้น นับไดวาเปนยุทธศาสตรที่สําคัญยิ่งสําหรับจูงใจใหเกิดการ เรียนรูขึ้นทั้งแกผูสอนและผูเรียน 3. บูรณาการระหวางความรูและการกระทําในขอนีก้ ม็ ีนัยแหงความสําคัญและความสัมพันธ เชนเดียวกับทีไ่ ดกลาวไวแลวในขอสอง เพียงแตเปลี่ยนจิตพิสัยเปนทักษะพิสัยเทานัน้ 4. บูรณาการระหวางสิ่งที่เรียนในโรงเรียนกับสิ่งที่เปนอยูในชีวิตประจําวันของผูเรียน คือ การตระหนักถึงความสําคัญแหงคุณภาพชีวิตของผูเรียนวาเมื่อไดผานกระบวนการเรียนการสอน ตามหลักสูตรแลว สิ่งที่เรียนที่สอนในหองเรียนจะตองมีความหมายและมีคุณคาตอชีวิตของผูเรียน อยางแทจริง 5. บูรณาการระหวางวิชาตางๆ เพื่อใหเกิด ความรู เจตคติและการกระทําที่เหมาะสมกับ ความตองการและความสนใจของผูเรียนอยางแทจริง ตอบสนองตอคุณคาในการดํารงชีวิตของผูเรียน
6 แตละคน การบูรณาการความรูข องวิชาตางๆเขาดวยกันเพื่อตอบสนองความตองการหรือเพื่อตอบ ปญหาที่ผูเรียนสนใจจึงเปนขั้นตอนสําคัญที่ควรจะกระทําในขั้นตอนของบูรณาการหลักสูตรและการ เรียนการสอนเปนอยางยิ่ง ดังนั้น การบูรณาการในหลักสูตรและการเรียนการสอนจึงมิใชเพียงการบูรณาการเนื้อหาวิชา เทานั้น แตตองบูรณาการทั้งความรู ทักษะ เจตคติ และกระบวนการเรียนรู รวมทั้งสามารถนําความรู ไปสรางคุณคาตอชีวิตได จึงจะเปนการบูรณาการอยางแทจริง ระดับของการบูรณาการ การบูรณาการในหลักสูตรอาจพัฒนาอยางคอยเปนคอยไป จากหลักสูตรแบบแยกสวน ไปสูหลักสูตรบูรณาการ Harden (2000) ไดเสนอบันได 11 ขั้นของการพัฒนาหลักสูตรบูรณาการไว ดังนี้ ขั้นที่ 1 การแยกอิสระจากกัน (Isolation) แตละวิชาสอนเปนอิสระจากกันโดยไมคํานึงถึงความเกีย่ วโยงกับวิชาหรือศาสตรอื่น ๆ ขั้นที่ 2 การตระหนัก (Awareness) เนนการสอนของแตละวิชา แตผูสอนตระหนักถึงความสัมพันธเชื่อมโยงกับวิชาหรือ ศาสตรอื่น ๆ ขั้นที่ 3 การประสานสัมพันธ (Harmonization) สอนแยกกันในแตละวิชา แตผูสอนพูดคุยกันเกี่ยวกับเนื้อหาวิชาที่ตนสอน เพื่อใหทราบ เนื้อหาของกันและกัน ขั้นที่ 4 การรวมกัน (Nesting) สอนแยกกันในแตละวิชา แตสอดแทรกเนื้อหาวิชาอืน่ ที่เกี่ยวของเขาไปในวิชาที่ตนสอน รวมทั้งบูรณาการสมรรถนะทั่วไป เชน การสื่อสาร การแกปญหา เขาไวในวิชาดวย ขั้นที่ 5 การรวมมือซึ่งกันและกัน (Temporal Coordination) เปนการนําเนื้อหาทีเ่ กีย่ วของสอดคลองกันในแตละวิชามาจัดสอนในวันเดียวกันตอเนือ่ งกัน โดยจัดตารางสอนยืดหยุนตามหัวขอ แตละวิชายังสอนแยกกัน ขั้นที่ 6 การแบงปน (Sharing) ครูที่สอนคนละวิชามาวางแผนรวมกัน และสอนรวมกันในหัวขอที่ซ้ําซอนกัน โดยเนน การแบงปนในดานแนวคิด ทักษะ และเจตคติ ขั้นที่ 7 การเชื่อมโยงสัมพันธกัน (Correlation) วิชาสวนใหญในหลักสูตรยังคงแยกจากกัน แตจัดวิชาที่มีลักษณะบูรณาการเนื้อหาเพิ่มขึน้ ในหลักสูตร
7 ขั้นที่ 8 การจัดที่ผสมผสานกัน (Complementary Programme) เปนการจัดหลักสูตรที่มีทั้งการสอนแบบแยกวิชาและบูรณาการ แตใหความสําคัญที่วิชา บูรณาการมากกวา โดยนําเนื้อหาที่สอดคลองกันทําเปนหัวเรื่อง (Theme) สอนแบบบูรณาการ และ จัดชั่วโมงสอนแบบแยกวิชาและบูรณาการควบคูกันไป ขั้นที่ 9 พหุวิทยาการ (Multidisciplinary) เปนการรวมความหลากหลายของเนื้อหาของแตละศาสตรมาเปนหนึ่งวิชา โดยกําหนดหัว เรื่อง (Theme) ที่ตองการใหผูเรียนเรียนรูรวมกัน แลวแตกหัวเรื่องยอยไปแตละวิชา ซึ่ง ลักษณะเฉพาะหรือเอกลักษณของวิชายังคงอยู ขั้นที่ 10 สหวิทยาการ (Inter-disciplinary) เปนการรวมเนื้อหาวิชาตาง ๆ มาผสมกลมกลืนกัน โดยกําหนดหัวเรื่อง (Theme) ที่มี สาระเกี่ยวโยงขามวิชามาเปนแกน เกิดวิชาใหมที่ไมคงลักษณะเฉพาะ หรือเอกลักษณของวิชาเดิม ขั้นที่ 11 ขามสาขาวิชา (Trans-disciplinary) เปนการผสมกลมกลืนของศาสตรตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับชีวิตจริง โดยครูที่สอนวิชาตาง ๆ จะมาวางแผนรวมกัน กําหนดหัวเรื่อง (Theme) ความคิดรวบยอด (Concept) และปญหารวมกันแลว ดําเนินการสอนรวมกันเปนทีม บันไดการบูรณาการทั้ง 11 ขั้น แสดงถึงระดับของการบูรณาการหลักสูตรจากขั้นการแยก อิสระจากกันไปจนถึงการบูรณาการขั้นสูงสุด คือการบูรณาการขามวิชา โดยบันไดขั้นที่ 1 – 4 จะ ยังคงเปนลักษณะหลักสูตรทีเ่ นนรายวิชาอยู และในขั้นที่ 6 – 11 จะเนนการบูรณาการระหวางวิชามากขึ้น การจัดการเรียนการสอนโดยใชหลักสูตรบูรณาการ เมื่อไดหลักสูตรที่มีลักษณะบูรณาการแลว ในขั้นการนําหลักสูตรไปใชใหเกิดผลโดย สมบูรณนั้น จําเปนตองจัดกิจกรรมการเรียนการสอนแบบบูรณาการดวย (Integrated Instruction) คือ เนนที่องครวมของเนื้อหามากกวาองคความรูของแตละรายวิชา และเนนทีก่ ารเรียนรูของผูเรียนเปน สําคัญ การจัดการเรียนการสอนโดยใชหลักสูตรบูรณาการใหมีประสิทธิภาพตองคํานึงถึงสิ่งตอไปนี้ (ศุลีรัตน ภัทรานนท, 2545) 1. การบริหารจัดการ (Organization) การบริหารจัดการนับเปนหัวใจสําคัญของความสําเร็จของหลักสูตรบูรณาการ ซึ่งตอง ใชการจัดการทั้งระบบ ไดแก External Organization ซึ่งเปนการจัดเวลาในการเรียนการสอนเปนชวงยาว มีความยืดหยุน เพื่อใหมีเวลาศึกษา คนควา หรืออภิปรายหัวขอตาง ๆ ไดอยางเต็มที และ Internal Organization คือการบูรณาการเนื้อหาวิชา เนนการเรียนจากหัวขอ (Topic) หรือปญหาที่เกีย่ วของกับ
8 ชีวิตจริง ถึงความรูจากวิชาตาง ๆ มาใชตามสถานการณและความจําเปนที่แทจริง ใชความรูเปน เครื่องมือในการศึกษาขอมูล เก็บรวบรวมขอมูล ทําความเขาใจ ตลอดจนการนําเสนอขอมูลตาง ๆ 2. การสรางความคิดรวบยอด (Conceptualization) ในการจัดการเรียนการสอนตามแนวทางของหลักสูตรบูรณาการ เปนการจัดการเรียน ใหเห็นภาพรวมทั้งหมด ทําใหเกิดแนวคิดรวบยอดที่เปนธรรมชาติ มองเห็นความสัมพันธเชื่อมโยงกัน ของวิชาตาง ๆ การพัฒนาความเขาใจแนวคิดรวบยอดที่สําคัญของเนื้อหาในหลักสูตรบูรณาการ เปนการ สรางความเชื่อมโยงระหวางขอเท็จจริงที่เรียนกับความรูเดิมหรือสิ่งที่อยูใกลตวั ผูเรียน และจะนําไปใช ในชีวิตจริง เชน ในการเรียนเรื่องโภชนาการสําหรับผูตั้งครรภ ผูเรียนตองวางแผนโภชนาการใหกับผู ตั้งครรภไดจริงไมเพียงแตทอ งจําหลักการเพื่อใชในการสอบเทานั้น 3. ความเปนอิสระ (Autonomy) ในหลักสูตรบูรณาการ ผูเรียนมีโอกาสไดพัฒนาความสามารถในการคิด และกําหนด ทิศทางการเรียนรูดวยตนเอง (Self – directed learning) จากการมีสวนรวมในการวางแผน การ กําหนดเปาหมายในการเรียนรู การเลือกหัวขอ วิธีที่จะใชในการศึกษาคนควา วิธีนําเสนอและกําหนด ระยะเวลาในการเรียนรูหัวขอตาง ๆ ในขณะที่ครูผูสอนมีบทบาทเปนผูอํานวยความสะดวก (Facilitator) ที่มีความชัดเจนในแนวคิดรวบยอด และทักษะทีจ่ ะปลูกฝงใหแกผูเรียน ตองมีความยืดหยุน เพราะ การเลือกหัวขอของผูเรียนอาจมีความหลากหลาย ผูสอนตองชวยกําหนดกรอบความคิดกวาง ๆ ดังนั้น ผูสอนจึงตองเปนนักคนควาหาความรูอยางกวางขวางและลึกซึ้งอยูเสมอ กิจกรรมการเรียนการสอนทีจ่ ัดในหลักสูตรบูรณาการ เปนกิจกรรมที่เนนการลงมือปฏิบัติ จริงตามสถานการณที่เปนจริง ไมใชสถานการณปญหาที่สรางขึ้น เพื่อการฝกเฉพาะอยาง เชน ให ผูเรียนผลัดกันฝกวัดสัญญาณชีพของกัน ฝกการเช็ดตัวลดไข ซึ่งเปนการเรียนที่ไมเปนธรรมชาติ และ ไมมีความหมาย ผูสอนควรจัดกิจกรรมในลักษณะบูรณาการ เชน การจัดใหผูเรียนดูแลผูปวยที่มกี าร ติดเชื้อ ผูเรียนตองใชความรูในการเฝาระวังภาวะไข โดยนําความรูเกี่ยวกับการประเมินสัญญาณชีพ มาใช รวมทั้งตองนําความรูเกี่ยวกับการควบคุมอุณภูมิรางกาย และการบรรเทาความไมสุขสบายจาก ภาวะไขเขามาใชในการดูแลผูปวย การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเชนนีจ้ ึงจะเปนการนําความรูมา ใชอยางเปนธรรมชาติและมีความหมาย 4. มนุษยสัมพันธ (Interpersonal Skill) สําหรับหองเรียนแบบบูรณาการจะเนนที่การมีปฏิสัมพันธระหวางผูเรียน (Interaction) การพูดจะสื่อสารกันดวยรูปแบบตาง ๆ การทํางานเปนทีม (Teamwork) การทํางานแบบรวมแรงรวมใจ (Cooperative) การปรองดองประสานผลประโยชนรวมกัน (Compromise) ในการทํากิจกรรมตาง ๆ ซึ่งทําใหผูเรียนไดพัฒนาทักษะมนุษยสัมพันธไปพรอมกับการเรียนรูเนือ้ หาวิชา
9 5. รูปแบบการเรียนรู (Learning Styles) การจัดการเรียนการสอนในหลักสูตรบูรณาการตองใชกิจกรรมที่มีความหลากหลาย เพื่อที่จะจัดการเรียนการสอนใหตอบสนองความแตกตางระหวางบุคคลที่มี Learning Style แตกตางกัน เชน บางคนตองลงมือปฏิบัติจึงจะเขาใจ บางคนชอบฟง ชอบดูจึงจะเกิดความเขาใจ บางคนตอง อภิปราย ถกเถียง คนควา จึงจะเกิดความรู เทคนิควิธีการสอนที่อาจนํามาใช เชน การเรียนแบบ โครงการ การเรียนแบบใชปญหาเปนหลัก 4 MAT การซักคาน เปนตน 6. การประเมินผล (Assessment) การเรียนการสอนแบบบูรณาการนั้นจัดใหผูเรียนเรียนรูจากการคิด และลงมือปฏิบัติ จริง เรียนรูจ ากกลุมและเพื่อน เปนการเรียนรูองคความรูแบบเปนองครวมและเรียนรูกระบวนการ เรียนรูของตนเอง ดังนั้นการวัดและการประเมินผลจึงเปนการวัดความกาวหนาของผูเรียนแตละคนจาก ผลสําเร็จของงาน (Accomplishment) และกระบวนการทํางานเปนองครวม (Holistic) สอดคลองกับ ลักษณะการจัดการเรียนการสอนแบบบูรณาการ ดังนี้ 6.1 ไมมีการแยกสอบเปนรายวิชา แตเปนการประเมินผลตามสภาพจริง (Authentic Assessment) ใหความสําคัญกับกระบวนการและผลงาน ไมสอบความรูความจําแยกสวนเปนจุด ๆ และมีการประเมินผลอยางตอเนื่องตลอดกิจกรรมการเรียนการสอน 6.2 พิจารณาที่พัฒนาการของผูเรียนแตละคน ไมเปรียบเทียบกับผูเรียนคนอื่น 6.3 ผูเรียนมีสวนรวมในการประเมินตนเองและประเมินเพื่อในกลุม เงื่อนไขของการจัดการเรียนการสอนที่กลาวมาขางตนจําเปนตองไดรับการดําเนินการทั้ง ระบบจึงจะทําใหการนําหลักสูตรบูรณาการไปใชบรรลุตามเปาหมาย ซึ่งบุคคลสําคัญที่สุด คือผูสอน ตองมีความเขาใจที่ถูกตอง มีทัศนคติที่ดีตอหลักสูตรบูรณาการ รวมทั้งมีความรูเพียงพอที่จะสอนใน หลักสูตรบูรณาการดวย การเปลี่ยนแปลงสูการบูรณาการ การจัดการศึกษาทางพยาบาลศาสตรในปจจุบันมีแนวโนมที่จะจัดการศึกษาแบบบูรณาการ มากขึ้น ดวยเหตุที่หลักสูตรบูรณาการมีความเปนพลวัตรสอดคลองกับสังคมที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา จึงมีแนวโนมที่เปนปจจุบนั ทันสมัยอยูเสมอ ขณะทีก่ ารจัดการเรียนการสอนแบบบูรณาการก็พัฒนา ใหผูเรียนมีคุณลักษณะที่พึงประสงคของสังคม ประกอบกับธรรมชาติของการปฏิบัติงานในวิชาชีพ การพยาบาลมีลักษณะเปนบูรณาการในตัวเองสวนหนึ่งอยูแลว เพราะเปนการแกปญหาสุขภาพของ ผูรับบริการซึ่งมีชีวิตและอาศัยอยูในบริบทสังคมที่ซับซอน เชื่อมโยงกับปญหาตาง ๆ ทั้งระดับบุคคล ครอบครัวและสังคม ดังนั้นการจัดการศึกษาใหมีความเปนบูรณาการอยางครบถวน ตั้งแตระดับ
10 โครงสรางหลักสูตร การจัดการเรียนการสอน จนกระทัง่ การประเมินผล จึงนาจะเอื้อใหพัฒนาผูเ รียน ไดสอดคลองกับธรรมชาติของวิชาชีพการพยาบาล และสภาพสังคมปจจุบันไดดี อยางไรก็ตามการจัดหลักสูตรและการสอนแบบบูรณาการอาจมีขอจํากัดที่ทําใหการนําไป ปฏิบัติจริงมีความยากลําบาก เนื่องมาจากขอบเขตเนื้อหา และมโนทัศนไมชัดเจน การจัดเรียงเนื้อหา ไมเปนระบบ ซึ่งเปนสิ่งตรงกันขามกับหลักสูตรแบบเดิม ประเด็นนี้อาจสรางความรูสึกขัดแยงใหกับ ผูสอนหลายทาน โดยเฉพาะผูสอนที่หวงเนื้อหา อาจมองวาผูเรียนจะไดสาระไมครบถวน หรือเนื้อหา บางสวนจําเปนตองถูกนํามาจัดลําดับใหเรียนกอนจึงจะสามารถนําความรูนั้นไปบูรณาการได นอกจากนั้น เรื่องของเวลาที่ใชในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนอยางบูรณาการจําเปนตองใชเวลามากขึ้น และมี ตารางเรียนที่ยืดหยุน สิ่งนี้มักถูกมองวาทําใหยุงยากในการบริหารจัดการ เพราะโดยทั่วไปการศึกษา ทางการพยาบาลศาสาตรเปนการศึกษาที่มีทั้งภาคทฤษฎีควบคูกับการปฏิบัติ จึงตองการการกําหนด เวลาที่แนนอน เพื่อการวางแผนการฝกปฏิบัติและการประสานงานกับแหลงฝก และขอจํากัดที่สําคัญ ก็คือ ผูสอนซึ่งในการเรียนการตามหลักสูตรระดับที่เปนหลักสูตรแยกสวน ผูสอนมักจะเปนผูที่มคี วาม ชํานาญเฉพาะในสาขาวิ ช าใดวิชาหนึ่ง แตใ นหลัก สูตรบู รณาการจํา เปน ตอ งใชความรูก วาง และ ผสมผสานความรูตาง ๆ เขาดวยกัน ผูสอนจึงตองแมนในแนวคิดรวบยอด นอกจากนั้นผูสอนยังตองมี ความเขาใจในกระบวนการเรียนรูอีกดวย ดังนั้น เพื่อเปนการสนับสนุนใหการเปลี่ยนแปลงการจัดการศึกษาทางพยาบาลศาสตรไปสู การบูรณาการเกิดสัมฤทธิผลจําเปนตองมีการดําเนินการหลายดานอยางเปนขั้นตอน เริ่มตั้งแตการสราง หลักสูตรแบบบูรณาการตองทําในลักษณะคอยเปนคอยไป โดยอาจเปนการบูรณาการในขั้นแรก ๆ ของบันได 11 ขั้น แหงการบูรณาการ กลาวคือเปนบูรณาการภายในวิชาเสียกอนแลวจึงพัฒนาตอไป เปนการบูรณาการขามวิชา ที่สลัดกรอบของแตละวิชาออกไปได การกระทําเชนนี้เปนการคอยปรับทั้ง เนื้อหาหลักสูตร และความคิดความรูสึกของผูสอนใหคุนเคยกับหลักสูตรบูรณาการยิ่งขึ้น การดําเนินการ อีกดานหนึ่งทีต่ องทําควบคูกันไปคือการเตรียมผูสอนใหมีความเขาใจที่ถูกตอง มีความพรอมทั้งเชิง แนวคิดและทักษะ ตลอดจนการสรางเจตคติที่ดีในการปรับปรุงแกไขปญหาที่พบดวยความรูเ ทาทัน ธรรมชาติของความเปนบูรณาการและผลลัพธที่จะเกิดขึน้ ทั้งในดานบวกและดานลบ เพราะสถานการณที่ ยังอยูระหวางการปรับเปลี่ยนยอมไมมั่นคง จนอาจทําใหผูปฏิบัติลมเลิกความตั้งใจได การดําเนินการดานสุดทายที่จะเอื้อใหการเปลี่ยนแปลงสูการบูรณาการบรรลุผลสําเร็จได คือ ระบบสนับสนุนก็ตองมีการบูรณาการดวย ไดแก การบริหารจัดการตารางเรียนตองมีความยืดหยุน การวางแผนตารางเรียนไวอยางรอบคอบก็จะชวยลดปญหาที่ตองประสานงานกับสวนตางๆ ที่เกี่ยวของ กับการจัดการเรียนการสอนได สื่อการเรียนการสอนจําเปนตองจัดเตรียมไวอยางหลากหลายและ เพียงพอสําหรับการเรียนรูของผูเรียน ระบบการวัดและการประเมินผลตองยืดหยุนในเรื่องการตัดเกรด
11 ที่อาจตองขามภาคการศึกษา และการบริหารหลักสูตรตองใหความสะดวกกับการนําหลักสูตรไปใชได อยางมีประสิทธิภาพ สรุป แมวาในขั้นตอนของการเปลี่ยนแปลงจะตองพบกับปญหาในการจัดหลักสูตรและการ เรียนการสอนแบบบูรณาการ แตสิ่งเหลานั้นจะชวยใหผูที่เผชิญปญหาเกิดความเขาใจอยางชัดเจน และ คนพบวิถีทางที่มีความเหมาะสมและพอดีสําหรับตัวเอง ผูสรางหลักสูตรและผูสอนจะตองมีความ ตั้งใจและมุงมัน่ ที่จะไปสูการบูรณาการอยางแทจริง จึงจะสามารถบรรลุเปาหมายของการบูรณาการได
*************************************
12 บรรณานุกรม คณะกรรมการพัฒนาหลักสูตรประกาศนียบัตรพยาบาลศาสตร สถาบันพระบรมราชชนก สํานักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข. (2544, กันยายน – ธันวาคม) การพัฒนาหลักสูตรแบบ บูรณาการ. วารสารการศึกษาพยาบาล, 12, 13 – 18. ศุลีรัตน ภัทรานนท.(2545, มกราคม – เมษายน). เงื่อนไขของหลักสูตรบูรณาการ. วารสารศึกษาศาสตร ปริทัศน, 20, 13 – 15. สุวิทย มูลคํา และอรทัย มูลคํา. (2543). การเรียนรูสูครูมืออาชีพ. กรุงเทพมหานคร : ทีพีพริ้นท. สําลี รักสิทธี. (2544). เทคนิควิธีการพัฒนาหลักสูตรแบบบูรณาการ. กรุงเทพมหานคร : พัฒนาศึกษา. Billings, M.D. & Halstead, A.J. (1998). Teaching in Nursing : A guide for Faculty. Philadephia : WB. Saunders Company. Harden, R.M.(2000). The integration ladder : a tool for curriculum planning and evaluation. Medical Education, 34, 551 – 557. Ornstein, C.A. & Hunkins, F.(1988). Curriculum : Foundation, Principles, and Theory. Boston : Allyn and Bacon. Sowell, J.E. (1996). Curriculum : Integrative Introduction. New Jersey : Prentice – Hall.