Interieur De elitaire achtergrond van ons meubilair We hebben ze allemaal, de tafels, stoelen, bedden en kasten die ons huis echt leefbaar maken. Maar staan we er wel eens bij stil wat de achtergrond is van al dat meubilair? In lang vervlogen tijden was het bezit van een basismeubelstuk immers allesbehalve evident. Het was in het algemeen enkel voorbehouden voor de betere elite waarbij het gewone volk zich zo goed en zo kwaad mogelijk diende te behelpen met minder handige manieren om haar leefomgeving bewoonbaar te maken. Na een gesprek met onze lokale professor geschiedenis laten we u een blik werpen op de ware aard van de stoelen, tafels, bedden en kasten waar we vandaag de dag nog nauwelijks zonder zouden kunnen. Stoelen Enkel afbeeldingen Niet iedereen had in de vroegere eeuwen stoelen. Zo was een stoel een artikel van waardigheid en niet bestemd voor de gewone mens. Pas in de zestiende eeuw wordt een stoel gemeengoed. Voor die tijd werden - naast de grond - stenen, kisten en krukjes gebruikt om op te zitten. Uit vroeger dagen is helaas weinig meubilair overgebleven, daarom is de kennis daarover vooral gebaseerd op afbeeldingen ervan zoals op schilderijen. Symbool van rijkdom en macht In het oude Egypte waren stoelen alleen bestemd voor grote heersers en daardoor een symbool van rijkdom en macht. Stoelen uit die tijd waren vervaardigd uit ebbenhout of verguld hout, maar ook uit materialen zoals ivoor. Dikwijls werden stoelen versierd met afbeeldingen en ornamenten of zelfs voorzien van edelstenen. De stoelpoten waren af en toe imitaties van de poten van leeuwen. Ook andere onderdelen ervan verwezen soms naar dieren. Vanaf de zestiende eeuw In de Griekse cultuur kwam de stoel voor vanaf de zesde eeuw voor Christus. In China waren stoelen tijdens de Tang-dynastie ook alleen voorbestemd voor de rijken maar werden ze in de twaalfde eeuw al een voorwerp voor iedereen, wat in Europa nog tot de zestiende eeuw zou duren. Romeinse stoelen waren soms gemaakt van marmer en versierd met sfinxen. Vanaf de Renaissance werd de stoel almaar minder een statussymbool en meer beschikbaar voor het grote publiek. Tafels Geen eettafels Het woord tafel komt van het Latijnse woord tabula dat plaat, plat vlak of plank betekent. In de Egyptische Oudheid waren tafels niet veel meer dan stenen of metalen vlakken waarop voorwerpen werden geplaatst. Er werd waarschijnlijk niet aan tafels gegeten. Ook in het Oude China 16
werd niet aan tafels gegeten. Wel was dit het geval bij de Grieken en Romeinen die de tafels na de maaltijd aan de kant schoven. Die tafels waren hier meestal vervaardigd uit marmer, hout of metaal. In de middeleeuwen werden tafels alleen door de adel gebruikt. Niet alle tafels uit die tijd hadden rechte poten maar het blad werd vaak gedragen door kruispoten.
“Pas vanaf de zestiende eeuw werd een stoel gemeengoed.” Bedden Per testament Een bed, zoals wij dat nu kennen, vindt zijn oorsprong eigenlijk ook pas in de middeleeuwen. Voor de arme middeleeuwer was het bed het belangrijkste meubelstuk, een dat per testament werd nagelaten aan een trouwe dienaar, een gasthuis (een middeleeuwse instelling waar ouderen en zieken werden verpleegd nvdr) of een familielid dat het hard nodig had. Versleten Een bed was soms zo hoog dat er een kist als opstapje werd gebruikt. De bedbodem bestond meestal uit planken maar soms ook uit gevlochten singels. Deze werden door een stoelenmatter of touwslager aangebracht en van tijd tot tijd aangespannen. Soms paste er een beddenbak onder het bed waar een strozak en dekens in waren gelegd. Bij de rijken werd deze functie vervuld door ander beddengoed zoals een zijden tijk gevuld met donsveren. De dekens van de armen werden niet alleen regelmatig versteld, maar waren vaak ook tot op de draad versleten. Kasten Twee opeengestapelde kisten De kast uit de middeleeuwen, die eigenlijk voort is gekomen uit de kist, leek in het begin meer
op twee opeengestapelde kisten met openingen aan de voorkant. Deze werden prachtig versierd door het vele handwerk van schrijnwerkers en soms voorzien van eikenhouten beelden uit de oudheid. Door de VOC (de Nederlandse 17e en 18e eeuwse handelsonderneming Verenigde Oost-Indische Companie nvdr) werden luxe houtsoorten zoals ebbenhout, palissander en mahonie naar onze streken gebracht die hier werden gebruikt bij de vervaardiging van meubels. Fineer Naast het massief gebruik werd het hout later vooral als fineer verwerkt waardoor met minder hout eenzelfde uitstraling werd verkregen. Door een alternatieve manier van schillen ontstond er bovendien prachtig nerfwerk. In plaats van houtsnijwerk bestonden de versieringen steeds vaker uit patronen. Deze werden gesneden uit fineer in verschillende houtsoorten, het zogenaamde inlegwerk of marqueterie. Van kist naar kast De kistvorm van de kasten verdween aan het eind van de zeventiende eeuw en maakte plaats voor echte kasten met meestal twee lange deuren. Ook ontstond in die tijd het ‘Hollandse kabinet’ waarbij het onderste deel van de kast is vervangen door een soort tafel. Vooral voor de adel uit de achttiende eeuw was het kabinet een symbool van rijkdom. Geheime vakjes In de tijd van Lodewijk de veertiende tot zestiende werd het meubel steeds meer een uiting van luxe waarbij esthetiek primeerde boven functionaliteit. In de kastensfeer werden de commode en chiffonnière uit de zeventiende eeuw uitgebreid tot manshoogte met laden en binnenwerk met geheime vakjes. De economische neergang aan het eind van de achttiende eeuw vertaalde zich echter ook in het meubelgebeuren en maakte de vormgeving weer soberder. (F.M.)