Przygotowanie materiałów dydaktycznych do potrzeb osób niepełnosprawnych Joanna Dzięglewska Aby zapewnić równy i pełny dostęp do edukacji wszystkim studentom, niezbędne jest przygotowanie dostępnych wersji materiałów dydaktycznych. By wyjaśnić, w jaki sposób należy je opracować z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych, przede wszystkim konieczne jest określenie, czym jest wersja dostępna i jakie materiały dydaktyczne mogą być niedostępne. Dostępność materiałów Materiały audiowizualne W materiałach filmowych i dźwiękowych bardzo łatwo wykluczyć dwie grupy studentów: niewidomych i słabowidzących oraz głuchych i słabosłyszących. W przypadku materiałów audiowizualnych należy pamiętać, że studenci niewidomi będą słyszeli jedynie dźwięk, a nie zobaczą obrazu, natomiast studenci głusi będą mogli wszystko zobaczyć, jednak dźwięk nie będzie dla nich zrozumiały. Aby materiał dźwiękowy, np. dialogi w filmie, mógł być w pełni dostępny, należy do takiego filmu przygotować napisy, które będą wyświetlane równolegle do partii mówionych. Jeśli film, materiał wizualny ma być w pełni dostępny dla studentów niewidomych lub słabowidzących, wówczas należy przygotować audiodeskrypcję danego materiału. Audiodeskrypcja filmu jest to dźwiękowo-słowny opis tego, co jest widoczne w materiale audiowizualnym. Materiały wizualno-artystyczne: obraz, rzeźba, płaskorzeźba, rysunek W przypadku rzeźby czy płaskorzeźby dla studentów niewidomych i słabowidzących należy przygotować adaptację takich materiałów. Adaptacja ta powinna polegać na opisie danego obrazu. Przede wszystkim należy opisać to, co dany obraz prezentuje, jakie elementy gdzie i jak są przedstawione, jakiego koloru użyto do obrazowania jakich elementów, emocji (jeśli jest to istotne), jakie były pociągnięcia pędzla (jeśli jest to ważne w tego typu grafice np. w obrazach impresjonistycznych). Opisujemy od ogółu do szczegółu tak, aby student stopniowo mógł sobie wszystko wyobrazić i to zrozumieć. Bardzo ważne jest, aby opisując sztukę robiła to osoba biegła w temacie, która nie tylko przedstawi wizualnie
to, co znajduje się na obrazie, ale także zwróci uwagę na istotne szczegóły i wyjaśni ich znaczenie. Poza opisem słownym można stosować grafikę wypukłą jako dodatkową adaptację grafiki. Jednak należy pamiętać, że opis słowny jest najważniejszy i bez niego grafika wypukła nie jest wystarczająco czytelna. Nie należy też oczekiwać, że każda osoba niewidoma lub słabowidząca w równym stopniu będzie mogła skorzystać z grafiki wypukłej. Są osoby, które posługują się nią świetnie, ale są też takie, które w ogóle nie potrafią z niej korzystać. Ponadto, nie wszystko można oddać w grafice wypukłej. Bardzo często należy ją wykonać pod kątem specyficznych potrzeb danego studenta. Jeśli student ma się zapoznać z rzeźbą, to poza słownym opisem byłoby dobrze, gdyby mógł „obejrzeć” ją przez dotyk. Materiały tekstowe, graficzne, schematy: książki, prezentacje z wykładów, testy, egzaminy, kolokwia, wykresy, mapy, niektóre pliki pdf Problem z dostępnymi materiałami tekstowymi wiąże się nie tylko ze studentami niewidomymi i słabowidzącymi, ale również ze studentami, którzy między innymi w związku ze stanem zdrowia nie mogą nosić materiałów dydaktycznych (np. książek, przedmiotów o znacznej wadze) lub nie mogą się poruszać i studiują zdalnie pozostając w domu. Dla tych studentów konieczne jest przygotowanie adaptacji materiałów czarnodrukowych do dostępnej wersji elektronicznej. Nie dla wszystkich studentów ta sama wersja elektroniczna jest w pełni dostępna. Dla studentów, którzy nie mogą nosić książek wystarczające mogą być skany materiałów. W przypadku studentów niewidomych musi być spełniony szereg warunków, by materiały te były w pełni dostępne. Studenci słabowidzący czasem potrzebują dodatkowego formatowania w tekście, by otrzymywać w pełni czyWiadomości o Równości 1 (2)/2013
15