AWN Magazine 2017, 3 by AWN Magazine/Westerheem

Archeologie

in Nederland

jaargang 1 juni 2017

A W N M AG A ZINE

www.archeologienl.nl

Middagprogramma ALV Huis van Hilde op zijn best 6

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 1

Schuilkerk Zwammerdam Mooie samenwerking bij opgraving 10

Archeologisch â&#x20AC;&#x2DC;wadlopenâ&#x20AC;&#x2122; Tocht met afdeling Zeeland 12

31-05-17 15:37

INHOUD VAN HET BESTUUR AWN ACTUEEL AWN actueel van het bestuur

Nieuws van de vereniging: Bronzen legpenningen voor vier leden

ALV 2017: overvolle agenda en de rondvraag tijdens de lunch

Middagprogramma: Huis van Hilde op zijn best

Afscheid bestuursleden Jan Venema en Ruud Raats

Wie kent dit? Dunmetalen ornamenten van een grafkist

Mooie samenwerking bij opgraving Schuilkerk Zwammerdam 10 Archeologisch ‘wadlopen’ met afdeling Zeeland

Vrijwilliger aan het woord: Willem de Rhoter

Nieuws van de afdelingen

Illustratieverantwoording Elly Bogers 9 | Ton van Bommel 3 onder | Seger van den Brenk 15 | William ten Brink omslag achter, 4, 7 boven en rechtsonder, 8 boven en onder | Leo den Heijer omslag, 12 | Het Kadaster 10 rechts | Teus Koorevaar 3 boven, 5 boven, 6 | Hans-Willem van der Leeuw 11 boven | Marijn Lockefeer 5 onder, 7 linksonder | PRAE, Archeologie en Educatie 14 | Reliwiki, Ali Stok-Britting 10 links | Willem de Rhoter 13 boven | Klaas Wiersma omslag achter, boven, 13 onder | Bert Zandbergen 11 onder De AWN heeft getracht alle rechthebbenden van het beeldmateriaal te achterhalen. Mochten personen of instanties desondanks van mening zijn dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan kunnen zij contact met de AWN opnemen.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 2

Waarom is archeologie belangrijk? AWN-voorzitter Tonnie van de Rijdt is op zoek naar mensen, die de vraag ‘waarom is archeologie belangrijk?’ in één heldere en vooral krachtige zin kunnen beantwoorden. Het Groot Reuvensoverleg wil die zin, waar ieder zich achter kan scharen, gebruiken voor externe contacten en een gezamenlijke lobby voor de Nederlandse archeologie. Mail je suggesties naar voorzitter@awn-archeologie.nl. De Stichting Reuvens is in 2012 is opgericht door het Convent van Gemeente Archeologen (CGA), de Nederlandse Vereniging van Archeologische Opgravingsbedrijven (NVAO), de Vereniging van Ondernemers in de Archeologie (VOiA), de Nederlandse Vereniging van Archeologen (NVvA), de Stichting Archeologie en Publiek (SAP) en het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO). Belangrijkste doel was en is de organisatie van de Reuvensdagen. Wim Schennink werd namens de AWN lid van de programmacommissie. Al snel kwam er een roep om meer eenheid binnen het archeologische veld. In november 2013 is daarom een eerste platformbijeenkomst georganiseerd met als conclusie, dat er in de archeologie behoefte is aan een platform voor gezamenlijk overleg. De Stichting Reuvens is dat platform gaan organiseren, met de AWN als een van de deelnemers in het stichtingsbestuur. Onze eerste vertegenwoordiger in dat bestuur, Isabel van der Velde, is onlangs opgevolgd door Louise Olerud. Het Groot Reuvensoverleg biedt het archeologisch veld de mogelijkheid om bij elkaar te komen en vrijelijk over alles te kunnen praten waar behoefte aan is. De platformbijeenkomst vindt tweemaal per jaar plaats. Zo nodig worden werkgroepen ingesteld om onderdelen uit te werken. Alle in het stichtingsbestuur vertegenwoordigde organisaties kunnen in het platform met twee vertegenwoordigers aanwezig zijn. Namens AWN neemt, behalve onze vertegenwoordiger in het Reuvensbestuur, de landelijk voorzitter deel. Andere deelnemers, buiten de organisaties die in het bestuur zitten, zijn RCE, OCW en Erfgoedinspectie vanuit de landelijke overheid, SIKB, Interprovinciaal Overleg Archeologie en Archon namens universiteiten, BAP en SAMPL namens archeologisch specialisten en de Facebookgroep Archeologie 3.0. Het Groot Reuvensoverleg wil op basis van vertrouwen en begrip voor elkaars standpunten, zoveel mogelijk met één stem, naar buiten treden. In principe is alles bespreekbaar, al kan iedere vertegenwoordiger/orga-

nisatie om welke reden dan ook op elk moment besluiten om voor een bepaald onderwerp ‘te passen’. Er zijn inmiddels drie platformbijeenkomsten gehouden, met als belangrijkste thema’s: het Nationale Archeologiefonds, een opzet voor een gezamenlijk (politieke) lobby en de kwestie Delft als actuele zaak. Op de agenda staan nog: onvrede over het verloop van RO-processen en bepalingen, ﬁnancieringsbronnen, arbeidsomstandigheden en kosten van archeologische onderzoek en publieksbereik. 䡵

Belangenbehartiging zoekt versterking De Landelijke Werkgroep Belangenbehartiging wil versterking en is op zoek naar een jurist/bestuursrechtdeskundige en een of meer geïnteresseerde leden, onder wie iemand die de informatie op websites kan verzorgen. Behoud en bescherming van het archeologisch erfgoed is voor de AWN een van de kerntaken. Afdelingen werken daarvoor samen met gemeenten en andere overheden én volgen die ook kritisch. De landelijke Werkgroep Belangenbehartiging biedt afdelingen daar ondersteuning voor. De jurist of bestuursrechtdeskundige helpt afdelingen, op verzoek, bij het beoordelen van bestemmingsplannen (omgevingsplannen) en omgevingsvergunningen en geeft advies voor het indienen van zienswijzen, bezwaar en beroep. Dit zal overwegend via email verlopen. Deze deskundige is daarom goed op de hoogte van de Erfgoedwet, de Wet ruimtelijke ordening (Wro), de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de voorontwerpen voor de Omgevingswet. De werkgroep Belangenbehartiging ondersteunt afdelingen breder. Zij helpt afdelingen bij het organiseren van een netwerk van correspondenten/contactpersonen per gemeente en het opbouwen van een constructieve samenwerking met gemeenten en andere erfgoedorganisaties. De werkgroep biedt via de website basisinformatie over weten regelgeving en samenwerken voor belangenbehartiging. Die informatie moet dringend worden geactualiseerd en daarna worden bijgehouden. Daar zoekt de werkgroep nu speciaal iemand voor. De werkgroep Belangenbehartiging vergadert minimaal drie keer per jaar. Reiskosten worden uiteraard vergoed. Aanmelden of meer informatie via Paul van Wijk: pw566@ hotmail.com of bel 053 · 431 40 41. 䡵

31-05-17 15:37

VAN DE VERENIGING

NIEUWS Bronzen Legpenningen voor vier leden Marijn Lockefeer 䊴

Tijdens de algemene ledenvergadering in april reikte voorzitter Tonnie van de Rijdt vier bronzen legpenningen uit aan leden, die zich op bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor de doelstellingen van de AWN. Ton van Bommel, Irmel Dolman, Corrie Lugtenburg en Henk Rebel werden in Castricum letterlijk in de bloemen én in het zonnetje gezet.

Ton van Bommel (voorheen afdeling Amsterdam, sinds 2012 afdeling Utrecht e.o.) kreeg de onderscheiding voor zijn expertise en ondersteuning bij belangrijke veldverkenningen en grote opgravingen. Hij was meerdere malen bestuurslid van afdeling Amsterdam en deed dat professioneel en gedegen. Ton was ook de centrale ﬁguur in het overbrengen van al het archeologisch materiaal van DiemenNoord naar het depot in Castricum; bijna honderd dozen met vondstmateriaal zijn daarbij geopend, geïnventariseerd en, indien nodig, opnieuw ingepakt. Vaak gaf hij voorlichting aan andere afdelingen, bijvoorbeeld over zijn specialisatie aardewerk, en organiseerde hij excursies. Sinds zijn pensionering werkt Ton wekelijks in het archeologisch depot van de provincie Utrecht en in 2016 coördineerde hij de vrijwilligers in de Utrechtse ArcheoHotspot. Didactisch was Ton jaren actief tijdens de Open Monumentendagen (Driebergen). Hij organiseert nog steeds speurtochten en detectormiddagen.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 3

Irmel Dolman kwam in 2001 tijdens een rondleiding voor VVV-gidsen in de werkruimte van AWN-afdeling Lek- en Merwestreek en is eigenlijk nooit meer weggegaan. Als voormalig lerares handvaardigheid heeft ze veel kennis van en gevoel voor materialen en productietechnieken. Daarvan heeft ze steeds optimaal gebruik gemaakt bij het conserveren en restaureren van metaal, leer en aardewerk. Zelf groef ze mee tijdens opgravingen in de Dordtse binnenstad. Tijdens drie verhuizingen van de afdeling had Irmel een leidende rol. Ze hield erg van experimenteren met technieken, bijvoorbeeld het afslaan van vuursteen, het bewerken van leer en het vormen en bakken van aardewerk, en ze verzorgde workshops. Van 2003 tot 2012 was Irmel bestuurslid van de afdeling en onderhield ze de contacten met andere organisaties in Dordrecht. Ze organiseerde schoolprojecten en maakte tentoonstellingen in bejaardencentra en bibliotheken. Irmel organiseerde ook veel excursies naar Hadrian’s Wall, Rijnland en Maasgebied en Keulen. Ook bereidde zij een landelijk graafkamp van de AWN in Kalkriese voor.

Corrie Lugtenburg is sinds 1983 lid van afdeling Lek- en Merwestreek en een betrouwbare steunpilaar voor de afdeling. Zij werkte met alle AWNopgravingen in Dordrecht mee, later ook met die van de Dordtse Archeologische Dienst. Ze was enkele malen lid van de kascommissie en maakte van 1986 tot 1994 deel uit van het afdelingsbestuur. Vanaf 1987 was Corrie bijna in haar eentje verantwoordelijk voor de productie van het kwartaalblad ‘Grondig bekeken’ en ze schreef er maar liefst 34 artikelen voor. Corrie maakt ook al 24 jaar deel uit van de vaste kookploeg, die de afdelingsleden jaarlijks historische maaltijden voorschotelt. Ze werkt regelmatig bij het Dordts Archeologisch Centrum, waar ze met groot enthousiasme haar ruime archeologische kennis doorgeeft, bijvoorbeeld tijdens het tweewekelijks j archeologisch isch spreekree ekuur.r.

Trotse AWN-leden met hun bronzen legpenning. Van links naar rechts Irmel Dolman, Corrie Lugtenburg, Henk Rebel, Ton van Bommel en voorzitter Tonnie van de Rijdt.

Henk Rebel is sinds 2010 voorzitter van de afdeling 12 Utrecht e.o. en officieus zelfs al langer. Door zijn inzet sloeg de afdeling een weg in die zich steeds meer richt op activiteiten en participatie. Hij creëerde tal van mogelijkheden voor het opdoen van archeologische ervaring door vrijwilligers. Voorbeelden zijn veldverkenningen, opgravingen in binnen- en buitenland en activiteiten rond vondstmateriaal, zoals in de ArcheoHotspot. Door zijn kennis, enthousiasme en grote didactische vaardigheden is hij bij uitstek geschikt voor datgene waarmee hij zich graag bezighoudt: het verspreiden van kennis en kunde over archeologie. Henk was nauw betrokken bij het opzetten van de Utrechtse ArcheoHotspot, die mede door zijn grote inzet een doorslaand succes werd. Hij was betrokken bij bijna alle archeologische activiteiten in en om de Domstad sinds 2010. 䡵

31-05-17 15:37

ALV 2017

Vergadering

Marijn Lockefeer

ALV 2017: overvolle agenda en de rondvraag tijdens de lunch Lidmaatschap duurder door wegvallen subsidies

Aan de rand van het Noord-Hollands Duinreservaat en vlak bij het NS-station ligt het prachtige Huis van Hilde, officieel nog geen museum, maar wel mooier dan menig echt museum. Daar verzamelden zich op 18 april, een zonnige zaterdag, zo’n zeventig AWN’ers voor de jaarlijkse algemene ledenvergadering. Een vergadering met een overvolle agenda, de uitreiking van maar liefst vier bronzen legpenningen en, noodgedwongen, de rondvraag in de lunchpauze. Na opening door AWN-voorzitter Tonnie van de Rijdt verwelkomde museummanager Anouk Veldman de AWN’ers met een korte schets van het ontstaan van het Huis van Hilde, dat nu officieel nog een ‘archeologisch depot met tentoonstelling’ is. Aan het begin van de vergadering werd het overlijden van mevrouw Stoel (afd. 16) en mevrouw Tromp (afd. 3) met een minuut stilte herdacht. De stukken voor de vergadering waren dit keer niet per post verstuurd, maar vanaf de AWN-website te downloaden. Daar was via een e-mail aan de leden op gewezen, maar dat bleek toch voor niet iedereen zo’n vanzelfsprekende procedure. Een les voor de volgende keer.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 4

Tijdens de mededelingen werd de nieuwe notulist, Louise Olerud, voorgesteld. De voorzitter wees op het actieve contact met archeologische bedrijven dat de AWN onderhoudt en vermeldde de samenwerking met de LOI, die een aantrekkelijke cursus archeologie aanbiedt waar AWN’ers met korting gebruik van kunnen maken.

Pittige discussie Het ﬁnanciële jaarverslag en de begroting van het bestuur leverden pittige discussies op. Deze spitsten zich toe op twee punten: de voorgestelde verhoging van de ledenbijdrage van 50 naar 55 euro en de weinig overzichtelijke analyse van de jaarrekening. Penningmeester Harmen Spreen legde uit dat in 2016 voor het eerst echt het gemis aan subsidies duidelijk werd. Het Archeologiefonds mag volgens afspraak niet steeds tekorten dekken, dus een verhoging van de lidmaatschapsbijdrage is noodzakelijk. Joop Bosch (afdeling 1) uitte zijn grote bezorgdheid. Hij vreesde een ﬁkse uittocht van leden. Een uitgebreide discussie volgde, waarin ook een relatie werd gelegd tussen de verhoging van de ledenbijdrage en de nieuwe bladen Archeologie in Nederland en

31-05-17 15:37

Vergadering

䊳

Notuliste Louise Olerud liet zien, dat ze haar werk onder alle omstandigheden kan doen, zelfs op de trap.

AWN Magazine. Hoewel die er niet is, wordt het verschil tussen abonnees (45 euro voor alleen Archeologie in Nederland) en AWNleden (55 euro voor lidmaatschap, Archeologie in Nederland en AWN Magazine) wel groter. AWN-lid Toine Maas (van Uitgeverij Matrijs, mede-uitgever van Archeologie in Nederland) maakte duidelijk, dat hij zonder meer bereid is om de prijs voor abonnees van Archeologie in Nederland die geen lid zijn van de AWN ook met 5 euro te verhogen om ‘in de pas’ te blijven lopen. De voorgestelde verhoging van het AWN-lidmaatschap werd met ruime meerderheid aangenomen.

Beleidsplan Het bestuur lichtte, voornamelijk bij monde van Tonnie van de Rijdt, vervolgens het beleidsplan 2017-2021 toe. Dat is gebaseerd op de missie van de AWN: bijdragen aan de kennis van de acheologie, uitdragen van die kennis, bevordering van de publieke betrokkenheid en behartiging van de belangen van het archeologische erfgoed. Hieronder enkele punten. Waarschijnlijk kan er deze zomer weer een veldwerkeducatieweek worden georganiseerd. Let op dat gemeenten vrijwilligers niet ‘gebruiken’ bij werkzaamheden (zoals bijvoorbeeld tijdens een glasvezelproject in de regio van afdeling Noord). Ondersteuning bij het uitdragen van kennis wordt steeds belangrijker en jongvolwassenen zijn daarbij speerpunt. De contacten met RCE en ministerie zijn goed, de AWN is hier (mede door de niet-aﬂatende ijver van de voorzitter) bekend en wordt zeker ook gewaardeerd. De lijnen met erfgoedorganisaties worden nog meer aangehaald. Ten slotte: het beleidsplan moet uiteraard in lijn blijven met de begroting.

䊴

Een overvolle agenda en een vergaderzaal die om 12 uur weer leeg moest zijn… De rondvraag tijdens de ALV werd noodgedwongen tijdens de lunchpauze gehouden, op de trappen van het Huis van Hilde.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 5

䊲

Aandachtig luisteren, maar ook pittige discussies tekenden de algemene ledenvergadering in Castricum.

31-05-17 15:37

ALV 2017

Middagprogramma

Marijn Lockefeer, Teus Koorevaar, Jan Coenraadts en William ten Brink

Middagprogramma: Huis van Hilde op zijn best Als de vergadering zelf al niet een reden is om naar de jaarlijkse ALV te komen, dan in elk geval het middagprogramma. Het Huis van Hilde stond daarin dit jaar centraal en het was het Huis van Hilde op zijn best. Manager Anouk Veldman introduceerde het ‘museum’ en liet ons op eigen gelegenheid de prachtige opstelling verkennen. Centraal daarin staan personen uit diverse tijdperken, van wie met forensische technieken de gezichten zijn gereconstrueerd en de kleding op oorspronkelijke wijze is nagemaakt. Het gaat om veertien individuen, van prehistorie tot en met de zestiende eeuw, onder wie natuurlijk Hilde, maar ook een prehistorische jager, een middeleeuwse dame en Brecht uit de zestiende eeuw, soms met het skelet ernaast in een vitrine. Ook de ‘kano uit de Wieringermeer’ (3300 voor Christus) en die van Uitgeest (600 voor Christus) zijn bijzondere museumstukken, evenals een zeer gevarieerde en goed gedocumenteerde opstelling van aardewerk. Uiteraard ontbreken de displays met informatieve videoﬁlmpjes niet, met als een van de toppers de multimediapresentatie, in een cirkel geprojecteerd op de grond, waarin landschap en tijdsperiodes in beeld worden gebracht.

Nog ruimte genoeg Je zou het bijna vergeten: het Huis van Hilde is geen museum, maar het depot voor bodemvondsten uit heel Noord-Holland, enkele gemeenten met een eigen depot uitgezonderd. Slechts een klein deel is te zien in het ‘museum’, minstens 90 procent van de archeologische objecten bevindt zich, uiterst overzichtelijk en voorzien van inventarisgegevens, in kasten, laden en op schappen in de diverse depotruimten. Beheerder Martin Veen leidde ons daar rond. Wie gewend is aan uitpuilende depots, kon hier (ondanks het ter bescherming van de collectie bewust laag gehouden zuurstofgehalte) opgelucht ademhalen. Er is nog ruimte genoeg. Gelukkig maar, want de depotruimtes van ‘Hilde’ moeten voldoende zijn om de komende twintig jaar nog vondsten op te slaan. Het depot heeft ook veel plaats voor archieven, tekeningen

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 6

en plattegronden. Alles is uiteraard gedigitaliseerd, maar de originelen worden ook bewaard. Voor veel leden was een blik op de ‘jurk van Texel’, deel van een garderobe uit de Gouden Eeuw die vorig jaar werd opgedoken uit een scheepswrak voor de kust van dit eiland, een hoogtepunt van de rondleiding. Omdat de jurk nog geconserveerd moet worden, mocht de doos maar heel even, en alleen op een kiertje, open. Andere leden genoten meer van de enorme collectie aardewerk waarover het depot beschikt.

Castricum in de oorlog John Heideman, auteur van enkele boeken over de oorlogsgeschiedenis van Castricum en omgeving, leidde belangstellenden aan de rand van het duingebied rond langs resten uit de Tweede Wereldoorlog. Hij zoekt al sinds zijn jeugd in het gebied en heeft inmiddels talloze vondsten gedaan. John vertelde aan de hand van een aantal markante punten in het landschap onder meer over het Duitse ‘Widerstandsnest’, de resten van bunkers, tankmuren en radarstations van ‘Stützpunktgruppe’ Castricum en geheime V1-installaties. De kennis van John bleek bijna onuitputtelijk tijdens de wandeling, die voerde langs een aantal stille getuigen uit de oorlogsjaren, de tijd dat Castricum vanwege de strategische ligging een zwaar verdedigde plaats was met honderden bunkers en een troepenmacht van meer dan duizend man. Speciale aandacht was er voor de eerste echte ‘kunstbunker’ in Nederland, een nog steeds te bezoeken onverwoestbaar depot uit 1939, waar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog kunstschatten werden opgeslagen. De bunker had 1,5 meter dikke wanden en een zanddekking van ongeveer 10 meter, kennelijk veilig genoeg om kunstwerken uit het Stedelijk Museum Amsterdam op te slaan. In mei 1940 werd ook de Nachtwacht tijdelijk in deze ondergrondse kluis opgeslagen, in afwachting van een grotere bergplaats, uiteindelijk de Rijksbergplaats in de Sint Pietersberg in Zuid-Limburg. De bunker werd eind 1941 ontruimd wegens de aanleg van de Atlantikwall en door de Duitsers in gebruik genomen als munitieopslag.

31-05-17 15:37

Middagprogramma

䊴

John Heideman licht de Duitse versperringen voor de kust van Castricum toe. Zijn verhaal maakte duidelijk, dat de hele omgeving in de oorlogsjaren zeer zwaar verdedigd werd.

䊱

Een van de veertien aansprekende reconstructies in de museumopstelling van het Huis van Hilde.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 7

䊲

In het depot kwam iedereen aan zijn trekken. Of het nu genieten was van een blik op de ‘jurk van Texel’ of van de enorme collectie aardewerk, zoals deze kannen, die tussen 1932 en 1934 zijn opgegraven bij Slot den Hoef in Bergen.

䊱

AWN’ers in het depot, waar ook volop ruimte is voor onderzoek.

31-05-17 15:37

ALV 2017

Afscheid van bestuursleden

Tonnie van de Rijdt

Afscheid bestuursleden Jan Venema en Ruud Raats Tijdens de ledenvergadering werd penningmeester Harmen Spreen herbenoemd. Henk Kluitenberg (secretaris), Channa Cohen Stuart (educatie) en Willem de Rhoter (LWAOW) werden benoemd en Tonnie van de Rijdt maakte haar voorgenomen aftreden in 2018 bekend. ’s Avonds nam het bestuur afscheid van de afgetreden bestuursleden Jan Venema (LWAOW) en Ruud Raats (educatie). Jan Venema kwam in 2004, als voorzitter van de LWAOW, in het landelijk bestuur. In 2010 trad hij statutair af en werd hij opgevolgd door Albert Zandstra. Albert kon onvoldoende tijd vrijmaken voor deze bestuursfunctie en in 2012 nam Jan zijn plaats weer in. Nu, na weer vijf jaar, treedt hij terug. Jan is een bevlogen vrijwilliger in de maritieme archeologie. Hij heeft binnen de AWN en het landelijk bestuur onderwaterarcheologie een duidelijke plaats gegeven. Vooral in de contacten met de RCE was hij een vurig pleitbezorger voor de bijdragen die vrijwilligers kunnen bieden aan deze vorm van onderzoek. Hij ijverde voor het behouden en liefst ver-

䊲

sterken van die rol, met als meest recente actie de brief aan de minister van OCW om in de uitwerking van de Erfgoedwet ook voor vrijwilligers uitzonderingen op te nemen voor de certiﬁceringsplicht bij onderzoek onder water. Ruud Raats werd landelijk bestuurslid in 2009. Nu, na acht jaar, zitten zijn twee termijnen erop en treedt hij statutair af. Ruud had veldwerkeducatie als portefeuille. Dat was een lastige opdracht. De opgravingspraktijk veranderde sterk en door de economische crisis werd er weinig meer gebouwd. Het tijdig inplannen van veldwerkweken was nauwelijks meer mogelijk. Tussen gunning van een opdracht en start lagen soms maar enkele dagen. Als alternatief organiseerde Ruud een paar keer bouwhistorische weken in Kokszijde, in België. In 2015 was er, in Dalfsen, gelukkig weer een mogelijkheid in Nederland. Ook daar bleek de planning echter een probleem en kon er maar één week worden ingevuld, gelukkig wel met succes en met een aantrekkelijk programma eromheen. Vorig jaar werden de werkgroepen des-

䊲

Tonnie van de Rijdt bedankt Jan Venema voor zijn vele jaren bestuurslidmaatschap, waarin hij zijn LWAOW op de kaart zette.

kundigheidsbevordering en veldwerkeducatie bij één bestuurslid ondergebracht. Dat was Ruud, die nu opgevolgd is door Channa Cohen Stuart. Ruud blijft wel lid van de werkgroep veldwerkeducatie. Hij blijft ook nauw betrokken bij de website en sociale media. Hij blijft meehelpen het nieuws op de site te verzorgen, hij twittert namens de AWN en houdt LinkedIn van de vereniging bij.

Aftredend bestuurslid Ruud Raats komt handen tekort, maar Louise Olerud schiet te hulp.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 8

31-05-17 15:37

Wie kent dit?

Sierbeslag

Dunmetalen ornamenten van een grafkist

Veel vragen over sierbeslag De huidige algemene begraafplaats van de gemeente Boekel in Noord-Brabant was in het interbellum nog een katholieke begraafplaats, inclusief een heilige Calvarieberg. Rondom deze heilige plaats begroeven geestelijken en notabele families hun overledenen. In de jaren zestig en zeventig werden in het kader van de uitbreiding van de begraafplaats zowel de Calvarieberg als de meeste grafmonumenten geruimd. De graven daaronder bleven vaak onaangetast, maar hun exacte locaties werden vergeten. Bij de ontwikkeling van het terrein voor nieuwe begravingen werd in 2014 een van

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 9

deze achtergebleven grafkelders herontdekt. Om deze begraving op een correcte manier (ethisch en archeologisch) te documenteren en te ruimen werd de hulp ingeroepen van Heemkundekring Sint Achten op Boeckel. Fokko Kortlang van adviesbureau ArchAeO deed de archeologische begeleiding. De grafkelder bestond uit een gemetseld koepelgewelf en bevatte slechts een enkele begraving. Naast de verwachte houtfragmenten en botresten werden loden ornamenten en dunmetalen (bronsblik?) sierbeslag aangetroffen, met plantmotieven en een engel. Het sierbeslag kan mogelijk meer informatie bieden over datering van de begraving.

Oproep Graag zouden wij via deze rubriek meer te weten willen komen over de betekenis, de producenten en dateringen van deze bijzondere voorwerpen. Reacties graag naar redactie@archeologienl.nl

Over de auteur Peter Seinen is bestuurslid van de AWN-afdeling AVKP en de stichting Mergor in Mosam. Hij voert kleinschalige archeologische projecten uit.

31-05-17 15:37

Schuilkerk Zwammerdam

Mooie samenwerking bij opgraving

Gabor Mooij

Mooie samenwerking bij opgraving Schuilkerk Zwammerdam In het voorjaar van 2016 nam de Stichting Vrienden van de Schuilkerk Zwammerdam contact op met de AWN Rijnstreek voor archeologisch onderzoek bij de in 1636 gebouwde remonstrantse schuilkerk, een van de vroegste schuilkerken in ons land. Dit leidde tot een archeologische begeleiding van de aanleg van een nieuw gebouw bij de kerk. Daarna kwam een mooie samenwerking tot stand met uiteindelijk een tentoonstelling in het nieuwe gebouw.

De stichting wilde een nieuw bijgebouw achter de remonstrantse schuilkerk, die dateert uit de zeventiende eeuw. De bouw zou kunnen leiden tot archeologische verstoring. De schuilkerk bevindt zich net buiten het oude centrum van Zwammerdam, dat zelf grotendeels binnen de contouren van een middeleeuwse ringburcht ligt, de zogeheten Suadeburch. Suade betekent grens: in de middeleeuwen lag Zwammerdam in het vaak betwiste grensgebied tussen het graafschap Holland en het bisdom Utrecht. Overleg tussen Gabor Mooij van de AWN Rijnstreek en Cock van Langelaar van de Stichting Vrienden van de Schuilkerk maakte duidelijk, dat eerst verkennend professioneel archeologisch onderzoek moest plaatsvinden. Daaruit bleek dat vervolgonderzoek niet nodig was. Vervolgens nodigde de stichting de AWN Rijnstreek uit om de graafwerkzaamheden voor het bijgebouw te begeleiden. Deze begeleiding vond plaats op 4 en 5 juli 2016 door negen AWN’ers.

Niet diep Aan het begin van de zeventiende eeuw vonden godsdiensttwisten plaats tussen de zogeheten contraremonstranten (preciezen) en remonstranten (rekkelijken). De remonstranten verloren de strijd en hun leer werd verboden. In de praktijk kregen de remonstranten ruimte om hun geloof te belijden in schuilkerken. De kerk in Zwammerdam werd in het ‘rampjaar’ 1672 deels door de binnengevallen Fransen verwoest. In 1676 bouwden de remonstranten de kerk weer op in de huidige vorm.

䊱

In de achtertuin van een woonhuis aan de Molenstraat staat de schuilkerk van Zwammerdam. Na de Reformatie moesten aanhangers van verboden religies hun toevlucht nemen tot dergelijke verborgen kerken.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 10

䊱

Uitsnede van het kadastrale minuutplan 1811-1832, waarop de ligging van de tuin goed te zien is.

31-05-17 15:37

Mooie samenwerking bij opgraving

䊴

Het perceel rond de kerk was in de negentiende eeuw in gebruik als tuin. Ook nu heeft het perceel deze functie nog. Volgens de Historische Werkgroep Zwammerdam was het terrein voordat de kerk werd gebouwd een boomgaard. Voor de aanleg van het 110 m2 grote bijgebouw was geen fundering nodig. Er hoefde dan ook niet diep gegraven of geheid te worden. De belangrijkste werkzaamheden waren het verwijderen van beplanting en het graven van sleuven voor de wanden van het gebouw. De maximale graafdiepte was daarbij zo’n 50 centimeter. Deze sleuven en de grond die daaruit kwam werden door vrijwilligers van de AWN onderzocht. Daarnaast groeven we zelf als steekproef een tweede kleine put. Dit putje had een doorsnede van 75 centimeter en een diepte van 40 centimeter.

Middeleeuwse scherf aardewerk, veel ouder dan de rest van de vondsten.

na de gedeeltelijke verwoesting van de kerk door de Fransen in 1672. In april hebben we onze vondsten, samen met materiaal dat gevonden is op het terrein van het Romeinse castellum in Zwammerdam, geëxposeerd tijdens een open avond voor inwoners van Zwammerdam. Deze drukbezochte en dus geslaagde avond organiseerden we samen met de Stichting Vrienden van de Schuilkerk Zwammerdam en de Historische Werkgroep Zwammerdam.

Losse vondsten De vondsten die we in de sleuven deden, bestaan uit losse fragmenten van aardewerk, metaal, glas en bouwmateriaal. Zo vonden we scherven van Delfts aardewerk uit de periode 1650-1800, steengoed uit de negentiende en twintigste eeuw (Keulse pot, mineraalwaterkruik), roodbakkend aardewerk (zeventiende tot negentiende eeuw) en negentiende-eeuwse creamware. Verder troffen we glas aan uit de periode 1700-1900 in de vorm van een deel van een (melkglazen) schaal, vensterglas en twee wijnﬂesfragmenten. Ook onze ‘pieperaars’ deden vondsten, waaronder negentiende-eeuwse koperen pinnen en knopen, een messing raampen uit dezelfde periode, ijzeren spijkers en krammen, en een lakenloodje. Verder kwamen we veel bouwmateriaal tegen, waaronder twee bijna complete bakstenen uit de eerste en de tweede helft van de zeventiende eeuw, acht dakpanfragmenten uit de zeventiende tot en met negentiende eeuw, een stuk plavuis (zestiende tot achttiende eeuw) en drie fragmenten van Delftse tegels uit de achttiende en negentiende eeuw. In onze als steekproef bedoelde put vonden we, op een diepte van 30 centimeter, een middeleeuwse scherf grijsbakkend aardewerk uit de veertiende of vijftiende eeuw en enkele baksteenfragmenten. De middeleeuwse scherf is veel ouder dan de vondsten uit de sleuven, maar omdat het om een losse vondst gaat, kunnen we hier geen conclusies aan verbinden.

Eeuwenlang gebruik De vondsten uit de sleuven passen bij het eeuwenlange gebruik van het perceel als boomgaard en tuin. Wellicht dat (een deel van) het gevonden bouwmateriaal op het terrein terecht is gekomen 䊱

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 11

Vrijwilligers van de AWN aan de slag tijdens hun tweedaagse opgraving in de tuin van de remonstrantse schuilkerk in Zwammerdam.

31-05-17 15:37

Afdeling Zeeland

Archeologisch ‘wadlopen’

Leo den Heijer

Archeologisch ‘wadlopen’ met de afdeling Zeeland Archeologisch ‘wadlopen’, dat kan met de Afdeling Zeeland in het kader van het project Oud-Rilland. Het gebied heeft frequent monitoring nodig door vrijwilligers en hulp is meer dan welkom. De tochten duren 3 tot 4 uur en behalve belangstelling zijn een goede conditie en een paar nauwsluitende laarzen gewenst. Rilland, dat wij nu als Oud-Rilland aanduiden, was een middeleeuws polderdorp in oostelijk Zuid-Beveland. Dat gehele gebied is op 5 november 1530, ‘Felix Quade Saeterdagh’, overstroomd. Verdronken dorpen als Nieuwlande, Tolsende, Steenvliet, Assemansbroeke, Lodijke en de verdronken stad Reimerswaal liggen nu onder een laag nieuw sediment in de Oosterschelde ‘begraven’. Een gedeelte van dat gebied tussen Oosterschelde en Westerschelde is in 1773 weer ingepolderd, met daarin het nieuwe dorp Rilland. Van het buitengedijkte Oud-Rilland werden rond 1900 nog grafstenen van de kerk gezien. Dit OudRilland is echter in de steeds meanderende vaargeul van de Westerschelde verdwenen: dorp ín de rivier. Door deze erosie aan de rechteroever van het Nauw van Bath wordt hier de laag sediment van na 1530 weer weggespoeld. Zo komt het oorspronkelijke landschap rond Oud-Rilland weer aan de oppervlakte. Bij eb komt voor het geoefende oog een uniek beeld beschikbaar van het cultuurlandschap anno

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 12

1530, als een soort archeologisch kijkvenster op het verleden. Wat is er zoal te zien? Fundamenten van (waarschijnlijk) een vuurtorenwachtershuis, boomstronken van een boomgaardje, een dijkrestant, veel moerneringsputten waar turf uit de ondergrond werd gestoken, akkertjes met vreemde schoffelpaadjes en een heuse landweg met zelfs karrenwielsporen. Verder rijen staken voor afrastering, turfkliffen langs de vaargeul met veel boomwortels, een ingestort huisje met stenen, balken en lemen wanden en last but not least veel fragmenten van aardewerk en botten van dieren. Van 2004 tot 2008 hebben amateurarcheologen van de AWN-afdeling Zeeland in het kader van het Project Oud-Rilland deze unieke archeologische site in kaart gebracht, ingemeten, ingetekend en gefotografeerd. Maar ook nu gaan vrijwilligers op gezette tijden nog op pad om de site te monitoren, omdat door erosie steeds nieuwe zaken worden blootgespoeld. Wie een dagje mee wil, kan zich (liefst per e-mail) aanmelden. Voorlopig staan rondwandelingen gepland op 7 oktober, 4 november en 9 december. Voor groepen kan desgewenst een aparte monitoring georganiseerd worden, op een speciale datum. Bij onweersdreiging, dichte mist of slecht weer gaan de tochten natuurlijk niet door. Meer informatie over beschikbare data en tijdstippen is via Leo den Heijer (leodenheijer@home.nl) te verkrijgen.

31-05-17 15:37

Vrijwilliger aan het woord

Willem de Rhoter

Vrijwilliger aan het woord: Willem de Rhoter Duiken als passie In 1968 maakte ik mijn eerste duik, in een zelf in elkaar geplakt duikpak, in een zandafgraving bij Tynaarlo. Toen was dat nog een kale plas, maar inmiddels is de afgraving het centrum van een vakantiepark, geheel omgeven door huisjes. Niet lang daarna kwam het ‘echte werk’, toen ik mijn eerste wrak bezocht, de ‘Vittorio Z’, boven Vlieland. Dit stoomschip was daar nog geen vijftien jaar eerder gezonken. Het was spannend, het zicht uitstekend en we zaten een tijdje op het dek bij de mast, omgeven door scholen enorme kabeljauws. De laatste jaren ben ik nog weleens terug geweest. Het wrak ligt nu helemaal uit elkaar, het zicht is slechter en de grote kabeljauws zijn verdwenen. Er zitten nu alleen maar krabben. Door studie en werk heb ik een aantal jaren heel weinig gedoken, maar de laatste twintig jaren ben ik weer actief, vooral op wrakken in de Noordzee, Waddenzee en IJsselmeer. De laatste jaren ging ik niet meer onder water zonder mijn spiegelreﬂex onderwatercamera. Ik dook ook elders en ik heb heel wat mooie plekken op de wereld bezocht. De mooiste ervaring was Truk Lagoon, Micronesië, waar in de Tweede Wereldoorlog in de lagune van een grote Japanse basis een grote vloot van koopvaardij- en oorlogsschepen door de Amerikanen tot zinken is gebracht. Het binnendringen van die wrakken (‘penetreren’ in vakjargon) was onvergetelijk: enorme machinekamers, grote ruimen met lading, bemanningsverblijven… Alles onder begeleiding van gidsen: je kunt daar in het pikkedonker gemakkelijk verdwalen.

䊳

Niet ver van huis Ik heb ook een paar cursussen Duikgeneeskunde gevolgd: ’s ochtends cursus en ’s middags duiken: een mooie combinatie. Er gebeuren interessante dingen met het menselijk lichaam door verblijf onder druk. Sinds een jaar of tien ben ik geïnteresseerd in maritieme archeologie. Dan hoef je het niet ver van huis te zoeken. We doen veel onderzoek op het IJsselmeer en de Waddenzee. Met behulp van sonar sidescanning zijn daar enorm veel objecten gevonden. Ik heb het mee mogen maken om als eerste te duiken op een wrakje waarvan de spanten bijna een meter boven het zand uitstaken. Het zicht was goed. Ik besefte dat ik de eerste was die na een paar honderd jaar dit schip weer zag! Dit was alleen een verkennende duik. Er was dat seizoen geen gelegenheid meer voor nader

onderzoek. Het seizoen erop werd deze locatie weer bezocht en toen ontdekten we dat de spanten nauwelijks nog boven het zand uitstaken… Dan wordt nader onderzoek een stuk minder interessant om uit te voeren. We weten dat de bodem in de Waddenzee voortdurend sterk verandert, maar dat die op het IJsselmeer ook in korte tijd heel anders kan zijn, was nieuw. Onlangs heb ik vanwege medische redenen moeten besluiten om niet meer te duiken. Dat was een moeilijk besluit maar gelukkig kan onderwaterarcheologie ook goed bedreven worden zonder zelf te duiken. Er zijn zo veel dingen te doen: archiefonderzoek, planningen maken, meevaren en gegevens van de duikers verzamelen, rapporteren, contacten met de gemeenten… Ik kan nog jaren verder met mijn passie!

Willem de Rhoter in de Rode Zee, heel wat kleurrijker dan onze Waddenzee. ‘De laatste jaren dook ik niet meer zonder mijn camera’.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 13

31-05-17 15:37

VAN DE AFDELINGEN NIEUWS Regionale archeologie: meer sturen op inhoud

rcheologie in de regio Gooi en Vechtstreek moet vanuit en door de regio centraal worden aangestuurd door minimaal één regio-archeoloog. Hiermee wordt versnippering van expertise en van kennis over het verleden voorkomen, strakker op kosten gestuurd, goedkoper en efficiënter gewerkt en vooral meer gestuurd op inhoudelijke kwaliteit in plaats van op kwantiteit. Dat zegt Anton Cruysheer, archeoloog en lid van AWN Naerdincklant (Gooi en omstreken) in Archeologica Naerdincklant. Mede met het oog op de nieuwe Erfgoedwet en de Omgevingswet wijdde het tijdschrift van de afdeling een speciaal themanummer aan de actuele invulling van het archeologiebeleid in de regio, waar steeds meer gemeenten samenwerken of zelfs fuseren. Een groot aantal gemeenten binnen en net buiten de regio werkte mee aan het onderzoek.

䊱

Volgens Cruysheer is een regionale onderzoeksagenda nodig om kwaliteitsgericht de juiste archeologietaken op te pakken. ‘Hierin moet onder meer worden vastgelegd welke kennis over het verleden in de regio al min of meer bekend is en welke lacunes er nog bestaan. Ook kunnen dan beleidskeuzes gemaakt worden rond prioriteiten die samenhangen met die lacunes. Het resultaat is, dat archeologisch onderzoek nadrukkelijk gestuurd wordt op kennisvergroting van het verleden.’ Cruysheer uit ook de wens om de omgang met de archeologie in de regio niet langer uitsluitend op te hangen aan de dynamiek en systematiek van de ruimtelijke ordening, met alleen archeologisch onderzoek als er bijvoorbeeld huizen worden gebouwd. ‘Juist verbinding met de betekenisgeving en meerwaarde van archeologie is belangrijk, bijvoor-

beeld door het actief uitdragen en het vertellen van verhalen over het verleden en het bijdragen aan erfgoededucatie op scholen. ‘Als plekken meer betekenis krijgen door de dimensie van het verleden, krijgen deze plekken ook meer identiteit en groeit het draagvlak voor het verleden en de archeologie.’ AWN Naerdincklant geeft zelf het goede voorbeeld met vernieuwde jeugdeducatie op basisscholen om de belangstelling voor archeologie te vergroten. Het nieuwe lessenpakket, waarin tal van aspecten van archeologie en archeologisch onderzoek aan de orde komen in een combinatie van binnen- en buitenactiviteiten, werd vorig jaar tijdens de Nationale Archeologiedagen als pilot gepresenteerd. De reacties waren positief en de gastlessen staan daarom voor de komende Nationale Archeologiedagen opnieuw op het programma. 䡵

Uitdragen van betekenis en meerwaarde van archeologie, bijvoorbeeld door erfgoededucatie op scholen.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 14

31-05-17 15:37

COLOFON 15 Geslaagde Basiscursus Maritieme Archeologie

n maart en april 2017 organiseerde de LWAOW samen met de RCE, archeologen en medewerkers uit de beroepswereld de jaarlijkse Cursus Maritieme Archeologie. Voor het theoretische deel waren de twaalf cursisten te gast bij het Archeologische Diensten Centrum (ADC) in Amersfoort. Opwarmer was een uiteenzetting over de Kamper kogge, die in 2016 naar boven is gehaald. Aanleiding, voortraject, technische problemen en oplossingen, uitvoering en traject vormden een mooi handvat voor de rest van de cursus. Ook kregen de cursisten een algemene inleiding over scheepsbouw door de eeuwen heen en over juridische aspecten, mede in verband met de Erfgoedwet. De discussies over dit onderwerp waren minder geladen dan de jaren ervoor. Men sprak nu vooral over wat er wél mogelijk is binnen de wet. Op het programma stond ook een rondleiding door het gebouw van ADC Archeo-

Projecten in Amersfoort, waar net een roer was binnengebracht. Interessant, want het bestond uit houten en ijzeren onderdelen en dat is een problematische combinatie voor conservering. Daarna werden er beeldtechnieken behandeld, vooral de interpretatie van beelden van sonar sidescanning, evenals het inmeten van wrakken en vondsten en het organiseren van een onderzoek. Het praktijkonderdeel vond plaats in Bunschoten. Daar zijn in het Eemmeer in de jaren zestig van de vorige eeuw tientallen botters afgezonken en dat ‘wrakkenkerkhof’ is prima geschikt voor onderzoek. In drie groepen werd eerst een plan opgesteld en daarna voer men het water op, sidescanner mee in een opblaasboot. Er zijn vele beelden onderwater gemaakt, op zo’n 1 tot 1,5 meter diepte. Dat alles moesten de cursisten verwerken in hun eindrapporten, waarmee ze de cursus afrondden. 䡵

Adressenlijst hoofdbestuur Alg. voorzitter A.H.J. (Tonnie) van de Rijdt-van de Ven, Luxemburglaan 43, 5625 NB Eindhoven, tel. 040 · 241 59 10, e-mail: vdrijdt@iae.nl Vice-voorzitter W. (Wim) Schennink, Vossenberglaan 29, 6891 CP Rozendaal (Gld), tel. 026 · 361 03 34, e-mail: Schennink-dekker@hetnet.nl Alg. secretaris H. (Henk) Kluitenberg, Grebbeweg 24-A, 3911 AW Rhenen, tel. 0317 · 613 050, e-mail: secretaris@awn-archeologie.nl Alg. penningmeester H.J. (Harmen) Spreen, De Pauwentuin 19, 1181 MP Amstelveen, tel. 020 · 453 70 21, e-mail: hspreen@xs4all.nl, IBAN: NL40INGB0000577808, t.n.v. penningmeester AWN Bestuursleden Educatie vrijwilligers R.H. (Ruud) Raats, Karper 41, 3824 LT Amersfoort, tel. 06 · 5578 4878, e-mail: ruud.raats@xs4all.nl LWAOW J. (Jan) Venema, Groote Zijlroede 1, 8754 GG Makkum, tel. 0515 · 232 160, e-mail: voorzitter @lwaow.nl PR en Communicatie P.H.A. (Paul) Flos, Avenbeeck 91, 2182 RV Hillegom, tel. 06 · 2434 3859, e-mail: prcommunicatie@awn-archeologie.nl Hoofdredacteur Archeologie in Nederland en AWNMagazine W.G. (William) ten Brink, Valutaboulevard 87, 3825 BS Amersfoort, tel. 06 · 4613 9670, e-mail: william.ten.brink@archeologienl.nl Belangenbehartiging J.P. (Paul) van Wijk, Reggestraat 11, 7523 CP Enschede, tel. 053 · 431 40 41, e-mail: pw566@hotmail.com Projecten en externe relaties H. (Henk) Hegeman, Gerrit Rietveldlaan 59, 2343 MB Oegstgeest, tel. 06 · 3308 4721, e-mail: hehehegeman@gmail.com Kijk op www.awn-archeologie.nl voor: – de contactgegevens en het activiteitenoverzicht van de 24 regionale afdelingen van AWN – nabestellen AWN-uitgaven AWN-lidmaatschapen A basislidmaatschap B studentlidmaatschap C jeugdlidmaatschap D geassocieerd lidmaatschap E huisgenoot-lidmaatschap

€ 50,00 € 30,00 € 27,50 € 40,00 € 25,00

Lidmaatschappen gelden per kalenderjaar en kunnen ingaan per 1 januari of na 1 juli. Na 1 juli is 50 procent van het jaarlidmaatschap verschuldigd. Opzegging vóór 1 december. Het lidmaatschap als basislid, studentenlid en jeugdlid geeft als rechten: – Toezending tijdschriften Archeologie in Nederland en AWN Magazine – AWN-verzekering op AWN-opgravingen en bij AWN-activiteiten – Toegang tot de landelijke en afdelingsactiviteiten van de AWN – Stemrecht op de algemene ledenvergadering Huisgenoten hebben alle rechten, met uitzondering van toezending van de tijdschriften. Een huisgenoot-lidmaatschap kan alleen verbonden worden aan een basislidmaatschap. Het geassocieerde lidmaatschap staat alleen open voor hen die lid zijn van een zusterorganisatie (historische kring, heemkundekring, oudheidkamer etc.) die als organisatie een basislidmaatschap van de AWN heeft. Geassocieerde leden ontvangen geen tijdschriften en hebben geen stemrecht op de algemene ledenvergadering. Na aanmelding wordt u ingedeeld bij de afdeling waar uw woonplaats onder valt. Wanneer u zich graag bij een andere afdeling wilt aansluiten kunt u dat bij uw aanmelding opgeven. Meer informatie over lidmaatschappen: H. Kluitenberg, landelijk secretaris AWN, Grebbeweg 24-A, 3911 AW Rhenen, tel. 0317 · 613 050 (tijdens kantooruren), e-mail: secretaris@awn-archeologie.nl 䊱

Cursisten aan de slag op het Eemmeer bij Bunschoten.

Voor het nasturen van tijdschriften: Administratiekantoor van Dinther, tel. 010 · 501 73 23, e-mail: awn@vandinther.nl De AWN is een algemeen nut beogende instelling (ANBI).

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 15

31-05-17 15:37

A W N M AG A ZINE De archeologie in Nederland is voortdurend in ontwikkeling. Sinds bij wet is vastgelegd dat archeologisch onderzoek moet plaatsvinden voordat de bodem verstoord wordt, vinden er meer projecten plaats dan ooit. Tegelijkertijd is er veel aandacht voor nieuwe onderzoekstechnieken waarbij niet gegraven hoeft te worden. Ook oude opgravingen blijken vaak nog een schat aan informatie te bevatten. De kennis die archeologisch onderzoek oplevert, leert ons over de vele duizenden jaren bewoning door de mensen die voor ons kwamen. Wie waren deze mensen? Wat aten zij, hoe woonden ze en wat voor kleding droegen ze? Wat kunnen we herleiden van hun gewoonten en rituelen? Het archeologisch onderzoek van de Nederlandse bodem leidt voortdurend tot nieuwe ontdekkingen en inzichten. De AWN is de belangenorganisatie voor belangstellenden in de archeologie, archeologiebeoefenaars en archeologievrijwilligers. De vereniging wil een schakel zijn tussen archeologie en publiek en tussen archeologie en beleid en ziet het als haar maatschappelijke taak om archeologie als bron van kennis over ons verleden te laten leven in het heden en te behouden voor de toekomst. Dit doet de AWN door bij te dragen aan de kennis over archeologie, die kennis uit te dragen en publieke betrokkenheid te bevorderen, en door de belangen van het archeologisch erfgoed te behartigen.

Opmaak.AWN.Jaargang.1.nr.3.juni.2017.def.indd 16

31-05-17 15:37