Korca tourist Guide 2013 by sualdo dino

KORCA

GIZ vlerëson shumë punën e përkushtuar të përfaqësuesve dhe punonjësve të Bashkisë Korçë, të cilët në mënyrë të vazhdueshme promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit në Korçë dhe rrethinat e saj. Sot, Korca njihet si „Qyteti i Eventeve“, dhe veçanërisht, është e njohur për Festën e Birrës më të madhe në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Zyra për Zhvillim Ekonomik dhe Marketingun e qytetit është në mënyrë profesioniste në krye të një numri nismash dhe ngjarjesh turistike gjatë viteve të fundit. Bashkëpunimi Gjerman përmes skuadrës së programit EDEP të GIZ përgëzon përfaqësuesit e Bashkisë Korçë për publikimin e edicionit të dytë të Guidës Turistike të Korçës. Ne e vlerësojme këtë guidë turistike si një tjetër ngjarje të rëndësishme të përpjekjeve të bashkisë për të përmirësuar ofertën turistike të Korçës, diversifikimin e produkteve turistike të Korçës duke hartuar Turin e qytetit të Korçës me tabelat shënjuese informuese, dhe organizimin e Festivalit të Ushqimit. Të gjitha këto adresojnë kërkesat e tregut dhe tregojnë për një marketing efektiv të atraksioneve të qytetit tuaj dhe ofertat turistike. Turizmi i qëndrueshëm konsiderohet si një nga sektorët potencial të pashfrytëzuar për rritjen ekonomike, nxitjen e punësimit, krijimin e vendeve të lira të punës dhe zhvillimin e shoqërisë në tërësi. Skuadra e programit EDEP të GIZ ndihet e privilegjuar të jetë një partner strategjik në zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit në Korçë dhe rrethinat e saj. Zhvillimi i Qëndrueshëm i Turizmit përfshin sigurimin në mënyrë inteligjente të harmonizimit të interesave të sektorit privat me mbrojtjen e pasurive natyrore, përfshirjen e komunitetit dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore. Drejtor Programi GIZ- EDEP Helmut Mueller – Glodde GIZ highly appreciates the dedicated work of the representatives and management staff of Korça Municipality, who continuously promote sustainable tourism development within Korça and its surroundings. Today, Korça is known as the City of Events and, in particular, well known for the largest Beer Festival in the West Balkans. The Local Economic Development office has been in the professional lead of a series of tourism initiatives and events in the recent years. German Cooperation through the GIZEDEP programme team congratulates the representatives of Korça Municipality to the publication of the second edition of Korça Tourist Guide. We see this tourist guide as another milestone of the municipal efforts in improving the Korça tourism offer, diversifying Korça tourism products by designing a Korça city tour with informative sign posting, and implementing the Food Festival event. This all addresses market demands and demonstrates effective marketing of your town attractions and touristic offers. Sustainable tourism is considered as one of the potential areas untapped for economic growth, employment promotion, job creation, income generation and development of society as a whole. The GIZ-EDEP programme team feels privileged to be a strategic partner in the development of Korça sustainable tourism and its surroundings. Sustainable Tourism Development intelligently includes harmonization of private sector interests with the protection of natural resources, community participation and the preservation of cultural heritage. GIZ- EDEP Programme Director Helmut Mueller – Glodde

bë

KORCA Guida e dytë turistike-praktike për Korçën The second tourist-practical guide to Korça

Të gjitha të drejtat të rezervuara. Riprodhimi ose përdorimi i materialeve të këtij botimi pa lejen e autorit përbën objekt ndjekjeje penale.

Çelësi i Korçës / your key to Korça

zi gro li i ma tene n mo

VA SO KO OVO S KO

nia edo nia q ma edo c ma

ia eq gr ece e gr z rfu ko fu r co

Çelësi i Korçës / your key to Korça

Përmbajtja / Content KORCA Mirësevini në Korçë/ Welcome to Korca...................... 9 Harta e Qytetit / Map of the City......................... 10 Pozita Gjeografike / Geographical Position......... 12 Qyteti dhe Historia / City and Its History.................. 17 Popullsia /Population............................................ 23 Ekonomia / Economy............................................ 26 Moti dhe veshja / Weather and clothing.....................14 Si të vini ne Korçë/ How to rich Korca........................14 Burime natyrore/ Natural Resources...................... 29 Monumente Natyrore / Natural Monuments....... 31

çfarë të vizitoni në Korçë/ What to Visit while in Korça. 35 Skulpturat Monumentale/ Monumental Sculptures..... 44 Tipi i banesës / Type of Dwelling............................... 45 Karnavale dhe Ballo / Carnivals and Balls............ 46 Korça - qyteti i festave/ Korça – City of Celebrations............................................................. 47 Itinerare të sugjeruara / Suggested tours.................. 55 Korçë – Mborje – Kamenice....................................... 56 Korçë - Boboshticë - Dardhë..................................... 59 Korçë-Voskopojë.......................................................... 64 Korçë-Vithkuq.............................................................. 71 Korçë-Prespë e Madhe....................................... 76 Korçë-Bilisht dhe rrethina................................... 87

Drejtor: Ylli Sula Teksti Redaktor përgjegjës:

Fatos Baxhaku Koordinatore teksti:

Laura Mehmeti Përkthyes: Pranvera Xhelo Fotot Foto Xhimi Ervis Bostanxhi Orieta Glozheni Alket Islami Jurgen Dino Vasillaq Nico Admir Shehu Design & Layout: Designer

Andi Pogaçe Marketingu: Regert Bilimani Informacioni Praktik: Përpunimi dhe klasifikimi:

Informacion praktik / Practical Information............. 6

Themistokli Gërmenji............................................... Tradita korçare e pikturës kishtare / Korça tradition with ecclesiastical painting........................................ Vakëfet e Korçës / Korça Holy Grounds .................... Banorë e mana të çuditshëm/ Peculiar Inhabitants and Peculiar Mulberry-trees......................................

22 24 25

Laura Mehmeti Falënderim i veçantë për:

Bashkinë Korçë www.bashkiakorce.gov.al DMO www.visit-korca.com GIZ

Vendi i Akademisë/ Home to the Academy.............. 66 Një emër dhe një rast për humor / A Name and an Occasion to Joke Around....................................... 72 Shenjtori dhe njeriu i abetares / The Saint and the Reading Premier’ Author.......................................... 74 Kërthiza e Ballkanit / The Centre of the Balkans...... 78

Rruga e Kavajës, Godina e re tek ish parku i autobusëve, kati III, Tirana - Albania. Tel: +355 4 222 45 10 opinion@celesi.com marketing@celesi.com

Çelësi i Korçës / your key to Korça

Informacion praktik / Practical Information Prefiksi (0)832 City code 082 129 / 425-00

425-42

128 / 420-18

430-72

124 / 425-83

425-55

Simbolet / Symbols Informacion Praktik / Practical Information Urgjenca Medial emergency

Restorant Restaurant

Policia

Me mëngjes

Police

Breakfast

Zjarrfikesi

Kondicioner

Fire Brigade

Elektriku Electric Power Service

Posta Central Post-office

Porti Port



Simbole të Hoteleve / Hotel Symbols

Aeroport

Air Conditioning

Televizor Television

Telefon Telephone

Minibar Minibar

Pishinë Swimming Pool

Airport

Kënd Lojrash Uji i Pijshem Tap Water

Farmacia Drugstore

Kinder Garden

Kartë Krediti Credit Card

Çelësi i Korçës / your key to Korça

Greeting!

Përshëndetje!

Në dorën tuaj vjen tani çelësi The tourist key to Korça is in your hands now. This turistik i Korçës. Një guidë guide will enable each and që do t’ju japë të gjithëve everybody to get to know mundësinë të njiheni me the tourist potential that this potencialet turistike që ofron city offers. qyteti. Visitors to Korça, the cradle Korça djepi i kulturës dhe of culture and education, arsimit, Korça e kalldrëmeve and the city with its cobdhe serenatave, Korça e bled-paved streets and alkarnavaleve dhe ballove me leys and its serenades, with maska, Korça qyteti i festave, its carnivals and masked nuk ka se si të mos u falë viballs, and with an endless Niko PELESHI array of festivities, will have zitorëve të saj çaste të paharKryetari i Bashkisë / Mayor of Korça an unforgettable time. rueshme. The key to Korça, now made Çelësi i Korçës në dorën tuaj available to you, will become your illuminating do të bëhet një udhërrëfyes duke ju treguar guide on everything – its history, landscape, gjithçka për historikun, peisazhin, mikpritjen, hospitality, traditions, culture, architecture, festraditat, kulturën, arkitekturën, festat, kuzhinën, tive days, cooking, and music. muzikën e këtij qyteti. Ever greater investments are being earmarked Në Korçën ku gërshetohen kaq natyrshëm trafor the tourist infrastructure and services in Kodita me modernen dhe ku ndërgjegjësimi qytetar rça, the city that unfolds a natural blending of për rëndësinë e turizmit si një faktor në zhvillimin tradition and modern, and where there is growekonomik të qytetit po rritet nga dita në ditë, ining awareness of the importance of tourism for their economic development. vestimet në infrastrukturë dhe shërbime turistike There is so much to say about Korça. In order to po ecin me ritme më të shpejta. explore its charm, sweetness, dynamism, and Për Korçën mund të flasësh gjatë, por për të the real pace in my city, however, you should zbuluar magjinë, ëmbëlsinë dinamizmin, ritmin make sure to come and visit it. e vërtetë të qytetit tim, ju duhet patjetër ta vizitoni atë.

Welcome to Korça!

Mirësevini në Korçë!

Niko PELESHI

Kryetari i Bashkisë / Mayor of Korca

Korรงa

Çelësi i Korçës / your key to Korça

Mirësevini

në Korçë

Welcome to Korça Nëse doni t’i shpëtoni rrëmujës së plazheve të zhurmshme, vapës së madhe në verë, apo dimrit monoton të qyteteve të mëdha, nëse jeni të apasionuar pas natyrës, pyjeve, maleve, liqeneve, pas historive të vjetra, traditave të hershme, serenatave, apo festave të larmishme, atëherë zgjidhni Korçën dhe rrethinat e saj. Korça, ky qytet me klimë të favorshme, me njerëz mikpritës dhe punëtorë, me kulturë e tradita të shquara, me festa pa fund pret që ta zbuloni. Mos ngurroni, në Korçë do të kaloni një përvojë fantastike.

If you want to escape the crowded beaches, the intense summer heat, or the monotonous winter in big cities, and if you are fond of nature, forests, mountains, lakes, or interested in old stories and a special ecclesiastic atmosphere, then you would definitely enjoy visiting Korça and the vicinity. Korça, a city with a favourable climate, hospitable and hard-working people, illustrious culture and traditions, and an endless array of holidays, is waiting to be explored. Do not hesitate; you will have a fabulous experience in Korça.

Qyteti i Lezhës / Town of Lezha

(37 KM)

M I SA EL . "T

RI SU

UNIVERSITETI "FAN NOLI" -------------------------------------------------------------------------

"FAN NOLI" UNIVERSITY

. "N RR

O FL

BU LE VA RD

AN ."P RR

IL IN DA SI T"

AS AN

ÇI VA

. "T

O IK

O" LL BA AM

GO IK LN

GJ OR

O IÇ U"

."J

."K RR

PARKU QENDROR

-------------------------------------------------------------------------

I NA UÇ ."N RR

CENTRAL PARK

" ÇI

I" AR OP

ZO LA ."L

IN "R IL

AK UZ

"M RR

LE VA

RR ."

RR.

VA SO

PA SH

MITA"

PENDAVINJI"

RR. "RAQI

RUÇO"

THEMELI"

KË SHUL I"

" ARA SAM

SI"

ZO E LLA "KI ÇO

MUN "KO RR.

RR.

IM R

ËS Ç R

QI " RA KU GU LU IG J ." RR

I GR AZ HD

AN I"

NA ÇO

SANATORIUMI

ST EF AN

NICA

NI KO LL A

VE LK

ET ITO

"FA

N NO

LI"

RR ."T OD

ET O"

I VO

SPITALI I PERGJITHSHEM ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

CENTRAL HOSPITAL

AJ"

'' GJI NO SI "

ÇI "

ST AV

KO KO

LLI" N KOTE TEFA RR."S

TI"

PRIF

AS TAQ KRIS RR."

RR.

RR."

ZMI "NA

" RAFI

IU"

ZOG

TIM

KIÇO

R EF

NÇ

S MËRT HANA

IRI"

. "N EX

HI P VI

RR."T

RR. "PART " IZANI

BOBOSHTICE (4 KM) DARDHE (17 KM) TUMA E KAMENICES (10 KM)

AN I"

ZI"

RR."

" IZANI

O AV

HKU KË DUS

"V IK

RR. "PART

."K RR

OÇ

A" KAB

VAS

RR . "G

LI "

GJ I SH TI KA

."J

TI"

RR."

E ÇU NO

RR ."

INJ

RR ."

RC KA

ND AV

"PIRO

" ISAK

LIN FI "STE

RR IK U" RR

TAQ

KRIS

RR "V AS KË

RR ."1 0 KO

GJ I"

RR. "MAQI

. "L ON

" ES TI

RR ."

ET A SE LC

."V AN

RR IK

NDI

ISIT

BO LU RR

NIN I LUA

4 SH

RR ."K IÇ O DR EN OV A"

P TE LH

."F

"PE TRO

0 KO

"AL QI KO

AE KA

RR ."1

RR ST RI OT I"

EB IC

MIU

." ILI A TR

."K AJ O KA RA FIL I"

RR."28 NENTORI"

. "P

JO N KA

NI" RTIZA RR."PA

. "G

I GR AZ HD AN I"

"V AN GJ EL EF TI

SH K N UA RR . "L

8 NË NT OR I" ."2 RR

I" VE SH RO KO O

OÇ

RR.

PAR ON

JA" OR I MB

RR. "AVNI RUSTEMI"

."1 0 KO RR

A" NJ

LU BO

RR ."K

. "A

LC A"

ST OL I"

. "H RR

RR . "L

RR "R EX

ON POST OLI"

ST I DI SH

Q AR

ALI

. "P

K LI

VA NI "

BI "

HE P TE

ELI"

Ë SH

RR . "D

"S O FO

AR ASI "

RR .

. "Ç R R

IST O NE GO

LA TI FL LA RI "

ËM

ANXHI"

RR. "LLA ZO JORG

AV RIL

AR I" LL NE LI "

RI THEM

AL LO

. "G

T PEPI"

ZD RU LI"

RA DA

IÇO

RI NX

. "F OQ

BULE VARD "REP UBLIK I" SH VE

EHME

POJ ANI "

RR.

MIT KO "

RR . "M

Q QI

IMI

KO AQ NIM

RR . "G

. "JE RO

AD HI "

. "L LA

RR. "DAR VIN"

RR . "TH

O M

RR AL

--------------------------------------------------------

NATIONAL MUSEUM OF MEDIEVAL ART

RO RI

ILE

RR. "LAS

I" MEN

. "S

" NO LE

RI T"

. "R

TI R

ST AF A" AL EM . "Q AR JET A SEV O"

0 DH

T" MO

RË

NI "

DË SH ."6

BA BA

AT ED

PO "

RR N

KO CI

G JO RR ." DO N

RR ."

BU ZU K

I" LE SH QE O AQ RR . "G

ON I TA

VOKSH IM "AS RR. VA " TË RO LI RR . "I RA K

" JA NI PO OT IR "S

RR .

NJ A"

RR. "DUKO LUARASI"

NJ A" LU BO O NK CE R HA FE . "X RR A" KA DI O RA NK

RR."M

GJ I"

MUZEU KOMBETAR I ARTIT MESJETAR

NI ZA TI AR . "P RR

RR." ARQ

KA"

IL I"

IS M AI L

."M

RS HO

BOC

AR AF

." FE TA

E QE

QI GRA "RA

I" OR NT 8 NË

RR ."B

E "F AN

. "P AP A KR

SI"

RR.

. "2

" AKU

LUARA

DR AN I"

RR."TAFIL FERHATI"

PROGRI"

ST UR

KO LI

RR. "DEMIR

SH KO

IT OR

RR. "STAV

RY EN GR IT

SHI" MITRU

RR. "SOTIR GURA"

RR. "PETR O NINI

BICK

TI"

IÇ O

TASHKO"

TRE

I" AR LL

RI NA PA

KU "

RR. "THANAS RËMAÇKA"

RR. SANI" "PJETË ELBA R BUD

SIL

RR . "M RR . "P

NAKU

. "Q YB

PIRO DINE"

RR. "RAKO

RR. "PANDELI CALE"

"VA

O ULQI

RR ." K

IN DUR

RR.

. "Q

" HI KS

" VA

ÇI FL IG

RR."THANAS

BA HA . "S RR

RR. "EM

LI CAL E"

RR."S

ËT" MOR

DËSH

RR ."

KË

RE SA

POLIKLINIKA E QYTETIT POLYCLINIC

M SI . "A RR

TË

. "P AN

RR . "M

AV RI

RR . "D HO

MATERNITY

RR."6

RR. "RIZA CËROVA"

A LI . "I RR

. "P AN

RR "G

SHTEPIA E FOSHNJES

-------------------------------------------------------------------------

RR . "K

PRIFTI"

EA "

RR . "ST EFA N LU

RR. "MUJ

N LU

."S

O BAL LKA

" BE CI M

RI"

NENTO

RR. "28

RR. "BAJRAM CURRI"

OR RR . "L

RR . "M EM

VË S"

"PA NDE

PREFECTURE

CATHEDRAL

LI "

DHOR

PREFEKTURA

KATEDRALJA RINGJALLJA E KRISHTIT

JA NI "

THEO

---------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------

RR . "L IG

I PO

CITY HALL

RË BASHKIA E QYTETIT

"F AN

. "1

BU LE VA R

RR ."J OR

AÇ E" BR

RR. "AT

DUME" RR. "BAKI

VOKS HI" RR. "ASIM

MA NI" ID AM RR ."H

POLICE STATION

IT OR

N AN

ANI

RR ."S AM SH ET

MYTEVELI"

GU RA

TE . "S

TI MA TE

RR. "FLORESHA

. "S OT IR

IR MER

RR . "V IK

1 OLD MOSQUE

EFA

POJ

8 2 7

--------------------------------------

XHAMIA "ILIAZ BEJ MIRAHORIT"

RR . "M

ST UR I"

"VANGJUSH MIO" PARK

--------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------

JI "

POLICIA

RDH

KINEMA "MILLENIUM"

BL IK

R G

EP U

RR. "SOT

AÇI "

MI"

"MILLENIUM" CINEMA

RI "

ËN

S" A E PEZË RENC

LULISHTE "VANGJUSH MIO"

--------------------------------------------------------------------------

ÇE "

ROMANIAN BUILDING

LI"

RR.

CI CO

OV AN

LE VA R D

--------------------------------------

N O

"BA

SHTEPIA RUMUNE

"F A N

GR AB OC KA

RR." SPIR

ONFE

RI ST O

RR.

. "1 RR."K

CA"

O BAL LAM

ND I"

AN I" HI

RR . "E VA A" NCK PRE

LEA"

IA AVA

"AL USH

. "IL

RR.

I" LL

RR. "SKËNDER ÇAÇI"

RR. "XHAV IT DISHNI

ET IT O R

IT"

RR. "PALI

RR. "REXH

-------------------------------------------------------------

PALACE OF CULTURE

E" AM

ÇA M

. "ST

RAN I" I DV O H AX RR . "H

EP SATKA

A" M PE SE PA

OÇ O

RR . "S

E PRIZREN

" SAMARA

RR . "K

DV OR

ND IN

JE TO RI "

RR . "A VD

I" DH IS

RR . "K

M QE

. "M

SHI" DI QELE

AS HË

RI "

MBR

E TEN I KO

L RR

O PLAKU "

NIT"

JA E BERATIT"

MERO"

RR. "VA NGJO

BIBLIOTEKA "THOMA TURTULLI"

CENTRAL LIBRARY

T JE

I CE UR . "N

9 NË NT OR I"

LIBRARY

BIBLIOTEKA "THIMI MITKO"

. "A

PLAKU"

E PRIZRE

PA LLA

NDINI"

DUDO"

E LLAZO

."I

RR . "2

"PA

TUPA"

RR. "KIÇO

OLD BAZAR KOMPLEX

RR.

RR. "KOLI

RR. "TELI

RR. "JANI

RR. "LIDHJA

RR. "SOTIR

NDINI"

RR. "E BILBILAV E"

DUDO"

RR. "MBLEDH

OT . "S

-------------------------------------------------------------------

RR. "TELI

RR. "JORG RR. "LIDHJA

RR. "NAU AR I ZY LA LI "

RR. "JORGO

--------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------

A" OPOJ

KOMPLEKSI MUZEAL "PAZARI KORCE"

KU RT I"

VR ET O"

NA "

RR PALLATI I KULTURES .

RR . "B

TO VOSK

RR. "PAN . "J OV AN

BLLOKU CIA DEMOKRA

M KRIS

. "4

ÇE

BABANI

STA FA

ÇA M

OÇ O

DURHAM

. "K

RR."EDIT

SHESHI I TEATRIT

TUPA"

ARANIT ASI"

RR." FUAT

RR . "Q

U RT IT

O" GREÇ

R R. "V IK

RR. "KIÇO

TEATRI "A.Z.CAJUPI"

RR. "KOLI

RR. "RAMIZ

LU AR ASI"

TRAFFIC POLICE STATION

DREJTORIA E POLICISE

--------------------------------------------------------------------------

POLICE HEADQUARTERS

RR. "JANI

VA N VR ET O"

. "N

--------------------------------------------------------------------------

HI"

STIRI T"

RR ."D HO RI

TE RA NË VE "

JO KUS

RR. "JORD AN MISJA

"G ICA "

LU SH GR ES II . "K

BUL EVA RD

RR VE

ËS "

KIL

J KA STR IOT I"

RR . "JA

ERG "GJ

. "E

"VO

RËMBECI"

RR. "GOLE

IN JI"

RR. "DHIMITËR

BULEVARD "REPUBLIKA"

TR OM

8 4

11 RE XH EPI"

RR. "NASI

FZ EZ I" QA ND AV

RR . "VA SIL

RR . "JO

POLICIA E QARKULLIMIT

. "PE RL AT

JEL . "VA NG PE

E ND RE ÇI

RR. "KONFERENCA E LABINOTIT"

GOGO

RR. "NUÇI

ON POST OLI"

XH RIN

I" AN ST KO

XH EP I"

I QI

RR. "KON GRESI I MANA

FI NI "

AQ . "R

ID . "M

NI "

LL A"

O ST RI

RR. "FOQ

KU SH

VA "

RR ."

BU LE VA RD

O" GREÇ

. "K

GAÇ E"

BULEVARD "REPUBLIKA"

RR. "KIÇO

BANKA E SHQIPERISE

JA NI T"

RR. "LLAZO OPINGARI"

TU TU LA

LI"

. "V OJ

AR GA RI TA

N POSTO

ST RA

RR . "L

TI M

RR . "S PIR OE

TË

J KA

ST AN DI

RR ."

J KA ST RI OT I"

RR . "N IK

LA T

OÇO

RG JE

RR . "V IK

LL AZ O

SHESHI KORCA

. "P ER

LAKO"

RR . "K RR

RR . "K

I PËRM ETIT"

PU LL UQ

GRES

LE BU

18 M

RR. "KON

I" XH

RR . "M

RR ." 1

ÇO

RR. "DHORI

LL KA

LL TA "

LE SH

GRES I PËRM ETIT

RR. "FOQO

NA TI EN

I" AN ST

JE L

RR. "KON

AL . "V RR

R . "D H

O SH

ËR

D EN

RR.

A SI "

. "M AR

" ÇI

HI ID

"V AN G

. "P

EME XHUVA NI"

I NA UÇ

. "M RR

RR .

I" OT RI ST

. "G JE NO VE FA

RR. "PTOL

."N RR

U" IK OLN G

. "S O

O KIÇ

." RR

O" LL BA

." 1

" ÇI VA

AN ."P RR

T" AJ

RR. "ILIA LARA"

RR. "FOQ

O FL

RR . "A LQ I KO

AS AN

"V AS KË

. "T

O IK . "N RR

9 RR ."A S

RR."

RI" AQ SEFE PETR

R. "D ESA

RE TË T"

MUZEUME - MUSEUMS 1. MUZEU KOMBETAR I ARTIT MESJETAR NATIONAL MUSEUM OF MEDIEVAL ART

U RT IT

RÇA"

"INSA N KO

JIN D

7 E AT TIM VIK

AJ E

R R. "

RR.

3. MUZEU ARKEOLOGJIK ARCHAELOGICAL MUSEUM

POLICIA E QARKULLIMIT

--------------------------------------------------------------------------

TRAFFIC POLICE STATION

2. MUZEU KOMBETAR I ARSIMIT R NATIONAL MUSEUM OF EDUCATION R. " LL I"

4. MUZEU I ARTIT ORIENTAL "BRATKO" ORIENTAL ART MUSEUM 5. SHTEPIA MUZE E PIKTORI VANGJUSH MIO PAINTER VANGJUSH MIO HOUSE

RA NI"

MONUMENTE-MONUMENTS

ID VO AX RR ." H

A" KOPOJ STO VOS UM KRI KOMPLE

T JE "A G DO JIN

"PAZA

-------------------------

OLD BAZ

I" LL

4. SHTEPIA E THEMISTOKLI GERMENJIT TH. GERMENJI'S HOUSE

XHEP SAT KA"

RR. "NA BA RI ZY LA LI"

RR ."

. RR

3. HANI I MANASTIRIT MANASTIRI'S INN

RR ." SP AS E

2. HANI I ELBASANIT ELBASANI'S INN

1. XHAMIA E ILIAZ BEJ MIRAHORIT OLD MOSQUE

RR. "RE

5. ISH LICEU FRANCEZ EX- FRENCH GYMNASIUM

. RR

IC UR "N

KO EN

6. VILA "ALKETI" 7. MESEMTORJA E PARE SHQIPE FIRST ALBANIAN SCHOOL MA NI"

8. LUFTETARI KOMBETAR NATIONAL HERO RR ."H

AM ID

9. BUSTI I I THEMISTOKLI GERMENJIT THEMISTOKLI GERMENJI STATUE

TIM

AT E

" AJA A HU OM "TH RR.

AR IN

BA RL

A" AN I TU NJ

RR ." G

. "M IN IR

G LI "

AK UZ M

DO ."AN RR

M US TA FA J"

LI O

." K

RR ."

ÇE K

KA RA

RR ."O NÇ O ÇU

RI TI ËR SM

" LE NA HA ."T RR

."K RR

OÇ

LU BO N CE NK O R "X HA FE RR .

VA " ËR O LI T RR ." IR AK

RR .

LE SH

"Q YB

ÇO RR ."K O

RA NI"

LIG

AQ O

SH KO D

OT IR

IÇ O

RR . "G

ST UR GJ I"

ËR EK

RR ." PE TR O

DI K

"P AN DI ÇIF

RR .

RR . "M

"P AN

PO JA NI"

KA DIA " RR ."B RA NK

RR .

. RR

A" OV

BIRRA "KORCA" FACTORY

R TË

BARE - BARS 1. OMEGA 2. VANNESA 3. SHTEPIA 1821 4. MOSKA 5. SKY COFFEE 6. PREMIER 7. VASPORT 8. CLASSIC 9. MËSEMTORJA 10.VILA THEMISTOKLI 11. VILA ALKETI 12. SHTËPIA VOSKOPOJARE 13 PANORAMA 14.AMERICA 15.PIACA 16. ZEUS 17.VECHIA CASA 18. SKENA PARK 19. CLOVER CLUB 20. PRESTIGE 21. EKLIPS 22. KARAMEL 23. IN CUB 24. ILLUSION 25. ELYSEE 26. SECRET 27. RICHY BAR 28. VALBONA 29. BIRRA "KORCA" 30. PANDA 31. BIRRARI "KRISTAL"

1. TAVERNA "VASILI" 2. TAVERNA "QILARI" 3. PIZZA "ANTIC" 4. PIZZA "PALERMO" 5. PIZZA "VERONA" 6. PIZZA "ROMEA" 7. PIZZA "EXTRA" 8. UJVARA 9. GJIRO "GONIA" 10.GJIRO "VARDARI" 11. GJIRO "KAMARA" 12. TAVERNA "EKLIPS" 13. ORGOCKA GRILL 14. RESTORANT "ITALIA" 15. PIZZA "OAZ" 16. RESTORANT "VALBONA"

BO RO VË S"

IL ." RR

RESTORANTE- RESTAURANTS

M EM

JA "

HOTELE - HOTELS

OR BR

RR . "V IK

1. GRAND HOTEL 2. KOCIBELLI HOTEL 3. REGENCY HOTEL 4. GOLD HOTEL 5. SMERALD HOTEL 6. KRISTAL HOTEL 7. SIDHERI INN 8. KONTI HOTEL 9. PACILI HOTEL 10. VALBONA HOTEL 11. ELBASANI INN 12 KRIMEA HOTEL 13. PALACE HOTEL

-----------------

RR ."

11. SHTEPIA E VELLEZERVE FRASHERI BROTHERS FRASHERI'S HOUSE

RR . "L

AÇ E"

10. SHTEPIA E FILIP ÇEKANIT FILIP ÇEKANI'S HOUSE

12 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Pozita gjeografike

Rrethi i Korçës shtrihet në pjesën Juglindore të Shqipërisë, në Krahinën Malore Qëndrore. Përfshin tre qytete: Korça, qendër e rrethit, Bilishti e Maliqi dhe 27 komuna. Qyteti i Korçës është një nga qytetet kryesore të Shqipërisë. Shtrihet në pjesën Juglindore të vendit, në rrëzë të malit të Moravës, në lartësinë 869 metra mbi nivelin e detit. Relievi është kryesisht malor e kodrinor. Lartësia mesatare është 1145 metra. Korça, si rajon, është e rrethuar nga një numër i konsiderueshëm kodrash e malesh, në lindje qyteti kufizohet me malin e Moravës dhe në perëndim me zonën e Gorës, Voskopojës dhe Vithkuqit, të cilat janë zonat më malore. Në jug ndodhet Mali i Qarrit dhe në pjesën veriore është Mali i Thatë. Zona e ulët përfshin fushën e Korçës, një ndër më të mëdhatë e Shqipërisë dhe fusha e Devollit të Sipërm. Zona e Korçës është e pasur me burime nënujore, lumenj, ku më i rëndësishmi është lumi i Devollit me degën Dunavec dhe Osumi i sipërm. Në këtë zonë gjenden burimet e tre lumenjve të Shqipërisë (Devoll, Shkumbin dhe Osum). Liqenet janë Prespa e Madhe dhe Prespa e Vogël. Korça kufizohet në veri me qytetin e Pogradecit i cili ndodhet 41 kilometra, në jug me

Qyteti i Korçës / Korca city

Geographical Position

The Korça District is situated in southeastern Albania, in the Central Mountainous Region. It encompasses three cities and towns: Korça, centre of the District, Bilisht and Maliq, as well as 27 communes. The City of Korça is one of the main cities in Albania. Located in south-eastern Albania, it lies at the foot of the Morava Mountain, at 869 metres above sea-level. The mountains have an average height of 1145 metres. The region of Korça is surrounded by a considerable number of hills and mountains. To the east, the city is bordered by the Morava Mountains, and to the west, by the area of Gora, Voskopoja and Vithkuq, which are home to the highest mountains. The Qarr Mountain is found to the south of the city, and Mali i Thatë (Dry Mountain) north of it. The lowland area includes the Korça Plain, one of the biggest in Albania, and the Upper Devoll Plain. The Korça area is rich in underground sources, and rivers, with the Devoll River, branching off into the tributaries of Dunavec and Upper Osum, which is the most important one. The sources of three rivers in Albania

Çelësi i Korçës / your key to Korça 13 qytetin e Ersekës, 45 kilometra, në lindje me Bilishtin, 27 kilometra, dhe në perëndim me Skraparin. Qyteti i Korçës ndodhet 181 kilometra larg kryeqytetit të vendit, Tiranës.

Koha më e përshtatshme për të ardhur

Të katërta stinët kanë bukurinë e vet për një udhëtim në Korçë. Korça në dimër ofron një panoramë të mrekullueshme të qytetit nën petkun e bardhë. Interesante do të ishte Korça edhe në stinën e vjeshtës ku përveç se do të shijoni bukuritë e qytetit do të keni mundësinë të provoni frutat e mrekullueshme të zonës. Për të gjithë ata që preferojnë klimën malore, në verën e nxehtë, Korça dhe rrethinat e saj do t’ju ofrojnë freskinë, ajrin e pastër dhe një natyrë të mrekullueshme. Për më tepër Korça gjatë gjithë vitit ofron aktivitete të shumta kulturore, festa e panaire që do ta bënin akoma më të këndshëm qëndrimin tuaj në këtë qytet. Shumë interesante janë edhe ditët e festave si Pashkët, Krishtlindjet, Karnavalet apo festa e birrës, që shënojnë dhe numrin më të madh të vizitorëve në qytet.

(Devoll, Shkumbin and Osum) are found in this area. The lakes include Prespa e Madhe (Prespa Major) and Prespa e Vogël (Prespa Minor). North of Korça by 41 km is the town of Pogradec; 45 km to the south is the town of Erseka; 27 km to the east is Bilisht; and to the west is the town of Skrapar. The capital city of Tirana is 181 km away.

Best Time to Travel

All four seasons are beautiful in Korça. In winter, the hills of Korça offer a wonderful view of the city under the white cloak of the sky. It is attractive in autumn, as well. While admiring the beauty of the city, in autumn you will have a chance to taste the wonderful local fruit. During the hot summer, Korça offers coolness, clean air and a breathtaking landscape. Moreover, all around the year Korça hosts numerous cultural celebrations, festivals and fairs, which would will make your stay in the city even more pleasant. Bulk of our visitors come for the exciting moments provided by our Carnivals, Easter, Christmas, and Beer Festival.

14 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Moti dhe veshja

Korça karakterizohet nga një klimë pjesërisht mesdhetare malore dhe pjesërisht kontinentale, me dimër të ftohtë dhe verë të nxehtë e të thatë. Temperatura mesatare vjetore arrin deri në 10.6ºC. Muaji më i ftohtë është janari dhe muaji më i nxehtë është gushti. Muaji më i lagësht është nëntori me reshje shiu mesatarisht 104 milimetra ndërsa sasia mesatare vjetore e reshjeve arrin në 720 milimetra. Karakterizohet nga disa erëra lokale si Voskopojarja, erë jug-perëndimore, Morava, Devollka etj. Në stinën e dimrit përgatituni të visheni trashë pasi dimri në Korçë është i ftohtë me erë dhe me rreshje bore që e bën qytetin ideal për sporte dimërore. Ndërsa në verë vishuni hollë pasi vera është e ngrohtë dhe e thatë.

Si të vini në Korçë Nëpërmjet ajrit

Ju mund të vini nga aeroporti i Rinasit (30 km larg nga Tirana) dhe më pas në aksin rrugor Tiranë-Elbasan-Librazhd-Pogradec-Korçë. Distancat që duhet të dini janë: Rinas-Korçë 210 km, Tiranë-Korçë 180 km. Ju mund të zgjidhni të vini edhe nga shteti fqinj Greqia, nëpërmjet aeroportit të Kosturit apo atij të Selanikut. Distanca Korçëe– Kostur 70 km dhe Korçë- Selanik 270 km.

Korca nën dëborë / Korca under the snow

Weather and Dressing

Korça has a Mediterranean mountainous climate and a partly continental climate, with cold winter, and hot and dry summer. The average annual temperature reaches 10.6º C. January is the coldest month, and August is the hottest month. The heaviest rainfall is registered in November (around 104 mm), with average annual rainfall being 720 mm. It is swept by a number of local winds, including the Voskopojarja (wind originates in the south-west), Morava (wind originates on the Morava Mountain), and Devollka (wind originates in Devoll). In winter, be prepared to dress warmly, as the winter in Korça is characterised by cold and windy weather and snowfall, cold weather makes the city ideal to pursue winter sports. In summer, bring along light clothing, as the summer is hot and dry.

How to Reach Korça By Air

You may reach Korça through Rinas Airport (30 km away from Tirana), and, then, drive along the Tirana-Elbasan-LibrazhdPogradec-Korça road. Distances you must be aware of are as follows: Rinas-Korça 210 km, Tirana-Korça 180 km. You may choose to reach Korça from neighbouring Greece through the Kostur Airport or the Thessaloniki Airport. The distance between Korça and Kostur is 70 km, and between Korça and Thessaloniki is 270 km.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 15

Hyrja e Korces dhe qyteti nga lart / Korca entrance from the air

Nëpërmjet detit

By Sea

Ju mund të vini nëpërmjet detit nga porti i Durrësit dhe më pas me rrugë tokësore në aksin rrugor Durrës-Kavajë-RrogozhinëElbasan-Librazhd-Pogradec-Korçë. Distanca: Durrës-Korçë 209 km. Ju mund vini në rrugë detare nga porti i Vlorës dhe më pas me rrugë tokësore në aksin Vlorë-Fier-Lushnje-Elbasan-Librazhd-Pogradec-Korçë. Distanca: VlorëKorçë 250 km.

You may travel by sea to reach Korça, in which case you will have to go through the Durrës Sea-port, and, then, drive along the Durrës-Kavaja-Rrogozhinë-ElbasanLibrazhd-Pogradec-Korça road. Distance: Durrës-Korça 209 km. If you travel by sea, you may also reach Korça through the Vlora Sea-port, and, then, drive along the Vlora-Fier-LushnjeElbasan-Librazhd-Pogradec-Korça road. Distance: Vlora-Korça 250 km.

Nëpërmjet rrugës me makinën tuaj

By Driving Your Own Car

-Nëse vini nga veriu i vendit dhe nga kryeqyteti Tirana, duhet të kaloni nga Elbasani, për të vazhduar në rrugën nacionale Librazhd-Pogradec-Korçë. Distancat që duhet të dini: Shkodër-Korçë 292 km, Tiranë-Korçë 180 km, Elbasan-Korçë 127 km, LibrazhdKorçë 103 km, Pogradec-Korçë 41 km. -Nëse vini nga Greqia në rrugë tokësore nëpërmjet pikës kufitare të Kapshticës, nga Maqedonia, dogana e Tushemishtit, QafëThanës dhe dogana e Goricës. Distanca Kapshicë-Korçë 37 km, Tushemisht-Korçë 49 km, Qafë-Thanë-Korçë 57 km, Ohër-Korçë 70 km, Selanik-Korçë 270 km, Shkup-Korçë 280 km. -Nëse vini nga jugu i vendit nga Saranda ju duhet të kaloni në aksin rrugor Sarandë-Gjirokastër-Tepelenë-Ballsh-Fier-Lushnje-ElbasanLibrazhd-Pogradec-Korçë. Distancat që duhet

- If you travel from Northern Albania and the Capital city Tirana, you will have to drive through Elbasan, and then, along the LibrazhdPogradec-Korça national road. Distances that you should be aware of are as follows: Shkodra-Korça 292 km, Tirana-Korça 180 km, Elbasan-Korça 127 km, Librazhd-Korça 103 km, Pogradec-Korça 41 km. -If you enter Albania from Greece, you will go through the Kapshtica border check-point, and if you are driving from Macedonia, you will have to go through the Tushemisht customs, the Thana Pass customs, or the Gorica customs. Do mind the following distances: Kapshtica-Korça 37 km, Tushemisht-Korça 49 km, Thana Pass-Korça 57 km, Ohrid-Korça 70 km, Thessaloniki-Korça 270 km, Skopje-Korça 280 km. -If you travel from Saranda, in the south, you will drive along the Saranda-Gjirokastra-Tepelena-Ballsh-Fier-Lushnje-Elbasan-Librazhd-

16 Çelësi i Korçës / your key to Korça të dini: Sarandë-Korçë 247 km, GjirokastërKorçë 195 km, Fier-Korçë 217 km.

Nëpërmjet rrugës me mjetet e transportit publik

Ju mund të shkoni në Korçë me mjete të transportit publik si autobusë, minibusë. Këto mund t’i gjeni në çdo orë të ditës. Korça ka linja të rregullta me qytetet, Tiranë, Elbasan, Durrës, Pogradec. Nga Tirana për në Korçë bileta e autobusit kushton 500 lekë kurse bileta e minibusit kushton 800 lekë. Vendnisja e autobusëve dhe minibusëve në Tiranë ndodhet tek stadiumi “Qemal Stafa”. Vendnisja e autobusëve në Korçë ndodhet tek ish “Kombinati i Trikotazhit”, ndërsa e minibusëve ndodhet tek “Agjencia” Vendnisja e autobusëve në Vlorë ndodhet tek Xhamia në qendër të qytetit. Vendnisja e autobusëve në Durrës ndodhet tek Stacioni i trenit.

Lagjet qendrore të Korçës / Central Neighborhoods of Korca

Pogradec-Korça road and the more scenic route from Saranda-Gjirokastra-Permet-Leskovik-Erseke-Korça. Distances to know include: Saranda-Korça 247 km, GjirokastraKorça 195 km, Fier-Korça 217 km.

By Using Public Transportation

You may reach Korça by means of public transportation, including buses and furgon. They cover the distance to and from Korça all day long. Korça runs regular drives to the cities of Tirana, Elbasan, Durrës and Pogradec. The bus fare from Tirana to Korça is 500 lekë, and the minivan fare is 800 lekë. Buses and minivans bound to Korça depart from the Qemal Stafa Stadium, in Tirana. Buses bound to Tirana depart from the former Knitwear Factory/Bus Station, and minivans depart from the Agjencia (Ticket Agency), in Korça. Buses bound for Korça depart from the Mosque at the heart of the city, in Vlora. Buses bound to Korça depart from the Train Station, in Durrës. Minivans bound for Korça depart from the Stadium in Elbasan.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 17

Qyteti dhe Historia

Zbulimet arkeologjike në fushën e Korçës tregojnë se ajo është banuar qysh në kohën e neolitit. Gjurmët e kësaj periudhe janë zbuluar në dy pika, në fshatin Podgorie dhe në vendin ku lumi Devoll bashkohet me Dunavecin të cilat i takojnë periudhës më të vjetër neolitike dhe përfaqësojnë gjurmët më të vjetra të popullimit të fushës së Korçës (6000-3000 para erës re). Epoka e neolitit në fushën e Korçës mbyllet me shtresat kulturore të neolitit që u zbuluan në stacionin prehistorik të Maliqit. Epoka e bakrit (3000-2100 para erës re) është përfaqësuar në fushën e Korçës nga vendbanimi palafit i zbuluar në qendrën prehistorike të Maliqit dhe të Trenit. Epoka e bronzit (2000-1000 para erës re), gjurmët e së cilës u zbuluan në stacionin prehistorik të Maliqit e më vonë nga gërmimet arkeologjike në shpellën e Trenit buzë liqenit të Prespës së vogël. Ndërsa në epokën e hekurit (1000 para erës

City and Its History

Archaeological finds in the Korça Plain reveal that it was inhabited as early as the Neolithic Age. Traces of that period have been discovered in two places: at the village of Podgorie, and at the place where the Devoll River joins the Dunavec. These sites belong to the earliest stages of the Neolithic period, and represent the most ancient traces of habitation in the Korça Plain (6000-3000 B.C.). In the Korça Plain, the Neolithic cultural strata, evidence of which was found at the Maliq pre-historical sites, marked the close of the Neolithic Age. The Palafit settlement unearthed at the Maliq and Tren pre-historical sites represents the Copper Age (3000-2100 B.C.) in the Korça Plain. Traces from the Copper Age traces (2000-1000 B.C.) have been found at the Maliq pre-historical site. Later on, archaeological excavations at the Tren Cave, on the shores of Lake Prespa e Vogël, have revealed similar traces. And in the Iron Age (1000 B.C.), the Illyrian society

18 Çelësi i Korçës / your key to Korça re) shoqëria ilire arriti shkallën më të lartë të zhvillimit ekonomik, kulturor dhe politik. Kjo periudhë në rrethin e Korçës dokumentohet nga zbulimi i një numri të madh vendbanimesh dhe nekropolesh tumulore. Vendbanimi i lashtë në trevën e fisit ilir të enkelejve, lidhet me kulturën e Barçit zonë në të cilën janë zbuluar disa tuma të periudhës ilire.

reached the highest level of economic, cultural and political development. The unearthing of a large number of settlements and the tumulus necropolis in the Korça District bears evidence to this period. The ancient settlement in the territory of the Illyrian tribe of the Enkeljs relates to the culture that thrived in the Barç area, where several tumuli of the Illyrian period have been dug out. Njoftimi më i herThe chronicles of shëm i shkruar the history and mbi ekzistencën genealogy of the e qytetit të Korçës vjen nga kronika Vendbanimi prehistorik i Maliqit / Maliq prehistorical site important Albanian mbi historinë dhe feudal family of the gjeneologjinë e familjes së madhe feudale Muzakajs, written by Gjon Muzakaj in 1510, shqiptare të Muzakajve, shkruar nga Gjon represent the most ancient written source Muzaka më 1510. Shkruesi kur numëron referring to the existence of the city of Korça. zotërimet e Andre Muzakës I, i cili arriti While itemising the possessions of Andre Mutitullin Sebastokrator më 1280-1281 dhe zaka I, who held the title of Sebastrocator beu bë zot i një krahine të gjërë që shtrihej tween 1280 and 1281, and became lord of a në të gjithë Shqipërinë Qendrore deri në wide province stretching from Central Albania lumin Vjosë në jug, me kryeqendër Beraas far as the Vjosa River in the south, and intin dhe që përfshinte ndërmjet të tjerave cluding Myzeqeja, Tomorica, Opera, Devoll and Myzeqenë, Tomoricën, Oparin, Devollin, Kosturin, përmend dhe Korçën, të cilën e Kostur, with the town of Berat as its administrative centre, he makes mention of the region of cilëson qytet. Korça, which he Nga regjistri i calls a city. Korçës e i PërThe censuses metit i kryer carried out në vitin 1431in Korça and 1432 fill mbas Përmet bepushtimit ostween 1431 and man del se 1432, following krahina e Kothe Ottoman rçës u përfshi occupation, innë një vilajet dicate that the me qendër në Sarkofag / sarcophagus region of Korça Korçë, të cilën had been incorporated into a turqit e quavilayet with Korça as its centre, which the Turks jtën Gjorixhe. Vetë Korça figuron si kështjelcalled Gjorixhe. Korça itself is referred to as a lë e banuar me 26 shtëpi. Vendosja nga turqit e qendrës së krahinës në castle inhabited by 26 households.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 19 Korçë nuk është e rastësishme. Këtu ata gjetën një qendër tashmë të formuar e të rëndësishme ekonomike, në një pozitë të favorshme, me kala e pazar dhe me ekonomi të fuqishme. Fundi i shek. XV shënon një moment të rëndësishëm në historinë e Korçës. Në këtë kohë sulltan Bajaziti II i dhuron Mirahor Iliaz beut, për merita shërbimi, fshatin Peshkopi për ta përdorur si pronë vetiake – mylyk. Në mylykun e tij, ai ndërtoi një xhami të madhe në vitin 1496, e cila ruhet edhe sot, një imaret me të gjitha lokalet e

It was no accident that the Turks decided to make Korça the centre of the region. Korça was already an established important economic centre, with a favourable position, a castle situated in the Old Bazaar, and strong economy. The end of the 15th century marks an important moment in the history of Korça. At this time, Sultan Bayazit II donated the village of Peshkëpia to Iliaz Bey Mirahori, in appreciation of his services, which he could use as a private

Iljaz Bej Mirahori

Iljaz bej Mirahori i ka shërbyer Perandorisë Osmane në periudhën e sundimit të Sulltan Bajazitit të dytë, i cili i dha gradën “lale” dhe titullin “profesor i dinastisë osmane” të asaj kohe. Iljazi u martua me të bijën e sulltan Bajazitit të dytë me të cilën pati tre djem. Më pas Iljaz bej Mirahori u zhvendos në Shqipëri në trevën e Korçës, ku me nënshkrimin e katër fermaneve nga ana e Sulltan Bajazitit të dytë, i fal disa fshatra: Panaritin, Treskën, Trebickën, Katundin, Drenovën, Boboshticën dhe Vithkuqin. Duke bërë martesë me vajzën e sulltanit, ky i fundit bën shkëmbimin e Panaritit me Leshnjën, dhe Vithkuqit me Korçën, që në atë kohë quhej Peshkëpi. Ai jetoi gati 70 vjetët e jetës së tij në Korçë. Iljaz bej Mirahori ndërtoi xhaminë e Korçës rreth vitit 1496, më pas ndërtoi medresenë, shkollën afër saj, hanet dhe hodhi hapat e para të tregut, duke krijuar Pazarin e Korçës. Në vitin 1504 Iljaz bej Mirahori ndërtoi imaretin ose vakëfin e tij. Gjatë javës ai ftonte të varfrit të shkonin në Imaret të hanin falas. Gjithashtu gjithë tregtarët që vinin nga Janina e Follorina, nëpërmjet Bilishtit, qëndronin dhe hanin falas në këtë Imaret. Iljaz bej Mirahori duke ardhur nga Stambolli, ku mori një kulturë të gjërë në të gjitha fushat, krijoi bazën social-kulturore të Korçës dhe hodhi themelet e këtij qyteti. Në shpirtin e Iljazit kishte shumë bamirësi, kështu atij iu dha titulli “myteveli”. Pikërisht nga ky titull pasardhësit dhe dera e Iljaz Mirahorit kanë marrë mbiemrin Myteveliu.

Iljaz Bey Mirahori

Iljaz Bey Mirahori served the Ottoman Empire under the rule of Sultan Bayazit II, who conferred on him the “Lale” grade and the title “professor of the Ottoman dynasty” of that time. Iljaz married the daughter of Sultan Bayazit II, and three sons were born to them. Later on, Iljaz Bey Mirahori moved to Albania, to the Korça area, wherein several villages, including Panarit, Treska, Trebicka, Katund, Drenova, Boboshtica and Vithkuq, were donated to him under four edicts signed by Sultan Bayazit II. Given that he had married the daughter of the Sultan, the latter swaps Panarit for Leshnja, and Vithkuq for Korça, which at the time was called Peshkëpia. He spent almost 70 years of his life in Korça. Iljaz Bey Mirahori constructed the mosque in Korça around 1496. Later on, he constructed the madressa, the school in the neighbourhood, as well as the inns. He took the first steps for building the market, essentially, he built the Korça Bazaar. In 1504, Iljaz Bey Mirahori developed the Imaret, or the holy grounds. During the week, he invited the poor to go to the Imaret and eat free. Likewise, all the traders arriving from Ioannina and Follorina, and crossing through Bilisht, would be invited to stay and eat at the Imaret for free. Having arrived from Istanbul where he acquired an extensive cultural knowledge, Iljaz Bey Mirahori contributed to the social and cultural development of Korça. Iljaz cherished benevolence. Hence, he received the title of Myteveli. It is this title that accounts for the family name of Iljaz Mirahori’s family and his successors.

20 Çelësi i Korçës / your key to Korça estate. nevojshme si kuzhinë, depo, furrë të cilat së bashku me fshatin Peshkopi dhe me In his estate, in 1496 he constructed a large pronat e tjera të tij nga fundi i jetës, më mosque, which has been preserved in good 1505, i ktheu condition. It në vakëfe. included a Në shekujt facility with all XVII – XVIII the necessary amenities, inqyteti u cluding kitchzgjerua en, storage sidomos room, and pas djegies a furnace. së VoskopTowards the ojës (shih: end of his life, itinerare in 1505, he të këshiltransformed l u e s h m e , Rruge e vjeter Korcare / Old street in Korca the mosque, Voskopoja), the village of u ndërtuan shtëpitë e tipit beratas me Peshkëpia and his other properties into holy dy kate, i sipërmi pak më i dalë në tragrounds. jtën e një ballkoni të mbyllur. Në vitin Between the 17th and the 18th centuries, 1723 u themelua shkolla e parë greqthe city expanded, especially following the isht. Më 1783 Korçën e shtiu në dorë burndown of Voskopoja (see: Recommended Ali Pashë Tepelena. Në gjysmën e dytë Itineraries, Voskopoja). Two-storeyed dwellingtë shekullit të XIX u bë një nga qendhouses, with the upper storey slightly protrudrat më të mëdha ekonomike, tregtare ing as a closed balcony, were built in the style e kulturore të vendit, me një Pazar of the Berat typical dwellings. In 1723, the first të madh e karakteristik, që zë vend Greek school was established. In 1783, Korça të veçantë ndërmjet monumenteve fell into Ali Pasha Tepelena’s hands. In the seckulturore të qyteteve të tjera të Shqond half of the 19th century, it developed into ipërisë. Korça atëherë përmendej për one of the biggest economic, trade and cultural punimin e leshit, të shajakut dhe qilicentres nationwide, with its large charactermave. istic Bazaar Gjatë periudoccupying a special place hës së Rilamong the indjes popcultural monuulli i krahinës ments across së Korçës the other Albaluajti rol të nian cities and rëndësishëm towns. At that në lëvizjen time, Korça për zgjim was famous for të ndjenjës the processkombëtare. ing of wool Pazari i Korces, fillim shek. XX / Korca Bazaar, begining of XX century Nga gjiri i tij and homespun dolën patriotë të shquar që me penë e wool flannel, and carpet making. During the me pushke luftuan për atdhe. Një ndër Renaissance, the people in the Korça region këta patriotë ka qenë Naum Panajot had an important role to play in the movement Bredhi (Vegjilharxhi), autor i i së parës for reviving the national feeling. It produced

Çelësi i Korçës / your key to Korça 21 abetare shqipe (shih: itinerare të këshillushme, Vithkuqi). Fryt i veprimtarisë së gjerë të shumë atdhetarëve të mërguar jashtë gjatë kësaj periudhe ishte dhe hapja më 7 Mars 1887 e Mësonjëtores së Parë Shqipe dhe më 1891 e Shkollës së parë të vajzave. Në këtë periudhë u shquan një varg figurash të kryengritjeve për pavarësi (1911-1912) dhe të përpjekjeve për evidentimin e kulturës kombëtare. Korça ishte mbështetje për çetat e Bajo Topullit, Çerçiz Topullit, Mihal Gramenos e Themistokli Gërmenjit. Njëkohësisht u

eminent patriots who fought with their pen and rifle for the Homeland. Naum Panajot Bredhi (Veqiharxhi), author of the first Albanian reading premier (see: Recommended Itineraries, Vithkuq), was one of these patriots. The outcome of the extensive activity in which numerous immigrant patriots were involved, was the opening of the First Albanian School on 7 March 1887, and the First School for Girls in 1891. A number of figures, involved in the uprisings for independence (1911-1912) and the efforts for national culture, stood out at this period. Korça provided support to the units of fighters led by Bajo Topulli, Çerçiz

Shkolla e pare shqipe / First albanian school

botuan disa ndër gazetat e para shqipe brenda vendit si: gazeta “Korça”, “Lidhja Ortodokse”, etj. Në vitet 1912-1914 Korça u pushtua nga trupat shoviniste greke dhe gjatë Luftës I Botërore u pushtua nga AustroHungaria, më vonë përsëri nga grekët dhe më pas nga forcat franceze (tetor 1916), të cilat u larguan më 1920. Më 10 Dhjetor 1916 u krijua Republika Autonome e cila do të kujtohet edhe si “Republika franceze e Korçës”. Themistokli Gërmenji ishte njeriu më i dëgjuar i qytetit në këtë kohë.

Topulli, Mihal Grameno and Themistokli Gërmenji. Korça and Lidhja Ortodokse (Orthodox League) were among the first Albanian newspapers in the country. Between 1912 and 1914, Korça fell into the Greek chauvinist troops’ hands. During the First War World, it was occupied by AustroHungary. Later on, it fell under the Greeks, and then, under the French forces (October 1916), which left in 1920. On 10 December 1916, the Autonomous Republic, which was also called the French Republic of Korça, was founded. At this time, Themistokli Gërmenji was the most highly reputed person in town.

22 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Themistokli Gërmenji

Lindi në Korçë në vitin 1871. Mërgoi në Rumani në 1892 dhe kthehet në atdhe duke u bërë aktivist në lëvizjen kombëtare. Në 1912 u vu në krye të një çete luftëtarësh që vepronte në krahinat e Korçës kundër pushtuesve osmanë. Në fillim të vitit 1916 organizoi forca të armatosura për çlirimin e krahinës së Korçës dhe të gjithë Shqipërisë së jugut nga pushtuesit grekë duke shfrytëzuar për këtë kontradiktat ndërmjet Francës dhe Greqisë për bashkërendimin në “Armatën e Lindjes” të Francës, që ishte dislokuar në Korçë. Ai luajti rol të rëndësishëm në nënshkrimin e protokollit shqiptaro-francez më 10 dhjetor 1916 në shpalljen e krahinës “autonome të Korçës”- Republika e Korçës, që për Themistokli Gërmenjin ishte pjesë e pandarë e territorit kombëtar. Ishin pikërisht këto qëndrime të tij që i nxitën armiqtë në thurjen e një kurthi kundër tij duke improvizuar një gjyq që e çoi në pushkatim në Selanik.

Themistokli Gërmenji Themistokli Gërmenji was born in Korça in 1871. He immigrated to Romania in 1892, and came back to Albania to become an activist in the national movement. In 1912, he led a unit of fighters operating in the Korça area against the Ottoman occupiers. In early 1916, taking advantage of the differences between France and Greece as to the coordination of the French Eastern Corps deployed in Korça, he put together armed forces to fight for the liberation of the province of Korça, and the rest of southern Albania, from the Greek occupiers. He played an important role in signing the Albanian-French Protocol on 10 December 1916, which proclaimed the “autonomous province of Korça as the Republic of Korça,” which in Themistokli Gërmenji’s view was part of the national territory. It was precisely these approaches taken by him that drove the enemies into setting the stage for his elimination, by concocting a trial against him that led to his execution in Thessaloniki.

Liceu Kombëtar i Korçës Liceu francez i Korçës u hap më 25 tetor të 1917 me vendim të Këshillit Qeveritar të Krahinës Autonome të Korçës, pas një lufte të ashpër kundër feudalëve e klerikëve antikombëtarë. Më 1921 mori emrin “Liceu Kombëtar”. Ky lice ishte një shkollë laike, kombëtare. Mësimet bëheshin në frëngjisht, me përjashtim të lëndës së gjuhës shqipe. Nxënësit dhe mësuesit për-

National Lycée in Korça

The French Lycée in Korça opened on 25 October 1917, with the decision by the Government Council of the Autonomous Province of Korça, following a fierce battle against the anti-national feudal lords and the clergy. In 1921, it was named the National Lycée, as a national lay school. Lessons were taught in French, except for Albanian language class. Its progressive students and teachers had an important role to play in the anti-Zogu democratic movement, in the dissemination of

Çelësi i Korçës / your key to Korça 23 the communist ideas, and in the Anti-fascist parimtarë të tij kanë luajtur rol të rëndëNational Liberation War. Enver Hoxha used sishëm në lëvizjen demokratike antizoto be a student (1927-1930) and teacher giste, në përhapjen e ideve komuniste dhe (1937-1939) in this në Luftën AntifashisteNacionalÇlirimaLycée. In June 1924, tre. Nxënës (1927many Lycée students 1930) dhe mësues sided with the demo(1937-1939) i cratic forces in the këtij liceu ka qenë Democratic-Bouredhe Enver Hoxha. geois Revolution. On Shumë liceistë u 21 February 1936, rreshtuan në qerthey aligned with the Liceu Francez / French Lycee workers and craftsshor 1924 përkrah forcave demokratike men in the Bread në Revolucionin Demokratiko-Borgjez, Strike. And on 28 November 1939, they came më 21.02.1936 përkrah punëtorëve dhe out in support of the anti-fascist demonstrazanatçinjve në Demostratën e Bukës dhe tion. The National Lycée of Korça was closed më 28.11.1939 në demonstratën antiupon the liberation of the country. fashiste. Liceu Kombëtar i Korçës u mbyll me çlirimin e vendit.

Population

Popullsia

Popullsia e qytetit të Korçës numëron 86 678 banorë, me një ndarje pothuajse të njëjtë mes femrave dhe meshkujve (sipas të dhënave statistikore të vitit 2012). Pas viteve ’90 qyteti pati njw lwvizje tw ndjeshme tw popullsisw prej migrimit brenda vendit si edhe emigrimit jashtë shtetit. Përveç kombësisë shqiptare popullsia në qytet dhe rreth tij është e përzier me vllehë, sllavë dhe rumunë.

Gjuha

Flitet gjuha shqipe me ngjyrime dialektore. Një pjesë flet gjuhën vllahe gjithashtu. Nëse për ju gjuha shqipe është e huaj mund të komunikoni shumë thjesht në anglisht, italisht dhe greqisht pasi një pjesë e mirë e qytettarëve, sidomos të rinjtë i flasin të treja këto gjuhë.

The city of Korça registers a population of around 86,678 inhabitants, with an almost equal number of females and males (based on statistical data, 2012). This is indicative of a tendency of population in the city to increase, despite the abrupt drop in the population in 1990, which is accounted for by the fact that a considerable number of the inhabitants from the city immigrated abroad and migrated to other parts in the country. The Albanian population in the city and its environs also consists of Walachians, Slavs and Romanians, Roma and Egyptian.

Language

Albanian, with a nuance of dialect, is spoken. A part of the population speaks the Walachian language. If Albanian is a foreign language to you, you may communicate, in English, Greek and Italian, given that these languages are spoken by a large number of the population particularly the youth..

24 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Tradita korçare e pikturës kishtare

Tradita e pikturës kishtare fillon qysh herët, për të vazhduar me shkollën e pikturës së Korçës në shekullin XVIII deri në shekullin XIX. Themeluesi i shkollës së pikturës kishtare njihet David Selenica dhe më pas traditën e vazhduan Kostandin Shpataraku, Kostandin e Athanas Zografi, Gjergj e Joan Çetiri etj. Kjo traditë shfaqet e pandërprerë, dhe arti i tyre trashëgohet nga mësuesi te nxënësi apo në lidhje gjaku nga i ati tek i biri gjë që tregon për një vazhdimësi dhe perfeksionim të artit por duke iu referuar dhe imituar atë të kryemjeshtrit David Selenica. Nga Davidi ruhet vetëm piktura e Bazilikës së Shën Kollit të Voskopojës, e punuar gjatë periudhës 1722-1726 me ndihmën e dy bashkëpunëtorëve të tij Kostandinit e të Kristos. Veprimtaria e Kostandin Shpatarakut shtrihet gjatë periudhës 1726-1767. Përveç ikonave të shumta, nga ky piktor ruhet sot vetëm piktura murale e kishës së manastirit të Shën Marenës si edhe disa fragmente pikturash në kishat e Llangës. Me zbulimin e studimin e pikturës së tij murale në manastirin e Shën Marenës, vihen në dukje tiparet teknike e artistike të veprës së tij si një nga ndjekësit e shkollës së Korçës. Veprimtaria e piktorëve korçarë Kostandin dhe Athanas Zografit si në pikturën murale ashtu edhe në ikona, shtrihet edhe jashtë vendit. Nga piktorët Zografë, përveç ikonave, trashëgojmë mbi 10 ansamble pikturash murale, shtojmë këtu edhe dy ansamble pikturash që ndodhen në dy kisha të Prespës. Ndër punimet e tyre më të bukura përmendim: afresket e kishës Burimi Jetëdhënës në Korçë më 1730, pikturat e kishës së Shën Thanasit në Voskopojë më 1745, afresket e kishës së 12 Apostujve në Voskopojë, ikonostasi i kishës Burimi Jetëdhënës në Korçë etj. Afresket dhe ikonografia e tyre është e një rëndësie të veçantë pasi ata kanë pasqyruar peizazhe dhe personazhe nga jeta reale.

Korça tradition with ecclesiastical painting

The tradition with ecclesiastical painting goes back to early times, when Korça’s School of painting, developed between the 18th and 19th centuries, was built. David Selenica is credited for being the founder of the ecclesiastical painting school, with Kostandin Shpataraku, Kostandin e Athanas Zografi, Gjergj and Joan Çetiri followed suit. This is an on-going tradition, and their art is passed on from the master to the student, or by blood relationships, from father to son, which is indicative of the continuum of an ever perfect art imitating the type of art old master David Selenica practiced. The painting found in the St. Nicholas Basilica at Voskopoja, on which David Selenica worked between 1722 and 1726 relying also on his assistants Kostandin and Kristo, exists as a lone surviving relectic of the time. Kostandin Shpataraku carried out his activity between 1726 and 1767. Alongside the numerous icons, the mural in the St. Marena Church and a few fragments of paintings found in the churches at Llanga are all what has remained nowadays. Study of his mural in the St. Marena Church reveals technical and artistic traits that rank him as one of the followers of the Korça School of painting. Murals and icons realised by the Korça painters Kostandin and Athanas Zografi are well-known inside and outside of Albania. Besides icons, over 10 ensembles of murals, as well as two ensembles of paintings, found in two churches at Prespa, bear the signature of the painters Zografi. Their best works include the frescoes in the Burimi Jetëdhënës (Life-giving Source) Church in Korça (1730), paintings in the St. Thomas Church at Voskopoja (1745), the frescoes in the 12 Apostles Church at Voskopoja, and the iconostasis in the Burimi Jetëdhënës Church at Korça. Having focussed on real landscapes and characters, their frescoes and iconography are of special importance.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 25

Besimi

Religion

Në Korçë bashkëjetojnë në harmoni dy besime fetare: besimi ortodoks dhe besimi mysliman, ndërsa besimi katolik është i pa ndjeshëm këtu. Gjithashtu, ne Korçë ekzistojnë dhe besime të tjera fetare. Korça konsiderohet simbol i mirëkuptimit dhe bashkëjetesës ndërfetare.

Two religions co-exist harmoniously in Korça: the Orthodox religion and the Moslem religion, such as the Catholic religion though with less cultural significant to the people of Korça than the two previously mentioned religions. Korça is home to other religions, as well. Korça is considered as a symbol of the inter-religious understanding and coexistence.

Vakëfet e Korçës

Ndoshta qyteti turistik i Korçës mban rekord për numrin e kishave dhe të vakëfeve. Vetëm në qytet ekzistojnë mbi 7 kisha, ndërsa numri i vendeve të shenjta apo siç quhen ndryshe, i vakëfeve shkon në dhjetra. Vetë banorët e kësaj zone, shumica e të cilëve i përkasin fesë ortodokse thonë se çdo të premte dhe të dielë shkojnë për të kryer ritet fetare në kishë. Kjo në fakt nuk përbën ndonjë çudi. Ajo që të bën përshtypje është ndërtimi i dhjetra vendeve të shenjta jo vetëm nga banorët e qytetit të Korçës por edhe të rrethinave. Vetë banorët thonë se ndërtimi i vakëfeve është një legjendë më vete. Sofika Poleska, një banore e kësaj zone tregon se secili nga banorët e rrethit të Korçës që ka ndërtuar një vakëf e ka një arsye. Banorja e vazhdon me tej argumentin duke rrëfyer se si personave në fjalë iu shfaqet në ëndërr një zë që iu tregon që në “filan” vend duhet të ndërtoni një vend të shenjtë. Ëndrra përsëritet disa herë, derisa ata të ndërtojnë vakëfin, në të kundërt personave në fjalë iu ndodh ndonjë fatkeqësi familjare. Sofika Poleska, e cila ka lindur, është rritur dhe është martuar në zonën turistike të Prespës thotë se njerëzit e kësaj zone i tremben moszbatimit të zërave që shohin në ëndërr. Kohë më parë një burrë guxoi të mos i bindej një jehone të tillë që i shfaqej çdo natë në ëndërr, dhe disa ditë më vonë i vdiq djali mbi 20 vjeç. Lajmi mori dhenë dhe që nga ajo ditë askush nuk guxon më, të mos i bindet “zërit të ëndrrës”.

Korça Holy Grounds Korça has a outstanding number of churches and holy grounds. The city registers over seven churches, with the number of holy grounds amounting. The local inhabitants, the majority being Orthodox, say they attend church services every Friday and Sunday. This is no wonder. What is impressive about is that both the people from the city of Korça and the surrounding areas have built tens of holy grounds. People from Korça say that the building of a holy ground is a legend. For example: Sofika Poleska, a Korça resident argues that “…people responsible for creating such holy palces, do so in response to hearing voices in their dreams telling them that a holy ground should be built in “a certain” location. The dream repeats itself, until they build the holy ground is built. Otherwise, the persons under discussion may suffer a family misfortune. Sofika Poleska, who was born, grew up and married in the area of Prespa, says that the local inhabitants are afraid of ignoring what the voices in their dreams tell them to. Some time ago, a man dared to disobey the voices he heard in his dreams every night. Soon after, his 2-year old son passed away. The news spread and, ever since, no one dares to go against the “voice in the dream.”

26 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Ekonomia

Nga pikëpamja ekonomike, Korça ka qenë një nga qendrat më të rëndësishme të rajonit, nga ku zhvillohej tregtia e prodhimeve bujqësore me vendet e tjera. Çelësi i zhvillimit ekonomik të qytetit të Korçës ka qenë pazari i saj, ku njerëzit mund të gjenin me lehtësi punime artizanale nga më të ndryshmet dhe prodhime bujqësore. Në pazarin e Korçës kanë ekzistuar rreth 1.000 dyqane të ndryshme deri nga mesi i shekullit XIX. Para viteve ’90 Korça ka qenë vend i zhvilluar industrialo-bujqësor falë pozitës gjeografike dhe klimës së favorshme. Tani degët kryesore të ekonomisë në Korçë janë industria e lehtë, tregtia si dhe shërbimet. Sektorët kryesorë të biznesit janë sektori i agrobiznesit, ai i ndërtimit, konfeksioneve

Economy

Economically speaking, Korça used to be one of the most important centres in the region, in which trade of agricultural products with other countries took place. The Old Bazaar, wherein people could easily find various handicrafts and agricultural products, was the key to the economic development of the city of Korça. By mid19th century, the Old Bazaar in Korça registered around 1,000 different shops. Before the nineties, Korça used to be a developed industrial and agricultural area, due to its favourable geographic position and climate. Currently, the main branches of the economy in Korça include light industry, trade and services. The main sec-

Birra Korca / Korca beer distillery

dhe turizmit. Një pjesë e mirë e të ardhurave vijnë nga emigracioni kryesisht në Greqi dhe SHBA. Korça është aktualisht epiqendër e industrisë përpunuese të prodhimeve bujqësore që ofrohen nga zona përreth qytetit dhe ka aktualisht një nga grupet më të mëdha të bizneseve të përpunimit ushqimor në vend për prodhimin e miellit, sheqerit, mishit, sallameve, prodhimeve të bulmetit dhe pijeve, si edhe përpunimit të kërmijve. Perspektivat e ndërmarrjeve të mesme dhe të vogla të agrobiznesit janë të mëdha si rrjedhojë e madhësisë dhe rëndësisë së sektorit bujqësor në Rrethin e Korçës. Korça zë vendin e dytë në vend për sipërfaqen më të madhe të tokës bujqësore, që e bën kështu

tors of business include the agro-business sector, garments and tourism. A good part of the revenues is ensured from the remittances sent by the Albanian immigrants of Italy. At present, Korça is home to one of the biggest food-processing businesses nationwide for the production of flour, sugar, meat, salami, diary foods, drinks, and snail canning. Korça ranks second nationwide in terms of the size of the agricultural land, which makes agriculture the most important sector of its economy. Agricultural products account for 32 per cent of overall revenues. Great prospects are in store for the small and medium agro-business enterprises, and consequently, for the size

Çelësi i Korçës / your key to Korça 27

Fusha e Korces / Korca field

aktualisht bujqësinë sektorin më të rëndësishëm të ekonomisë së vet, e cila zë 32 për qind të ardhurave të përgjithshme. Përsa i përket industrisë së ndërtimit, ajo është mjaft dinamike dhe ka një potencial të madh për rritje të mëtejshme duke marrë parasysh edhe nevojën në rritje për ambjente biznesi dhe strehimi, lëvizjet demografike nga fshati në qytet, emigrantët që përbëjnë një treg potencial për këtë sektor si dhe ndërtimin dhe rehabilitimin e infrastrukturës publike Sektori i konfeksioneve përbën rreth 33 % të ekonomisë së rajonit. Tradicionalisht industria është dominuar nga trikotazhi dhe prodhimi i qilimave dhe tani ka numrin më të

and relevance of the agricultural sector in the Korça District. Korça registers a highly dynamic construction industry, which is likely to grow even more given the ever increasing needs for housing by businesses and individuals, the demographic shifts from rural areas to urban areas, and the Albanian immigrants, with the construction sector and the rehabilitation of road infrastructure being potentially developed further on. The garments sector accounts for 33 per cent of the district’s economy. The tradition of the knitwear and carpet production industry continues today and accounts for

Tregu i Fruta Perimeve / Fruits & Vegetables Market

28 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Koshere bletesh / Beehives

madh të ndërmarrjeve dhe të punësuarve Për vetë potencialet turistike që ofron qyteti, sektori i turizmit po ze gjithmonë e një vend më të rëndësishëm. Përmirësimi i infrastrukturës dhe investimet në zonat turistike do të sjellin rritje në këtë sektor në rajon. Për më tepër sasia dhe cilësia e ambjenteve dhe kapaciteteve akomoduese në Korçë është përmirësuar dukshëm vitet e fundit.

Transporti

Korça është nyje e rëndësishme transporti që lidh me rrugë auto Shqipërinë e Mesme me rrethet Devoll, Kolonjë e Përmet nëpërmjet Pogradecit. Në Korçë kalon rruga kombëtare që lidh Shqipërinë Juglindore me Greqinë, qytetet Selanik, Larisa etj. Rrugët kryesore auto janë: Korçë-Elbasan-Tiranë,

the largest employment. On account of the tourist attractions the city offers, tourism is becoming ever more important. Infrastructure improvements and investments in tourist areas will boost this sector district-wide. Recent years have seen a notable increase in the number and quality of the accommodation of tourism in Korça.

Transport

Korça is an important transport junction linking Central Albania with the Districts of Devoll, Kolonja and Përmet, via Pogradec. The national road connecting South-eastern Albanian with Greece, and the cities of Thessaloniki and Larissa, runs through Korça. The main roads include Korça-El-

Bulevardi Qendror / Central Boulevard

Çelësi i Korçës / your key to Korça 29 Korçë-Ersekë, Korçë-Bilisht-Kapshticë. Përveç rrugëve automobilistike, transporti në Korçë mund të bëhet nëpërmjet linjës hekurudhore ku kalohet në Elbasan deri në stacionin e fundit që është Guri i Kuq pranë Pogradecit.

Burime natyrore

Korça është e pasur me burime natyrore. Nga pasuritë minerale që gjenden në këtë zonë përmendim: qymyrguri, bakri, hekur-nikeli, asbesti, rëra kuarcore, talku. Tokat bujqësore janë kryesisht të kafenjta malore dhe livadhore të kafenjta. Bimët e arave zënë një vend të konsiderueshëm në sipërfaqet e punueshme, pemëtaria dhe

basan-Tirana, Korça-Erseka, and KorçaBilisht-Kapshtica. Aside from the roads, Korça may be accessed via railway running through Elbasan, which terminates at Guri i Kuq, near Pogradec.

Natural Resources

Korça is rich in natural resources. The main resources found in this area include coal, copper, iron-nickel, asbestos, quartz sand, and talc. Rich mountain organic soil and pastures are also prevalent. Crops are grown on the largest part of the arable land. Fruit-raising and vineyards account for the largest part of the total agricultural output. The major products include potatoes, sugarbeets, tobacco, white bean, fodder crops

Pllaja e Korces / Korca plateau

vreshtat gjithashtu. Kulturat kryesore janë patatet, panxharsheqeri, duhani, fasulet, bimët foragjere, pemët. Kullotat zënë 11 përqind të sipërfaqes së rrethit. Korça është e pasur me burime ujore ku përmendim liqenet e Prespës (të pasura me peshq), lumenjtë Devolli i sipërm me degën Dunavec dhe Osumi i sipërm si dhe ujëmbajtësi i Gjançit. Liqenet e Prespës zënë një sipërfaqe prej 49.5 kilometra katrorë (në territorin shqiptar). Ato kanë prejardhje tektonike, karstike. Thellësia e tyre arrin në 54 metra ndërsa temperaturat në verë deri në 24 gradë celcius dhe në dimër nga 0 – 4 gradë celcius. Liqeni i Prespës së Madhe ndodhet 25

and fruits. Pastures account for 11 per cent of the total surface area in the district. Korça has abundant water springs, including lakes at Prespa (rich in fish), the Upper Devoll River, with its main tributaries being Dunavec and Upper Osum, and the Gjanç Water-collector. Lakes at Prespa account for a total surface area of 49.5 square kilometers (in the Albanian territory). Based on their origin, they are divided into tectonic lakes and carstic lakes. They are 54 metres deep, with temperatures varying from up to 24° C in summertime and 0- 4° C in wintertime. Lake Prespa e Madhe is situated 25 kilometres north of Korça. Its shores are a combination of patches of sand and high rocks. The Lake is one of the pearls of the

30 Çelësi i Korçës / your key to Korça kilometra në veri të Korçës. Brigjet janë shkëmborë, të lartë dhe pjesërisht me rërë. Liqeni përfaqëson një nga perlat e rajonit. Përveç rezervave ujore rajoni i Korçës shquhet për ujëra nëntokësorë të shumtë. Vetë baseni ujor ka formën e një govate që shtrihet nga jugu në veri. Parku Kombëtar i Prespës Parku ndodhet 45 kilometra në verilindje të Korçës dhe zë një sipërfaqe prej 27.750 hektarë duke përfshirë male, pyje, kullota dhe sipërfaqe ujore. Flora dhe fauna e parkut janë unike, ku rriten 56 lloje bimësh. Pelikani kaçurrel (Pelicanus Crispus), i cili rritet vetëm në këtë zonë dhe në Karavasta është një nga speciet e rralla. Këtu rriten 8 lloje peshqish

region. Apart from its water reserves, the Korça area is also rich in sub-subsurface waters. The trough-shaped water basin lies in a north-to-south direction. Prespa National Park The Park is situated 45 kilometres northeast of Korça, and accounts for a total surface area of 27,750 hectares, including mountains, woods, pastures, and water. With a unique flora and fauna, the Park registers 56 types of plants. The Dalmatian pelican (Pelicanus Crispus), which is found in this area and at Karavasta only, is one of the rare species. Eight fish species and endemic plants are found here. The lake

Parku Kombetar i Prespes / Prespa National Park

dhe bimë endemike. Brigjet e liqeneve janë pjesërisht shkëmborë të lartë dhe të ulët me plazhe ranore. Në liqenet e Prespës gjenden peshqit si krapi, ngjala, cironka etj. Ujërat e Liqenit të Prespës së Madhe janë të shumta dhe të tejdukshme. Në pjesën shqiptare të liqenit ndodhet ishulli i gjarpërinjëve “Maligradi”, një vend piktoresk ku gjenden rrënojat e një bazilike të vjetër të shekullit të XIV. Kjo bazilikë është e ngritur brenda një guve shkëmbore ku gjenden piktura murale bizantine. Fauna është e pasur dhe përfshin zogj të rrallë si Pelikani Kaçurrel. Peshkimi në Prespë Të peshkosh në Prespë është njëkohësisht pasion por edhe mënyrë jetese. Në këtë zonë turistike ka ende persona të caktuar që ushtrojnë profesionin e peshkimit. Falë

shores feature a combination of patches of sand beaches and high rocks. Fish, including carp, eel and bleak, grow in the lakes at Prespa. Lake Prespa e Madhe offers abundant and transparent waters. Maligrad, the snake island, which is a picturesque place that is home to the 14th-century basilica ruins, is situated in the Albanian part of the Lake. This basilica has been constructed within a rocky grotto, and hosts Byzantine murals. The rare birds, including the Dalmatian pelican, add to the rich fauna. Fishing in the Lakes at Prespa Fishing in the lakes at Prespa is both a hobby and a way of living. Professional fishermen are still found in this tourist area. They help meet the demand for fish from the restaurants at Prespa, and the

Çelësi i Korçës / your key to Korça 31

Peshkim ne Prespe / Fishing in Prespa Lake

tyre plotësohen kërkesat e restoranteve në Prespë, por edhe të qytetit të Korçës. Peshkatarët e kësaj zone edhe pse nuk kanë një shoqatë të mirëfilltë peshkimi, tregtojnë peshk me një çmim të arsyeshëm. Krapi është peshku më i shtrenjtë që kushton 500 lekë. Përveç peshkatarëve vendas edhe turistët preferojnë të ushtrojnë pasionin e tyre në zonën turistike të Prespës.

Monumente natyre Ishulli i Maligradit Gjendet në Liqenin e Prespës së Madhe, 900 metra mbi nivelin e detit. Ndërtohet nga shkëmbinj gëlqerorë dhe përbën një mbetje të fundosjes së madhe të grabenit të Prespës. Në bregun e tij perëndimor ndodhet shpella e kishës, e cila për formën e veçantë dhe të çuditshme, u quajt vend i shenjtë. Aty është ndërtuar një kishë e vjetër e shekullit XIV.

city of Korça. Even though they are not organised in a fishing association, the fishermen from this area trade their fish at a reasonable price. The most expensive fish, carp, costs 500 lekë per kilogram. Alongside the local fishermen, tourists also like to go fishing in the Prespa lakes.

Natural Monuments Maligrad Island It is located in Lake Prespa e Madhe, 900 metres above the sea-level. Constituted of calcareous rocks, it has survived the largescale submergence of the Prespa graben. Its western shores host the church cave, which, on account of its distinct shape, was called a holy ground. A 14th-century church is situated there. The Island is around 800 metres long and 200 metres wide. Except for the western part, it is encircled by very steep slopes. Natural vegetation, scarce shrubs, as

Liqeni i Prespes dhe Ishulli i Maligradit / Prespa Lake & Maligrad island

32 Çelësi i Korçës / your key to Korça Ishulli ka gjatësi rreth 800 metra e gjerësi 200 metra dhe rrethohet nga shpate shumë të pjerrët, me përjashtim të pjesës perëndimore të tij. Në këtë ishull ka bimësi natyrore barishtore dhe shumë pak shkurre, shpella e zgavra karstike. Prej kohësh banorët e Prespës shkojnë aty me varka për të kryer shërbesat fetare. Ishulli ka vlera shkencore, kulturore fetare dhe turistike me rëndësi lokale. Për të shkuar deri tek ishulli i Maligradit ia vlen që të paguash një varkë nga Liqenasi, e cila kushton 2 mijë lekë dhe mban 6 vetë. Zgavra e Zaverit në Prespë

well as carstic caves and hollows are found on the Island. For a long time now, the Prespa inhabitants have been attending religious services offered here, which they reach by using sail boats. The Island is rich in scientific, cultural and religious values at a local level. To reach the Maligrad Island a boat can be rented from Liqenas for around two thousand lek Zaver Cave at Prespa It is located on the western shores of Lake Prespa e Madhe, near the village of Gorica e Vogël. It is a big carstic cave contain-

Kisha e Shen Merise ne Ishullin e Maligradit / St. Mary church at Maligradi Island

Ndodhet në bregun perëndimor të Liqenit të Prespës së Madhe, në afërsi të fshatit Goricë e Vogël. Ajo është një zgavër e madhe karstike, ku zë fill një nga depërtimet e shumta nëntokësore të ujit të Liqenit të Prespës së Madhe drejt Liqenit të Ohrit. Është formuar nga proçesi i karstit në kryqëzimin e dy thyerjeve tektonike. Ka vlera të veçanta shkencore sidomos gjeologjike e gjeomorfologjike, didaktike dhe turistike. Vizitohet sipas rrugës automobilistike Korçë-Goricë. Shpella e Trenit Gjendet në skajin juglindor të liqenit të Prespës së Vogël, vetëm disa metra nga buza e ujit. Përfaqëson një shpellë karstike. Ajo

ing one of the numerous underground waterways from Lake Prespa e Madhe to Lake Ohrid. It is the product of the carstic process at the junction of two tectonic fissures. It offers scientific, and particularly, geologic and geo-morphologic, didactic and tourist values. You can reach the Zaver Cave on the road from Korça to Gorica. Tren Cave It is situated at the south-eastern extreme of Lake Prespa e Vogël, only a few metres from the shoreline. It represents a carstic cave. A two-storeyed structure, it is tens of metres long. It used to be a pre-historic settlement of ancient human population (from early Neolithic Age to Iron Age). The place is home

Çelësi i Korçës / your key to Korça 33 ka dy kate dhe gjatësi disa dhjetëra metra. Ka qenë vendbanim prehistorik i njeriut të lashtë (nga neoliti i hershëm deri në epokën e hekurit). Gjendet një koloni shumë e madhe lakuriqësh nate. Ka vlera shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike, biologjike), si dhe turistike. Vizitohen sipas rrugës automobilistike Korçë ose Bilisht - Tren – Liqeni i Prespës së Vogël.

to a huge colony of night bats. It offers scientific (geologic, geo-morphologic, biologic), and tourist values. You may reach Tren Cave if you keep driving on the Korça road, or the Bilisht-Tren-Lake Prespa e Vogël road. Lenie Lakes They are situated in the Lenie Mountain, 2000 metres above sea-level, close to the village of Lenie (Shën e Premte). Several originally glacial lakes form a large complex circus. The lakes are primarily fed by snow melted water. The lake surface freezes during winter. In addition to its unique beauty, they offer scientific, ecological, aesthetic and tourist values.

Liqenet e Lenies Gjenden në malin e Lenies, 2000 metra mbi nivelin e detit, pranë fshatit Lenie (Shën e Premte). Përbëjnë disa liqene me origjinë akullnajore të vendosura në një cirk të madh kompleks. Ushqehen kryeGuri i Prerë sisht me ujërat (Cut Stone) që rezultojnë The rock is nga shkrirja e situated near borës. Gjatë the village of dimrit ngriGurrazez, on jnë në sipërthe Pass with faqe. Dallohen the same Parku i Drenoves / Drenova Park për bukuri të name. Sixteen veçantë dhe metres high, it is 1300 metres above the vlera shkencore, ekologjike, estetike dhe sea-level. It is white and rather circular in turistike. shape. The surrounding landscape makes it unique. It offers scientific, didactic, tourist Guri i Prerë and cultural values. Gjendet pranë fshatit Gurrazez të rrethit të Korçës, në qafën me të njëjtën emër. LartëDrenova National Park sia e tij është 16 metra, ndërsa ajo e relievit The Park lies on the Morava Mountain 1300 metra mbi nivelin e detit. Ka formë range. The forest located at the Drenova disi të rrumbullakët dhe ngjyrë të bardhë. National Park is known as the Bredhi i Dallohet për peizazhin përreth. Ka vlera Drenovës (Drenova Fir), which is rich in fir, shkencore, didaktike, turistike e kulturore. beech and black pine. The hazelnut trees Parku Kombëtar i Drenovës prevail in the lower part of the Park. Its Parku shtrihet në vargmalin e Maleve fauna is rich, including the famous Bozdtë Moravës. Pylli i Parkut Kombëtar të ovec Bear, which is declared a Monument Drenovës është i njohur si “Bredhi i Dreof Nature. The forest is also abundant in

34 Çelësi i Korçës / your key to Korça novës” i pasur me drurë bredhi, ahu dhe pishe të zezë. Pjesa e poshtme e parkut është e pasur me drurë lajthie. Edhe fauna është e pasur ku veçojmë të famshmin “Ariu i Bozdovecit” i cili është deklaruar monument natyre. Pylli është i pasur me derra të egër dhe fazanë. Pika të tjera tërheqëse të parkut janë Bozdoveci, Guri i Capit, apo Çardaku. Guri i Cjapit Ndodhet në brendësi të parkut të Bozdovecit, në komunën Drenovë të rrethit të Korçës. Përfaqëson një bllok shkëmbor konglomeratik dhe ranor me formë të veçantë: ngjan me një deve të ulur në tokë. Emrin e ka marrë nga një cjap, që është rrëzuar në këtë shkëmb. Gjatësia e këtij guri është 20-25 metra, gjerësia është 5-10 metra dhe gati po kaq është lartësia. Përbëhët nga shkëmbinj konglomeratë të modeluar nga erozioni dhe era. Ka vlera shkencore, didaktike, estetike e turistike. Vizitohet sipas itinerarit qyteti i KorçësDrenovë-Bozdovec. Kodrat e Qytetit Rrëzë maleve të Moravës shtrihen kodrat e qytetit që përbëjnë kurorën e tij. Afërsia që kanë me qytetin u jep atyre pamjen e një ballkoni me pika mjaft tërheqëse. Gjatë periudhës se dimrit këto kodra mbulohen nga bora dhe përbëjnë një avantazh për zhvillimin e turizmit alpin dhe gjatë verës për zhvillimin e turizmit malor dhe atij të ekskursioneve.

wild boars and pheasants. Other attractions of the Park include Bozdovec, Guri i Capit, and Çardak. Guri i Capit (Stone at Cap) It is located inside the Bozdovec Park, in the Commune of Drenova, Korça District. It consists of a conglomeratic and sand rock massive of a specific shape: it resembles a camel on its knees. It is named after a billy goat, which fell off of this rock. The stone is 20-25 metres long, 5-10 metres wide, and nearly as high as is wide. It is made up of conglomeratic rocks shaped by wind and erosion. It offers scientific, didactic, aesthetic and tourist values. You may reach the formation if you follow the given itinerary city of Korça-DrenovaBozdovec. City hills The hills lying at the foot of the Morava Mountain help form the crown of the city of Korça. Their closeness to the city makes of them a balcony accommodating a number of highly attractive spots. In wintertime, these hills are covered with snow, and offer numerous options for the development of alpine tourism. In the summertime, the mountains are a welcoming spot for mountain tourism and outings

Kodrat mbi Qytet dhe Hotel Kristal / City Hills & Kristal Hotel

Çelësi i Korçës / your key to Korça 35

TURI I QYTETIT TE KORÇES

What to Visit while in Korça

Vizitorët në Korçë kanë mundësi të orientohen lehtësisht në muzeumet, institucionet Visitors in Korça can easily orient thempublike, parqet dhe vendet e tjera të vizselves in museums, public institutions, itueshme në qytet. Turi i qytetit të Korçës parks and other ofron guidë visited places in profesionale në the city. Korca disa gjuhë për të tour offers progjithë vizitorët. fessional guide Pranë Zyrës së in several lanInformacionit guages for all Turistik, në çdo visitors. You can kohë ju mund të choose to do the zgjidhni të bëni tour of the city turin e qytetit. at any time near Muzeu i Artit Mesjetar / Medieval Art Museum Tek të gjitha Tourist Informaatraksionet turistike, të përfshira në turin e qytetit janë tion Office. vendosur tabela informuese dhe orientuese. All tourist attractions included in the city tour have information and guidance tables. Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar është çe- National Mediaeval Art Museum lur në vitin 1980. Eksponatet dhe fondet e The Museum was inaugurated in the year pasura të tij përbëhen nga objekte histor1980. Its rich archives include historiike, kulturore e artistike të periudhës mes- cal, cultural and artistic exhibits from the jetare që lidhen kryesisht me trashëgiminë mediaeval period, which concern mainly e krishtere bizantine dhe pas bizantine. the Christian Byzantine and, later on, the Ikonat, objektet prej guri, koleksioni prej Byzantine heritage. The icons, stone exmetalesh të çmuara, druri të gdhendur, hibits, collection of precious metals, carved tekstili, letre etj., janë shembuj të një larmie wood, textile and paper point to a variety vlerash të paçmuara. of invaluable values. The museum’s iconoMuzeu ka në sallën e ekspozitës perma- graphic collection is one of the richest, nente rreth 200 objekte arti. Në muze with 6,500 icons being registered. This ndodhen disa laboratorë ekzaminimi e preserved treasure has been protected and konservimi, mjediset e fondeve si dhe një studied, and has become of one of the most infrastrukturë modeste mikroklimaterike. culturally important acts undertaken by Në ekspozitë paraqiten një pjesë e veprave those who facilitated its safety, and helped më të mira mesjetare nga periudha e autorë create the National Medieval Art Museum. anonimë, apo të paidentifikuar. Midis tyre dallohen ikonat e shek. XIII-XIV, The Museum has a permanent exhibition duke vijuar më pas me kryeveprat e kryon show, with around 200 art objects. The emjeshtrave si Onufri, Nikolla, vëllezërit exhibition contains a part of the best meZografi e bijtë e tyre, mësues Kostandini, dieval works by anonymous or unidentified Onufër Qiprioti, Simoni i Adrenicës si dhe authors. A prominent place is reserved for të tjera vepra e autorë që kanë punuar në the 13th-14th-century icons, there are viset shqiptare e jashtë tyre. Në mes të also masterpieces by old masters, includkëtij koleksioni janë rreth 150 autorë ikono- ing Onufri, Nikolla, the Zografi brothers grafë shqiptarë dhe të huaj të zbuluar deri and their sons, Teacher Kostandin, Onufër sot. Vepra më e njohur është “Monaliza e Qiprioti, Simon from Adrenica, and other Ballkanit”, një ikonë e periudhës bizantine works by authors who have worked in Al-

36 Çelësi i Korçës / your key to Korça e Kryeëngjëllit Mikail. Drejtimet kryesore të aktivitetit të muzeut janë ekspozimi dhe promovimi publik, mbrojtja, konservimi dhe restaurimi i objekteve, studimi e puna shkencore si dhe aktiviteti ndërkombëtar. Hapur: Hënë – Premte Hyrja: 200 lekë

banian territories and outside of them. This collection contains works by around 150 Albanian and foreign iconographers hitherto discovered. The main objectives of the Museum performance include public exhibiting and promotion, protection, conservation and restoration of the objects, study and research, and international activities. Open: Monday through to Friday Price of ticket: 200 lekë

Muzeu Kombëtar i Arsimit Ky muze është ngritur në godinën ku më 7 mars 1887 u hap e para shkollë shqipe Mësonjtorja e parë shqipe (First Albaose sic njihet nga të gjithë “Mësonjëtorja”. nian School) Education Museum Godina ishte dhuruar për shkollë nga paThe Museum is housed in the building where the first Albanian school, Mësontrioti korçar Diamanti Tërpo. Në stendat e jëtorja, was opened on March, 7, 1887. muzeut ekziston fotokopja e abetares së This building parë shqipe e was a donation shkruar nga by the patriot patrioti Naum from Korça DiaVeqilarxhi, si manti Tërpo, dhe abetarja to be used as e dytë e paa school. The triotit Kostandin Museum display stands Kristoforidhi. hold a photoFotot e atdcopy of the first hetarëve të Albanian readshquar që dhaing primer writnë kontributin e Muzeu i Arsimit / National Education Museum ten by Naum tyre në çeljen e Veqilharxhi, and kësaj shkolle si Pandeli Sotiri, Petro Nini the second Albanian reading primer written Luarasi, Nuçi Naçi, apo figura të shquara by Kostandin Kristoforidhi. Photos of the të arsimit si motrat Qiriazi etj, janë illustrious patriots, who contributed to the gjithashtu të ekspozuara në këtë muze. opening of this school, include Pandeli Sotiri, Petro Nini Luarasi, Nuçi Naçi. OutstandHapur: E hënë – E premte ing education personalities, including Qiri08:00 – 15:00 azi sisters, are also show at this Museum. Open: Monday through to Friday Visiting hours: 8:00-15:00 Xhamia e Iliaz Bej Mirahorit Kjo xhami, xhamia më e vjetër në Shqipëri është njëkoIliaz Bay Mirahësisht edhe horit Mosque monumenti më This mosque is the oldest i vjetër i qytetit. monument of Daton në vitin the city and the 1496, atëhere oldest mosque kur qyteti filloi in Albania. This të funksiononte building, dates si njësi adminback to the year istrative dhe 1496, when mban emrin e the city beXhamia e Iliaz Bej Mirahorit / Iliaz Bay Mirahorit Mosque Iliaz Bej Miragan to function

Çelësi i Korçës / your key to Korça 37 horit (Ilia Panariti). Xhamia mbart vlera historike, kulturore, fetare dhe arkitektonike. Është xhamia e parë me kube e ndërtuar në Shqipëri. Në brendësi është e lyer me të bardhë dhe ka disa piktura të Mekës dhe Medinës në mur. Parku “Themistokli Gërmenji” Njihet edhe si “Bashta Themistokli”. Në këtë park ndodhen monumenti i Themistokli Germenjit, vendqëndrimi i Bandës së Qytetit si dhe Libraria e fëmijëve dhuruar nga filantropi Thoma Turtulli. Themistokli Gërmenji është patriot i njohur, pjesëtar i lëvizjeve për liri e demokraci që ka ndihmuar qeverinë e Ismail Qemalit. Pas emigrimit u kthye në atdhe e luftoi me forca të armatosura kundër synimeve aneksuese të trojeve shqiptare. Ka qenë kryetar i Këshillit Administrativ të Republikës Autonome të Korçës (1916). U dënua me pushkatim në Selanik (Greqi) nga një gjyq i forcave ushtarake franceze. Shtëpia Muze e piktorit Vangjush Mio Shtëpia muze e piktorit impresionist korçar Vangjush Mio, është shpallur monument kulture dhe përmban rreth 40 piktura në vaj, peizazhe, natyra të qeta si dhe shumë vizatime, të cilat janë të njohura për stilin e tyre tepër të veçantë. Vangjush Mio dallohet si piktor peisazhist shqiptar dhe është i pari piktor shqiptar që hapi ekspozitën e parë në Tiranë në vitin 1920, ndërsa në vitin 1942 hapi ekspozitën vetjake në Bari. Qendra Rajonale e Informacionit Turistik Këtu mund të gjeni informacion për Rajonin e Korçës, por edhe qytete te tjera të Shqipërisë. Mund të rezervoni akomodimin, apo udhëtime e shërbime të tjera turistike me guida profesionale. Teatri “Andon Z. Çajupi” Teatri i qytetit të Korçës është themeluar në vitin

as the administrative unit and named after Iliaz Bay Mirahorit (Ilia Panariti). Iliaz Bay Mirahorit Mosque is of historical, cultural, religious, and architectural importance. The inside is painted white, with some pictures of Mecca and Medina on the wall. It is the oldest monument in Korçë, from the times when the city began to function as an administrative unit. Themistokli Germenji Park Themistokli Germenji Park is a very well known park in Korca. Here is found the monument of Themistokli Germenji (1871-1917), the place where the City Band permorms, as well as the Children’s Library donated to the city by the phylantrop Thoma Turtulli. Themistokli Germenji is a well known patriot, member of the movement for freedom and democracy, a supporter of the the government of Ismail Qemal. After emigrating, he returned home and fought against annexation goals of the Albanian territories. Chairman of the Administrative Council of the Autonomous Republic of Korca (1916). He was sentenced to death in a French military trial and executed by a firing squad in Thessaloniki (Greece). Museum house of painter Vangjush Mio This house museum of impressionist painter Korça Vangjush Mio was declared a cultural monument; it contains about 40 oil paintings of landscapes and pristine nature, and many drawings that are remarkable for their very special style. Vangjush Mio was a distinguished painter and the first Albanian who opened an exhibition in Tirana in 1920, and in 1942 in Bari, Italy.

Shtëpia Muze e piktorit Vangjush Mio / Museum house of painter Vangjush Mio

Regional Tourist Information Center Here you can find information about the Korça Region and also about other cities and destinations in Albania. You can book accommodation or other tourist services, such as guided trips with professional guides.

38 Çelësi i Korçës / your key to Korça 1951 ndonëse veprimtaria teatrale e tij ka datuar para këtij viti. Pas ndërrimit të sistemit, teatri i Korçës nuk e ndali veprimtarinë, por përkundrazi nga artistët e qytetit u pa si godinë e kulturës në të cilën zhvillonin aktivitetet e tyre. Sot, teatri “Anton Zako Çajupi” është një ndër institucionet e vetme profesionale që zhvillojnë aktivitetin e tyre në pjesën jugore të Shqipërisë. Godina e teatrit me kapacitet 220 vendësh është ndërtuar në 1971. Ballina e godinës është e stilizuar sipas shembujve të kohës së regjimit komunist. Bulevardi “Republika” Ky bulevard konsiderohet si monument kulture për shtëpitë karakteristike me kangjella, pemët e lulet e sezonit. Ndryshe njihet si “bulevardi i xhiros”, sepse është vendi kryesor i shëtitjeve në mbrëmje. Në këtë boulevard gjenden gjithshtu shumica e bareve të qytetit. Birra Korça Është birra e parë shqiptare. Godina u ndërtua në 1929-ën sipas projektit të sjellë nga investitori Italian Umberto Umberti në vitin 1928 së bashku me Selim Mborjen nga Mborja e Korcës. “SHA Birra Korça” u krijua kështu me nje kapital prej 950 000 franga ari. Fabrika e birrës përfundoi në vitin 1943. Pas Luftës së dytë botërore e me vendosjen e regjimit komunist në Shqipëri, kjo fabrikë u shtetëzua sipas ligjeve të kohës. Fabrika prodhonte birrë bjonde, të zezë, ujin “Kristal” dhe akull. Proçesi teknologjik i prodhimit të birrës u realizua për herë të parë nga inxhinieri teknolog gjerman Herbard Xheralding dhe vazhdon të ruhet edhe sot. Nga pikëpamja ndërtimore është ruajtur koncepti arkitektural fillesar duke u pasuruar me elemente të të njëjtit stil. Linja teknologjike është bashkëkohore e vitit 2005, importuar nga Çekia. Varrezat e Dëshmorëve Në mes të memorialit të ngritur në nder të të rënëve gjatë Luftës së Dytë Botërore ngrihet një statujë e madhe ushtarit me pamje nga Korça. Në të dy krahët e memorialit gjenden varrezat e dëshmorëve të rënë në Luftën e Dytë Botërore, shumica e të cilëve dhanë jetën në lule të rinisë.

A. Z. Cajupi Theatre The Korça City Theatre was established in 1951, through theatrical activity and leaders. After the change of the political system, the Korça Theatre did not stop its activities; now the artists of the city were seen as contributors to developing another culture. Today, the theatre “Anton Zako Çajupi” is one of the few professional institutions of its kind in southeastern Albania. The theatre building was constructed in 1971 and seats about 220. Its architectural construction is a pure example of communist era Boulevard Republika This main boulevard is regarded as a cultural monument with characteristic Albanian houses lining the streets, with trees and flowers. It is also known as “the boulevard of walking or wandering” because it is the Korça’s people principal place of daytime and evening promenading Korca Brewery The first Albanian Beer Brewery, constructed in 1929. The project/idea came from an Italian investor, Umberto, and Slim Morten from Mora of Korça . “ Korça Beer JSC” was created with a capital of 950,000 gold francs. The brewery was completed in 1943. After World War II and with the establishment of the communist regime in Albania, the factory was nationalized under the laws of the government. The factory produced blonde beer, black beer, water and ice crystals. Technological processes of beer production were introduced by a German engineer, Herbart Heralding, and are still preserved today. From an architectural point of view, the building was kept to its original architectural design, despite recently purchased modern technological lines of 2005, imported from the Czech Republic. Cemetery of Martyrs A large statue of a soldier with a raised fist overlooks Korça from the cemetery, reminding of soldiers who died during the Second World War. The “two wing”—shaped terraces hold dozens of tombs and a building with the names of soldiers on panels, many of whom died young, in their twenties.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 39 Lëndina e Lotëve Njihet si vendi i përcjelljes së mërgimtarëve në shek. XIX. Korça është qyteti i vetëm që ka një vend të tillë që ruhet, dedikuar zanafillës së mërgimit, kur “aty ku mbaronte qyteti” mes qirinjve dhe lotëve, gratë prisnin burrat e ikur, ose lajmin se janë gjallë dhe mirë. Gjatë shek. XIX, kjo lëndinë u kthye në tempullin e mërgimtarëve. Kur Korça kishte jo më shumë se 12 mijë banorë, “Lëndina e Lotëve” ishte vendi ku ndaheshin rrugët. Një shekull më parë, kjo lëndinë ndodhej buzë rrugës për në Manastir dhe Selanik, prej nga ku shqiptarët nisën mërgimin drejt Turqisë, Rumanisë, Bullgarisë dhe Amerikës. Mërgimi do të mbante gjallë jo vetëm ekonominë e qytetit, por edhe do të ndikonte në kulturën e vendit duke sjellë në vend atë që sot ka mbetur si trashëgimi nga e shkuara. Lëndina e lotëve që edhe sot mban të njëjtin emër, lëndinë ku dikur qahej, sot është një hapësirë rekreative për qytetarët. Parku “Rinia” Ky park është vendi i shëtitjeve dhe “puthjeve të para” për gjithë ata që jetojnë në Korçë. Sot parku është edhe një galeri e hapur e artit kontemporan të skulpturës në gur. Korça është qyteti i parë në Shqipëri që ka mirëpritur çdo vit skulptorë nga e gjithë bota që realizojnë veprat e tyre, duke i shtuar qytetit të Korçës një vlerë të spikatur që lidhet edhe me traditën e hershme të punimit të gurit në këtë qytet. Në këtë park mund të shijosh galerinë e hapur të skulpturave të artit modern në gur. Pazari Pazari është objekt me vlera të hershme historike, kulturore e artistike. Karakterizohet nga ndërtesa një dhe dy katëshe, rrugica të ngushta e një stil ndërtimi që tërheq vëmendjen e vizitorëve. Në shekujt e kaluar pazari ka qenë vendi i shkëmbimeve të tregtarëve që vinin jo vetëm nga Shqipëria, por edhe nga Turqia, Pazari i vjeter / Old Bazaar

Grassland of Tears “Grassland of Tears” was the route of exile during the 19th century. Korça is the only city that preserves such a place dedicated to the origins of migration. It was known as the place “where the city ended”; with candles and tears, women waited for men who had fled, or for news that they were alive and well. During the 19th century, people returned to the temple lawn of migrants. At the time when Korça had about 12,000 inhabitants, the “Grassland of Tears” was where the roads divided. The exile and return of people has left us a legacy; today, the area where the lawn once was still bears the name “valley of tears”. Nowadays is turned into a creative space for citizens. Rinia Park Here you can find an open gallery park with a sculpture collection. Korça was the first city in Albania to welcome sculptors from around the world to work here every year, relating the city to the ancient tradition of outdoor stone working. It is worthwhile visiting the place of “first kisses” for all those who live in Korça . Bazaar The Korça bazaar is characterized by oneand two-story buildings, narrow alleys, and a vast offer of goods ranging from fresh cheese, olives and other agricultural products to clothing, socks, and kitchen goods. The historical, cultural and artistic value of the bazaar is great, and the mere “experience” of its atmosphere attracts many visitors. During past centuries, the bazaar has been the site of exchange for traders not only from Albania, but also from Turkey, Greece, Trieste and Venice. Until several years ago, the bazaar was full of small inns and places to stay the

40 Çelësi i Korçës / your key to Korça Greqia, Trieste dhe Venecia. Ai ka qenë i shquar për hanet e vendosur njëri pas tjetrit ku ia vlen të veçohet Hani i Elbasanit dhe Hani i Manastirit, të cilët shërbenin si fjetore për njerëzit që vinin nga jashtë qytetit. Tregu me rreth 1.000 dyqane arriti kulmin e tij gjatë fundit të shekullit të XIX dhe fillimit të shekullit të XX. Në strukturën urbanistike të qytetit, pazari krijonte një ansambël më vete. Të dy pjesët e pazarit që ndaheshin nga lumi lidheshin me ura të drunjta, ndërsa rruga kryesore që vinte nga qyteti e kalonte lumin mbi një urë të gurtë me qemerë, sipër së cilës ngriheshin dyqane. Pazari është djegur tre here, por është ndërtuar sërish. Tani pazari vazhdon të funksionojë njëlloj si më parë dhe mbart vlera historike dhe monumentale.

night. The most famous was the Han of Elbasan, which served as a monastery, and also as a dormitory for people from out of town. The bazaar and market place reached its peak with over 1,000 stores and shopfronts during the late nineteenth and early twentieth century. According to the urban structure of the city, creates an ensemble in its own. Both parts of the bazaar that were separated by the river, were joined by wooden bridges, while the main road coming from the town crossed the river on a stone bridge archway, above which rose shopping stores. It burned down three times but was always rebuilt. Nowadays it continues to function just as before, giving significant historic and monumental meaning to the city.

Katedralja “Ngjallja e Krishtit” Katedralja është ndërtuar në vitin 1994, dhe i përket besimit ortodoks. Nga përmasat e saj

Orthodox Cathedral Built in 1994 as one of the largest cathedrals in Albania, the Orthodox cathedral of Korça is highly valued for

Katedralja Ortodokse / Orthodox Cathedral

cilësohet si më e rëndësishmja në Korçë dhe më e madhja në Shqipëri. Katedralja “Ngjallja e Krishtit” karakterizohet nga një ndërtim prej betoni, ka tre kate dhe zë një sipërfaqe prej 1800 metra katrorë. Ajo simbolizon rikthimin e praktikave fetare në një vend ku të gjitha fetë ishin ndaluar që nga viti 1967 deri në 1991.

its size and central location in the city. Comprising 1,800 square meters, the cathedral “Resurrection of Christ” is a concrete building with three floors. It symbolizes the return of religious practices in a country where all religion was banned, from 1967 to 1991.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 41 Hija në mozaik e Katedrales së Shën Gjergjit Dikur në të njëjtën vend ekzistonte një tjetër katedrale e quajtur Katedralja e Shën Gjergjit, ndërtesë me rëndësi historike, e cila gjatë fushatave antifetare të vitit 1968 u shkatërrua totalisht së ekzistuari. Shën Gjergji konsiderohet si mbrojtësi i qytetit të Korçës. Zona Këmbësore Një atraksion i ri turistik në qytet është edhe zona këmbësore. Në këtë bulevard ndodhen pjesa më e madhe e institucioneve publike në qytet si Qendra Kulturore “V. Mio”, Galeria “Guri Madhi”, Muzeu “Gjon Mili”, Muzeu i Arsimit, Biblioteka e qytetit, Shtëpia e The-

Mosaic shadow of the Cathedral of St. George Built by Anastas Lakce and located near the city library, there was once another cathedral called St. George’s Cathedral. Historically it was the largest stone building in Korça; unfortunately, it was destroyed during the anti-religious campaigns of 1968. However, St. George is still regarded a patron saint of the city of Korça.

Pedestrian Zone A new tourist attraction in town is the pedestrian area. In this boulevard are most public institutions in the city as the Cultural Center “V. Mio “Gallery” Guri Madhi “Mu-

Katedralja Shën Gjergjit / Shën Gjergji Cathedral

mistokli Gërmenjit etj. Në këtë zonë mund të gjeni butikë të shumtë veshjesh si dhe bar e restorante. Qendra kulturore “Vangjush Mio” Kjo qendër që njihet ndryshe dhe si Pallati i Kulturës është vendi ku zhvillohen aktivitetet më të shumta kulturoro-artistike, si koncerte, ekspozita pikture, fotografie, etj. Brenda saj ndodhet dhe galeria “Guri Madhi” si dhe Muzeumi “Gjon Mili”. Muzeu “Gjon Mili” Fotografi amerikan me origjinë shqiptare Gjon Mili, tani ka një kënd muzeal në qyte-

seum” Gjon Mili “, Museum of Education, City Library, the Germenj Themistokli House etc. In this area you can find many boutique clothing as well as bar and restaurants “Vangjush Mio” Cultural Center This building housed the City Hall during the 1930s. It was one of the most important buildings that marked a return to modern architecture in the city, following the Italian model. Today the Cultural Centre is the most important cultural and artistic hub in the Korça Region, with the Photo Gallery “John Milli,” the Lira Choir, the Scanderbeg Ensemble, and the City Band.

42 Çelësi i Korçës / your key to Korça tin e origjinës së tij, Korçë. 15 foto të realizuara nga fotografi me famë botërore janë ekspozuar në ambientet e brendshme të Qendrës Kulturore “Vangjush Mio” në një sallë të veçantë. Gjon Mili njihet si fotografi që përdori për herë të parë flashin elektronik dhe fotografimin e lëvizjes. Gjon Mili u lind më 24 nëntor 1904 në Korçë. Në moshën 5 vjeçare familja e tij emigroi në Rumani. Atje Mili ku kreu shkollën e mesme dhe në moshën 19vjecare u nis drejt Amerikës. U diplomua në Institutin e Teknologjisë së Masaçusetit inxhinier ndriçimi. Gjatë kësaj kohe u mor me artin fotografik. Biblioteka “Thimi Mitko” Biblioteka ndodhet në qendër të qytetit dhe ka një fond të konsiderueshëm librash, një sallë interneti falas për të gjithë abonentët e saj, sale takimesh si dhe ambjente të tjera . Muzeu Oriental “Bratko” Muzeu i Artit Oriental “Bratko” u çel në qershor të vitit 2003 duke përmbushur ëndrrën e Dhimitër Borjes (1903-1990), artist, fotograf dhe koleksionist artit aziatik dhe antikuareve. Borja ka lindur në Korçë, ndonëse ai udhëtoi shumë nëpër botë dhe u vendos në Amerikë gjatë pjesës më të madhe të jetës së tij. Në këtë muze ekspozohen 432 objekte si: piano, altar kinez, veshje për gra japoneze, funde e rripa Muzeu Bratko / Bratko Museum kineze, shpatë indoneziane, medalje europiane, piktura japoneze, fotografi të ndryshme, të cilat Borja i ka realizuar kur shërbente në Ballkan me mision të OKB-së. Pamjet fotografike janë krejt të veçanta. Ato tregojnë historinë shoqërore e kulturore menjëherë pas luftës

“Gjon Mili” museum American photographer Gjon Mili with albanian origin, now has a museum corner in the city of its origin, Korçë. 15 world famous photos taken by the photographer are exposed in the Cultural Center “Vangjush Mio” in a separate room. Gjon Mili is known as the photograph who used for the first time electronic flash photography movement. Gjon Mili was born on November 24, 1904 in Korçë. At the age of 5 his family emigrated to Romania. There he did the high school and at the age of 19 he went to America. He graduated in the Institute of Technology of Massachusetts as lighting engineer. During this time he dealt with photographic art. “Thimi Mitko” Library The library is located in the city center and has a considerable fund of books, a free internet room for all its subscribers, sale meetings and other facilities Bratko Oriental Art Museum The Bratko Oriental Art Museum was opened in June 2003, fulfilling the dream of Demetrius Borjes (1903-1990) — artist, photographer and collector of Asian art and antiques. Borja was born in Korça , travelled around the world and settled in America. As an immigrant he personally experienced many of the struggles of the 20th century. Among some 432 artifacts, you can find a piano, Chinese altar, traditional Japanese clothing, traditional belts Chinese skirts, an Indonesian sword, European medals, Japanese paintings, oriental rugs, as well as various photographs that Borja acquired while

Çelësi i Korçës / your key to Korça 43 si dhe rolin e rëndësishëm që luajti gjeneral serving in the UN Mission for the Balkans Reconstruction during 1945-46. The phoMacarthuri në rindërtimin ekonomik dhe institucional të Japonisë. Arkivisti Zobel për tographs found in the halls of the museum depict immediate post-war social and Borian thotë:” Ai ishte një gjeni. Ai erdhi në cultural history, as well as the important këtë vend pa asgjë dhe me punën e tij arriti të bëhej i famshëm. Kjo mjafton për të role played by General MacArthur in the economic and institutional reconstruction treguar karakterin e tij të fortë”. Muzeu Arkeologjik/ ArchaeologicalofMuseum Japan. In the words of archivist Zobel Hapur: Hënë – Premte / Hyrja: 100 lek for Borian: “He was a genius. He came to this country with nothing; he managed to Muzeu Arkeologjik Muzeu u krijua në vitin 1985 dhe mori formë become famous through his work, and this shows his strong character. më të gjërë e më të plotë pas riorganizimit të Open: Monday- Friday tij në vitin 1990. Ky muze është vendosur në Price of ticket:100 lek dy banesa karakteristike korçare të fillimit të shekullit të XIX, të cilat për vlerat arkiArchaeological Museum tektonike të tyre janë shpallur monumente The National Archaeological Museum, eskulture. Muzeu Arkeologjik Kombëtar është i tablished in 1985, became broader and veçantë në llojin e vet ai është përqëndruar more complete after a re-organization in në prehistorinë e zonës juglindore, e fillon 1990. This museum is located in one charnga periudha neolitike dhe deri në fazën acteristic house of Korça in the early 19th century, and e zhvilluar të due to their epokës së hekarchitectural urit. Në këtë value are demuze janë përclared monufaqësuar disa ments of culvendbanime të ture. rëndësishme It is unique prehistorike si in its kind. Maliqi, Potgoria, Starting from Dunaveci, Trathe Neolithic jani e përmbyllet period (6000 me një sezon të BC) until the vogël të periudEarly Medihave pas preeval (Century IX –century historike. Tek Muzeu Arkeologjik Kombëtar ka rreth 1.200 XII AD). The museum contains important documents and artifacts representing objekte të ekspozuara, shumica me përkatësi nga epokat e neo-eneolitike, bronzit dhe prehistoric settlements, such as Potgoria, Vashtmia, Maliqi, Dunaveci, and Tren. epokës së hekurit. There are about 1,098 items on display, Hapur: Hënë – Premte most belonging from the Neolithic Age till Hyrja: 100 lek Early Medieval Period. Open: Monday- Friday Lagjet e vjetra të Korçës Price of ticket:100 lek Lagjet e vjetra të Korçës gjenden në lindje të qytetit, mbrapa kishës “Ringjallja e Krishtit”, në hyrje të bulevardit “Republika” dhe Old neighborhoods of Korca atij “Shën Gjergji”. Në përgjithësi shtëpitë Old neighbourhoods are situated to the east e vjetra janë të mirëmbajtura dhe e meri- of Korça, behind the Ringjallja e Krishtit Catojnë të vizitohen. Në dhjetëvjeçarët e parë thedral, at the intersection of the Republika të shekullit të XX me pasurimin e borgjezisë, Boulevard and the Shën Gjergji Boulevard. kontrasti në mes të zonës së vjetër të qytetit, Overall, the old houses are in good shape, që shtrihej në lagjet Penço e Manço (zonat and are worth visiting. Following the bour-

44 Çelësi i Korçës / your key to Korça mbi monumentin e Luftëtarit Kombëtar) u bë mjaft i dukshëm. Ndërsa, në anën e vjetër të qytetit binte në sy urbanistika tipike e qendrave mesjetare ballkanike me rrugica të ngushta me dredha dhe me banesa të ulëta, të pasistemuara, në lagjet e pjesës së re rrugët ishin të drejta dhe formonin parcela ndërtimi. Varrezat e ushtarëve francezë Këto varreza gjenden në verilindje, pikërisht në dalje të qytetit. Ju duhet të merrni rrugën e bulevardit “Republika”, pasi keni arritur pranë stadiumit, merrni rrugën në të djathtë që zgjatet nga stadiumi. Varreza gjendet 1 kilometër në të majtë dhe përmban 640 varre. Në të janë varrosur ushtarët francezë të rënë këtu në Luftën e Parë Botërore. Qytetarët korçarë janë kujdesur gjithnjë për këtë varrezë të çuditshme. Skulpturat Monumentale Monumenti i Luftëtarit Kombëtar ose sic njihet ndryshe ”Ushtari i panjohur” ndodhet në zonën këmbësore të qytetit dhe është ndërtuar nga Odhise Paskali më 1932. Monumenti i Luftëtarit Kombëtar u bë frymëzim i atdhedashurinë si dhe përçues i patriotizmit shqiptar. Tek kjo vepër dallojmë vlera të një krijimi të fuqishëm realist. Aty mishërohen cilësitë e luftëtarëve të penës e të pushkës të rilindjes sonë kombëtare. Ky monument është jo vetëm ndër sklupturat e para monumentale, por edhe ndër më të mirat. Monumenti i Themistokli Gërmenjit ndodhet brenda lulishtes me të njëjtin emër dhe është ndërtuar në 1932 nga Odise Paskali Monumenti ”Naim Frashëri” ndodhet në rrugën “28 Nëntori” dhe është ndërtuar nga Avni Bilibili më 1956. Monumenti ”Partizani” pranë varrezave të dëshmorëve tek kodrat e qytetit i cili është ndërtuar nga Avni Bilbili, Piro Dollaku e Ilia Xhano në vitin 1969 Busti “Mihal Grameno” ndodhet përballë spitalit dhe është ndërtuar në vitin 1969 nga Montas Dhrami.

geoisie’s enrichment in the first decade of the 20th century, the contrast between the new part and the old part of the city, which encapsulated the Penço and Manço Neighbourhoods (the neighbourhoods further down the Monument to the National Fighter), became highly noticeable. Whereas the old part of the city revealed the typical urban planning of the Balkan medieval centres with narrow winding alleys and low buildings, the neighbourhoods in the new part of the city, especially the Barç Neighbourhood, were characterised by straight roads that formed building blocks. Cemetery of French Soldiers They are located to the north-east of city, precisely at the outskirts of the city. You should take the Republika Boulevard. Once past the Stadium, take right on the road adjacent to the Stadium. The Cemetery is 1 kilometre from the Stadium on the left, and houses 640 tombs. French soldiers, who fell here during the First World War, are buried there. The citizens from Korça have always taken care of this cemetery Monumental Sculptures A sculpture by Odhise Paskali created in 1932, Monument to National Fighter, also known as the “Unknown Fighter,” is located on the Gjergj Kastrioti Boulevard. Monument to National Fighter became a reference for Albanian patriotism. It represents the values of power and creation. It is raised in an effort to pay tribute to the Albanian Renaissance men who fought with pen and rifle. This Monument is one of the first monumental sculptures of its kind. Another sculpture by Odise Paskali created in 1932, the Monument to Themistokli Gërmenji is located within the garden of its kind. A sculpture by Avni Bilbili created in 1956, Monument to Naim Frashëri is located at the 28 Nëntori Street. A sculpture by Avni Bilbili, Piro Dollaku and Ilia Xhano was created in 1969, Monu-

Çelësi i Korçës / your key to Korça 45 Busti “Naum Veqilarxhi” ndodhet në Blv. “Fan Noli” dhe është ndërtuar në vitin 1974

ment to Partizani (Partisan) is located close to the Martyrs’ Cemetery on the city’s hills.

Busti “Tre kokat” (Naum Veqilarxhi, Thimi Mitko dhe Asdreni) ndodhet pranë bibliotekës dhe është ndërtuar nga Vladimir Topi, Avni Bilbili dhe Vladimir Kaçaku në vitin 2002.

A sculpture by Montas Dhrami created in 1969, Bust to Mihal Grameno is situated in front of the Hospital.

Obelisku ABC në oborrin e muzeut “Mësonjëtorja e Parë Shqipe” është ndërtuar nga Naumaq Mara në vitin 1987. Busti “Koci Bako” që ndodhet tek Blv. “Republika” është ndërtuar nga Dhimitër Çani në vitin 1950.

Tradita dhe zakone

Krahinat etnografike të rrethit janë: Gora, Opari, Devolli dhe Prespa. Traditat zejtare të rrethit kanë qenë: punimi i leshit (shajaku, guna, cibuni, qilimat), prodhimi i lëkurave të trasha prej pambuku, apo punimi i drurit. Voskopoja dallohej për prodhimin e shajakut për eksport, Dardha për punimin e drurit, Bradovica për punimin e enëve prej balte, Progri për ndërtimin e banesave dhe Opari për punimin e drurit e për shtrimin me kalldrëm.

Tipi i banesës

Tipi i banesës popullore korçare ka qenë ai me çardak, por në fshatra janë përhapur mjaft edhe banesat e tipit qytetar. Kangjellat dhe dekoracionet me skulptura guri janë një element tradicional i arkitekturës së shtëpive korçare. Gjithashtu qyteti i Korçës spikat për zbukurimin e oborrit me lule (trëndafila, tulipanë, jargavanë, ortanca etj) dhe ekzistencën e puseve apo çezmave shumëvjeçare. Kalldrëmet e lagjeve të vjetra të qytetit janë gjithashtu një karakteristikë dalluese të qytetit të Korçës.

Veshjet popullore

Në veshjet për burra, tipi më i përhapur deri në fund të shekullit XIX ka qenë veshja me fustanellë e cila më

Created in 1974, the Bust to Naum Veqilarxhi is located at Fan Noli Boulevard. A sculpture by Vladimir Topi, Avni Bilbili and Vladimir Kaçaku created in 2002, the Bust to Tre kokat (Three Illustrious Men) (Naum Veqilarxhi, Thimi Mitko and Asdreni) is situated close to the Library. The ABC Obelisc, located in the Mësonjtorja e Parë Shqipe Museum courtyard, was created by Naumaq Mara in 1987. A sculpture by Dhimitër Çani realised in 1950, the Bust to Koci Bako is located at the Republika Boulevard.

Traditions and Customs

Gora, Opar, Devoll and Prespa comprise the ethnographic regions in the District. The District had established traditions in wool processing (homespun wool flannel, woollen cloak, kneelength cape made of thick white flannel, carpets), processing of thick cotton material, and wood processing. Voskopoja was famous for the production of the homespun wool flannel destined for export, while Dardha was known for the wood-processing, Bradovica known for the earthenware processing, Progri for its construction of buildings, and Opar for the wood processing and the cobbled-paved streets.

Type of Dwelling

Traditionally, the typical Korça dwelling had a wooden-floored open balcony. However, the urban dwelling was not a rare occurrence across the villages. The iron balustrades and stone sculptured decorations comprise a traditional element in the architecture of the Korça dwelling. A Korça dwelling courtyard is typically full of flowers (roses, tulips, and lilacs), with many-year old wells or springs. Cobblestoned city’s older neighborhoods are also a distinctive feature of the city of Korca.

46 Çelësi i Korçës / your key to Korça vonë u zëvendësua me poture. Në veshjet për gra tipi më i përhapur ishte me këmishë të gjatë e një përparje. Karakteristike për veshjen e grave korçare janë brezat e paftat metalike me dekoracione të larmishme. Shumë të bukura dhe të rehatshme kanë qenë këpucët korçare të grave si dhe ato për burra me xhufka që u përhapën jo vetëm në krahina të tjera të Shqipërisë, por edhe në vendet fqinje si Greqia.

Serenatat

Serenatat korçare janë këngë lirike karakteristike që këndohen të shoqëruara me kitarë. Me to Korça është bërë e famëshme në të gjithë Shqipërinë. Serenatat shquhen për ëmbëlsinë e ndjenjave të holla dhe mënyrën orgjinale se si i këndojnë dashu-

Folk Costumes

By late 19th century, the fustanella1 was the commonest male dress. Later on, it was replaced by the poture.2 The commonest female dress included a long shirt and an apron. Metallic belts and plates with decorated elements were characteristic of the Korça female dress. The tasselled shoes worn by females and males in Korça, which were picked in other areas in Albania and neighbouring countries, including Greece, were very beautiful and comfortable.

Songs (Serenades)

Korça serenades are characteristic lyrical songs accompanied by guitar, which have made Korça famous across Albania. Extolling refined feelings, the serenades represent an original way of cherishing love. The

Karnavalet e Korçës / Korca Carnivals

risë. Ato janë kënduar poshtë dritareve të vajzave çapkëne korçare, pranë kangjellave të oborreve me lule, dhe rreth e rrotull tavolinave mbushur me ushqime dhe pije tradicionale. Serenatat lulëzimin e tyre e patën në vitet ‘30. Megjithatë ato vazhdojnë të këndohen edhe sot në çdo familje korçare apo baret dhe restorantet me muzikë live.

Karnavalet dhe ballot

Festa e Karnavaleve, është një ndër aktivitetet që e bënë Korcën të famshme në të gjithë vendin. Karnavalet nuk kanë kuptim nëse nuk përmenden si Karnavalet e Ko-

location chosen to perform these songs is in harmony with the feelings articulated through them. You expect to hear them being sung next to decorative courtyard iron balustrades, and below windows, with the Korça playful young girls appearing behind the curtains. Serenades thrived in the thirties. However, serenades are still sung in every Korça household, or at bars and restaurants where music is performed live. 1 White pleated kilt that forms part of the Tosk ethnic costume for men 2 Traditional white woolen pants worn by men in some Tosk regions, with a loose waist and narrow legs ending at the calf.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 47 rçës. Festimi i Karnavaleve në qytet që përkon me çeljen e sezonit turistik në qershor është një nga festat më të njohura të qytetit duke sjellë me vete dhe një numër të madh vizitorësh vendas apo të huaj. Një traditë po aq e njohur janë edhe ballot, që organizohen nga grupe shokësh e miqsh me raste festash të veçanta. Kjo traditë u soll në Korçë nga korçarët emigrantë në Europë apo SHBA.

Panairet Korça njihet dhe për panairet e veçanta të organizuar në periudha të ndryshme të vitit. Mund të përmendim Panairin e Poçerisë që zhvillohet javën e Pashkëve ortodokse duke risjellë traditën e vjetër korçare të blerjes së baltës gjatë kësaj jave. Nuk mund të lëmë pa përmendur dhe Panairin e Krishtlindjeve që për më tepër shoqërohet nga një a tmosferë e mrekullueshme festive në qytet. Në këtë periudhë Korça merr një shkëlqim dekorativ si në asnjë qytet tjetër. Ia vlen ta vizitoni!

Korça – Qyteti i festave Gjithmonë e më tepër Korça po e meriton sloganin turistik “Qyteti i Festave”. Karnavalet; Festa e birrës; Festa e lakrorit; Festivali i ushqimit; Kolonia Ndërkombëtare e Piktorëve; Simpoziumi Ndërkombëtar i Skulptorëve, Panairi i Fundvitit; janë vetëm disa nga aktivitetet që zhvillohen çdo vit

Carnivals and Balls

The Carnival is one of the events that are most frequently associated with Korça. The Korça Carnival adds value to the Carnivals overall. Celebration of the Carnival in the city coincides with the opening of the tourist festival season in June. The Carnival is a festive occasion to which many locals and visitors look forward. An equally famous tradition is established by the balls arranged on special occasions. This tradition was first introduced in Korça by the people from Korça who had immigrated abroad.

Fairs

Korça hosts special fairs at different periods of the year. One of them is the Pottery Fair, which takes place during the Orthodox Easter week. It echoes the old Korça tradition with the purchasing of earthenware being highlighted. Another one is the Christmas Fair, which takes place amidst a wonderful festive atmosphere and decorations which compares to no other city at this time.

Korça – City of Celebrations Korça is credited for being the city of celebrations. The Carnival, the music fest day, the Beer fest, the Lakror3 fest day, the painters’ international colony, and the sculptors’ international symposium, are 3 Large round pie filled with some combination of vegetables, eggs, cheese and meat.

48 Çelësi i Korçës / your key to Korça në qytet. Ju duhet patjetër të keni me vete kalendarin e aktiviteteve që publikohet çcdo vit nga Bashkia e qytetit, për të mos humbur asgjë nga gjallëria dhe atmosfera festive që rrëmben qytetin në këto ditë e netë të paharruara.

Festat dhe Aktivitetet Kryesore Konkursi Ndërkombetar i Fotografisë “Sotir” Nën emrin e fotografit të madh korçar Kristaq Sotir, njërit prej profesionistëve që ndërtuan traditën e fotografisë në Shqipëri , në qytetin e Korçës zhvillohet Konkursi Ndërkombetar i Fotografisë. Fotografë nga vende te ndryshme të botës, qëndrojnë për disa ditë në Korçë dhe konkurrojnë me punët e tyre që qëndrojnë të ekspozuara në galerine “Guri Madhi” të qytetit. Festivali Ndërkombëtar “Karnavalet e Korçës” Korça e njohur per Karnavalet e famshme, e ka rikthyer ketë traditë duke u shndërrur në një nga festat me të bujshme në qytet. Në këtë ditë parakalojnë me madhështi para mijera qytetarëve trupa karnavalesh vendase dhe të huaja duke krijuar në qytet një atmosferë të paharrueshme. Festa e Lakrorit Lakrori i famshëm me dy petë i Korçës, është shndërruar në një festë popullore për qytetin dhe jo vetëm. Në muajin korrik, në parkun e qytetit, gra korçare do të hapin petë para syve kureshtarë të vizitorëve që mezi presin të shijojnë lakrorin e sapopjekur në sac.

only a number of the events hosted in the city on a yearly basis. You should by all means carry along the Calendar of Events so as not to miss out the liveliness and festive atmosphere enveloping the city during these unforgettable days and nights.

International Events “Sotir” International Photography Competition The ”Sotir” International Photography Competition is named after Kristaq Sotiri, a professional photographer, who hepled to establish the tradition of photography. Photographers from different countries, come to Korça to present their work in this competition. Their photos are exhibited in the ”Guri Madhi” Art Gallery. Korça Carnivals Korca is well known for her famous Carnival. It has revitalised this tradition, creating one of the most sensational activities of the city. In June, local, national and international groups will parade in front of thousand of citizens and visitors. Come and enjoy unforgettable celebration. Pie Fest Inspired by the famous Korca pie “The Lakror”, the Pie Fest , has become a popular event for the city. In July, in the city park, women from Korca in front of the curious eyes of visitors can bake “Lakror” in the traditional way. Music, child program and other surprises will be part of this special event of the city. Food Festival Food Festival is an opportunity for all Korca citizens’

Çelësi i Korçës / your key to Korça 49 Muzikë, program për femijë dhe te tjera surpriza janë gjithshtu pjesë e festës me të veçantë të qytetit. Festivali i Ushqimit Një mundësi për të gjithe qytetarët korcarë si dhe për vizitorët e saj, për të shijuar ofertat promocionale të restoranteve dhe picerive ne Korçë dhe rrethinat e saj. Që prej qershorit dhe deri në shtator, çdo të merkurë, ju mund të hani mirë dhe lirë në të gjitha restorantet, tavernat dhe piceritë që janë pjesë e Festivalit të Ushqimit. Festa e Birrës www.festaebirres.com Festa e Birrës shënon kulmin e sezonit turistik për qytetin e Korçës. Bazuar në traditën e hershme që qyteti i Korçës ka për prodhimin dhe tregëtimin e birrës, Bashkia Korçë organizon në muajin Gusht që prej vitit 2007 e deri më sot Festën e Birrës. Në këto vite histori festa ka shënu-

and its visitors to enjoy the promotional offers of the restaurants and pizzerias of Korca city and its surroundings. You can eat good and cheap in all restaurants, taverns and pizzerias, which are part of Food Festival, from June to September, every Wednesday. Beer Fest www.festaebirres.com Summer events reach their peak with the organisation of the biggest fest of the year “Beer Fest”. Based on the ancient tradition of Korca for the production and marketing of beer, Korca Municipality organizes in August since 2007 until today Beer Fest. The number of participants from Albania, and various countries of the world have increased each year. Also in terms of performance the quality of service has been improved. Beer Fest was honored in 2010 by the Ministry of Tourism, Culture, Youth and Sports

Festa e Birres / Beer fest

www.festaebirres.com ar rritje jo vetem në drejtim të numrit të pjesëmarrësve nga Shqipëria dhe vende të ndryshme të botës, por edhe në drejtim të performancës së cilësisë së shërbimit që ofrohet. Festa e birrës është nderuar në vitin 2010 nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve me Çmimin Shqiptar të Turizmit. Kolonia Ndërkombëtare e Piktorëve “Ditët e Mios” Kolonia e piktorëve, që zhvillohet çdo vit në qytet, mori emrin e piktorit të famshëm korçar Vangjush Mio. Piktorë nga Shqipëria dhe jashtë saj janë tashmë pjesë e kësaj kolonie. Për piktorët, Korça mbetet një stu-

with Albanian Tourism Award. The International Painters Colony “Mio’s Days” The painters colony was named after the famous Korça painter Vangjush Mio and aims to establish communication among participants and promote the city’s cultural asset. Painters from Albania and abroad will treat Korça as an open studio,exploring the city to enspire their talent. Santa’s Parade During the annual Santa Parade, the cuty enjoys a carriage drawn Santa, locally known as “Babagjyshi” accomaied by

50 Çelësi i Korçës / your key to Korça dio e madhe, me hapësira për t’u eksploruar, befasuese për pasurinë që mbart, e cila është mjaft frymëzuese për të ushtruar talentin e tyre. Aktiviteti synon jo vetëm vendosjen e urave të komunikimit mes artistëve, por sidomos promovimin e vlerave të qytetit. Parada e Babagjyshit Çdo fund dhjetor, babagjyshi i vitit të ri me karrocë dhe shumë babagjyshë të tjere të vegjël bëjnë paradën tradicionale në bulevardet kryesore të qytetit, që finalizohet në zonën këmbësore të qytetit. Dhurata, muzikë, argëtim dhe surpriza për fëmijët në prag të ndërrimit të viteve. Panairi i Fundvitit Me sloganin “Festojmë edhe në dimër” dhe nën dekorin e mrekullueshëm që vesh qytetin në muajin dhjetor, Korça organizon Panairin e Fundvitit, të vetmin e këtij lloji në Shqipëri. Atmosferës festive, i shtohen shtëpitë e drurit, lodrat, ëmbësirat, pijet tradicionale ( vera e nxehtë) ,mollët e pjekura, gështenjat, muzika në shesh, ekspozita të hapura etj. Skluptura e Parkut Qyteti i Korçës mirëpret çdo vit skulptorë nga vende të ndryshme të botës, të cilët marrin pjesë në Simpoziumin Ndërkombëtar “Skulptura e Parkut”. Skulptoret i shtojnë çdo vit skulptura të reja koleksionit unikal të skulpturave të parkut në gur, të cilat prej disa vitesh zbukurojne Parkun “Rinia” të qytetit të Korçës. Skulptorët punojnë në ambientet e hapura të parkut, duke tërhequr vëmendjen e qytetarëve të shumtë. Korça është qyteti i parë në Shqipëri që ka mirëpritur çdo vit skulptorë nga e gjithë bota, që realizojnë veprat e tyre, duke i shtuar Korçës një vlerë të spikatur, që lidhet edhe me traditën e hershme të punimit të gurit në këtë qytet.

Kamping

Për kamping sugjerohen fshatrat turistike përgjatë liqenit të Prespës, Voskopoja, Dardha, Vithkuqi, Bilisht, etj. Kampingu organizohet në mënyrë individuale.

many other santas as they parade through the city. There are presents, music and entertainmen, including many surprises for the children. The end year fair With the slogan “Korça celebrates even in winter” and under the wondeful decorations that cover the city in December, Korca organises its end year holiday fair, the only one in Albania. The festive atmosphere is enhaced with wooden houses, toys sweets, traditional drinks (hot wine), baked apples,music and open exhibitions. The International Sympozium “ Sculpture of the Park” Korca city welcomes every year sculptors from different countries of the world, who take part in the International Symposium “Sculpture Park.” Sculptors add new stone sculptures every year to the unique collection of park sculptures, which for several years adorn the Park “Youth” Korca. Sculptors working in open environments of the park, attract the attention of many citizens. Korca is the first city in Albania that has welcomed every year sculptors from around the world, to realize their works, giving to Korca city an outstanding value, which is related to the ancient tradition of stone working in this city.

Camping The tourist villages along Lake Prespa, Voskopoja, Dardha, Vithkuq, and Bilisht, are suggested as the best options for camping. Camping is arranged on an individual basis.

Cooking and Drinks Korça is famous for its traditional delicious meals. It is known for two-layered pie, the lakror, cooked on the baking dome, the Lake Prespa carp-based dishes, the famous bleak-based dishes, and the wild animal and bird-based dishes. The Korça

Çelësi i Korçës / your key to Korça 51

Kuzhina dhe pijet Korça shquhet për gatime tradicionale e gjellë të shijshme. Është për t’u përmendur byreku ose lakrori me dy petë i pjekur në saç, gatimi i peshkut krap i cili gjendet në liqenin e Prespës, cironkat e famshme si

dhe gatimi i kafshëve të egra dhe shpendëve. Gjellët karakteristike korçare janë: petanik me fasule, lakror,

përvëlak i ardhur, lakror me qumësht, kërnacka etj. Vithkuqi përmendet për arrat dhe çajin me nam, për mishin e pjekur dhe bulmetin. Në Dardhë nuk duhet të ikni pa provuar të famshmin lakror me dy petë të pjekur në saç.Shumë të veçanta dhe të shijshme janë ligavecët e Dardhës, kërmijtë, kërpudhat e vendit dhe baçori ose lakrori me miell misri.

characteristic dishes include the petanik4 filled with white beans, the lakror, risen përvëlak5, the lakror prepared by sprinkling milk over the layers, and the rolled meat patties. Vithkuq is famous for its nuts,

tea, and roasted meat and diary products. You should not leave Dardha unless yo-

have tasted the famous two-layered lakror cooked on the baking dome. You will find the Dardha processed snails, mushrooms or corn flour lakror quite delicious. 4 Pasty made with flat layers of dough alternating with fillers such as meat, rice, or beans 5 Thin corn bread prepared in boiling water.

52 Çelësi i Korçës / your key to Korça Në Boboshticë ju mund të shijoni kuzhinë tradicionale shqiptare tek restorant Antoneta me specialitete të kuzhinës si mishi i pjekur dhe lakrori në saç, tek restorant Panorama do të provoni kuzhinë tradicionale korçare të ndërthurur me atë greke, apo tek restorant Aleksandër në Zarroshkë të Prespës ku përveç gatimeve tipike tradicionale shqiptare shijohen asortimente të veçanta si tavë peshku, krap, mrenjë, klen si dhe cironkat e famshme të skuqura të njoma dhe të thata. Karakteristikë për zonën e Prespës përveç gatimit të peshkut janë dhe specat ose piperkat e mbushura me gjizë, me hudhra apo lakër, byreku dhe gatimet e mishit. Përveç gatimeve tipike shumë të veçanta nuk mund të linim pa përmendur rakinë e manit që prodhohet në Boboshticë apo rakinë e Dardhës që prodhohet në fshatin me të njëjtin emër. Nuk mund të lini pa provuar dhe birrën e famshshme të Korçës, të parën birrë në Shqipëri.

Receta të gatimit korçar Lakror me qumësht Përgatitet brumi i byrekut dhe lihet të pushojë 10-15 minuta mbuluar me pecetë. Ndërkohë valohet qumështi. Në anën tjetër Objekte Kuzhine / Cuisine ustensils rrihen vezët me sheqer, miell misri të situr, pak ujë dhe hidhen në qumështin e valuar. Zihet deri sa masa të trashet dhe hiqet nga zjarri, lihet të ftohet pak, mbuluar me kapak që mos të krijojë kore. Hapen petët të holla si për byrek, lyhet tava, shtrohen petët duke i nxjerrë përgjysmë anës tavës dhe duke i spërkatur me gjalpë. Hidhet masa e përgatitur (qulli), spërkatet me gjalpë, mblidhen petët me rrudha duke lënë mesin bosh. Spërkatet me gjalp dhe piqet. Për një masë duhen: miell, 2 gota uji. Për kremin: Qumësht 4 gota uji, miell misri 4 lugë gjelle, vezë 2 kokrra, sheqer 5-6 lugë gjelle, gjalpë 3-4 lugë gjelle.

In Boboshtica, you can enjoy Albanian traditional cooking at the Antoneta Restaurant, with its specialties including roasted meat and lakror cooked on the baking dome, as well as the Panorama Restaurant, which combines Korça traditional cooking with Greek cooking. At Zarroshka, Prespa, the Aleksandër Restaurant offers both the Albanian traditional cooking, and special fish-based dishes, including fish cooked in a roasting pan, carp, white chub, and the famous bleak fried either fresh or dried. Besides the fish dishes, the Prespa area is well-known for the paprika filled with curd, garlic or cabbage, the pie and meat dishes. Worth-mentioning is also the mulberry rakia produced at Boboshtica, or the Dardha rakia produced in the village with the same name. You can not leave without having first tasted the famous Korça beer, the top beer in Albania.

Korça Cooking Receipts Lakror sprinkled with milk Prepare the dough for the pie. Cover it with a cloth, and leave it for 10-15 minutes to rise. In the meantime, bring the milk to boil. Scramble the eggs and mix them up with sugar, sieved maize flour, and some water. Pour the boiled milk on to the mix. Put the mass to cook until thickened, and remove from oven. Cover it so to avoid crust-forming and leave it to cool for a while. Roll out the dough to form thin layers as those intended for the pie, oil the baking pan, lay down the layers letting them to fall over the baking pan edge, sprinkling them with butter. Pour the mix (mash), sprinkle it with butter, roll up the layers forming wrinkles, and leave the middle part empty. Sprinkle it with butter and put it into oven to cook. For one portion:

Çelësi i Korçës / your key to Korça 53 Petanik me fasule Në fillim përgatiten fasulet që gjatë zierjes u hidhet qepë e grirë hollë dhe pak vaj ulliri e kripë. Përgatitet brumi i byrekut: hapen petë të holla, lihen 3-4 fije mënjanë dhe të tjerat piqen. Shtrohen petë të pjekura 2 e nga 2, shtresë fasule, dhe përsëri petë. Në fund vihen 1-2 petë të papjekura. Spërkatet me lyrë dhe piqet në furrë. Për një tavë mesatare duhen: 3-4 gota miell gjysëm gote vaj 1 filxhan çaji me fasule 1 kokërr qepë mesatare 3 lugë gjelle vaj ulliri gjysëm filxhan çaji niseshte Kërnacka (qofte të Korçës) Mishi i grirë i deles dhe i viçit përzihen bashkë në një enë, shtojmë piper të kuq djegës (piperka), rigon, vezë sa të mpiksen. I japim formën që duam vetë dhe i skuqim në një tigan me vaj të nxehtë. Kërnackat shërbehen

Lakror

flour, 2 glasses of water For the cream: 4 glasses of milk 4 spoonfuls of maize flour, 2 eggs 5-6 spoonfuls of sugar, 3-4 spoonfuls of butter Petanik with white beans Start preparing the white beans. Put them in a pot. Add finely sliced opinion, olive oil and salt, and leave it to boil on the oven. Prepare the dough for the pie: roll out fine layers, leave 3-4 of them aside, and bake the rest. Lay down two baked layers, put a lawyer of white beans, and then, again two baked layers. Lay down 1-2 unbaked layers on top. Sprinkle with fat, and put it into the oven to cook. For one baking pan: 3-4 water glasses of flour, half a water glass of oil, 1 tea cup of white beans, 1 average onion, 3 spoonfuls of olive oil, half a tea cup of starch

54 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Çelësi i Korçës / your key to Korça 55 Itinerare të sugjeruara Itinerare të sugjeruara Sugested tours destinations Favourite

Korçë – Mborje – Kamenicë Korçë-Boboshticë-Dardhë Korçë-Voskopojë Korçë-Vithkuq Korçë-Prespë e Madhe Korçë-Tren-Prespë e Vogël Korçë-Bilisht Korçë-Maliq-Gorë

56 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Korçë – Mborje – Kamenicë

Korça – Mborja – Kamenica

Mborje

Nëse lini pas periferinë juglindore të Korçës brenda pak minutash, përgjatë një rruge prej 5 kilometrash të asfaltuar, do të arrini në Mborje. Kjo është një grumbull banesash që mund t’i përkufizoni edhe si fshati më i afërt i Korçës edhe si një lagje periferike e saj, sepse banesat e ngritura kohët e fundit e kanë bashkuar Mborjen me

If you leave Korça to the southeast and drive or walk for 5 kilometres along the asphalted road, you will be arriving at Mborja in a matter of minutes. It is the closest represented by a cluster of typical dwellings to Korça it can now be considered a neighbourhood on its outskirts, since the recently constructed buildings have combined Mbo-

Kisha e Mborjes / Ristozi church in Mborje

qytetin. Në Mborje mund të bëheni kuriozë nga disa godina të mëdha të pasuvatuara. Janë mbetjet e zonës industriale të Korçës, e cila ka qenë një nga qytetet më të zhvilluara gjatë periudhës komuniste. Minierat e njohura të qymyrgurit në Drenovë dhe në zonën përreth kanë funksionuar që në periudhën osmane. Në Mborje ka disa lokale ku shërbehet kafe turke dhe raki mani ose kumbulle e prodhuar nga vetë fshatarët. Monumenti më i rëndësishëm për tu vizituar këtu është Kisha e Ristozit ose e Ngjitjes së Krishtit. Një shënim në gjuhën greke, që ndodhet në anën e djathtë të hyrjes e daton ndërtimin e kësaj kishe në 898-tën. Festa e Shën Ristozit festohet 40 ditë pas Pashkës së Madhe të ortodoksëve. Në këtë ditë këtu organizohet një panair i madh ku mblidhen

rja-Korça into one greater region. At Mborja, a few large buildings, without plaster has been applied, will heighten your curiosity Certain bars and restaurants at Mborja serve Turkish coffee and mulberry or plum rakia, which the local people produce. This is what has remained from the industrial area in Korça, which used to be one of the most highly developed cities under communism. The well-known coal mines in the Drenova area have been in use as early as the Ottoman period. The Ristozi Church, or the Ngjitja e Krishtit Church (Christ’s Resurrection Church), are the most important Monuments to visit here. An inscription in Greek, which is found on the right to its entrance, refers to the construction of this Church in 898. The St. Ristozi holiday is celebrated forty days after

Çelësi i Korçës / your key to Korça 57 banorë nga Korça dhe nga e gjithë zona përreth. Kisha ndodhet në pikën më të lartë të fshatit, rrëzë Malit të Moravës, por tek ajo mund të shkohet fare lehtë përmes një rruge të mbajtur mirë.

Kamenice Tuma e Kamenicës bën pjesë në grupin e tumave të shkatërruara të kësaj zone gjatë punimeve të vazhdueshme bujqësore të viteve 1950 -1960 të shekullit të kaluar. Megjithatë ajo u dëmtua rëndë gjatë viteve 1997-1999 nga punimet e thesarkërkue-

the Orthodox Easter. On this day, a largescale fair, with inhabitants from the Korça area is held here. The Church is situated on the highest spot of the village, at the foot of the Morava Mountain. However, the wellmaintained road makes it easy drive or nice week. The Kamenica Tumulus is one of the tumuli in this area on which constant agricultural activity between 1950 and 1960, have had a disastrous impact. Then, treasure-seekers’ efforts, made between 1997 and 1999, deteriorated it further on. This was good enough reason for the Archaeology Rescue

Tumat e Kamenices / Kamenica Tumulus

sve, të cilat nxitën Grupin e Arkeologjisë së Shpëtimit të QNASH, që në bashkëpunim me Institutin Arkeologjik Tiranë, Muzeun Arkeologjik Korçë dhe me disa institute kërkimore-shkencore ndërkombëtare, të financuar nga Instituti Packard për Shkencat Humane, të ndërmarrin punime me karakter ndërdisiplinor, që filluan në vitin 2000 e përfunduan në vjeshtën e vitit 2002. Gjatë këtyre fushatave afatgjata gërmuese morën pjesë shumë studentë e arkeologë të sapodiplomuar, arkeologë me përvojë, një grup antropologësh nga Departamenti Antropologjik i Universitetit Shtetëror të Miçiganit në SHBA, specialistë konservimi, piktorë, skicografë etj, vendas e të huaj. Në përfundim të këtyre gërmimeve u provua se tuma e Kamenicës përfaqëson mon-

Group under the GSHASH to join efforts with the Archaeological Institute in Tirana, the Archaeological Museum in Korça, and with a number of international scientificresearch institutes, funded by the Packard Institute of Human Sciences, with the aim of undertaking the multi-disciplinary projects. The latter started in 2000 and ended in autumn 2002. Many undergraduates and graduates of archaeology, experienced archaeologists, a group of anthropologists from the Department of Anthropology at Michigan State University, conservation experts, painters and draftsmen, both local and foreign, took part in these long-term excavation campaigns. Once the excavation was completed , it was confirmed that the Kamenica Tumulus represents the largest monument of its kind,

58 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Muzeu ne Tumat e Kamenices / Museum at Kamenica Tumulus

umentin mortor më të madh të llojit të vet në raport me 200 tumat e tjera të gërmuara në Shqipëri dhe në zonat e tjera fqinje të Ballkanit e më gjerë. Varri qendror me të cilën zë fill ndërtimi i kësaj tume, daton në Bronzin e vonë, shek. 13 p.e.s.: i përket një burri, i cili ka vdekur rreth të dyzetave. Ky varr nuk kishte inventar, por poshtë tij ndodhej një gropë e thjeshtë në të cilën u gjetën një grumbull kockash të djegura kafshësh (dele ose dhi), që tregojnë shenja të një ceremonie mortore. Ndryshe nga tumat e tjera të këti j lloji të gërmuara në Shqipëri: Barç (Korçë), Rehovë (Kolonjë), Piskovë (Përmet), Vodhinë (Gjirokastër), Vajzë (Vlorë), Pazhok (Elbasan), Cinamakë (Kukës), Shtoj (Shkodër), të cilat kanë patur varre qendrore - varri qëndror i tumës së Kamenicës është i kufizuar me dy rrathë bashkëqëndrorë, me diametër 13 m të ndërtuar me gurë me përmasa mesatare. Në zonën brenda kësaj unaze janë vendosur gjatë periudhës së Bronzit të vonë (1200–1050 p. e. s) edhe 40 varre të tjerë. Në periudhën e dytë të përdorimit të tumës, gjatë periudhës së Hekurit të hershëm (1050 –750 p.e.s.), ajo u lartësua nëpërmjet 200 varrimeve të tjera të mbuluar me dhè, deri sa ajo mori formë gjysmësferike, me diametër 50 m, e lartësi rreth 3 m. Në periudhën e tretë të përdorimit të tumës, që përkon me gjysmën e dytë të shek. 7 p.e.s., në periferinë e pjesës jugore e verilindore të saj janë ndërtuar disa struktura monumental e rrethore ose gjysëm rrethore, brenda të cilave janë varrosur individë me lidhje gjinore. Gjatë një periudhe

compared to the other two hundred tumuli unearthed in Albania, the other neighbouring Balkan areas, and at large. The central tomb, which marked the start of the construction of this Tumulus, dates back to the Late Bronze Age, 13th century B.C. A man in his forties was buried there. No inventory was associated with this tomb. However, a hole was found beneath it, which carried burned animal bones (sheep or goats), which is indicative of funeral ceremony. Unlike the other tumuli of this kind excavated in Albania: Barç (Korça), Rehova (Kolonja), Piskova (Përmet), Vodhina (Gjirokastra), Vajza (Vlora), Pazhok (Elbasan), Cinamaka (Kukës), and Shtoj (Shkodra), which developed around a central tomb, the central tomb in the Kamenica Tumulus is surrounded by two co-central circles, 13 m in diameter, and constructed with stones of average size. During the Late Bronze Age (1200–1050 B.C.), other forty tombs were added to the area within the two circles. In a second period of its use, during the Early Iron Age (1050–750 B.C.), other two hundred tombs covered with earth added to its height, until it took on a semi-circular shape, 50 m in diameter and around 3 m high. In a third period of its use, which coincides with the second half of the 7th century B.C., a number of monumental and circular or semi-circular structures, wherein blood-related individuals were buried, went up on the outskirts of the north and north-east extremes of the Tumulus. Over a very brief period of time (625–540 B.C.), the Kamenica Tumulus was expanded,

Çelësi i Korçës / your key to Korça 59 shumë të shkurtër kohe (625 –540 p.e.s.), tuma e Kamenicës është zmadhuar, duke u shtrirë kryesisht drejt lindjes, nëpërmjet varrimeve intensive të realizuara vetëm me gurë, derisa ajo mori formën e një elipsi me përmasa 70 m x 50 m. Në përfundim të fushatës 3 vjeçare të gërmimit, u zbuluan 400 varre, që përmbanin 440 skelete dhe më shumë se 3500 objekte arkeologjike si qeramikë, armë dhe stoli të ndryshme prej bronzi, hekuri, argjendi, ari, qelibari dhe kocke . Të gjitha strukturat e varreve monumentale të kësaj tume u zbuluan e u ruajtën me synimin për t’i kthyer ato, në një monument të vizitueshëm në natyrë, ashtu siç është sot.

Korçë - Boboshticë Dardhë Boboshticë Për të shkuar në Boboshticë duhet që më parë të dilni nga qendra në unazën e qytetit dhe të merrni drejtimin për në juglindje gjatë rrugës kryesore Korçë-Ersekë. Pasi të keni kaluar vetëm 4 kilometra duhet të lini këtë rrugë dhe të ktheheni majatas. Kthesa është e shënuar edhe me tabela. Do t’ju duhet të ecni edhe tre kilometra pasi të jeni kthyer dhe, kur të shikoni një korije të mbjellë me mana të vjetër atëherë jeni fare afër fshatit shumë interesant Boboshticë. Ky dikur ka qenë një fshat i madh dhe i lulëzuar. Tani nga popullsia e vjetër kanë mbetur vetëm pak familje ndërsa pjesa e shtëpive të lëna është zënë nga banorë me

mainly eastwards, with stone tombs being added in an intensive way, until it formed into an eclipse-shaped structure sized 70 m x 50 m. At the completion of the 3-year long excavation campaign, 400 tombs were unearthed. They carried 440 skeletons, and over 3,500 archaeological objects, including ceramics, weapons and different bronze, iron, silver, golden, ivory and bone decorations. All the structures of the monumental tombs in this Tumulus were removed and put on display in an open-air exhibit definitely worth visiting.

Korça - Boboshtica Dardha Boboshticë IIn order to reach Boboshtica, drive along the Korça-Erseka main road south-east direction. For four kilometres then turn left. Signs are in place to indicate direction. Having taken the turn, you will drive for another three kilometres. When you see a grove of old mulberry-trees, you will know that you are close to the very attractive village of Boboshtica. Once it used to be a large and flourishing village. Now, a very small number of households have remained from the old local population and men are of Walachia origin. The village is famous for its mulberry-trees of which the local population produces the well-known yellow to green mulberry rakia. Boboshtica is still home to old houses

Boboshtica dhe kishat e saj / Boboshtica village & Churches

60 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Banorë e mana të çuditshëm

Dy janë elementët që e bëjnë këtë fshat të veçantë nga të tjerët. Gjuha që flasin ende banorët e vjetër dhe manat shekullorë. Boboshticarët rrëfejnë se gjuha që përdoret ende nga më të moshuarit e fshatit nuk ngjason me asnjë prej dialekteve të tjera të sllavishtes. Eshtë një gjuhë sllave, dhe kjo tashmë është ë vertetuar, por që ndryshon shumë nga maqedonishtja fqinjë apo bullgarishtja. Shumë legjenda janë thënë e shkruar në lidhje me prejardhjen e kësaj popullsie. Njëra prej teorive thotë që fshati është themeluar në kohën kur Shqipëria ishte e pushtuar nga Perandoria Bullgare, kohë në të cilën bullgarët u kthyen në të krishterë. Kjo është teoria që ka edhe më shumë mbështetës. Por misteri shtohet edhe më shumë nëse merren në konsideratë edhe… manat e fshatit. Ky lloj mani nuk rritet në asnjë vend tjetër të Shqipërisë. Nuk mund të shtohet në mënyrë artificiale, as me farë dhe as me fidanë. Ai mbin vetë dhe lindja e një mani të ri përbën një festë të vërtetë për fshatin. Familjes që i ka ndodhur ky fat bashkëfshatarët i shkojnë për vizitë, njësoj sikur të ketë lindur një fëmijë. Biologët kanë provuar se vendi i origjinës së kësaj peme të çuditëshme është Polonia. Kjo ka bërë që të lindë teoria e dytë për prejardhjen e boboshticarëve. Në shekullin e XVtë, në kohën kur heroi kombëtar i shqiptarëve Skënderbeu drejtonte rezistencën ndaj otomanëve, shumë kalorës nga Europa u rreshtuan si vullnetarë apo si mercenarë në ushtrinë e tij, mes tyre edhe kalorës polakë. Teoria e dytë thotë se pikërisht këta kalorës sollën me vete manin e çuditshëm dhe themeluan fshatin.

Peculiar Inhabitants and Peculiar Mulberry-trees

Two elements make this village different from the rest. They include the language, which is still spoken by its elderly inhabitants, and the century-old mulberry-trees. The people from Boboshtica relate that the language, which is still spoken by the elderly in the village, bears no similarities to any of the other Slav dialects. It is a Slav language, and this is an already corroborated fact. However, it largely differs from the neighbouring Macedonian, or the Bulgarian. Numerous legends on the origin of the local population have been recounted and written. One of the theories to that effect holds that the village was founded at the time when Albania was under the Bulgarian Empire, and the Bulgarians converted into Christians. This is the theory, which is favoured by the largest number of proponents. However, the mystery grows when … the mulberry-trees in the village are taken into account. This type of mulberry-tree does not grow anywhere else in Albania. The number of mulberrytrees cannot be increased artificially, either by way of their seeds or their seedlings. The mulberry-tree just takes root, and a new mulberry-tree sprouting is a good reason for celebration in the village. Local households struck with their good fortune receive congratulations as if a child were born to them. Biologists have found evidence proving that Poland is credited for being the country of origin of this peculiar tree. This has given rise to the second theory surrounding the origin of the people from Boboshtica. In the 15th century, when the Albanian National Hero Skanderbeg headed the resistance against the Ottomans, many cavalrymen from Europe, including Poland, aligned as volunteers or as mercenaries with his army. The second theory holds that it were precisely the Polish cavalrymen who brought along the peculiar mulberry-tree and founded the village.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 61 origjinë vllehe. Fshati është i famshëm për manat e tij, nga të cilët prodhohet edhe rakia e famshme e manit me ngjyrë të verdhë në të gjelbër.

wherein the traditional way is still employed to make carpets with a weaving machine. In addition, the women from the village will tell you how the mulberry rakia is produced, and how the famous local lakror and other specialties are cooked.

Në Boboshticë kanë mbetur ende shtëpi të vjetra, ku thuren qilima sipas On the outskirts of mënyrës tradithe village, the St. cionale me tezgNicholas Monasjah. Veçanërisht tery is situated on gratë e fshatit do the not very high t’ju rrëfejnë se si eastern hill slope. zihet rakia e maA very beautiful nit, si si gatuhet view of both the lakrori i famshëm village and the eni vendit dhe gatire Korça Plain is time të tjera. Në obtained from this të dalë të fshatit hill. On route to mbi një kodër, në the Monastery, the krahun lindor jo Rrush ne Boboshtice / Grapes in Boboshtica locals will surely edhe aq të lartë tell you with obvindodhet manastiri i Shën Kollit. Nga ko- ous pride: “Well, this is where the house dra e kishës keni një pamje shumë të bu- of Viktor Eftimi (1889-1972) used to be.” kur jo vetëm të fshatit, por edhe të krejt He was a renowned writer of comedies and fushës së Korçës. Gjatë rrugës për në dramaturge in Romania. His family immimanastir, fshatarët do tju thonë me siguri grated to Bucharest in early 20th century. me krenari të dukshme: Ja këtu ka qenë His works are successfully being staged shtëpia e Viktor Eftimiut (1889-1972). both in Tirana and Bucharest. Ky ka qenë një shkrimtar, komediograf Constructed in the 12th century and ree dramaturg shumë i njohur në Rumani. constructed in the 15th century, the St. Familja e tij ka John Church is emigruar që në located further fillim të shekdown, to the ullit të XX-të north-west, benë Bukuresht. sides the grove Veprat e tij of mulberryende luhen me trees. It is rather shumë sukses, isolated from sidomos në the village, and skenat e Tirais nearly in nës dhe Bukuthe middle of Kembanore ne Boboshtice / Tower Bell in Boboshtica reshtit. the plain. The Poshtë, në drejchurch has been tim të veriperëndimit, në krah të korijes së renovated, and can be visited. If you feel mbjellë me mana, disi e izoluar nga fshati like entering the church, you will first have dhe pothuaj në mes të fushës ndodhet ki- to look for the church guardian. You will be

62 Çelësi i Korçës / your key to Korça sha e vjetër e Shën Gjonit, e ndërtuar në shekullin e XII-të dhe e rindërtuar në shekullin e XV-të. Kisha është restauruar dhe është e vizitueshme. Për të hyrë në të do tju duhet të gjeni më parë kujdestarin e kishës. Do t’ju bëjë përshtypje një derë e murosur në faqen e saj jugore. Sipas legjendës një princ bullgar ka vënë kurorë pikërisht në këtë kishë dhe, sipas zakonit, andej nga dilte një princ i kurorëzuar, askush tjetër nuk mund të hynte më. Kështu që kishës i kanë hapur një derë tjetër nga ana perëndimore. Edhe më afër manave ndodhet kisha e Shën Dhimitrit. Kjo i përket shekullit të XVII-të. Në hyrje të saj lartësohet këmbanorja që është ndërtuar me kontributin e

impressed by a walled door on its southern side. The legend has it that a Bulgarian prince married precisely in this church, and according to custom, no one could ever enter the church through the same doorway through which a married prince had left it. Hence, a second door was opened on the western side of the church. The St. Demetrius Church is situated closer to the mulberry-trees. The bell tower constructed in early 20th century, with contributions from many immigrants, is on top of the entrance to it.

Dardhë

Dardha

fshatarëve emigrantë në fillimin e shekullit të XX-të.

Dardhë Në qendër të fshatit Boboshticë merrni rrugën që ju çon drejt lindjes. Është rruga që do t’ju çojë në fshatin Dardhë. Bëni kujdes sepse rruga nuk është e asfaltuar dhe megjithë përpjekjet e banorëve, sidomos në dimër ajo dëmtohet. Rruga, megjithatë është e kalueshme nga të gjitha llojet e makinave, por mirë është që të shkoni me një makinë 4x4. Në fillim do të udhëtoni përmes një peizazhi të zhveshur, i cili brenda pak minutash i lë vendin një pylli të vërtetë dhe këtu është edhe pjesa më e bukur e udhëtimit. Në Dardhë duhet

Once at the centre of the village of Boboshtica, take the bound road. This road leads to the village of Dardha. Be careful because the road is not completely paved, and despite the local inhabitants’ efforts, it deteriorates in wintertime. You may drive the road in all types of cars however, 4 x 4 car is recommended. In the beginning, you will be driving through a barren landscape, which gives place to a forest in a matter of minutes. It is here that the most beautiful part of the trip starts. The centre of the village should be your first stop at Dardha. You may ask for more information at a hotel and a number of bars and restaurants located there. In summertime, in particular, the village is populated

Çelësi i Korçës / your key to Korça 63 të ndaloni në fillim në qendër të fshatit. Këtu ndodhet një hotel dhe disa lokale ku mund të merrni më shumë informacion. Sidomos në verë fshati është i populluar nga banorët e shumtë me origjinë nga ky fshat të cilët shtëpitë e vjetra i kanë shndërruar në vila verimi. Disa metra më poshtë qendrës do të hasni në një ndërtesë të madhe të gurtë që është prej shumë kohësh e heshtur. Është shkolla e dikurshme Dardha e fshatit, tani është e mbyllur sepse fshati nuk ka më aq fëmijë sa të mbajë një shkollë hapur. Si në Boboshticë, edhe këtu, shumë gjëra janë ndërtuar me kontributin e fshatarëve që kishin emigruar, veçanërisht në SHBA. Ndërtesa e shkollës është një kujtim i asaj kohe. Dardha me pjerrësitë e saj është një vend ideal për amatorët e skive. Nëse ju qëllon që të udhëtoni këtej në dimër, do të shihni edhe vetë se sa amatorë të këtij sporti e frekuentojnë këtë vend. Ndryshe nga Boboshtica, Dardha është e njohur për rakinë e kumbullës. Kjo prodhohet nga një kumbull e vogël, e verdhë gjysëm e egër dhe ka një shije krejt të veçantë. Rakija e rrushit në këto anë nuk prodhohet, jemi në një zonë ku rrushi nuk mund të mbijetojë. Nëse jeni amatorë të udhëtimeve të gjata atëherë bëni mirë të vazhdoni drejt lindjes. Një orë e gjysëm në këmbë, do t’ju duhet të mbërrini në një Dardha

by the numerous inhabitants, who are originally from the village and have turned their old houses into summer homes. Several metres down the centre of the village you will come across a large stone building, which has been silent for a long time now. This is the former school of the village. Nowadays, it is closed because the village does not have a sufficient number of children to use the school. Like in Boboshtica, many buildings here have been constructed with contributions from the inhabitants who had immigrated particularly to the USA. The school building is a memory of past times. Dardha offers an ideal place for skiing. If you happen to go there in wintertime, you will eye-witness to the large number of ski present there. Unlike Boboshtica, though, Dardha is well-known for the plum rakia. This drink is produced out of a small, yellow, semiwild plum, and has quite a particular taste. People in the area do not produce grape rakia, because grape do not grow in these parts. If you are fond of long trips, then you could continue east. It takes an hour and a half walk to reach the very attractive village of Senica. However, on this trip

64 Çelësi i Korçës / your key to Korça fshat shumë interesant, në Senicë. Por për të bërë këtë udhëtim do t’ju duhet një guidë nga fshati. Rruga mes dy fshatrave ecën përmes pyjesh ende të virgjëra. Senica dikur ka qenë një fshat i madh e i begatë, tani është thuajse i braktisur. Ndodhet në një vend të mbytur nga gjelbërimi. Mbi një kodër në qendër të fshatit ndodhet kisha e Shën Mërisë.

Korçë-Voskopojë Deri në fund të shekullit të XVIII-të Voskopoja ka qenë një vendbanim shumë i

you will need to take along a local guide from the village. The road linking the two villages still runs through virgin forests. Once a large and prosperous village, Senica is almost abandoned nowadays. The St. Mary Church is situated atop a hill at the centre of the village.

Korça-Voskopoja Until the late 18th century, Voskopoja used to be a very important urban settlement. In order to get there, you will first have to drive along the city’s ring westwards, and

Gravure representing Voskopoja

rëndësishëm qytetar. Për të shkuar atje duhet të merrni në fillim unazën e qytetit në krahun e saj perëndimor dhe të ktheheni pastaj, sapo të kaloni godinën e termocentralit në drejtim të perëndimit. Distanca që e ndan fshatin nga Korça është rreth 20 kilometra. Bëni kujdes gjatë rugës, sepse që nga fshati Voskop, i fundit i vendosur në fushë, dhe deri në Voskopojë rruga është e pashtruar. Rruga, që gjarpëron në krah të një përroi është e këndshme. Fshati, tani me rreth një mijë banorë, shtrihet në një lartësi prej 1200 metrash mbi nivelin e detit. Kini para-

then, take a turn past the thermal-power station in the west. A distance of around 20 kilometres lies between Voskopoja and Korça. Be careful while driving, because the road between the village of Voskop, the last village located in the plain area, and Voskopoja, is not paved. You will be driving along a pleasant road winding next to a stream. A village registering around one thousand inhabitants, sits 1,200 metres above sea-level. Bear this in mind when you decide what to wear. Summer is cool, and winter is often cold, though not unbearable. The village is known as an early

Çelësi i Korçës / your key to Korça 65 settlement of sysh këtë kur të vendosni për the Wallachian veshjet që do population, të mbani. Vera which, at home, është e freskët still speak an ndërsa dimri old dialect of shumë herë i Romanian. ftohtë. Por jo i Many Albanian padurueshëm. households Fshati është i have also njohur si vendsettled in the Kisha e Shen Kollit / St. Nicholas Church banim i hervillage. They shëm i popullare mostly Orsisë vllehe, e cila flet ende në shtëpi një dialekt të vjetër të rumanishtes. Në fshat thodox. janë vendosur edhe shumë familje shqipChurches at Voskopoja tare. Besimi është kryesisht ortodoks. From the 22 former churches, five churches and one monastery, not very far from the Kishat e Voskopojës Nga 22 kishat e dikurshme kanë mbetur current village, have survived in Voskopoja. në këmbë në Voskopojë ende pesë kisha The churches, all of them the basilica type, dhe një manastir jo shumë larg fshatit të suffered damaged through plundering and sotëm. Kishat, të gjitha të tipit bazilikë, vandalism, and from the two World Wars, janë dëmtuar shumë jo vetëm nga plaçkit- when they were turned into ammunition jet dhe vandalët, por edhe nga dy luftëra depots. A powerful earthquake, which botërore, gjatë të cilave u shndërruan deri struck the area in 1960, added further damnë depo municioni. Një tërmet i fuqishëm age. In recent years, the churches and the që goditi zonën në vitin 1960 i shtoi edhe monastery at Voskopoja were renovated. më shumë dëmet. Vitet e fundit kishat dhe Your journey here may start from the cenmanastiri i Voskopojës janë restauruar. Viz- tre of the village, where you will see its itën e tyre mund ta nisni që në qendër të first churches. To enter the church, you will fshatit, ku do të shihni kishat e para të saj. have to look for their guardian, who is living Bëni kujdes! Për t’i vizituar ato duhet më somewhere near the centre of the village, parë të takoni or, better, for the kujdestarin e village priest. tyre që banon Overall, the lodiku në qendër cal inhabitants ose, akoma are hospitable më mirë, prifand cheerful, tin e fshatit. happy to assist Përgjithësisht të with anything. gjithë banorët In Voskopoja janë njerëz you could drive mikpritës dhe around in a car. të qeshur. Të Kisha e Shen Kollit / St. Nicholas Church However, you gatshëm t’ju will probably ndihmojnë për like it more if you walk up to the churches. çdo gjë. Një këshillë: kudo nëpër VoskopYou will have a chance to listen to old ecojë mund të udhëtoni me makinë, porse clesiastical stories, and admire real life and do ta ndjeni veten më mirë sikur vizitën nature at Voskopoja. The surviving churche kishave ta kryeni në këmbë. Do të kini es in Voskopoja include:

66 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Vendi i Akademisë Voskopoja ka nisur të zhvillohet si qytet në shekullin e XVII-të, ndërsa lulëzimin e përjetoi në shekullin e XVIII-të. Studiuesit mendojnë se hovi ekonomik që mori qyteti i dedikohet ekzistencës së esnafeve. Këto ishin bashkime mes znatçinjve apo tregëtarëve të të njëjtit profesion. Në kohën e sundimit të Perandorisë Osmane, esnafet ishin të rëndësishme jo vetëm ekonomikisht, por edhe politikisht. Në Voskopojë, anëtarët e esnafeve kanë qenë të gjithë vllehë dhe të gjithë të krishterë. Thuhet se në Voskopojë ka pasur deri në 50 esnafe. Më të rëndësishmit ishin rrobaqepësit, këpucarët, bakejtë, argjendarët dhe bakërpunuesit, armëtarët. Krahas tyre në qytet kanë qenë shumë të zhvilluara edhe përpunimi i qumështit, i leshit e lëkurës dhe ndërtimtaria. Voskopoja kishte lidhje të ngushta tregëtare me Venedikun, Budapestin, Vjenën, Selanikun. Këndej kalonin rrugë të rëndësishme të karvaneve, që zhvillonin tregëti të pandërprerë mes qendrave të rëndësishme të kohës. Sipas disa burimeve, mbase të tepruara, qyteti numëronte në shekullin e XVIII-të afër 30 mijë banorë dhe kishte 21 kisha. Aq shumë e njohur ka qenë Voskopoja në këtë periudhë sa që në literaturën e kohës konsiderohej si “Athina e periudhës turke”, ose “Meka na vlasite” (sllavisht: Meka e vllehëve) deri edhe “Parisi i Ballkanit”. Por duket se fama e Voskopojës nuk varej aq shumë nga zhvillimi i saj i lartë ekonomik se sa nga ekzistenca e një shkolle prestigjioze për kohën. Pikërisht këtu në 1744 u themelua “Akademia e Re”. Një shkollë në të cilën mësoheshin, përveç njohurive bazë, Guregdhendës / Stone carver edhe gjuha dhe letërsia greke, filozofia dhe matematika. Në 1750 Akademia u vendos në një ndërtesë të re, e cila sot nuk ekziston. Për ndërtimin dhe mbarëvajtjen e shkollës pjesa më e madhe e parave u dhanë nga esnafet vendase, pjesa tjetër nga vendasit, nga metropoliti i Kosturit, dhe nga abati i Manastirit të Shën Naumit pranë Ohrit. Në shkollë jepnin mësim 33 mësues, që të gjithë nga njerëzit më të kulturuar të kohës. Nxënës nga kjo shkollë u shpërndanë në të gjithë Europën. Akademia dallohej për formimin e saj kritik e përparimtar. Sevast Leontiadhi, i dënuar nga kisha për herezi në 1723, ishte kryetar i Akademisë deri në mesin e shekullit të XVIII-të. Pasardhësi i tij, Teodor Kavalioti, me anë të ligjërimeve të tij filozofike përhapi mendime shumë të përparuara për kohën. Shkolla kishte dhe bibliotekën dhe shtypshkronjën e saj. Në shkurtin e 1769-ës qyteti u sulmua, u plaçkit dhe u dogj nga një kategori njerëzizh që në kronika përmenden me emrin enigmatik “mportziledes”, që në shqip do të thotë borxhlinjtë. Mbase kemi të bëjmë me njerëz që, në fillim, ishin ngarkuar nga vetë qytetarët e kamur që të mbronin udhët e karvaneve nga grabitësit dhe më pas filluan të bëheshin vetë kusarë, duke plaçkitur e duke vendosur gjoba të majme. Shumica e banorëve të kamur u larguan për në vendet ku kishin lidhje, Vjenë, Budapest, Venedik, të tjerët në qytete të rëndësishme të Ballkanit. “As edhe një qen nuk mbeti pas”, thonë kronikat e kohës. Vetëm pas pesë muajsh disa më të guximshëm iu afruan sërish shtëpive të tyre. Që prej kësaj kohe Korça fqinje nisi të marrë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm ekonomik.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 67

Home to the Academy Voskopoja started to develop into a town as early as the 17th century, and flourished in the 18th century. Researchers share the opinion that the economic boom the town experienced is attributable to the existence of guilds. These were unions of guildsmen, or traders, practising the same profession. Under the Ottoman Empire, the guilds were important both economically and politically speaking. In Voskopoja, the members of guilds were all Wallachina, and all being Christian. Voskopoja reportedly registered up to 50 guilds. The most important ones included the tailors, shoemakers, grocers, silversmiths, coppersmiths, gunsmiths, and tinsmiths. Alongside them, milk, wool and leather processing, as well as construction, were highly developed. Voskopoja maintained close trade relationships with Venice, Budapest, Vienna, and Thessaloniki. Important routes of caravans, which conducted a constant trade activity among the important centres of the time, crisscrossed the area. According to possibly some sources, in the 18th century the town registered around 30 thousand inhabitants, and was home to 21 churches. At this period, Voskopoja was so famous that in the then literature it was referred to as Athens of the Turkish period, or Mecca na vlasite (Slav: Mecca of the Wallachians), and indeed, Paris of the Balkans. It seems t h a t Voskopoja’s f a m e came more from the existence of a prestigious school of the time than on Afresk / fresco its high economic growth. In 1744, the New Academy was founded precisely here. Along with basic knowledge, Greek language and literature, philosophy and mathematics were also taught in this school. In 1750, the Academy was housed in a new building, which is not in place nowadays. The local guilds provided the largest amount of money for the construction and maintenance of the school. The rest was paid by the local population, the Orthodox Archbishop of Kostur, and the Abbot of the Monastery of St. Naum, located on the southeast side of Lake Ohrid. Thirty-three teachers, all being highly educated people, taught at this school. Students from this school went all over Europe. The Academy was characteristically training students in a critical and progressive spirit. Sevast Leontiadhi, who in 1723 was condemned by the church for heresy, was the chairman of the Academy by mid-18th century. Through his philosophical discourses, Theodore Kavalioti, his successor, disseminated advanced ideas for the time. The school had its own library and press. In February 1769, the town was assaulted, was plundered and was burned down by a category of people who, in the chronicles, were called by the enigmatic name of mportziledes, which in Albanian means the debtors. Perhaps, these were people who, initially, were assigned by the wealthy citizens to protect the caravan routes from plunderers, and then, turned into brigands, plundering and asking for hefty charges. The majority of the wealthy inhabitants left for the places where they had their connections, including Vienna, Budapest, and Venice; the rest left for important cities in the Balkans. “Not a single dog was left alive,” the chronicles reported. Five months later, the bravest of them came back home. Ever since that time, neighbouring Korça has played a greater economic role.

68 Çelësi i Korçës / your key to Korça St. Nicholas Church It is situated at the centre of the village. It was constructed between 1721 and 1722. Frescoes showing around 1000 biblical figures are preserved in the church. Inside walls of the church were painted by Kisha e Shën Kollit one of the most Ndodhet në well-known artqendër të fshatit. ists of that time, Është ndërtuar në David Selenica. In vitet 1721-1722. 1750, the porch Në kishë ruhen to the church was afreske të vjetër painted by two që prezantojnë outstanding paintafër 1000 figura ers, who lived in biblike. Brendëthe same century. sia e kishës u They were Conpikturua nga njëri stantine and Athaprej artistëve më nas Zografi, two të njohur shqbrothers from KoKisha e Shen Merise / St. Mary Church iptarë të kohës, rça. These artists David Selenicasi. contributed to painting the most important Hajati i kishës është pikturuar nga dy pikchurches of the time, including Mount Athos, torë të shquar të tjerë të të njejtit shekull, the holy place of Orthodoxy. They have also nga dy vëllezërit korçarë, Konstantin e left their imprints on other churches in the Athanas Zografi, në vitin 1750. Këta artistë neighbouring villages. kanë punuar në kishat më të rëndësishme të kohës, deri në Malin Athos, vendin e St.Mary Church shenjtë të ortodoksisë. Emri i tyre del edhe This church is also located at the centre of në kisha të tjera të fshatrave fqinje. the village. It is considered the cathedral of the old town. It was constructed in 1712. Kisha e Fjetjes The bell tower së Shën Mërisë standing over the Edhe kjo ndodentrance was built het në qendër in 1887, with contë fshatit në aftributions from the ërsi të së parës. local community. Konsiderohet The World Wars, si katedralja e and in particular, qytetit të vjetër. the 1960 earthËshtë ndërquake, brought tuar në 1712. damage to the Këmbanorja church. However, në hyrje të saj it has been subështë ndërtuar ject to important në vitin 1887 Kisha e Shen Thanasit / St. Thomas Church renovation work. me kontributin e të kamurve të fshatit. Kisha u dëmtua St. Thomas Church shumë nga dy luftërat botërore, por sidoIt is situated west of the village, in the mos nga tërmeti i vitit 1960. Megjithatë, vicinity of the cemetery. It has also been në të janë kryer punime të rëndësishme renovated. It was constructed in 1724, and painted by the famous Zografi brothers in restauruese. 1751. rastin jo vetëm të shijoni historitë e vjetra kishtare, por edhe të shijoni jetën e vërtetë dhe natyrën voskopojare. Kishat e sotme të Voskopojës janë:

Çelësi i Korçës / your key to Korça 69 Kisha e Shën Thanasit Ndodhet në pjesën perëndimore të fshatit, në afërsi të varrezave. Edhe kjo është restauruar. Eshtë ndërtuar në vitin 1724 dhe është pikturuar nga të famshmit vëllezërit Zografi në 1751. Kisha e Profetit Ilias Është një kishë e vogël që ndodhet në periferinë jugperëndimore të qytetit. Është ndërtuar në 1751. Kisha e Shën Triadhës Që të shkoni këtu duhet të ktheheni edhe një herë në qendër të fshatit dhe të merrni

Church of Prophet Ilias It is a small church located south-east of the town. It was constructed in 1751. Trinity Church To reach the church, from the centre of the village take the road leading to the Monastery, northeast. For your convenience, do ask the locals one more time before you starting the journey. Only 500 metres down the road, you will reach the pleasant church. This is the Trinity Church, which was constructed after the town developed into a flourishing place. A very beautiful two-storeyed bell tower is found in front of

Manastiri i Shen Joan Prodhomit / St. John the Baptist Monastery

rrugën që më pas do tju çojë në manastir, drejt verilindjes. Që të jeni më të qartë, para se të niseni pyesni një herë fshatarët. Vetëm 500 metra në këtë rrugë do t’ju dalë përpara një kishë e këndshme. Është Shën Triadha, e ndërtuar edhe ajo në kohën e lulëzimit të qytetit. Para saj ndodhet një këmbanore, shumë e bukur me dy kate. Kisha është në porçes restaurimi. Manastiri i Shën Joan Prodhromit (Pagëzorit) Pasi të keni kaluar Shën Triadhën vazhdoni më lart, drejt Veriut. Tani keni vërtet rastin

it. The church is under renovation. St. John the Baptist Monastery Once past the Trinity Church, keep heading northwards. Now, you will certainly have a wonderful journey. The road to the Monastery may also be suitable for low cars. However, our advice is to walk all the way up there. You will only have to walk for two kilometres. Initially, it winds among mountainous meadows, and then protrudes into the Voskopoja forest, which is an easy climb. The Monastery is the oldest ecclesiastical building at Voskopoja. The church

70 Çelësi i Korçës / your key to Korça të bëni një udhëtim të mrekullueshëm. Rruwas constructed in 1632, and was painted ga për në manastir është e kalueshme, me in 1659. All the land and forests down the pak vështirësi, edhe për makinat e ulëta, road from the Monastery used to be its porse ne ju këshillojmë që këtë rrugë ta property. It also had thousands of cows. kryeni në këmbë. Nuk do t’ju duhet të ecni The Monastery was damaged following më shumë se dy kilometra. Në fillim ajo religious ban in the country in 1967. Its gjarpëron përmes disa lëndinave malore buildings were transformed into a military dhe pastaj depërton në pyllin e Voskopodetachment, with deterioration setting in jës duke u ngjitur lehtë. Manastiri është gradually. Recent years have seen renondërtesa më e vjetër kishtare në Voskopojë. vation work intended to recover its initial Kisha e tij është ndërtuar në vitin 1632 dhe appearance. A large-scale fair is hosted është pikturuar në 1659. Të gjitha tokat e there annually on 24 June. Be careful: pyjet që do t’ju zerë syri poshtë tij dikur almond pears, the fruit once soft and kanë qenë pronë e manastirit, që kishte po sweet, are one of the yummiest things in ashtu edhe mijëra the forest. These krerë bagëti. Maare wild small nastiri u dëmtua fruits, which pas ndalimit të have a strong besimit fetar në aroma and are 1967. Ndërtesat very delicious. e tij u shndërruan Like with all në repart ushtarak wild things, care dhe pak nga pak should be taken nisën të degradoto avoid eating hen. Vitet e fundit them while not kanë nisur punimet ripened. If you restauruese që po Lendine ne Voskopoje / cowslip in Voskopoja mistakenly hapia rikthejnë pamjen pen to eat them, e parë. Çdo 24 qershor këtu organizohet një then, for nearly half an hour, you will panair i madh, që ka pamjen e një feste pophave a numb mouth, affecting your way ullore. Bëni kujdes: një nga gjërat më të shiof speaking. Many have gone through jshme që ofron pylli janë goricat. Këto janë this. disa fruta të egra me kokërr të vogël, por me The village forest is one of the most freerë të fortë dhe me shije shumë të mirë. Si quently visited areas across Korça. Skitë gjitha gjërat e egra edhe këto e kanë një ing events are hosted here in wintertime. problem: nuk duhen ngrënë të papjekura. Many of the local houses at Voskopoja Nëse gaboni që t’i hani kështu atëherë do have been turned into very pleasant të keni një gojë të mpirë për ndonja gjysëm guest houses, offering all the amenities. ore dhe e folura juaj do të jetë shumë qeUsually, the guests make their order for sharake. Shumë vetë e kanë pësuar. the host to prepare the food. This is a great chance to taste the delicious traPylli i fshatit është një nga pikat më të ditional cooking of the area. Do try and frekuentuara të krejt zonës së Korçës. Në taste a spitted lamb. In these areas, livedimër organizohen këtu gara me ski. Në stock roam freely which adds a very speVoskopojë shumë prej shtëpivë të fshatarëve cial taste to the meat. Sharing a village vendas janë shndërruar në pensione shumë house for several days will make your të këndëshme dhe të plotësuara me të gjitha stay in the country even more pleasant. kushtet. Zakonisht janë vetë pushuesit që e A very attractive hotel has been built in porosisin të zonjën e shtëpisë se çfarë duan the middle of the forest. të hanë gjatë ditës. Një mundësi më shumë Those keen on studying foreign lanqë të njiheni me gatimet tradicionale të

Çelësi i Korçës / your key to Korça 71 zonës. Ushqimi në këto anë është shumë i shijshëm. Provoni një mish qengji në hell. Në këto anë bagëtia rritet e lirë dhe kjo i jep mishit një shije krejt të veçantë. Një qëndrim disa ditor në këto shtëpi fshati do t’jua bëjë qëndrimin edhe më të këndshëm. Në mes të pyllit të fshatit funksionon edhe një hotel shumë interesant. Për kuriozët e gjuhëve të huaja Voskopoja do të jetë një përvojë shumë interesante. Banorët flasin të gjithë shqip, por në jetën e përditëshme shumë prej tyre flasin vllahisht, një gjuhë shumë e vjetër, dialekt i rumanishtes së sotme. Shumë të rinj kanë punuar në Greqi, kështu që edhe greqishtja mund t’ju hyjë në punë.

guages will find the visit to Voskopoja a very interesting experience. All the inhabitants speak Albanian. However, in everyday life many of them use Wallachian, a very old language, a dialect of current Romanian. Many youth have worked in Greece, therefore Greek could be of use there.

Korça-Vithkuq

Vithkuq is one of the three oldest and most important villages in the Korça area. The history of Vithkuq is similar to that of Voskopoja, though marked by events of different proportions. To reach Vithkuq, you will again take the road linking Korça with Erseka. Past the city’s ring, you will head south. After half an Vithkuqi është një nga fshatrat më të vjetër hour drive, you will take right. A sign post e më të rëndësishëm të krahinës së Korçës. will indicate precisely where you must turn. Historia e tij ka shumë ngjashmëri me VosInitially, you will be driving along a road in kopojën, ndonëse në përmasa të ndryshme. good shape, winding through lovely hills. Për të shkuar atje duhet të merrni sërish You will first run across a pleasant lake rrugën që lidh Korçën me qytetin e Ersekës that serves as an artificial water-collector, duke dalë në fillim në unazën e qytetit dhe called the Gjanç Water-collector. Its waters duke udhëtuar drejt juglindjes. Vetëm pas are used to irrigate a good part of the fertile gjysëm ore udhëtim, do të merrni djathtas. Korça Plain and for a hydro-power plant Një tabelë do t’ju supplying water to tregojë me saktë the city. se ku ju duhet të After Gjanç, an ktheheni. Në fillim ascending road do të kapërceni winds up the disa kodra të buta greenery. You will përmes një rruge eye several housnë gjendje të mirë. es on the banks of Së pari do t’ju bëjë a stream. They are përshtypje një nestled against liqen jo edhe fort trees, and are suri vogël. Eshtë një Rezervuari i Gjancit/ Gjanc water Collector rounded by small, ujëmbledhës artivery prosperous ficial. Quhet rezervuari i Gjançit. Me ujrat gardens. These houses are situated at e tij furnizohet një pjesë e mirë e fushës Leshnja. In the past, they were occupied by së begatë të Korçës dhe një hidrocentral që the farm employees of the St. Peter Monfurnizon me ujë qytetin. astery. On the way out of the village, you Pas Gjançit rruga sa vjen e bëhet më kowill see a simple workshop. It is a village drinore dhe më e gjelbër. Do t’ju bëjnë përbrewery. Utilizing the water from the nearshtypje disa shtëpi në anë të një përroi, të by sources, it produces beer in sufficient strukura në mes të pemëve dhe të rrethuamounts for wedding-parties and other ara me disa kopshte të vegjël, por shumë celebrations. Do not miss out on a visit to të begatë. Janë shtëpitë e Leshnjës. Dikur

Korçë-Vithkuq

72 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Një emër dhe një rast për humor

Fshatarët vetë do t’ua tregojnë origjinën e çuditëshme të emrit të fshatit të tyre, madje edhe do të bëjnë humor me këtë histori. Vithkuq në shqip është forma e transformuar e emrit Bythëkuq. Do ta vini re edhe vetë se toka rreth e rrotull fshatit është thuajse krejt e kuqe. Fshatarëve të shkretë të Vikthuqit u duhej nganjëherë, të lodhur nga puna e rëndë ndër ara, që të uleshin mbi baltën e kuqe. Pantallonat e tyre të shajakta, në pjesën e pasme, me këtë rast thithnin goxha bojë të kuqe. Bojë e cila, kur vithkuqarët shkonin në pazarin e Korçës ndikoi që t’i mbetej emri i sotëm i fshatit. Mos u ndruani kur të bëni pyetje për emrin. Fshatarët vetë bëjnë humor me këtë histori.

A Name and an Occasion to Joke Around

The locals will tell you of the strange origin of the name of their village. Indeed, they will joke about its story. In Albanian, Vithkuq is the transformed form of the name Bythëkuq (meaning, red buttocks). You will also notice that the land around the village is almost entirely red. Exhausted from hard labour in the fields, sometimes the locals from Vikthuq would sit on the red ground. In this case, the behind of their trousers made of homespun wool flannel absorbed quite a large amount of the red colour. When they went shopping in the Korça Old Bazaar, this colour earned the people from Vithkuq the current name of the village. Do not hesitate to ask questions about the name of the village. The locals have fun telling the story.

këtu banonin bujqit, argatë të Manastirit të Shën Pjetrit. Në të dalë të fshatit do të kini rastin të hasni një punishte të thjeshtë. Eshtë një birrari fshati, që prodhon vetëm për dasma dhe për festa të tjera, duke shfrytëzuar ujin e burimeve aty pranë. Një vizitë në këtë birrari të thjeshtë veshtirë se mund ta hasni në ndonjë vend tjetër. Një kanë me birrë të porsaprodhuar vendi kushton fare pak, por është gjëja që mbase mund të shijoni më tepër gjatë këtij udhëtimi. Edhe pak qindra metra më tej dhe do të arrini në të parin vend historik të Vithkuqit. Është një urë. Vendasit atë e quajnë “Ura e Zotos”, ose “Ura Vithkuq e Madhe”. Është ndërtuar nga një banor i fshatit në fillim të shekullit të XX-të. Në krye të saj, bamirësi ka ndërtuar edhe një kishë të vogël (paraklisë), që u shërben udhëtarëve të shumtë të kësaj ane, të luten e të ndezin ndonjë qiri. Pikërisht nën “Urën e Zotos”, është burimi i njërit prej lumenjve më të rëndësishëm

this humble brewery. You can hardly find a similar one elsewhere. A pint of freshly made beer costs very little, but it may be the thing you will enjoy most during this trip. After a few hundred metres, you will be arriving at the first historic site of Vithkuq, the bridge. The local people call it the Zoto’s Bridge, or the Large Bridge. One of the local inhabitants built it in the early 20th century. At one end of the bridge, the benefactor constructed a small chapel, where the numerous travellers in the area could pray and light a candle. The source of one of the most important rivers in Albania, Osum, which divides the well-known town of Berat into two parts, originates precisely under the Zoto’s Bridge. Past the Bridge, you may walk around the village, and head for the St. Peter Monastery. You will again hear of two names

Çelësi i Korçës / your key to Korça 73 të Shqipërisë, Osumit, atij që ndan mes heard from Voskopoja, the brothers Conpërmes Beratin, qytetin tjetër të famshëm. stantine and Athanas Zografi, who painted Nga ura pa hyrë ende në fshat, shkohet në the Monastery church in 1764. A very Manastirin e Shën Pjetrit. Edhe këtu dalin pleasant meadow where, every summer, në pah dy the Head of the emra të njohur Orthodox metprej nesh që ropolitan in në Voskopojë, Korça comes vëllezërit camping. Konstantin Go back again dhe Athanas to the main Zografos, të road, and climb cilët piktuup the village. ruan kishën e You may take manastirit në Manastiri i Shen Pjetrit / St. Peter Monastery a short break 1764. Në krah at its centre. të urës, është Many bars and një lëndinë shumë e këndshme, ku çdo restaurants are there to serve you and the verë organizohen kampingje nga Mitropolia local population knows how to treat their e Korçës. guests. As well as tasting the good plum Kthehuni edhe një herë në rrugën kryesore rakia, which you are advised not to drink in dhe ngjituni lart në drejtim të fshatit. Në the morning or if it is too hot, you may eat qendër të tij mund të bëni një pushim të some local food. The meat and cheese from shkurtër. Shumë lokale janë në dispoziciothis area are famous across the Korça area. nin tuaj dhe vendasit kanë namin se dinë t’i If you happen to meet some elderly people presin mirë miqtë. Jo vetëm mund të shi- at the centre of the village, do not hesitate to joni edhe këtu rakinë e mirë të kumbullës, ask them questions. The village of Vithkuq këtu nuk ua këshillojmë në orët e paradites, has a rich history. Like Voskopoja, it used to apo kur bën shumë nxehtë, por edhe mund be at the junction between West and East. të merrni ndonjë ushqim të lehtë. Mishi dhe As early as the 18th century, it saw a condjathi i kësaj ane janë të njohur në të gjithë siderable development. When it used to be krahinën e Korçës. a thriving place, it had 24 neighbourhoods, Nëse ju bie rasti të of which only three takoni në qendër and 18 churches të fshatit ndonjë have survived. të moshuar, mos Intensive cultural ngurroni të bëni and educational pyetje. Vithkuqi activity took place është një fshat in the Monastery. me shumë histori. However, Vithkuq I ndodhur, si edhe had the same tragVoskopoja, në ic fate as Voskoporrugët që lidhnin Ura e Zotos / Zoto’s bridge ja, its more famous Perëndimin me “sister.” It was Lindjen në shekplundered, burned ullin e XVIII, njohu një zhvillim të konsiddown and ruined by the theving gangs. erueshëm. Në kohën e lulëzimit të tij kishte Ever since, the village derived their liveli24 lagje, nga të cilat sot kanë mbetur vetëm hood from agriculture and livestock raising, tri, dhe 18 kisha. Në manastir zhvillohej një with a good part of the households living on aktivitet i ethshëm kulturor e arsimor. Porse remittances from immigrants. The founding edhe Vithkuqi pësoi të njëjtin fat tragjik, një- of the 1st Partisan Brigade, led by Mehmet

74 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Shenjtori dhe njeriu i abetares

Ata të dy kurrë nuk e kanë njohur njëri-tjetrin. As nuk e besonin se shumë vjet më pas pasardhësit do t’i nderonin kaq shumë. Kujtonin thjesht se bënin detyrën ndaj vendit dhe besimit të tyre. Kur të jeni në qendër, me siguri do të qëndroni për pak kohë para një kishe të re. Përpara saj, në oborrin e kishës do të shihni një bust të bronxtë me një jakë të lartë dhe me frizurën tipike të fillimit të shekullit të XIX-të. Kisha është fare e re. Është ndërtuar në dekadën e fundit me iniciativën e Mitropolitit të Korçës, Hirësisë At Joan Pelushi, por ajo i kushtohet një shenjti të veçantë, një shenjti që ka lindur këtu: Shën Nikodhimit. Nikodhim Dedo, një njeri fare i thjeshtë, lindi në Vithkuq dhe u vendos e punoi në Berat aty nga fundi i shekullit të XVII-të. Në fillim e mohoi besimin e krishterë, meqenëse u martua me një muhamedane, por shpejt u pendua dhe shkoi murg në Malin Athos në Greqi, ku iu dedikua pendesës shpirtërore e trupore. Pas tre vjetësh qëndrimi si murg dhe pasi mori bekimin nga Shën Akakiut, në 1722 u kthye në Berat ku nisi menjëherë të predikonte besimin e krishterë. Osmanët e arrestuan menjëherë, tashmë si renegat të fesë së tyre dhe e torturuan për tre ditë rrjesht. Më 11 korrik të 1722, Nikodhimit i prenë kokën. Trupi i tij u varros nga besimtarët e Beratit në njërën prej kishave të vjetra të qytetit. Kurse busti në oborr të kishës i përket një njeriu të librave, Naum Veqilharxhit (1767 1844) edhe ky djalë i këtij fshati. Familja e tij emigroi në Moldavi, ku Naumi mori pjesë në krah të fisnikëve moldavë kundër sundimit osman. Ishte njëkohësisht edhe ekonomist (veqilharxh, osmanisht = ekonomist) i krerëve të kryengritjes. Veqilharxhi është i njohur si autori i së parës abetare të shqipes. Ishte një libër i vogël, me një alfabet origjinal, me 32 gërma, i cili ndonëse nuk u aplikua kurrë, pati shumë ndikim në zgjimin kombëtar të shqiptarëve. “Alfabetari” i tij i hapi rrugën diskutimeve dhe përpjekjeve për miratimin e gjuhës së sotme shqipe. Vdiq në Stamboll në 1846, një vit pas ribotimit të abetares së tij. Thuhet se e helmuan armiqtë e gërmave shqipe. Fshatarët ende tregojnë një grumbull gurësh në të dalë të fshatit: Ja këtu ishte shtëpia e tij!

The Saint and the Reading Premier’ Author

The two of them never knew each other. Neither did they believe that, many years on, their descendants would honour them so profoundly. They simply thought they were doing their duty towards their Homeland, and their faith. In the centre of Vithkuq, you will surely stop briefly in front of a new church. The courtyard is home to a bronze bust to a man wearing a high collar and the typical early 19th-century hair cut. The church is brand new. It was built during the past decade upon the initiative of the Orthodox Archbishop of Korça, His Holiness Father Joan Pelushi. It is dedicated to a special saint who was born here: St. Nikodhim. Nikodhim Dedo, an ordinary person, was born in Vithkuq. By late 17th century, he settled and worked at Berat. At first, he renounced his Christian faith, given that he had married a Muslim. However, he soon regretted that decision, and became a monk entering service at Mount Athos, Greece, where he devoted himself to spiritual and physical repentance. Having served as a monk for three years and having received the blessing of St. Akaki, in 1722 he returned to Berat, where he started to preach Christian values. The Ottomans arrested him immediately, this time as a renegade, and made him subject to torture for three days. On 11 July 1722, Nikodhim was beheaded. His followers from Berat buried his body in one of the oldest churches in town. This new church is dedicated to this Orthodox Saint. The bust found in the courtyard is dedicated to a man of letters, Naum Veqilharxhi (1767-1844), who was also born in this village. Veqilharxhi was one of the individuals from Vithkuq who immigrated once they felt the storm coming. His family immigrated to Moldova, where Naum sided with the Moldovan nobility against the Ottoman rule. He also helped the uprising leaders with their accounting (Ottoman: Veqilharxh; Albanian: accountant). Veqilharxhi is known as the author of the first Albanian Reading Premier. It was a small book focused on an original alphabet of 32 letters, which, even though never used, had a major impact on the awakening patriotic sentiments. His Alfabetari (Reading Premier) paved the way for a discourse and efforts for endorsing the current Albanian language. He died in Istanbul in 1846, one year following the reprinting of his Reading Premier. It is reported that he was poisoned by the enemies of the Albanian alphabet. The locals point to a heap of stones just outside of the village: “Here is where his house used to be!”

Çelësi i Korçës / your key to Korça 75 soj si Voskopoja, “motra” e tij më e njohur. U plaçkit, dogj e rrënua nga bandat e plaçkitësve. Fshati më pas jetoi me bujqësi e blegtori, kurse një pjesë e mirë e familjeve mbaheshin me të ardhurat nga emigracioni. Një traditë që ka nisur të rilindë edhe në kohën tonë. Një ngjarje e shënuar e Vithkuqit është edhe themelimi këtu i Brigadës së Parë Partizane, të drejtuar nga Mehmet Shehu (1913-1981), më vonë kryeministër dhe numri dy i regjimit komunist në Shqipëri, por gjithësesi me një fat tragjik. Zona mes Voskopojës dhe Vithkuqit ka qenë një vend ku misionarët anglo-amerikanë kanë vepruar për shumë kohë gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore. Të moshuarit mbajnë mend shumë histori për atë kohë. Në Vithkuq mund të shëtisni një copë herë të mirë nëpër rrugicat piktoreske të fshatit. Oborret e fshatarëve janë të mbushura me

Shehu (1913-1981) was a major event for Vithkuq. Shehu was later Prime Minister and number two figure during the communist regime in Albania, who met tragic end. During the years of Second World War, the Anglo-American missionaries operated for a long time in the area in between Voskopoja and Vithkuq. The elderly still have memories of stories from that time. At Vithkuq, you may take your time and wander through the picturesque alleys of the village. The gardens are full of fruittrees, and flowers. If you happen to be in the village in the afternoon, you will also witness a daily custom– the return of livestock from pastures. Like other villages of Korça, at Vithkuq, livestock is kept in shelters outside of the village. Each one of the locals has a reserved place in the shelter

Varri i komitit

Në krah të kishës së Shën Mëhillit është varreza e vjetër e fshatit. Do t’ju bëjë sakaq përshtypje një kryq shumë më i madh se ata të varreve të tjerë, që ka nisur të anohet. Fshatarët e quajnë “Varri i komitit”. Sipas legjendës, diku nga mesi i shekullit të XIX-të, një fshatari vendas i lindi djali i parë. I gëzuar vrapo në këtë kishë që ta pagëzonte. Porse prifti fliste një gjuhë, të cilën ai nuk e kuptonte, në greqisht. I revoltuar fshatari i hyn një debati të gjatë me priftin, debat i cili përfundoi në një zënkë të rëndë. Prifti jo vetëm që nuk pranoi të pagëzonte djalin, por edhe e mallkoi rëndë atë. Pas do kohësh djali i vetëm i fshatarit vdiq vërtet. Fshatari i i egërsuar doli komit në mal. Të gjithë ja kishin frikën derisa u vra në një pritë fshati. E megjithatë e varrosën fatkeqin në varret e kishës. Për nder të historisë së tij të veçantë u vendos ky kryq i madh e i rëndë prej guri.

The Mountain Outlaw’s Tomb

The St. Michael Church has the old cemetery in the village. The cross, which is much bigger than those of other tombs, and tilted slightly immediately, catches the eye. The locals call it the Mountain Outlaw’s Tomb. According to a legend, somewhere around the mid-19th century, a first son was born to a local man. Carried away by joy, he ran to this church to baptise his new son. However, the priest spoke Greek, a language he did not understand. The man argues with the priest, and then ended up in a heated quarrel. The priest not only disagreed to baptise the boy, but he uttered severe curses against him. Some time went by, and indeed, the only one son to the man passed away. The furious man took to the mountains, and became a mountain outlaw. Everybody feared him until he was killed in an ambush in a village. Nevertheless, they buried the ill-fortuned man in the church cemetery. This huge and heavy stone cross was dedicated to his peculiar story.

76 Çelësi i Korçës / your key to Korça pemë frutorë, por sidomos me lule. Nëse qëlloni që të jeni në fshat pasdite atëherë do të shihni edhe një ritual të veçantë kthimin e bagëtive nga kullota. Në Vithkuq, si kudo në fshatrat e Korçës, bagëtitë i strehojnë në disa ndërtesa të veçanta jashtë fshatit. Secili prej fshatarëve ka vendin e tij për bagëtinë. Në të dalë të fshatit, në anën lindore, pranë varrezave të vjetra, jo shumë larg qendrës, ndodhet një monument kulture, të cilin nuk kini se si ta lini pa e parë. Është Kisha e Shën Mëhillit e ndërtuar në shekullin e XVIII-të, njëra prej të paktave, e cila i ka shpëtuar plaçkitjeve dhë rrënimit. Kisha është shpallur “Monument Kulture” dhe mbrohet nga shteti shqiptar. Bëni kujdes: si kudo në këto anë duhet më parë që, në qendër të keni gjetur kujdestarin e kishës. Nëse keni kohë, apo dëshirë që të shëtisni edhe ca kohë në këmbë, me tu kthyer në qendër të fshatit, pyesni për hidrocentralin e vjetër. Në Vithkuq është ndërtuar që në vitet ’20-të të shekullit të kaluar një hidrocentral. E kishin ndërtuar disa korçarë të ardhur nga emigracioni. Ishte i pari, që mbante një qytet me dritë elektrike. Mos ngurroni. Kështu do të keni rast jo vetëm të shijoni edhe një herë natyrën e veçantë të këtij vendi, por edhe të shihni se si mund të kenë qenë paraardhësit e centraleve të sotme. Për të shkuar atje nuk do të lodheni shumë.

for his livestock. A Monument of Culture, is situated just east of the village, near the old cemetery. It is the St. Michael Church, which was constructed in the 18th century. This is one of the few churches that were spared from plunder and ruin. The Church is declared a Monument of Culture, and is under the protection of the Albanian State. Be careful: as everywhere else, you will first have to get hold of the church guardian. If you have time, or if you are willing, to walk further, once back at the centre of the village inquire about the old hydro-power plant. In the twenties, a hydro-power plant was constructed in Vithkuq. Several individuals from Korça, who had returned after having immigrated abroad, built it. It was the hydro-power plant supplying electricity to the city. Take the chance to admire the unique landscape and see the forerunner of the current hydro-power plants. It is not a difficult walk.

Korça-Prespa e Madhe

Would you like to feel precisely at the “centre of the Balkans”? Precisely where the Macedonian, Albanian and Greek national borders meet? Would you like to understand how fragile the national borders uniting and separating on the water surface are? Would you like to be in a mystic situation, the same as during the origins of

Fshati Liqenas dhe Prespa / Liqenas Village & Prespa Lake

Çelësi i Korçës / your key to Korça 77

Prespa

Korçë-Prespë e Madhe

A doni ta ndjeni veten pikërisht në “kërthizën e Ballkanit”? Pikërisht atje ku ndahen kufinjtë e Maqedonisë, Shqipërisë dhe Greqisë? A doni ta kuptoni se sa të brishtë janë kufijtë që bashkohen e ndahen në një sipërfaqe uji? A doni ta ndjeni veten në një situatë mistike, njësoj si në kohën e fillimeve të Bizantit? Mos humbisni rastin, ne ju këshillojmë Liqenin e Prespës së Madhe dhe fshatrat buzë saj. Prespa është një liqen relativisht i madh. Që të shkoni atje duhet të dilni nga Korça në rreth rrotullimin verior dhe të ktheheni djathtas mbi superstradën që të çon në Bilisht dhe më pas në Kapshticë, në kufirin me Greqinë. Megjithatë nuk duhet të ecni shumë. Rreth 15 kilometra larg nga Korça, në afërsi të fshatit Plasë, duhet të ktheheni majtas dhe të nisni një rrugë të ngushtë, por të asfaltuar. Pas tre kilometrash do t’ju duhet të kaloni Qafën e Zvezdës, një rrugëkalim i vendosur mes Malit të Thatë në Perëndim dhe Malit të Ivanit në Lindje. Po hyni dalëngadalë në territorin e parkut natyror të Prespës. Prespa e Madhe, e ndarë mes tre shteteve, nga të cilat afër një e gjashta i takon Shqipërisë, është një kompleks natyror e ujor shumë interesant. Ujrat e saj ndahen nga Liqeni i Ohrit nga Mali i Thatë. Tashmë është vërtetuar se ujrat e Prespës depërtojnë nëpër gurët gëlqerorë të Malit të Thatë

Byzantium? Do not miss the chance. You are strongly advised to visit Lake Prespa e Madhe and the villages on its shores. Prespa is a relatively big lake. To reach there, you need to leave Korça driving north. Then, take a right onto the highway leading to Bilisht, and then, to Kapshtica, on the border with Greece. However, you will not need to drive for long. Around 15 kilometres from Korça, near the village of Plasa, take a left, and drive along a narrow, asphalted road. After three kilometres, you will drive through the Zvezda Pass, a passageway between the Dry Mountain in the west, and the Ivan Mountain in the east. You are gradually entering the Prespa natural park territory. Prespa e Madhe is shared by three countries of which one sixth belongs to Albania. It has a very interesting landscape and water. The Dry Mountain separates its waters from Lake Ohrid. It is has been confirmed fact that the Prespa waters penetrate through the Dry Mountain calcareous rocks, and then, flow into Lake Ohrid, reducing the initial level of the Lake by many metres. The shores of Prespa e Madhe are inhabited by a Slav population, who consider themselves Macedonians. Nearly all of them are Orthodox Christians. You may usually communicate with the adults through an Albanian, however, you may find it difficult to communicate with children and the elderly, the majority of

78 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Kërthiza e Ballkanit

Eshtë një histori shumë e ngatërruar kjo e Prespës. Një histori ku përzihen, ilirë, romakë, sllavë, bizantinë, shqiptarë të vjetër, frankë të ardhur nga Perëndimi… Të gjithë duket se e kanë lakmuar këtë territor me një tërheqje magjepësese. Brigjet e liqenit janë banuar që në kohët primitive, por në dokumentet e shkruara emri i liqenit përmendet vetëm në periudhën romake. Në kohën e lulëzimit të Perandorisë Romake, ku territori bënte pjesë në provincën Illyricum, bashkë me territore të tjera që më vonë do të formonin Shqipërinë. Në periudhën bizantine (shekujt VIII-IX-të) territori u vu nën sundimin bizantin, por shumë shpejt kaloi nën perandorinë bullgare të Car Simeonit. Pikërisht të kësaj periudhe mendohen sa janë fillesat e kishave të eremitëve. Më pas, Car Samuili duket se pikërisht këtu e ka pasur qendrën e parë të perandorisë së tij. Një armik i sllavëve, Vasil Bullgaroktoni, ia riktheu Bizantit të gjitha zotërimet e humbura, në mes tyre edhe brigjet e liqenit në vitin 1018. Vasili ndërtoi kryepeshkopatën e Ohrit, nga e cila do të varej më pas Prespa. Liqeni ka ndërruar shumë herë zotërim herë nën frankët (1071) e herë nën bizantinët deri sa ra në duart e perandorit serb Stefan Dushanit në fillim të shekullit të XIV-të. Turqit osmanë e shtinë në dorë në fund të këtij shekulli dhe që prej asaj kohe banorët jetuan njësoj si të gjithë të tjerët rreth e rrotull. Brigjet u pushtuan nga francezët gjatë Luftës së Parë Botërore, pastaj kaluan nën zotërimin grek dhe përfundimisht në territorin shqiptar në 1924-ën, kohë kur një komision ndërkombëtar i fiksoi zyrtarisht kufijtë që ka edhe sot Republika e Shqipërisë. Dy njerëz të shquar të Shqipërisë kanë dalë pikërisht nga këto treva. Njëri prej tyre është një shkrimtar, tjetri një ish-ministër komunist i punëve të brendëshme, me nam të keq, por me fat tragjik. Shkrimtari Sterjo Spasse, (1914-1989) ka lindur pikërisht në Gollomboç, një fshat i vendosur në një shpat kodre që zbret mbi liqen. Eshtë një nga themeluesit e letërsisë së re shqiptare. Shumë aktiv në vitet ‘30- të shekullit të XX-të, studioi në Itali dhe në Rusi. Eshtë autori i shumë romaneve, nga të cilët më të njohurit janë “Pse?!” (1935), “Afërdita” (1944), “Buzë liqenit” (1965), “Zgjimi” (1974), “Ja vdekje, ja liri” (1978), “Kryengritësit” (1983) dhe plot të tjera. Koçi Xoxe, një tjetër njeri i njohur i këtyre anëve, ishte një kovaç i zakonshëm me origjinë nga fshatrat e bregut të Prespës. Në Korçë, ku punonte u bë njëri nga më aktivët e grupit komunist të Korçës dhe më pas arriti të bëhej sekretar organizativ i Partisë Komunistë të Shqipërisë. Në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore (1944-1948) ishte edhe Ministër i Punëve të Brendëshme dhe njëri prej njerëzve më të fuqishëm të kohës. Propaganda komuniste më pas i atribuoi atij një sërë krimesh politike. Kur, në 1948, Enver Hoxha vendosi ti mbesë besnik linjës së Stalinit dhe inform byrosë në konfliktin e këtij të fundit me Titon, Xoxe, nga njeri i plotfuqishëm përfundoi i pushkatuar diku në periferi të Tiranës.

Prespa dhe Ishulli i Maligradit / Prespa Lake & Maligradi Island

Çelësi i Korçës / your key to Korça 79

The Centre of the Balkans

The history of Prespa is a very complicated one. It is a history in which the characters include the Illyrians, Romans, Slavs, Byzantines, ancient Albanians and Franks arriving from the West… All of them seem to have envied this magnificently enchanting territory. The shores of the Lake had been inhabited since primitive times. However, it is during the Roman period that written sources make mention of the Lake. At the height of the Roman Empire, this territory was part of the Illyricum Province, along with other territories, which would later on form Albania. During the Byzantine Period (8th-9th centuries), the territory was under the Byzantine rule. However, very soon it was found under Czar Simeon’s Bulgarian Empire. It is thought that the origins of the eremites’ churches date back precisely to this period of time. Later on, it seems that Czar Samuil had the first centre of his Empire precisely here. An enemy of the Slavs, Vasil Bullgarokton returned all Byzantium property, including the Lake shores which were lost in 1018. Vasil established the Ohrid Archdiocese under which Prespa would later fall. The Lake was once under the Franks (1071), then under the Byzantines, and, in early 14th century, it fell in the hands of the Serbian Emperor Stefan Dušan. Towards the end of the same century, it surrendered to the Ottoman Turks, and thereafter, the local population lived like the rest around them. During the First World War, the Lake shores were occupied by the French. Then, they fell under the Greek rule, and finally, in 1924, they were incorporated into Albanian territory, when an international committee officially determined the current borders of the Republic of Albania. Two well-known Albanians born in these territories include a writer, and a former communist Minister of Interior, an ill-reputed man who met a tragic end. The writer Sterjo Spasse (1914-1989) was born at Gollomboç, a village situated on a hillside hugged by the Lake waters. He is one of the founders of Albanian modern literature. Very active in the thirties of the 20th century, he studied in Italy and Russia. He has written numerous novels, including Pse?! (Why?!) (1935), Afërdita (1944), Buzë liqenit (By the Lakeshore) (1965), Zgjimi (Awakening) (1974), Ja vdekje, ja liri (Either Death, or Freedom) (1978), and Kryengritësit (Insurgents) (1983). Born in one of the villages on the Prespa shores, Koçi Xoxe, another well-known name from these areas, used to be an ordinary blacksmith. In Korça, where he used to work, he became one of the most active members of the Communist Group of Korça. Later on, he became the organisational secretary of the Communist Party of Albania. In the first years following the Second World War (1944-1948), he was Minister of Interior and one of the most powerful men of the time. Later, the communist propaganda attributed a number of political crimes to him. In 1948, while in the grip of his last conflict with Tito, Enver Hoxha decided to remain faithful to the approach taken by Stalin and the Inform Bureau. Once a powerful person Koçi Xoxe faced execution somewhere in the suburbs of Tirana.

80 Çelësi i Korçës / your key to Korça për tu derdhur më pas në Liqenin e Ohrit duke e ulur kështu shumë metra nivelin fillestar të liqenit. I gjithë bregu anës Prespës së Madhe është populluar nga popullsi sllave që e konsiderojnë veten maqedonas. Thuajse të gjithë janë të besimit të krishterë ortodoks. Me të rriturit mund të komunikoni në mënyrë normale nëse kini ndonjë shoqërues shqiptar, porse më fëmijët dhe të moshuarit do ta keni të vështirë. Shumica e këtyre të fundit nuk dinë shqip. Fshati i parë, që do të shihni në afërsi të liqenit është Lajthiza, një fshat që nuk ka edhe qa shumë lidhje me atomsferën e liqenit, por përkundrazi është i vendosur mbi shpatin e një lartësie. Vazhdoni rrugën më tej dhe do të shihni pas pak minutash sipërfaqen blu të thellë të liqenit. Fshati më

whom do not speak Albanian. Lajthiza, a village situated on a rather high slope of a hill, is the first village you will see in the vicinity of the Lake. Keep going, and in a few minutes you will see the blueness of the Lake. A village that derives its livelihood from fishing and the cultivation of the scarce arable land, Liqenas is the most important village in the area. Historically speaking, this is nothing important to see. Its inhabitants are hard-working people. You may stop at the centre of the village to obtain further information on the area. Inquire about The Vangjos’. Vangjo is a former agronomist who speaks foreign languages, and has experience in hosting many types of tourists.

Prespa dhe Ishulli i Maligradit / Prespa Lake & Maligradi Island

kryesor i krejt zonës është Liqenasi, një fshat që jeton kryesisht me peshkim dhe me kultivimin e tokës së pakët bujqësore. Në pikëpamje historike nuk ka mbetur ndonjë gjë e rëndësishme në këmbë. Vetë banorët janë shumë punëtorë. Në qendër mund të ndaloni për të marrë informacione të tjera në lokalet që ndodhen aty. Pyesni për lokalin e Vangjos. Ky është një ishagronom që flet edhe gjuhë të huaja dhe që ka përvojë në pritjen e turistëve të çdo natyre. Në këto lokale mund të shijoni peshkun e mrekullueshëm të porsa zënë nga peshkatarët. Nëse jeni në periudhë dimri mos harroni të pyesni për cironkat e thara në tym. Ky është një gatim i preferuar i vendasve shumë i preferuar edhe në qytetin e Korçës.

In these restaurants, you can taste the wonderful fresh fish caught by the fishermen. If you happen to be there in wintertime, do not forget to order the dried smoked bleak. This is a favourite dish for the local population, as well as in the city of Korça. Bleak is a small fish similar in appearance, but not in taste, to sea sardines. Fishermen’s wives hang the bleak on hooks affixed to the ceiling, and let it dry over the smoke of a specific herb. Cooked then on top of ambers, the dried fish acquire a very special taste. The bleak is normally accompanied by rakia, unlike the fresh fish which is accompanied by wine. The local wine is of a very good quality.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 81 West of Liqenas, you will notice a small isËshtë një lloj peshku i vogël, i ngjashëm në pamje, por jo në shije, me sardelen e detit, land. The local population call it Maligrad të cilën gratë e peshkatarëve e thajnë të (small town). You may reach it by hiring varur në tavan mbi tymin e një barishteje the services of some local fisherman for të veçantë. Ky lloj peshku i thatë gatuhet very little money. A guardian of the Monumë pas mbi prush dhe merr një shije krejt ments of Culture (inquire about the Damo të veçantë. Zakonisht cironkat shoqërohen Family) will help you set there. The Island is not me raki, ndërsa peshku i freskët i liqenit populated. A wild sour cherry-tree is the only me verën, që edhe këtu prodhohet në cilësi tree flattened by the shumë të mirë. Lake winds. It is no Në Liqenas do të dalloni në krahun surprise that a numtuaj perëndimor ber of rabbits, taken një ishull të vogël. there by the local Vendasit e quajnë population, have “Mali Grad” (qyteti survived. The Island i vogël). Në të shkois a favourite site het duke kërkuar for the European shërbimet e ndonjë Kishe ne Lqenas / Church in Liqenas Village swamp turtles and peshkatari lokal, water snakes. Do kundrejt një pagese not be afraid, they are harmless. The southern shumë të vogël. Një kujdestar i monuside of the rock Island is home to a reportmenteve të kulturës (pyesni për familjen edly 18th-century church. The church is also a Damo) do t’ju ndihmojë që të shkoni atje. place of pilgrimage for people in need. Do not Ishulli është i pabanuar. Vetëm një vishnje be astonished to find brand new clothes inside. e egër është pema e vetme e kësaj toke të According to the local custom, people need to rrahur fort nga erërat e liqenit. Disa lepuj, leave one of their garments, or their children’s të çuar këtu nga vendasit, nuk është çudi që të kenë mbijetuar. Ishulli është vendi i garments, so that they may have prosperity preferuar i breshkave dhe i gjarpërinjve të during the year. ujit. Mos kini frikë, janë të padëmshëm. Në The 11th-century eremites’ churches are the shpatin jugor të shkëmbit të ishullit, ndodgreatest attraction that Prespa e Madhe offers. het një kishë, mendohet të jetë e shekulThe Albanian section of the Lake is home to a lit të XIII-të. Kisha shërben edhe si vend number of them. All of them are built on the pelegrinazhi për njerëzit në nevojë. Mos u hillside. Old frescoes have survived in a numçuditni, kur në brendësi të saj të gjeni rroba ber of them. Use your discretion when visiting të reja. Sipas zakonit të vendit, njerëzit these churches. Besides the boat captain, you duhet të vendosin nga një rrobë të trupit të should be accompanied by a person who is tyre, apo fëmijëve në mënyrë që t’u shkojë well aware of the sites to visit. It is not advismbarë gjatë të gjithë vitit. able to boat in these waters during the cold months, when winds sweep across the Lake Atraksioni më i and raise frightfully madh i Prespës së high waves. Located Madhe është një on hill slopes, the vizitë në kishat e erchurches are in the emitëve të shekullit vicinity of the shores. të XI-të. Në bregun The first Orthodox shqiptar ndodhen monks, who exdisa prej tyre. Të pressed their congjitha të vendosura fidence in religion në shpatin e malit. by moving away Një pjesë ruajnë Prespa

82 Çelësi i Korçës / your key to Korça ende afreske të vjetra. Bëni kujdes, kur të vizitoni këto kisha. E para duhet që, përveç varkëtarit, të jeni të shoqëruar nga ndonjë person që i njeh mirë vendet ku do të shkoni. E dyta lundrimi në këto ujëra nuk është i këshillueshëm në muajt e ftohtë sepse liqeni shumë herë dallgëzohet frikshëm nga erërat e ftohta. Kishat janë në afërsi të bregut në faqet shkëmbore. Në to kanë jetuar murgjit e parë ortodoksë, të cilët besimin ndaj fesë së tyre e shprehnin duke u larguar nga civilizimi. Në të shumtën e herëve janë përdorur për ndërtimin e tyre disa guva natyrale, herë të tjera janë gërmuar nga vetë murgjit eremitë. Dikur kishat ishin në nivelin e liqenit. Tani, me rënien e nivelit, ka kisha që ndodhen deri në dhjetë apo deri në dymbëdhjetë metra mbi nivelin e bregut. Kishat janë të pajisura me shkallare metaLiqenas like, por si do që të jetë do të bëni kujdes kur të ngjiteni drejt tyre. Ndërsa udhëtoni në pjesën shqiptare të Prespës së Madhe do të shihni tutje në pjesën maqedonase, një ishull të ngjashëm me Maligradin, por shumë më të madh dhe të mbjellë me qiparisë. Është Veligradi, (Qyteti i Madh), një manastir shumë i madh ortodoks, tepër i njohur për besimtarët sllavë. Me që ra fjala për pjesën matanë kufirit të Shqipërisë, duhet gjithnjë të porosisni varkëtarin tuaj që të mos kalojë në ujrat greke apo maqedonase. Këtu kufijtë janë “prej uji” dhe mund të kalohen si pa e kuptuar. Kjo mund të jetë një aventurë e bukur, por mund t’ju hapë shumë probleme. Në Ballkan janë shumë të rreptë me ata që kalojnë ilegalisht kufirin. Që ta quani të realizuar këtë udhëtim bëni mirë, që pasi të ktheheni në Liqenas të vazhdoni rrugën që ecën përgjatë bregut të

from civilisation, used to live there. More often than not, natural caves were utilised for such churches. Otherwise, the eremite monks did the digging. In the past, the churches used to be at the same level with the lake. Now, following the lowering of the lake level, the churches are found ten or twelve metres above the lake level. The churches are equipped with metallic staircases. However, be careful when climbing them. As you travel the Albanian section of Prespa e Madhe, further in the background, in the Macedonian part, you will eye a similar island to Maligrad. However, it is much bigger and full of cypress-trees. This is Veligrad (Big City), a much bigger Orthodox monastery well-known to the Slav believers. In terms of the section beyond the national borders of Albania, you have to advise your boat captain to make sure not to enter Greek or Macedonian waters. These are “water borders”, and one may very easily cross them without even knowing. This may be a beautiful adventure, but may cause you a lot of trouble. In the Balkans, they are very severe with those crossing the border illegally. To complete your visit, you may want to go back to Liqenas and continue along the Lake shores. Gollomboç, Gorica e Vogël and Kallamas are some very attractive villages located very close to the shoreline and are inhabited by fishermen and farmers. Given that the road running past them is in very good shape and a new customs check-point with Macedonia is opened here, you may find accommodation in modest hotels offering services at reasonable prices. The local cuisine includes the Lake fish, white beans, and local diary products; do not forget to ask for pickled vegetables. They have quite a different taste from what you have tried before. You should wear the same clothes

Çelësi i Korçës / your key to Korça 83 liqenit. Gollomboçi, Gorica e Vogël dhe Kallamasi janë disa fshatra shumë interesantë peshkatarësh dhe bujqish të vendosur fare në anë të liqenit. Me që vitet e fundit këndej kalon një rrugë fort e mirë automobilsitike dhe është hapur një pikë doganore me Maqedoninë, mund të gjeni hotele modeste, por me çmime shumë të arësyeshme ku mund të akomodoheni. Ushqimi vazhdon të jetë po ai, peshku i liqenit, fasulet, bulmeti i vendit dhe mos harroni të pyesni për turshitë. Kanë një shije krejt tjetër nga ato që mund të keni provuar gjetiu. Veshja është po ajo që keni përdorur në Korçë, klima është thuajse e njejtë, por mos harroni lagështirën që vjen nga liqeni.

Korçë-Tren-Prespë e Vogël

Që të shkoni në “motrën” e Prespës së Madhe, pra në Prespën e Vogel, nuk do tju duhet shumë kohë, qoftë nëse niseni nga Korça, apo nëse vazhdoni të njejtën rrugë ku jeni kthyer më parë në Plasë. Vetëm një kilometër larg Bilishtit, sapo të duken siluetat e para të qytetit duhet të merrni rrugën majtas në drejtim të fshatit të madh Tren. Rruga nuk është e asfaltuar, por ecën drejt në fushë përmes disa arave të mbajtura mirë, ku vendasit kultivojnë mollë e fasule, nga më të njoh u r a në krejt vendin. Brenda p a k minutash do të jeni në f s h a t i n Prespa e Vogel Tren, që aktualisht numëron aty rreth 280 shtëpi. Pjesa më e madhe e banorëve janë myslimanë. Këtë do ta kuptoni nga xhamia që është e vendosur në qendër të fshatit. Kohët e fundit janë larguar nga fshati për në Greqinë fqinje një pjesë e mirë e banorëve, të cilët duke qenë

you wore in Korça. The climate is almost the same, but with higher humidity on account of the Lake.

Korça-Tren-Prespa e Vogël

It will not take you long to reach the minor “sister” of Prespa e Madhe, Prespa e Vogël. If you are leaving Korça, or if you continue on the same road where you were before, at Plasa. One kilometre away from Bilisht, at the first sight of the outlines of the first city’s buildings, you will turn left, in the direction of the large village of Tren. The road is not paved, but it runs in a straight line across well-maintained fields, where the local population grow apple-trees and white beans that are famous across Albania. In a matter of minutes, you will arrive at the village of Tren, which currently registers around 280 households. Moslems account for the largest part of the inhabitants. You will see this from the mosque situated at the centre of the village. In recent years, a good number of the local inhabitants, who were good and hard-working farmers, left for neighbouring Greece, where they are much sought after by the Greek owners. Nevertheless, Tren is still a pleasant village with well-preserved houses, and well-maintained gardens. You will enjoy a walk along its roads climbing a hill slope. The local inhabitants are polite and helpful. A number of modest bars and restaurants, where you may try some really delicious food, are located at the centre of the village. While at the centre of the village, inquire how to get to the shores of the Prespa e Vogël, to be on the safe side. To set there, you will first have to leave the village the way you went

84 Çelësi i Korçës / your key to Korça bujq të mirë e të zellshëm preferohen nga pronarët grekë. Megjithatë, Treni është ende një fshat i këndshëm me shtëpitë e ruajtura mirë dhe me bahçet e ruajtura me kujdes. Një shëtitje nëpër rrugët e tij që lartësohen deri në majë të një kodre do t’ju bëjë përshtypje. Banorët janë të sjellshëm dhe të gatshëm tju ndihmojnë në çdo hap. Në qendër të fshatit janë ndërtuar disa lokale modeste, ku mund të provoni gjëra vërtet të shijshme. Në qendër të fshatit, për të qenë të sigurtë pyesni më parë se si shkohet në brigjet e Prespës së Vogël. Që të shkoni atje duhet më parë të dilni nga fshati andej nga erdhët dhe të merrni një shteg majtas. Brenda p a k minutash pasi të keni kaluar disa kthesa shkëmbore, do të shihni Shpella e Ujkut / Wolf cave kallamat e parë. Ja ku keni mbërritur në skajin më lindor të Prespës së Vogël. Pikërisht atje ku dallojnë kallamat e parë do të shihni një tabelë të madhe që ju kujton se tashmë ndodheni në Parkun Kombëtar të Prespës. Do të gjendeni në një situatë të tillë: përballë do të keni një “det” me kallamishte. Pas jush një shpellë e madhe me një gojë të hapur, ndërsa në të majtë e në të djathtën tuaj vazhdon rruga, që tashmë sa vjen e vështirësohet duke gjarpëruar nëpër rrugë të mbushura me shkëmbinj. Shpella, që është pas jush, pikërisht në vendin ku do të shihni edhe një hidrovor, është një nga më të njohurat në Shqipëri. Vendasit e quajnë “Shpella e Ujkut”. Gërmimet e bëra këtu nga arkeologët shqiptarë në vitin 1967 zbuluan një kulturë që kishte lidhje me atë të kohës së Luftës së Trojës. Imagjinoni pak, në shekullin e XII para Krishtit. Këtu u zbuluan shumë fragmente qeramike të asaj kohe që kishin ardhur që nga Korinti apo nga Mikena. Shpella

there, and take the path to the left. In a matter of minutes, after having dealt with a number of turns, you will notice the first reeds. There you will be at the easternmost extreme of Prespa e Vogël. A sign post by the reeds will remind you that you are in the Prespa National Park. A “sea” of reeds will lay in front of you. Behind you is the large mouth of cave. The road stretches to your left and right. Now it becomes more difficult as it winds through rocks. The cave behind you, where you will notice a sump-pump, is one of the most well-known across Albania. The local population call it the Wolf Cave. In the course of the excavat i o n s carried out in 1967, the Albanian archaeologists s h e d light on a culture that was related to the culture thriving at the time of the Trojan War, 12th century B.C. A large number of ceramic fragments from that time were unearthed here, which had been brought from Corinth or Mycena. The cave is not easily accessible if you lack the required equipment for spelunking. Before a visit to the cave, you will also have to contact the representative from the Institute of the Monuments of Culture. The river, which seems as if stemming from the Lake, is nothing other than the Devoll River, about which we will speak again. In the past the Lake was deviated into a river so as to increase the flow of this river which would be used for the construction of a hydro-power plant. This led to a change in the whole ecosystem in Prespa e Vogël. And this accounts for the reeds covering the entire Albanian part of the lake. Archaeologists have uncovered a number of remains of fortifications dating from the same pe-

Çelësi i Korçës / your key to Korça 85 nuk është e vizitueshme lehtësisht, nese riod on the hill cave is located. The hill nuk keni pajisjet e duhura që zakonisht përacross from this one, next to the village of doren në një shpellë. Gjithashtu për të hyrë Tren, is also home to old fortifications. The në të duhet të kontaktoni përfaqësuesit e local population call the fortified top of this Institutit të Monumenteve të Kulturës. hill by the name of the village, the Castle Lumi që duket sikur rrjedh nga liqeni nuk of Tren. është gjë tjetër veçse lumi i Devollit, një After having visited the cave, you should lumë për të cilin do të flasim edhe herë take a walk along the lakeshore road to the tjetër. Kohë më parë, me qëllim që të forcoright. This is an ideal venue for amateur hej prurja e këtij lumi, i cili do të përdorej fishermen and hunters coming from both për ndërtimin e një hidrocentrali, uji i liqenit the nearby villages and Korça. This is a u devijua në lumë. Kjo bëri që të ndryshojë good chance to experience the tranquil seti gjithë ekosistemi në Prepsën e vogël. Dhe ting, as well as to talk to the fishermen who, ky është spjegimi se përse e gjithë pjesa as everywhere else, are quite calm. Caves, shqiptare e këtij liqeni është e mbushur which me kalare aclamishte. cessible Mbi koin a matdrën e së ter of njejtës minutes, shpellë, are locatarkeed on the ologët rocky hill k a n ë slopes. z b u It is only luar disa mbetje fair to fortifiremind k i m e s h Vizatimet e Spillese / Primitive Paintings at Spille rock you to të së be carenjejtës ful, because some of the caves are very periudhë. Edhe kodra përballë, pas së cilës deep. At the end of this road is the village është fshati Tren, të cilin porsa e keni vizituof Zagradec, which in the Slav language ar, ka mbetje të fortifikimeve të vjetra. Venmeans “beyond the town.” Presumably, it dasit e quajnë majën e fortifikuar të kësaj is an old name related to the fortification at kodre me emrin e fshatit, “Kalaja e Trenit”. ancient Tren. This is a fishermen’s village, Nëse keni vizituar shpellën, bëni mirë të containing a very small number of fisherecni një copë herë në anë të liqenit në men’s households, but many of them have rrugën që merr djathtas. Këtu është vendi immigrated. ideal i peshkatarëve e gjuetarëve amatorë, On your way back, stop at the Wolf Cave, të cilët vijnë jo vetëm nga fshatrat e afërta, and take the road heading left. In a matter por edhe nga Korça. Është një mundësi e mirë për të njohur një ambjent të heshtur, of minutes, you will be arriving at a place that the local population calls Spille (Greek: por edhe për të biseduar me peshkatarët, të cave). This rock is over one hundred metres cilët si kudo janë gjithnjë simpatikë. Shpatet e kodrinave shkëmbore rreth e rrotull high, and seems inaccessible when you janë të mbushura me shpella, të arritshme look at it from below. It is precisely here that vetëm për pak minuta. Është e tepërt t’ju several peculiar drawings were uncovered. Many years ago, they upheld the thesis that kujtojmë kujdesin që duhet të keni në këto they represented the first paintings across shpella që nganjëherë janë edhe shumë të thella. Në fund të kësaj rruge që keni marrë the Balkans, and perhaps, across Europe. është fshati Zagradec, që në sllavisht do të A number of white figures, directly drawn thotë “përtej qytetit”, me sa duket një emër on the rock, on the left side of a rock on

86 Çelësi i Korçës / your key to Korça i vjetër që lidhet me fortifikimin e Trenit të vjetër. Ky është një fshat peshkatarësh me shumë pak shtëpi peshkatarësh, shumica e të cilëve janë larguar në emigracion. Merrni sërish udhën e kthimit deri te “Shpella e Ujkut” dhe merrni rrugën tjetër që merr majtas saj. Brenda pak minutash do të mbërrini në një vend që vendasit e quajnë “Spille” (nga greqishtja shpellë). Ky është një shkëmb i lartë afër njëqind e ca metra, që nga poshtë duket si i paarritshëm. Pikërisht këtu janë zbuluar disa vizatime të çuditëshme, për të cilat shumë vjet më parë kanë menduar se pikërisht në këtë kohë kemi të bëjmë Guri i Nuses / Bride’s Rock me pikturën e parë në Ballkan dhe mbase në Europë. Në fakt në anën e një shkëmbi në majë të Spillesë janë ende të ruajtura fare mirë disa figura të bardha të vizatuara direkt në shkëmb. Ato paraqesin disa figura kalorësish mbi kalë dhe të armatosur me heshta, disa qen dhe disa kapronj. Duket qartë se kemi të bëjmë me një skenë gjahu. Mendimi se këtu kemi të bëjmë me pikturën e parë prehistorike në Ballkan është lëkundur disi qëkurse një studiues anglez, nga më të njohurit e sotëm, hodhi idenë se këto piktura janë bërë nga kryqëtarët frankë që kanë qëndruar këndej për disa kohë. Sido që të jetë, pikturat murale të Spillesë së Trenit janë nga gjërat më interesante në krejt Shqipërinë. Bëni kujdes. Në muret e këtij shkëmbi të Lulekuqe /poppies lartë mund të varen vetëm alpinistë të sprovuar. Vazhdoni udhën më tej. Për pak metra liqeni do t’ju duket vërtet liqen. Madje disa shkëmbinj në bregun e tij të ulët dhe uji krejt i kthjellët do t’ju kujtojnë disi rivierën detare të jugut të Shqipërisë. Vetëm pak minuta pasi të keni kaluar

the top, are preserved in good shape. They show figures of riders on horseback, who are armed with lances, a number of dogs and roebucks. It is clearly a hunting scene. According to the thesis they are the first pre-historical paintings across the Balkans. The view expressed by a well-known British researcher is that these drawings were made by Frank crusaders who spent some time in the area. Either way, the murals at Spille near Tren, are among the most attractive things across Albania. Be careful, only experienced climbers should attempt this high rock. A few metres down the road, the Lake will unfold with all its splendour. A number of rocks on its shallow shores, and the crystal-clear water will remind you of the Southern Albanian Riviera. A few minutes past the rock at Spille, you will come across a rock standing by the roadside. Nature has turned it into a strange shape, something between a human being and a bird. The local people relate this rock to an old legend in which a bride, whose caravan got killed in an ambush, was suddenly turned into rock. Therefore, this rock is simply called the Bride’s Rock. Continuing in this direction, you will be penetrating a lowland area attributed to the lake deposits. Gradually, the road becomes more difficult, and is inaccessible in wintertime or rainy weather. At the end of this road, and past a number of grain fields, where the field poppies in their blossom create a breathtaking view, you will be arriving at the small village of Shuec. In

Çelësi i Korçës / your key to Korça 87 shkëmbin e Spillesë do t’ju bëjë përshtypje një shkëmb në anë të rrugës. Natyra ka krijuar me këtë rast një figurë të çuditëshme, diçka mes një njeriu dhe një zogu. Vendasit këtë gur e lidhin me një legjendë të vjetër sipas së cilës një nuse, së cilës iu vra karvani në pusi, u shndërrua befas në këtë shkëmb. Prandaj edhe ky shkëmb quhet thjesht “Shkëmbi i Nuses”. Përgjatë së njejtës rrugë do të nisni të depërtoni nëpër një zonë fushore të krijuar nga depozitimet e liqenit. Rruga sa vjen dhe vështirësohet edhe më tepër dhe është thuajse e pakalueshme në periudhën e dimrit apo në kohë me shi. Si do që të jetë në fund të saj, pas disa arave të mbjella kryesisht me grurë dhe shumë të këndëshme në kohën e lulëkuqeve do të mbërrini në fshatin e vogël Shuec. Ky është një fshat, që dikur ka jetuar nga peshkimi në liqen, ndërsa tani jeton vetëm me bujqësi dhe me të ardhurat nga emigracioni. Shtëpitë e tij, të vendosura shumë afër njëra-tjetër janë shumë të këndëshme dhe lulet që ju rrethojnë gjithandej do tju krijojnë një atmosferë të këndëshme.

Korçë-Bilisht dhe rrethina

Bilishti është kryeqendra e një rrethi ngjitur me Korçën, kurdoherë i lidhur me të, por edhe me veçori më vete. Ky ndodhet në njërën prej rrugëve më kryesore të Shqipërisë, në superstradën që lidh pikën doganore të Kapshticës dhe me Greqinë me pjesën tjetër të vendit. Nga ana tjetër Bilishti konsiderohet si qendra tradicionale e një zonë etnografike krejt më vete, zonës së Devollit, e cila e ka marrë emrin nga lumi, i cili e përshkon mes për mes. Nëse niseni për në Bilisht direkt nga Korça, atëherë bëni mirë të vizitoni ndonjë prej fshatrave që ndodhen në të djtahtë të rrugës kryesore. Secili prej tyre është një fshat tipik i kësaj ane, i vendosur në një kodër jo shumë të lartë dhe me pamje nga fusha e Korçës, dikur Këneta e Maliqit. Lumi Devoll / Devoll River

the past, this village derived its livelihood from fishing in the lake. Now it derives its livelihood from agriculture, and remittances sent by immigrants. Its houses, constructed very close to one another and surrounded by flowers create a pleasant atmosphere.

Korça-Bilisht and the Environs

Bilisht is the administrative centre of a district adjacent to Korça. They have always been connected but as a separate area. Bilisht is located beside one of the main roads in Albania, the highway connecting Greece with the rest of Albania at Kapshtica. Bilisht is also considered as the traditional centre of a separate ethnographic area, i.e., the Devoll area, which is named after the river flowing through it. If you leave for Bilisht from Korça, then you should stop and visit some of the villages on the right side of the main road. Located on a hill and overlooking the Korça Plain, or the Maliq Wetlands, each one of these villages is different from the others. One of them is Zëmblak, with the houses on the right side of the road. Even though its appearance is not very different from the others, the story relating to this village may cause you to want to stop there for a few minutes. The character in the story concerns Ahmet Zogu, former King of the Albanians. When the Italian Army occupied Albania on 9 April 1939, Zogu had already left Albania the day before. In the company of his one-day old son, Queen Geraldine and their entourage, he had left for Greece. His itinerary included precisely this area, where the King stopped for a short break. He called on Gani Kuka who used to be one of the leaders of the village. His family was one of the most wellknown households in the village. However, the communist regime did not forgive the

88 Çelësi i Korçës / your key to Korça Njëri prej tyre është Zëmblaku, shtëpitë e të hosts’ “royal hospitality.” Many members cilit do t’i shihni në anë të djathtë të rrugës. of this household escaped, or were subject Ky fshat, ndonëse nuk ndryshon shumë prej to prosecution. Later on, the same building të tjerëve ka një histori, për të cilën mbase was turned into a school. Now, you will find ia vlen të ktheheni për pak minuta. Kjo hisa building of a typical half-urban and halftori lidhet me Ahmet Zogun, dikur mbret i rural architecture from the past century, shqiptarëve. Kur ushtria italiane pushtoi which has been abandoned at the centre Shqipërinë në 9 prill të 1939, Zogu kishte of the village. një ditë që ishte larguar nga vendi i tij. Bilisht itself is situated 23 kilometres from Bashkë me djalin një ditësh, mbretëreshën Korça, on the left side of the road if you are Geraldinë dhe shpurën që e shoqëronte kishte marrë udhën për në Greqi. Rruga i heading south. The town can be divided into two parts: the urban part and the rural kalonte pikërisht nga ky itinerar. Në njërën part. The urban part has a very beautiful prej shtëpive më të shquar të fshatit, në atë të Gani Kukës, një nga të parët e këtij fsha- and clean boulevard, which is lined by common horse chestnut-trees. The latter are in ti. Mbreti nuk qëndroi veçse për një pushim full bloom in springtë shkurtër në këtë time. The town still shtëpi e megjithatë regjimi që pasoi, retains evidence of ai komunist nuk a flourishing period ia fali të zotëve të during the thirties shtëpisë këtë “mikand the houses are pritje mbretërorë”. very well-mainShumë prej tained. The rest of anëtarëve të kësaj the buildings were familjeje morën arconstructed under ratinë, ose u persecommunism. If you kutuan. Më pas follow the roads e njëjta ndërtesë leading to a slopu shndërrua në ing hill, you will shkollë, ndërsa feel you are in the tani do ta gjeni të countryside. This braktisur në qendër Monumenti i rezistences antigreke / part of town is të fshatit, me atë Resistance Monument against greek aggression very attractive, as arkitekturën tipike gjysëmqytetare e gjysëmfshatare të fillimit well. The people from Devoll are known as të shekullit të kaluar. hard-working people, and it is through hard Vetë Bilishti ndodhet 23 kilometra larg labour that they have created relative wellKorçës në anë të majtë, nëse jeni nisur being for the area. në drejtim të Jugut. Eshtë një grumbull Across Bilisht, you may embark on a very banesash që mund të ndahet në dy pjesë: exciting journey, though not many people pjesa e qytetit dhe ajo e fshatit. Pjesa e have tried it. Not very far from the town a qytetit ka një bulevard shumë të bukur e number of quite remarkable settlements të pastër që është i mbjellë në të dy anët are dotting the lowland. However, you will me gështenja të egra, të cilat në pranverë have to choose well which way to go, belulëzojnë furishëm. Qyteti ka ende shenja cause sometimes such settlements are a të një lulëzimi të viteve ’30 të shekullit të real maze. You might ask a local to accomkaluar dhe shtëpitë janë të mbatjura shumë pany you. mirë. Pjesa tjetër e godinave është e periA very interesting village, Hoçisht is a typiudhës së komunizmit. Nëse ngjiteni edhe cal example of the coexistence between më lart drejt rrugëve që ju shpien në një shpat kodre atëherë do ta ndjeni veten më the Muslims and Christians. It is a large shumë në fshat se sa në qytet. Edhe kjo village. Its church is in good shape and its

Çelësi i Korçës / your key to Korça 89

pjesë është shumë interesante. Devollinjtë, kështu quhen njerëzit e kësaj krahine, njihen si njerëz shumë punëtorë, dhe puna i ka krijuar gjithë zonës një lloj mirëqënieje relative. Nga Bilishti mund të nisni një udhëtim shumë interesant ndonëse pak të rrahur. Përballë me të në fushë ndodhen një sërë vendbanimesh shumë interesante. Nuk janë shumë larg nga qyteti, porse rrugët duhet t’i zgjidhni mirë, sepse, si në çdo fushë, ato nganjëherë përfaqësojnë një labirinth të ngatërruar. Mirë është që të keni një shoqërues vendas me vete. Shumë interesant është fshati Hoçisht, një shembull tipik i bashkëjetesës mes myslimanëve dhe të krishterëve. Fshati është i madh dhe ka një kishë të mbajtur mirë dhe një xhami relativisht të madhe. Nëse shkoni atje bëni mirë të takoni priftin dhe hoxhën e fshatit, që të dy janë shokë fëmijërie, që të dy kanë qenë në të njejtën klasë dhe që të dy kanë ëndërruar të bëhen aktorë. Në një farë kup-

Zierja e rakise / Making Raki

mosque is relatively large. If you go there, you should meet both the Christian priest and the Muslim Imam. They used to go to school together, and both of them dreamed of becoming actors. In some way, they have attained their goal, haven’t they? Ziçisht, an entirely Orthodox village, is a noteworthy to set there, you will take the straight road right from the centre of Bilisht. You will have the chance of drive on a bridge across the Devoll River after which the area is named. Ziçisht is not very large but it is very attractive. A tributary of the Devoll River crosses it. The houses are situated partly in the lowland, and partly atop a hill planted in fruit-trees, which make the stay very pleasant, particularly, in spring and summer. In the morning, you will hear nothing other than the nightingale singing. In the evening, the locals get together and sing old serenades. If

90 Çelësi i Korçës / your key to Korça timi ia kanë arritur qëllimit, apo jo? Po kështu shumë interesant është Ziçishti, një fshat krejt ortodoks. Për të shkuar atje duhet të merrni një rrugë të drejtë, që merr djathtas qendrës së Bilishtit. Me këtë rast do të kapërceni edhe një urë mbi Devoll, lumin nga e ka marrë emrin krahina. Ziçishti është një fshat jo fort i madh, porse është shumë interesant. Në mesin e tij kalon një përrua, degë e Devollit. Shtëpitë janë të vendosura pjesërisht në fushë dhe pjesërisht në majë të një kodre të mbjellë me fruta, ku është kënaqësi të qëndrosh, sidomos në pranverë dhe në verë. Në mëngjes nuk dëgjohet gjë tjetër veçse kënga e bilbilave, ndërsa darkave fshatarët e kanë zakon të mblidhen, të këndojnë serenata të vjetra. Nëse doni të mësoni më shumë duhet të kërkoni At Viktorin, priftin e fshatit. E gjeni gjithnjë në kishë. Kjo është një godinë jo fort e vjetër, por është një kishë impozante dhe e mbajtur mirë. Nëse keni fat e miq këtu do të mund të shijoni një nga gjërat më të mira të zonës, lakrorin e gatuar në saç. Pyesni një herë mbasi do të keni fat. Një këshillë vlen edhe këtu. Në këtë vend, ku zakonisht bën një dimër i ftohtë, është zakon të pihet raki dhe sipas rregullave të veçanta. Nëse qëlloni që të jeni në ndonjë festë mos bëni garë me vendasit, janë njerëz të sprovuar në këto punë. Rakia është kryesisht e kumbullës dhe është e fortë, por përdoret edhe vera dhe rakia e rrushit. Nëse jeni ende kuriozë të shihni më tepër nga Devolli, sidomos atë klasikun, atëherë merrni rrugën e kthimit për në Bilisht, dhe vetëm pak qindra metra kthehuni djathatas. Do të ecni nëpër një fushë shumë pjellore, e

you want to learn more, you will have to look for Father Viktor, the village priest. You will find him in the church. A newer church in good condition. If you are lucky and enough to have friends here, you might taste one of the best things in the area, lakror cooked in a baking dome. There is no harm in asking. In this area with cold winters, people are used to drinking rakia, which is associated with certain rules. If you happen to be attending a party, do not compete with the local people in drinking. They know what they are doing. They drink mainly plum rakia, which is a strong drink. They drink wine and grape rakia, as well. If you are curious to see more of Devoll, and in particular, the old areas in Devoll, you will have to go back to Bilisht. However, a few hundred metres before you reach Bilisht, turn right. You will be driving along a very fertile plain, which offers a fascinating view of the setting sun. Past the mill in front of which peasants’ mules wait for their owners to load up their saddle bags, you will come across a real wonder. This is a Muslim holy place flying two flags: the Albanian and the American. For a long time, this area has captured photographers’ attention. Keep going, and you will be driving past a number of villages where you will see the people, wearing caps, returning from the fields. Perhaps, you will find it worthwhile to continue. It is a 45 minutes drive to reach the village of Qyteza. Immigra-

Çelësi i Korçës / your key to Korça 91 cila veçanërisht në perëndim të diellit mer tion accounts for the depopulation of this një bukuri të veçantë. Pasi të keni kaluar formerly prosperous village. The famous një mulli, ku zakonisht presin mushkat e American actors, the brothers John and fshatarëve që ngarkojnë thasët, do të hasni Jim Belushi, come originally from this në një çudi të vërtetë. Është një vend i shenvillage. The village is located very close jtë mysliman, mbi të cilin valëviten dy flamuj, to the waters that never run dry, and is ai shqipcovered Vellezerit Belushi / Belushi Brothers tar dhe ai in green amerikan. vegetaKy vend ka tion. The tërhequr majorprej koity of the hësh vës t o n e mendjen houses e fotoh a v e grafëve b e e n të huaj. abanVazhdoni rrugën doned. dhe do të From Bilkaloni me isht, you rradhë një sërë fshatrash ku do të shihni të may reach the customs at Kapshtica in njejtë njerëz me kasketa në kokë që kthea matter of minutes. The area bordering hen nga arat e tyre. Mbase ia vlen të vazhGreece does not offer anything special to doni rrugën drejt dhe të shkoni edhe ca më see. Only if you are interested in visiting tej, mbase 45 minuta rruga. Do të arrini në the area of the last conflict between Alfshatin Qytezë. Është një fshat, që dikur ka bania and Greece. In 1949, the two counqenë i begatë, por që është shpopulluar nga tries, with one of them being communist emigracioni. Pikërisht në këtë fshat e kanë and the other one being anti-communist origjinën e tyre aktorët e famshëm ameriand assisted by the Anglo-Americans, kanë, vëllezërit Xhon dhe Xhim Belushi. risked getting involved in a bloody conFshati është në një pozicion shumë të mirë flict, which could pranë ujërave, që nuk have spilled over to shterrin kurrë dhe i the rest of the Balmbushur nga gjelbërimi. Ka shumë shtëpi të kans or worse. The vjetra të gurta, shumica Greek communist e të cilave ende janë të army troops found braktisura. shelter in the AlbaNga Bilishti mund nian territory. In their të shkoni brenda pursuit, the Greek pak minutash në nationalist army atpikën doganore të tacked the Albanian Kapshticës. Zona e territory. This took a kufirit me Greqinë heavy toll in human nuk ka ndonjë gjë Dogana e Kapshtices / Kapshtica Custom life. Then, Stalin’s të posaçme për të Government intervened to halt further parë, vetëm nëse ju interesojnë pikat bloodshed. If you are keen to visit the ku ka ndodhur konflikti më i fundit mes areas bearing witness to this history, you Shqipërisë e Greqisë. Në 1949, të dyja will need both a trained guide and a 4 x 4 shtetet, njëra palë komuniste dhe tjetra car. You are strongly advised to avoid this antikomuniste e mbështetur nga angloamerikanët, rrezikuan të vazhdojnë një journey in winter.

92 Çelësi i Korçës / your key to Korça konflikt të përgjakshëm, i cili mund të përhapej në të gjithë Ballkanin dhe mbase edhe më tej. Trupat e ushtrisë komuniste të Greqisë u strehuan në territorin shqiptar, ushtria nacionaliste greke në ndjekje të tyre sulmoi territorin shqiptar. Pati shumë viktima nga të dy palët. Vetëm ndërhyrja e atëhershme e qeverisë së Stalinit e ndaloi përgjakjen e mëtjeshme. Që të shkoni në vendet ku ka ndodhur kjo histori do t’ju duhet jo vetëm një guidë e specializuar por edhe një makinë 4X4. Ky udhëtim nuk është aspak i këshillueshëm për muajt e dimrit.

Korçë-Maliq-Gorë Maliq

Nga Korça në Maliq shkohet duke udhëtuar në rrugën që lidh qytetin me Pogradecin e më tej me Tiranën. Udhëtimi zgjat gjithësej 13 kilometra. Në minutat që do të shkoni drejt Maliqit mundohuni të imagjinoni një kënetë, apo liqen të madh i cili shtrihej këtu deri në vitin 1951. Në fakt jeni duke udhëtuar mbi një ish-kënetë. Punimet për bonifikimin e saj nisën në vitin 1946. Vendi u trajtua edhe si vend për të zhdukur kundërshtarët politikë të regjimit. Me mijëra vetë u internuan këtu në punimet shumë të rënda duke punuar në dimrin e acartë të mbuluar nga uji dhe shushunjëzat deri në

Korça-Maliq-Gora Maliq If you would like to travel from Korça to Maliq, you will have to take the road connecting Korça with Pogradec and Tirana. The distance is only 13 kilometres. On route to Maliq, you may try to visualise the marshland, or a large lake, that was there in 1951. You are actually travelling to former wetlands. Work for its reclamation started in 1946. The area was also designed to accommodate the political opponents to the regime. Thousands of persons were deported there, and were forced to do very heavy work in the thick of freezing winter, with the water and leeches reaching as high as the waist. On the right side of the road while you are driving, you will notice the Dry Mountain. Over 2000 m high, this mountain straddles between Lake Ohrid and Lake Prespa e Madhe. The wetlands ended precisely at its foot. The town of Maliq reveals several interesting aspects. First, near its centre you will be able to eye one of the “grandeurs” built under communism. At that time, they called it the sugar production complex. Given the abundant production of sugar-beets in the reclaimed field, people came up with the idea of building a sugar production complex

Ish kombinati i sheqerit Maliq / Old sugar factory in Maliq

Çelësi i Korçës / your key to Korça 93

Pelikanët e dikurshëm të Maliqit

Tani është disi e vështirë ta imagjinosh se si mund të ketë qenë vendi, që po përshkoni para tharjes së kënetës. Në shumë libra të vjetra udhëtimi, shumë fshatra që tani janë krejt në fushë cilësohen si fshatra peshkatarësh. Mjetet e lëvizjes nuk ishin as karrot e as makinat, por lundrat e shpejta me fund të sheshtë. Hugo Adolf Bernatzik, është njëri prej dëshmitarëve të fundit. Bernatzik e njohu këtë anë të Shqipërisë në 1916, kohë në të cilën ishte ushtar në armatën austro-hungareze. Fotograf dhe gjuetar i apasionuar ai u rikthye në Shqipëri në vitin 1929. Objektivi i tij ishte një i vetëm, të fotografonte kolonitë e pelikanëve shqiptarë. Dhe vendi i preferuar i tij ishte…vetë Maliqi, fusha nëpër të cilën ju po kaloni tani. Bernatzik ka botuar një libër në fillim të Luftës së Dytë Botërore, (Albanien, Land der Shkipetaren) në të cilat rrëfen aventurat e tij në kënetën e Maliqit. Fole pelikanësh të mëdhenj, lloje të ndryshme peshqish, një florë e shumëllojshme, por edhe shushunjëza dhe mushkonja të malarjes, kështu ka qenë kjo zonë deri në 1951. Në Maliq e në fshatrat rreth e rrotull mund të takoni ende të moshuar që do t’ju flasin për këtë fushë kur ishte ende liqen a kënetë. Do t’ju duket sikur po llafosen për një planet tjetër.

Former Maliq Pelicans

It is somewhat difficult to imagine how the area used to be before the reclamation of the marshland. Many old travel books refer to many villages, which now lie nowadays in the lowland area, as fishermen’s villages. The means of transportation did not include either carts or cars, but speedy flatboats. Hugo Adolf Bernatzik is one of the last witnesses. Bernatzik first travelled to this part of Albania in 1916, when he was a member of the Austro-Hungarian army. A keen photographer and hunter, he came back to Albania in 1929. He cherished his only goal: to take pictures of the colonies of Albanian pelicans. And his favourite area was… Maliq itself, the field you are now crossing. At the beginning of the Second World War, Bernatzik published a book (Albanien, Land der Shkipetaren), in which he describes his adventures at the Maliq wetlands. Big pelicans’ nests, different species of fish, varied flora, as well as leeches and malaria mosquitoes – this is what this area looked like until 1951. At Maliq and the neighbouring villages, you may still meet elderly people who would tell you about this field when it used to be a lake or marshland. They might seem to be talking about a different planet. brez. Në krahun e djathtë të rrugës, që ju po përshkoni shtrihet Mali i Thatë, një mal mbi dy mijë metra i lartë, e që bën kufirin mes liqenit të Ohrit dhe Prespës së Madhe. Pikërisht në anë të tij mbaronte këneta e dikurëshme. Qyteti i Maliqit është interesant në disa aspekte. Së pari krejt në afërsi të qendrës së tij do të mund të shihni një nga “madhështitë” e kohës së komunizmit, atë që quhej Kombinati i Sheqerit. Meqenëse fusha e bonifikuar prodhonte shumë panxhar sheqeri, pikërisht në mes të saj lindi ideja për ndërtimin e këtij kombinati. Këtu prodhoheshin edhe pije alkoolike nga sheqeri i

on site. Hence, alcoholic drinks were also produced out of the locally produced sugar. At Maliq, a tradition of vodka production was established at this time. A glass of Albanian vodka may have been a good experience, but following a short life, the plant was shut down. The cost of the imported sugar-beet was much lower. Maliq is worth visiting for another aspect. Several Russian izba have survived in its eastern neighbourhoods, which are still suitable for living. These are buildings, which were occupied by the Soviet experts who constructed the sugar production complex, and their families.

94 Çelësi i Korçës / your key to Korça

Nëse vendosni ndryshe, më mirë tani… Këneta e Maliqit ka qenë një hapsirë ujore e pamatë. Skaji i saj më lindor përfundonte në anë të Malit të Thatë. Itinerari që po ju propozojmë është vetëm një pjesë e asaj që mund të shihni, nëse keni mundësi e kohë, mund ta provoni edhe ndryshe. Merrni në fillim rrugën që shkon nga Korça në Pogradec, e njejta që ndiqet për të ardhur në Maliq, por lijeni pas këtë të fundit dhe udhëtoni edhe për disa kilometra deri në afërsi të fshatit Petrushë. Këtu merrni djathtas dhe ndiqni një rrugë të asfaltuar. Kjo ka qenë rruga e vjetër që lidhte Korçën me qytetet e tjera sa kohë ishte pa u tharë këneta e Maliqit. Bëni mirë të bëni një ndalesë në fshatin Nizhavec. Këtu ka qenë edhe pika më e ulët e kënetës së Maliqit, që këndej edhe emri i fshatit. (sllavisht, nizhni = shqip, i ulët). Shtëpitë e vjetra të fshatit ende ngrihen atje ku i kanë ndërtuar të parët e tyre peshkatarë, në rrëzë të ish-kënetës. Një varg plepash do tju tregojë se deri ku vinte më parë sipërfaqja e ujit. Nëse vazhdoni përgjatë rrugës do të mbërrini në një fshat të ndërtuar gjatë thajres së kënetës. Ky quhet Vreshtas, por vendasit e quajnë thjesht “Ferma”, meqenëse këtu kanë qenë zyrat qendrore të një f e r m e shtetërore. Në këtë vend kanë qenë edhe barakat ku strehoheshin të dënuarit, që thanë kënetën, por nga ato tashmë nuk ka mbetur më asnjë shenjë. V e t ë m ndonjë i m os h u a r mund t’ju thotë se ku kanë qenë afërsisht ato vende vuajtjeje. Më pas do të kaloni me radhë Koritën dhe Shën Gjergjin. Këtu bëni mirë t’i hidhni një sy Malit të Thatë. Një shpellë, jo shumë metra larg nga rruga, vendasit ende e quajnë “shpella e gjermankës”. Nuk dihet mirë se kur, por duket se një gjermane ka qëndruar për disa kohë në këto anë duke shëtitur shpellave. Prania e saj ka mbetur ende e gjallë në folklorin e vendit. Ndër dasma e festa ende këndohet kënga e saj dhe e një farë “Asim budallai”, i cili e shoqëronte ngado që shkonte. Pas pak minutash do të mbërrini në Zvezdë. Ky është një fshat i madh dhe shumë i njohur. Në qendër të tij është një xhami e madhe dhe një monument kushtuar të rënëve të këtij fshati, të vrarë nga ushtritë greke gjatë luftës italo-greke të vitit 1941. Vazhdoni të ecni përgjatë xhadesë së vjetër. Keni kaluar pa e kuptuar as vetë matanë Korçës dhe për pak do t’ju duhet të kapërceni rrugën nacionale dhe të ecni në drejtim të Korçës për pak kilometra. Në afërsi të fshatit Zëmblak kthehuni edhe një herë në drejtim të lindjes nëpër një rrugë të gjerë. Kjo do t’ju çojë në zemër të ish-kënetës, në fshatin Sheqeras. Ky është një fshat që është ndërtuar pas tharjes nga banorë të ardhur nga malësitë përreth. Eshtë një fshat i shtrirë në fushë me banorë, që vazhdojnë të punojnë tokën me përkushtimin e njohur të bujqve. Sheqerasi është gjithashtu i njohur si vendi më i ftohtë gjatë dimrit në krejt Shqipërinë.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 95

If You Have the Time … The Maliq marshland used to be a boundless water table. Its easternmost extreme bordered the Dry Mountain. The proposed itinerary is just a part of what you may see, if you can and have the time. First, take the road running from Korça to Pogradec, the same route to Maliq. However, you will have to drive on for a number of kilometres until the area near the village of Petrusha. Once here, you will have to turn right and follow the paved road. This used to be the old road linking Korça with the other cities and towns, when the Maliq wetlands were not yet reclaimed. You better make a stop at the village of Nizhavec. This also marked the lowest level of Maliq marshland, which also accounts for the name of the village (Slav: nizhni; English: low). At the edge of the former wetlands, the old houses in the villages are still found at the same place where they were constructed by the fishermen. A row of poplar-trees shows where the water table used to be in the past. If you continue on this road, you will arrive at a village built during the reclamation of the marshland. This is Vreshtas. However, the local people just call it the “Farm,” given that the area was home to the headquarters of a state farm. It was also home to barracks intended for the accommodation of convicted individuals, who worked to reclaim the marshland. However, there is no sign of them now. The elderly may tell you where those locations of suffering used to be. Then, you will drive past Korita and St. George. Once here, you should look at the Dry Mountain. There is a cave there, not far from the road, which the local people call the “German lady’s cave.” No one knows exactly when, but a German lady reportedly spent some time in this area, going from one cave to the next. The local folklore has retained her presence here. In weddingparties and celebrations, people still sing the song dedicated to her and “Asim the fool,” who accompanied her everywhere. In a few minutes, you will arrive at Zvezda. This is a large and well-known village. At the centre of the village is by a large mosque and a Monument to the Fallen. The latter is for those who came from this village and were killed by the Greek armies during the Italian-Greek War in 1941. Keep driving along the old road. Before you know, you will have left Korça behind. In a little while, you will cross the national road, and for a few kilometres, head towards the city of Korça. In the vicinity of the village of Zëmblak, turn once again to the east and drive along a broad road. This will lead you to the heart of the former marshland, the village of Sheqeras. This village was built following the reclamation of the wetlands, by the people that had descended from the surrounding highlands. This village lies inside the lowland area, and its inhabitants continue to till the land with the well-known farmers’ dedication. Across Albania, Sheqeras is also known as the coldest place in winter.

96 Çelësi i Korçës / your key to Korça vendit. Që nga ajo kohë ka mbetur në Maliq një traditë e prodhimit të vodkës. Një gotë me vodkë shqiptare mund të jetë gjithnjë një përvojë e mirë. Vetëm një gotë ama… Tani, pas një periudhe të shkurtër ringjalljeje, fabrikat e tij nuk punojnë më. Panxhari që vjen nga jashtë ka një kosto shumë herë më të ulët. Maliqi ai vlen të vizitohet edhe në një aspekt tjetër. Në lagjet e tij lindore kanë mbetur ende të banueshme disa izba ruse. Janë godinat e para në të cilat u vendosën bashkë me familjet e tyre specialistët sovjetikë, që do ndërtonin kombinatin.

Gorë

Nëse vazhdoni rrugën më tej, nga dalja jugore e kombinatit, do të udhëtoni drejt njërës prej malësive më pak të njohura të Korçës, drejt Gorës (gora sllavisht = mal në shqip). Brenda pak minutash do të hasni një rrjedhë uji që sa vjen e shtohet. Eshtë një i njohuri ynë i vjetër, lumi i Devollit, i cili më pas përshkon anën tjetër të Ultësirës së Korçës. Vetëm pas pak kilometrash nga ishkombinati i sheqerit rruga merr një kthesë të beftë. Tani do të udhëtoni për do kohë përgjatë luginës së Devollit. Gjëja e parë që do të hasni në rrugë është një vend i shenjtë mysliman. Këtu udhëtarët e kanë zakon që të hedhin ndonjë para në kutinë e posaçme për ndihmat. Kështu mendojnë se do t’i shkojë udha e mbarë. Në oborrin e këtij vendi të shenjtë ndodhet një pus. Edhe për ujin e tij thonë se ka veti shëronjëse. Gjatë rrugës do të shihni shumë ura të drunjta, të varura, me anë të të cilave lidhen fshatrat e largët me rrugën kryesore. Në mes të këtij udhëtimi që nuk zgjat më shumë se një orë deri në qendrën e komunës, do të shihni një lapidar. Pikërisht këtu është vrarë një nga kundërshtarët më të vendosur të monarkisë, Riza Cerova (1896-1935). Ky ishte një ish-ushtarak, simpatizant i komunistëve, që mori pjesë në një kryengritje kundër Mbretit Zog I. Kishte ardhur në këto male me shpresë se mund të shpëtonte për do kohë. Pak më tej do të hasni në ndonjë minierë qymyrguri. Disa prej tyre janë ende në punë. U zbuluan nga italianët gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe ende vazhdojnë të nxjerrin qymyr në sipërfaqe. Kur të shihni një grumbull pallatesh të kuq të pasuvatuar, atëherë kujtohuni se keni

Gorë If you keep going in this direction, as you leave the sugar production complex towards the south you will be heading for one of the less known highlands of Korça, namely, Gora (Slav: gora; English: mountain). In a matter of minutes, you will come across a stream in which the flow keeps increasing. This is our old acquaintance, the Devoll River, which crosses the Korça Lowlands. A few kilometres away from the sugar production complex, the road takes a sharp turn. Now, you will be driving for some time along the Devoll valley. A Muslim holy place is the first thing that comes into view. Travellers have a custom of putting some money into its coffer. This way, they believe, they will have a safe journey. A well is found in the courtyard of this holy place. They say its water has curative properties. On route, you will be seeing many wooden footbridges, which connect the remote villages with the main road. Half way on this journey to the centre of the commune, which takes less than an hour, you will see a memorial monument. Precisely here, Riza Cerova (1896-1935), one of the staunchest opponents to the monarchy, was executed. He was a former serviceman, and partisan sympathizer who took part in the uprising against King Zogu I. He had come to these mountains in the hope that he would be safe for some time. Further down the road, you will come across some coal mine. A number of the coal mines are still in use. They were discovered by the Italians during the Second World War, and they still extract coal. When you see a cluster of red blocks of apartments devoid of plaster, you will know that you have arrived at the centre of the commune. The local population refers to this area simply as the “Barracks,” because it was precisely here that the Italians constructed the first dwellings designed for the mine workers, and for a small garrison. It was these same Italians who opened the

Çelësi i Korçës / your key to Korça 97 mbërritur në qendrën e komunës. Vendasit këtë vend e quajnë thjesht “Barrakat”, sepse pikërisht këtu italianët ndërtuan banesat e para për punëtorët e minierës dhe për një garnizon të vogël, ishin po ata që e kanë hapur rrugën, nëpër të cilën keni udhëtuar deri më tani. Ky vend më pas ishte qendër e një ndërmarrjeje shtetërore bujqësore. Ka diçka të veçantë në këtë grumbull të heshtur banesash në krah të lumit që rrjedh poshtë me ngadalë. Në “Barrakat” mund të çlodheni një copë herë dhe të bisedoni me vendasit, të cilët janë shumë mikpritës. Në qendër ndodhen disa lokale shumë interesante. Edhe këtu kini kujdes me rakinë. Eshtë e mirë vërtet, por po ta teproni… Nëse doni të shihni një fshat ballkanik, që është në zhdukje e sipër atëherë duhet të mos përtoni dhe t’i kapërceni ato pak kilometra që ndajnë qendrën e komunës nga Lozhani. Ky është një fshat i vendosur në zemër të maleve. Rruga drejt tij nuk është e asfaltuar por është në gjendje të mirë. Në kohë dimri duhet të merrni masat e duhura, sepse në këto anë zakonisht bën shumë ftohtë e bie dëborë. Është e këshillueshme një makinë 4x4. Do t’ju bëjnë përshtypje shtëpitë e gurta të fshatit, të cilat duken sikur janë bërë njësh me malin. Fshati ka nisur të braktiset, por në të jetojnë ende disa familje të cilat bëjnë një jetë si në kohët e shkuara, mbase janë vitet e fundit që mund të shijoni një përvojë të tillë. Një tjetër fshat ku mund të shkoni duke u nisur nga “Barrakat” është Strelcka. Kjo është diçka më larg se Lozhani dhe këtu makina 4x4 është e domosdoshme. Që të shkoni atje vazhdoni rrugën drejt perëndimit, pa u kthyer në kthesën e Lozhanit. Brenda pak minutash do të kaloni një urë të lartë. Vendasit këtij vendi i thonë “tre urat” sepse njëra nuk është më, tjetra, ajo që shkon djathtas, ju çon drejt Strelckës, ndërsa ajo që vazhdon drejt Perëndimit do tju çojë drejt Gramshit, në “kryeqytetin” shqiptar të kallashnikovëve, atje ku ishin uzinat dhe depot e prodhimit të armëve në kohën e komunizmit. Kjo e fundit

road where you have driven so far. Later on, this location became the centre of a state agricultural farm. A particular aura surrounds this cluster of silent dwellings standing on the banks of the slow flowing river. You may stop at the “Barracks” and take a rest, and talk to the hospitable local people. A few attractive bars and restaurants are located at the centre. Again, go slowly with rakia. It is really good, but if you overdo things… If you want to eye-witness a perishing Balkan village, do not hesitate to cover the few kilometres separating you from the centre of Lozhan. This village is located in the heart of the mountains. The road leading to it is not paved, but is in good shape. In winter, you have to take precautions, because it is usually very cold out there, and often snows. It is advisable to drive a 4 x 4 car. You will be impressed by the stone houses in the village, which seem to be flush with the mountain. People have started to abandon the village, However, a number of households are still are. They lead their life like their predecessor. Perhaps, these are the last years for you to have such an experience. Strelcka is another village you may reach after departing from the “Barracks.” It is further down the road than Lozhan, and in this case, 4 x 4 is a must. To reach there, you will have to drive west, and avoid the turn to Lozhan. In a few minutes, you will be driving over a high bridge. The local population refer to this place as the “three bridges”. One of them is no longer in place; another one leads to the right, straight to Strelca; and the third leads west to Gramsh, the Albanian capital of Kalashnikovs. Under communism, it was home to weapons factories and ammunition depots. The latter is an unpaved road, which the Italians constructed during the Second World War with

98 Çelësi i Korçës / your key to Korça është një rrugë e paasfaltuar, e ndërtuar nga italianët gjatë Luftës së Dytë me shpresën që të lidhnin më shpejt Elbasanin me Korçën. Në fakt është e kalueshme me makina me dy diferencialë, por nuk është e këshillueshme sepse është rrugë gati-gati e braktisur. Strelcka është një fshat shumë piktoresk i vendosur në një shpat mali me shtëpitë që bien butë-butë poshtë. Fshati është i njohur për frutat e tij dhe për banorët shumë punëtorë. Pyesni një herë në mos ka arra. Nuk besojmë se keni ngrënë gjetiu të tilla si në Strelckë.

the hope of developing a shortcut between Elbasan and Korça. A two wheel drive car may be suitable for driving along this road, however, it is not advisable, as the road is nearly abandoned. Strelca is a very picturesque village located on a hill slope, with houses forming smoothly descending terraces. The village is well-known for its fruit and hardworking inhabitants. Do inquire about. Strelca’s nuts they are second to none.

Histori me kaçakë

Gjerasim Qiriazi (1865-1912) dhe bashkëkohësi i tij Shahin Matraku janë njësoj të nderuar në Shqipëri. Për pasardhësit që të dy janë “rilindas”, term me të cilin kuptohen aktivistët e lëvizjes kombëtare, e cila çoi në Pavarësinë e Shqipërisë më 28 nëntor të 1912-ës. Por pak kush e di se që të dy i lidh një tjetër histori e hidhur. Në nëntorin e 1884ës, Gjerasimi, shqiptar nga Manastiri (Bitola i sotëm në Maqedoni) ishte një i punësuar i Shoqërisë Biblike të Londrës, ndërsa kalonte anës Prespës për të vajtur në Korçë (Shih: Prespa e Madhe) merret peng nga një grup prej 22 kaçakësh. Kapedani i tyre quhej Shahin Matraku dhe ishte nga Popçishti, nga një fshat afër Gorës. Matraku i kërkoi familjes 500 monedha të florinjta që të mos e vriste djalin. Deri në prillin e 1885, misionari i ri jetoi në robëri ndër shpella e ndër shtëpi malësorësh pikërisht ndër këto anë që po ju prezantojmë, deri sa e liruan kundrejt pagesës. Shahin Matraku u bë i njohur më pas nga një pikturë e një bashkëpatrioti të tij, Spiro Xega (1863-1953), ku ai figuron së bashku me çetën poshtë një pylli të dendur, njësoj si ata që mund shihni përgjatë këtij udhëtimi. Sot të dy, edhe viktima, edhe rrëmbyesi respektohen njësoj. Është historia që bën çudira, apo ndonjë gjë tjetër? Po të shkoni në Gorë mbase mund të kuptoni diçka më shumë.

Story Featuring a Mountain Outlaw

Gjerasim Qiriazi (1865-1912) and his contemporary Shahin Matraku are equally honoured in Albania. In the eyes of their successors, both of them are Renaissance Men, a term to describe activists in the national movement, which led to the proclamation of the Independence of Albania on 28 November 1912. However, few people know that a very sad story connects these two men. In November 1884, Gjerasim, an Albanian from Manastir (current Bitola situated in Macedonia), was employed with the Biblical Association based in London. On his way from Prespa to Korça (See: Prespa e Madhe), he was taken hostage by a group of 22 outlaws. Their leader was Shahin Matraku, and he came from the village of Popçisht, a village in the vicinity of Gora. Matraku asked the Qiriazi family a ransom of 500 golden coins to spare their son’s life. Until April 1885, the young missionary lived in slavery, in caves and highlanders’ houses, located in this area, until he was set free after the ransom was paid. Later on, Shahin Matraku became known through a painting made by his countryman, Spiro Xega (1863-1953), which shows him and his unit at the edge of a dense forest, the same as the one you may see during this trip. Nowadays, the two of them, both the victim and the kidnapper, are equally honoured. Doesn’t history work wonders? If you go to Gora, perhaps you will understand better.

Çelësi i Korçës / your key to Korça 99

Bashkëpunoni në botimet e ardhshme të guidave Çelësi! / Write to us. Me qëllim që botimet apo ribotimet tona të përmirësohen vazhdimisht, për t’ju shërbyer gjithmonë e më mirë, ne do t’ju ftonim me shumë kënaqësi të bëheshit, qoftë edhe për pak çaste, pjesë e ekipit dhe iniciativës sonë. Për këtë qëllim, ne jemi shumë të interesuar të njohim sa më mirë përshtypjet dhe opinionin tuaj sa më objektiv, veçanërisht për botimin që ju keni në dorë, por edhe për guidat e tjera Çelësi. Ne angazhohemi që t’i marrim parasysh këto përshtypje në botimet e ardhshme, duke integruar në to edhe çdo informacion interesant dhe të nevojshëm të sugjeruar nga ju. We want our Çelësi guides to be more able to help you in the future. Therefore, we kindly ask you to be part of our initiative and team, even for a short spell of time. Please, send us your comments about our publications and this Guide. We will be glad to take your comments on board when preparing our future publications and incorporate the information you have suggested into them. Please, fill in the following form: Kush jeni? / Who are you? Emri dhe mbiemri/ Your first name and surname:........................................................................ Adresa/ Your address:.................................................................................................................. ........................................................ E-mail:............................................Mosha / Age:............... Profesioni/ Occupation:................................................ Si i keni njohur guidat Çelësi?/ How did you learn about Çelësi guides?  Nga një mik/ From a friend  Televizion/ On television  Radio/ On radio  Artikull shtypi / In a newspaper article  Lloj tjetër reklame Cilën? / Another advertising medium. (Please, specify) ..................................................................................................................................................  Në një librari / In a bookshop  Tjetër / Other (please, specify) ............................................................................................... Si ju ka rënë në dorë?/How did you obtain this copy?  E keni blerë posaçërisht / I bought it intentionally  E keni blerë rastësisht / I bought it unintentionally  Ju është dhuruar / I received it as a gift I përdorni më shumë guidat Çelësi: / When do you use Çelësi guides:  para se të udhëtoni / before setting off on a journey  gjatë gjithë udhëtimit / during the journey  kur keni mbërritur në destinacion / at the destination Data dhe vendi i blerjes: / Where and when did you buy it? ................................................................................................................................................... Si ju duket çmimi? / What do you think of its price?  i përshtatshëm / suitable  i ulët / low  i lartë / high

100 Çelësi i Korçës / your key to Korça Cilët janë sipas jush pikat e forta dhe të dobëta? / What, do you think, are its strengths and weaknesses? ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. Eksperienca konkrete / Your experiences Përshtypjet tuaja për shërbimin e hoteleve, restoranteve dhe bizneseve të tjera turistike, adresat e të cilave ju i keni gjetur në guidat Çelësi. Please, tell us about your opinion of the services you were provided with at the hotels, restaurants and other tourist facilities, the addresses of which you found in the Çelësi guides. Emri i aktivitetit / Name of the business .................................................................................. Adresa e saktë dhe e plotë / Complete address............................................................................ ..............................................................................................Telefon / Telephone........................ Përshtypja juaj për / Your comments on:

Sh. mirë Mirë Very good Good

Mesatar Average

Keq Bad

Pritja / reception



Kuzhina / cooking



Raporti cilësi/çmim / quality/price ratio



Komoditeti / comfort



Shërbimi / service service



Atmosfera / atmosphere



Pastërtia / cleanliness



Cilësia e ambienteve / quality of premises



Vërejtje, vëzhgime, komente dhe propozime / other comments ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ . .................................................................................................................................................

Contact: Rruga e Kavajës, Godina e re tek ish parku i autobusëve, kati III, Tirana - Albania. Tel: +355 4 222 45 10, email: opinion@celesi.com