‘ Gewoon de beslissing te nemen: dat was leuk, maar ik ga er niets mee doen. Ook dat maakt ruimte.’
Ervaring leert ons echter ook dat om beleidsambtenaren tot creativiteit aan te zetten, echt iets anders nodig is dan om kunstenaars of professionals uit de reclamewereld tot crea-
tiviteit te verleiden. In het laatste geval is wellicht een beperking aan impulsen wenselijk om enig resultaat te boeken, terwijl in het eerste geval een rijke omgeving behulpzaam kan zijn. Met het ruimtelijke perspectief verwijs ik overigens niet alleen naar de fysieke ruimte. In relatie tot de dimensie tijd ontstaat de mentale ruimte (Coenders, 2008). ‘Ik heb er nu even geen ruimte voor’, hoor je mensen wel eens zeggen. Het blijft in het midden waar die ruimte dan zit. In het hoofd of elders in je lijf? In je leven? Het gevoel geen plek te hebben in je hoofd heeft onder andere te maken met verwerking. Overigens hoef je niet alles ‘te verwerken’. We kunnen er ook bewust voor kiezen bepaalde kennis niet om te zetten in ervaringen. Gewoon de beslissing te nemen: dat was leuk, maar ik ga er niets mee doen. Ook dat maakt ruimte. In relatie tot de intermenselijke dimensie krijgt ruimte meer de betekenis van ‘onderlinge verhouding’ of zoals Hellinger (2003) dat noemt: ‘je eigen plek hebben’. Soms kun je een ander meer ruimte geven, soms kun je iemand ook helpen de ‘eigen plek’ te vinden. Binnen systemisch werken wordt er overigens vanuit gegaan dat dit een activiteit van de persoon zelf is (je kunt iemand nog zoveel een plek geven, uiteindelijk moet deze persoon er zelf voor kiezen deze te accepteren). Ruimte is dus een rijk begrip, dat zeker in het leren meer plek mag hebben!
45