‘Zingen hoort bij ons mens-zijn. Het is even natuurlijk als ademhalen.’
30 VolZin | 20 januari 2012
VOL002_30_cornelissen.indd 30
13-01-12 13:35
Reportage
Mantra’s voor saamhorigheid
‘Van zingen word je mens’ De mantra-avonden van ‘stembevrijder’ Jan Kortie trekken elke maand honderden bezoekers. Hij is er stellig van overtuigd dat iedereen niet alleen kán, maar ook wíl zingen. In De Duif, een vrijzinnige kerk in de Amsterdamse grachtengordel, wordt duidelijk wat zijn methode zo aantrekkelijk maakt. “Je zangstem is je gave om de ander te boeien.” door Geertje Cornelissen foto’s Hapé Smeele
In het monumentale kerkgebouw De Duif heerst het geluid
tempo van zijn pianospel. Kritiek laat hij niet horen, hoog-
van stilte. Alleen de cadans van ademhaling is hoorbaar.
stens een vriendelijke aanmoediging. Bijvoorbeeld wanneer
Ruim vierhonderd mensen zitten in een kring rondom Jan
bijna iedereen in een tweestemmig stuk met de hoge partij
Kortie (58) en zijn vleugel. Vrouwen zijn in de meerderheid;
meezingt. “Ik dacht al dat dit zou gebeuren”, lacht hij – en
ongeveer een kwart van de deelnemers is man. Alle ogen
het publiek lacht ook. “Zullen we de lage partij nog eens
zijn gesloten. Dan, na enkele minuten, zwellen pianoklan-
oefenen?” Daarna komt de meerstemmigheid steeds meer
ken aan. Ook een violiste – die bij uitzondering aanwezig is
op gang. De kerk raakt gevuld met heldere, doordringende
– speelt mee en langzaam ontstaat er een melodie. Stemmen
harmonieën. “Diep vanbinnen wil iedereen zingen”, zegt Jan
neuriën, ogen gaan open. Geneurie wordt gezang en steeds
Kortie een dag eerder in zijn kantoor aan de Amsterdamse
meer mensen staan op van hun stoel. “Als alles duister is,
Keizersgracht. “Een deel van ons kan zich alleen via zang
ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft”, zo
uiten. Tijdens workshops laat ik mensen soms hun eigen
klinkt het. De tekst en melodie herhalen zich telkens, wat ty-
naam zingen. Of alleen het woord ‘ja’. Daarbij komen vaak
perend is voor mantraliederen. Bij elke herhaling klinken de
emoties los. Het raakt kennelijk een diepere laag die je niet
stemmen luider. Er is geen publiek, want iedereen doet mee.
bereikt wanneer je een woord simpelweg uitspreekt.” Kortie
Toch verraadt het toenemende volume hoezeer de stemmen
profileert zichzelf als ‘stembevrijder’ en is ervan overtuigd
gehoord willen worden. Hoezeer ze de ruimte willen vullen.
dat iedereen niet alleen wil, maar ook kan zingen. “Ik
“Ik hou ontzettend van zingen, hoewel ik mijn leven lang
beweer niet dat iedereen in het Concertgebouw kan staan.
al meekrijg dat ik het niet kan”, zegt Christine van Bueren
Maar wel dat elk mens via zang kan uiten wat er in hem
(52). “Via via hoorde ik van Jan Kortie en op internet vond
leeft. En daarmee de gave heeft om anderen te boeien. Wij
ik filmpjes van zijn bijeenkomsten. De ongedwongen sfeer
zijn als mens nu eenmaal nieuwsgierig naar wat anderen
sprak me meteen aan. Op deze avonden mag alles. Of je nu
bezighoudt. Er ligt ook een taak bij de luisteraar om hiervoor
wilt zitten of staan, luid of juist zacht wilt zingen. En het kan
open te staan. Om oprecht te verlangen naar het mooiste
niemand schelen hoe je klinkt.”
wat een ander jou kan geven.” Sinds twaalf jaar houdt Kortie elke maand mantrabijeen-
Iedereen wil zingen’
komsten die Het Lied van de Ziel heten. “Omdat de ziel wil
Jan Kortie past zich als begeleider aan bij wat de zaal doet.
zingen”, verklaart hij. In het begin was de opkomst wisse-
Aan het begin van de avond zingt hij enkele mantra’s voor
lend, maar tegenwoordig weet de stembevrijder honderden
in allerlei talen. De aanwezigen oefenen mee. Daarbij merkt
mensen te trekken. De zangavonden zijn meestal in de
Kortie op: “Wat ik speel mag je volgen. Maar het hoeft niet.”
Amsterdamse Amstelkerk; sporadisch ook op andere plek-
Als de zang van tempo verandert dan verandert ook het
ken in het land. Ditmaal zijn er zoveel kaarten verkocht dat Kortie en zijn zangers moesten uitwijken naar een grotere locatie. “Ik vermoed dat de laagdrempeligheid mensen
‘Soms laat ik mensen hun eigen naam zingen, of alleen het woord ‘ja’. Daar komen vaak emoties bij los’
aanspreekt. Je hoeft jezelf voor niemand te bewijzen. Er zijn geen verplichtingen en de bijeenkomsten staan open voor mensen zonder, of met uiteenlopende geloofsovertuigingen. Ik kies bewust mantra’s uit verschillende religieuze stromingen en spirituele tradities. Zo vind je inspiratie in tal van
20 januari 2012 | VolZin 31
VOL002_30_cornelissen.indd 31
13-01-12 13:36
oude wijsheden.” Ook de pianobegeleiding is volgens Kortie
komt ook deze avond naar voren. Tussen de nummers door
van belang voor het succes. “Dat is zo’n typisch westers
zoekt Kortie af en toe naar de juiste bladmuziek. Alsof hij ter
instrument. Het hoort bij ons idee van koorzang. Voor veel
plaatse bedenkt wat hij wil doen. Vergissingen deelt hij met
mensen voelt het vertrouwd.”
zijn toehoorders. “Wat ik nu speel, klopt niet helemaal. Ik zit nog met de melodie van het vorige stuk in mijn hoofd.”
Enorme vakman
Gelach volgt. Korties methode werkt uitnodigend. “Zijn
Inez van Oord, oprichtster van het maandblad Happinez, is
humor versterkt de sfeer”, zegt Ron Huissen (59). Hij komt
zeer te spreken over Korties manier van werken. Voor haar
elke maand. “Voor mij is dit een plek om me volledig te laten
tijdschrift bezocht zij een paar jaar geleden een van zijn
gaan. Doordat de teksten zich steeds herhalen hoef je je al-
workshops. Ze raakte onder de indruk van Korties bezie-
leen op je zang en gevoel te concentreren. Dat maakt allerlei
ling. “Zijn enthousiasme is onwaarschijnlijk groot”, licht Van
emoties in me los. Voornamelijk vreugde en herkenning.”
Oord telefonisch toe. “Mij viel ook op dat hij zich expres
Buiten de zangavonden zingt Huissen alleen thuis. Als nie-
een tikkeltje klungelig opstelt. Een beetje Mr. Bean-achtig.
mand anders het hoort. “Ik vind zingen heel plezierig, maar
Juist daardoor richt je al je aandacht op hem. Je vraagt je af
ik durfde een lange tijd niet goed. Hier voelde ik meteen de
waar hij mee bezig is en wat hij van je wil. Ondertussen is
moed om het te doen.”
hij een enorme vakman die iedereen meekrijgt.” Dat beeld
Kortie wil met zijn mantrabijeenkomsten de drempel verlagen naar de beoefening van zowel spiritualiteit als muziek.
‘Het wonderlijke dat ik leef, dat ik ‘spirit’ ben – dat wil ik met zingen tot uiting brengen.’
“Beide werelden zijn in mijn ogen één. Het wonderlijke dat ik leef, dat ik ‘spirit’ ben, wil ik als mens tot uiting brengen. En zang leent zich daar prima voor. De eerste mensen gebruikten melodieën om te communiceren. Zingen hoort bij ons mens-zijn. Het is even natuurlijk als ademhalen.”
‘Kortie is een vakman die iedereen meekrijgt.’
32 VolZin | 20 januari 2012
VOL002_30_cornelissen.indd 32
13-01-12 13:36
Jan Kortie (1953) werkte als economiedocent totdat hij zijn ware passie ontdekte: het verleiden tot zingen. Hij ging aan de slag als onder meer dirigent, trainer, stemtherapeut en workshopleider. Omdat geen van die termen voor hem de lading dekte, besloot hij zich ‘stembevrijder’ te noemen. Tijdens een tocht door de Himalaya, jaren geleden, droomde hij ervan een groot gelegenheidskoor op te richten. Dit resulteerde in de maandelijkse mantra-avonden. Volgens Kortie draait stembevrijding niet om zangtechnieken, maar om “de kunst jezelf te bevrijden uit het keurslijf van ‘hoe het hoort’.”
‘Het is een kwestie van gewoon doen, en je niet druk maken om anderen.’
Behoefte aan zachtheid De wens om die natuurlijke uitdrukkingsvorm te (her)ontdekken lijkt vooral bij vijftigplussers aanwezig. Zij zijn althans duidelijk in de meerderheid. Lisa Galesloot is met haar 22 jaar een uitzondering. Voor haar voelt het mantrazingen als een bevrijding. “Ik doe verder niets met zang. Maar op zo’n avond kom je los van alles om je heen. Het is een kwestie van gewoon doen. En je niet druk maken om anderen.” Ze is er nu voor de tweede keer bij. “Mijn moeder komt hier vaak. Ik raakte nieuwsgierig en kwam erachter
‘Er heerst hier een warm gevoel van s aamhorigheid’
dat het bij me past. Ik mediteer regelmatig en houd me bezig met mindfulness. Deze bijeenkomsten sluiten daarop aan.” Hoewel er relatief weinig jongeren aanwezig zijn,
vallen de deelnemers in. Daarbij kan de muziek nog alle
merkt Kortie dat de interesse voor het mantrazingen onder
kanten opgaan. Terwijl het gros van de aanwezigen een
tieners en twintigers groeit. “Dat zie ik in mijn omgeving en
hindoeïstische mantra ten gehore brengt, speelt de violiste
soms ook op de avonden zelf. Mantra’s winnen sowieso aan
‘Stille Nacht’. Sommigen gaan hierin mee, anderen houden
populariteit. Ik denk dat de tijd rijp voor deze gezamenlijke
vast aan de mantra. Bij weer anderen werkt het vooral op
vorm van expressie. De laatste decennia waren we enorm
de lachspieren. Na verloop van tijd verstomt het gezang
op jacht naar succes, status en resultaatgerichtheid. Dat
als vanzelf en breekt er weer een moment van kalmte aan.
loopt nu tegen muren aan. Mensen hebben behoefte aan
“Beschouw de zang als een pauze van de stilte”, zegt Kortie
zachtheid.” Wiesje Dijker (56) beaamt dit. “Er heerst hier een
tegen de aanwezigen. “Tijdens het zingen mag je naar de
warm gevoel van saamhorigheid en het zingen maakt dat je
wc. Als het stil is, hoop ik dat je blijft zitten.” De stembevrij-
ontspant. Voor mij is het essentieel om hier zo vaak mogelijk
der acht stiltes van wezenlijk belang. “Ze creëren ruimte.
bij te zijn.”
Als het stil is kun je verkramping, stress en het idee dat je je best moet doen helemaal loslaten. Niets hoeft, je hoeft niets
Stilte
te presteren. Het gevoel van verbondenheid komt in die
Het groepsgevoel wordt extra duidelijk wanneer de liederen
momenten heel sterk tot uiting.” Ook voor vaste deelneem-
vanuit het niets ontstaan. Tussen de mantra’s door is het af
ster Els Lagendijk (52) benadrukken de rustmomenten een
en toe minutenlang stil. Mensen sluiten hun ogen of staren
gevoel van samenzijn. “Je deelt iets met elkaar. Iets wat
in de verte. Kortie verbreekt deze momenten nooit met
moeilijk te verwoorden is. Daardoor lijkt het aan eind van de
woorden. Enkel met een zachte melodie die hij langzaam
avond alsof ik opgetild ben. Lichter.” ■
opbouwt. Zodra de pianomuziek herkenbaarheid opwekt, Wie zich nu abonneert op VolZin, ontvangt de cd Noyana van
‘Tijdens het zingen mag je naar de wc; als het stil is, hoop ik dat je blijft zitten’
Jan Kortie. Het is een live-registratie van een mantra-bijeenkomst. Over zijn zangopvattingen en -methode schreef Kortie het boek Jouw ziel wil zingen. Over de vreugde van stembevrijding, Ten Have, 2010. Het boek en de cd zijn te bestellen via www.jankortie.nl.
20 januari 2012 | VolZin 33
VOL002_30_cornelissen.indd 33
13-01-12 13:36