Trendrapport 2013

trendrapport 2013

‘Een KIJK OP het

jeugdruimtelandschap

van vandaag en morgen’

www.vives-vzw.be - www.speelvriendelijk.be - vives@vives-vzw.be

Tijdelijke ruimtes

inhoud Piramuide p.6 Tijdelijke ruimtes p. 4

functiestapelen

Stadslandbouw p. 12 Eye-bombing p. 23

Guerrilla ruimtes p. 17

Speelnatuur

Zomerspeelbossen p. 8

Yarn-bombing p. 19

Functiestapelen p. 25

Viteuxpark p. 32

Moss-graffiti p. 24

De Speelse jeugdsite p. 28

Open handen p. 32

Bespeelbare kunst p. 30

Voorbeelden p. 33

Meer groen in de stad p. 43 Speelnatuur p. 40

Belang van groen p. 41

Natuurspeelplaats Hobbeldonk p. 51

Spelen is taak van volwassene p. 53

Brede School p. 36

Locatie van speelnatuur p. 46

Speelpolders p. 55

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN

TrendrappOrT 2013 Spelen op straat, rondhangen op pleintjes, fietsen in de buurt, voetballen op een trapveldje dichtbij, plezier maken op een speelplein, vriendjes zien op de schoolspeelplaats, samen sporten in de sportclub, ravotten in het speelbos, kattekwaad uithalen in de wijk, genieten van natuur dichtbij,…

Kinderen en jongeren zijn erg actief aanwezig in de samenleving en in de publieke ruimte, ze nemen actief deel aan het dagelijks leven en maken gebruik van veel verschillende ruimtes in hun leefomgeving. In dit trendrapport nemen we u mee naar de plekken waar kinderen en jongeren dagelijks vertoeven, waar ze zich kunnen uitleven en waar ze kind kunnen zijn. We tonen u projecten die de leefomgeving van kinderen, jongeren én volwassenen interessanter kunnen maken. We nemen u dus mee op een avontuurlijke reis doorheen het jeugdruimtelandschap in Vlaanderen en in de rest van de wereld en tonen u de trends van vandaag en morgen binnen het jeugdruimtelandschap. We hopen vooral dat we u kunnen inspireren en motiveren om actief in te zetten op jeugdruimte en de publieke ruimte een plek te maken voor iedereen. samen VOOr creaTieVe, duurZame en speelse puBlieke ruimTe!

Harrison Wolffis, S. (2008, 12 september). A day of caring: almost 650 people volunteer at Causeway Park. http://blog.mlive.com/chronicle/2008/09/a_day_of_caring.html

3

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

INTRO

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN STADSLANDBOUW GUERRILLA RUIMTES

Tijdelijke ruimTes POP-UP RUIMTES “Vlaanderen mag opnieuw een soort toevoegen aan de Rode Lijst van bedreigde diersoorten: de homo ludens var. naturalis, of het in de natuur spelende kind. Intensieve monitoring toont dat de homo ludens var. naturalis in onze contreien dramatisch achteruitgegaan is. De oorzaak van de terugval van het aantal exemplaren lijkt vooral, zoals zo vaak het geval met Rode Lijstsoorten, de inkrimping van hun natuurlijke biotoop. Het gaat om ongebruikte gronden in de onmiddellijke omgeving van menselijke bewoning. Maar ook bossen en natuurgebieden, waar de soort ook buiten de paden haar typische gedrag kan vertonen, zijn steeds dunner gezaaid. Daarnaast wordt de soort ook bedreigd door een spectaculaire aangroei van haar belangrijkste natuurlijke predator: het verkeer. Verder richten het aansprakelijkheidsvirus en de juridiseringsepidemie een ware ravage aan onder de overblijvende populatie. Die exotische virussen, ingevoerd uit Noord-Amerika, blijken uitzonderlijk goed te gedijen in onze regio. Ze besmetten ook andere soorten zoals de homo hyperparentes (de overbezorgde ouder) en zelfs de van nature weinig voor besmetting vatbare animator jugens (de jeugdwerker). In het kader van de langetermijndoelstellingen voor biodiversiteit moeten we dringend maatregelen nemen om die Rode Lijstsoort te behoeden voor extinctie in Vlaanderen.”

Door Toon Luypaert van de Ambrassade (Luypaert, 2013)

Ze komen steeds vaker voor… braakliggende terreinen, restruimtes, vergeten hoekjes die vaak meerdere jaren moeten wachten op een definitieve invulling. Waar het vroeger de gewoonte was om een masterplan in één keer uit te voeren, zijn er door de gevolgen van de crisis deelprojecten die vertraagd ontwikkeld worden of die, door gebrek aan middelen, volledig geannuleerd worden. Met als gevolg dat vaak grote, centraal gelegen gebieden braak liggen maar er ondertussen wel hoge kosten zijn voor het beheer, de bewaking en de belasting van een dergelijk terrein. We zien dat er meer en meer een cultuur groeit om die terreinen een tijdelijke invulling te geven en beschikbaar te stellen voor buurtbewoners en bezoekers.

Tijdelijke ruimtes of pop-up ruimtes zijn niet alleen van ruimtelijk belang, ze hebben ook een belangrijke publieke betekenis. In stedelijke gebieden is er de constante vraag naar groen en water in de buurt van de woonomgeving maar dit is er vaak niet. Een braakliggend terrein beantwoordt niet meteen aan deze vraag maar heeft wel potenties om tijdelijk een stuk

4

van deze vraag op te vangen. Tijdelijke buurtprojecten hebben daarom grote kans om acuut wijknoden aan te pakken en in te spelen op de wensen en noden van de bewoners op dat moment. Zo kunnen de popup ruimtes van groot belang zijn voor maatschappelijk kwetsbare burgers maar eveneens voor alle bewoners die gebruik maken van de ruimte. Het is een plek waar burgers samen komen, er groeit geleidelijk aan een publiek belang en er worden sociale banden gesmeed. De tijdelijke ruimtes kunnen in zekere mate de taken van een groots stadspark overnemen maar dan op een lokale, kleinere schaal en met een meer flexibel karakter in zowel invulling als gebruik.

Daarom spelen dit soort projecten meer en meer een belangrijke rol in de ontwikkeling van een meer duurzame samenleving.

We merken ook de groeiende wil bij beleidsmakers om op een multidisciplinaire en participatieve manier stedelijke projecten aan te pakken. Vaak komt bij grote projecten veel kijken, zijn er teveel verschillende spelers, hebben de uiteindelijke gebruikers weinig inspraak of kunnen ze pas hun mening geven als het

Tijdelijke ruimtes zijn belangrijke stapstenen in een speelweefselnetwerk1. Tegenwoordig hebben ouders de neiging om hun kinderen overal naar toe te brengen of hen te begeleiden tijdens hun routes naar

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE

Door actief te investeren in tijdelijke ruimtes kunnen er op korte termijn knelpunten aangepakt worden in wijken waar er dringend ruimte nodig is om te recreeren. Niets houdt ons tegen om de tijdelijke plekken later uit te bouwen tot een vaste openbare ruimte.

Door dat je eerst hebt kunnen testen of de ruimte wel geschikt is om bepaalde functies te bevatten kan je ervan uit gaan dat, als er dan een permanente invulling komt, de ruimte gebruikt zal worden in de toekomst. Ook al zijn er geen plannen om in de toekomst deze plek te ontwikkelen als publieke open ruimte, dan nog zijn er verschillende voordelen aan het tijdelijk inrichten van een braakliggend terrein. Er kan op een low budget manier een ruimte ingericht worden met als tegencompensatie de ruimte te onderhouden en te bewaken op verloedering, verontreiniging en vandalisme. De opbouw en de activiteiten die er georganiseerd worden dragen bij tot het gemeenschapsgevoel van de buurt. Er worden snel en gericht speelkansen gecreëerd in afwachting van toekomstige ontwikkelingen. Het publiek karakter van de activiteiten op de plek kan helpen bij de inburgering van nieuwe bewoners in de buurt. Er kunnen kansen gecreëerd worden voor sociale tewerkstelling. Mensen worden in contact gebracht met hun buren, wat de dialoog zal versterken en daarmee ook de wederzijdse verdraagzaamheid. Ongekend is onbemind zeggen ze wel eens. De algemene inrichting en uitstraling van de tijdelijke plek zal zeker en vast beter zijn dan wanneer de ruimte braak blijft liggen, het draagt dus bij aan de identiteit van de wijk of buurt. Kortom een plek tijdelijk inrichten heeft erg veel voordelen voor de buurt en zijn bewoners, ongeacht de invulling en de duur van het project.

ZOMERSPEELBOSSEN

Pop-up ruimtes hebben niet enkel voor volwassenen een maatschappelijk belang, ze hebben ook erg veel potenties om kindvriendelijke ruimtes te zijn. Daarmee wordt niet bedoeld dat enkel kinderen en jongeren gebruik mogen maken van deze ruimte, want we spreken nog steeds over publieke ruimtes, dat wil zeggen voor een groot publiek. Het betekent wel dat er zowel iets te beleven moet zijn voor volwassenen als voor kinderen en jongeren. Voor hen is het belangrijk dat de ruimte voorziet in hun noden en wensen zoals een plek om te hangen, om in te bewegen, om zich creatief te uiten, zonder dat de ruimte uitdrukkelijk voor hen ontworpen is want dan worden ze verplicht om daar gebruik van te maken. Kinderen en jongeren zeggen wat ze moeten doen, werkt in veel gevallen immers net omgekeerd. Er moet dus gezocht worden naar een gezond evenwicht tussen de verschillende actoren in de publieke ruimte en door de actoren samen te brengen en samen te laten nadenken over de invulling kom je al een heel eind verder.

school en naschoolse activiteiten. De zogenaamde ‘scharrelkinderen2’ die zich autonoom verplaatsen in een stad worden steeds uitzonderlijker. Kleine stapstenen binnen het stedelijk weefsel, zoals tijdelijk ingerichte ruimtes, zijn voor kinderen en jongeren essentieel om de stad te beleven en om hen op een veilige manier van de ene plek naar de andere te loodsen.

STADSLANDBOUW

eigenlijk al te laat is. Tijdelijke ruimtes doorlopen een ander proces. Het karakter en de achtergrond van deze ruimtes vraagt naar een meer participatieve aanpak en een meer handelende rol van de gebruikers. De vraag voor de ontwikkeling van een tijdelijk project komt vaak al van buurtbewoners die merken dat de ruimte potenties heeft of die de ruimte zelf al claimen. Het is daarom veel gemakkelijker om mensen te betrekken en ze het nut ervan te laten inzien.

Door buurtbewoners en gebruikers al van bij de start in te schakelen in het proces krijgen ze een zeker verantwoordelijkheidsgevoel en zullen ze met zoveel meer respect omgaan met de ruimte. Ze kunnen zich de ruimte als het ware toe-eigenen en worden gedeelde eigenaars van de ruimte. Het eigenaarschap in tijdelijke projecten is van essentieel belang voor de continuïteit en het slagen van het project.

-------Een speelweefsel is een verbindend netwerk tussen alle voor kinderen en jongeren relevante plaatsen in de stad, zowel formele als informele plekken behoren hiertoe.

2 Scharrelkinderen zijn kinderen die buiten mogen spelen en rondlopen, zonder dat er volwassenen bij zijn.

5

GUERRILLA RUIMTES

1

TIJDELIJKE RUIMTES GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

PIRAMUIDE

piramuide

In de wijk De Muide, op het voormalig terrein van loods 21 prijkt sinds 2012 een houten piramide aan de horizon. De buurtbewoners van de wijk noemen hem ‘Piramuide’, erg toepasselijk, niet? De Piramuide doet dienst als café, trefpunt, baken en straalt de identiteit van de buurt uit. De Piramuide maakt deel uit van een tijdelijk project dat zich voltrekt op het braakliggend terrein tussen twee oude loodsen.

Stad Gent plant om in de toekomst van deze plek een evenemententerrein te maken, maar zolang het maar bij plannen blijft hebben vzw Rocsa en de buurtbewoners de toestemming gekregen om hier tijdelijke inrichtingen te doen.

Het is allemaal begonnen met het ombouwen van een silo naar een raket in 2011. Deze raket werd in samenwerking met de jongeren van de buurt ontworpen en gebouwd en doet dienst als hangplek. Kort erna hebben ze de Franse kunstenaar Nicolas Milhé

onder de arm genomen die de Piramuide ontwierp.

De kunstenaar, schrijnwerkers, lokale architecten en ingenieurs en een groot aantal buurtbewoners hebben de krachten samen gebracht en hebben deze constructie gebouwd. Momenteel worden er marktjes in georganiseerd, lokale muziekgroepen krijgen er de kans om op te treden, kortom het is het kloppend hart van het sociaal gebeuren in de buurt geworden.

In De Muide wonen mensen met veel verschillende achtergronden, ze komen uit verschillende landen en brengen verschillende culturen mee. Het project Piramuide is erin geslaagd om al deze mensen samen te brengen op één plek om elkaar en hun cultuur te leren kennen. Er werd deze zomer een halal-barbecue georganiseerd maar ook een broodbakdag waar zowel Vlaamse als Turkse moeders tonen hoe zij brood bakken. Er zijn dus kansen genoeg om letterlijk en figuurlijk te proeven van de sfeer van de wijk.

Assurance Ambiance. (z.d.). Piramuide. www.facebook.com/piramuide

6

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

breken ze hem gewoon af en bouwen ze een nieuwe.

Het mooie aan dit project is dat het niet gebonden is aan wijk De Muide maar dat gelijk waar zo’n reuzenmeccano bouwpakket gebruikt kan worden om tijdelijk braakliggende plekken een leuke invulling te geven. Rocsa vzw toont ons hoe we met beperkte middelen een tof, tijdelijk project kunnen opstarten.

Het doel bij dit project is minder belangrijk dan de weg die afgelegd wordt. Ook al weten de bewoners dat dit geen blijvend project is, toch vinden ze het belangrijk om zich te engageren omdat de bijkomende positieve effecten van deze samenwerking soms nog belangrijker zijn dan de wezenlijke ruimte.

Er zijn, in samenspraak met de jeugd, muziekinstrumenten ontwikkeld die verspreid staan over de site.

Een boom met blikken in waarop kan getrommeld worden en een reuzenkegel op een voet waardoor je je eigen stem kunt versterken en bijvoorbeeld iets kan roepen als: “Wij willen jong-zijn”! Onlangs werd gestart met een ambitieus project: het ontwikkelen van een reuzenmeccano, je kent het wel, het bouwpakket met latjes met gaten, schroeven, moertjes en bouten, waar je als kind mee speelde. De kunstenaars van Rocsa maakten dit bouwpakket maar dan 20 keer zo groot. Het kan nu gebruikt worden door de kinderen en jongeren van de buurt om constructies te maken die te gek zijn voor woorden, maar waar mee gespeeld kan worden. Als ze de constructie beu zijn,

Assurance Ambiance. (z.d.). Piramuide. www.facebook.com/piramuide

7

GUERRILLA RUIMTES

Vzw Rocsa mikt niet enkel op volwassenen, ze engageren zich om de plaatselijke jeugd te betrekken in hun projecten omdat zij rechtstreekse gebruikers zijn van de plek. Vanuit artistiek standpunt worden de kinderen en jongeren geprikkeld om zich creatief te uiten. Ze hebben hier een plek gekregen waar ze ongestoord kunnen jong-zijn, waar ze lawaai mogen maken zonder een GAS-boete aangesmeerd te krijgen.

Samen met de kunstenaars en begeleiders van Rocsa hebben ze al enkele mooie projecten opgestart. Er zijn krasbanken gemaakt uit wegwerp houten materialen zoals paletten. De jongeren moesten ze zelf in elkaar timmeren en ervoor zorgen dat ze bruikbaar waren. Daarna mochten ze de banken signeren, door er hun krabbel in te graveren, esthetisch vandalisme wordt het genoemd. Aangezien ze de banken zelf gemaakt hadden en hun naam erop stond, mochten ze ermee doen wat ze wilden. Sommige jongeren beslisten de bank af te breken, anderen hebben er een kunstwerk van gemaakt. Maar wat het meest opviel, is dat er steeds meer banken bij kwamen. Het project had duidelijk zijn doel niet gemist.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN STADSLANDBOUW GUERRILLA RUIMTES

ZOmerspeelBOssen BOSSEN IN VLAANDEREN Spelen in het bos en in de natuur, het is vandaag de dag niet altijd even evident. In natuurgebieden en bossen is men verplicht om op de wandelpaden te blijven. Een avontuurlijk bosspel spelen in dergelijk gebied zit er daarom niet meteen in. Hoewel... deze zomer werd er 3.732 hectare speelzone open gesteld voor het brede publiek. Deze zones, zomerspeelbossen genoemd, zijn vrij toegankelijk in juli en augustus tussen 8u en 22u. De zomerspeelbossen vullen de permanente speelbossen, 2.350 hectare, aan en geven kinderen, jongeren en jeugdverenigin-

gen de kans zich uit te leven in speelbossen verspreid over gans Vlaanderen.

De speelbossen werden vast gelegd door het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) en zijn duidelijk aangeduid. Een permanente speelzone wordt aangeduid door een groen bordje, een zomerspeelzone door een oranje bordje.

Toch is het belangrijk dat er vermeld wordt dat spelende kinderen en begeleiding zich moeten houden aan enkele duidelijke afspraken:

Agentschap voor Natuur en Bos. Drongengoedbos. www.natuurenbos.be

8

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE 3. Honden mogen een bezoekje brengen aan de speelzone, maar steeds onder begeleiding en aan de leiband.

4. Planten, bloemen en paddenstoelen mogen niet geplukt worden.

ZOMERSPEELBOSSEN

2. Er mogen geen vuurtjes gemaakt worden in het bos of natuurgebied.

Agentschap voor Natuur en Bos. (2013). Zomerspeelbossen. www.natuurenbos.be

9

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

1. Afval hoort in de vuilnisbakken die voorzien zijn op het terrein.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN

6. Dieren hebben ook hun plek in het bos, ze vangen is dus niet toegestaan.

7. Om de rust te garanderen voor de bosbewoners, is spelen in de speelzone enkel toegestaan tussen zonsopgang en zonsondergang.

8. Maar de laatste regel is de belangrijkste: het is een speelzone, dus SPELEN maar!!

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

5. Houd het rustig in het bos of natuurgebied, luid schreeuwen en luide muziek maken is niet nodig.

Agentschap voor Natuur en Bos. (2013). Zomerspeelbossen. www.natuurenbos.be

10

TIJDELIJKE RUIMTES

Omdat iedereen verplicht is zich aan deze regels te houden, zeker kinderen en jongeren die in de speelzone komen spelen, heeft het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) deze regels op kindermaat laten maken. Tekenaar Jan Van Lierde kroop in zijn penseel op zoek naar bevattelijke illustraties bij deze gedragsregels, het resultaat is erg geslaagd en duidelijk.

PIRAMUIDE

De zomerspeelbossen hebben een tijdelijk karakter. Ze worden open gesteld in een periode waar de vraag om te spelen in het bos het grootst is, de zomer uiteraard. Niet enkel kinderen met ouders komen hierop af, ook speelpleinwerkingen en verenigingen kunnen gretig gebruik maken van de ruimte. Deze drukke periode valt gelukkig samen met een kalmere periode op natuurlijk vlak. Vogels die in de bossen nesten en wonen hebben meestal jongen die uitgevlogen zijn, bosbloeiers zijn reeds uitgebloeid aan het begin van de zomer en de planten die in de herfst vruchten dragen, zijn nog niet rijp. Het is op natuurlijk vlak een kalme periode en er is dus des te meer ruimte om eens aangenaam druk te zijn in het bos.

Parc Chlorophylle, Manhay (2013) eigen fotomateriaal

11

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

We hopen daarom ten harte dat dit initiatief verder gezet kan worden de volgende jaren, want de vraag naar speelplekken en zones waar kinderen zich mogen uitleven, zal alleen maar stijgen. We kunnen via deze weg kinderen en jongeren op een toffe manier in contact brengen met de natuur. Hun appreciatie en respect voor de natuur zal erop vooruit gaan en dat zorgt ervoor dat ze met een ander oog naar natuur en landschappen zullen kijken.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN STADSLANDBOUW GUERRILLA RUIMTES

sTadslandBOuW De term stadslandbouw maakt een opmars, niet enkel binnen de sector maar ook in het commercieel netwerk. Er worden boeken gepubliceerd die je allerlei handige tips aanreiken om zelf van start te gaan met een stadstuintje, tuinprogramma’s tonen ons van A tot Z hoe alles in de praktijk om te zetten en in Nederland werd de eerste ‘dag van de stadslandbouw’ gevierd. Als je er nog niet van gehoord had, is het zeker nu het moment om je te informeren.

Stadslandbouw speelt vandaag een rol in het ecologisch bewustzijn en het transitie-denken van de stadsbewoners. De term stadslandbouw is niet zo nieuw, de drukte rond dit alles is wel nieuw. Het gaat over een hernieuwde interesse voor de oorsprong van ons voedsel en voor het zelf produceren ervan. Toch zijn enige opmerkingen rond dit thema hier op hun plaats. We zien heel wat projecten en toepassingen ontstaan die onder de term stadslandbouw vallen, maar die niet allemaal even duurzaam en ecologisch verantwoord zijn en in principe de term ‘landbouw’ niet verdienen. Stadslandbouw is eigenlijk een industrie en dus geen hobby. Het Research Center on Urban Agriculture and Food Security heeft 3 grote groepen (Thuis in de stad, 2012) onderscheiden in de verschillende productietypes. Er is de marktgeoriënteerde stadslandbouw die bestaat uit kleinschalige

(half)commerciële akkerbouw-, tuinbouw-, veeteeltof aquacultuurbedrijven, die meestal gelegen zijn in peri-urbane gebieden en produceren voor de markt.

Een tweede groep is de multi functi onele stadslandbouw die naast landbouwproducten ook andere diensten aanbiedt zoals educatie, recreatie, zelfplukboerderijen, hoevetoerisme, agrarisch natuurbeheer en die gericht is op specifieke doelgroepen in de markt zoals scholen, jonge gezinnen, kinderen en jongeren. Een derde vorm is de niet-commerciële stadslandbouw en dit omvat alle particuliere toepassingen zoals het verbouwen van groenten en fruit op dakterrassen, in tuinen, op balkons of vensterbanken maar ook collectieve initiatieven zoals volkstuintjes, institutionele tuinen binnen scholen, ziekenhuizen, gevangenissen, tuinen die dus een recreatief, therapeutisch en educatief karakter hebben. Als we dus spreken over stadslandbouw in de werkelijke zin van het woord ligt het accent ervan op de productie, als we spreken over stadslandbouw in de trendy zin van het woord van ligt het accent op het sociale en educatieve aspect. We spreken daarom vaak over ‘urban farming’ of ‘micro-farming’ om deze onprofessionele vormen van stadslandbouw te benoemen. Ondanks de soms wat ongelukkige terminologie zijn we er toch van overtuigd dat dit thema een rol speelt en kan spelen in het jeugdruimtelandschap van nu en de

Hogeschool Rotterdam. (z.d.). Wat is het effect van stadslandbouw op de stad. www.hogeschoolrotterdam.nl

12

TIJDELIJKE RUIMTES ZOMERSPEELBOSSEN STADSLANDBOUW

Stadslandbouw heeft een maatschappelijke meerwaarde die in de toekomst alleen maar belangrijker zal worden omdat het in de eerste plaats een belangrijke ecologische waarde heeft. In stedelijke omgevingen is er wel groen aanwezig, alleen is veel van dat groen helaas kijkgroen. Aangezien de vraag naar groene ruimte in de stad zal verhogen, zal veel van het kijkgroen omgevormd moeten worden naar gebruiksgroen. Dat wil niet zeggen dat het zijn esthetische waarde moet verliezen, dat wil wel zeggen dat het groen in de stad multifunctioneel gebruikt zal moeten worden. Er is bijvoorbeeld de mogelijkheid om in stadsparken en in onbenutte delen van een wijk een ruimte vrij te houden om collectieve stadstuinen te ontwikkelen zoals de market Gardens van Hackney in

Londen. Er worden in de Market Gardens biologisch gekweekte producten geoogst die vervoerd worden naar de consument door middel van fietsen. Ervaren landbouwers leiden vrijwilligers op en die krijgen na het afronden van de opleiding de mogelijkheid om een eigen lapje grond te exploiteren. Agroforestry is ook een slimme manier om kijkgroen om te vormen tot gebruiksgroen. Deze vorm van stadslandbouw laat toe dat in het openbaar groen ook vruchtproducerende soorten aangeplant worden zoals meerjarige groenten, noot- en vruchtdragende boomsoorten en besdragende struiken. Gebruikers van het publiek groen kunnen dan profiteren van de winst van deze soorten zoals gebeurt in de eVa-lanxmeerwijk in Culemborg, Nederland.

Deze multifunctionele wijk combineert werken, recreëren, drinkwater winning, naar school gaan en voedsel produceren op een ecologische en participatieve manier. Bewoners werken samen in de gemeenschappelijke tuin en profiteren van de opbrengst, ze onderhouden zelf het openbaar groen en mogen de vruchten plukken, ze delen auto’s, kortom ze werken

London, B. (2012). The Market Gardens of Hackney. www.growingcity.co.uk EVA-Lanxmeer. (z.d.). EVA-Lanxmeer. www.eva-lanxmeer.nl

13

GUERRILLA RUIMTES

Omdat stadslandbouw, de naam verklapt het zelf al, zich hoofdzakelijk manifesteert in en rondom de stad is de toepassing ervan vooral gericht naar stadsbewoners en hun specifieke vraag naar recreatie en aangename omgevingen. Het mag vreemd lijken, maar de vervreemding van de natuurlijke omgeving, door te wonen in een stad, kan voor velen de motor zijn voor een bewustzijnsontwikkeling en een verandering in gedrag. Daarom is het een trend die aanslaat bij stadsbewoners, maar toch ook een weerklank heeft in landelijk gebied, hoewel ze daar nog minder ver verwijderd zijn van de natuurlijke processen. De nood en vraag zijn echter veel groter in de stad en omdat straks (in 2030) 60 % van de mensen wereldwijd in stedelijk gebied zullen wonen, zal die nood alleen maar verhogen. Om toch het gevoel en het contact niet te verliezen gaan we met z’n allen op zoek naar manieren om ons eigen voedsel te telen, te zien groeien, samen te verzorgen en te oogsten. Voor kinderen die hun ganse leven in stedelijk gebied wonen is het vaak niet evident om bijvoorbeeld correct te antwoorden op de vraag hoe tomaten groeien. Daarom zijn plaatselijke initiatieven zoals buurttuintjes of een moestuin op het schooldomein dé perfecte manier om hen voor het eerst in contact te brengen met de natuurlijke processen en hen het plezier van voedsel telen aan te leren. Wat je zelf gekweekt hebt, smaakt meestal beter, het kan daarom zelf een manier zijn om kinderen te laten proeven van groenten en fruit die minder voor de hand liggend zijn. Dus hoe banaal het ook lijkt om enkele soorten te kweken op een klein stukje grond, er zijn veel meer voordelen aan verbonden dan men zou denken.

PIRAMUIDE

toekomst. Het doelpubliek zijn vooral scholen en hun leerlingen, stadsbewoners en specifieke groepen binnen de bewoners van een buurt.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE

samen om de behoeften van de wijk op een duurzame wijze aan te pakken. Deze vormen van vergroenen van de openbare ruimte dragen bij aan het vergroten van de variëteit van het groen in de stad, wat de biodiversiteit van de stad ten goede komt. Specifieke vormen van stadslandbouw, zoals eetbare daken, dragen bij tot het meer klimaatbestendig maken van de stad. Op het dak van één van de Broadwaymagazijnen in Brooklyn, New York ligt de eagle street Rooft op Farm, de eerste daktuin voor groenten- en fruitteelt in Noord-Amerika.

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

Op 750 m² tuinieren 100 vrijwilligers samen, ze kweken soorten die aangepast zijn aan de extreme omstandigheden van de stad, kippen zorgen er voor bemesting, er wordt collectief gecomposteerd op het dak, de producten worden verkocht op een markt eens per week of verkocht aan lokale restaurants die op fietsafstand van de daktuin liggen. Er woont zelfs een familie bijen in drie bijenkasten die een unieke stadshoning produceren. Er worden dus veel functies samen gebracht op een onwaarschijnlijke plek in de stad.

Op het dak van het restaurant Vinegar Factory in Manhattan, New York bouwde Eli Zabar, de eigenaar van het restaurant, een serre waarin hij groenten en fruit kweekt die gebruikt worden in het restaurant.

De serre maakt gebruik van de restwarmte die uit de keuken opstijgt. Eetbare groendaken, zoals het dak van City Hall, het stadhuis van Chicago, kunnen ook een belangrijke rol spelen in het verlagen van de effecten van het ‘heat island’1-fenomeen in stedelijke kernen. Groendaken kunnen een grote hoeveelheid regenwater bufferen, ze zorgen voor verkoeling en kunnen voordeel halen uit het microklimaat dat in een stad heerst.

-------1 heat island effect is het fenomeen dat de temperatuur in een stedelijk gebied gemiddeld hoger is dan in het omliggende landelijk gebied.

14

EVA-Lanxmeer. (z.d.). EVA-Lanxmeer. www.eva-lanxmeer.nl Rooftopfarms. (z.d.). Growing above Brooklyn. http://rooftopfarms.org/ Learning Living Roofs. (2010, 3 juni). Eli Zabars Rooftop Greenhouse. http://learninglivingroofs.blogspot.be

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN STADSLANDBOUW

Rooftopfarms. (z.d.). Growing above Brooklyn. http://rooftopfarms.org/

15

GUERRILLA RUIMTES

1. De daktuin vangt regenwater op en houdt het vast om later, op drogere periodes, te gebruiken.

2. Door dat de daktuin gesitueerd is bovenop een groot dak, maakt het gebruik van zonovergoten ruimte in de stad die anders onbruikbaar is.

3. De kippen in de tuin zorgen voor bemesting en leggen daarenboven nog eens lekkere eieren.

4. Vrijwilligers, bezoekers en chef-koks mogen altijd hun groenafval komen afgeven om de daktuin te voorzien van de nodige nutriĂŤnten door middel van compost gemaakt van het afval.

5. De gewassen die gekweekt worden op de daktuin zijn gekozen voor hun aanpassingsvermogen en hun productiviteit. Er worden ook enkel planten naast elkaar gezet die naast elkaar kunnen groeien.

6. Er wordt wekelijks een markt georganiseerd om de opbrengsten te verkopen. De groenten en fruit worden ook verkocht aan restaurants die op ďŹ etsafstand van de daktuin zitten.

7. Er worden 3 bijenkorven gehouden op de daktuin om de bestuiving van de gewassen te garanderen.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE

gen kweekzak, een les ecologisch tuinieren of een deel van de opbrengst van de geoogste groenten.

We kunnen uiteraard ook niet wegstoppen dat stadslandbouw een economisch voordeel kan hebben.

Door zelf het meeste van het werk te doen, bespaar je uiteraard een grote kost. Dit zorgt ervoor dat dit soort projecten financieel laagdrempelig zijn en iedereen er deel van kan uitmaken. Het tijdelijk invullen van braakliggende ruimtes gaat verloedering tegen en daarmee worden onderhoudskosten geminimaliseerd. En door dat stadslandbouw het korteketen principe ondersteunt, worden de vervoerskosten van het voedsel tot een minimum gebracht. Er is dus een grote groep personen die rechtstreek voordeel kunnen halen uit zowel de grote, marktgerichte projecten als de particuliere, micro-farming projecten die in een stad georganiseerd worden. Zoals de studenten van de stad Gent met het project stujardin,

Zoals in Biodroom, op Linkeroever te Antwerpen, waar een grote gemeenschapstuin is ontwikkeld die kunst, cultuur en groenten bundelt. Iedereen kan hier komen tuinieren en alles over tuinieren leren. Er worden groenten en fruit geteeld in grote zakken omdat het gaat over een tijdelijk project. Leden van de gemeenschapstuin kunnen op een Biodroom-spaarkaart sparen voor een ei-

een samenwerking tussen de Gentse studentenraad, Jeugdbond voor Natuur en Milieu en UGent1010, de studentenvereniging voor een duurzame universiteit.

Het project bestaat uit 2 luiken: enerzijds worden er vijf groeiavonden rond stadstuinieren georganiseerd, waar je kan deelnemen aan workshops om de theorie om te zetten in praktijk. Anderzijds is er in maart 2013 een moestuin aangelegd op de Faculteit Bioingenieurswetenschappen, waar er ruimte gecreëerd is voor studenten en medewerkers om te tuinieren en zelf hun voedsel te kweken.

Stadslandbouw is dus aan een opmars bezig maar heeft nog veel meer potentieel in de toekomst, zowel voor kinderen en jongeren als volwassen, wat nog maar eens aantoont dat we krachten moeten bundelen en sector-overschrijdend moeten samenwerken om tot duurzame en innovatieve oplossingen te komen voor het ruimteprobleem dat ons allen aangaat.

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

Naast ecologische voordelen kunnen we aannemen dat verschillende vormen van stadslandbouw ook een sociaal-culturele meerwaarde hebben. Het kan bijdragen aan de sociale cohesie in een wijk en kan kansen bieden voor mensen met achterstand op de arbeidsmarkt. de loods in Aalst is een sociale tewerkstellingsplaats die onder andere een bioboerderij runt.

Het project stelt laaggeschoolden, langdurig werklozen, ouderen of mensen met problemen en beperkingen te werk. Maar ze organiseren ook een korte-keten project waarbij consumenten een bio-abonnement kunnen nemen en zo pakketten met lokale producten kunnen afhalen op verschillende afhaalpunten in de streek. Daarnaast kunnen lokale projecten helpen met het overbruggen van culturele verschillen tussen buurtbewoners, zowel volwassenen als kinderen en jongeren. Het bereiken van een collectief doel overstijgt vaak de menings- en cultuurverschillen.

16

Redactie Biodroom. (z.d.). Kom mee tuinieren op Biodroom. www.dna.be/biodroom StuJardin. (2013). Foto’s StuJardin. www.facebook.com/stujardin

Monteiro, R.G. (2010, 27 april). Can you dig it. http://tegenlicht.vpro.nl Kabloom. (2013). Guerrilla Gardening and seedboms. www.kabloom.co.uk

TIJDELIJKE RUIMTES 17

GUERRILLA RUIMTES

Er zijn verschillende bedrijven wereldwijd die deze trend opgepikt hebben en het commercieel gemaakt hebben, zoals het Schots bedrijf kabloom dat online zaadgranaten verkoopt.

GROW it THROW it SOAK it

Guerrilla wordt omschreven als oorlogvoering met onverwachte aanvallen op kleine schaal, dé perfecte omschrijving voor dit soort ‘ruimteaanvallen’. Zie het als oorlogvoering maar op een uiterst vreedzame manier door guerrillastrijders die strijden voor een meer aangename ruimte. Deze acties zorgen ervoor dat mensen zich meer bewust worden van hun leefomgeving en dat ze actief deelnemen aan de publieke ruimte. Ze gaan als het ware in interactie met de omgeving en zetten hem naar hun eigen hand. Het is een fenomeen dat zich voornamelijk in stedelijke omgevingen uit, omdat er veel lapjes verwaarloosde grond zijn in de stad. De guerrillastrijders gaan op eigen houtje de stad groener maken, we noemen dit ‘guerrilla gardening’. Bij guerrilla gardening gaat het vooral over het opfleuren van je eigen omgeving, alleen of samen met gelijkgestemde zielen.

De opdracht is vrij simpel. Zoek een verwaarloosd lapje grond in je omgeving. Beslis wat je er mee wil doen en ga op zoek naar de benodigdheden. Nodig eventueel enkele vrienden uit om zich ook te engageren voor deze actie. Prik een datum, ideaal zou zijn in de lente, waarop de actie zal doorgaan en planten maar. Leg je actie vast op de gevoelige plaat en deel hem via sociale media of blijf anoniem, als je dat wenst

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

PIRAMUIDE

Guerrilla ruimTes

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE GUERRILLA RUIMTES

balletjes terug in zijn natuurlijke kweekmethodes op zijn boerderij. Hij noemde ze geen zaadballetjes of zaadgranaten, ze werden aarde-dumplings genoemd, een kwestie van cultuur en omgeving zullen we maar zeggen. De term ‘zaadgranaten’ werd voor het eerst gebruikt door Liz Christy in 1973 in haar actie de ‘Green Guerrillas’ in New York.

Liz Christy met haar Green Guerrillas in New York, 1973.

De eerste zaadgranaten werden gemaakt uit ballonnen of oude kerstballen gevuld met zaden en over hekkens gegooid met de hoop zielige, braakliggende lapjes grond in New York meer kleur te geven. De Guerrilla Gardening movement was gestart. Vandaag hebben grote groepen, organisaties en individuen zich aangesloten tot deze beweging en palmen ze, zonder specifieke toestemming, geleidelijk aan braakliggende gronden in. Guerrilla Gardeners planten groen aan en maken een verschil in hun omgeving, ze brengen de wijk tot leven en voegen kleurenspetters toe aan het publieke leven.

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

De zaadgranaten van kabloom zijn eco-vriendelijke producten, gemaakt uit gerecycleerde, biologisch afbreekbare materialen. De verpakkingen van de bommen zijn lijm-vrij en bestaan voor 95% uit pre- en post-consumenten afval. De bom zelf breekt af en laat niets anders achter dan bloemen en planten. Er zijn verschillende bloeibommen op de markt, zoals nectarrijke bloeiers om bijen te helpen, winterse wilde bloemen om zelfs in de meest duistere weken kleur te geven aan de omgeving, de sunflower-power mix die vol zit met krachtige zonnebloemen, de poppy peacebom waaruit rode klaprozen groeien of de lovebom die vol zit met vergeet-mij-nietjes en die je misschien kan droppen op een betekenisvolle plek. Deze mixen zorgen voor liefde en kleur op plekken in de stad waar dit ontbreekt en zorgen voor een soort van eigenaarschap van de omgeving. Hoewel Kabloom nog maar sinds 2009 actief is, bestaat dit principe al veel langer.

Vroeger sprak men over zaadballetjes, het was een gemakkelijke manier om gewassen te zaaien op plekken die moeilijk te bereiken waren. De balletjes werden gevormd uit zaden met aarde die nat gemaakt werden en aan elkaar kleefden maar ook uit klei of zelf mest vol zaadjes die dan gedropt werden om te groeien. In de 20ste eeuw introduceerde de Japanse bodemkundige en bioboer masanobu fukuoka de

masanobu fukuoka De Japanse bodemkundige en bioboer.

18

In dezelfde adem van guerrilla gardening kunnen we het hebben over Yarn-Bombing en Knit-graffi ti of in het Nederlands stadsbreien of wildbreien. Deze tijdelijke vorm van street art, vooral beoefend door vrouwen, is wereldwijd ontwikkeld met de hulp van kunstenaars, kunstenaarscollectieven en anonieme breiers die het voorbeeld volgen van Magda Sayeg, de Amerikaanse startte in 2005 deze kunstvorm.

Farmer,J. (2012, 6 april). Masanobu Fukuoka has crept into my soul. www.highdesertchronicles.com City of New York Parks and Recreation. (z.d.). The Community Garden Movement. www.nycgovparks.org

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE ZOMERSPEELBOSSEN

Yarn bombing door Magda Sayeg

Sayeg, M. (2012). Magda Sayeg: Current Projects. www.magdasayeg.com Les Rimbelles. (2013). Facebookpagina Les Rimbelles. www.facebook.com/lesrimbelles

STADSLANDBOUW

ook voor enthousiast reagerende voorbijgangers en buurtbewoners. Mensen die voorbij het breiwerkje lopen en die het opmerken, nemen foto’s, wisselen indrukken uit en gaan spontaan glimlachen. Hierdoor krijgen de werken vrij veel respect en is de kans op vandalisme miniem. De breiwerkjes kunnen zelf een positieve invloed hebben op de buurt. De verfraaiing van de omgeving kan leiden tot meer respect en kan ervoor zorgen dat er minder vervuiling plaats vind.

Zoals gebeurde bij een breiproject van les rimbelles uit Luik. Nadat ze hun breiwerken opgehangen hadden, is de buurt veel netter geworden.

19

GUERRILLA RUIMTES

Yarn Bombers palmen de stad in om die aangenamer te maken en ze vormen de koude, grijze plekken om tot kleurrijke kunstwerkjes. Ze versieren de stad zoals ze hun eigen interieur zouden versieren, ze zien de publieke ruimte dus als een uitbreiding van de privé ruimte en gaan hem naar hun hand zetten. Ze vinden dat de textuur van wol een gezellige warmte brengt, en ze creëren kunst waar je niet enkel naar mag kijken maar die je gerust ook mag aanraken. Bovendien beschadigen ze niets want de kunstwerkjes kunnen gemakkelijk verwijderd worden.

De breiwerkjes maken en ophangen schept een fierheid, niet alleen voor de breier van dienst maar

In 2011 werden in Wenen betekenisvolle voorwerpen gebombd om de aandacht te vestigen op Internati onale Vrouwendag. Yarn-bombing is dus niet enkel bruikbaar om de grijze stadsomgeving te verfraaien het kan ook de problematieken in de stad aankaarten en op een vreedzame manier actie voeren voor thema’s die extra aandacht nodig hebben. We zien deze acties geleidelijk aan wereldwijd opduiken, de ene heeft al meer impact dan de andere, maar ze brengen allemaal wel een specifieke boodschap over en bekomen wereldwijd hetzelfde effect: een kleurrijke, ludieke en soms innovatieve verfraaiing van de woonomgeving.

VOORBEELDEN WERELDWIJD

TIJDELIJKE RUIMTES GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

PIRAMUIDE

Naast het opvrolijken van de stadsomgeving heeft stadsbreien nog meer positieve invloeden op de omgeving.

Mensen kunnen, door te participeren aan breiprojecten, deel uitmaken van een groep en nieuwe banden smeden. Stadsbreien is een generatieoverschrijdend project, het stereotype van breiende omaatjes wordt doorbroken, doordat ook jonge mensen zich interesseren voor deze vorm van handwerk. Dit soort projecten kunnen de sociale banden in de buurt bevorderen. Door buurtbewoners uit te nodigen om deel te nemen aan een actie in hun buurt gaan ze in interactie met de omgeving en krijgen ze het gevoel deel uit te maken van de publieke ruimte. Dit soort acties sporen mensen aan om actief lid te zijn van de buurt en zullen dus een positieve invloed hebben op de perceptie van de woonomgeving. Naast het sociale aspect van graffiti knitting zit er soms ook een politiek of ideologisch aspect aan verbonden. Zo werd, om de rechten van vrouwen aan te kaarten, charging Bull op Wall Street, New York in een roze breiwerk gestopt. De woest ogende stier zag er plots veel minder bedreigend uit in zijn wollig pakje.

BERLIJN/KEULEN Miss Crosstitch, straat borduurwerk in Duitsland.

20

Olek, A. (2012). Crocheted Wall St. Bull. www.oleknyc.com Miss Crosstitch. (z.d.). Miss Crosstitch’s Blog: street embroidery. http://misscrossstitch.wordpress.com/

TIJDELIJKE RUIMTES

PARIJS Juliana Santacruz Herrera lost wegenisproblemen op op haar eigen manier.

Hamilton, M. (z.d.). Daisy Blanket. http://ktandcoffee.blogspot.be/2011/11/sculpture-in-gardens.html Santacruz Herrera, J. (z.d.). Juliana Santacruz Herrera : decorative potholes. www.designboom.com

21

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

PIRAMUIDE

AUCKLAND Margrietendeken in de botanische tuinen van Auckland, Nieuw-Zeeland.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

LONDEN Anonieme Yarn-Bombing naar aanleiding van de Olympische Spelen van 2012 in Londen, VK.

BARCELONA Knitted Guerrilla Gardening, de combinatie van stadsbreien en guerrilla tuinieren in Spanje.

22

Rayner, R. (2012). London 2012: mystery knitter leaves Olympic-themed knitted ďŹ gures on pier. www.telegraph.co.uk Powazek, D. (z.d.). Make your own plant bomb. www.greenlivingideas.com

TIJDELIJKE RUIMTES ZOMERSPEELBOSSEN

PIRAMUIDE

In dezelfde adem van Yarn-Bombing kunnen we het ook hebben over Eye-Bombing. Een fenomeen waarbij mensen in de publieke ruimte gezichten zien en deze identificeren door er kleefoogjes op te plakken.

Eye bombing. (2013). Humanizing the world, one googly eye at a time. www.eyebombing.com Eye-bombing in Brugge met M’Boté (2013) eigen fotomateriaal

23

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

BRUGGE Samen met de kinderen van m’Boté, het Brugs speelproject van Vivès vzw voor vluchtelingen- en migrantenkinderen en kinderen uit sociaal moeilijke gezinssituaties, zijn we een middagje gaan eye-bomben in de stad. Een stil protest om de bespeelbaarheid van de stad aan te kaarten.

TIJDELIJKE RUIMTES PIRAMUIDE

Hetzelfde geldt voor Eco-Graffi ti of Moss-graffi ti .

Het idee is hetzelfde, de publieke ruimte wordt aantrekkelijker gemaakt door afbeeldingen, maar de graffiti is eco-vriendelijk en minder permanent want er wordt gebruik gemaakt van moss-graffiti. Het is dus wel degelijk mos dat je op muren kan schilderen, het recept is helemaal niet moeilijk. Neem drie handenvol mos, 700 ml lauw water, 120 ml liter yoghurt (dit kan ook bier of karnemelk zijn), twee theelepels waterfixerende gel, een plastiek bakje met deksel, een verfkwast en plantenspuit. Met een blender mix je de ingrediënten door elkaar totdat je een gladde, romige substantie hebt. Neem deze mee in je bakje en maak met de verfkwast je kunstwerk, bij voorkeur op een vochtige plek. Check in de weken daarna je kunstwerk, en houd het indien nodig vochtig met de plantenspuit.

1. Neem 3 handen vol mos en doe dit samen met 700 ml lauw water in een blender.

GUERRILLA RUIMTES

STADSLANDBOUW

ZOMERSPEELBOSSEN

How to make your own moss-graffiti:

2. Voeg 2 theelepels waterfixerende gel toe.

5. Giet de gel in een emmer of pot om deze gemakkelijk te vervoeren.

4. Mix alles door elkaar zodat er een gel ontstaat.

6. Schilder een tekening met de gel op hout of beton.

24

3. Voeg 120 ml karnemelk of yoghurt toe.

7. Zorg ervoor dat de gel niet uitdroogt, dus benevel de tekening wekelijks met water.

8. De groene graffiti zal geleidelijk aan groeien.

Environmental graffiti. (z.d.). 20 masterpieces of green graffiti. www.environmentalgraffiti.com Fun-Labs. (2013, 13 januari). How to make moss graffiti. www.fun-labs.blogspot.be

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE BESPEELBARE KUNST

funcTiesTapelen

BREDE SCHOOL

“Wereldwijd wonen steeds meer mensen in steden. Vandaag gaat het al over 80 % van de Europeanen, in Vlaanderen over 1,5 miljoen mensen. Uit recent onderzoek weten we dat ook Vlamingen groen in hun leef- en werkomgeving heel belangrijk vinden. Inwoners van steden voelen zich mede-eigenaar van de straten en pleinen in hun buurt. Groen is het mooiste van alle materialen waarmee we aan die publieke ruimte kunnen bouwen.”

Joke Schauvliege, minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur. (Agentschap voor Natuur en Bos, 2013)

Reutes. (2012, 10 augustus). Feesten voor Krishna. www.nrc.nl

25

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE BESPEELBARE KUNST BREDE SCHOOL

Zoals onze minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur Joke Schauvliege al zei, er wonen meer en meer mensen in stedelijk gebied en er wordt verwacht dat deze trend verdergezet zal worden. Er zullen dus meer woningen nodig zijn in stedelijk gebied, de kernen zullen moeten uitbreiden. Toch willen we in Vlaanderen de verstening een halt toe roepen en het principe van inbreiding toepassen. De realiteit strookt met de toekomstvisie, we kunnen niet tegelijkertijd woningen blijven bouwen en de steden doen inbreiden. Hieruit kunnen we concluderen dat we in de toekomst meer zullen moeten doen met dezelfde ruimte, we zullen op zoek moeten gaan naar creatieve vormen van ruimtegebruik. Er zal intensiever, dus hoger en ondergronds, gebouwd moeten worden, verschillende functies zullen verweven moeten worden en ruimtes zullen omkeerbaar ingericht of hergebruikt moeten worden. Omdat de ruimte een schaarse en eindige bron is, zullen we in de toekomst moeten evolueren naar een ruimtelijke ontwikkeling die multi functi oneel en duurzaam is. Vandaar de term functiestapelen, omdat we in de openbare ruimte verschillende functies op elkaar zullen moeten stapelen. Om duidelijkheid te scheppen lijsten we de definities van vorige begrippen op: • Multi functi onaliteit: een term waarmee het tegelijkertijd voorkomen van meerdere maatschappelijke gebruiksvormen in een gebied wordt aangeduid. (Brandwijk & Dijkstra, 2002).

• Duurzaam: een ontwikkeling die tegemoet komt aan de noden van het heden zonder de behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in gedrang te brengen. (World Commission on Environment and Development, 1987).

• Functi e: De bestemming en daarmee het gewenste gebruik, met het oog op de daarbij betrokken belangen. (Encyclo Online Encyclopedie).

Er zijn meerdere redenen waarom we, nog meer dan we nu al doen, multifunctioneel zullen moeten werken in de openbare ruimte. Er dreigt een actueel ruimtetekort om te voldoen aan de wensen en eisen van elke gebruiker van de openbare ruimte. De bevolking groeit aan, we gaan steeds dichter op elkaar wonen, en toch willen we zoveel mogelijk private ruimte voor onszelf. Een private ruimteclaim doen zal onmogelijk worden omdat er nagenoeg geen vrije ruimte meer is maar ook omdat dit financieel bijna onmogelijk wordt. Zowel private als openbare budgetten worden schaarser en er wordt verwacht in de toekomst meer te doen met minder. Dit is enkel mogelijk als we onze krachten verenigen en samenwerkingsverbanden afsluiten met partners binnen eenzelfde doel. Door belanghebbenden samen te brengen, vergroten we niet enkel de financiële pot maar verhogen we ook de cognitieve en emotionele pot. Als we multifunctioneel te werk willen gaan, moeten we verschillende functies samen brengen en samen laten werken. Zo breng je de kennis van verschillende sectoren zoals jeugd, recreatie, gezondheid en zorg, natuur, water en wonen samen en kunnen deze sectoren samen nadenken over de toekomstige invulling van de publieke ruimte vanuit hun eigen visie en hun eigen buikgevoel. Uiteraard moet dit af en toe botsen maar dit wakkert ook de dialoog aan en streeft naar een integrale en

26

participatieve aanpak. Het is enkel op deze manier dat we daadwerkelijk multifunctionele ruimtes kunnen ontwikkelen, als we vanuit een multifunctioneel kader denken. Sector-overschrijdend werken zal dan een logisch gevolg zijn, alleen stoten we momenteel hier en daar nog op enkele problemen binnen het beleid die deze manier van werken soms onmogelijk maakt. Daarom is het belangrijk dat er zowel bottomup als bottom-down gewerkt wordt in de toekomst.

Het beleid moet deze manier van werken faciliteren en promoten en lokale besturen en zelfs particulieren moeten dit soort projecten naar voor brengen en met beide handen vast pakken.

Volgens het Groenboek Vlaanderen (Vlaamse Overheid, 2012) zijn er drie stappen die we moeten doorlopen om tot een doordacht ruimtegebruik te komen: reduceren, hergebruiken en recycleren. Als we gaan reduceren, moeten we zoveel mogelijk trachten bijkomende activiteiten een plaats te geven in reeds bebouwde ruimtes. We zullen dus intensiever gebruik moeten maken van de ruimte. Zo kan bijvoorbeeld een jeugdbeweging na schooltijd gebruik maken van de speelplaats. Ten tweede moeten we streven naar een maximaal hergebruik van goed gelegen ruimte die al eens bebouwd is geweest maar nu in onbruik geraakt is. Dus in plaats van nieuwe open ruimte aan

FUNCTIESTAPELEN

Wanneer we dus in de toekomst ruimte inrichten, zullen we dit multifunctioneel en duurzaam moeten aanpakken. Dit is zeker geen evidente taak en vereist een denkoefening van verschillende belangengroepen in de openbare ruimte. De beperkte ruimte zal dus intensiever gebruikt worden door een groot aantal verscheidene gebruikers, dat wil zeggen dat er verschillende gebruiksvormen op eenzelfde plaats voorkomen en op verschillende tijdstippen. Multifunctionaliteit slaat dus niet enkel op de verschillende functies die een gebied zal omvatten, maar ook op de verschillende belanghebbenden en de verschillende tijdsduur waarin deze gebruik zullen maken van de ruimte.

DE SPEELSE JEUGDSITE

te snijden moeten we eerst en vooral bekijken of bestaande ruimte aan vernieuwing toe is. Het tijdelijk invullen van dit soort ruimtes is een goede oplossing om acuut problemen aan te pakken en in de toekomst duurzaam uit te werken. En als we dan toch nieuwe open ruimte aansnijden voor ontwikkelingen dan moet er werk gemaakt worden van omkeerbaar ruimtegebruik. De ruimte moet recycleerbaar zijn.

Dat wil zeggen dat de oorspronkelijke toestand van een ruimte eenvoudig hersteld moet kunnen worden of dat ruimte zo ontwikkeld moet worden dat ze eenvoudig van functie kan veranderen. Als we meer en meer gaan streven om op deze manier openbare ruimte aan te pakken dan kunnen we komen tot een duurzaam, multifunctioneel en doordacht ruimtegebruik.

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

Enkele voorbeelden en principes: de Speelse Jeugdsite, bespeelbare kunst, Brede School, tonen aan dat we al goed op weg zijn, maar dat er nog grote inspanningen nodig zijn.

De Speelse Jeugdsite, Alveringem (2013) eigen fotomateriaal

27

FUNCTIESTAPELEN

gazonpad met sjorhout wadi met boomstammen

speelheuvel met klauterstammen wilgentunnel

DE SPEELSE JEUGDSITE

zitarena

los speelmateriaal speelheuvel met zomerbloeiers betonvlak speelheuvel met speelimpuls waterspeelplaats

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

wilgentipi

verblijfszone met jeugdhuis

ingang

de speelse jeuGdsiTe De Speelse Jeugdsite, Alveringem (2013) eigen kaaartmateriaal

28

FUNCTIESTAPELEN

“Het is een kindvriendelijke blauw-groene structuur die duurzaam en participatief gegroeid is en waar er ruimte gelaten is voor natuurbeleving en vrij spel.”

BESPEELBARE KUNST

DE SPEELSE JEUGDSITE

ALVERINGEM In het charmante dorpje Alveringem, in de gemeente West-Vlaanderen, is er sinds enkele jaren een prachtig project. De Speelse Jeugdsite is een plek voor en door de jeugd van Alveringem. Op het voormalig terrein van het gemeenschapsschooltje, naast de kerk van Alveringem, kunnen kinderen en jongeren van 1 tot en met 30 jaar terecht voor naschoolse activiteiten. Op deze site van 8761 m², bundelen verschillende jeugdwerkinitiatieven de krachten: het kinderdagverblijf, de Chiro, de KLJ, de muziekschool, de tekenacademie, de speelpleinwerking en het jeugdhuis. Hoewel er veel actoren op deze plek samen zitten slagen ze er uitermate goed in om een speelse, avontuurlijke en duurzame ruimte voor kinderen en jongeren te ontwikkelen. Dit komt vooral omdat de verschillende actoren de vrijheid krijgen om zichzelf te zijn maar toch aangevuld en versterkt worden door de andere partners. We kunnen in dit geval zeker en vast spreken van een gedeeld gebruik in een win-win situatie voor alle deelnemers.

De site is niet vanzelf tot stand gekomen, het is door de inspanningen van verschillende krachten dat men tot dit resultaat gekomen is. De landschapsarchitecten van Fris in het Landschap, de architecten van Mozaiek ir., toekomstige gebruikers en verschillende jeugdwerkinitiatieven uit de streek hebben de handen in elkaar geslagen om deze plek te ontwikkelen voor de jeugd van Alveringem. Door een intensief participatietraject zijn de noden, wensen en dromen van de toekomstige gebruikers vertaald in een aantrekkelijk, duurzaam en speels project.

BREDE SCHOOL

De Speelse Jeugdsite heeft niet alleen een speelse en recreatieve functie, er is ook gedacht aan een natuurlijk en ecologisch draagvlak. Er is gestreefd om tot een gesloten grondbalans te komen na de inrichtingen. Dat wil zeggen dat er evenveel is afgegraven als er opgeworpen is. Hierdoor kunnen de kosten laag gehouden worden en hoeft er geen grond te worden afgevoerd. Daarnaast is er gestreefd om het afstromend hemelwater van de gebouwen en verhardingen op de site, vertraagd af te voeren naar de grondwatertafel. Dit doen ze aan de hand van verschillende bekkens die een hoge capaciteit hebben en tijdelijk veel water kunnen bufferen. Een bijkomend en leuk aspect van de wadi’s is dat ze ontwikkeld zijn om dienst te doen als waterspeelzone.

Er is dus zoveel mogelijk gestreefd om de elementen op de site multifunctioneel te ontwikkelen. Wadi’s doen dienst als waterspeelplaats, heuvels zijn zowel speelelementen als extensief te onderhouden hooilanden, de zitarena doet dienst als windkering en het groen op de speelzone is zowel kijk- als gebruiksgroen. De fruitbomen op de site hebben een historische waarde want het zijn oude streekgebonden soorten. Daarnaast hebben ze ook een educatieve waarde: ze zetten kinderen en jongeren er toe aan om iets te leren over fruit telen en fruit verwerken. Niet enkel de elementen zijn multifunctioneel ontwikkeld, ook de site zelf draagt verschillende functies zoals opvang, speelzone, natuurzone, waterbuffer, publieke ruimte. Ondanks de grote druk op deze plek is het belangrijk dat het aantrekkelijk karakter van de site behouden blijft en de belevingswaarde niet verloren gaat. Een doordacht en participatief beheer zorgt ervoor dat de Speelse Jeugdsite al zijn functies kan behouden zowel op korte als lange termijn. Om deze doelstellingen te halen, worden er overlegmomenten gehouden waarop de beheerders en gebruikers samen komen om knelpunten, opmerkingen en positieve punten te bespreken. Deze plek is een mooi voorbeeld van een mensgericht parkbeheer. Het park is er voor en door de gebruiker, het draagt bij aan de sociale contacten tussen de gebruikers, het is een uniek puzzelstuk in de blauwgroene structuren in de streek en een belangrijke schakel in het speelweefsel van Alveringem.

De Speelse Jeugdsite, Alveringem (2013) eigen fotomateriaal

29

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE BESPEELBARE KUNST BREDE SCHOOL

BespeelBare kunsT “Kinderen moeten leren met risico’s om te gaan en dat kan leiden tot builen, blauwe plekken en zelfs in uitzonderlijke gevallen tot botbreuk” Frans Everaerts, Spereco speeltoestellen. Everaerts, F. (2008)

Hein, J. (2011). Public Projects: Long Modified Bench Auckland. www.jeppehein.net

30

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE

De kunstobjecten in de publieke ruimte kunnen een speciale relatie hebben met de omgeving, ze kunnen in thema ontworpen zijn. Deze objecten vertellen het verhaal van de plek waarin ze staan en het is via dit verhaal dat kinderen verder fantaseren. Ze zijn als het ware de kapstokken waaraan ze hun fantasiespel kunnen ophangen. De kunstobjecten zijn dan niet louter elementen waar ze op kunnen spelen, ze doen dienst als decor voor het verhaal dat kinderen aan het vertellen zijn terwijl ze spelen.

Ondanks het plezier dat deze objecten uitlokken, is veiligheid een belangrijke factor. De objecten moeten niet enkel uitdagend en bespeelbaar zijn, ze moeten bovendien ook nog veilig en duurzaam zijn. Het is niet de bedoeling dat kinderen en jongeren zich kwetsen als ze spelen op zo’n object. De vorm kan ze wel uitdagen tot avontuurlijk spelen, maar de risico’s moeten aanvaardbaar blijven. Daarom is het belangrijk om de factor veiligheid mee te nemen vanaf het begin van het proces. Ook de kunstenaar die de kunstobjecten moet maken moet deze veiligheidsfactor steeds in zijn achterhoofd houden, bij de keuze van het materiaal maar ook bij de vorm van het object. Als er teveel gaatjes, kieren en gleuven in zitten waar vingers, handen en voeten in kunnen blijven vast zitten, is het niet wenselijk om het object bespeelbaar te maken.

De hoogte van het kunstobject zal uiteraard ook een belangrijke factor zijn in het bepalen of een object al dan niet bespeelbaar is. Er moet rekening gehouden worden met de vrije valhoogte en vrije ruimte rond het object. Volgens EN 1177 (Everaerts, 2008) moet er een valondergrond aanwezig zijn bij alle speeltoestellen met een vrije valhoogte van meer dan 60 cm en bij alle speeltoestellen die een gedwongen beweging hebben. Daarnaast bepaalt deze norm nog een groot aantal andere regels waaraan men zich moet houden.

Strikt genomen vallen kunstobjecten niet onder deze norm maar als die ontwikkeld zijn als speeltoestel uiteraard wel. Enkele voorbeelden van projecten waar er bespeelbare kunst gebruikt werd:

BESPEELBARE KUNST

Een kunstwerk aanzien als een speelelement is niet meteen voor de hand liggend. Toch kan het de fantasie van de kinderen danig prikkelen. Omdat kinderen niet op een conventionele manier op een toestel kunnen spelen, zoals op een schommel of glijbaan, worden ze uitgedaagd om manieren te vinden om wél op zo’n element te spelen. Het draait bij bespeelbare kunst dus vooral rond uitdagingen en het fantasiespel opwekken bij kinderen en jongeren. Doordat kunstobjecten veelal interessante hoeken hebben en er vanuit elke zichthoek iets anders te zien is, zijn ze vaak ook een interessant speelobject. De afwisseling zorgt er bij kinderen voor dat ze het kunstwerk meerdere keren en op verschillende manieren kunnen bespelen zonder meteen alle hoekjes en kantjes te kennen. Deze manier van spelen zet veel meer in op de zintuigelijke beleving van elementen. Kunstwerken kunnen kinderen verplichten om met al hun zintuigen op ontdekkingsreis te gaan: ze voelen uit welk soort materiaal het object gemaakt is, ze zien welke kleuren het heeft, ze ruiken of het eventueel een specifieke geur heeft, ze kunnen er misschien een kenmerkend geluid mee maken of er kan in sommige gevallen zelfs eens aan geproefd worden. Bij conventionele speeltoestellen is dit veel minder het geval omdat kinderen al weten hoe ze moeten spelen met zo’n toestel. Op een schommel ga je uiteraard schommelen, er kan op verschillende manieren op

de schommel gezeten worden, maar verder dan dat zal het niet gaan. Onconventionele objecten in een speelzone lokken vragen en bedenkingen uit, ze roepen herinneringen op, of ze zijn volledig nieuw te ontdekken elementen want er is geen specifieke manier om ze te bespelen.

BREDE SCHOOL

Als we in de toekomst moeten functiestapelen, dan gaat dit niet enkel over een ruimte multifunctioneel inrichten en belanghebbenden samen brengen. Multifunctioneel gebruik gaat over veel meer. Het gaat over de inrichting van de ruimte en de elementen die gebruikt worden om de ruimte in te richten. De infrastructuur (banken, paden, vuilnisbakken, bruggen,…) kunnen ook multifunctioneel opgevat worden en kunnen dienen als speelelementen. Vaak worden in het ontwerp van een openbare ruimte kunstelementen voorzien die de ruimte moeten verfraaien en mensen in contact brengen met kunst en cultuur. Maar deze kunstige elementen kunnen ook dienst doen als rustplaats of als speelelement. Het zijn misschien functies die voor veel mensen niet goed samen gaan, spelen en kunstbeleving… Toch zijn er al enkele voorbeelden die aantonen dat het wel degelijk mogelijk is en dat zowel kinderen, jongeren als volwassenen gebruik maken van de objecten.

31

FUNCTIESTAPELEN

KASTEELPARK VITEUX Sinds september 2012 is het bespeelbare kunstwerk ‘Verbondenheid’ te bewonderen in het kasteelpark Viteux in De Pinte. Dit kunstwerk, door Gerard Thienpont, staat op het grasplein waar het voormalig tennisterrein gelegen was. Nu is deze plek ingericht als speelplek voor kinderen en jongeren. Door het karakter van het kasteelpark werd er gekozen om geen traditionele speeltoestellen te plaatsen maar wel om bespeelbare kunst in te planten die in relatie staat met de omgeving.

In 2011 werd een werkgroep samengesteld die moest bepalen wat men van bespeelbare kunst verwacht. Daarna ging men op zoek naar mogelijke kunstenaars die dit project tot een goed einde zouden brengen. Uiteindelijk werd gevraagd aan 5 kunstenaars om een ontwerp in te zenden. Een jury, bestaande uit de werkgroep, koos welk ontwerp het meest geschikt was. Ze moesten rekening houden met de bespeelbaarheid van het kunstwerk, de relatie die het heeft met de omgeving en de duurzaamheid. Het kunstwerk ‘Verbondenheid’ kwam er uit als winnaar. Dit werk kreeg zijn naam omdat het de abstracte uitbeelding is van verbondenheid, samenhorigheid en ontmoeting. Dat is wat men ook wil bereiken met het plaatsen van deze bespeelbare kunst.

Het moet kinderen verbinden met de omgeving, ze samen laten spelen in een natuurlijke plek en de ontmoeting tussen jongeren aanwakkeren. Daarom bestaat het kunstwerk uit 2 vrijstaande figuren en 6 grote keien die de 2 figuren verbinden. Kinderen en jongeren mogen dus vrij spelen op dit kunstwerk, er samen komen om te hangen of om er te genieten van de omgeving en de kunst.

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

DE SPEELSE JEUGDSITE

DE PINTE

EEKLO ‘OPEN HANDEN’ Het plein voor de kerk van Balgerhoeke was dringend aan heraanleg toe. Er was nood aan een centrale ontmoetingsplek en meer uitstraling. Na de renovatie van het plein is er gekozen om een kunstwerk te plaatsen waar ook op gespeeld kan worden. Er werd een wedstrijd georganiseerd waarbij kinderen en jongeren tot 25 jaar een ontwerp mochten indienen. Bij de selecties werd er rekening gehouden met de speelwaarde, aantrekkelijkheid, duurzaamheid, haalbaarheid en de concrete link met Balgerhoeke. Vier finalisten werden geselecteerd, zij mochten hun ontwerp komen voorleggen aan de jury. Uit de finalisten kwam de winnaar ‘Open Handen’ van Anatomic Design, een zevenkoppig jong team van de Kunstacademie uit Eeklo. Ze werden verkozen tot winnaars omdat hun ontwerp multifunctioneel gebruikt kan worden, het heeft een hoge speelwaarde, een duidelijke link met Balgerhoeke en het is haalbaar binnen het gewenste termijn en budget.

Het concept van ‘Open Handen’ wordt door de ontwerpers als volgt omschreven: de grote handen zijn als het ware onderdeel van een reus die onder het plein ligt. Net zoals het plein van Balgerhoeke zit er in het kunstwerk meer dan je op eerste oogopslag ziet. De handen nodigen kinderen, jongeren en volwassenen uit om naar het centrumplein te komen. Van ver ziet men de monumentale sculptuur maar van dicht is er veel meer te ontdek-

Gemeente De Pinte. (2012). Bespeelbare kunst in Viteux. www.depinte.be

32

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE

ken. De ene hand is zowel zitbank als glijbaan, de andere hand is bedoeld als speelhuis met beschutting. Dit beeld is een kunstwerk en een speeltuin, een perfect voorbeeld van multifunctioneel gebruik dus.

Kunst multifunctioneel gebruiken is één stap, maar we kunnen nog een volgende maken: het multifunctioneel gebruiken van infrastructuur in de publieke ruimte.

Er zullen altijd banken staan in een openbare ruimte, alsook vuilnisbakken, lichtarmatuur, leuningen,… enz. We kunnen in de toekomst ook deze elementen in de openbare ruimte multifunctioneel inrichten. Dagelijkse elementen krijgen een speelse invulling maar ook speeltoestellen kunnen een nieuwe functie krijgen. Het hangt allemaal af van de vindingrijkheid van de ontwerper en eventueel zelfs van de kinderen en jongeren. Zij kunnen gemakkelijker out-of-the-box denken, laat hen dan ook nadenken over zo’n zaken. Het zal in het begin misschien vreemd klinken maar het is zo dat de meest innovatieve ideeën ontstaan, dus laat hen ook meedenken over de inrichting en de elementen, want zij zien misschien zaken die je als volwassene niet ziet.

Om multifunctionele ruimtes te ontwikkelen is parti cipati e hét sleutelwoord. Vraag niet enkel de mening van de partners die er economisch aandeel in hebben maar zeker en vast ook de mening van toekomstige gebruikers. Zij zijn dé ervaringsdeskundigen van dienst, kennen de buurt door en door en hoeven zich nog geen zorgen te maken over de praktische kant van de zaak. Het is dan aan de ontwerper om eruit te halen wat haalbaar maar toch innovatief is en dit mee te nemen in het ontwerp.

BESPEELBARE KUNST

Enkele voorbeelden kunnen dit verduidelijken:

GENT DE GROENE VALLEI

BREDE SCHOOL

In de brug zijn picknick- en zitbanken ingebouwd en in de leuning verderop in het park is een knikkerbaan ingebouwd.

Stad Eeklo. (2011). Balgerhoeke krijgt ‘Open Handen’. www.eeklo.be Vandenbulcke, R. (2007, 24 maart). Groene vallei. www.gentblogt.be

33

BROKEN LIGHT Broken Light heeft de straat, die tot een paar jaar geleden geteisterd werd door criminaliteit, verjongd. Het is een sociale sculptuur die de bewoners van Katendrecht, de wijk waar het toegepast werd, letterlijk en figuurlijk een beetje licht gebracht heeft.

DE SPEELSE JEUGDSITE

FUNCTIESTAPELEN

ROTTERDAM

SAN FRANCISCO

Een modulair en verplaatsbaar mini park voor op de parkeerstrook, combineert zitbanken, vergroening, fietsstalling, verbreden van de stoep, tafeltjes om aan te lunchen,…

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

22nd STREET WALKLET

34

Teunissen, R., Wilschut, H. & IJzendoorn, L. (2012, 13 juli). Broken Light in Rotterdam. http://blog.brinklicht.nl Rebargroup. (2010). A modular mini-park in the park lane. http://rebargroup.org/walklet/

FUNCTIESTAPELEN

BERLIJN LETTERSTRAATSTENEN

DE SPEELSE JEUGDSITE

De figuren in de verharding kunnen ook dienst doen als speelelement.

LIMA GREEN INVASION

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

Een publieke ruimte in het centrum van Lima (Peru) waar groen, spelen, rusten en verpozen samen komen. Dit project toont de problematiek rond eco-vriendelijke, duurzame openbare ruimte en het tekort aan open ruimte in de drukke stad om te ademen.

Kates, E. (2013, 25 november). 10 wonderful examples of typography in art. www.creativebloq.com Alva, G. (z.d.). MRGNT Flickr Green Invasion. www.flickr.com/photos/mrgnt

35

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE BESPEELBARE KUNST BREDE SCHOOL

BREDE SCHOOL Volgens het Vlaamse regeerakkoord 2009-2014 (Vlaamse Regering, 2009) is de omschrijving van de term Brede School de volgende: ‘Een brede school is een actief netwerk van organisaties uit verschillende sectoren rondom een of meer scholen die een bondgenootschap vormen voor een gemeenschappelijk doel: de brede ontwikkeling van kinderen en jongeren, op school en in de vrije tijd’. Hier willen we toch benadrukken dat geen enkele Brede School dezelfde is omdat de werking bepaald wordt door de context waarbinnen ze functioneert. Ook is niet elke samenwerking met één of meer scholen een Brede School, want niet enkel de schoolse omgeving is belangrijk. In een Brede School gaat het veel verder dan dat. Daarom is de definitie van Steunpunt Diversiteit en Leren

(Joos, Ernalsteen & Engels, 2010) beter omschreven: ‘Een Brede School is een samenwerkingsverband tussen verschillende sectoren die samen werken aan een brede leer- en leefomgeving met als doel maximale ontwikkelingskansen voor alle kinderen en jongeren te creëren. Een kwalitatieve bredeschoolwerking heeft oog voor diversiteit, verbindingen en participatie. De concrete werking hangt af van de lokale context’. In deze definitie gaat het allereerst over een samenwerkingsverband tussen verschillende actoren.

Deze diverse actoren werken constructief samen om een brede leer- en leefomgeving te ontwikkelen voor kinderen en jongeren waarin zij maximale ontwikkelingskansen krijgen. Het gaat in dit samenwerkingsverband in de eerste plaats over scholen, omdat kin-

D66 Wijchen. (2010, 16 juli). Kwaliteit onderwijs zo hoog mogelijk. www.d66wijchen.nl

36

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE BESPEELBARE KUNST

Het doel van het samenwerkingsverband is een klimaat ontwikkelen waarin alle kinderen en jongeren maximale ontwikkelingskansen krijgen. Omdat een Brede School gelijke kansen moet creëren voor elk kind wordt de werking specifiek gericht naar kinderen en jongeren die ontwikkelingskansen missen. Hiermee speelt de Brede School in op de sociale ongelijkheid die er heerst in de samenleving en kan het fungeren als hefboom om gelijke kansen te ontwikkelen. De verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen van die kansen ligt terug bij de partners in het samenwerkingsverband omdat kinderen nu eenmaal niet in vakjes ontwikkelen.

Het is dus de verantwoordelijkheid van alle sectoren en organisaties die in zekere zin betrokken zijn met de ontwikkeling van kinderen en jongeren.

Ideaal zou een Brede School moeten werken aan de vijf kernaspecten van de ontwikkeling: veiligheid, talentontwikkeling, gezondheid, maatschappelijke participatie en voorbereiding op de toekomst. In de praktijk omzetten is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Als we het hebben over veiligheid dan gaat dat zowel over fysieke als emotionele veiligheid thuis en buitenshuis. Onder talentontwikkeling valt het onderwijs maar ook de mogelijkheid om aan buitenschoolse activiteiten deel te nemen zoals sport, creatieve hobby’s, ontspanning en ook de vrijheid te krijgen om te spelen. Daarom is het belangrijk dat een Brede School kansen aanbiedt maar ook de ruimte geeft om dit te doen. Ruimte is voor veel scholen vaak een probleem, hier kunnen de partners in tegemoet komen.

Een bibliotheek heeft soms een polyvalente ruimte waarin bijvoorbeeld wekelijks creacursussen georganiseerd kunnen worden. Bij gezondheid gaat het dan vooral over lichamelijke en geestelijke gezondheid maar eveneens over het aanmeten van een gezonde levensstijl. Hierbij kan een lokale fitness, gratis of tegen erg democratische prijzen, zijn faciliteiten ter beschikking stellen voor leerlingen van de Brede School. Maar het open stellen van een trapveldje kan ook en vraagt misschien minder engagement. Door maatschappelijke participatie worden kinderen en jongeren actief betrokken bij hun naaste omgeving, ze kunnen meedenken en meedoen, het geeft hen een gevoel van burgerschap. Door hen te betrekken in probleemstellingen in hun eigen omgeving zal men tot gepaste oplossingen komen die vaak goed ontvangen worden en echt werken. Kinderen en jongeren zijn ervaringsdeskundigen en weten erg goed wat ze wel en niet willen, het hen vragen kan dus alleen maar bijdragen aan de kwaliteit van de ontwikkelingen. Als laatste zorgt deze integrale aanpak van ontwikkeling ervoor dat kinderen en jongeren voorbereid worden op wat de toekomst hen zal brengen, zodat ze zich kunnen wapenen voor wat er komt en zich kritisch kunnen opstellen in de maatschappij waar ze deel van uit maken.

Om maximale ontwikkelingskansen te garanderen voor elk kind is het belangrijk dat er een brede leeren leefomgeving gecreëerd wordt waarin ze zich vrij kunnen bewegen en waarin ze levenservaringen kunnen opdoen. Door in interactie te gaan met hun omgeving leren ze een rol aan te nemen en oefenen ze competenties in een levensechte context. Door dit ervaringsgericht leren, verhoogt niet enkel hun kennis, maar ook hun vaardigheid om actief deel te nemen aan de maatschappij. Dit is mogelijk in een omgeving waar er iets te beleven valt voor kinderen en jonge-

BREDE SCHOOL

deren daar veel tijd doorbrengen en omdat leren er centraal staat. Maar het bereik van een Brede School gaat verder dan leren. Partners die investeren in de vrije tijd van kinderen en jongeren horen hier ook bij zoals jeugdwerk, kinderopvang, sportclub, culturele organisaties, bibliotheek… Er staat geen aantal op hoeveel organisaties in dit samenwerkingsverband moeten zitten en ook niet op de aard van de organisaties, zolang deze maar tegemoet komen aan de noden van kinderen en jongeren en lokaal aanwezig zijn. Wel is het belangrijk dat er voor elke partner een voordeel aan de samenwerking verbonden is. Er moet dus een win-win situatie gecreëerd worden voor alle organisaties, bijvoorbeeld het gebruik van het schooldomein door de kinderopvang. De graad van engagement van elke partner is uiteraard afhankelijk van de betrokkenheid en de eigenheid van de organisatie.

Belangrijk aan deze samenwerking is dat er intersectoraal gewerkt wordt aan een positieve leeromgeving voor kinderen en jongeren, want ontwikkeling is de verantwoordelijkheid van meerdere sectoren en niet alleen van de school.

Steunpunt diversiteit en leren. (z.d.). Brede School. www.steunpuntdiversiteitenleren.be

37

FUNCTIESTAPELEN DE SPEELSE JEUGDSITE

sentieel dat zowel de samenwerkingsverbanden als de ontwikkelingskansen en de leer- en leefomgeving maximaal uitgebouwd en uitgerust worden. Enkel zo kunnen kinderen en jongeren hier maximaal gebruik van maken en de vruchten plukken van de inzet van de buurt, de partners en hun eigen inzet.

Binnen het principe van Brede School gaan we niet enkel intensiever gebruik maken van de ruimte maar worden ook meerdere partners samen gebracht om samen één doel te bereiken: kinderen en jongeren vormen op alle aspecten van hun ontwikkeling. Functiestapelen wordt in dit principe zowel ruimtelijk als sociaal opgevat. We brengen plekken samen waar kinderen en jongeren gevormd worden en verbinden die met elkaar maar we brengen ook de partners samen die de vorming voorzien.

Enkele voorbeelden kunnen dit principe verduidelijken:

GENT BREDE SCHOOL SLUIZEKEN TOLHUIS HAM

Partners: Vier wijkscholen (De Mozaïek, De Triangel, De Buurt, Sint-Salvator), kinderdagverblijven (‘t Sleepken en Nieuwland), Initiatief Buitenschoolse Opvang (IBO), Baloe, kinderbib en Spelotheek (vzw Jong), Kinderwerking vzw Jong, Stedelijke Buurtwerking, Sportnetwerk Buurtdiensten Gent Noord vzw, Inloopteam De Sloep, Wijkgezondheidscentrum De Sleep, Computermee(r), Gebiedsgerichte werking, Dienstencentrum De Thuishaven, De Centrale, Jeugtheater Larf! en vzw Uilenspel.

Projecten: Er wordt rond gezondheid gewerkt. Vita Mike, de wijkmascotte, is de figuur die een gezonde leefstijl stimuleert en verschillende projecten uitvoert zoals ‘een gezonde brooddoos’, omgaan met verkoudheden, stimuleren van beweging. De werkgroep sport organiseert jaarlijks sportdagen voor zowel jonge als oudere kinderen van de vier wijkscholen. Er kunnen fietsen en steps uitgeleend worden door alle partners van de Brede School om zich gemakkelijk te verplaatsen en er wordt jaarlijks mee gedaan met Start-to-Run in de wijk. Om kunst en cultuur te introduceren worden er kleutervoorstellingen georganiseerd om de taal van de allerkleinsten te stimuleren, hier sluit het project ‘voorlezen aan huis’ bij aan. Studenten van de Artevelde Hogeschool lezen voor bij kinderen thuis. En om kinderen zoveel mogelijk kansen te bieden om hun vrije tijd leuk in te vullen worden er op de vier scholen allerlei kinderactiviteiten georganiseerd om hen in te leiden in het vrijetijdsaanbod van de wijk.

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

ren. Is hun leefomgeving veilig? Zijn de hot spots toegankelijk? Is er genoeg afwisseling en is er ruimte in de buurt om jong te zijn? En als laatste, erg belangrijk maar vaak vergeten, zijn er geen al te complexe barrières die de toegang tot deze leer- en leefomgeving blokkeren? Soms is de stap te groot om deel te nemen aan activiteiten, ligt een slechte gezondheid aan de basis, is er te weinig veiligheid op straat en zijn er fysieke barrières zoals drukke autowegen en gevaarlijke kruispunten. We spreken hier over het netwerk van kinderen en jongeren, de plekken waar ze vertoeven en de routes die ze gebruiken om bij die plekken te raken. Als dit netwerk goed uitgebouwd is, zal de impact van de Brede School des te groter zijn en zullen kinderen en jongeren kunnen profiteren van deze voordelen. Bij een Brede School is het dus es-

Van de Velde, R. (z.d.). Brede School. www.pbdgent.be

38

FUNCTIESTAPELEN KORTRIJK DE SPEELSE JEUGDSITE

VERSCHILLENDE KORTRIJKSE BREDE SCHOLEN

BREDE SCHOOL

BESPEELBARE KUNST

Partners: Basis- en secundaire scholen (o.a. basisschool St-Jozef, Vrije basisschool Aalbeke, Pleinschool Broelkant, VTI Kortrijk, Tuinbouwschool Kortrijk), leerlingenraad, oudercomité, Groen Brigade, vzw De Poort, V-Tex buurtwerk, RVT De Korenbloem, wzc Sint-Jozef, Stedelijke openbare bibliotheek, stadsdiensten, OCMW,…

Projecten: Er is een theaterproject in de kleuterklas dat helpt taalbarrières te overbruggen. Er werden buurttuintjes ontwikkeld in samenwerking met de kids, er worden naaiateliers georganiseerd. Om kinderen en jongeren in contact te brengen met verschillende vormen van vrijetijdsbesteding worden er initiaties gegeven in circustechnieken maar ook in graffiti-kunst, skaten, breakdance, hiphop, beat box, rappen. De tuinbouwschool zette zijn deuren open voor de bewoners van het wzc Sint-Jozef en bezorgde hen een uitzonderlijke dag. Om sociale cohesie in de straat (Lauwestraat in beeld) te verhogen en de competenties van leerlingen te versterken werden er ervaringsgerichte momenten georganiseerd. In het project ‘Pauvre Leute’ is er getracht om de interactie tussen school en buurt te verbeteren en wederzijds respect te creëren door leerlingen in contact te brengen met lokale schoonheidsinstituten, ze leerden verschillende massagetechnieken, verzorgingsbehandelingen, hoe make-up en nagellak aan te brengen. De Brede Scholen bereiken deze doelstellingen door trial and error activiteiten aan te bieden op maat van het doelpubliek.

Van de Velde, R. (z.d.). Brede School. www.pbdgent.be Stad Kortrijk. (z.d.). Brede School. www.kortrijk.be/bredeschool

39

SPEELNATUUR

speelnaTuur

MEER GROEN

BELANG VAN NATUUR

“Buitenspelen is leuk en belangrijk, kinderen hoef je dat niet uit te leggen” Rob van Gaal, directeur Jantje Beton. (Koning & Poort, 2013).

SPEELPOLDERS

BUITENSPELEN

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

HET RECHT VAN IEDER KIND OP CONTACT MET DE NATUUR Ieder kind heeft recht op natuur en op een gezonde leefomgeving, het IUCN NL wil dit recht graag opnemen in het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Het IUCN is erg bezorgd over de snel groeiende afstand tussen natuur en kinderen. Doordat meer en meer kinderen opgroeien in de stad staan ze verder af van de natuur en de natuurlijke processen. Ze komen steeds minder in aanraking met vrije natuur en het platteland. Toch zorgt contact met de natuur er voor dat kinderen meer bewegen, beter motorisch ontwikkeld zijn, sneller herstellen van stress, zich beter kunnen concentreren, betere schoolprestaties leveren en fantasierijker en constructiever spelen. Het is dus van uitermate belang voor kinderen en jongeren dat we ze terug in contact brengen met de natuur, zeker als ze in dicht bevolkte gebieden leven. Daarom moeten we met zijn allen streven om kinderen te laten opgroeien in een omgeving met natuur en een rijke biodiversiteit. We moeten ze de kansen geven om dagelijks te spelen en te bewegen in die natuurlijke omgeving. Ze moeten kennis kunnen opdoen over natuur, biodiversiteit, planten en dieren in hun dichte leefomgeving en we moeten ze terug in contact brengen met de processen van voedsel kweken. Om deze doelstellingen waar te maken pleit het IUCN voor volgende acties (IUCN, 2012): • • • • •

Veranker het recht van kinderen op natuur en een gezonde leefomgeving in het rechtssysteem (Kinderrechtenverdrag) en in het beleid (nationaal, provinciaal en gemeentelijk niveau).

Vergroen de leefomgeving van kinderen.

Realiseer een groene speelinfrastructuur. Ontwikkel groene speelruimtes voor kinderen zoals natuurspeelplaatsen, speelbossen, groene schoolspeelpleinen, groen speelweefsel, …

Geef natuur een structurele plaats in het onderwijssysteem. Neem natuureducatie, in de brede zin van het woord, op in het leertraject.

Maak een verbinding tussen de natuur en de gezondheidssector.

Als we op deze punten inzetten en in de toekomst werken aan de ontwikkeling van een groen speelweefsel in de stad dan kunnen we kinderen wel degelijk in contact brengen met natuur en hen een gezonde leefomgeving bieden. Het zal niet alleen kinderen en jongeren ten goede komen, de maatschappij zal ook veel voordeel uit deze ontwikkelingen halen.

40

Exploring Portland’s Natural Areas. (2012). Cartoons about children and nature. http://exploreportlandnature.wordpress.com

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

cognitieve en emotionele ontwikkeling van kinderen gestimuleerd omdat ze hun creativiteit en verbeeldingsvermogen moeten gebruiken. In spelsituaties zijn kinderen de baas want ze beslissen de regels van het spel. Ze oefenen met verschillende rollen, bepalen wat er gebeurt en komen in contact met andere kinderen, dit zorgt ervoor dat ze emotionele en sociale vaardigheden ontwikkelen.

BUITENSPELEN

Kinderen die in natuurlijke omgevingen spelen, worden geconfronteerd met de veranderingen waaraan die omgeving onderhevig is. Het weer verandert, de materialen zijn anders, er komen andere kinderen, elke dag is een verrassing. Deze onverwachte situaties wekken creativiteit en nieuwsgierigheid op. Ze komen in contact met dilemma’s en conflicten en dit zorgt ervoor dat ze leren compromissen te maken of samen te werken. De uitdagingen van de omgeving sporen hen aan om hun grenzen te verleggen en angsten te overwinnen. Kinderen rennen rond, springen, glijden, gooien, schoppen, vangen, schommelen, buigen, kortom ze ontwikkelen hun motorische vaardigheden terwijl ze buiten spelen. Ze ontwikkelen zich op verschillende vlakken: fysiek, cognitief, sociaal, emotioneel en psychisch. De informele contacten tijdens het spelen in natuurlijke omgevingen

Trotsemoeders.nl. (2012, 21 juni). Met Bastiaan Ragas in speelnatuur Tiengemeten. www.trotsemoeders.nl

41

SPEELPOLDERS

Natuur dicht bij huis hebben is in vele opzichten van groot belang voor de persoonlijke ontwikkeling van kinderen en jongeren. Vandaar dat intense natuur ervaringen belangrijk zijn, maar om ervaringen op te doen moeten ze natuurlijk speelnatuur kunnen bereiken. In het boek ‘Het laatste kind in het bos’ (Louv, 2007) van Richard Louv, uit de Amerikaanse schrijver zijn bezorgdheid over het feit dat kinderen steeds minder een band hebben met de natuur omdat ze meer en meer opgroeien in stedelijke omgevingen, ze kunnen natuur niet meer van dichtbij beleven.

Toch is een vroegtijdige ontmoeting met een groene omgeving belangrijk voor het gevoel van verantwoordelijkheid en betrokkenheid van kinderen. Door dat we meer gaan naar een samenleving waarin kinderen rond gevoerd worden door volwassenen, hun ouders, zal die ouder een belangrijke rol spelen in het stimuleren van het contact met de natuur. Lia Karsten noemt deze kinderen ‘achterbankkinderen’ (Van den Hoek, Ham, 2007). Achterbankkinderen worden door hun ouders gebracht naar school, de opvang, naschoolse activiteiten en gaan nauwelijks zelfstandig de stad en hun leefomgeving ontdekken. Dit komt omdat ouders de stad te onveilig vinden: teveel verkeer, gevaarlijke situaties, vreemden, en omdat ze denken dat hun kinderen minder weerbaar zijn voor deze bedreigingen. Toch is buiten spelen van groter belang dan er veelal gedacht wordt. Door buiten te spelen wordt de

MEER GROEN

HET BELANG VAN CONTACT meT de naTuur

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN SPEELPOLDERS

zorgen voor de sociale ontwikkeling van dat kind. Ze komen andere kinderen tegen, ze spelen rollen, ze fantaseren dat ze iemand anders zijn en verplaatsen zich in een ander. Ze leren dus al spelenderwijs sociale vaardigheden zoals delen, onderhandelen, samen werken, gevoelens uiten,… Omdat kinderen die buiten spelen vaak op zichzelf aangewezen zijn en hun problemen zelf moeten oplossen, zonder de hulp van een volwassene, ontwikkelen ze een groter zelfvertrouwen, verschillende overlevingsstrategieën en een eigen identiteit.

Buiten spelen heeft een rechtstreekse invloed op een gezond gewicht en een betere conditie bij kinderen en jongeren. In Vlaanderen kampen 1 op 5 kinderen tussen 10 en 12 jaar met overgewicht, bij 6% van hen kunnen we zelf spreken over obesitas (Klasse voor ouders, 2012). In vergelijking met 10 jaar geleden zijn er veel meer kinderen die kampen met overgewicht. De grootste reden voor overgewicht bij kinderen is uiteraard hun eetgedrag en de overvloed aan frisdrank die gedronken wordt. Maar ook een te laag energieverbruik door onvoldoende lichamelijke activiteit. Buiten spelen zal op het eetgedrag van kinderen misschien weinig invloed hebben maar ze kunnen er wel voldoende lichaamsbeweging krijgen. In goed ontworpen speelnatuur is het bijna onmogelijk om stil te staan. Ook de aard van het spelen, nl. vrij te kiezen spel, spreekt aan bij minder sportieve kinderen, ze kunnen afwisselend intensief bewegen en rusten. Zo werken ze ongemerkt aan hun conditie en gaan ze over het algemeen meer bewegen. Het is dus uitermate belangrijk dat er in hun dichte leefomgeving plekken zijn waar ze vrij kunnen spelen in een groene omgeving zodat ze dagelijks hun portie beweging kunnen krijgen.

spelen in een natuurlijke speelzone, maar het tekort aan beweging vormt een veel groter risico op lange termijn. Kinderen leren in een natuurlijke omgeving omgaan met bepaalde risico’s omdat ze ze leren inschatten en omdat ze hun grenzen aftasten. Ze trainen zowel hun grove motoriek (lopen, springen, klimmen, balanceren, kruipen) als hun fijne motoriek (in elkaar schuiven, knopen, bouwen). Zo ontwikkelen ze een goede motoriek en lichaamsbeheersing die ze in de toekomst nodig zullen hebben. Maar je moet kinderen en jongeren de kans geven om fouten te maken, zich te kwetsen, hun grenzen af te tasten en hun vaardigheden te ontwikkelen op eigen tempo. Uitdagingen en berekende risico’s zijn hiervoor van vitaal belang. Door dat ze risico’s leren inschatten en leren herkennen zullen ze er beter mee om gaan en veiliger op reageren, ze ontwikkelen een overlevingsvaardigheid die ze kunnen toepassen in toekomstige gevaarlijke situaties. Dit is enkel mogelijk in speelzones waar er ruimte is voor risico’s en uitdagingen. Als alle risicokansen uitgeschakeld zijn, dan hoeven kinderen die niet in te schatten, maar zullen ze er ook niets uit leren. Het komt er dus op aan om aanvaardbare risico’s toe te staan in avontuurlijke speelzones maar toch rekening te houden met een goede inrichting.

Het is uiteraard niet de bedoeling dat kinderen blijvende letsels oplopen door te spelen maar wel dat ze op hun eigen tempo hun grenzen kunnen aftasten en vrij kunnen spelen in een aangename omgeving.

Spelen en bewegen wordt aanzien als gezond maar vaak ook tegelijkertijd als risicovol. Er wordt gefocust op de letsels die kinderen kunnen oplopen tijdens het

Trotsemoeders.nl. (2012, 21 juni). Met Bastiaan Ragas in speelnatuur Tiengemeten. www.trotsemoeders.nl

42

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

Naast voordelen voor de menselijke gezondheid heeft groen in de stad ook grote voordelen voor de gezondheid van onze planeet. Groene (vegetatie) en blauwe (water) structuren in de stad zorgen voor een verkoelend effect, ze helpen het hitte-eilandeffect te temperen.

(Het hitte-eilandeffect is het fenomeen dat de temperatuur in een stedelijk gebied gemiddeld hoger is dan in het omliggende landelijk gebied. De belangrijkste oorzaken van het UHI zijn de absorptie van zonlicht door de in de stad aanwezige donkere materialen en de relatief lage windsnelheden.)

Buckingham Palace Gardens (2011) eigen fotomateriaal Koningin Astridpark, Brugge (2012) eigen fotomateriaal Clean Air Partnership. (z.d.). Creating cool communities: the Urban Heat Island. www.cleanairpartnership.org

BUITENSPELEN

De groene en blauwe structuren in de stad kunnen ook dienen als isolatie tegen extreme temperaturen (denk maar aan een groendak) of tegen geluidsoverlast. We kunnen dus stellen dat stedelijk groen er voor zorgt dat er minder hitte overlijdens zijn, geluidsdemping een positief effect heeft op de gezondheid en dat het vooral een energiebesparende maatregel is. Want als groen en water in de stad zorgt voor enerzijds de verkoeling in warme periodes en anderzijds voor isolatie tegen koude dan kunnen we ervan uit gaan dat de kost voor verwarming en verkoeling zal dalen. Groen in de stad heeft niet enkel effect op de energiekost, het verbetert ook de luchtkwaliteit.

43

SPEELPOLDERS

Dat groen in de stad een positieve invloed heeft op kinderen en jongeren is nu al duidelijk. Ook volwassenen, en over het algemeen de maatschappij, hebben baat bij het integreren van groen in stedelijke omgevingen. Daarom is dit een pleidooi om groene publieke ruimte te ontwikkelen die zowel voor kinderen en jongeren als voor volwassenen het leven in de stad aangenamer moeten maken.

Groen in de dichte leef- en woonomgeving heeft een rechtstreekse invloed op de algemene gezondheid van mensen. De aanwezigheid van groen voorkomt speciďŹ eke ziektes zoals depressie, astma, hoge bloeddruk, enz. en verhoogt de algemene levenskwaliteit voor bewoners. Uiteraard loont het om preventieve gezondheidsmaatregelen te treffen, er gaan meer kosten in de behandeling van deze ziektes dan er gaan in het aanleggen van groene zones in de stad waar mensen tot rust kunnen komen, ademen en genieten. Groene zones trekken bewoners en mensen die in de stad werken in grote getallen aan, het is op deze plekken dat mensen elkaar tegen komen, ongeacht de sociale groep waartoe ze behoren. Groen in de stad brengt mensen samen en stimuleert dus de samenhang in die stad.

MEER GROEN

meer GrOen, WaT BRENGT HET OP?

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN

Als laatste heeft groen ook waterbufferende kwaliteiten. In steden is de verharde oppervlakte veel groter dan de niet verharde oppervlakte. Toch moet die onverharde oppervlakte de totale hoeveelheid afstromend regenwater absorberen, wat uiteraard onmogelijk is. De rioolsystemen in de stad voeren een groot aandeel van dit regenwater af, maar door de opwarming van de aarde wordt verwacht dat er steeds meer regen zal vallen binnen een kortere periode. Dan zullen de rioolsystemen deze grote hoeveelheden water niet meer kunnen slikken en zullen stadsdelen overstromen. Groen kan in dit opzicht een groot deel van het regenwater bufferen en absorberen, vooraleer het naar het rioolsysteem afgevoerd wordt. Groendaken, bijvoorbeeld, werken als het ware als grote sponzen die veel regenwater vast houden en vertraagd terug afgeven.

Multifuntioneel plein op de Grote Markt van Diksmuide.

Het plein is in staat om tijdelijk grote hoeveelheden water te bufferen.

SPEELPOLDERS

BUITENSPELEN

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

Planten filteren fijne stofdeeltjes, ten gevolge van roetemissie en industrie, uit de lucht. Meestal is de lucht in grote steden het meest verontreinigd dus lijkt het ook logisch dat daar de meeste planten moeten komen om die verontreiniging te verminderen. Als de luchtverontreiniging verlaagd wordt in steden zal dit positief uitdraaien voor de volksgezondheid, want een slechte luchtkwaliteit zorgt voor een dalende levensverwachting. Gemiddeld verliest iedere Vlaming één gezond levensjaar door blootstelling aan fijn stof (Agentschap voor Natuur en Bos, 2013).

Het plein kan fungeren als waterspeelzone en het water vertraagd afvoeren Een andere oplossing is om ruimte voor water te voorzien in de stad. Water heeft een hoge belevingswaarde maar kan ook ingericht worden als speelelement. Waterbekkens in de stad kunnen tijdelijk veel water bufferen en vertraagd afvoeren naar het rioolsysteem. Dit zorgt ervoor dat grote werken en kosten vermeden worden. Van de positieve effecten van water in de stad kunnen we dan alleen nog maar profiteren.

44

Daarnaast zorgen groene zones in de stad ervoor dat er een aangename werkplek gecreëerd wordt. Dat trekt bedrijven en werknemers aan, de productiviteit wordt op termijn verhoogd. Groene steden trekken evenals toeristen en recreanten aan. Een bruisende stad bezoeken is interessant maar er moet ook ruimte in die stad zijn om uit te rusten en tot adem te komen. Als toerisme stijgt, zullen vrij snel jobs ge-

Woononline.(z.d.). Voordelen van een groendak. www.woononline.be Onderzoek naar klimaatbestendige steden in kader van een academische opdracht, Diksmuide (2012) Visualisatie

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN

De graspop, POA genoemd door uitvinder Ben Hagenaars, bestaat uit jute (plantaardige vezel) die opgevuld is met een mengeling van aarde en (gras)zaden.

Als de pop dan in contact komt met water (regen) zullen bij tijd de zaden in de buik van de pop uitschieten en groeit er gras op zijn lichaampje. Het is misschien niet de meest ecologische vorm van vergroenen, noch zal zo’n pop veel impact hebben op het stadsklimaat, maar dat wil niet zeggen dat het geen leuke en speelse manier is om de stad een tijdelijk groener uitzicht te geven. Het is zeker en vast minder permanent dan graffiti op de muren. Het project ‘Animation Vegetation’ is in Hasselt uitgetest door stad Hasselt en het creatief bureau Mooz (Mijn groen idee, 2013).

Mijn groen idee. (2013). Graspoppen. www.mijngroenidee.be

45

SPEELPOLDERS

BUITENSPELEN

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

Zoals je kunt lezen, bestaan er honderden manieren om stedelijke omgevingen te vergroenen. Zowel op micro- als op macroschaal kunnen we allen helpen om de stad beter bestand te maken tegen allerlei aanvallen van buitenaf. Het is de taak van steden en gemeenten om grote stadsparken aan te leggen die dienen als longen van de stad, maar ook particulieren kunnen hun steentje bijdragen. Je kunt er misschien voor kiezen om een groen dak aan te leggen op je woning, een boom te planten in je achtertuin, een klimplant tegen de voorgevel te zetten of enkele

bloempotten te plaatsen op het terras. De schaal van de ingrepen is uiteraard van belang, veel kleintjes maken geen grote in dit geval, maar ook al is de ingreep zo klein, dan nog zal hij een impact hebben. We kunnen een lange lijst van groene ingrepen voorleggen, maar één willen we u zeker niet onthouden. Het is een erg leuk initiatief dat gerust door kinderen kan gedaan worden: de POA-pop. Deze graspoppen zijn geïnspireerd op wat graffiti-artiesten doen als ze onder hun graffiti art een tag-naam te plaatsen. De pop wordt ergens in de stad neer gelegd om te ‘groeien’.

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

creëerd kunnen worden in deze sector. Ook de lokale economie zal een boost krijgen want recreanten en toeristen maken gretig gebruik van de restaurants, bars en winkeltjes. Als de stad een aangename plek wordt om te werken en te recreëren zal het ook een aangename plek worden om te wonen. Zelfs nu al heeft groen in de stad een interessante invloed op vastgoedprijzen. Woningen in de buurt van parken of waterwegen zijn doorgaans duurder, en wie wil er nu geen stadspark als achtertuin hebben. Al deze effecten hebben een rechtstreekse of onrechtstreekse economische impact en zorgen ervoor dat steden interessante locaties worden om in te wonen, werken, leven, recreëren en te ontspannen. Een investering in groen zal dus zeker en vast opbrengen.

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN SPEELPOLDERS

VrOeGer en nu, de lOcaTie Van speelnaTuur.

“ We zijn op het veldje, een stukje niemandsland waar het altijd zaterdag of woensdagmiddag is. Op het veldje ben je vrij. We eten om half zes. Toch hebben we zeeën van tijd. Het veldje doet iets met de tijd. Het veldje biedt vrijheid, je bent er in contact met de natuur. Vroeger had iedereen zo’n landje. Je kunt er om treuren dat zulke landjes er bijna niet meer zijn. Je kunt er ook iets aan doen. Om te beginnen bij die terreinen waar kinderen de meeste tijd doorbrengen: bij scholen, kindercentra en speelterreinen.” (Leufgen & van Lier, 2007)

Schoolomgevingen Terugkeren naar de tijd van toen zit er waarschijnlijk niet meer in, maar er kan inderdaad iets gedaan worden aan de ruimte waar kinderen en jongeren het meest van hun tijd doorbrengen: op schoolterreinen, kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang, buurtpleintjes, speelbossen, private achtertuinen en de laatste onlandjes en veldjes in de buurt.

Kinderen brengen ongeveer 8 tot 9 jaar door in de omgeving van de kleuter- en basisschool en dat gemakkelijk 6 tot 7 uur per dag. Het lijkt logisch dat schoolomgevingen aangepakt worden om kinderen een aangename leer- en leefomgeving te geven. Vroeger bestond de schoolspeelplaats uit grijze tegels, muren, eventueel een randje groen, een grasveld waar niet op mocht gespeeld worden, veelal omringd door een hoog hek. Deze ruimte werd enkel gebruikt om pauze te nemen, af te spreken met vriendjes uit een andere klas, te rennen, te schreeuwen en frustraties te uiten over de lessen. Een plek om echt te ontspannen was er veelal niet want kinderen roepen en schreeuwen door elkaar, om ter luidst, en die kale wanden versterken alleen maar het geluid. Hoekjes en kantjes om je even terug te trekken op een mindere dag waren er ook niet, want het overzicht behouden was het belangrijkste. We kunnen allemaal aannemen dat het ook op een andere manier kan. De buitenruimte van scholen hoeft niet alleen gebruikt te worden in de pauzemomenten, het kan dienst doen voor zoveel meer. Het kan een natuurlijke oase worden om in te

spelen maar ook een educatieve ruimte waar kinderen eerstehands natuurervaringen op kunnen doen.

Het kan ingericht worden als de werkplaats voor natuuronderwijs, buitenklassen voor aardrijkskunde en natuurkunde, moestuintjes, educatieve tuin of groene speelzone. Kortom, als de ruimte er is, waarom ze niet multifunctioneel gebruiken. Als de ruimte er niet is en kinderen lopen als het ware als kippen in een te kleine ren alles kapot, dan nog zijn er oplossingen om de schoolspeelplaats te vergroenen. Er kan gewerkt worden met hoogteverschillen, zo vergroot je de bespeelbare oppervlakte. Als er robuuste vegetatie aangeplant wordt dat tegen een stootje kan, zal dit minder snel verloederen. Maar het belangrijkste is dat kinderen bewuster worden van hun omgeving en respect hebben voor wat er rond hen is en dit kan door ze te betrekken in het ontwerp, aanleg en beheer. Dus geen redenen om het niet te doen.

Door kinderen in te schakelen in alle aspecten van de schoolnatuurtuin zorg je ervoor dat ze betrokken raken. Vraag hen wat ze in de tuin willen doen, laat hen meedenken, meedoen en mee de tuin beheren. Maar geef hen ook alle informatie die nodig is en licht hen geregeld in over de stand van zaken in de tuin. Informeer niet alleen de kinderen maar alle betrokken van de schoolnatuurtuin: ouders, onderhoudspersoneel, leerkrachten, buurtbewoners, gemeente, ... Neem ook de activiteiten die plaats vinden in de natuurtuin

ArtEco tuinen NL. (z.d.). Schoolpleinen. http://artecotuinen.nl

46

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR

worden en welke plekken behouden blijven om buitenklassen in te organiseren. Organiseer op regelmatige basis gezamenlijke opruimacties zodat kinderen bewust worden van de gevolgen van vervuiling. Zorg ervoor dat de natuurtuin zoveel mogelijk een open karakter heeft, zodat kinderen, zelfs als ze binnen zitten, contact hebben met de tuin, maar dat ook buurtbewoners zien wat er gebeurt. Een beetje sociale controle is altijd welkom. Maar zorg er vooral voor dat dit een open leeromgeving is waar kinderen vrij kunnen spelen en toch iets leren. Een groene schoolomgeving geeft hen een natuurgevoel dat ze misschien nog niet hebben, geeft hen de kans om ervaringsgericht te leren maar zorgt er vooral voor dat ze minder snel vervreemden van de natuur.

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

MEER GROEN

op in het schoolprogramma zodat dit project blijft bestaan en het rechtstreeks contact met de tuin gegarandeerd wordt voor elk leerjaar. Zorg er voor dat de natuurbeleving hoog is, maak de natuurtuin zo aantrekkelijk en uitnodigend mogelijk. Geef de kinderen de ruimte om te kunnen spelen, hutten te bouwen, in contact te komen met water, bloemen te plukken, zonder dat de educatieve ruimte in gedrang komt.

Ook dieren kunnen de beleving van de tuin verhogen, kippen en konijnen hebben niet veel plaats nodig, maar als de ruimte er is kunnen ook bijvoorbeeld schapen gehouden worden. Om dit alles in goede banen te leiden is het van uiterst belang dat er goede afspraken gemaakt worden over het gebruik van de natuurtuin. Maak duidelijk waar er wel gespeeld kan

Kinderdagverblijven en naschoolse opvang

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN

Toch hebben kinderen en zelfs kleuters, peuter en baby’s ook baat bij het ervaren van buitenruimtes.

Het zijn nu net die buitenruimtes in kinderdagverblijven en opvangen die minder uitdagend, weinig functioneel zijn en te weinig activiteiten bevatten omdat het overzicht bewaren in zo’n ruimte de belangrijkste functie is. Om de veiligheid van jonge kinderen te garanderen is het uiterst belangrijk dat er een algemeen overzicht over de ruimte is, maar om die dan zo kaal mogelijk te houden, dat is nu ook niet nodig.

In zo’n kale ruimte valt er niets te zien, niets te bele-

ven, is er geen beschutting voor wind of zon en zijn er geen aanleidingen tot spel. Vaak zijn er ook geen zitgelegenheden voor begeleiders en komen kinderen daarom minder buiten. Toch kan de buitenlucht en de omgeving ook een positieve invloed hebben op zelf de allerkleinsten. Niet dat de buitenruimte avontuurlijk ingevuld moet worden met bosjes, heuvels, hutten enzovoort, maar inspelen op de verschillende zintuigen is toch een must. Vandaar dat kleur, in de vorm van bloemen, belangrijk is, maar ook geuren van planten, verschillende texturen om aan te voelen en allerlei geluiden om naar te luisteren. Een groene speelomgeving bij kinderdagverblijven en opvangen kan alle elementen bevatten om in te spelen op de zintuigen van kinderen. Het zal de ontwikkeling van het kind goed doen en de begeleiders kunnen samen met de kinderen genieten van een aangename open ruimte. “De fysieke omgeving wordt daarom ook wel de derde pedagoog genoemd. Het is het oefenterrein om vaardigheden te ontwikkelen. Een goed ingerichte buitenruimte daagt de motoriek, zintuigen en fantasie uit en er valt veel te ontdekken”. (Leufgen & van Lier, 2007)

De Speelse Jeugdsite, Alveringem (2013) eigen fotomateriaal

47

SPEELPOLDERS

Kinderen brengen veel tijd door op school, maar voor ze naar school gaan worden ze vaak opgevangen in kinderdagverblijven. Ook na school worden kinderen niet meteen opgehaald en blijven ze hangen in de naschoolse opvang. Kinderen brengen dus vele uren door op het terrein van dagverblijven en opvangen.

Je ziet dat de binneninrichting van opvangen en kinderdagverblijven meestal wel goed in orde is, er is voor elk wat wils en voor elke leeftijdsgroep zijn er hoekjes gemaakt. Maar dat is binnen, de buitenruimte is veelal minder belangrijk.

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN SPEELPOLDERS

Natuurspeelbossen Natuurspeelbossen, ze bestaan in alle maten en vormen. Het gaat zowel over nauwelijks ingerichte stukken bos waar kinderen aangemoedigd worden om de paden te verlaten als over complete speelinrichtingen waar de groene omgeving als decor dient.

De term ‘natuurspeelbossen’ wordt als volgt gedefiniëerd: ‘verzamelbegrip voor alle soorten natuur die ingericht zijn om in te spelen’ (Leufgen & van Lier, 2007). Het idee van natuurspeelbossen is niet nieuw.

In de jaren ’70 werd in Nederland in het Le Roy-gebied in Lewenborg een natuurspeelbos ontwikkeld door de tuinarchitect Louis le Roy. Het kreeg toen nog niet deze naam, maar wel dezelfde functies. Ondanks dat natuurspeelbossen niet zo nieuw zijn, is er vandaag toch nog veel aandacht voor. Meer en meer zones worden avontuurlijk ingericht en in veel bossen wordt er plaats gemaakt om een natuurspeelzone te ontwikkelen. Daarom zijn de natuurspeelbossen opgenomen in dit trendrapport, omdat ze nog steeds actueel zijn en er in de toekomst nog meer aandacht voor zal komen.

Vandaag zijn natuurspeelzones vooral aantrekkelijke mozaïeken van grasland, bosweides, oeverzones, struikgewas en dun tot dichte bosjes. Het is een terrein met een ruige uitstraling en robuuste natuur, een ware wildernis. Er is zowel levende als dode natuur aanwezig. Het terrein is vaak glooiend of heeft een kunstmatig reliëf gekregen en het wordt soms doorsneden door een waterloop of poel. In deze wildernis krijgen kinderen en jongeren de vrijheid om hutten te bouwen, zich te verstoppen in ondergrondse schuilplaatsen, in bomen te klimmen, vijvers te bestuderen, met water te spelen, te rollen in bladafval, op ontdekking te gaan en om te natuur te beleven. De verschillende soorten terrein geven aanleiding tot verschillende soorten spel, en dit is wat de natuurspeelbossen zo interessant maken. Ze veranderen, ze zijn in leven, ze zijn afwisselend, dus kinderen zullen niet snel uitgekeken zijn op dit soort speelzones.

Ondanks de grote kansen tot spel en de uitdagende prikkels die er zitten in een natuurspeelbos zijn hier toch enkele knelpunten. In dit soort speelzones is er geen duidelijke afbakening voor de verschillende leeftijdsgroepen, waar dat in formele speeltuinen vaak wel het geval is. Kinderen van alle leeftijden lopen door elkaar rond, wat soms voor conflicten kan zorgen. Door het karakter van de speelzone (reliëf-

werking, beplanting, takken en bomen) is het moeilijk om overzicht te houden over de speelzone. Daarom zijn ze minder geschikt voor erg jonge kinderen of voor groepen waar toezicht gewenst is. Door het tekort aan toezicht en de onconventionele speelelementen zijn deze speelzones minder veilig dan de formeel ingerichte speeltuinen waarin de gewone schommel, wipkip en glijbaan staan. We kunnen dus stellen dat deze speelzones niet meteen geschikt zijn voor elke leeftijdsgroep. Ook hondenpoep kan op natuurspeelzones vaak een probleem zijn, omdat er geen duidelijke grens is waar de zone begint en waar het bosgebied stopt. In grote natuurspeelzones zijn soms plekken afgesloten door natuurlijke barrières (takken en boomstronken op elkaar) om de natuurwaarde van een gebied te beschermen. Alleen nodigen deze barrières kinderen vaak uit om te spelen, een plek waar je niet mag komen is meestal een plek die het meest interessant lijkt. Als laatste knelpunt willen we de bereikbaarheid van natuurspeelzones aanhalen. Omdat een natuurlijke speelzone toch een minimum grootte moet hebben van 5 tot 10 hectare (Leufgen & van Lier, 2007), worden deze zones in veel gevallen ontwikkeld in grote bosgebieden of provinciale domeinen. Dit soort domeinen liggen vaak in de stadsrand of in het buitengebied, daarom is de bereikbaarheid vanuit de stad voor kinderen een groot knelpunt. Het zijn nochtans de kinderen uit de stad die dit soort speelnatuur het hardst nodig hebben, maar ze zijn meestal grotendeels afhankelijk van hun ouders om de speelzone te bezoeken. Daarom is het uitermate belangrijk dat de natuurspeelzones op een veilige en duidelijke manier verbonden worden met

Kruijt, P. (2012, januari). Meer over LeRoy gebieden. www.de-binnenhof.nl

48

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR LOCATIE VAN SPEELNATUUR

MEER GROEN

De Zotte Jungle, Zottegem (2013) eigen fotomateriaal Natuurspeelplaats Hobbeldonk, Provinciaal domein De Averegten, Heist-op-den-Berg (2013) eigen fotomateriaal De Averegten. (2013). Album: infopaneel natuurspeelplaats Hobbeldonk. www.facebook.com/DeAveregten

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

“In Hobbeldonk kan je heerlijk spelen met elkaar in en met de natuur. Ga zorgzaam om met de planten en dieren die er leven. Pluk alleen waarvan er heel veel zijn en nooit de hele plant. Het water in de vijvers is geen zwemwater maar speelwater. Je mag er tot aan je knieën in spelen. Gebruik de wc aan de blokhut, het houten gebouw aan de overzijde van het verharde pad. Veel speelplezier!” Ilse Stoffels, educator provinciaal domein De Averegten (Stoffels, 2013).

BUITENSPELEN

speelelement is en dat infrastructuur tot een minimum moet gehouden worden. Toch is het belangrijk dat ook de speelwaarde van de speelzone hoog is. Dit kunnen we bereiken door de zone in te richten aan de hand van specifieke maatregelen die te vergelijken zijn met maatregelen voor natuurontwikkeling. Om de speelwaarde zo hoog mogelijk te houden is het belangrijk dat de speelzone regelmatig gecontroleerd wordt op vandalisme of verloedering. Zoals er in natuurgebieden maatregelen voorzien worden om de natuurwaarde te ontwikkelen en te behouden, moet dit ook het geval zijn voor natuurlijke speelzones. Er moet in de eerste plaats tijdens het ontwerp rekening gehouden worden met duurzame materialen en ontwikkelingen, maar er moet ook een beheerplan opgesteld worden, om de speelzone te kunnen beheren.

Zoals eerder aangehaald, zijn het nog vaak de ouders die de kinderen naar de speelzone moeten brengen, daarom is het ook belangrijk dat er voorzieningen zijn om de ouders te entertainen zoals: zitbanken, wan-

delroutes door het gebied, cafetaria in de buurt van de speelzone… Als laatste kunnen we dit nog meegeven: stel zo weinig mogelijk regels op. Teveel regels schrikken kinderen af, ze kunnen niet ongestoord spelen. Maak kinderen, jongeren en ouders duidelijk wat er niet mag op de speelzone, maar beperk dit tot een minimum en hou het zo luchtig mogelijk. Zoals in de natuurspeelzone Hobbeldonk in het provinciaal domein de Averegten in Heist-op-den-Berg. Daar heeft Ilse Stoffels, educator van het provinciaal domein, een paneel ontworpen met daarop tekeningen en tekst die aangeven wat wel en niet mag in de natuurspeelzone. Een bondige maar geslaagde manier om bezoekers van alle leeftijden welkom te heten in de wereld van Hobbeldonk.

49

SPEELPOLDERS

het stedelijk gebied. Deze verbindingen moeten gericht zijn op voetgangers, fietsers en het openbaar vervoer, omdat kinderen gemakkelijker toegang hebben tot deze vervoersmodi.

Naast de toegankelijkheid van natuurspeelbossen zijn er nog enkele aandachtspunten die we in het achterhoofd moeten houden tijdens en na de ontwikkeling ervan. De natuurwaarden van het bos, waarin de speelzone ingericht wordt, mogen niet aangetast worden. Ook de inrichting van de speelzone moet passen binnen het karakter van het bos of natuurgebied waarin het aangelegd wordt. We moeten onthouden dat het natuurterrein het belangrijkste

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN

Buurtplein Sint-Andries, Brugge met zandbak, klimtuig, schommel, basketveldje, hangplek en zitruimte

Buurtplein Sint-Michiels, Brugge met zandbak, skatelijn, speelheuvel in beton, spinwiel, klimtuig en zitruimte.

Buurtplein Sint-Pieters, Brugge met zandbak en speeltuigen, hangmat, wilgentent en boomhut.

Fiets-, loop- en wandellijn Sint-Pieters op oude spoorwegbedding met fitnesstoestellen en speelimpulsen.

SPEELPOLDERS

BUITENSPELEN

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

LOCATIE VAN SPEELNATUUR

Buurtspeelgroen Onder buurtspeelgroen worden alle andere veldjes, achtertuinen, pleinen, speelpleinen bedoeld in buurten en wijken van een stad of dorp. Het zijn zowel private, semi-private als publieke ruimtes waar kinderen dagelijks komen. Net omdat kinderen en jongeren zoveel gebruik maken van dit soort ruimtes zijn ze ook erg belangrijk. Het gaat niet zozeer over de private ruimtes waar kinderen vertoeven zoals hun eigen tuin of tuinen van vriendjes, maar wel de restruimtes en buurtspeelpleintjes. Deze plekken zijn hotspots in het speelweefsel van kinderen en jongeren. Het zijn plekken die ze passeren op hun route van huis naar school. Het zijn hangruimtes waar ze tijdelijk verblijven met vrienden. Het zijn pleintjes waar ze naar toe trekken om te spelen. Het zijn plekken die ze zichzelf toe-eigenen en waar ze op zichzelf naartoe kunnen gaan. Voor kinderen en jongeren die geen privé tuin hebben, is het als het ware een verlenging van hun huis. De buurtpleintjes, onlandjes en veldjes in de openbare ruimte bepalen hoe kinderen en jongeren hun buurt ervaren, los van de andere ruimtes waar ze vaak vertoeven zoals scholen, sportclubs,…

Ondanks dat deze ruimtes belangrijk zijn voor kinderen en jongeren worden ze vaak vergeten. Er gaat over het algemeen veel aandacht naar schoolterreinen, provinciale domeinen, bossen, grote voorzieningen voor kinderen, maar openbare ruimtes in de buurt en wijk zijn even belangrijk. Daarom een pleidooi om ook deze ruimtes in te richten voor kinderen en jongeren om hen hier in contact te brengen met natuur en spelen. Een grote avontuurlijke speelzone met water, takken, modder en klimmogelijkheden in buurtspeelzones is minder haalbaar, maar kleine ingrepen die kinderen dichter bij natuur kunnen brengen zijn hier zeker mogelijk. Het zijn de ideale plekken om alle buurtbewoners samen te brengen, van klein tot groot, om samen te genieten van open ruimte, groen en ademruimte. Deze plekken kunnen veel meer functies bevatten dan alleen maar spelen. Ze dienen als ontmoetingsplek voor buurtbewoners, rustruimte voor bezoekers, hangruimte voor jongeren, speelruimte voor kinderen,… Kortom het zijn multifunctionele ruimtes die gebruikt worden door alle leeftijden, alle sociale klassen en sector-overschrijdend ingevuld kunnen worden. Omdat ze een groot belang hebben, is het cruciaal dat ze blijven bestaan en niet opgevuld worden door woningbouw of door uitbreiding van economisch interessantere functies zoals winkels. Het zijn de stapstenen voor kinderen en jongeren om de stad te ontdekken, de groene oases van volwassenen om in de stad te ontspannen en de bouwstenen van de het stedelijk beleid om van de stad een leefbare plek te maken voor al zijn bewoners.

50

Buurtspeelpleinen Sint-Andries, Sint-Michiels en Sint-Pieters, Brugge (2013) eigen fotomateriaal Wandel-, fiets- en looplijn Sint-Pieters, Brugge (2013) eigen fotomateriaal

SPEELNATUUR LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN

Het provinciaal groendomein de Averegten is een 100 hectaren groot gebied met ontspanning, natuurbeleving en plezier voor jong en oud. De lappen bos en weilanden wisselen elkaar af in een speels lichtspel en zorgen ervoor dat je afwisselende wandelingen kan maken in deze groene zone. De Averegten heeft verschillende troeven waardoor het gebied zichzelf geschikt maakt voor een grote doelgroep. Volwassenen kunnen verschillende rondwandelingen maken in het domein. De infrastructuur is aangepast voor rolstoelgebruikers, mindervaliden en jonge moeders met kinderwagens, zo dat zij ook de mogelijkheid krijgen om het domein te ontdekken. De wandelpaden zijn ook uitgerust als looproutes, ze geven lopers de mogelijkheid om verschillende afstanden te lopen door het gebied. Langsheen de looproutes staan hier en daar fitness toestellen ingeplant. Door dat ze in hout vervaardigd zijn, passen ze goed in het bos. Naast de fitnesstoestellen staat steeds een bord waarop uitgelegd wordt wat te doen en hoeveel keer je de oefening moet herhalen. Na de oefening juist uitgevoerd te hebben, kan je de looproute hervatten.

Groepen kunnen hier ook terecht, er is namelijk een blokhut die open gesteld kan worden als sanitaire blok met rondom de hut voldoende ruimte om te kamperen in grote aantallen. Kinderen kunnen naar hartelust spelen in de twee grote speelzones die ingericht zijn bij de cafetaria, het speelbos ‘Gaaienbos’ en de avontuurlijke natuurspeelplaats ‘Hobbeldonk’.

De natuurspeelplaats is de grootste troef van het provinciaal domein. Het is een open speelzone naast het speelbos waar er gespeeld, geravot en gekliederd kan worden. Middenin de speelzone is er een grote berg waarop Robinia speelimpulsen ingeplant zijn. Om de berg gemakkelijk te beklimmen en hem een groen karakter te geven zijn er wilgenstruiken aangeplant.

Momenteel zijn het nog maar plukjes, maar eens volgroeid zullen ze mooi groen zijn en gebruikt kunnen worden als natuurlijke speelelementen. Naast de grote heuvel ligt nog een kleine speelheuvel die vol staat met geweven wilgenconstructies zoals wilgentunnels, wilgentipi’s en wilgenwanden. Deze speelheuvel is ideaal om verstoppertje in te spelen, fantasiespel te ontwikkelen en te schuilen voor de zon. Rondom de heuvels liggen grote plassen water die bestempeld zijn als speelwater. In speelwater mag je spelen en tot aan je knieën in het water gaan, het is niet de bedoeling om erin te zwemmen. Er liggen naast het water losse boomstammen om vlotten en bruggen te bouwen. Rondom de speelzone zijn er in de schaduw banken voorzien voor ouders en begeleiders. Deze kunnen een oogje in het zeil houden terwijl hun kinderen zich uitleven in het water. Het is dus de ideale plek om een middag te ravotten met natuurlijke elementen: zand- en moddertaartjes bouwen, vlotten en houtconstructies maken, fantasiespel te spelen met vrienden, te spelen met onconventionele materialen, te genieten van de zon, regen, wind en natuur in zijn glorie.

Natuurspeelplaats Hobbeldonk, Provinciaal domein De Averegten, Heist-op-den-Berg (2013) eigen fotomateriaal

51

SPEELPOLDERS

Natuurspeelplaats Hobbeldonk

MEER GROEN

BELANG VAN NATUUR

naTuurspeelplaaTs HOBBELDONK

SPEELPOLDERS

Natuurspeelplaats Hobbeldonk, Provinciaal domein De Averegten, Heist-op-den-Berg (2013) eigen fotomateriaal

52

BUITENSPELEN

NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK LOCATIE VAN SPEELNATUUR MEER GROEN

BELANG VAN NATUUR

SPEELNATUUR

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK

BuiTen spelen, Taak VAN VOLWASSENEN? “Een veelvoorkomende valkuil is de neiging om, geïnspireerd door het kinderspel vol fantasie, dingen voor de kinderen al uit te denken.” (Van den Bogaard,..., Odink, 2009)

BUITENSPELEN

van het toestel, de veiligheid, de plaatsing ervan en de vormgeving. Andere zaken die ook belangrijk zijn in de keuze van speelinrichting maar die lastiger te vertalen zijn in eisen en producten zijn speelwaarde, avontuurlijkheid, groenbeleving, pedagogische kwaliteit, ruimtegevoel, afwisseling. Het zijn net die zaken die het meest belangrijk zijn voor kinderen en hun ervaring van de speelzone. Een speelzone die erg veilig is, waarvan de toestellen weinig onderhoud vragen en waarvan de plaatsing van de toestellen simpel

Maquette speelzone in het kader van participatief onderzoek (2010) eigen fotomateriaal

53

SPEELPOLDERS

We zien dat buiten spelen en spelen in de natuur meer en meer een taak wordt van de volwassene. Er moeten speelvoorzieningen ontworpen worden om kinderen aan te sporen om buiten te spelen. De speelruimtes moeten interessant genoeg zijn of er komen geen kinderen spelen, wat zonde van de ruimte zou zijn. Een gemakkelijke keuze is de ready made speeltoestellen die in catalogussen tentoongesteld worden. Deze speeltoestellen spelen vooral in op praktische oplossingen zoals de onderhoudsvriendelijkheid

SPEELNATUUR BELANG VAN NATUUR MEER GROEN LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN SPEELPOLDERS

kan gebeuren staat meestal niet gelijk aan een uitdagende, avontuurlijke, afwisselende speelplek. Volwassenen hebben vaak de neiging om speelzones te ontwikkelen voor kinderen waarvan ze denken dat ze fantasiespel opwekken. Jammer genoeg worden dit soort speelzones dan over ontwikkeld en worden ze als statisch en saai ervaren door kinderen. Het leuke aan een speelzone is dat je als kind zelf mag kiezen wat je er mee doet, hoe je de elementen zal gebrui-

ken en welk soort spel je er zal spelen. Kinderen hebben nood om zelf te ontwikkelen en niet de ontwikkelingen van de ontwerper te gebruiken. We maken dus veel de fout om te denken uit ons eigen belangen en niet stil te staan bij wat de kinderen belangrijk vinden. Het volgend kader toont aan van uit welk standpunt de verschillende actoren nadenken als het gaat over de ontwikkeling van speelplekken (Van den Bogaard,..., Odink, 2009):

• overheid

input uit studies, onderzoek, adviezen, regelgeving

• gemeentes

belangenafweging tussen gebiedsontwikkeling, projectontwikkeling, verkeer, financiën, aanbod van fabrikanten

• fabrikanten

catalogus met speeltoestellen

• ouders

media, dagindeling, bereikbaarheid, veiligheid, gebruiksgemak

• kinderen

moeten nemen wat eruit komt

Zoals hierboven aantoont spelen bij de ontwikkeling van speelzones verschillende actoren een rol. Deze verschillende actoren (beleid, praktijk, gebruikers) verdedigen ook allemaal verschillende belangen.

Daardoor gebeurt het wel eens dat er belemmeringen zijn om speelzones te ontwikkelen. Er is te weinig intersectorale samenwerking waardoor maar een bepaalde groep gehoord wordt en een andere niet wordt verdedigd. Dit kan leiden tot ongenoegen bij de toekomstige gebruikers. De kennis over de inrichting van speelnatuur ontbreekt soms, de wil is er wel maar omzetten tot de praktijk gebeurt dan niet. Door soms grote onduidelijkheid in verband met veiligheidseisen en aansprakelijkheid gaan projecten nooit van start. Soms zijn de budgetten ontoereikend of is er wel rekening gehouden met aanleg maar niet met onderhoud en beheer en raakt de speelzone vervuild en ontoegankelijk. In sommige gevallen zijn er actoren die een luidere stem hebben dan anderen, waardoor maar één kant aanhoord wordt en er een

vertekend beeld ontstaat. De ontwikkelingen zijn dan gericht op een specifieke groep, of meer gericht op een andere waarde dan speelwaarde. Daarom is het uiterst belangrijk dat de stem van kinderen en jongeren gehoord wordt. We moeten bij de ontwikkeling van gelijk welke soort speelzone kinderen actief laten deelnemen aan onderzoek, ontwerp, ontwikkeling en beheer. Zo kunnen we ze prikkelen om buiten te spelen, om de speelzone en het materiaal te respecteren en om de natuur te bewonderen tijdens het spelen.

Betrek dus op een participatieve manier gebruikers van de speelzone, put uit verschillende doelgroepen en laat hen hun mening geven. Het is enkel op zo’n manier dat er een ontwerp ontstaat dat echt aansluit aan de wensen en noden van het doelpubliek en dat de speelzone effectief als functioneel ervaren zal worden. Participatie is het antwoord op de vele vragen die vaak komen uit het beleid en is het middel om ontwerpers van speelzones bij te staan in hun moeilijke taak om de publieke ruimte vorm te geven.

Speelpolders, Rotterdam (2013) eigen fotomateriaal

54

SPEELNATUUR LOCATIE VAN SPEELNATUUR NATUURSPEELPLAATS HOBBELDONK BUITENSPELEN

De speelpolders zijn te vinden in de grote polders ten oosten van Rotterdam. Ze zijn ontwikkeld voor kinderen tussen 4 en 12 jaar. De polders zijn vrij toegankelijk het hele jaar door, er zijn geen begeleiders of toezichters aanwezig, dus je speelt er op eigen risico. In het poldergebied van Rotterdam zijn er momenteel 5 speelpolders ontwikkeld: de Tiendtuin in Ouderkerk, Hennepakkers in Stolwijk, polderrijk in Krimpenerhout, Het Speelslot in Bergambacht en poldernis in Ammershol. De oudste speelpolder, Polderrijk in het recreatiepark Krimpenerhout werd geopend op 16 oktober 2012. De speelpolders voorzien in de behoefte naar uitdagende buitenspeelplekken waar kinderen hun gang mogen gaan en waar ze spelenderwijs de natuur kunnen ontdekken. Het ontwerp van de speelpolder is op een participatieve manier aangepakt.

Verschillende groepen kinderen hebben meegedacht over wat een speelpolder moet bevatten. Voor deze kinderen moest het ontwerp een survivalbaan bevatten. Maar andere ideeën hebben ervoor gezorgd dat de speelpolder Polderrijk in Krimpenerhout ook een avonturenbos, slingertouw, wilgentunnel, stammenoversteek en vissteiger bevat. Naast voorzieningen om actief te spelen en op avontuur te gaan zijn er ook voorzieningen aangelegd om uit te rusten zoals een picknicktafel en een stammengroep om op te zitten.

Al deze elementen zijn op een gepaste manier ingeplant in de polder, rekening houdend met het karakter en de uitstraling van de polder en het omliggend

recreatiepark. De speelpolder heeft een waardige en opvallende entree gekregen met een uit een boomstam gekerfd naambord en een fietsenstalling omdat de polder enkel te voet of per fiets bereikbaar is. Bij deze entree is er een informatiebord geplaats dat een plattegrond van de polder toont en uitleg geeft over wat er in de polder te beleven valt, hoe je moet omgaan met het wisselend waterpeil en hoe je iemand kan bereiken in geval van nood.

Hoewel de verschillende speelpolders gelijkaardige speelelementen bevatten hebben ze allemaal een eigen ontwerp en karakter. Tijdens het ontwerp en de aanleg van de speelzones is er rekening gehouden met de bestaande polderstructuur en beplanting van het gebied. Dit maakt dat elke speelpolder een eigen beeld en eigenzinnige speelimpulsen heeft. Het is dus zeker eens de moeite waard om ze allemaal te bezoeken, om zowel te spelen als om inspiratie op te doen.

Speelpolders, Rotterdam (2013) eigen fotomateriaal

55

SPEELPOLDERS

Speelpolders, een plek in de polder speciaal voor kinderen. Hier kunnen ze over de sloot springen, dammen en hutten bouwen, vissen in de sloot, allerlei beestjes bestuderen, kijken naar de wolken en vooral spelen met materiaal dat in de natuur voorhanden is zoals boomstammetjes, riet, wilgentenen, gras en bloemen, bladeren, water, zand en modder.

MEER GROEN

BELANG VAN NATUUR

speelpOlders

BRONNEN

• Agentschap voor Natuur en Bos. (2013). Iedereen moet kunnen genieten van groen: Interview met Joke Schauvliege, minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur. Spoorzoeken, jaargang 7 (zomer 2013), 6-9.

• Agentschap voor Natuur en Bos. (2013). Investeer in groen, winst verzekerd. Geraadpleegd op 11 december 2013 van www.natuurenbos.be • Brandwijk, T. & Dijkstra, J. (2002). Wegwijzer informatiebronnen multifunctioneel ruimtegebruik: Rapport EC-LNV (nr.2002/172). Nederland: Ede, Expertisecentrum LNV. • Encyclo Online Encyclopedie. (z.d.). Functie. Geraadpleegd op 9 december 2013 van www.encyclo.nl • Everaerts, F. (2008). Presentatie herziene normen speeltoestellen EN 1176/1177. Geraadpleegd op 9 december 2013 van www.speelom.be • IUCN. (2012). Child’s Right to Nature and a Healthy Environment. Geraadpleegd op 11 december 2013 van http://righttonature.org/ • Joos, A., Ernalsteen, V. & Engels, M. (2010). Wat is een Brede School?. Gent: Steunpunt Diversiteit en Leren.

• Klasse voor ouders. (2012). Eén op vijf kinderen is te dik. Geraadpleegd op 11 december 2013 van www. klasse.be • Koning, A. & Poort, E. (2013, juli). Facts: Belang van kindvriendelijke buitenruimtes. Geraadpleegd op 11 december 2013 van www.jantjebeton.nl • Leufgen, W. & van Lier, M. (2007). Vrij spel voor natuur en kinderen. Utrecht: Uitgeverij Jan van Arkel.

• Louv, R. (2007). Het laatste kind in het bos. Utrecht: Uitgeverij Jan van Arkel.

• Luypaert, T. (2013). ‘Het in de natuur spelende kind’: nieuwkomer op Rode Lijst. Spoorzoeker, jaargang 7 (herfst 2013), 4.

• Mijn groen idee. (2013). Graspoppen. Geraadpleegd op 11 december 2013 van www.mijngroenidee.be • Stoffels, I. (2013). Infopaneel natuurspeelplaats Hobbeldonk. Geraadpleegd op 17 december 2013 van www.facebook.com/DeAveregten • Thuis in de stad. (2012, 23 april). Stadslandbouw: wereldwijde trend kent weerklank in Vlaanderen. Geraadpleegd op 22 november 2013 van http://blog.thuisindestad.be/stadslandbouw-wereldwijde-trendkent-weerklank-in-vlaanderen • Van den Bogaard, J., Lobst, S., Schuster, M., Vaandrager, L., Borgharts, S., Custers, M., Haubenhofer, D. & Odink, J. (2009). Speelnatuur in de stad: hoe maak je dat?. Utrecht: Uitgeverij Jan van Arkel.

• Van den Hoek, K. & Ham, M. (2007). Onderzoekster Lia Karsten over gezinnen in de stad: ‘Binnenkinderen daar moeten we van af’. Geraadpleegd op 11 december 2013 van www.tssmagazine.nl • Vlaamse Overheid. (2012). Groenboek Vlaanderen in 2050: mensenmaat in een metropool. Brussel: Departement Ruimte Vlaanderen.

• Vlaamse Regering. (2009). De Vlaamse regering 2009-2014: een daadkrachtig Vlaanderen in beslissende tijden. Voor een vernieuwende, duurzame en warme samenleving. Brussel: Departement Diensten voor het algemeen Regeringsbeleid, Afdeling Communicatie.

• World Commission on Environment and Development. (1987). Our Common Future. Oxford: Oxford University Press.

DE ROL VAN VIVèS vzw BINNEN HET JEUGDRUIMTELANDSCHAP Het Pedagogisch Instituut J.L. Vivès vzw is ruim 15 jaar actief binnen het jeugdruimtelandschap. We hebben ons steeds opgesteld als pleitbezorger voor een kindvriendelijke, openbare ruimte waarin kinderen zich vrij, veilig en autonoom kunnen bewegen. Dit brengt met zich mee dat het spelende kind binnen onze visie niet wordt verbannen naar afgezonderde speeleilandjes maar op een terechte en volwaardige manier gebruik maakt van zijn volledige leefomgeving. Ondanks de veranderingen binnen de publieke ruimte en de beleving van de leefomgeving van kinderen is deze visie nog steeds accuraat.

Speel- en jeugdruimteplannen Vivès doet in opdracht van een bestuur onderzoek naar het speelweefsel van een stad of gemeente. In samenspraak met verschillende actoren wordt er een samenhangend netwerk gecreëerd ondersteund door een jeugdruimtebeleid. Door systematisch onderzoek naar alle lagen van jeugdruimte en participatieve oplossingen wordt er een jeugdruimteplan op maat ontwikkeld. Dit jeugdruimteplan stelt het bestuur in staat om het recht op spel en ontmoeting te concretiseren voor kinderen en jongeren. Het onderzoek wordt participatief vertaald tot een speellandschap JEUGDRUIMTE waarin kinderen en jongeren fungeren als dé ervaringsdeskundigen als het over spein-planning len in de buurt gaat. Vivès adviseert, coacht en ontwerpt op een participatieve manier complementaire speelplekken die een schakelrol spelen binnen het speelweefsel van een stad of gemeente. Zo staan we jeugddiensten, jeugdwerkorganisaties, scholen, kinderopvangen,… bij om een kindgerichte, openbare ruimte te ontwikkelen waarin alle gebruikers zich vrij, veilig en autonoom kunnen bewegen.

S(pelen) O(p) S(chool)

SOS

Spelen op School

Brede School

JEUGDRUIMTE advies en ondersteuning

Binnen het Vivès-project SOS of Spelen Op School bieden we scholen aan om hen bij te staan bij de optimalisering van het speel- en leereffect op de schoolspeelplaats.

Het kan gaan over de optimalisering van de ruimte, het beter bespeelbaar maken van de faciliteiten of het vergroenen van de schoolomgeving, maar ook over het aanleggen van een moestuintje op school of in de buurt.. Op deze manier streven we ernaar om samen met de verschillende actoren (schoolbestuur, leerkrachten, ouders en kinderen) een spelbevorderend klimaat te ontwikkelen waarin schoolgebonden problemen worden aangepakt.

Vivès vzw biedt zich graag aan als partner binnen het Brede School-idee. We kunnen deel uitmaken van de verschillende spelers binnen een Brede School en ons buigen over de uitdagingen en opportuniteiten die deze manier van ontwikkelen kan bieden. Zo streven we ernaar om een klimaat te ontwikkelen waarin alle kinderen en jongeren maximale kansen krijgen om zich te ontwikkelen, met extra aandacht voor kinderen en jongeren die beperkte ontwikkelingskansen hebben.

Vormingen op maat

VORMING OP MAAT

Speelvriendelijk.be

Als pedagogische organisatie bieden wij vormingen op maat die u kunnen helpen bij het ontwikkelen van speelse, kindgerichte ruimtes. We bieden een waaier van praktische tips en tricks, die u op weg helpen om spelen en buiten spelen aan te pakken.

Een greep uit het aanbod van vormingen: afval… of materiaal, doe het avontuurlijk, van speelruimte naar speelse ruimte. Daarnaast luisteren we ook naar voorstellen om bepaalde thema’s binnen het jeugdwerk aan te snijden en er een vorming voor te maken. De vormingssessies worden steeds op maat van de organisatie gegeven.

Om op de hoogte te blijven van de bewegingen in het jeugdruimtelandschap en om iedereen aan te sporen om actief deel te nemen aan jeugdruimte, posten we geregeld nieuwe projecten op de website speelvriendelijk.be. Dit is dé webstek voor jeugdruimte. Hou deze in de gaten want ze wordt maandelijks aangevuld met speelse, innovatieve en creatieve projecten uit Vlaanderen en daarbuiten.

We zijn bereid om al uw vragen omtrent speelse openbare en semi-openbare ruimte te beantwoorden en een oplossing op maat te bieden voor de gestelde problemen.

U kunt ons bereiken via post, telefoon of mail.

Jeugdruimte is ons met de paplepel ingegeven en we hebben het als spelend aangeleerd!

TrendrappOrT 2013 Redacti e: Michelle Janssens Lay-out: Els Goethals Tekstcorrecti es: Max Dedulle, Pieterjan Carly

trEndraPPOrt 2013 What tO EXPEct? In dit trendrapport worden trends en actuele interessante projecten aangehaald in het jeugdlandschap van vandaag. Het is de kijk van de verantwoordelijke jeugdruimte en landschapsarchitecte bij Vivès vzw en een samenvatting van wat opgevallen is tijdens het werk, de vele bezoeken en de lezingen en studiedagen van andere organisaties die actief zijn binnen jeugdruimte. Er worden 3 uiteenlopende thema’s aangehaald: tijdelijke ruimtes, functiestapelen en speelnatuur.

In het hoofdstuk ti jdelijke ruimtes wordt vooral aangetoond wat de potentie is van ruimtes tijdelijk een invulling te geven die inspeelt op de noden en wensen van het moment. Door allerlei uiteenlopende omstandigheden blijven gronden in de stad soms voor korte of lange tijd braak liggen. Creatieve en innovatieve oplossingen kunnen tijdelijk een interessante invulling geven aan dit soort gronden. In dit hoofdstuk is geprobeerd om u vooral te inspireren door middel van prachtige praktijkvoorbeelden uit zowel Vlaanderen als uit de rest van de wereld. We maken als het ware een wereldreis door het creatieve jeugdlandschap dat vandaag de dag te vinden is. We kunnen alleen maar hopen dat u geïnspireerd raakt door deze reis en actief zult deelnemen aan de publieke ruimte waarvan we allemaal eigenaar zijn.

In het thema functi estapelen gaat het over hoe we in de toekomst veel meer zullen moeten nadenken over multifunctionele ruimtes. We hebben steeds meer ruimte nodig om de dagelijkse activiteiten van een grote groep mensen te bevatten maar er is steeds minder ruimte voorhanden. De budgetten worden schaarser maar de grondstoffen worden steeds duurder en we gaan meer en meer leven in een multiculturele samenleving waarbij elke groep mensen zijn eigen wensen, gewoontes en waarden heeft. Vandaar dat we verschillende sectoren moeten samen brengen om op zoek te gaan naar een ruimte die ons allen past. Dit hoofdstuk toont enkele praktijkvoorbeelden zoals bespeelbare kunst, De Speelse Jeugdsite in Alveringem en het principe van Brede School. Allemaal voorbeelden die momenteel aantonen dat multifunctionele ruimtes kunnen werken en een win-win situatie creëren voor alle actoren.

Als laatste, in het thema speelnatuur, gaat het over het belang van natuur in de leefomgeving van kinderen en jongeren, over het recht van kinderen en jongeren op een gezonde leefomgeving en over wat meer groen in de stad kan opbrengen voor de samenleving. Maar het gaat ook over de knelpunten die hier aan verbonden zijn zoals veiligheid, bereikbaarheid en bespeelbaarheid. In dit hoofdstuk zijn twee interessante praktijkvoorbeelden opgenomen. De natuurspeelplaats Hobbeldonk in het provinciaal domein de Averegten, een prachtig voorbeeld van hoe een avontuurlijke en natuurlijke speelzone er zou moeten uitzien, en de Speelpolders in de buurt van Rotterdam, of hoe speelnatuur niet altijd een grote impact moet hebben op zijn omgeving.

Pedagogisch Instituut J.L. Vivès vzw in samenwerking met:

PuBlIc sPacE Is Our sPacE, BE crEatIvE !!!

Pedagogisch Insti tuut J.L. Vivès vzw Cordoeaniersstraat 13 8000 Brugge 050/34 06 70 vives@vives-vzw.be www.vives-vzw.be www.speelvriendelijk.be

landelijke jeugddienst