Przewodnik po Bydgoszczy by Visit Bydgoszcz

Wydawca: Miasto Bydgoszcz Bydgoskie Centrum Informacji ul. Batorego 2, 85-104 Bydgoszcz tel. +48 52 340 45 50 www.visitbydgoszcz.pl, bci@visitbydgoszcz.pl

Autorzy tekstów: Dawid Urbański (str.9-26, 89-96, 128-135, 147-149), Mirosław Wysocki (str. 27-34 ze zmianami Marty Makowskiej-Adamczyk), Urszula Guźlecka (str. 37-44 ze zmianami Marty Makowskiej-Adamczyk), Daria Kieraszewicz (str. 51-56, 61-68), Bogna DerkowskaKostkowska (str. 73, 77-78, 80-81, ciekawostka na str. 82, 97-108 ze zmianami Agnieszki Kołosowskiej, 115-122), Maciej Obremski (str. 76, 79-80, 83), Agnieszka Kołosowska (str. 82), str. 109-114- opracowanie na podstawie tekstów poszczególnych instytucji, Tomasz Izajasz (str. 122-127 ze zmianami Pauliny Janusz i Marty Makowskiej-Adamczyk, Agnieszka Wysocka (str. 136-142), Grzegorz Myk (str. 149-150, Marcin Obremski (str. 150-151), Ośrodek Informacji Turystycznej w Toruniu (str.151-152), Elżbieta Pawelec (str. 153-154), Michał Czepek (str. 154-156), Miejskie Centrum Informacji Turystycznej w Inowrocławiu (str. 156-157), Informacja Turystyczna w Żninie (str. 158-159), Biuro Kultury, Sportu i Promocji Miasta w Ciechocinku (str. 159-160), Włocławska Informacja Turystyczna (str. 161-162), Marta Makowska-Adamczyk (wstępy na str. 167, 168, 172, 178, 180, 182, 184, 186, 188), Bydgoskie Centrum Informacji (dane teleadresowe: str.: 35-36, 48-50, 167-188, imprezy cykliczne str.: 44-47) Autorzy zdjęć: Okładka i skrzydełko: Filip Kowalkowski, Robert Sawicki, Joanna Zasada | Joanna Zasada (str. 6-7, 26 góra, 119, 164-165, 179, 184, 189 zdj. Nr 9), Robert Sawicki (str. 10, 16, 18, 19, 21, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30-31, 32, 33, 34, 36, 37, 39, 40, 41 góra, 43, 45, 46, 47, 48, 57-59, 61, 65, 68, 70-71, 76, 77, 79, 82, 83, 84, 86-87, 89, 90, 93, 96, 97, 99, 103, 108, 110, 123 lewe, 125, 126, 128, 134, 135, 137, 140, 148, 167 dół, 171, 183, 185, 189 zdj. nr: 2, 4, 6, 12,14, str. 190 zdj. nr 15, 17, 21, 25, 33), Marek Chełminiak (str. 94 góra, 106, 124), Natalia Nazaruk (str.14), Dariusz Gackowski (str. 85, 109, 112 lewe, 192: zdj. nr 21), Arch. Port Lotniczy Bydgoszcz (str. 12-13), Dariusz Bloch (str. 73), Arkadiusz Blachowski (str.49 góra) Sonia Gołda (str. 26 dół, 81, 94 dół, 95, 117, 118, 121, 129), Paulina Janusz (str. 100, 105, 111 prawe, 132 dół), Agnieszka Kołosowska (str. 22, 98, 102, 132 góra), Alicja Gołata (str. 133), Piotr Ulanowski (str. 38), Leszek Woźniak (str. 78, 111 lewe, 138, 139, 143, 167 góra), Wojciech Woźniak (str. 24), Arch. Muzeum Okręgowego im Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy (str. 123 prawe), Ewelina Gołdyn (str. 112 prawa kolumna, 113, 114), Daniel Pach (str. 144-145), Kinga Eljasz (str.41 dół), Magda Hueckel (str. 42), Arch. Muzeum Mydła i Historii Brudu (str. 49 dół, 63), Arch. Galeria Miejska bwa (str. 50), Arch. Cukiernia Sowa (str. 52), Anita Michniewska (str. 53), Arch. Warzelnia Piwa (str. 55 dół, 56), Arch. ZDMiKP (str. 62), Arch. Myślęcinek (str. 66), Arch. Urzędu Miasta w Koronowie (str. 149), Grzegorz Myk (str. 150), Arch. Ośrodka Informacji Turystycznej w Toruniu (str. 151), Aerofoto B.Z. Chojeta (str. 153), Mariusz Nasieniewski (str. 155, 156), Dariusz Bednarek (str. 157),Wojciech Zdunek (str. 11),Tymon Markowski (str. 69, 164, 192: nr 10, 15), Arch. InformacjiTurystycznej w Żninie (str. 158), Arch. Biura Promocji Miasta w Ciechocinku (str. 159, 160), Jan Sierakiewicz (str. 161), Arch. Włocławskiej Informacji Turystycznej (str. 162), Arch. Hotel Bohema (str. 168), Arch. Hotel Pod Orłem (str. 172), Arch. Tramway (str. 173 góra, 174, 177), Maciej Śmiglewski (str. 181), © Artem Mykhailichenko - Fotolia.com (str. 55) © Photographee.eu - Fotolia.com (str. 173 dół), © Wouter Tolenaars - Fotolia.com (str. 175 góra), © Darius Dzinnik - Fotolia.com (str. 175 dół), © adisa - Fotolia.com (str. 176 góra), © valery121283 Fotolia.com (str. 176 drugie od góry), © Bernd Jürgens - Fotolia.com (str. 176 trzecie od góry), © draghicich - Fotolia.com (str. 176 dół), © konradbak - Fotolia.com (str. 187), Rysunek str. 3, Studio DaVinci Agencja Reklamowa Rysunki str. 44 - Kamila Michałowska ze Studio DaVinci Agencja Reklamowa Rysunek str. 74-75- Bartosz Ostrowski papio.pl Rysunki str.: 8, 11, 14, 60, 67, 72, 88, 146, 152, 166, 170, 180, 188 - Kamil Wakuła, grapix.pl Mapa Atrakcji Województwa na str. 163 ArtStudio Agencja Reklamowo-Wydawnicza, www.klonowski.eu Koordynatorzy Projektu: Redakcja: Korekta tekstów: Projekt graficzny okładki, opracowanie graficzne całości, skład do druku: Opracowanie map: Druk: ISBN 978-83-942165-2-8 wydanie II, 2015

Agnieszka Kołosowska, Leszek Woźniak Agnieszka Kołosowska, Paulina Janusz, Marcin Obremski Agnieszka Wysocka, Marta Makowska-Adamczyk

grapix.pl (grafik: Kamil Wakuła) Marcin Wasilewski (marcinwasilewski.eu) na podstawie danych OSM (© autorzy OpenStreetMap, Open Database License) „SMILEDRUK” Sławomir Woźniak, Brzoskwinia 175, 32-084 Morawica

Informacje

9 Podstawowe informacje 17 Historia Bydgoszczy 27 Bydgoszcz Sportowa 37 Bydgoszcz Kulturalna 51 Bydgoskie Specjały

POZNAJ

BY DGOSZCZ 6

MUSISZ ZROBIĆ

61 Wy rusz w re js tramwajem wodnym 62 Przejedź si ę zabytkowym autobusem 63 Zrób sobie mydło 64 Poznaj wybu chową historię Bydgoszczy 66 Odpocznij w Myślęcinku 68 Znajdź 18. Po łudnik 69 Rozszyfruj Skrót TeH 0 2

MUSISZ

ZOBACZYĆ 70

Wieży Ciśnień 73 Bydgoszcz z a sk yń 76 Wyspa Mł ki os dg By ł na Ka 77 oska 79 Katedra Bydg niczki cz Łu ba eź Rz 80 ki ws do ar 82 Pan Tw ichrze nad Brdą przez rzekę i Sp cy zą od ch ze Pr 83 p 84 Fontanna Poto ra ma Le a rk Ba 85

Spis treści

T RASY

ZW IEDZANIA 86

89 Poznaj Star e Miasto 97 Architektur a Śródmieścia 109 Alternatyw ne oblicze mia sta 115 Przemysłow a historia Bydg oszczy 122 Szlak zaby tków hydrotec hniki 128 Rowerem przez Bydgos zcz 136 Zielona By dgoszcz

CIEKAWE MIEJSCA

W REGIONIE

ecko 147 Ostrom owo 149 Koron a i kąpielisk 150 Plaże 151 Toruń no 153 Chełm iądz 154 Grudz cław ro ow 156 In okolice i 158 Żnin inek oc h c ie C 159 ek w 161 Włocła

INF ORMACJ E

167 Inform acja Tury styczna 168 Gdzie PRAKT YCZNE spać? 172 Gdzie zjeść? 178 P uby/k luby 180 Rozr ywka 182 Atrak cje dla d zieci 184 Wypoż yczalnie sprzętu 186 Zakupy turystyc znego 188 Organ izatorzy Turystyk i

164

POZNAJJ A CZ BY DGOSZCZ N Z Z S O P GO D Y B

Poznaj Bydgoszcz

Makieta Bydgoszczy z dawnych wiek贸w

Podstawowe Informacje 9

Historia Bydgoszczy 17

Bydgoszcz Sportowa 27

Bydgoszcz Kulturalna 37

Bydgoskie SpecjaĹ&#x201A;y 51

Poznaj Bydgoszcz | Podstawowe Informacje

W skrócie: Pierwszy ślad osadnictwa: 8 000 lat p.n.e.

Podstawowe Informacje

Pierwsza wzmianka:

1238 r.

Prawa miejskie:

19.04.1346 r.

Powierzchnia:

175,98 km2

Wzniesienie średnie:

60 m.n.p.m.

Liczba ludności:

357 652 (2014)

Gęstość zaludnienia:

2032 os./km2

Położenie geograficzne: szerokość geograficzna

53o N

długość geograficzna

18o E

Miasta partnerskie: Czerkasy i Krzemieńczuk (Ukraina), Bydgoszcz to stolica województwa

Hartford (USA), Kragujevac (Serbia),

kujawsko-pomorskiego

Mannheim i Wilhelmshaven (Niemcy),

ósme

wielkości miasto w Polsce. Historycznie

Ningbo (Chiny), Patras (Grecja),

zajmuje część Kujaw i jest malowniczo

Pawłodar (Kazachstan), Perth (Szkocja),

położone nad Brdą, Wisłą oraz Kanałem

Pitesti (Rumunia), Reggio Emilia (Włochy)

Bydgoskim. To tutaj krzyżują się ważne szlaki drogowe, kolejowe, a także wodne (międzynarodowa

droga

wodna

E70).

W mieście znajduje się Port Lotniczy im.

Ignacego

Jana

Paderewskiego

(podróż z centrum miasta trwa ok. 15 minut

autobusem

miejskim).

Miasto

o wielowiekowej tradycji zachwyca turystów, przede wszystkim, położeniem nad rzeką oraz kanałami, przecinającymi centrum miasta. Bydgoszcz coraz intensywniej zwraca się ku wodzie. To właśnie w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Brdy toczy się codzienne, kulturalne, sportowe i biznesowe życie miasta.

Herb, barwy i hejnał

Flaga: barwami Bydgoszczy są kolejno umieszczone od góry kolory: biały, czerwony

Herb miasta to: czerwony mur

miejski na białym tle z blankami,

trzy poziome pasy równej

błękitny,

które

tworzą

bramą i trzema basztami, nakrytymi

szerokości. W centralnym miejscu flagi

niebieskimi dachami, zakończonymi złotymi

znajduje się herb miasta. Barwy flagi

gałkami. Środkowa baszta jest wyższa i szersza,

nawiązują bezpośrednio do barw herbu.

a na jej szczycie, na gałce, umieszczony jest złoty wietrznik zwrócony w prawo. W murze

Logotyp: Znak promocyjny Bydgoszczy

znajduje się brama z podniesioną złotą broną,

nawiązuje

niebieskie podwoje, ze złotymi okuciami,

ukazując zarys trzech spichrzy w kolorach –

a prawe jej skrzydło jest otwarte.

czerwonym, żółtym i niebieskim z podpisem

Obecny

wygląd

herbu

został

tradycji

historycznej,

Bydgoszcz lub Bydgoszcz.pl.

ustanowiony uchwałą Rady Miasta z 2005 r. Na przestrzeni dziejów herb ulegał zmianom, a jego początki sięgają momentu nadania Bydgoszczy praw miejskich. Pierwotny herb miasta zachował się w szczątkowej formie na pieczęci przywieszonej do dokumentu wystawionego dla cystersów koronowskich w 1362 r.

Hejnał Bydgoszczy został skomponowany przez kompozytora, pianistę i muzykologa prof. Konrada Pałubickiego (1910-1992). W 1946 r., z okazji obchodów 600-lecia nadania

praw

miejskich

Bydgoszczy,

został zorganizowały konkurs na hejnał. Jury

konkursu

wybrało

kompozycję

K. Pałubickiego opartą na motywach kaszubskich. Ustalono również, że hejnał wykonywany

przez

trębacza

będzie

rozbrzmiewał z wieży kościoła Klarysek przy ul. Gdańskiej 2. Obecnie hejnał odtwarzany jest z nośnika cyfrowego trzy razy dziennie, o godzinie 12:00, 15:00 i 18:00. Warto dodać, że pierwszy bydgoski sygnał muzyczny – hejnał wojskowy – zabrzmiał w 1925 r. z okazji Święta 3 Maja.

Poznaj Bydgoszcz | Podstawowe Informacje

Symbole Spichrze – trzy szachulcowe spichrze wznoszące się nad rzeką w samym centrum miasta przy ul. Grodzkiej 7-11, to oficjalny symbol Bydgoszczy. Spichrze są głównym motywem oficjalnego logo miasta. Wybór spichrzy jako symbolu związany jest z niezwykle ważną rolą, jaką przez stulecia odgrywał w życiu miasta handel rzeczny, szczególnie handel zbożem. (s. 83)

Łuczniczka – rzeźba autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Ferdinanda Lepcke’go znajdująca się obecnie w parku Jana Kochanowskiego, naprzeciw Teatru

Polskiego. To

jeden

z nieoficjalnych symboli miasta. „Łuczniczka” to także nazwa bydgoskiej hali sportowowidowiskowej przy ul. Toruńskiej 59, jednej z trzech najważniejszych aren sportowych Bydgoszczy. (s. 81) Warto dodać, że w 2013 roku odsłonięto pomnik-wariację na temat „Łuczniczki”. Nowa rzeźba pręży swe nagie ciało tuż obok Opery Nova stanowiąc symbol zachodzących zmian w Bydgoszczy.

Łuczniczka w Parku Jana Kochanowskiego

Jak dojechać do Bydgoszczy?

Kasy biletowe na dworcu PKS są czynne: w dni powszednie od godz. 7:00 do 18:00 w weekendy od godz. 10:30 do 18:00 (w święta nieczynne).

Samochodem Do Bydgoszczy prowadzą dwie ważne drogi krajowe nr 10 i 25. Dzięki pierwszej z nich istnieje dogodne połączenie z Piłą i Szczecinem w kierunku północnozachodnim. Z kolei druga zapewnia dogodne połączenie z Wrocławiem, Poznaniem a także bydgoskim lotniskiem. W odległości 60 kilometrów od Bydgoszczy znajduje się wjazd na autostradę A1, którą można dojechać do Trójmiasta w kierunku północnym oraz do Łodzi w kierunku południowym.

W pozostałych godzinach bilet należy zakupić bezpośrednio u kierowcy. Informacje

temat

połączeń

z Bydgoszczy znajdują się na stronie www.pks.bydgoszcz.pl oraz pod numerem infolinii +48 703 403 350. Uwaga! Przesiadając się w mieście z autobusu na pociąg należy pamiętać, że dworzec autobusowy i PKP są od siebie oddalone. Przejazd z jednego miejsca do drugiego zajmuje około 15 minut tramwajem nr 3 oraz autobusami linii 80 oraz 57. Rozkład jazdy komunikacji

Autobusem Bydgoszcz

miejskiej można znaleźć na stronie: jest

najważniejszym

www.zdmikp.bygoszcz.pl w zakładce Rozkład

w województwie węzłem komunikacji

Jazdy. Alternatywą dla autobusów PKS jest

autobusów dalekobieżnych. Z Bydgoszczy

Polski Bus (www.polskibus.com), którego

dotrzemy bezpośrednio do Gdańska,

przystanek znajduje się na dworu PKS

Warszawy, Poznania, Wrocławia, Łodzi,

na stanowisku 12.

Krakowa oraz Szczecina.

Port Lotniczy Bydgoszcz

Poznaj Bydgoszcz | Podstawowe Informacje Pociągiem

Samolotem

Bydgoszcz posiada bezpośrednie

Międzynarodowy

Port

Lotniczy

połączenia kolejowe z większością dużych

im.

miast w Polsce. Najczęściej kursują składy do

zlokalizowany jest zaledwie 3,5 km na

Trójmiasta oraz do Warszawy.

południe od ścisłego centrum Bydgoszczy.

Szczegóły dotyczące połączeń z Bydgoszczy znajdują się na stronach przewoźników: www.pkp.pl www.arrivapcc.pl, tel. +48 801 081 515 www.intercity.pl, (TLK, Express InterCity) tel. +48 22 39 19 757 www.przewozyregionalne.pl tel. +48 703 202 020

Ignacego

Jana

Paderewskiego

Dogodne połączenie z portem zapewnia droga krajowa nr 25 oraz linia autobusowa nr 80, łącząca port z dworcami PKS i PKP. Rozkład jazdy linii autobusowej nr 80 jest dostępny na www.zdmikp.bydgoszcz.pl. W nowoczesnym terminalu pasażerskim – zbudowanym w 2004 roku – odprawianych

Do dworca PKP Bydgoszcz Główna

jest co roku ponad 300 tys. pasażerów.

dojeżdżają autobusy linii: 54, 57, 67, 71, 79,

Szczegółowy rozkład lotów rejsowych oraz

80, 83, 84, 31N, 33N i tramwaje: 3 i 5.

charterowych dostępny jest na stronie portu www.bzg.aero oraz pod numerem telefonu

Łodzią Do Bydgoszczy można również dopłynąć

+48 52 365 47 00 (czynne codziennie od godz. 8:00 do 22:00).

Międzynarodową Drogą Wodną E-70, która łączy Wisłę z Odrą, jak również drogą E-40, która łączy Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym (s. 122).

odliczoną gotówkę (w weekendy na każdym przystanku). Przewóz bagażu jest bezpłatny. 3 zł

1,50 zł

W okresie wakacyjnym komunikacja miejska w Bydgoszczy wzbogaca się o ofertę

Jak poruszać się po mieście Komunikacja Miejska pokrywa cały obszar miasta oraz pozwala dotrzeć w szybki i wygodny sposób w każde miejsce Bydgoszczy. Każdego dnia korzysta

turystyczną. Po Brdzie zaczyna pływać Bydgoski Tramwaj Wodny (s. 61), zaś na tory i ulice wyjeżdżają linie turystyczne obsługiwane przez zabytkowe tramwaje (Dziadek Herbrandt i zabytkowa eNka) oraz autobusy (zabytkowe „Ogórki”) (s. 62).

z niej blisko pół miliona osób. Sprawne przemieszczanie się umożliwiają nowoczesne i komfortowe tramwaje oraz autobusy, które kursują również w nocy. Bilety można kupić w kioskach, biletomatach, w systemie

Strefy Płatnego Parkowania:

sprzedaży biletu telefonicznego i na

Centrum Bydgoszczy objęte jest strefą

początkowych przystankach u kierowcy za

płatnego parkowania. Aktualny cennik oraz mapa strefy znajdują się na stronie:

Komunikacja miejska w Bydgoszczy

Poznaj Bydgoszcz | Podstawowe Informacje

Mapa strefy płatnego parkowania

P P

Strefa A - 3 zł/godzinę parkowania Strefa B - 1,5 zł/godzinę parkowania Parking wielopoziomowy

www.zdmikp.bydgoszcz.pl w zakładce Strefa

Bydgoski Rower Aglomeracyjny (BRA) Bydgoski

Rower

Aglomeracyjny

Płatnego Parkowania.

bezobsługowa wypożyczalnia rowerów, która

Opłaty:

składa się z 37 stacji. Są one rozmieszczone

dni powszednie  8:00 - 17:00

co kilkaset metrów, co umożliwia łatwe

soboty  8:00 - 14:00.

dotarcie w wybrany rejon w dowolnym czasie.

Ze względu na położenie w centrum

Bydgoski Rower Aglomeracyjny (BRA) jest

i bliskość jednego z największych węzłów

nowoczesnym i ekologicznym uzupełnieniem

przesiadkowych w mieście – ronda

transportu miejskiego. Działa 24 godziny na

Jagiellonów, warto zostawić samochód

dobę wiosną, latem i jesienią. Wypożyczając

na parkingu wielopoziomowym przy ul.

rower każde wypożyczenie do 20 minut jest

Moczyńskiego (wjazd od ul. Jagiellońskiej)

za darmo! Rower możesz wypożyczyć w jednej

lub przy ul. Pod Blankami (czynny od września

z 36 stacji, a zwrócić w dowolnej innej, bądź w

2014 r.).

tej samej. Żeby móc skorzystać z roweu należy się zalogować na stronie: www.bra. org.pl

Taksówki

TAXI:

Po bydgoskich ulicach jeździ obecnie

Zrzeszeni, tel. 196 22

ponad 1200 taksówek. Ponad 90% z nich

Mercedes, tel. 196 64

zrzeszonych jest w korporacjach. Opłata

Radio Taxi, tel. 196 29

początkowa w większości z nich wynosi ok.

MPT „Łuczniczka”, tel. 191 91

7 zł, natomiast każdy kolejny kilometr

Komfort, tel. 196 62

w ciągu dnia kosztuje około 2,20 zł. Za

Non Stop, tel. 196 26

godzinę postoju zapłacimy 25 zł. Gdy

Taxi Fordon, tel. 196 24

wybieramy się taksówką poza miasto, warto

Express Radio taxi, tel. 196 29,

wcześniej ustalić cenę za przejazd.

+48 52 3 444 000

Ratusz

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy sąsiedztwie grodu rozwinęło się od południa podgrodzie, na obszarze którego w XIII w. powstała najstarsza bydgoska świątynia pw. św. Idziego (już nieistniejąca). Na początku XIV w. kasztelania bydgoska stała się częścią

Historia Bydgoszczy

księstwa

bydgosko-wyszogrodzkiego,

najbardziej wysuniętą na północ częścią pogranicza polsko-krzyżackiego. W trakcie jednej z wojen polsko-krzyżackich (13271332), najważniejsze grody księstwa zostały spalone przez Krzyżaków i w rezultacie dostały się wraz z Kujawami pod kontrolę rycerzy zakonnych.

Bydgoszcz po raz pierwszy pojawia się

kartach

mocy

pokoju

kaliskiego

czerwca

z 1343 r. Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy

1238 r. W Roczniku kapituły gnieźnieńskiej

wraz z Bydgoszczą, z którą król wiązał

zostaje

kasztelan

konkretne plany i w przyszłości miała się ona

bydgoski o imieniu Sulisław. Choć nazwa

stać głównym grodem północnych Kujaw.

„Bydgoszcz” jeszcze wówczas nie pada, to

Wyszogród natomiast, po zniszczeniach

wiemy, że wymieniony Budegac to właśnie

z 1330 r., nie został odbudowany. 19 kwietnia

gród nad Brdą. Bydgoszcz, jako gród

1346 r. król Kazimierz III nadał Bydgoszczy

strzegący przeprawy przez rzekę, została

prawa miejskie. Akt lokacyjny wystawiony

najprawdopodobniej założona na początku

w Brześciu Kujawskim nadawał gminie

XI w. w okolicy dzisiejszego kościoła pw.

miejskiej prawo magdeburskie. Nowa osada

św. Andrzeja Boboli. W bezpośrednim

miała powstać na niezamieszkałej równinie

wtedy

historii

wymieniony

Czy wiesz, że... Według legendy miasto zostało założone przez dwóch braci, Byda i Gosta, którzy po długiej wędrówce z południa Polski, właśnie nad Brdą znaleźć

mieli idealne miejsce do założenia osady, którą nazwali od połączonych imion Bydgost. Nazwa „Bydgoszcz” pochodzić też może najprawdopodobniej

od słowiańskiego imienia Bydgost. Gród nad Brdą był po prostu grodem Bydgosta. Inne źródła podają, że nazwa miasta pochodzi od „bicia gości” lub „bycia gościem”.

rezydencją,

Czy wiesz, że... Kazimierz Polski

ostatni

Piastów, z

monarcha a

1333-1370, z

król to

dynastii

jednocześnie

najwybitniejszych

jeden

władców

w historii Polski. Król wyznaczył Bydgoszczy istotnego kraju

ważną

ośrodka

rolę

krzyżackim.

jako

strzegącego

pograniczu

często

w 1377 r. Kolejne stulecia, szczególnie wiek

Wielki,

latach

niezwykle

i chętnie tutaj przebywał, tutaj także umarł

polsko-

Kazimierz odwiedził

gród nad Brdą kilkakrotnie, m.in. w 1345, 1347 i 1370 r.

XV i XVI, to okres dynamicznego rozwoju. W tym czasie Bydgoszcz stała się jednym z największych miast Rzeczypospolitej. W 1397 r., dzięki staraniom królowej Jadwigi do miasta przybywają karmelici, lokując tu swój konwent. Po Gdańsku i Krakowie, jest to trzecia siedziba tego zakonu w Polsce. Bydgoszcz odegrała istotną rolę w wielkiej wojnie z zakonem krzyżackim (1409-1411). Szczególnie

zasłużył

się

podczas

niej

starosta bydgoski Janusz Brzozogłowy, położonej nieco na zachód od istniejącego już

grodu.

Wielki pragnął, by nowe miasto

nazywało

się

W trakcie wojny trzynastoletniej z

zakonem

krzyżackim

w Bydgoszczy często przebywał

Królewiec

(Koenigsburg),

król

jednakże

nowa

W tym czasie w mieście powstały

nie

przyjęła

nazwa

się

mieszkańców.

wśród

Bydgoszcz

Kazimierz

Jagiellończyk.

ceglane mury obronne, otaczające Bydgoszcz

południa,

otrzymała od króla szereg

a także gotycki kościół farny

przywilejów, w tym prawo

położony w narożniku rynku

prowadzenia

handlu

w bezpośrednim sąsiedztwie

prawo

rzeki Brdy. Miasto rozwijało

spławnego

oraz

bicia monety. Z rozkazu króla

się

na terenie dawnego grodu

handlowi

rzecznemu

został wzniesiony murowany

głównymi

zamek – siedziba kasztelana.

eksportowymi miasta były

1370

starostwo

bydgoskie

rycerz Władysława Jagiełły.

Kazimierz

otrzymał

dynamicznie

Polsce

wyroby

dzięki –

docenianymi produktami

garncarskie

oraz

w posiadanie wnuk Kazimierza

piwo bydgoskie. W 1480 r. do

–

Zamek

Bydgoszczy przybył zakon

bydgoski stał się jego ulubioną

bernardynów, który odegrał

Kaźko

słupski.

Pomnik Kazimierza Wielkiego na Nowym Rynku

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy III Wazy Stanisław Cikowski otworzył na Wyspie Młyńskiej prywatną mennicę, na

Czy wiesz, że... Kazimierz Kaźkiem

początku XVII w. przekształconą w mennicę

(1351-1377)

zwany

słupskim,

książę

zwycięstwa nad Turkami pod Chocimiem

córki

i największych monet w historii Europy

dobrzyński oraz słupski, był synem Bogusława

Elżbiety,

Kazimierza Wielkiego. Usynowiony przez

króla,

najprawdopodobniej

szykowany był na następcę tronu, z

planów

wyszło.

tych

jednak

królewską. W 1621 r., z okazji polskiego

nic

nie

wybito –

100

–

jedną

dukatów

najcenniejszych

Zygmunta

III

Wazy.

Bydgoszcz liczyła wtedy około 5 tysięcy mieszkańców i należała do największych miast I Rzeczypospolitej. W strukturze społecznej

miasta

dominowali

Polacy,

niezwykle istotną rolę w historii miasta.

ale w mieście istniały znaczące kolonie

W bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań

– niemiecka i szkocka. Wielokulturowy

klasztornych Bernardyni wznieśli gotycką

obraz Bydgoszczy dopełniali Żydzi (choć

świątynię (obecnie kościół garnizonowy pw.

formalnie obowiązywał ich zakaz osiedlania

Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju),

się na terenie miasta na mocy przywileju

stworzyli bogato wyposażoną bibliotekę,

królewskiego z 1555 r, dlatego mieszkali

której zbiory częściowo przetrwały do

w pobliskim Fordonie, a w Bydgoszczy

dziś. W owym czasie urząd starosty

pojawiali się głównie podczas jarmarków)

bydgoskiego sprawowali przedstawiciele

oraz pojedyncze rodziny włoskie (niejaki

niezwykle zamożnej i wpływowej rodziny Kościeleckich bydgoskim

(urzędowali przez

niemal

zamku

150

lat).

Stefan

Parkuzi

kilkakrotnie

pełnił

funkcję burmistrza miasta).

W 1594 r. faworyt króla Zygmunta

Makieta zamku bydgoskiego przy ul. Grodzkiej

Największa katastrofa w historii miasta

najstarszych zabytków: przede wszystkim

miała miejsce w połowie XVII wieku podczas

zrujnowano zamek wzniesiony z rozkazu

II wojny północnej. Bydgoszcz, podobnie

Kazimierza Wielkiego oraz średniowieczne

jak niezliczone miasta i miasteczka polskie,

obwarowania miasta. Szwedzi pozostawili po sobie ślad w postaci nazwy, jednego z większych obecnie, osiedli mieszkaniowych

Czy wiesz, że...

–

Bartłomiej z Bydgoszczy (ok 14801548),

związany

bernardynów, z

był

najwybitniejszych

klasztorem

jednym

uczonych

bydgoskich okresu staropolskiego. Jest

autorem

pierwszego

słownika łacińsko-polskiego (1532).

Szwederowa,

miejsca

ulokowania

szwedzkiego obozu. W trakcie wojny ze Szwecją król Jan Kazimierz i elektor pruski Fryderyk Wilhelm Hohenzollern podpisali na bydgoskim Starym Rynku, na schodach kościoła

jezuickiego,

słynne

traktaty

welawsko-bydgoskie. Traktaty te pozwalały Rzeczpospolitej rozbić niebezpieczny sojusz antypolski, niestety stały się fundamentem,

została zniszczona podczas najazdu Szwecji

na Rzeczpospolitą, tzw. potopu szwedzkiego

Królestwo Pruskie, jeden z trzech zaborców

(1655-1660). O miasto toczyły się ciężkie

Polski w XVIII w. Zarazy przywleczone do

walki, kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk,

miasta przez wojska, pożary, a w końcu

skutkiem czego były ogromne straty. Miasto

III wojna północna (1700-1721) dopełniły

straciło bezpowrotnie wiele ze swoich

dzieła

którym

powstało

zniszczenia. wraz

Szkody z

przyszłości

wojenne

dramatycznym

spadkiem liczby ludności doprowadziły

tego,

że Bydgoszcz podupadła i przestała być liczącym się ośrodkiem gospodarczym na kilkadziesiąt lat. W 1772 r., na skutek I rozbioru Polski, Bydgoszcz została włączona w granice Prus, w ramach nowoutworzonej prowincji Prusy Zachodnie. W czerwcu 1772 r. Plan Bydgoszczy z rysunku Erika Jönssona Dahlbergha, 1656 rok

w Bydgoszczy przebywał

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy władca Prus Fryderyk II Wielki, który

generał Jan Henryk Dąbrowski odebrał gród

decydując się na budowę kanału łączącego

nad Brdą zaborcy. Przez dwa tygodnie, do

Odrę i Wisłę, wyznaczył miastu ważną

upadku insurekcji, miasto znajdowało się

rolę w swoim królestwie. W momencie

w polskich rękach. W 1806 r., po bitwach pod

przejęcia Bydgoszczy przez Prusy, miasto

Jeną i Auerstedt, ziemie zaboru pruskiego

liczyło

800

przejął Napoleon Bonaparte. Bydgoszcz,

mieszkańców, jednak zaborca zainwestował

jako stolica departamentu, stała się częścią

tutaj ogromne fundusze, czego skutkiem

Księstwa Warszawskiego powołanego do

stał się dynamiczny rozwój miasta i szybki

życia przez cesarza Francuzów. Nastąpił

wzrost

(nazywana

wówczas dalszy gospodarczy rozwój miasta,

Bromberg)

działały garbarnie, farbiarnie, browary i wiele

została wyznaczona na siedzibę władz

młynów. Po klęsce Napoleona Bydgoszcz

Obwodu Nadnoteckiego, dzięki czemu

wróciła pod panowanie pruskie.

najprawdopodobniej

wówczas

ludności. z

Bydgoszcz

niemieckiego

około

zyskała na znaczeniu jako ważny ośrodek administracyjny.

niezwykle

krótkim

czasie, w latach 1773-1774, z rozkazu Fryderyka II, przekopany został Kanał Bydgoski (s. 77), niezwykłe osiągnięcie inżynieryjne,

które

zapewniło

miastu

długie lata stabilnego wzrostu i dobrobytu. Bydgoszcz ponownie stała się znaczącym ośrodkiem handlowym i na początku XIX w. liczyła kilka tysięcy mieszkańców. W trakcie powstania kościuszkowskiego w 1794 r.

V Śluza na Starym Kanale Bydgoskim

W 1851 r. miasto otrzymało połączenie

Czy wiesz, że... Długoletnim współpracownikiem

oraz przyjacielem generała Jana

Henryka Dąbrowskiego (1755-1818)

był Józef Wybicki (1747-1822), autor hymnu narodowego – Mazurka Dą-

browskiego. Wybicki odbył prakty-

kę sądowniczą w Bydgoszczy, brał także udział w walkach o miasto

podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r.

kolejowe z Berlinem. Uroczyste otwarcie linii kolejowej odbyło się w obecności króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Bydgoszcz została siedzibą pierwszej na świecie dyrekcji kolejowej, zajmującej się rozbudową i nadzorem linii kolejowych we

wschodnich

prowincjach

pruskich.

Budowa dworca przyczyniła się do rozwoju miasta w kierunku północno-zachodnim. W niezwykle krótkim czasie powstało

Wschodniej.

Budynki

projektują

dla

małego Berlina („Klein Berlin”), jak wówczas nazywano Bydgoszcz, lokalni i niemieccy architekci. Krótko przed wybuchem I wojny światowej

projekt

rozbudowy

miasta

przygotowuje znany urbanista Hermann Stübben. W mieście niezwykle szybko rozwija się przemysł, powstają dziesiątki małych i średnich zakładów przemysłowych. Koniec pruskiego panowania w mieście przynosi I wojna światowa. 20

stycznia

postanowień

1920

traktatu

r.,

mocy

wersalskiego,

Bydgoszcz powraca do Polski. Repolonizacja miasta przybiera tak wielki wymiar, że gród nad Brdą, obok Poznania, staje się jednym z najbardziej polskich miast w okresie międzywojennym. Postępuje dalszy

urbanistyczny,

ekonomiczny

i kulturalny rozkwit miasta. Bydgoszcz, Kamienica przy Placu Wolności 1

drugie co do wielkości miasto województwa poznańskiego,

bydgoskie

Śródmieście

prawdziwie

pozostaje ośrodkiem

jednocześnie gospodarczym

wielkomiejskiej zabudowie (s. 97). Druga

Pomorza. W 1923 r. powstało działające

połowa XIX i początek XX w. to okres

do dziś Towarzystwo Miłośników Miasta,

niebywale dynamicznego rozwoju miasta,

jedno z najstarszych towarzystw tego typu

którego liczba mieszkańców na początku

w Polsce. 4 stycznia 1937 r. nadawanie

XX w. dochodzi do 100 tysięcy. Nastąpiła

rozpoczęło Radio Polskie w Bydgoszczy.

szybka elektryfikacja miasta, już w 1896 r.

W 1938 r. na mocy reformy administracyjnej

na ulice Bydgoszczy wyjechały tramwaje

Bydgoszcz weszła w skład województwa

elektryczne (tramwaje konne kursowały

pomorskiego.

od 1888 r.). Wzniesiono wówczas wiele

Krwawe piętno na historii miasta

użyteczności

odcisnęła II wojna światowa. W pierwszych

publicznej, na czele z gmachem Teatru

dniach wojny doszło w Bydgoszczy do

Miejskiego oraz siedzibą Dyrekcji Kolei

dywersji niemieckiej, wydarzenia, które

okazałych

największym

budynków

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy propaganda III Rzeszy określiła mianem

starówki i przygotowując miejsce pod nowy,

„bydgoskiej krwawej niedzieli”. Wycofujące

monumentalny budynek ratusza i plac

się przez miasto oddziały armii „Pomorze”

defilad. Jednocześnie we wschodniej części

zostały niespodziewanie zaatakowane przez

miasta ruszyła budowa potężnej fabryki

niemieckich dywersantów. Dywersja została

nitrogliceryny „DAG Fabrik Bromberg”, (s.

szybko stłumiona, a odpowiedzialnych

64) w której pracowały setki pracowników

ukarano. 5 września 1939 r. miasto zajęły

przymusowych.

wojska niemieckie i rozpoczął się okres

swój udział w zwycięstwie nad wojskami

okupacji.

niemieckimi

egzekucji

Naziści

dokonali

masowych

–

mają

bydgoszczanin

Marian

Bydgoszczy,

Rejewski bardzo mocno przyczynił się

zarówno na głównym placu miasta, jak

do złamania kodu „Enigmy”, natomiast

i w okolicznych lasach, przede wszystkim,

informacje pozyskane przez Augustyna

w fordońskiej „Dolinie Śmierci” (s. 134)

Usprawiedliwieniem dla egzekucji stały

zbombardowania

się wydarzenia wspomnianej „bydgoskiej

badawczego

krwawej

mieszkańców

Bydgoszczanie

niedzieli”.

Naziści

Romana Trägerów w

doprowadziły

niemieckiego

ośrodka

Peenemünde,

gdzie

zniszczyli

częściowo zabytkową zabudowę Starego Miasta,

przede

wszystkim

wschodnią

pierzeję ul. Mostowej i zachodnią pierzeję Rynku, poszerzając wąskie uliczki bydgoskiej

Czy wiesz, że... Marian to

Rejewski

urodzony

(1905-1980)

Bydgoszczy

matematyk i kryptolog, który wraz z Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim złamał w 1932 r. szyfr „Enigmy”,

szyfrującej

niemieckiej

nazistowskie kodu

używanej Niemcy.

„Enigmy”

maszyny przez

Złamanie

niewątpliwie

przyczyniło się do ostatecznego zwycięstwa Aliantów nad Hitlerem, skracając

jednocześnie

wojnę

o kilka lat. Rejewski przez wiele lat mieszkał i pracował w Bydgoszczy.

Dziś ma tu swój pomnik na ulicy Gdańskiej, siedzi Ławeczka Mariana Rejewskiego

ławeczkę,

notatkami

i „Enigmą” leżąca obok.

której

rękach

pracowano nad rakietami V1 i V2. W styczniu 1945 r. Bydgoszcz została uwolniona spod niemieckiej okupacji przez wojska sowieckie oraz I Armię Wojska Polskiego. Od marca 1945 r. gród nad Brdą był najpierw stolicą województwa pomorskiego, później to

bydgoskiego.

dalszy,

intensywny

Lata

powojenne

rozwój

miasta.

Powstały nowe osiedla, m.in. Kapuściska, Błonie, Wyżyny, a także największa obecnie dzielnica miasta, Nowy Fordon. W związku z budową tego ostatniego, w 1973 r. do Bydgoszczy zostało włączone miasteczko Fordon (s. 135). Nastąpił dynamiczny rozwój przemysłu, zwłaszcza chemicznego, spożywczego i elektrotechnicznego. Władze

Czy wiesz, że... Andrzej

wieloletni

Pomorskiej

Szwalbe

dyrektor oraz

(1923-2002),

F ilharmonii Honorowy

Obywatel Bydgoszczy od 1993 r.,

był niewątpliwe spiritus movens życia po

kulturalnego wojnie

Bydgoszczy

światowej.

Dzięki

jego zaangażowaniu i niebywałej energii

zostały

zbudowane

gmachy opery, filharmonii, galerii

bwa, a do życia została powołana Akademia

Muzyczna

im.

Feliksa

Nowowiejskiego. Stworzył dzielnicę

muzyczną, gdzie dziś znajduje się jego pomnik.

miasta rozbudowały znacząco istniejące zakłady przemysłowe – dumą miasta stały

Myślęcinek (s. 66), rozległy park miejski zwany płucami Bydgoszczy. Ważną rolę w życiu Bydgoszczy odgrywa muzyka. Dzięki staraniom, m.in. Andrzeja Szwalbego, w latach 50. XX w. działalność rozpoczynają Państwowa Filharmonia Pomorska (s. 38) oraz teatr operowy. W krótkim czasie obie instytucje zyskały uznanie i szerokie grono wielbicieli zarówno w Polsce, jak i za granicą. Obie doczekały się siedzib, które do dziś są najbardziej rozpoznawalnymi budowlami w mieście.

Ekspozycja w Exploseum

16 marca 1981 r. doszło w Bydgoszczy do ogólnopolskiego strajku chłopskiego

się takie zakłady jak Eltra, Jutrzenka, Zachem,

zorganizowanego

Kobra, Kabel oraz Romet (s. 115). W latach

„Solidarność”. W trakcie tzw. „Bydgoskiego

70. XX w. na północ od centrum miasta

Marca”, podczas sesji Wojewódzkiej Rady

powstał Leśny Park Kultury i Wypoczynku

Narodowej, pobito dotkliwie zaproszonych

przez

rolniczą

Poznaj Bydgoszcz | Historia Bydgoszczy członków bydgoskiej „Solidarności”, z Janem Rulewskim na czele. W 1999 r. Bydgoszcz została współstolicą (wraz z Toruniem) nowo utworzonego województwa

kujawsko-pomorskiego.

W 2004 r., decyzją papieża Jana Pawła II, zostaje ustanowiona diecezja bydgoska. W związku z tym najstarszy bydgoski kościół, późnogotycka fara, został podniesiony do rangi katedry. Rok później powstaje na bazie Akademii Bydgoskiej pierwszy bydgoski uniwersytet:

Uniwersytet

Zegar słoneczny na Collegium Copernicanum

Kazimierza

Wielkiego. W listopadzie 2006 r. gród

Międzynarodowy

nad Brdą wzbogacił się o drugi, powstały

Sztuki

z przekształcenia Akademii Techniczno-

Miasto tętni również życiem sportowym

Rolniczej,

(siatkówka,

Uniwersytet

Przyrodniczy

im.

Technologiczno-

Jana

Festiwal

Filmowych

lekkoatletyka,

Autorów Camerimage.

piłka

nożna,

Jędrzeja

żużel, koszykówka, wioślarstwo), a to dzięki

Śniadeckich. Dziś Bydgoszcz to znaczący

nowoczesnej infrastrukturze (m.in. Hala

ośrodek

Bydgoski

Sportowo-Widowiskowa Łuczniczka, Stadion

Park Technologiczno-Przemysłowy, PESA,

Zawiszy, marina, tor regatowy). Bydgoszcz

Unilever, Atos) i kulturalny (m.in. Filharmonia

to także miasto akademickie, działają tutaj

Pomorska,

dwa uniwersytety, Akademia Muzyczna,

przemysłowy

Opera

Zdjęć

(m.in.

Nova,

Teatr

Polski,

Muzeum Okręgowe, Galeria Miejska bwa).

Collegium

Od 2010 r. organizowany jest w Bydgoszczy

Mikołaja Kopernika, a także kilka dużych niepublicznych

mają

swój

go reżimu Rzeczypospolitej Ludowej. W 1956 r. w ramach protestu braku

wolności

wyższych,

osób. Miasto posiada chlubne tradycje wkład

także w obalenie komunistyczne-

przeciw

uczelni

Uniwersytetu

których łącznie studiuje około 40 tysięcy

Czy wiesz, że... Bydgoszczanie

Medicum

słowa,

zniszczona została radiostacja na Wzgórzu Dąbrowskiego, zagłuszająca zagraniczne audycje prze-

wojskowe, które obecnie kontynuowane są przez Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych oraz ośrodek szkoleniowy NATO – Centrum Szkolenia Sił Połączonych. Bydgoszcz jest także jednym z liderów w Polsce w zakresie rewitalizacji i przywracania mieszkańcom terenów nadrzecznych. Bydgoski Węzeł

znaczone dla Polski.

Starym Kanałem Bydgoskim, bydgoszczanie oraz

goście

zyskują

kolejne

miejsca

rekreacji i wypoczynku nad rzeką. Inne duże inwestycje w infrastrukturę turystyczną, jak

przystosowanie

udostępnienie

zwiedzającym dawnej niemieckiej fabryki nitrogliceryny „DAG Fabrik Bromberg” jako Exploseum (s. 64), utworzenie Muzeum Wodociągów w zabytkowej wieży ciśnień oraz Lesie Gdańskim, czynią bydgoską ofertę turystyczną coraz bardziej różnorodną. Odsłonięta w 2013 roku Łucznika Nova (przy Operze Nova) już stała się symbolem zmian zachodzących w Bydgoszczy. Wyspa Młyńska

Wodny,

część

międzynarodowej

drogi

wodnej E70, wraz z Wyspą Młyńską są dumą miasta i jego istotnym wyróżnikiem. Wiele zabytków i symboli Bydgoszczy powstało na przestrzeni wieków właśnie nad wodą. 1 maja 2004 roku miasto świętowało wejście Polski do Unii Europejskiej. Z tej okazji odsłonięto rzeźbę „Przechodzącego przez rzekę” (s. 83), która szybko stała się nowym symbolem Bydgoszczy. Tu powstały również konsulaty honorowe Niemiec, Belgii, Czech, Chorwacji i Węgier. W

ostatnich

latach

miasto

konsekwentnie zwraca się ku wodzie. Zrewitalizowana z

nowoczesną

Wyspa

Młyńska

przystanią

stały

wraz się

wizytówką miasta. Również dzięki takim inwestycjom, jak przebudowa bulwarów nad Brdą, czy rewitalizacja parku nad

Łuczniczka Nova

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa

Kilka słów o historii sportu

Bydgoszcz Sportowa

Pozytywne

skojarzenia

związane

z bydgoskim sportem to dorobek wielu pokoleń

mieszkańców

miasta.

Także

tych, którzy przed niemal stu laty, po powrocie Bydgoszczy do Polski, ogarnięci patriotycznym zrywem zakładali pierwsze towarzystwa, organizacje, kluby. Działalność sportowa połączona była z patriotycznym wychowaniem, rozwijała nie tylko tężyznę

Bydgoszcz to miasto, które bardzo

fizyczną, ale także uczyła tradycji, historii,

często kojarzone jest ze sportem. Wieloletnią

szacunku dla idei. Do 1920 r. sport był

działalność prowadzą tu kluby i instytucje

domeną zamieszkujących tu Niemców.

sportowe znane nie tylko w Polsce, ale i na

W mieście

całym świecie.

towarzystwa gimnastyczne, klub tenisowy

działały

kluby

piłkarskie,

Liczne obiekty sportowe nieraz były

i najbardziej znane w tamtych czasach

świadkami historycznych wydarzeń. Tor

towarzystwo wioślarskie Frithjof. Jedyną

regatowy w Brdyujściu, Hala Sportowo-

przeciwwagę dla dominacji niemieckiej na

Widowiskowa Łuczniczka, Stadion Zawiszy

tym polu stanowiło działające w Bydgoszczy

to areny międzynarodowych rozgrywek

od 1886 r. Towarzystwo Gimnastyczne

wielu dyscyplin. Z Bydgoszczy pochodzą i tu

Sokół, które propagowało wycieczki piesze

trenowali najwięksi mistrzowie kraju, Europy,

i rowerowe oraz prezentowało popisy

świata, bohaterowie igrzysk olimpijskich.

gimnastyczne.

Czy wiesz, że... W Bydgoszczy urodził się i zaczynał swoją karierę Zbigniew Bo-

niek, jeden z najpopularniejszych polskich piłkarzy. Obecny prezes

Polskiego Związku Piłki Nożnej (od

2012 r.) jest wychowankiem klubu

Zawisza Bydgoszcz (obecnie w Ekstraklasie), w którym grał w latach 1968-1975.

Kibice w Bydgoszczy

Na wodzie

Diamentowych

Dnia 16 marca 1920 r. powstało Towarzystwo

Tryton,

zwycięstwo

W kwietniu 1920 r. z inicjatywy

przemianowane wkrótce na Bydgoskie

Towarzystwa

Towarzystwo Wioślarskie. To ono rozpoczęło

jednosekcyjna Gwiazda, w której wkrótce

nową, polską już, historię sportu w mieście.

pojawiły się m. in.: koszykówka, szermierka,

Dzięki BTW Bydgoszcz stała się jednym

kajakarstwo i zapasy. Tu swe kariery

z głównych ośrodków wioślarskich w Polsce.

zaczynali: Stefan Majewski – piłkarz i trener,

Na igrzyskach w Amsterdamie w 1928 r.

uczestnik mistrzostw świata w Hiszpanii

czwórka ze sternikiem z BTW wywalczyła

i w Meksyku; Marian Sypniewski – florecista,

brązowy, pierwszy w historii polskiego

dwukrotny medalista IO, mistrz świata

wioślarstwa, medal olimpijski. Po wojnie

z 1978 r.; Daniela Walkowiak – kajakarka,

najwybitniejszym

klubu

która trzy razy startowała na igrzyskach

był Teodor Kocerka, dwukrotny brązowy

olimpijskich, w Rzymie 1960 r. zdobyła

medalista olimpijski z Helsinek i Rzymu,

brązowy

dziewiętnastokrotny mistrz Polski, medalista

mistrzyni kraju, startowała też w barwach

mistrzostw Europy i dwukrotny zdobywca

Zawiszy Bydgoszcz. Przy stadionie Gwiazdy

Osada wioślarska na Brdzie

Wioślarskie

Wioseł

w królewskich regatach na Tamizie.

zawodnikiem

Terminatorów,

medal

K-2,

powstała

wielokrotna

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa zlokalizowana

jest

marina

„Gwiazda”,

przystań wodna o standardzie europejskim otwarta w 2009 r. Położona nad Kanałem Bydgoskim w sąsiedztwie zabytkowych śluz, oferuje wszystko, czego wodniacy potrzebują. Warto dodać, że w centrum miasta, na Wyspie Młyńskiej, zbudowana została kolejna nowoczesna marina wraz z częścią hotelową. Regionalne Towarzystwo Wioślarskie LOTTO-Bydgostia,

kontynuator

dorobku

Zawody żużlowe na Stadionie Polonii Bydgoszcz

Kolejowego Klubu Wioślarskiego, to potęga

żużlowcy. Feliks Więcek, na co dzień czeladnik

w tej dyscyplinie. RTW jest 25-krotnym (do

rzeźnicki, w 1928 roku wygrał pierwszy Bieg

2013 roku) Drużynowym Mistrzem Polski.

Dookoła Polski (dzisiejszy Tour de Pologne).

Od ponad 20 lat (począwszy od 1993 r.)

Z kolei Marian Norkowski – popularny „Mala”,

nieprzerwanie broni tego tytułu. Wynik

to najsłynniejszy piłkarz Polonii, olimpijczyk

ten to ewenement na skalę europejską.

z Rzymu, król strzelców I ligi z 1960 r., kiedy

Najsłynniejszy zawodnik klubu to Robert

to zdobył 17 bramek. Hokeiści Polonii

Sycz – dwukrotny złoty medalista olimpijski

w latach 50. i 60. XX w. zdobywali srebrne

w dwójce podwójnej wagi lekkiej z Sydney

i brązowe medale mistrzostw. Juniorzy

i Aten (z Tomaszem Kucharskim – AZS

w 1966 r. byli najlepsi w swojej kategorii

Gorzów). Bartłomiej Pawełczak i Miłosz

wiekowej w kraju. Jednak bogata historia

Bernatajtys w czwórce bez sternika wagi

tej sekcji hokejowej zakończyła się, jak

lekkiej zdobyli na Igrzyskach Olimpijskich

wiele podobnych, w okresie przełomu lat

Magdalena

1989/90. Piękną kartę w historii Polonii

Fularczyk wraz z Julią Michalską zdobyły

zapisał też Henryk Drzymalski określany

srebrny

podwójnej

najlepszym, zaraz po Fibaku, tenisistą Polski.

na Igrzyskach Olimpijskich w Londynie

W 1974 r. był pierwszy – swego wielkiego

w 2012 r.

rywala i przyjaciela pokonał w finale

Pekinie

srebrny

medal

medal. dwójce

mistrzostw kraju.

Na torze

Jednak największe sukcesy Polonii

Założona w maju 1920 r. Polonia Bydgoszcz piłkarskim. hokeiści,

początku

Dopiero lekkoatleci,

była

później tenisiści,

klubem

Bydgoszcz zdobywali

odnosili medale

żużlowcy,

którzy

Drużynowych

dołączyli

i Indywidualnych Mistrzostw Polski, zarówno

kolarze,

w gronie seniorów, jak i juniorów. Mieczysław

Królowa jest jedna Lekkoatletyka, Królowa Sportu, od

Czy wiesz, że... Najwybitniejszym w

historii

wychowankiem

lat panuje także w Bydgoszczy. Jedną

zawodnikiem

polskiego

żużla,

klubu

Polonia

mistrz

świata,

jest Tomasz Gollob. Indywidualny i

drużynowy

wielokrotny medalista mistrzostw Polski.

Połukard był pierwszym w historii Polakiem w finale Indywidualnych Mistrzostw Świata. Przez

wiele

lat

Bydgoszcz

była

organizatorem międzynarodowych imprez żużlowych. Na stadionie Polonii przy ulicy Sportowej rozgrywano m.in. Indywidualne Mistrzostwa Polski, od 1998 r. zawody cyklu Grand Prix Indywidualnych Mistrzostw Świata, Drużynowe Mistrzostwa Świata oraz od 1982 r. Kryteria Asów Polskich Lig Żużlowych. W 2012 roku Bydgoszcz była organizatorem

półfinału

Drużynowego

Pucharu Świata na żużlu z udziałem reprezentacji Polski. Bydgoska Polonia na swoim torze od lat też rozgrywa mecze ligowe. Polonia Bydgoszcz w 2014 roku po raz 16. Zorganizowała zawody z cyklu Grand Prix o Indywidualne Mistrzostwa Świata na żużlu. Również w 2014 roku na torze Polonii rozegrany został baraż oraz finał Drużynowego Pucharu Świata na żużlu.

z Honorowych Obywatelek Bydgoszczy jest Teresa Ciepły – sprinterka i płotkarka, brązowa medalistka olimpijska z Rzymu, złota i srebrna z Tokio. Patronem stadionu sportowego

Zawisza

został

Zdzisław

Krzyszkowiak – mistrz olimpijski z Rzymu,

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa mistrz Europy, rekordzista świata na 3000 m

Marika Popowicz. Wszyscy już z dorobkiem

z przeszkodami. Te dwie postacie, wielkie

medalowym na mistrzostwach Europy bądź

osobowości

wyznaczyły

świata. Wojskowa Grupa Sportowa przy

drogę dla kolejnych pokoleń bydgoskich

CWZS Zawisza zrzesza też sportowców

lekkoatletów.

innych dyscyplin: wioślarstwa, kajakarstwa

świata Do

sportu,

Wojskowej

Grupy

Sportowej, która powstała przy CWZS należą

–

m.in. skoczkowie o tyczce Łukasz Michalski

strzelectwa oraz podnoszenia ciężarów –

i Paweł Wojciechowski – mistrz świata;

mistrz świata Marcin Dołęga.

średniodystansowiec Marcin Lewandowski; płotkarz Dominik Bochenek i sprinterka

mistrz

świata

Piotr

Siemionowski;

Czy wiesz, że... Co roku na przełomie maja i kwietnia organizowany jest 10 kilometrowy bieg „Bydgoszcz na Start.” www.bydgoszcznastart.pl

Zawody lekkoatletyczne na Stadionie Zawiszy Bydgoszcz

Nad siatką, pod koszem, między bramkami

Superpuchar Polski, niestety potem spadła do pierwszej ligi. Piłka nożna w Bydgoszczy – miała (i nadal

W najwyższej grupie rozgrywkowej grają

ma) rzesze zagorzałych sympatyków. Ci starsi

trzy bydgoskie drużyny:

pamiętają jeszcze składy Polonii i Zawiszy grających w I lidze w latach 50. i 60., inni

ÂÂ

Siatkarze którzy w

Łuczniczka

(jako

sezonie

Delecta

Bydgoszcz,

wracają myślami do czasów Miłoszewicza,

Bydgoszcz)

Bońka, Brończyka.

2012-2013

zdobyli

4. miejsce w ekstraklasie, co było ich największym osiągnięciem;

ÂÂ

Koszykarki

Artego

Bydgoszcz,

które w sezonie 2014/2015 zajęły 2.miejsce w najwyższej polskiej klasie

ÂÂ

Nie tylko zawodnicy na medal Od końca lat 90. XX wieku miasto jest

rozgrywkowej;

organizatorem wielu znaczących imprez

Kobiecy Klub Piłkarski Bydgoszcz,

sportowych, zwłaszcza lekkoatletycznych.

obecnie w ekstraklasie piłki nożnej

Tu odbyły się m. in. 1. Młodzieżowe

kobiet;

Mistrzostwa Świata do lat 18 w 1999

Wielka piłka w Bydgoszczy powróciła

r., Mistrzostwa Europy do lat 23, SPAR

za sprawą drużyny Zawisza Bydgoszcz.

Puchar

Zespół po 19 latach awansował (w 2013 r.)

w Lekkoatletyce Juniorów, Mistrzostwa Świata

do Ekstraklasy oraz zdobył Puchar Polski

w Biegach Przełajowych, Europejski Festiwal

(2014), w tym samym roku zdobyła również

Lekkoatletyczny. Idealnie przystosowany

Europy,

Mistrzostwa

Świata

do zawodów lekkoatletycznych Stadion Zawiszy im. Zdzisława Krzyszkowiaka, wspaniała atmosfera na trybunach sprzyjają uzyskiwaniu znakomitych rezultatów sportowych. Stadion Zawiszy to nowoczesny obiekt, zmodernizowany od podstaw w latach 2007-2008, który spełnia standardy Międzynarodowej Federacji Lekkoatletyki (IAAF). Trybuny pomieścić mogą ponad 20 tys. widzów. Budynek pod nową trybuną Stadion Zawiszy Bydgoszcz im. Zdzisława Krzyszkowiaka

mieści m.in. sale konferencyjne, restauracje,

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa pomieszczenia odnowy biologicznej, a także Galerię Sportu Bydgoskiego. Na stadionie Zawiszy tylko w ostatnim dziesięcioleciu rozegrano kilka spotkań kadry narodowej. Dumą miasta pozostaje także Hala Sportowo-Widowiskowa Łuczniczka oddana do użytku w 2002 r. Nowoczesny obiekt, położony malowniczo nad Brdą, pełni funkcje sportowe, wystawowe, a także koncertowe. Na trybunach zasiąść może ponad 6000 widzów. Od 2005 r. kibice w wypełnionej po brzegi

Zawody siatkarskie w HSW Łuczniczka

Łuczniczce oglądają mityng lekkoatletyczny

Od 1992 r. w Bydgoszczy rozgrywana jest

Pedro’s Cup Bydgoszcz z udziałem najlepszych

Wielka Wioślarska o Puchar Brdy. Regaty co

na świecie lekkoatletów. Niepowtarzalna atmosfera zawodów i gorący doping publiczności sprawiają, że gwiazdy Królowej

Czy wiesz, że...

Sportu chętnie przyjeżdżają do Bydgoszczy.

We wrześniu 2014 r. zostało tu

W Łuczniczce fani siatkówki oglądać mogli m. in. rywalizacje w ramach Ligi Światowej Mężczyzn, Mistrzostwa Europy i Grand Prix w siatkówce kobiet oraz Memoriał Huberta Wagnera w 2010 r. W sierpniu 2011 r. w Bydgoszczy zainaugurowano kolejną edycje World Grand Prix. Wielkie emocje przeżywano też w czasie meczów gwiazd Polskiej Ligi Koszykówki Północ–Południe, reprezentacji Polski z gwiazdami, czy Mistrzostw Europy

rozegranych 6 meczów w ramach Mistrzostw Mężczyzn. turniejem

Świata

związku

obok

siatkówce z

głównej

tym

hali

powstaje „Łuczniczka Bis”, która podczas będzie Hala

jako

Mistrzostw hala

treningowa

widzów,

wykorzystywana

służyć

rozgrzewkowa.

pomieści

1479

mistrzostwach będzie

lokalne kluby sportowe.

przez

w koszykówce mężczyzn w 2009 r. i kobiet

roku zyskują na prestiżu, a wśród uczestników

2011 r. W 2010 roku w Łuczniczce” odbył się

pojawiają się nie tylko najlepsi wioślarze

mecz tenisowy Polska – Belgia w ramach FED-

z Niemiec, Białorusi, Litwy czy Ukrainy,

CUP z udziałem najlepszej obecnie polskiej

ale także legendarne osady Cambridge

tenisistki Agnieszki Radwańskiej, a w kwietniu

i Oxfordu. Wielka Wioślarska ściąga nad

2011 roku Krzysztof „Diablo” Włodarczyk

Brdę do centrum miasta prawdziwe tłumy

obronił pas mistrzowski bokserskiej federacji

kibiców i mieszkańców zaciekawionych tym

WBC w kategorii cruiser – junior wagi ciężkiej.

niezwykłym wyścigiem wioślarskich ósemek

ze sternikiem. Należy jednak pamiętać, że

Zobacz sport

regaty wioślarskie i kajakarskie w Bydgoszczy

Miłośnicy sportu powinni udać się na

to przede wszystkim tor regatowy

wystawę do Galerii Sportu Bydgoskiego,

w Brdyujściu, na którym odbywa się wiele

ważnych zawodów rangi ogólnopolskiej. Tutaj

i przestrzeni. Galeria ta ukazuje jak głęboko

trenuje m. in. Beata Mikołajczyk – Mistrzyni

zakorzeniony jest sport w mieście, zachęca

Świata, Europy oraz medalista Igrzysk

do wspomnień, do ponownego przeżywania

Olimpijskich w Pekinie i Londynie w „dwójce”

emocji. Ekspozycja zawiera, między innymi,

kajakarskiej.

materiały archiwalne dotyczące Stadionu

niecodzienną

podróż

w czasie

Zawiszy, prezentuje archiwa i trofea Sport w Bydgoszczy to nie tylko

bydgoskich klubów, medale sportowców

Wieloletnie

niepełnosprawnych, a także pamiątki, sprzęt

doświadczenie, profesjonalizm działań,

i nagrody medalistów olimpijskich. Galeria

znakomite efekty przygotowań i doskonały

jest jednocześnie siedzibą Regionalnej Rady

efekt końcowy organizacji imprez sportowych

Olimpijskiej

zmagania

zawodowców.

spotkały się z uznaniem nie tylko uczestników

ul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 39,

i zaproszonych gości z całego świata.

www.galeria-sportu.pl, pn-pt. 8:00-16:00

Sportowe Cykliczne:

Imprezy

Europejski

Lekkoatletyczny,

Festiwal

czerwiec, www.efl.bydgoszcz.pl – Zawody te już na stałe wpisały się w krajobraz polskiej i europejskiej lekkiej atletyki. Wielka Wioślarska

Bydgoszcz Thriatlon,

Bydgoszcz została doceniona także w 76.

lipiec - www.bydgoszczthriatlon.pl, Triathlon

Plebiscycie Przeglądu Sportowego i Telewizji

to dyscyplina sportowa będąca kombinacją

Polskiej. Miasto otrzymało statuetkę

pływania, kolarstwa i biegania, to niezwykle

Championa oraz tytuł Gospodarza Roku

widowiskowa

Imprez Sportowych w Polsce w 2010 r.

rozwijających się dyscyplin sportowych na

jedna

najszybciej

świecie. Zmagania odbywają się na dwóch

dystansach:

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Sportowa

- 1/4 , dystans krótki (950 m pływania/45 km jazdy rowerem /10,5 km biegu) - 1/8, dystans super krótki (475 m pływania/22,5 km jazdy rowerem /5,25 km biegu). Woda Bydgoska, sierpień- www.aktywnabygdoszzcz.pl, zawody pływackie na Brdzie odbywające się na trzech dystansach: 2800m, 1600m i 650 m. Półmaraton Bydgoski, wrzesień- www.bydgoszcznastart.pl , impreza biegowa, której w 2015 roku odbyła się 3 edycja. Wielka Wioślarska o Puchar Brdy, wrzesień, www.wielkawioslarska.pl – Wyścigi wioślarskokajakarskie rozgrywane na Brdzie między mostami Bernardyńskim i Sulimy-Kamińskiego.

Przydatne adresy: Hala Sportowo-Widowiskowa Astoria ul. Królowej Jadwigi 23, tel. +48 52 325 73 50 Klub Sportowy GWIAZDA ul. Bronikowskiego 45, tel. +48 52 379 78 01 Kompleks Sportowy/Stadion Zawiszy im. Zdzisława Krzyszkowiaka Hala Sportowa CWZS „Zawisza” ul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 01, www.zawisza.bydgoszcz.pl Hala Sportowo-Widowiskowa ŁUCZNICZKA ul. Toruńska 59, tel. +48 52 376 22 00, www.luczniczka.bydgoszcz.pl

Korty tenisowe

Budowlany Klub Sportowy „ZAWISZA” ul. Żupy 2, tel. +48 52 371 88 19 – dwa korty odkryte CWZS „ZAWISZA” ul. Gdańska 163 – 1 hala tenisowa, oraz dwa korty odkryte, tel. +48 663 362 363

TKKF ŚRÓDMIEŚCIE ul. Markwarta 10 a – cztery korty (odkryte), tel. +48 602 281 114 TKKF ZJEDNOCZENI ul. Skłodowskiej-Curie 33 b, – pięć kortów (odkryte) tel. +48 52 342 17 19 TKKF ŚWIT ul. Nakielska 70 – cztery korty (odkryte), tel.+48 52 373 10 87 TKKF ORZEŁ ul. Abrahama 2a – cztery korty (odkryte), tel. +48 604 291 679 Zespół Szkół nr 5 ul. Konfederatów Barskich – dwa korty (kryte), ul. gen. Zygmunta Berlinga – dwa korty (kryte), tel. +48 52 343 66 67 Klub Tenisowy „Centrum” ul. Nowotoruńska 8 – cztery korty (kryte), tel. +48 52 375 55 87, www.centrumtaem.pl Klub Tenisowy PARTNER ul. Sportowa 2 – dwa korty (kryte), tel. +48 52 583 00 59, www.phu-partner.com.pl

Bydgoskie Towarzystwo Tenisowe ul. Toruńska 61a – cztery korty, tel. +48 601 679 973

Basen Pałacu Młodzieży ul. Jagiellońska 27, tel. +48 52 321 00 81, www.palac.bydgoszcz.pl Pływalnia „Czwórka” ul. Stawowa 39, tel. +48 52 325 72 70, www.4lo.bydgoszcz.pl

Tor Regatowy Brdyujście

Tor regatowy znajduje się we wschodniej części Bydgoszczy, przy ul. Witebskiej 26.

Baseny

Basen Bryza, Szkoła Podstawowa Nr 63 ul. Goszczyńskiego 3, tel. +48 52 340 47 17, www.sp63.eu Basen Perła ul. Grzymały-Siedleckiego 11, tel. +48 52 361 58 26, www.perla.maximum.pl Basen Astoria ul. Królowej Jadwigi 23, tel. +48 52 325 73 50, www.zawisza.bydgoszcz.pl (basen kryty i odkryty) Basen Laguna ul. Glinki 117, tel. +48 52 345 17 62, www.zs26.nazwa.pl Basen Ikar ul. Duracza 7, tel. +48 52 343 09 66, www.sp65.bydgoszcz.pl Basen Centrum Rekreacji Bajka ul. Szczęśliwa 7, tel. +48 52 344 74 90, www.bajka.bydgoszcz.pl Basen Sardynka ul. Sardynkowa 7, tel. +48 52 372 27 70, www.basensardynka.prv.pl Basen Zespołu Szkół Medycznych ul. Swarzewska 10, tel. +48 52 342 37 53, www.medyk.bydgoszcz.pl

Ścieżki do biegania:

- Nad Starym Kanałem - Trasa Parkowa w Myślęcinku - Trasa do biegania wzdłuż ulicy Kamiennej - Trasa do biegania w Dolinie Śmierci - Ścieżka po Puszczy Bydgoskiej wzdłuż ul. Dąbrowa - Trasa wzdłuż bulwaru nad Brdą - Trasa do biegania w Parku Przemysłowym

Ścieżki dla rolkarzy:

- Ścieżka wzdłuż ul. Gdańskiej w Myślęcinku - Ścieżka w Bydgoskim Parku Przemysłowym - Myślęcinek – między jeziorkami a zoo - Myślęcinek – główna aleja (ul. Hipiczna)

Czy wiesz, że... W Bydgoszczy od 2013 roku działa klub CALIST HENICS ACADEMY.

Kalistenika to aktywność fizyczna, polegająca

wykorzystaniu

ćwiczeń własnej masy ciała.

Swoją sprawność fizyczną można sprawdzić w PARKU DO KALIST ENIKI: ul. Strzelecka 3.

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna

Również oferta kulturalna Bydgoszczy jest bardzo bogata dzięki takim instytucjom,

Bydgoszcz Kulturalna

jak

Filharmonia

Pomorska

czy

Opera

Nova, jak również Miejskiemu Centrum Kultury,

które

towarzyskich,

jest

miejscem

koncertów,

spotkań pokazów

filmowych w Kinie Orzeł. Ponadto MCK opiekuje się Galerią Wspólną oraz Zespołem Pałacowo-Parkowym

Ostromecku

Urok Bydgoszczy polega m. in. na

(s. 147). Raz w roku Bydgoszcz staje się

tym, że jest to wciąż miasto nieodkryte –

stolicą światowego kina. A to za sprawą

zarówno jeśli chodzi o historię, architekturę,

Międzynarodowego

jak i kulturę. I to nieodkryte tak dla samych

Sztuki Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE.

Festiwalu

Autorów

mieszkańców, jak i turystów.

Międzynarodowy Festiwal Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage

Bydgoszcz Muzyczna

Arnolda Rezlera, która od 1945 roku działała przy Rozgłośni Polskiego Radia w Bydgoszczy.

Bydgoszcz od lat nazywana jest miastem

Jednakże człowiekiem, który utrwalił ten

muzyki. Nie ma w tym określeniu cienia

muzyczny wizerunek był Andrzej Szwalbe –

przesady. Tradycje muzyczne miasta sięgają

długoletni dyrektor Filharmonii Pomorskiej

bowiem XVII wieku, kiedy to w miejscowym

im. I. J. Paderewskiego w Bydgoszczy.

Kolegium Jezuickim działał teatr wystawiający

Utworzona 1 stycznia 1953 roku

przedstawienia, których elementem była

Filharmonia Pomorska jest prawdziwą

muzyka i śpiew. Liczne chóry i zespoły

dumą bydgoszczan. To nie tylko miejsce

muzyczne, jakie działały tu w latach dużo późniejszych, były kontynuatorami tej tradycji. Ich zadaniem była także obrona

Czy wiesz, że...

słowa polskiego w mieście, którego znaczną

część stanowili Niemcy. Po II wojnie światowej Bydgoszcz rozsławiała chociażby Orkiestra

dla

śmierci

Andrzeja

upamiętnienia

Szwalbego,

jego

zasług

dla Bydgoszczy, zmieniono nazwę

ulicy przy której stoi F ilharmonia.

Niegdyś stała ona przy ul. Libelta, aktualnie jest to ulica Andrzeja Szwalbego.

Filharmonia Pomorska

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna muzyki, ale szeroko pojętej kultury. Ozdobą Filharmonii są liczne popiersia kompozytorów stojące zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz okazałego gmachu oraz bogata kolekcja gobelinów zamówiona przez Andrzeja Szwalbego u wybitnych polskich artystów. Filharmonia dysponuje salą koncertową o najlepszej akustyce w Polsce i jedną z najlepszych w Europie. Dlatego nagrań dokonują w niej wybitni muzycy, w wywiadach niejednokrotnie wyrażający podziw dla akustyki bydgoskiej sali koncertowej. W niej właśnie odbywają się jedne z najstarszych festiwali muzycznych w Polsce. Jednym z nich jest Bydgoski Festiwal Muzyczny organizowany od 1963 roku. Na zmianę z Bydgoskim Festiwalem Muzycznym odbywa

Jeden z fortepianów z kolekcji Andrzeja Szwalbego, obecnie znajdującej się w Ostromecku

się tu unikatowy festiwal Musica Antiqua

Pianistyczny im. I. J. Paderewskiego

Europae Orientalis – Festiwal Muzyki Dawnej

organizowany przez Towarzystwo Muzyczne

Krajów Europy Środkowej i Wschodniej.

im. I. J. Paderewskiego. Warto wspomnieć, że

Organizowany jest już od 1966 roku, a goszczą

pierwszy konkurs w 1961 roku wygrał Jerzy

na nim artyści i muzykolodzy o prawdziwie

Maksymiuk. Raz na 3 lata w Bydgoszczy

encyklopedycznych nazwiskach.

spotykają się młodzi, utalentowani pianiści miasta

z całego świata, aby zaprezentować

tworzy również Międzynarodowy Konkurs

publiczności swój kunszt i bogactwo

Piękną

muzyczną

kartę

muzyki zarówno samego Paderewskiego, jak i kompozytorów jego czasów. O tym,

Czy wiesz, że... Ogromna

kolekcja

mieściła

się

jaką rangę ma ten konkurs, niech świadczy

fortepianów

Andrzeja Szwalbego, która niegdyś Pomorskiej

obecnie

F ilharmonii

znajduje

w Pałacu w Ostromecku.

się

fakt, że przyjęty został do mieszczącej się w Genewie Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych i znalazł się w gronie 128 najważniejszych konkursów muzycznych na świecie.

Wiosna należy do Bydgoskiego Festiwalu Operowego, który do kalendarza muzycznego

Czy wiesz, że...

wszedł w kwietniu 1994 roku. Początkowo

Bez przesady można powiedzieć, że

się

Ignacy

swego

Jan

Paderewski

rodzaju

stał

patronem

miał pomóc w zakończeniu, trwającej ponad 20 lat budowy, gmachu operowego. Pierwszy festiwal odbywał się rzeczywiście na budowie:

muzycznym Bydgoszczy zarówno ze

nieotynkowane ściany, publiczność siedząca

Muzyczne, F ilharmonię Pomorską

z sufitu i wszędzie pełno pyłu. Jednakże

względu na konkursy, Towarzystwo noszącą

imię

kompozytora,

czy

wreszcie lotnisko, któremu także

patronuje postać tego męża stanu i genialnego pianisty.

na składanych krzesłach, kable zwisające takiej atmosfery, jak podczas tego pierwszego festiwalu, próżno szukać na innych tego typu imprezach. Dziś festiwal żyje już własnym życiem, a gmach Opery Nova należy do najnowocześniejszych i najpiękniejszych w Polsce. Położony nad samą Brdą stanowi

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna wizytówkę kulturalną miasta. Przyjeżdżają

Tworzą ją trzy instytucje: Filharmonia

tu zespoły operowe z całego świata, by

Pomorska, Akademia Muzyczna i Zespół

wymienić słynny szwedzki balet współczesny

Szkół Muzycznych im. A. Rubinsteina. Jeżeli

Cullberg Ballet, Balet Bejarta z Lozanny,

chodzi o muzykę współczesną to nie można

zespoły z Kuby, Hiszpanii i wielu innych

zapomnieć o kultowym klubie Mózg, który

krajów. Nie dziwi więc fakt, że Bydgoski

co roku organizuje Mózg Festiwal – przegląd

Festiwal Operowy ściąga do Bydgoszczy

muzyki alternatywnej z całego świata.

sympatyków sztuki operowej z całej Polski.

Natomiast Klub Eljazz organizuje Jazz

Warto wspomnieć, że Bydgoszcz „operą stoi”

Festival, zapraszając do Bydgoszczy znanych

przez cały rok, gdyż wskaźnik frekwencji na

wirtuozów tej muzyki. Dla miłośników

spektaklach należy do najwyższych w Polsce.

cięższych brzmień idealnym koncertowym

W repertuarze przeważa tzw. wielki repertuar,

miejscem jest Estrada StageBar.

który publiczność kocha najbardziej, czyli La Traviata i Nabucco Verdiego, czy Tosca Pucciniego, ale nie brakuje także pozycji mało znanych, które rzadko wystawiane są przez inne teatry operowe w Polsce. Przykładem może być Mefistofeles Arrigo Boito czy Gioconda Amilcare Ponchiellego. Jak widać, nie bez powodu wybitny krytyk muzyczny Jerzy Waldorff pisał swego czasu, że Bydgoszcz to prawdziwe zagłębie muzyczne. Opera Nova

Muzyczny wizerunek Bydgoszczy dopełnia

Akademia

Muzyczna

im.

F. Nowowiejskiego, której najsłynniejszym absolwentem jest Rafał Blechacz – zwycięzca XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina. Koncerty studentów i pedagogów tej uczelni, jak choćby cykl „Akademia w zabytkach”, wpisały się na stałe do kalendarza kulturalnego miasta. Prawdziwym unikatem jest Dzielnica Muzyczna, jedyna tego typu w Polsce.

11 Bydgoszcz Jazz Festival

Bydgoszcz teatralna Nie bez przyczyny wybitny krytyk

Jeszcze dobrze nie umilkły działa, a ze

teatralny Adam Grzymała-Siedlecki wybrał

sceny już płynęło polskie słowo. Pierwszą

w 1922 roku Bydgoszcz jako miejsce do

powojenną

życia. W grodzie nad Brdą działał już od

Aleksandra Fredry, wystawiona 27 marca

1920 roku Teatr Miejski, w którym wówczas

1945 roku. Świadkowie wspominali, że kiedy

wybuchł wielki polski repertuar z dramatami

aktorzy zaczęli mówić kwestie fredrowskie,

Słowackiego i Wyspiańskiego na czele.

ludzie na widowni płakali. Dzisiaj bydgoska

Teatr miał wtedy jednoczyć Polaków, dawać

scena

im słowo polskie i uczyć patriotyzmu. To

z odbywającego się jesienią Festiwalu

właśnie Wanda Siemaszkowa, pierwszy

Prapremier, na którym pojawiają się teatry

dyrektor

podjęła

i krytycy z całej Polski. Festiwal jest bowiem

niemałe ryzyko wystawienia w teatrze oper

niepowtarzalną okazją do zapoznania się ze

i operetek, co miało na celu przyciągnięcie

współczesną dramaturgią światową. Właśnie

jak największej rzeszy publiczności. Jako

w Bydgoszczy obejrzeć można jeszcze

pierwszą w 1921 roku wystawiono Halkę

gorące dramaty w inscenizacji wybitnych

Stanisława Moniuszki. Przedstawienie to

reżyserów, których wizje albo zachwycają,

dowodzi jak bardzo na dobór repertuaru

albo

zarówno dramatycznego, jak i muzycznego

w Bydgoszczy stawia przede wszystkim na

wpływał wówczas tzw. czynnik patriotyczny.

współczesność i dialog z odbiorcą.

Teatru

Miejskiego,

premierą

teatralna

bulwersują

znana

była

jest

widzów. Teatr

Zemsta

głównie

Polski

Podobnie było po drugiej wojnie światowej.

„Wiśnowy Sad”, Teatr Polski

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna

Bydgoszcz plastyczna Muzeum

Okręgowe

im.

Leona

zwiedzających czeka ogromna kolekcja

Wyczółkowskiego posiada kilka obiektów

malarstwa

Przede

stanowi ponad 5 tys. prac najwybitniejszych

malowniczej

polskich twórców gromadzonych przez

mieści

się

całe dziesięciolecia. Warto też wspomnieć

m. in. Dom Leona Wyczółkowskiego, czyli

o interesujących zbiorach secesji, w których

muzealny budynek, w którym odtworzone

także specjalizuje się Muzeum.

różnych

wszystkim Wyspie

częściach na

miasta.

niezwykle

Młyńskiej.

Tutaj

współczesnego.

Kolekcję

Dom Leona Wyczółkowskiego

zostały wnętrza, w jakich na początku XX

O ile Wyspa Młyńska może być równie

wieku w pobliskim Gościeradzu, mieszkał

dobrze określana Wyspą Muzeów, to serce

patron bydgoskiego muzeum. Tutaj w całej

Bydgoszczy, czyli ulica Gdańska stoi pod

pełni podziwiać można piękno obrazów

znakiem sztuki współczesnej prezentowanej

i grafik Wyczółkowskiego oraz delektować

przez Galerię Miejską bwa. Powołana

się specyficzną atmosferą belle époque.

do życia w 1949 roku jako Biuro Wystaw

Tuż obok, w przestronnym budynku, tzw.

Artystycznych, miała za zadanie przybliżać

Czerwonym Spichlerzu, gdzie znajduje

dokonania bardzo licznego środowiska

się

plastycznego, zarówno samej Bydgoszczy,

Galeria

Sztuki

Nowoczesnej,

jak i Torunia. Niemniej jednak w bwa zdarzają się również wystawy artystów światowych, takich jak Andy Warhol, Pablo Picasso, Salvador Dali. Przy ul. Chocimskiej 5, znajduje się jedna z najstarszych prywatnych galerii w

Polsce.

Galeria

Autorska,

założona

w 1975 roku przez malarza Jana Kaję i grafika Jacka Solińskiego, jest prawdziwym ewenementem. Tutaj nie tylko odbywają się wystawy artystów wywodzących się z różnych środowisk i ośrodków, ale też wieczory

poezji,

spotkania

literackie,

spektakle, koncerty, wykłady. To tylko niektóre z adresów wartych zapamiętania,

pod

nimi

zapisana

jest piękna tradycja i równie ciekawa teraźniejszość. Ale takich adresów jest dużo więcej. Uważny wędrowiec na pewno odkryje je, spacerując pośród secesyjnych kamienic. Przestrzeń między nimi także wypełnia kultura, szczególnie latem. Festiwal Sztuki Ulicznej, czyli Buskers Festival, wpisał się już na stale w pejzaż miasta. Dzięki artystom dającym swoje przedstawienia na wyciągnięcie ręki, miasto zyskuje latem niepowtarzalną atmosferę.

Imprezy cykliczne:

[Kwiecień]

Bydgoski Festiwal Operowy, www.opera.bydgoszcz.pl Międzynarodowe wydarzenie kulturalne – prezentacja najciekawszych realizacji operowych i baletowych, wydarzenie o uznanej marce artystycznej i tradycji. Międzynarodowy Konkurs Młodych Pianistów Arthur Rubinstein in memoriam, www.konkurs-rubinstein.bydgoszcz.pl Pomysł zrodził się pod wpływem słów samego Artura Rubinsteina, który koncertując w nowo zbudowanej sali Filharmonii Pomorskiej, w roku 1960 powiedział: Macie wspaniałą salę koncertową, należałoby tu organizować koncerty międzynarodowe. Bydgoski Festiwal „Podróżnicy”, www.podroznicy.byd.pl Dwudniowe święto inspiracji podróżniczych i możliwość przeniesienia się w świat podróży.

[Maj]

Air Fair „Wszystko dla lotnictwa”, www.airfair.pl Konsolidacja

środowiska

lotniczego,

zarówno wojskowego jak i cywilnego. Okazja do nawiązania licznych kontaktów

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna pomiędzy przedsiębiorcami, producentami,

przypomnienie sylwetki popularnego

a także użytkownikami samolotów i sprzętu

piosenkarza i forma uczczenia jego pamięci.

lotniczego.

Bydgoski Festiwal Nauki, www.festiwal.ukw.edu.pl

[Czerwiec]

Ster na Bydgoszcz,

Impreza popularnonaukowa przedstawiająca

www.sternabydgoszcz.pl

w prosty i przystępny sposób najnowsze

Największe

osiągnięcia nauki i techniki.

w województwie kujawsko-pomorskim. Jest

święto

wodniaków

unikalnym przedsięwzięciem łączącym światy Europejska Noc Muzeów

żeglarzy, artystów i podróżników.

Głownym celem Nocy jest popularyzacja kolekcji muzealnych dla szerszej publicznosci.

Międzynarodowe Spotkania Artystów

Nocy towarzyszą wernisaże, warsztaty,

Ulicznych Bydgoszcz Busker Fest,

koncerty i pokazy.

www.buskerfest.pl Spotkanie międzynarodowej społeczności

Festiwal Pamięci Andrzeja Zauchy „Serca

wędrownych artystów zwanych „buskerami”.

Bicie”,

Na festiwal składają się koncerty, pokazy,

www.zauchafestiwal.pl

przedstawienia i happeningi prezentowane

Muzyczne przedsięwzięcie łączące pokolenia

na ulicach Bydgoszczy.

i pasje w jednym czasie i miejscu, a zarazem

Bydgoszcz Buskers Festival

[Wrzesień] Festiwal Prapremier www.teatrpolski.pl Festiwal Prapremier to ogólnopolski festiwal teatralny organizowany od roku 2002 przez Teatr Polski w Bydgoszczy. Jego program Bydgoskie Impresje Muzyczne

obejmuje prapremiery sztuk teatralnych. Jarmark Kujawsko-Pomorski,

Bydgoskie Impresje Muzyczne,

www.myslecinek.pl

czerwiec-lipiec,

Promocja smaków, tańców, muzyki i rzemiosła

www.bim.palac.bydgoszcz.pl

z całego regionu. Jarmark to także okazja

Międzynarodowe Spotkania Muzykującej

do degustacji regionalnych smakołyków

Młodzieży to festiwal gromadzący artystycznie

i festiwal wczesnojesiennych owoców i roślin

uzdolnioną młodzież z całego świata.

dla naszych ogrodów.

Drums Fusion, www.mck-bydgoszcz.pl

TehoFest – Święto Szlaku TeH2O

Podczas Festiwalu prezentują się wybitni

www.ludzieitechnika.pl

polscy perkusiści wraz z zaproszonymi do

Wydarzenie kierowane do bydgoszczan

ich formacji muzykami jazzowymi z Polski

szczególnie zainteresowanych przemysłową

i zagranicy.

historią miasta oraz miłośników industrialu

z innych części kraju.

Jedyny w Polsce cykl koncertów muzyki klasycznej

Bydgoski Festiwal Muzyczny oraz Musica

[Lipiec/Sierpień]

Rzeka Muzyki

[Październik]

na wodzie z udziałem międzynarodowych

Antiqua Europa Orientalis,

artystów. W scenerii Amfiteatru nad Brdą

październik-listopad,

w Bydgoszczy koncerty odbywają się w każdą

www.filharmonia.bydgoszcz.pl

niedzielę lipca i sierpnia. Publiczność może

Imprezy te należą do reprezentatywnych

posłuchać m.in. brzmień klasycznych, jazzowych

wydarzeń kulturalnych Polski Północnej

czy operowych w ramach wieczorów mających

i przez pół wieku swej działalności zapisały

na celu upowszechnianie tzw.„kultury wysokiej”.

się jako wiodąca kulturalna marka Regionu

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna Kujawsko-Pomorskiego.

sztuk wizualnych oraz performance.

Bydgoszcz Jazz Festival,

Camerimage, www.camerimage.pl

październik-listopad,

Międzynarodowy Festiwal Autorów Sztuki

bydgoszczjazzfestival.com.pl

Zdjęć

W czasie jedenastu edycji miłośnicy muzyki

największym i najbardziej znanym festiwalem

synkopowanej mogli usłyszeć gwiazdy

poświęconym sztuce autorów zdjęć filmowych.

Filmowych

CAMERIMAGE

jest

światowego jazzu, jak również artystów polskich i regionalnych.

Święto ulicy Gdańskiej

Plenerowa impreza, podczas której bawi się całe Śródmieście i korzysta z wielu

[Listopad]

atrakcji: rabatów w sklepach, spacerów

Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im.

z przewodnikiem, koncertów czy pokazów.

Ignacego Jana Paderewskiego, www.konkurspaderewskiego.pl

Obchody Święta Niepodległości,

Jest

www.bylot.pl

jednym

największ ych

międzynarodowych konkursów w Polsce,

Wydarzenie budujące tożsamość historyczną

odbywającym się w cyklu trzyletnim. Jego

Bydgoszczy,

celem jest uczczenie pamięci Paderewskiego,

mieszkańców miasta i regionu w inscenizacjach

wybitnego wirtuoza, kompozytora i polityka.

historycznych, wystawach, koncertach

poprzez

uczestnictwo

i imprezach towarzyszących, także sportowych. Muzyka u źródeł – Festiwal Muzyki Kameralnej, www.muzykauzrodel.art.pl Wyjątkowe wydarzenie artystyczne, które od 2009 roku przyciąga wielbicieli muzyki kameralnej. Gospodarzem koncertów jest zespół Barock Quartet. Mózg Festival, www.festiwal.mozg.pl W kręgu zainteresowań Mózg Festival znajdują się wszystkie formy muzyki współczesnej,

Filharmonia Pomorska ul. Andrzeja Szwalbego 6, tel. +48 52 321 04 67, www.filharmonia.bydgoszcz.pl

Przydatne adresy: Miejskie Centrum Kultury ul. Marcinkowskiego 12-14, tel. +48 52 32 55 540, www.mck.bydgoszcz.pl pon wt śr czw pt  10-20 10-20 10-20 10-20 10-20

pon wt  14-18 14-18

kasy: sob -

śr czw 14-18 14-18

pt 14-18

kasy: sob -

nd -

w dniu koncertu jedną godzinę przed i jedną godzinę po koncercie

nd -

W weekendy na godzinę przed biletowaną imprezą.

Pałac Młodzieży ul. Jagiellońska 27, tel. +48 52 321 00 81, www.palac.bydgoszcz.pl

Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy pl. Kościeleckich 6 , tel. +48 52 585 15 06, www.wok.bydgoszcz.com

Teatr Polski al. Mickiewicza 2, tel. +48 52 339 78 18, www.teatrpolski.pl kasy: 

pon wt śr czw pt 12-18 12-18 12-18 12-18

15-50 zł

sob -

nd -

15-35 zł

Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego ul. Grodzka 7 (Spichrze nad Brdą) oraz Wyspa Młyńska (Dom Leona Wyczółkowskiego, Galeria Sztuki Nowoczesnej, Europejskie Centrum Pieniądza i Zbiory Archeologiczne), tel. +48 52 585 99 66, www.muzeum.bydgoszcz.pl 

Opera Nova ul. Marszałka Focha 5, tel.+48 52 325 15 02, www.opera.bydgoszcz.pl kasy: pon wt śr czw pt  18-19* 15-18 15-18 15-18 18-19*

*tylko w dniach przedstawień 20-80 zł 20-50 zł

sob 15-18

nd 16-18:30

pon wt śr czw pt sob nd 10-17 10-17 10-19 10-17 11-17 11-17

pon  -

wt 9-16

śr 9-16

czw 9-18

pt sob nd 9-16 10-16 10-16

5 zł 3 zł do 16 lat/1zł przewodnik: 10 zł przewodnik zbiorczy: 30 zł soboty - wstęp bezpłatny

IV-IX X-III

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoszcz Kulturalna Exploseum ul. Bydgoskich Przemysłowców, www.exploseum.pl

Muzeum Kanału Bydgoskiego ul. Nowogrodzka 3, tel. +48 693 765 075, www.muzeumkanalu.pl



pon -

wt 9-17

śr 9-17

czw 9-19

pt 9-17

sob 9-17

nd 9-17

IV-X



pon -

wt 9-16

śr 9-16

czw 9-16

pt 9-16

sob 9-16

nd 9-16

XI-III

Zwiedzanie z przewodnikiem w określonych godzinach należy umawiać telefonicznie (tel. +48 883 366 056). Istnieje także możliwość samodzielnego zwiedzania (bez konieczności rezerwacji). 20 zł 15 zł 40 zł



pon wt śr czw pt sob nd - 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 -

wstęp bezpłatny

Muzeum Fotografii ul. Królowej Jadwigi 14, tel. +48 52 567 00 07, www.muzeumfoto.byd.pl 

pon -

wt 10-18

5 zł

śr 10-18

czw 10-18

pt 10-18

sob 10-15

nd -

3 zł

Muzeum Wodociągów Hala Pomp: ul. Gdańska 242, Wieża Ciśnień: ul. Filarecka 1, tel. +48 882 050 656, www.muzeum.mwik.bydgoszcz.pl pon  11-16

wt 11-16

5 zł

śr 11-16

2 zł

czw 11-16

pt 10-16

sob 13-17

nd 13-17

10 zł

Muzeum Wojsk Lądowych ul. Czerkaska 2, tel. +48 52 378 20 26, www.muzeumwl.pl 

Muzeum Fotografii

pon wt śr czw pt sob nd - 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 8:30-15:30 - 10-14

6 zł 4 zł 3 zł/os. przewodnik: 18 zł wtorek: wstęp bezpłatny

Muzeum Oświaty ul. Marii Skłodowskiej-Curie 4, tel. +48 52 342 65 90, www.muzeumoswiaty_bydgoszcz.republika.pl 

pon 8-15

wt 9-17

śr 8-15

czw -

pt 8-15

sob -

nd -

1 zł Muzeum Mydła i Historii Brudu ul. Długa 13-17, tel. +48 52 515 70 15, www.muzeummydla.pl pon  10-18

wt 10-18

śr 10-18

czw 10-18

pt 10-18

sob 10-18

12 zł 36 zł (dzieci do lat 3 bezpłatnie) Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja.

nd 10-18

Muzeum Mydła i Historii Brudu

Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” ul. Gdańska 5 (wejście od ul. Drukarskiej), tel. +48 52 322 01 87 

pon 8-20

wt 8-20

śr 8-20

czw 8-20

pt 8-20

sob 8-16

nd -

wstęp bezpłatny Zwiedzanie z przewodnikiem – grupy <15 osób 30 zł, – grupy >15 osób 2 zł od osoby. Wymagana wcześniejsza rezerwacja.

sob -

czw pt 9-15:30 9-15:30

pon 8-16

wt 8-16

śr 8-16

czw 8-16

pt 8-16

nd -

wstęp bezpłatny

sob -

Galeria Wspólna ul. Batorego 1/3, tel. +48 52 322 14 47, www.mck-bydgoszcz.pl pon wt  10-17 10-17

śr 10-17

czw 10-17

pt 10-17

wstęp bezpłatny

nd -

Obowiązuje wcześniejsza rezerwacja wstęp bezpłatny Wystawa w Galerii Miejskiej bwa

sob -

nd -

Biblioteka Bernardynów (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Witolda Bełzy) ul. Długa 39, tel. 52 339 92 02 śr 9-15:30

pon wt śr czw pt sob nd 10-18 10-18 12-20 10-18 11:30-16:30 11:30-16:30

10 zł 5 zł przewodnik – 10 zł (do godz. 15:00)



wstęp bezpłatny

pon wt  9-15:30 9-17



Galeria Sportu Bydgoskiego ul. Gdańska 163, tel. +48 52 588 08 39, www.galeria-sportu.pl

Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego ul. Berwińskiego 4, tel. +48 52 346 23 18 pon wt śr czw pt  10-16 10-16 10-16 10-16 10-16

Galeria Miejska bwa ul. Gdańska 20, tel. +48 52 339 30 50, www.galeriabwa.bydgoszcz.pl

sob -

nd -

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoskie Specjały eleganckie, rodzinne cukiernie i piekarnie, serwujące pyszne i zawsze świeże „szneki z glancem”, ptysie z parzonego ciasta czy leguminę. W domach rozkoszowano się

Bydgoskie Specjały

smakiem

konfekcji

czekoladowej

z Fabryki Cukrów i Czekolad „Lukullus” czy od Braci Tysler (obie po II wojnie światowej upaństwowiono,

połączono

nazwano

„Jutrzenka”, funkcjonuje ona pod tą nazwą do dziś). O świeże i pyszne drożdżówki pytajcie

Podczas pobytu w Bydgoszczy warto

o poranku w piekarni Katarzyny Erdmann

znaleźć czas na spróbowanie lokalnych

przy ul. Długiej 2 (ponad pół wieku tradycji

specjałów. Z pewnością każdy znajdzie coś

i piec piekarniczy pamiętający I wojnę

dla siebie: praliny, gęsinę, piwo warzone na

światową!) oraz w piekarni Bigońskich,

miejscu czy chleb z ziemniakami …

założonej w 1924 roku, przy ul. Gdańskiej 87.

Wystój

wnętrza

pamięta

okres

międzywojenny, w dekoracji odnajdziemy

Słodka historia

godło piekarzy – dwa gryfy trzymające

Zamiłowanie bydgoszczan do słodyczy

precla.

zaczęło się już przed I wojną światową. Co rusz w centrum miasta pojawiały się

Czy wiesz, że...

Istniejąca

Pisząc o słodyczach nie można zapomnieć o bydgoskich lodach. Od lat w wielu plebiscytach bydgoszczanie śnie

niemalże

polecają

jednogło-

lodziarnię

Cafe

Primo (ul. Gdańska 18- przesmyk prowadzący do Parku Kazimierza Wielkiego), ze szczególnym uwzględnieniem lodów o smaku bydgoskim.

Praliny i ciasta od Sowy od

1946

roku,

znana

bydgoszczanom, rodzinna firma cukiernicza „Adam Sowa” stała się jednym z częściej odwiedzanych przez turystów miejsc na „słodkiej” mapie miasta. To za sprawą słynących

niepowtarzalnego

smaku

ręcznie wytwarzanych pralin. Ich tajemnicą jest cieniutka warstwa czekolady, pod którą znajduje się aromatyczny, płynny ganasz (nadzienie). Mieszkańców i turystów przyciągają tu także ciasta i torty, w których

wytwarzaniu mistrzem był Feliks Sowa,

podstawą diety mieszkańców regionu stały

założyciel firmy. On właśnie, w 1962 roku

się tanie i ogólnie dostępne ziemniaki.

stworzył

Sprytne gospodynie szybko zauważyły,

pierwszy,

„sztandarowy”

dla

jego cukierni tort czekoladowy. Biszkopt

że

przekładany dżemem i polany w całości

ugotowanych i utartych kartofli zwiększa

mleczną czekoladą bił rekordy popularności.

liczbę wypiekanych bochenków i polepsza

Będąc w cukierni przy ul. Mostowej 5, można,

smak

przy filiżance kawy palonej pod marką „Sowa

w ten sposób jego trwałość i świeżość.

Caffé”, obejrzeć na reprodukcjach fotografii

Dziś jedynym zakładem, który kultywuje

Bydgoszcz sprzed stu lat.

dawne tradycje gospodarskie, jest bydgoska

dodanie

chleba.

ciasta

chlebowego

Dodatkowo

wydłużyły

piekarnia Murmiłło. Żytni chleb z ziemniakami ma chrupiącą,

złotobrązową

skórkę i miękkie wnętrze o

smaku

aromacie

pieczonych kartofli. Czas jego przygotowania to aż 22 godziny, a wypiekania 1,5 godziny. Dzięki swoim niepowtarzalnym cechom i długiej historii, chleb ten został wpisany na listę produktów Ministerstwa

Praliny z Cukierni Sowa

tradycyjnych Rolnictwa

i Rozwoju Wsi. Można go

Chleb z… ziemniakami Bochenek żytni z ziemniakami to

JD Spychalscy przy ul. Batorego 6 (będąc tam, warto też spróbować którejś z wyśmienitych szynek

robionych

tradycyjnymi

jedna z najstarszych receptur kulinarnych

metodami), w sklepie firmowym piekarni

z okolic Bydgoszczy. W dawnych czasach

Murmiłło

chleb wypiekano z mąki przetwarzanej we

w Zimmer Caffe Cukiernia & Kawiarnia przy

własnym gospodarstwie lub kupowanej

ul. Gdańskiej 7.

w młynie. Była ona dość droga. Tymczasem

kupić w regionalnych delikatesach mięsnych

przy

ul.

Sienkiewicza

60,

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoskie Specjały

Chleb z Piekarni Murmiłło

Czy wiesz, że... Przez wiele dziesięcioleci ustnie przekazywano recepturę chleba z kartoflami, aż doczekała się swojej pisanej wersji w 1831 roku

w „Nauce dla włościan”, a następnie w 1915 roku w „Nauce gotowania do użytku Ludu polskiego”

Gęsina

i trwała od wiosny do późnej jesieni, a uboju

Na Kujawach i Pomorzu od kilku lat

dokonywano właśnie przed 11 listopada.

zauważalny jest powrót do staropolskiej

W Świętego Marcina (opiekuna ptactwa,

tradycji jedzenia gęsiny. Nic dziwnego, skoro

szczególnie gęsi) jadano gęś pieczoną

region jest jednym z większych producentów

w całości, najczęściej na słodko (z owocami).

tego pysznego i niedocenianego mięsa.

Natomiast na zimę przygotowywano okrasę

Zainteresowanie

(siekane,

gęsiną

widoczne

jest

surowe

mięso

dojrzewające)

szczególnie w listopadzie, kiedy przypada

oraz półgęski (peklowane i wędzone piersi

dzień Świętego Marcina – 11 listopada.

gęsie). Te drugie zostały wpisane na listę

Termin nie jest przypadkowy, gdyż już

produktów

w XIX wieku hodowla gęsi była sezonowa

Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

tradycyjnych

Ministerstwa

Gęś pieczona z owocami, półgęsek, pasztet z gęsich wątróbek czy czernina są pysznymi potrawami, których można posmakować na „Gęsinowym Szlaku”:

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ

Piwo z lokalnego browaru Tradycje bydgoskiego piwowarstwa

restauracja „Weranda” w Hotelu

sięgają początków istnienia miasta. W XIV

Bohema,

wieku prawo do warzenia i sprzedaży piwa

restauracja „1921” w Hotelu Pod

przysługiwało każdemu z mieszczan,

Orłem,

właścicielowi parceli w obrębie murów

restauracja „Za Piecem”,

miejskich. Piwo z Bydgoszczy podawano

Warzelnia Piwa.

w karczmach od Wielkopolski po Bałtyk. W kolejnym stuleciu złoty trunek, ze względu na wyjątkowy smak, był jednym z sześciu w całym kraju, który eksportowano za granicę. Świetna koniunktura trwała do połowy XVII wieku. Oprócz browaru zamkowego istniały warzelnie przy zajazdach i karczmach. Na przełomie XIX i XX wieku w Bydgoszczy działało aż 13 browarów. Największy, browar Juliusza Strelowa przy ul. Ustronie, w 1920 roku osiągnął niewiarygodny wynik napełniania 1800 butelek na godzinę. Po wojnie majątek przedsiębiorcy upaństwowiono i tam właśnie rozpoczęła się produkcja słynnego piwa Kujawiak. Niestety, po świetności dawnych browarów niewiele pozostało. Jednak piwne

Czy wiesz, że... Polska

jest

producentem

gęsiny

tradycje Bydgoszczy godnie kultywuje,

największym w

Europie,

ale tylko 10% tego mięsa trafia na

rodzime stoły. Resztą rozkoszują się

głównie

sąsiedzi

zza

Piwa (ul. Poznańska 8), której tarasy ulokowane zostały w romantycznej Wenecji Bydgoskiej. Do wyboru są cztery rodzaje

zachodniej granicy. Gęś kołudzka

złotego trunku warzonego na miejscu:

drobiu,

z Bydgoszczy i Pszeniczne Młyńskie. Koźlak

to jedyna rdzennie polska odmiana wyhodowana

niedaleko

Bydgoszczy, w Kołudzie Wielkiej.

powstała w 2011, roku Regionalna Warzelnia

Pils Wenecki, Koźlak Bydgoski, Kasztelan to wyjątkowe, mocne i ciemne piwo typu

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoskie Specjały

Gęsina

bawarskiego (Bock), a wytwarzane jest

tylko w dwóch kadziach. Pijąc piwo warto

sezonowo - zimą. Ponoć ten właśnie trunek

rozkoszować się pięknym widokiem na całą

warzony przez średniowiecznych mnichów,

Wyspę Młyńską lub przejść się po wnętrzu

miał im umilać długi i ascetyczny czas

lokalu. Dla znawców piwa może okazać się to

postu. Z kolei nazwa Kasztelana

ekscytującą podróżą w czasie.

z Bydgoszczy wiąże się z pierwszą

W Sali Chmielowej znajduje się

pisemną wzmianką o mieście.

stała ekspozycja poświęcona

Kastelanus de Budegac, jeśli

historii

wierzyć zapiskom,

browarnictwa, pamiątkom

był

związanymi

założycielem

bydgoskiego

grodu nad Brdą.

uzupełniona

Będąc w Warzelni

zbiorem etykiet.

piwem, pokaźnym

warto pytać także o

piwo

ciemne

miodowe, jest

które

specjalnością

restauracji.

Wszystkie

wymienione wcześniej piwa nie zawsze są dostępne, gdyż ich

warzenie

odbywa

się

Wenecja Bydgosk a związana jest nie tylko z produkcją piwa, ale także z wyskokowymi trunkami. W jej rejonie, przy ul. Czartoryskiego 2-4, w latach 1827-1945, mieściła się destylarnia C.A. Franke, która

Czy wiesz, że... Legenda głosi, że w latach 70. XX

wieku

dowcipny

pracownik

browaru Kujawiak, podczas renowacji instalacji, podłączył rurę

z piwem wprost do rury wodo-

ciągowej. Mieszkańcy pobliskich ulic

mieli

więc

piwo

płynące

z kranów. I to przez pół dnia. Zamiast zgłosić awarię, napełniali

złotym trunkiem wszystkie dostępne naczynia.

dostarczała mieszkańcom Bydgoszczy i regionu słynne likiery czekoladowe i advocat (dzienna produkcja zakładów wynosiła 10 000 litrów czystego spirytusu). Ciepłą wodę z procesu rektyfikacji wykorzystywano w łaźni należącej do firmy. Najsłynniejszą wytwórnią likierów w Bydgoszczy była firma Leistikowa, ojca wybitnego malarza i grafika Waltera Leistikowa, współtwórcy „Berlińskiej Secesji”. U Carla Leistikowa, w aptece u zbiegu ul. Gdańskiej i Śniadeckich, zaopatrywano się w „Kujawską esencję żoładkową”.

Warzelnia Piwa

Poznaj Bydgoszcz | Bydgoskie SpecjaĹ&#x201A;y

MUSISZ ZROBIĆ 58

Musisz zrobić

Przystań Bydgoszcz

Wyrusz w rejs tramwajem wodnym 61 Przejedź się zabytkowym autobusem 62

Zrób sobie mydło 63

Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy 64

Znajdź 18. Południk 68

Odpocznij w Myślęcinku 66

Rozszyfruj skrót TeH2O 69

Musisz zrobić | Wyrusz w rejs tramwajem wodnym Kiedy:

Tramwaje

wodne

kursują

w sezonie letnim (od maja do września) codziennie, kilka razy w ciągu dnia (rozkład

Wyrusz w rejs tramwajem wodnym

jazdy dostępny na stronie: www.zdmikp. bydgoszcz.pl w zakładce Bydgoski Tramwaj Wodny). Przed planowaną wycieczką warto sprawdzić dostępność na wybrany dzień, bowiem zdarzają się rezerwacje grupowe: tel. +48 52 582 27 64

Gdy będziesz w Bydgoszczy, nie musisz obawiać się nudy. Tu atrakcji jest bez liku, a jedyne, o co możesz się martwić, że zabraknie Ci czasu na poznanie wszystkich z nich. „Słonecznik” na tle Opery Nova

Słoneczny rejs

Gdzie: Główny przystanek tramwaju

Bydgoszcz najpiękniej prezentuje się

wodnego zlokalizowany jest na Rybim

od strony rzeki. Zrewitalizowana Wyspa

Rynku. Tam znajduje się aktualny rozkład

Młyńska, odnawiane bulwary nad Brdą,

rejsów oraz informacje na temat tras, które

zabytkowe urządzenia hydrotechniczne na

mogą ulegać zmianom, w zależności od

Kanale Bydgoskim najlepiej poznać podczas

sytuacji na drodze wodnej.

rejsu tramwajem wodnym. Słonecznik I i II to nowoczesne i ekologiczne, bo napędzane

Cena:

energią słoneczną jednostki, które na pokład

Słoneczniki:

zabrać mogą 28 osób. W weekendy pływa

również zabytkowy holownik do barek M/S

MS Bydgoszcz:

Bydgoszcz, który przeżywa „drugą młodość”.

5 zł 8 zł

2,50zł 4 zł.

dzićcje! w a r Sp zerwa re

Przejedź się zabytkowym autobusem

Kiedy: w sezonie wakacyjnym (lipiecsierpień) od rana do wieczora. Aktualny rozkład i schemat tras dostępny jest na www. zdmikp.bydgoszcz.pl w zakładce Rozkład Jazdy (rozkład jazdy na linie specjalne

Tym, którzy lepiej czują się na lądzie,

dostępny jest tylko w sezonie).

niż na wodzie, Bydgoszcz oferuje wycieczki zabytkowym, stuletnim tramwajem typu Herbrand lub Czerwoną eNką z lat 60. XX wieku. Natomiast miłośnicy klimatu PRL z pewnością ucieszą się na myśl o przejażdżce „Ogórkiem”, czyli nieśmiertelnym Jelczem 043. Autobusy marki Jelcz, zwane potocznie „Ogórkami” kursują na dwóch trasach. Główny przystanek „Ogórka” znajduje się przy Starym Rynku i oznaczony jest słupem informacyjnym w stylu retro. Zabytkowe

Zabytkowy „Ogórek”

tramwaje natomiast rozpoczynają swój bieg na Babiej Wsi i w Myślęcinku. Stare bimby (tramwaje) „Herbrand” oraz Czerwona eNka kursują na specjalnej linii turystycznej Nr 10 z Babiej Wsi do Lasu Gdańskiego (Myślęcinek). Szczególną frajdą dla dzieci jest przejazd wyprodukowanym w Kolonii w 1898 roku Herbrandem z

odkrytymi

balkonami

w stylizowany strój motorniczym.

Cena:

ubranym

3 zł

1,50 zł

Czy wiesz, że... Jelcze,

którymi

odbywają

się

przejażdżki, pochodzą z Muzeum Komunikacji obok

Nakła

elementami

nad

Paterku

Notecią)

scenografii

(wieś były

wielu

polskich filmach, np. Różyczka czy Mała Moskwa.

eekendy! Tylko w w

Musisz zrobić | Zrób sobie mydło prania, Persil czy Cypisek, powstały właśnie w Bydgoszczy. Wizytę w Muzeum rozpoczyna się od umycia rąk w balii. Następnie przechodzi

Zrób sobie mydło

się do sali warsztatowej, gdzie mydlarki uczą krok po kroku, jak wykonać swoje własne pachnące mydełko. Po warsztatach, uczestnicy zwiedzają zakątki zaskakującego muzeum. Kiedy: Muzeum otwarte jest przez cały tydzień od 10:00 do 18:00. Przed planowaną wizytą warto zajrzeć na stronę www.muzeummydla.pl

sprawdzić

rezerwacje na wybrany termin. Pokazy W Bydgoszczy działa jedyne na świecie

odbywają się co półtorej godziny.

Muzeum Mydła i Historii Brudu. Jest to brudu i mydlarstwa, które mają wielkie

Umó na zwić się wied zanie !

Gdzie: ul. Długa 13,

interaktywna podróż przez dzieje czystości,

www.muzeummydla.pl

związki z Bydgoszczą. W grodzie nad Brdą pierwszy Zakład Produkcji Mydeł i Świec powstał już w XVIII wieku przy dzisiejszej ul.

Cena:

12 zł

36 zł (obejmujący do 5 osób)

Warmińskiego, a słynne do dziś proszki do

Bydgoskie mydełka

Czy wiesz, że... Najstarsze zapiski o bydgoskich kąpielach pochodzą z XIV wieku i

dotyczą

drewnianej

znajdującej

się

łaźni,

Wyspie

(Łaziebnik),

zwany

Młyńskiej. Prowadził ją Tomasz Balneor

Plugawym,

wiązać

się

mogło z pracą, jaką wykonywał (wyrywanie zębów, golenie głów, upuszczanie łaźni).

krwi,

sprzątanie

została przeznaczona na wielowątkową, interaktywną muzealną ekspozycję. Druga zaś, jako trwała ruina daje obraz piętna, jakie

Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy

odcisnął czas na budynkach oraz utrwala ich oryginalny wygląd. Wizyta w Exploseum to spora dawka wiedzy o technice wojennej, a wędrówka przez jego liczne, mroczne i betonowe korytarze z pewnością na długo zapadnie w pamięć. Kiedy:

Indywidualne

zwiedzanie

w sezonie letnim jest możliwe wt-niedz od Tajemnica przez w

ponad

Puszczy

niebezpiecznych 50

lat

skrywana

Bydgoskiej.

Tylko

ruin

9-17, czwartek do 19:00 w sezonie zimowym

była

wt-niedz 8-16. Dobrze

starsi

mieć

sobie

mieszkańcy, pamiętający czasy II wojny światowej, wiedzieli, że kilka kilometrów

z dysfunkcjami (organizacja zwiedzania po

od działających zakładów chemicznych

uprzedniej rezerwacji).

powstającego

parku

przemysłowego Gdzie:

znajduje się miejsce nieludzkiej pracy ponad

Muzeum

40 000 pracowników przymusowych byłego DAG Fabrik Bromberg.

na skraju Puszczy Bydgoskiej, w pobliżu

2008

roku

przekształceniu

podjęto części

decyzję terenu

Bydgoskiego

obrzeżach

jest

położone

Parku

Technologicznego,

ul.

miasta,

PrzemysłowoAlfreda

Nobla.

w muzeum. Z kilkuset budynków, należących

Najłatwiej dotrzeć tam samochodem. Do

w latach 1939-1945 do potężnego koncernu

celu wiodą tabliczki z oznaczeniami. Można

zaopatrującego III Rzeszę w nitroglicerynę,

również skorzystać z komunikacji miejskiej.

trotyl i proch bezdymny, zabezpieczono

Do Exploseum dojeżdża autobus linii 68E.

kilkanaście połączonych tunelami. Tworzą one dwie bliźniacze linie NGL – Betrieb, czyli linie produkcji nitrogliceryny. Jedna z nich

Cena:

wygodne

obuwie. Obiekt jest dostosowany dla osób

20 zł

15 zł

40 zł

Musisz zrobić | Poznaj wybuchową historię Bydgoszczy

Czy wiesz, że... Osoby

pracujące

DAG

Fabrik

Bromberg

przy

produkcji

nitrogliceryny miały kontakt z substancjami silnie toksycznymi. Z tego powodu ich włosy i paznokcie zmieniały kolor na pomarańczowy lub rdzawoczerwony. Do dziś starsi mieszkańcy wspominają, że nazywano ich „kanarkami”.

Exploseum - tunel technologiczny

m. ie z przewodnikie an dz ie zw na ę si Warto umówić E Dojazd autobus 68

dolinie. Ciekawostką parku jest górski wodospad znajdujący się w Alpinarium. Warto też odwiedzić Ogród Zoologiczny, w którym można zobaczyć takie okazy jak: niedźwiedzie, wilki, borsuki, lamy, lemury czy małpy, oraz odwiedzić unikatowe Akwarium i

Odpocznij w Myślęcinku

Terrarium. Miłośnicy sportów wodnych mogą skorzystać tutaj z wyciągu w Wakeparku. Myślęcinek jest również świetnym miejscem, żeby zorganizować piknik a na plaży nad jednym ze stawów można skorzystać ze stanowisk grillowych. Zimową atrakcją jest stok narciarski z wyciągiem.

Będąc w Bydgoszczy warto chwilę

Kiedy: Leśny Park Kultury i Wypoczynku

odetchnąć i zrelaksować się, korzystając

jest otwarty cały rok, jednak poszczególne

z atrakcji i przestrzeni Leśnego Parku Kultury

jego atrakcje działają w zależności od sezonu.

i Wypoczynku Myślęcinek. Jest to największy park miejski w Polsce o powierzchni 830

Gdzie: Myślęcinek jest nieco oddalony

hektarów. Oddalony jest od ścisłego centrum

od centrum miasta. Do parku wybrać się

miasta zaledwie o 5 km.

można samochodem (parking przy pętli

W parku nie zabraknie atrakcji zarówno dla najmłodszych, jak i dla starszych.

Ogrodzie Fauny Polskiej).

W okresie letnim skorzystać

Niezmotoryzowani skorzystać

można z atrakcji lunaparku,

mogą z komunikacji miejskiej,

Zaginionego Świata

wybierając autobus nr 52,

(park dinozaurów)

który kursuje co godzinę z centrum

oraz Makroświata

miasta (np. z Ronda Jagiellonów) do

(park

wielk ich

owadów).

przystanku przy Ogrodzie Fauny

Dużą

Polskiej lub pojechać tramwajem nr 1

uciechą dla młodzieży będzie

park

linow y

z tyrolką czy skatepark. Dorośli z pewnością docenią piękno Ogrodu Botanicznego, położonego w malowniczej

tramwajowej lub dalej, przy

lub 2 w kierunku Las Gdański (ostatni przystanek tramwaju).

Musisz zrobić | Odpocznij w Myślęcinku

PROM

ENAD A PAR

KOWA

8 1 2 3 4 5 6

Cena:

aktualne

uprawniając ych

ceny

biletów

7 8

korz ystania

z atrakcji znajdują się na stronie parku:

www.myslecinek.pl.

Czy wiesz, że... Przed II WŚ dobra myślęcińskie

należały do zamożnej i szanowanej

rodziny Weynerowskich, znanych

11 12 13 14 15 16 17

Ogród Botaniczny Ośrodek Rekreacji Konnej Ogród Zoologiczny Zaginiony Świat Plac Zabaw Makroświat Muzeum Ziemi Park Linowy Miasteczko Ruchu Drogowego Stok Narciarski Ośrodek Edukacji Ekologicznej Wypożyczalnia sprzętu sportowego Bydgoskie Centrum TargowoWystawiennicze Wakepark Plaża Skatepark Pole Golfowe

producentów obuwia marki „Leo” (s. 108). Bydgoszczanie chętnie przyjeżdżali tu „po fajrancie”, czyli w piątek po pracy, by pospacerować,

napić się piwa z małego browaru „Myslecinek Brauerai”, czy też „pobumelować” na trawie.

i 2 j nr 1 tramwatobus 52 ) lub au ek Podkowa (kierun

Hotelu Ratuszowym (ul. Długa 37), gdzie z inicjatywy Bractwa 18. południka znajduje się tablica z jego oznaczeniem. Kolejne ślady południka znajdziemy na Starym Rynku, tuż obok Pomnika Walki i Męczeństwa, potem biegnie on do ul. Marszałka Focha,

Znajdź 18. Południk

E. Warmińskiego, Sienkiewicza, Wileńskiej i dalej w kierunku dzielnicy Bocianowo. Przy

wytyczaniu

linii

jego

przebiegu

najlepiej posłużyć się GPS-em. Warto też

odwiedzić

miejsca

upamiętnienia

przebiegu zagadkowej „osiemnastki”: Glob na postumencie przy Białym Spichrzu na Co łączy Bydgoszcz z Dubrovnikiem, Sztokholmem czy Kapsztadem? Przez te właśnie miasta przebiega 18. południk długości geograficznej wschodniej. Jego wyjątkowość polega na tym, że pomagał kartografom opracowywać mapy płaskie. Południk

najłatwiej

odnaleźć

przy

Wyspie Młyńskiej (niegdyś sądzono, że południk przechodzi również przez Wyspę Młyńską) oraz obelisk z kulą i wizerunkiem statku przy Śluzie Miejskiej Nr 2. Wskazówka: Szukając 18. południka warto spróbować swoich sił w popularnym geocachingu i odnaleźć ukryty „skarb”. Więcej ten

informacji

temat

www.geocaching.com www.opencaching.pl

stronie: lub –

„Poszukiwania 18. Południka”

Obelisk symbolizujący 18. Południk

Musisz zrobić | Rozszyfruj skrót TeH2O

Szlak Wody, Przemysłu i Rzemiosła TeH2O, pierwszy szlak tematyczny w Bydgoszczy, łączy historię piętnastu miejsc wpisanych w przestrzeń miasta związanego z wodą. Każda

Rozszyfruj skrót TeH2O

z opowieści splata ze sobą losy bydgoszczan –

rzemieślników,

przedsiębiorców,

społeczników – z rozwojem lokalnego przemysłu

rzemiosła.

Nie

sposób

zaprzeczyć, że największy potencjał miasta stanowią, niezmiennie, jego ludzie.

Obiekty Szlaku TeH2O:

• • • • • • • • • • • • • • •

Exploseum, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Spichrze nad Brdą, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Wyspa Młyńska Kanał Bydgoski Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy, Wieża Ciśnień Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy, Hala Pomp Muzeum Mydła i Historii Brudu Muzeum Fotografii w Bydgoszczy, Wyższa Szkoła Gospodarki Warzelnia Piwa Bydgoszcz Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem” w Bydgoszczy Muzeum Kanału Bydgoskiego im. S. Malinowskiego Introligatornia Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy Dawna Gazownia Miejska – Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o., Zakład w Bydgoszczy Fabryka Obrabiarek do Drewna Sp. z o.o. Barka Lemara, Miejskie Centrum Kultury

www.ludzieitechnika.pl

MUSISZ

ZOBACZYĆ 70

Musisz zobaczyć

Wieża Ciśnień

Bydgoszcz z Wieży Ciśnień 73

Wyspa Młyńska 76

Kanał Bydgoski 77

Łuczniczka 80

Przechodzący przez Rzekę i Spichrze nad Brdą 83

Katedra Bydgoska 79

Pan Twardowski 82 Fontanna „Potop” 84

Barka Lemara 85

Musisz zobaczyć | Bydgoszcz z Wieży Ciśnień z obiektów Muzeum Wodociągów (druga część Muzeum znajduje się w Zabytkowej Hali Pomp przy ul. Gdańskiej 242). Jej wnętrze kryje ekspozycję opowiadającą o dziejach

Bydgoszcz

z Wieży Ciśnień

lokalnych wodociągów i kanalizacji. Zgromadzono tutaj dokumenty, fotografie, elementy wyposażenia dawnych łazienek i toalet, a nawet wydobyte w trakcie prac archeologicznych, fragmenty drewnianych rur pierwszego wodociągu z XVI wieku. Po zapoznaniu się z industrialną

W 1900 roku, na obecnym Wzgórzu

wystawą, wąskimi, krętymi schodami

gen. Henryka Dąbrowskiego, najwyżej

wchodzimy na taras widokowy, z którego

położonym miejscu względem ujęcia wody

podziwiać można niepowtarzalną panoramę

w Lesie Gdańskim, oddano do użytku wieżę

całej Bydgoszczy. Jej szczegóły poznać można

ciśnień (proj. Franz Marschal). Pełniła ona

dzięki lunetom osadzonym na balustradzie.

ważną funkcję w nowoczesnym systemie

U podnóża wieży rozpościera się

wodociągowym Bydgoszczy. W nieco

park im. Henryka Dąbrowskiego, a ponad

przysadzistej, cylindrycznej wieży mieścił

wierzchołkami drzew odnajdujemy sylwety

się zbiornik wyrównawczy, który przez 90 lat

wszystkich charakterystycznych obiektów

zapewniał właściwe ciśnienie wody w sieci

Bydgoszczy.

tak, aby w godzinach jej zwiększonego poboru, bez problemu docierała do odbiorców. Wieża otrzymała neogotycką, ceglaną elewację, podkreśloną tynkowanymi detalami. Bryłę tego przemysłowego obiektu (o wysokości 45 metrów) architekt wzbogacił o ogólnie dostępną galerię widokową, która była wielką atrakcją. Roztaczał się z niej widok na całe miasto. Niestety, taras zamknięto po 1945 r. i ponownie udostępniono dopiero w 2012 r., po zakończeniu prac renowacyjnych i adaptacyjnych, związanych z przekształceniem wieży ciśnień w jeden

Wnętrze Wieży Ciśnień

Musisz zobaczyć | Bydgoszcz z Wieży Ciśnień

Z drugiej strony potężne, główne koryto Brdy Górnej z sylwetami dostojnej Katedry oraz Opery Nova. Dzięki rewitalizacji miejsce to stało się najchętniej odwiedzanym zakątkiem

Wyspa Młyńska

miasta. Tu znajdziemy nowocześnie wyposażone historyczne budynki muzeum, przystanek tramwaju wodnego, przystań jachtową, plac zabaw, amfiteatr, wiele ścieżek rowerowych i pieszych, a nawet plażę, tuż obok rozłożystego trawnika, na którym bydgoszczanie chętnie wylegują się na kocach. W dawnych spichrzach i młynach znalazły swoje miejsce ekspozycje bydgoskiego

Wyspa Młyńska to zielone serce

Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego. Pięknie

Bydgoszczy, enklawa w samym centrum

zaadaptowany został również spichrz ziarna

miasta. Wytchnienie dają park, aleje

workowanego z połowy XIX wieku w budynku

starych drzew, duże place trawników, alejki

przy ul. Mennica 1, gdzie dziś znajduje się

z ławeczkami, szum gwałtownie spadającej

stylowa restauracja. Budynek przy ul. Mennica

wody na jazie i przepuście. Dookoła woda.

6, po starannych pracach adaptacyjnych

Od strony Starego Miasta szybka, nerwowa

i konserwatorskich, przeznaczono na Centrum

Brda Młynówka ze ścianą Bydgoskiej Wenecji.

Pracy i Przedsiębiorczości.

Czy wiesz, że... D z i s i e j s zy

obszar

W ys py

Młyńskiej przetrwał w kształcie zapamiętanym sprzed niemal dwóch

wieków, a we fragmentach nawet

z czasów znacznie wcześniejszych. Projekt przywrócenia tego terenu

mieszkańcom spotkał się z dużym uznaniem w Polsce, a jego realizacja została

nagrodzona

wyróżnieniami Wyspa Młyńska

rangi

i międzynarodowej.

licznymi

krajowej

Musisz zobaczyć | Kanał Bydgoski w transporcie wodnym. Między innymi spławiano nim większość drewna z Rosji

Kanał Bydgoski

i Królestwa Kongresowego do Cesarstwa Niemieckiego. Dzięki niemu rozwijał się handel i przemysł, zwłaszcza drzewny, maszynowy i meblarski. Na przełomie XIX i XX w. kanał obsługiwało blisko 3000 flisaków, pracujących dla największego armatora Lloyda Bydgoskiego. Ponadto, kanał w obrębie miasta i terenów podmiejskich od lat 40. XIX w. wpłynął na rozkwit życia towarzyskiego,

To wielka, hydrotechniczna myśl

związanego z zakładanymi w jego sąsiedztwie

podjęta za czasów Królestwa Polskiego, i

dopracowana

zrealizowana

tuż

I rozbiorze Polski w latach 1773-1774 za panowania Fryderyka II, władcy Prus. Kanał Bydgoski o długości 26,77 km, zbudowany został w 18 miesięcy, siłami blisko 10

tysięcy

okupiony

robotników,

życiem

około

2000 spośród nich. Połączył Bydgoszcz z Nakłem nad Notecią, ale przede wszystkim scalił

dorzecza

Kajakarze przepływający przez Śluzę Miejską

Wisły

i Odry w oparciu o ich dopływy. Tym samym stworzono planowaną od XVI w. i bardzo

kompleksami restauracyjno-rozrywkowymi. W

bliskim

sąsiedztwie

Starego

ważną pod względem gospodarczym,

Miasta, naprzeciwko gmachu Opery Nova,

śródlądową drogę wodną, która stała

rozpoczynamy spacer po Parku nad Starym

się konkurencyjna dla szlaku morskiego

Kanałem. Tu, po północnej stronie Mostów

przez Gdańsk. Od chwili uruchomienia

Solidarności, przy ul. Karola Marcinkowskiego

kanał był systematycznie modernizowany

zobaczymy Śluzę Miejską (obecna z lat 1908-

i remontowany. Odegrał ogromną rolę

1912) oraz dom nr 2 związany z Królewską

Inspekcją Robót Wodnych. Stąd kierując się

wiązy, buki, wodolubne olchy czarne. Tutaj

na zachód, przechodzimy ul. Marszałka Focha

z terenem nad kanałem sąsiaduje najstarsza

i przez Rondo Grunwaldzkie, zbudowanymi

bydgoska nekropolia – Cmentarz Starofarny,

kosztem zasypanego koryta kanału, aż do ul.

założony w 1806 r. Następnie na wysokości

Nakielskiej. Na wysokości klasycystycznego

IV śluzy Kanał przecina ul. Wrocławska, przy

budynku przy ul. Marszałka Focha 25

której przetrwała część reprezentacyjnych

(w latach 1836-1920 była to rezydencja

zabudowań eleganckich lokali z salami

prezydentów Regencji w Bydgoszczy)

balowo-koncertowymi. Od tej śluzy zaczyna

znajdowała się II śluza, a dalej, naprzeciwko

się najpiękniejsza część nadkanałowej

obecnego Zespołu Szkół Mechanicznych

promenady, z parą pływających fontann

przy ul. Świętej Trójcy 37, kamienny most

i łabędzią wyspą, następnie V śluza i kolejna

łączący brzegi kanału. Pamiątką po części

przy ul. Bronikowskiego. Za nią rozpoczyna

zasypanego kanału pozostają, między innymi,

się właściwy żeglowny kanał, którym

czarne topole rosnące przy zjeździe do kina.

popłyniemy do Noteci (droga wodna E-70),

Dalej zaczyna się, nieczynny dla żeglugi,

albo przez śluzę Czyżkówko Brdą w stronę

Stary Kanał Bydgoski. Wzdłuż niego ciągną

Zalewu Koronowskiego, bądź w drugą stronę

się planty z pięknymi okazami starodrzewu

w kierunku Wisły.

– czarne topole, kasztanowce, dęby,

Czy wiesz, że... Do

1970

roku

miejscu

dzisiejszego

Ronda

Grunwaldzkiego płynął Kanał Bydgoski, nad którym przebiegał kamienny most Władysława IV, łączący

ulicę Świętej Trójcy z ulicą Grunwaldzką. W pobliżu mostu znajdowała się, obecnie nieistniejąca, III śluza.

Park nad Starym Kanałem Bydgoskim

Musisz zobaczyć | Katedra Bydgoska najlepiej

gospodarczym

aspiracjom

miasta. Świątynia posiada formę gotycką. Ceglana, halowa, trójnawowa, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium i kwadratową wieżą od południa. Od zachodu przylega

Katedra Bydgoska

piętrowa

kruchta

podcieniem.

znajduje się wejście główne do kościoła z renesansowymi drzwiami dębowymi, ozdobionymi herbami i inicjałami cechów oraz

mieszczan

bydgoskich.

Wnętrze

Bydgoska Fara w 2004 roku, dekretem Ojca Świętego Jana Pawła II, została podniesiona do rangi katedry Diecezji Bydgoskiej. Jednak dla dziesiątków pokoleń bydgoszczan przez wieki była ich jedynym i najważniejszym kościołem miejskim. Przed jej budową istniały wcześniejsze kościoły: św. Idziego i kaplica zamkowa, ale wówczas, kiedy powstawały Bydgoszcz nie była jeszcze miastem. W 1346 roku, zaraz po lokacji miasta, przystąpiono do budowy kościoła miejskiego w najbliższym sąsiedztwie rynku i ratusza tak, jak nakazywała średniowieczna tradycja.

Bydgoska

była drewniana.

Fara

początkowo

Po pożarze świątyni

zdecydowano się na budowę okazałego murowanego

gotyckiego

kościoła.

Budowa trwała od 1466 do 1502 roku. Na patronów fary wybrano św. Mikołaja i św. Marcina, którzy, mając pod swą pieczą handel i liczne rzemiosła, odpowiadali

Katedra Bydgoska

zaskakuje

niezwykłym

bogactwem

koloru, nie tak częstym w regionach północnej Polski. Polichromie pochodzą z 1922-1925 roku i są autorstwa Henryka Nostitz-Jackowskiego. Jednak w Katedrze najważniejszym zabytkiem sztuki, a zarazem obiektem obdarzonym szczególnym kultem religijnym, jest Madonna z Różą.

Obraz

z ołtarza głównego jest tym, co przykuwa najbardziej uwagę wiernych oraz turystów. Jest to późnogotycki obraz Madonny z Dzieciątkiem, która w drugiej ręce trzyma

Czy wiesz, że... Na

koszu

wytłoczony

rynny w

znajduje

blasze,

się,

niewielki

orzełek w koronie. Jako jedyny w

By d go s zc zy

niezauważony

przez

p r z et rw a ł Niemców

czasy okupacji, kiedy to niszczono ws z e l k i e

z n ak i

zw i ą z a n e

z państwem polskim. Tu przychodzili

bydgoszczanie, zwłaszcza młodzi, by potajemnie oddawać honory godłu Państwa.

różyczkę.

„Łuczniczki”, wyniesiony do roli jednego z symboli Bydgoszczy, stoi w kameralnym miejscu vis à vis Teatru Polskiego w parku im. Jana Kochanowskiego. Posąg pięknej sportsmenki (175 cm wzrostu), o klasycznych proporcjach, był jednym z ostatnich dzieł berlińskiego artysty Ferdynanda Lepckego (1866-1909)

Rzeźba Łuczniczki

stworzonym zapewne w 1908 r. Posąg prezentowany na wystawach w Berlinie i Monachium zbierał pochlebne recenzje. Bydgoszczanie

podziwiali

rzeźbę,

gdy

wiosną 1910 r. jej zminiaturyzowaną wersję pokazano na wystawie w Bydgoszczy. Wywołała ona tak pozytywne reakcje, że powstał zamysł nabycia kopii posągu

Niegdyś stała na placu Teatralnym, na

dla miasta. Ostatecznie zamożny bankier

skwerze obok nieistniejącego już Teatru

żydowskiego pochodzenia Louis Aronsohn

Miejskiego, budząc oburzenie, co bardziej

postanowił, że kupi oryginał. I tak też uczynił.

pruderyjnych bydgoszczan. Dziś posąg

„Łuczniczka” przybyła do Bydgoszczy w 1910

Musisz zobaczyć | Rzeźba Łuczniczki

„Łuczniczka”

roku i 18 sierpnia, w dniu 60. urodzin jej

Czy wiesz, że...

nabywcy, została uroczyście odsłonięta,

by cieszyć swą artystyczną formą i urodą kolejne pokolenia bydgoszczan i zachwycać turystów. Plotki głoszą, że do posągu miała pozować była przyjaciółka fundatora, inne pogłoski mówią, że to była jego córka. Gdy

stanęła

centrum

miasta,

rozpoczęła się batalia o przeniesienie „gorszącej” figury w mniej eksponowane

Bydgoszczy

oryginalna

rzeźba

znajduje

się

„Łuczniczki”,

ale nie jest ona jedyna, bowiem posiadaniem kopi tego wybitnego dzieła

F. Lepckego

szczyci

się:

Berlin, Coburg, Heringsdorf oraz Wilhelmshaven. Natomiast bydgoski

pomnik w l. 30. XX w. pragnął dla swojego miasta odkupić prezydent Poznania Cyryl Ratajski.

miejsce (między innymi aktywnie zabiegała

strzec nowego teatru, zawsze gotowa do

o to słynna aktorka Pola Negri). Jednak

wypuszczenia strzały.

wszelkie starania o usunięcie „Łuczniczki” z pl. Teatralnego kończyły się fiaskiem, aż

W 2013 roku z okazji 667 urodzin miasta

do momentu, kiedy uznano jej sąsiedztwo

pod Operą Nova stanął kolejny pomnik

za nieodpowiednie dla przyszłego pomnika

łuczniczki, który stał się symbolem rozwoju

Wdzięczności Bohaterom Armii Czerwonej.

i zmian zachodzących w Bydgoszczy. Jest

Ten nie powstał w planowanym miejscu na

to współczesna wariacja na temat symbolu

pl. Teatralnym, ale „Łuczniczka” w 1960 r.

Bydgoszczy, jakim jest stateczna „Łuczniczka”

przeniosła się, aby, jak kiedyś starego, teraz

z Parku Jana Kochanowskiego.

przyjeździe do miasta, Mistrz skierował swoje kroki do gospody „Zgorzelec”, gdzie, wraz ze swoim sługą Maćkiem i diabełkami –

Smołką

Węgliszkiem,

mieszkali

i przyjmowali interesantów. Gdy po mieście rozeszła się wieść, o tym, że Mistrz zna sztuki

Pan Twardowski

magiczne, nie było chwili, w której jakiś szlachcic albo mieszczanin nie przyszedł z prośbą o radę, czy pomoc. Jednym z nich był Burmistrz, który będąc już sędziwym starcem, miał bardzo młodą żonę, za którą w niczym nie mógł nadążyć. Zwrócił się

Codziennie o godzinie 13:13 i 21:13 otwiera się okno w szczycie kamienicy przy Starym Rynku 15 i w oparach dymu, zanosząc

się

nieziemskim

śmiechem,

wyłania się postać imć Twardowskiego. Według legendy Twardowski przybył do miasta na kogucie (inne podania mówią, że dotarł na Stary Rynek na krześle). Po

z prośbą do Pana Twardowskiego, żeby go odmłodził. Mistrz z pomocą diabłów przygotował wywar z magicznych ziół, w którym wykąpał starca. Ten po kilku godzinach, spędzonych w kotle, wyszedł z niego bardzo odmłodzony. Niestety, po powrocie do domu, nie został rozpoznany ani przez żonę, ani przez nikogo ze służby.

Czy wiesz, że... W miejscu kamienicy, w której gościł Pan Twardowski, w 1910 r.

jej ówczesny właściciel- Leo Brückmann, wybudował

nowoczesny dom handlowy, który zajmował powierzchnię około 4000 m2. Na klientach robił wrażenie jasnymi, przestronnymi wnętrzami i oferował towary dobrej

jakości w niskich cenach. Po I wojnie światowej

mieścił się tu Dom Konfekcyjny działający jako filia

Towarzystwa Akcyjnego z Poznania. Następnie od 1928 r.

był tu dom handlowy Braci Mateckich, w którym chętnie

ubierały się nie tylko bydgoskie elegantki zwłaszcza, że dom słynął z wytwornej odzieży i korzystnych wyprzedaży.

Niestety

budynek

autorstwa

Rudolfa Kerna uległ zniszczeniu podczas

działań wojennych w 1945 roku, a na jego miejscu stanęła współczesna, stylizowana kamienica.

Pan Twardowski

13:13 i 21:13

Musisz zobaczyć | Przechodzący przez rzekę i spichrze nad Brdą logo

Bydgoszczy),

zostały

zbudowane

w latach 1793-1800 r. przez kupca Samuela Gotlieba Engelmanna. Pierwotnie kompleks

Przechodzący przez rzekę i spichrze nad Brdą

przy ul. Grodzkiej składał się z pięciu spichrzy w zabudowie szeregowej, które pełniły funkcję magazynów. W 1960 roku doszczętnie spłonęły dwa z nich. Już wówczas były tak mocno wpisane w tradycję miejską, że dotąd wśród bydgoszczan odzywają się głosy za ich rekonstrukcją. Zachowane spichrze w 1962 roku zostały zaadaptowane na cele ekspozycyjne bydgoskiego Muzeum

„Przechodzący” zawitał do Bydgoszczy 1 maja 2004 dla upamiętnienia wejścia Polski do Unii Europejskiej. Autorem tej niezwykłej rzeźby jest Jerzy Kędziora. Tajemnica „Przechodzącego” polega na przeniesieniu

środka

ciężkości

poniżej

poziomu liny. Dzięki temu, rzeźba utrzymuje równowagę. Na linie umieszczona została także jaskółka (z niemieckiego: Schwalbe), dla uczczenia wybitnego bydgoszczanina, założyciela

Filharmonii

Pomorksiej

–

Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego. W 2006 roku zakończono ich gruntowny remont i modernizację wnętrz. Szczególnie ulubiony przez bydgoszczan, a zarazem charakterystyczny jest spichrz najbliższy ul. Mostowej, zwany nieraz „holenderskim” ze względu na krążynowy dwuspadowy dach. Przed tym spichrzem współcześnie zorganizowano niewielki amfiteatr oraz usytuowano model Bydgoszczy z dawnych wieków, wykonany z brązu.

Andrzeja Szwalbego. Bydgoskie spichrze nad Brdą są niemal jak herb miasta. Do dzisiaj zachowało się w Bydgoszczy zaledwie kilka historycznych spichrzy, a sprzed XIX wieku tylko cztery, przy brzegach rzeki, w ścisłym centrum miasta, wszystkie szachulcowe, a dziś pełniące funkcje muzealne. Trzy spichrze przy ul. Grodzkiej 9-11 (których wizerunek uwieczniony

jest

współczesnym

Przechodzący przez rzekę

spowijającym go wężem, zaś z drugiej – niedźwiedzicy z martwym niedźwiadkiem. Wyjątkowości dodała całości nawierzchnia wokół fontanny wykonana w technice

Fontanna „Potop„

wielobarwnej,

dekoracyjnej

mozaiki

z motywem fal. To największe dzieło artysty budziło zachwyt i do 1943 r. było jedną z większych atrakcji Bydgoszczy, przy której chętnie się fotografowano. Niestety wartościowe rzeźby

Wśród fotografii robionych podczas

uległy konfiskacie na cele wojenne. Dziś,

pobytu w Bydgoszczy, nie może zabraknąć

dzięki zawiązanemu w 2004 r. społecznemu

tej, przy monumentalnej fontannie „Potop”,

komitetowi

znajdującej się w parku im. Kazimierza

odlana z brązu, wielofigurowa, wiernie

Wielkiego

odbudowy

fontanny,

pl.

Wolności.

zrekonstruowana scena z biblijnego potopu,

wodotrysk,

autorstwa

umieszczona w odrestaurowanej niecce

Ferdynanda Lepckego stanął w tym miejscu

i okolona poddaną renowacji mozaiką,

w 1904 r., w ówczesnym ogrodzie Regencji

ponownie stała się jednym z najokazalszych

Bydgoskiej. W dużym basenie z czerwonego

i najpiękniejszych tego typu wodotrysków

piaskowca artysta umieścił kompozycję

w Polsce.

Ten

nieopodal

efektowny

nawiązującą Pośrodku

znajduje

biblijnego się

potopu.

kilkupostaciowa

Zrekonstruowana fontanna najpiękniej wygląda

po zmroku, kiedy barwne

grupa wypiętrzona na wysokość 6 metrów

podświetlenie

– z muskularnym mężczyzną trzymającym

kompozycję.

omdlałą kobietę i z drugą, martwą u jego

uwydatnia

rzeźbiarską

stóp oraz z dzieckiem wspinającym się po

Czy wiesz, że...

niej. Po bokach znajdują się rzeźby: z jednej

Zanim przystąpiono do realizacji

strony – mężczyzny walczącego o życie ze

pomysłu

wystawienie

urzeczywistniającego fontanny,

1897

został ogłoszony ogólnoniemiecki konkurs,

szeroko

komentowany

przez ówczesną prasę środowisk artystyczno-architektonicznych. Zgłoszono fontanny (1906 Fontanna „Potop”

r.)

aż

stanęły i

prac. w

Eisleben

Kopie

Coburgu

(1942

przetopiona na cele wojenne).

Musisz zobaczyć | Barka Lemara po polsku „Finówkami”. Nazwa „LEMARA” pochodziła od pierwszych sylab imion rodziców właściciela jednostki - Leona i Marii. Schmidt

Barka Lemara

zamieszkał na Lemarze z rodziną. Pływał nią po polskich i niemieckich rzekach. Gdy nadeszła wojna Lemarę przejęli Niemcy, a po wojnie – władze komunistyczne. Prawowici właściciele musieli pracować na własnej do niedawna barce, jako najemni pracownicy świadczący usługi państwu komunistycznemu.

Barka Lemara cumująca przy

nadbrzeżu Brdy, tuż koło spichrzy-symboli

Bydgoszczy jest miejscem wyjątkowym. To

Docelowo przeznaczono ją na złom. Jednak

zarazem zabytek techniki i symbol niezwykle

w 2009 r. uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy

ważnej części historii miasta.

podjęto decyzję o odkupieniu barki oraz

Bo Bydgoszcz właśnie wodzie

przekazaniu jej na cele kulturalne . W 2014 roku

i żegludze zawdzięcza imponujący rozwój w XIX

jednostkę przejęło Miejskie Centrum Kultury

wieku, który zaowocował rozbudową miasta

w Bydgoszczy. Wtedy zrealizowana została

i przepięknymi, zdobiącymi do dziś śródmieście

ostateczna aranżacja barki na żywe muzeum

budynkami. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu

tradycji wodniackich i szyperskich . Wnętrza

Brda w śródmieściu była wręcz zastawiona

zostały zaaranżowane tak, aby przypominać

takimi barkami jak Lemara. Bydgoski port

wyglądem miejsce życia i pracy bydgoskich

rzeczny był jedną z najważniejszych przystani

szyprów. Barka została udostępniona dla

na Kanale Bydgoskim, będącym częścią

zwiedzających, a co miesiąc zbierają się

międzynarodowych tras wodnych z Berlina

na niej stowarzyszenia rodzin szyperskich.

do Gdańska, Białorusi, czy miast południa

Na Lemarze odbywają się także koncerty,

Polski. W Bydgoszczy rozwijała się unikatowa

spektakle i spotkania z kulturą.

W 2006 roku zapadła decyzja wycofaniu

barki

czynnej

żeglugi.

kultura ludzi wody – szyprów, kapitanów, rodzin szyperskich, żyjących, rodzących się i umierających na rzecznych statkach. Została zbudowana w 1937 r. w Stoczni i Warsztatach Mechanicznych

Lloyda

Bydgoskiego

S.A.

w Bydgoszczy. Jej właścicielem był bydgoski szyper Adolf Schmidt . Lemara należała do typu barek „Gross Finow-Masskahn” , zwanych

Barka Lemara

Trasy zwiedzania Stare Miasto

TPOZNAJ RASY

ZW BYIEDZANIA DGOSZCZ 87

Poznaj Stare Miasto 89 Dookoła Śródmieścia 97 Alternatywne oblicze miasta 109 Przemysłowa historia Bydgoszczy 115

Szlak zabytków hydrotechniki 122

Rowerem przez Bydgoszcz 128

Zielona Bydgoszcz 136

Trasy zwiedzania | Poznaj Stare Miasto Centralny plac miasta, na którym się znajdujemy, został wytyczony w 1346 r. w momencie lokacji miasta przez króla Kazimierza Wielkiego, a jego obecna

Poznaj Stare Miasto

zabudowa pochodzi głównie z XIX w. Sprzed pomnika udajemy się ulicą Farną w kierunku najstarszego bydgoskiego kościoła, katedry pw. św. Marcina i Mikołaja (3). Po drodze mijamy najstarszą bydgoską aptekę pod „Złotym Orłem” przy Starym Rynku 1

Czas: ok. 2 godzin Zwiedzanie

Starego

Miasta

rozpoczynamy na Starym Rynku przed Pomnikiem Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej (1), ustawionym w tym miejscu w 1969 r. (projekt: Franciszka Masiaka). Upamiętnia on ofiary terroru hitlerowskiego, a w szczególności tych bydgoszczan,

Ratusz

którzy zostali rozstrzelani w tym miejscu w pierwszych dniach II wojny światowej.

jezuickiego z XVII w., obecnie ratusz (2). Do

Czy wiesz, że... Jeszcze

początku

oraz okazały gmach dawnego kolegium wnętrza Katedry wchodzimy przez 500 kg

wojny

spiżowe drzwi w przyziemiu wieży kościoła

światowej, na Starym Rynku stał

(s. 79).

Loyoli.

po drodze zwrócić uwagę na Jaz Farny

pojezuicki kościół pw. św. Ignacego Legenda

głosi,

że

jedna

z ofiar faszystowskiego terroru, umierając, oparła się ręką o jedną ze

ścian

kościoła.

usunąć,

niemieccy kościół.

dlatego

postanowili

(4), tj. miejsce, w którym rzeka Młynówka,

ręki

opływająca Wyspę Młyńską, wpada do Brdy.

okupanci

stojący przy jazie, to dawna kaszarnia.

Ślad

pozostał i niczym nie można go było

Obchodząc katedrę dookoła, warto

zburzyć

Obecny budynek Małej Elektrowni Wodnej, W pobliżu, pomiędzy cisami, bystry obserwator dostrzeże wolnostojącą rzeźbę

XVIII i XIX w., malowniczo usytuowane nad

Czy wiesz, że... Rzeźba

św.

Jana

Brdą. Dawniej jedne z wielu magazynów

Nepomucena,

zbożowych w mieście, dziś należą do Muzeum

znajdująca się przy katedrze, to

Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego.

jednocześnie jedna z najstarszych

znajduje się makieta Bydgoszczy z dawnych

najstarsza rzeźba w Bydgoszczy, wolnostojących rzeźb świetego.

Przed głównym wejściem do budynku wieków. Patrząc na nią, możemy dostrzec kilka

nieistniejących

św. Jana Nepomucena (5)

budynków: ratusz i kościół

z XVIII w., świętego, który

Jezuitów na Starym Rynku,

miał chronić przed powodzią.

mały romański kościółek św. Idziego, bramy miejskie

Idąc

wzdłuż

dojdziemy

rzeki,

oraz zamek bydgoski, który

ulicy

został zniszczony podczas

Mostowej. Po kilku chwilach

potopu

naszym oczom ukazuje

Udajemy się teraz w kierunku

się

symbol

mostu im. Jerzego Sulimy-

miasta, trzy szachulcowe

Kamińskiego, na którym

oficjalny

spichrze (6) z przełomu

Pałacyk Lloyda na Rybim Rynku

szwedzkiego.

zatrzymujemy

się

parę chwil, aby spojrzeć

Czy wiesz, że... Replika zamku bydgoskiego znajduje się przy głównym wejściu do

BREBanku od ul. Grodzkiej. To w pobliżu tego miejsca, wznosił się dostojny zamek bydgoski otoczony fosą. Jeśli wierzyć legendzie, przed

wiekami mieszkał w nim okrutny kasztelan imieniem Karolus wraz ze swą przepiękną córką, Angeliką. Ojciec tak bardzo obawiał się rychłego

zamążpójścia dziewczyny, iż dzień i noc kazał ją trzymać w zamkowej wieży. Pewnego dnia Angelika zakochała się w jednym z jeńców swego ojca – księciu Jarosławie, którego uwolniła, nie licząc się z gniewem ojca. Dwa dni po uwolnieniu, Jarosław wrócił po swoją ukochaną. Rozpoczęła się okrutna bitwa, podczas której młodzieniec poniósł śmierć z ręki

rycerza w czarnej przyłbicy. Angelika, chcąc pomścić jego śmierć, zadała cios w plecy tajemniczemu wojakowi. Gdy czarny rycerz padł

martwy, a dziewczyna odsłoniła jego przyłbicę, okazało się, że był to

jej ojciec. Zrozpaczona swym czynem, rzuciła się do rzeki Brdy. Odtąd co noc przychodziła na zamek, jako zjawa i chodząc między komnatami, szukała swojego ukochanego i ojca.

Trasy zwiedzania | Poznaj Stare Miasto

na chętnie fotografowaną panoramę

bulwar, warto podnieść głowę, aby

Bydgoszczy. Rzeźba, unosząca się nad

zobaczyć bogactwo neobarokowych form

nurtem Brdy, to „Przechodzący przez

na narożnej kamienicy przy ulicy Stary

rzekę” (7), linoskoczek zgrabnie balansujący

Port 1-3 (9) – dzieło znanego bydgoskiego

na linie, który upamiętnia wejście Polski do

budowniczego Józefa Święcickiego. Po zejściu

Unii Europejskiej w 2004 r. (projekt: Jerzego

na bulwar skręcamy w prawo i wędrujemy

Kędziory). Natomiast „pałacyk” (8) w stylu

wzdłuż Brdy w kierunku monumentalnego

manieryzmu niderlandzkiego na prawym

gmachu Opery Nova (11). Po lewej stronie

brzegu Brdy, wzniesiony w latach 1885-1886 r.

mijamy Wyspę św. Barbary (10), zza

(projekt: Waldemar Jenisch), to dawna

której wyłania się smukła sylwetka katedry.

siedziba m. in. Lloyda Bydgoskiego, jednego

Wchodzimy następnie na kładkę łączącą

z największych przedsiębiorstw żeglugowych

bulwar z Wyspą Młyńską. Naszym oczom

w II Rzeczpospolitej.

ukazuje się modernistyczny budynek opery,

Schodząc z mostu schodami na

malowniczo usytuowany w zakolu Brdy.

Obiekt został zaprojektowany w 1961 r.

(działającej w latach 1594-1688) oraz dawny

(projekt: Józef Chmiel i Andrzej Prusiewicz),

młyn parowy z 1861 r., tzw. Czerwony Spichrz

a jego budowa trwała ponad trzydzieści lat

(15), obecnie Galerię Sztuki Nowoczesnej.

(1973-2006). Jest nie tylko sceną muzyczną, ale także ważnym centrum konferencyjnym.

Centralną część bydgoskiej wyspy

Po drugiej stronie rzeki, w zachodniej części

zajmuje kompleks młyński z lat 1848-

Wyspy Młyńskiej, dobrze widać nowoczesny

1849, czyli potężne Młyny Rothera (16).

i doskonale wpisany w otoczenie budynek

Malowniczy żółty budynek, znajdujący

Przystani Bydgoszcz (12), projekt biura

się naprzeciwko nich, to obecnie, tzw.

APA Rokiccy. Marina, ukończona w 2012 r.,

Dom Leona Wyczółkowskiego (17),

zdobyła nie tylko serca bydgoszczan, ale

w którym można podziwiać obrazy, grafiki,

także wiele prestiżowych nagród ze względu

a także warsztat pracy patrona bydgoskiego

na swoją oryginalną architekturę. Przez kładkę

muzeum. Tymczasem przechodzimy na

wchodzimy na Wyspę Młyńską ( s. 76),

drugą stronę ulicy, o nieprzypadkowej

6-hektarową oazę zieleni w samym centrum

nazwie Mennica, kierując się w stronę

miasta. Przechodzimy obok najstarszego

kamieniczek wznoszących się nad szybkim

obiektu na wyspie, tzw. Białego Spichrza

nurtem Młynówki. Zabudowa ta, niegdyś

(13) z końca XVIII w., który obecnie mieści

wyrastająca niemalże prosto z wody,

zbiory archeologiczne Muzeum Okręgowego.

nazywana jest Wenecją Bydgoską (18).

Spacerując wzdłuż tzw. Międzywodzia,

Dawniej bogaci mieszczanie wznosili tu

sztucznego kanału przecinającego wyspę, po

swoje warsztaty i zakłady, między innymi,

lewej stronie mijamy budynek Europejskiego

farbiarnie, destylarnie, tartaki, działała

Centrum Pieniądza (14), wzniesiony na

tu także łaźnia. Najpierw kładką nad

miejscu zabudowań Mennicy Bydgoskiej

Młynówką, a następnie przesmykiem między kamienicami dostajemy się na ulicę Długą

Czy wiesz, że... 100

dukatów

wybite

Zygmunta

Bydgoszczy

(dawną Platea Longa), najważniejszy trakt III

Wazy 1621

liczy 640 metrów. Skręcamy w prawo i po kilku

najpiękniejszych

krokach docieramy do Wełnianego Rynku.

Europy. W 2008 r. na aukcji w Nowym

Barciszewskiego (19), (projekt: Sławoj

jedna

i najcenniejszych monet w historii

Jorku dukat Zygmunta III został sprzedany za oszałamiającą sumę 1,380,000 dolarów, co do dziś czyni go

najdroższą

w historii.

średniowiecznej Bydgoszczy, który obecnie

polską

monetą

Na placu ustawiony jest pomnik Leona Ostrowski) ostatniego przedwojennego prezydenta miasta, który wraz z 18-letnim synem został zamordowany w nieznanym miejscu przez nazistów w listopadzie

Trasy zwiedzania | Poznaj Stare Miasto

Czy wiesz, że... Na Wełnianym Rynku mieściła się kiedyś brama poznańska, w której

mieszkał kat miejski. Kat zaprzyjaźniony był z pewnym ubogim krawcem, imieniem

Janek.

Pewnego

dnia

młodzieniec,

spacerując

swoją

ukochaną, spotkał bogatego kupca, który zakochał się w ukochanej Janka i obiecał jej, że jak za niego wyjdzie, to obsypie bogactwem ją jak i całą jej rodzinę. Krawca Janka tak zdenerwowała śmiała propozycja

nieznajomego, że rzucił się na kupca z pięściami. Po tym incydencie Janek został schwytany i skazany na śmierć. Kat, który bardzo

żałował młodego przyjaciela, postanowił mu pomóc. Umówili się, że

przed wyjściem na rynek, kat poluzuje mu kajdany, żeby Janek mógł uciec w kierunku bramy poznańskiej, która akurat tego dnia nie była

strzeżona przez wartowników. Wszystko przebiegło, jak zaplanowali, a przy bramie na krawca czekała jego ukochana i razem zniknęli we mgle. Ludzie krzyczeli „Chwytajcie go, chwytajcie”, a w miejscu, gdzie zakochani przepadli bez śladu, do dziś jest mała uliczka Chwytowo.

1939 r. Spójrzmy teraz na kamienicę przy

Sobieski w 1676 r. w trakcie swojej podróży

Wełnianym Rynku 4 – uważni dostrzegą kulę

Wisłą do Gdańska. Zabudowa kamienicy

armatnią pomiędzy oknami drugiego piętra,

od strony podwórza posiada niezwykle

najprawdopodobniej jest to pamiątka po

ciekawe dwukondygnacyjne piwnice. Na

Insurekcji Kościuszkowskiej z 1794 r.

wysokości ulicy Batorego skręcamy w prawo,

Wracamy na ulicę Długą. Spacerując

udając się w kierunku pomnika Kazimierza

wśród stylowych kamieniczek, głównie

Wielkiego (22). Jeden z najwybitniejszych

z końca XVIII i z początku XIX w., można poczuć klimat dawnej Bydgoszczy, choć kupiecka arteria utraciła swoją pozycję handlowego centrum miasta. Warto zajrzeć do wyjątkowego Muzeum Mydła i Historii Brudu (20) (s. 63) pod numerem 13-17, a także przystanąć przy XVII-wiecznej kamienicy (21) pod numerem 22, gdzie urodził się malarz Maksymilian Piotrowski (1813-1875), profesor Akademii Sztuk Pięknych w Królewcu. W tym samym budynku, jak głosi tradycja, zatrzymał się król Jan III

Kładka Miłości nad Brdą

monarchów w dziejach Polski spogląda na nas z powagą, trzymając w lewej ręce zwój –

akt

lokacyjny

Bydgoszczy. Pomnik stanął w tym miejscu w 2006 r. (projekt: Mariusz

Białecki).

Za naszymi plecami natomiast wznosi się monumentalny gmach Sądu Okręgowego (23) z 1906 r. Po lewej stronie pomnika,

Gmach Sądu Okręgowego

docieramy do skrzyżowania z ulicą Jana

pomiędzy kamieniczkami, znajduje się uroczy

Kazimierza. Ustawiono tam pomarańczowy

spichlerz szachulcowy z XIX w., który mieści

stary tramwaj (27) z 1955 r., obecnie pełniący

cerkiew prawosławną pw. św. Mikołaja (24).

funkcję sezonowego punktu informacji

Warto udać się w tym kierunku, aby zobaczyć

turystycznej. Trudno dziś uwierzyć, że

pozostałości po murach otaczających niegdyś miasto od południa. Znajduje się tam także jedyna częściowo zachowana baszta (25) dawnych obwarowań. Wracamy znów na ulicę Długą, skręcamy w prawo i udajemy się w kierunku skrzyżowania z ulicą Jana Kazimierza. Na wysokości dawnej siedziby władz Bydgoszczy, obecnie Hotel Ratuszowy (26), znajdującej się po lewej stronie, warto skierować wzrok w dół. Pod naszymi stopami znajdują się, bowiem

dawniej ulicą Długą regularnie kursowały

Bydgoskie Autografy, tj. odwzorowane podpisy

tramwaje na dwóch liniach: „czerwonej”

osób, które w szczególny sposób zasłużyły

i „zielonej”. Na południowym krańcu ul. Jana

się dla miasta. Swoje tablice mają tu, między

Kazimierza znajduje się głaz upamiętniający

innymi, Zbigniew Boniek, Irena Santor czy Jan

bydgoskich Żydów (28). Głaz znajduje się

Kulczyk.

dokładnie w miejscu, gdzie przed wojną

Przyglądając się kolejnym autografom,

Autograf Lecha Wałęsy na ul. Długiej

wznosiła się monumentalna synagoga

Trasy zwiedzania | Poznaj Stare Miasto z 1882 r. (projekt: Albert Muttray), rozebrana

„Złotym Orłem”, gdyż została ufundowana

przez nazistów w 1939 r.

przez jej właścicieli, rodzinę Kupffenderów,

Udajemy się teraz ulicą Jana Kazimierza

z okazji 100-lecia prowadzenia przez nich

w kierunku Starego Rynku. Całość zabudowy

apteki. Ulicą Magdzińskiego udajemy się

po zachodniej stronie ulicy zajmuje

w kierunku zabytkowej hali targowej

klasycystyczny gmach Wojewódzkiej

(31) otwartej w 1906 r. (wg proj. berlińskiej

i Miejskiej Biblioteki Publicznej im.

spółki architektów Boswau & Knauer). Nad

dr. Witolda Bełzy (29), wzniesiony

wejściem do hali znajduje się efektowny herb

w XVIII w. na potrzeby pruskiej administracji.

miasta, natomiast we wnętrzu uwagę zwraca

W budynku przechowywane są zbiory

stalowa konstrukcja dachu. Handlowano

poklasztornej biblioteki, należącej niegdyś

tutaj mięsem, rybami, rakami i owocami

do bydgoskiego klasztoru bernardynów.

morza. Oś widokową wytyczoną od Starego

Jest to najstarszy zachowany w mieście

Rynku przez ul. Magdzińskiego zamyka

księgozbiór, którego początki sięgają

neogotycki kościół pw. św. Andrzeja Boboli

schyłku XV w. Przed wejściem głównym do biblioteki znajduje się urocza rzeźbafontanna „Dzieci bawiące się z gęsią” (30) – dzieło Karla P. Kowalczewskiego, które od 1909 r. ozdabia Stary Rynek. Pierwotnie fontanna znajdowała się przed apteką pod

Hala Targowa

(32) ze smukłą zegarową wieżą, dominujący nad placem Kościeleckich. Świątynia, zaprojektowana przez berlińskiego architekta Heinricha Seelinga, została wzniesiona w 1903 r. dla bydgoskich ewangelików. Co może zaskakiwać, kościół, którym opiekują się obecnie jezuici, do dziś pozostaje najwyższym budynkiem (75 m) Bydgoszczy. Sprzed hali targowej udajemy się ulicą

Podwale (wytyczoną w miejscu dawnej fosy)

Wkraczając na główny plac miasta, warto

w kierunku Rybiego Rynku. Skręcamy w ulicę

zwrócić uwagę na mijaną narożną kamienicę

Krętą, biegnącą nieznacznie pod górkę,

przy Starym Rynku 15 (34). W jednym

która doprowadzi nas ponownie na Stary

z jej okien, znajdującym się na poddaszu,

Rynek. Na ulicy Krętej 3 znajduje się ciekawy

dokładnie o godzinie 13:13 i 21:13, ukazuje

ceglany budynek, dawniej część kompleksu

się mistrz Twardowski. (s. 82) Natomiast na

przemysłowego Hermana Franke, obecnie

rogu Starego Rynku i ul. Batorego znajduje

znany klub muzyczny „Eljazz” (33). Do

się kawiarnia artystyczna Węgliszek, której

wejścia prowadzą stopnie pokryte nutami

witrynę zdobi wizerunek diabła o tym samym

– zapis standardu jazzowego Milesa Davisa

imieniu, który miał konszachty z samym

Seven steps to heaven (na potrzeby schodów

Mistrzem Twardowskim.

do klubu nazwa standardu została zmieniona na Three steps to heaven).

Stare Miasto z lotu ptaka

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia w przeciągu tych kilku dziesięcioleci. Z 3. ćw. XIX w. pochodzą modne w tym i także późniejszym czasie budynki o formach neoklasycystycznych. Ich fasady cechuje równowaga i statyka, prostota kompozycji oraz

Architektura Śródmieścia

oszczędne użycie detalu architektonicznego. Pod koniec XIX w. zachowały się okazałe kamienice

przy

głównych

ulicach

i skromniejsze, tak zwane „czynszówki”, z dala od centrum. Właściciele firm, rzemieślnicy, kupcy i urzędnicy zabudowywali dotychczasowe przedmieścia domami oraz obiektami przemysłowymi, a rosnąca

Czas: ok. 3 godzin

liczba mieszkańców sprzyjała rozbudowie infrastruktury budynków użyteczności

Bydgoszcz przez cały XIX w. przeżywała

publicznej, zwłaszcza oświatowych, a także

wzrost gospodarczy, który doprowadził do

sakralnych. W tym czasie w architekturze

zmiany jej krajobrazu architektonicznego.

dominowały wszystkie możliwe kostiumy

Przełomowy okazał się rok 1851 r., kiedy

historyzmu. Jest to nurt, który w sposób

to uruchomiono pierwszą linię kolejową

twórczy wykorzystywał formy zapożyczone

i oddano do użytku dworzec. Miasto

z: gotyku, renesansu, manieryzmu, baroku

rozrastało się pod względem terytorialnym

i rokoka. W pejzażu miasta zobaczymy też

i ludnościowym. Rozkwit przemysłu

przykłady nurtu malowniczego z końca

i handlu, bogacenie się mieszczan sprzyjało

XIXw., reprezentowanego przez kamienice

intensyfikacji działalności budowlanej.

o charakterystycznych, asymetrycznych

Chlubą współczesnej Bydgoszczy jest

fasadach wyróżniających się układami

doskonale zachowany układ urbanistyczny,

opartymi na kontrastach światła i cienia,

odzwierciedlający proces przekształcania się niedużego miasta w znaczący ośrodek przemysłu i handlu wraz z ogromnym, zróżnicowanym zespołem mieszczańskiej zabudowy z 2. połowy XIX i początku XX w. Spacer po bydgoskim śródmieściu to doskonała okazja, by zaobserwować zmiany, które dokonały się w architekturze

Element dekoracyjny jednej z kamienic przy ul. Cieszkowskiego

z ryzalitami, wykuszami, loggiami, trójkątnymi

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

i schodkowymi szczytami. Wielkomiejskie

(1) (potocznie zwany kościołem Klarysek),

kamienice z początku XX w. należą do dwóch

w którym kiedyś mieścił się klasztor sióstr

nurtów stylistycznych: secesji i wczesnego

klarysek.

modernizmu. Co charakterystyczne dla

Czy wiesz, że...

Bydgoszczy, mimo popularności secesji w architekturze europejskiej około 1900 r., bydgoskie obiekty nie reprezentują typowego dla secesji zespolenia bryły architektonicznej z plastyczną, giętką dekoracją. Zmianie uległ jednak kostium zewnętrzny, wzbogacony

wieży

kościoła

codziennie

o godzinie 12:00, 15:00 oraz 18:00 jest

który

odgrywany został

hejnał

miasta,

skomponowany

z okazji 600-lecia nadania praw miejskich Bydgoszczy.

płynnymi motywami roślinnymi czy

Czy wiesz, że... W 1834 r., kiedy doszło do kasaty klasztoru, kościół Klarysek stał się własnością miasta. Świątynia

od tej pory mieściła wagę miejską,

magazyn wyrobów spirytusowych, a w 1872 r. zaadoptowana została na remizę strażacką. Następnie, z

inicjatywy

Hermana

Frankego,

emporę chóru przeznaczono dla

potrzeb Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego. Gromadzone i eksponowane tutaj zbiory

stały się zalążkiem obecnego muzeum.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, tzw. Kościół Klarysek

kościoła

prowadzi

maskami długowłosych kobiet. Kolejny okres, dwudziestolecie międzywojenne,

Stefan Cybichowski), zobaczymy w nim

w architekturze Bydgoszczy pozostawił

relikty fresków z XVII w., przede wszystkim,

wyraźny ślad w postaci licznych kamienic

doskonale zachowany drewniany strop

czynszowych, utrzymanych w stylistyce

z lat 40. XVII w. zdobiony malowanymi

modernizmu i funkcjonalizmu.

rozetami, wśród których nie odnajdziemy

Wybierając się w trasę po śródmieściu, warto rozpocząć ją od kościoła pw.

wnętrza

neorenesansowy portal (1925 r., projekt:

dwóch

identycznych.

uwagę

zasługuje też wyposażenie z lat 20. XX w.

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia z manierystycznym ołtarzem. We wnętrzu znajduje się również obraz namalowany przez Leona Wyczółkowskiego, przedstawiający św. Stanisława Kostkę. Wychodząc z kościoła, kierujemy się w prawo ulicą Gdańską. Po drodze mijamy kilka klasycystycznych budynków, wśród których wyróżnia się dom przy Gdańskiej 5 przebudowany przez Rudolfa Kerna, który wprowadził dekorację przywołującą formy berlińskiej secesji z fryzem zdobionym stylizowanymi łabędziami. W kamienicy mieści się „Apteka pod Łabędziem” (2), którego złocona figura zdobi fasadę, czynna nieprzerwanie w tym miejscu od 1853 roku. Koniecznie należy wejść do

Hotel Pod Orłem

kamienica z 1852 r. (4) (proj. B. Brinkmann) zwieńczona krenelażem, przypominająca warowny zamek. Naprzeciwko Domu Handlowego przy ul. Gdańskiej 14, uwagę przykuwa gmach

środka, zobaczyć część zachowanego

Czy wiesz, że...

wystroju i zwiedzić mieszczące się na

zapleczu unikatowe Muzeum Farmacji. Idąc dalej w górę ul. Gdańskiej, u zbiegu z ul. Dworcową, zobaczymy modernistyczny dawny dom towarowy z lat 1910-1911 autorstwa Otto Waltera z Berlina. Przy jego budowie po raz pierwszy w Bydgoszczy zastosowano żelazobeton. Budynek znany był w międzywojniu, jako Bydgoski Dom Towarowy Be-De-Te, a dużo później,

dekoracji

fasady

Hotelu

Pod

Orłem

odnajdujemy,

pojedynczą,

długie

lata,

portretową maskę, w której przez pewnego

dopatrywano projektanta wiadomo,

zgodnie

historyka się

hotelu.

jak

sugestią

sztuki,

wizerunku

Dziś,

wyglądał

kiedy

Józef

Święcicki, pytanie, kogo wyobraża rzeczona maska, wciąż pozostaje bez odpowiedzi.

jako Dom Towarowy „Jedynak” (3).

Hotelu Pod Orłem (5) z lat 1892-1894

W dekoracji jego elewacji zobaczymy posągi

– budynek o neobarokowych formach

greckich bogiń: Afrodyty, Eris, Hery i Ateny,

nadanych mu przez J. Święcickiego. Gdy

a w tympanonie ponad narożną witryną relief

zajrzymy do wnętrza, zobaczymy pełen

z przedstawieniem Sylena. Natomiast przy ul.

przepychu hol ze sztukateriami, witrażami

Gdańskiej 17 na rogu z ul. Pomorską (ulica

i złoconymi kutymi balustradami. W 1921 roku

o średniowiecznej proweniencji) znajduje

w tym hotelu zatrzymał się na kilkugodzinny

się najstarsza w tym rejonie dwupiętrowa

odpoczynek Józef Piłsudski.

Spod Hotelu Pod Orłem udajemy się w prawo w kierunku placu Wolności ( s. 138), mijając 16. – klasycystyczną kamienicę projektu Carla Semphela (1882 r.) (6). Następnie zobaczymy dominującą wieżę kościoła św. Piotra i Pawła (7), zaprojektowanego przez berlińskiego architekta Fryderyka Adlera. Kamień węgielny został wmurowany w 1872 r. Kościół, dawniej ewangelicki, aktualnie katolicki, zbudowany został na planie krzyża łacińskiego. W wystroju

Czy wiesz, że... Warto zwrócić również uwagę na

zieloną kamienicę przy placu Wolności 3, na której wiszą ogromne

dżinsy. Ta unikatowa rzeźba autor-

stwa Piotra Wagnera jest hołdem

dla wybitnego grafika i malarza Andrzeja Nowackiego, który właśnie w tej kamienicy, przez 50 lat, miał swoją pracownię. Rzeźba jest

nawiązaniem do słynnego cyklu artysty „Udżinsowieni”.

przestronnego wnętrza uwagę przyciągają

w Cesarskim Instytucie Witrażowym w Berlinie,

witraże

ufundowane przez cesarza Wilhelma I.

prezbiterium,

wykonane

Tuż obok kościoła zachwycą swoją urodą kolejne wielkomiejskie kamienice. Pierwsza –

Czy wiesz, że...

neobarokowa, projektu J. Święcickiego z 1896

Świątynia była wyposażona w nowatorski (jak na tamte czasy) system grzewczy złożony z gazowej kotłowni

umieszczonej

pod

pre-

zbiterium, dwóch nagrzewnic oraz kanałów rozprowadzających ciepłe powietrze.

roku – pl. Wolności 1 (8). Natomiast po drugiej stronie, przy Gdańskiej 27 (9) (siedziba m.in. Gazety Wyborczej) – modernistyczna (1908 r., proj. Adolf Schleusener) z odrestaurowanym wnętrzem skrywającym, czynną do dziś, zabytkową windę. Idziemy dalej ulicą Gdańską na północ, aż do skrzyżowania trzech ulic: Gdańskiej, Śniadeckich oraz Krasińskiego. Tu znajduje się ławeczka (autorstwa Michała Kubiaka) Mariana Rejewskiego (10) – sławnego matematyka i kryptologa, który podczas II wojny światowej przyczynił się do złamania szyfru niemieckiej maszyny szyfrującej „Enigma”. Z tego miejsca możemy wybrać jeden z trzech wariantów dalszego spaceru po śródmieściu.

Kościół pw. św. Piotra i Pawła na Placu Wolności

100

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia

18b

Wariant I:

kontrastująca z neobarokowym domem nr

Ruszamy

dalej

północ

ul.

Gdańską. Długi spacer reprezentacyjną ulicą uatrakcyjni zróżnicowany krajobraz

36 (2a) autorstwa J. Święcickiego z końca XIX w. Dalej przed nami dwie wspaniałe

wille, które zajmuje rozgłośnia Polskiego

prawą, parzystą stronę ulicy, to znów

Radia. Pierwsza, nr 48 (3a) o barwie

na lewą, nieparzystą, poznamy głównie

„kawy z mlekiem” odzwierciedla pierwotny

realizacje

koloryt elewacji. Willa „Flora” zawdzięcza

architektoniczny.

Spoglądając

miejscowych

raz

projektantów.

Zaraz za skrzyżowaniem uwagę przykuwa,

swoje

reprezentująca nurt malowniczy, kamienica

polichromii

miano

nieistniejącej

nr 34 (1a) z 1914 r. projektu Fritza Weidnera,

zaprojektował berliński architekt Heinrich

zdobiącej

loggię.

obecnie Obiekt

101

Seeling. Wybudowana w 1898 r. willa jest

jednym

bydgoskich

ówczesnego właściciela Fabryki Obrabiarek

najpiękniejszych

przykładów

nurtu

Berlina)

dla

Wilhelma

Blumwego,

malowniczego

do Drewna (s.115). Autor nadał rezydencji

w architekturze końca XIX w. Jej wnętrza

formy renesansowe zainspirowane znaną

skrywają pozostałości bogatego wystroju:

Villa Rotonda Andrea Palladio w Vincenzy.

okazałe stolarki, boazerie, a także strop

Niestety, w przebudowanym wnętrzu, na

ze złoconymi dekoracjami, wykonanymi

parterze zachowała się tylko wytworna sala

w technice papier-mâché. W dawnym

z przeszklonym plafonem. Od 1930 r. mieścił

ogrodzie, na tyłach domu, znajduje się, pochodząca z końca XIX w., zabytkowa fontanna z unikatową, polichromowaną rzeźbą czapli. Ernst Heinrich Dietz (18401901)

rajca

miejski

współzałożyciel

firmy żeglugi śródlądowej (późniejszego Lloyda Bydgoskiego), krótko cieszył się wybudowaną rezydencją, która jednak

Czy wiesz, że... Do 1940r. na szczycie tympanonu willi

przy

ul.

Gdańskiej

50,

w zwieńczeniu fasady stała urna z

prochami

Obrabiarek Blumwego

założyciela

Drewna-

Fabryki

Carla

pozostała w gestii jego spadkobierców do wybuchu II wojny światowej, po której

się tu Dom Klubu Polskiego, a w latach II

użytkowało ją PPR, a od 1951 r. radio.

wojny światowej siedziba NSDAP. 1 maja

Sąsiednia willa, nr 50 (4a), powstała w latach 1900-1902 (projekt: Hildebrandt

1945 r. nadano stąd pierwszą polską audycję radiową po II wojnie swiatowej.

Czy wiesz, że... Heinrich

Seeling

zasłynął

w Europie jako twórca teatrów. Jego dziełem

był

także

nieistniejący

już bydgoski Teatr Miejski, który

znajdował się na placu Teatralnym. W

swojej

karierze

zawodowej

zaprojektował tylko dwa kościoły: zbór

ewangelicki

(1896-1897)

pw.

pl.

Zbawiciela

i obecny kościół katolicki pw. św. Andrzeja Boboli (1901-1903) na pl. Kościeleckich Bydgoszczy.

102

–

oba

są

chlubą

Siedziba Radia PiK przy ul. Gdańskiej 50

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia Znajdujemy się teraz u zbiegu ulic, na rogu z ul. Cieszkowskiego, z lewej strony, pod nr 63 (5a) widzimy wyjątkowo bogaty neobarokowy dom własny, urodzonego w Bydgoszczy, budowniczego Józefa Święcickiego. Chcąc poczuć ducha jego czasów warto na chwilę wejść w ul. Cieszkowskiego, wytyczoną i zabudowaną reprezentacyjnymi kamienicami zaledwie w ciągu 10 lat (18941904). Czuwa nad nią rzeźba halabardnika (6a) umieszczona na narożniku domu nr 22 (1898 r., projekt: F. Weidner). Podążając dalej Gdańską na parcelach nr 75 (7a) i 52 (8a) mijamy budynki o fasadach inspirowanych klasycyzmem. Natomiast pod numerem 56 kryje się

Halabardnik na jednej z kamienic przy ul. Cieszkowskiego

klasztor sióstr klarysek od Wiecznej

Zanim dojdziemy do skrzyżowania z wytyczonymi w 1903 r. Al. Mickiewicza, warto zwrócić uwagę na kamienicę nr 60

Czy wiesz, że...

(10a), którą zaprojektował dla siebie Carl

F. Weidner pojawił się w Bydgoszczy, jako przedstawiciel firmy instalacyjnej swojego teścia, jednak zapisał

się,

pularyzator w

jako

decydując o kształcie architektonicznym

Bydgoszczy,

posąg niewiasty, personifikacji Architektury

form

który sam przeszedł od realizacji

neobarokowych

26 lat zarządzał administracją budowlaną

po-

architekt,

nowoczesnych

architekturze

Meyer, miejski radca budowlany (przez

wyjątkowo

efektownych w stylistyce nurtu malowniczego.

Bydgoszczy). W wystroju elewacji widzimy i Budownictwa. Docieramy

do,

odchodzących

w prawo od ul. Gdańskiej, Al. Mickiewicza. Tu, w narożniku wznosi się kamienica, którą

Adoracji (9a) z ogólnodostępną kaplicą,

w latach 1903-1904 wybudował Rudolf

sytuującą się w dawnej willi. Zgodnie

Kern z przeznaczeniem na dom własny

z regułą zgromadzenia, przebywające tu,

(11a).

zakonnice żyją w izolacji od otaczającego świata.

Idąc dalej ul. Gdańską, przechodzimy koło

kolejnego

domu

(12a)

103

Czy wiesz, że... W 1912 r. bydgoski Magistrat ogłosił konkurs na najpiękniejszą fasadę nowo zbudowanej kamienicy. Równorzędne przypadły

pierwsze

nagrody

miejscowym

architek-

tom: Fritzowi Weidnerowi za dom

przy ul. Dworcowej 12 i Rudolfowi

Kernowi za kamienicę przy ul. 20 Stycznia 1920 r. 29.

autorstwa

Weidnera,

operującego

światłocieniem typowym dla architektury nurtu malowniczego. Ten styl reprezentuje również położona pod nr 84 (13a), zCzerkaska C

reprezentacyjna

willa

(1898-1899,

projekt: Karl Bergner), w latach 1962-1992 przeznaczona na Klub Milicji Obywatelskiej. Dalej przechodzimy obok zespołu domów nr 86-96 (14a) o rozwiązaniach inspirowanych

renesansem

włoskim

oraz północnym, zrealizowanego przez J. Święcickiego. U zbiegu z ul. Chodkiewicza, pod nr 100 (15a), mijamy funkcjonalistyczną kamienicę

(1935

r.,

projekt:

Paweł

Wawrzon). Dalej, pod nr 190, wybudowany tuż przed I wojną światową, stoi gmach dawnej Szkoły Wojennej, później Szkoły Podchorążych (16a) z 1913 r. (projekt: Arnold Hartman i Robert Schlezinger). Sąsiaduje z nim budynek Muzeum Wojsk Lądowych (1973 r., proj. Zbigniew Kortas) (s. 49). Jeszcze dalej, po tej samej stronie ulicy, zobaczymy przesłonięte szpalerem drzew

104

bloki

mieszkalne,

których

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia siedem z lat 1935-1939, reprezentuje

mijamy wielkomiejski czynszowy dom

nurt

(1911 r., projekt: Georg Baesler), a obok

skrzyżowaniem z ul. Modrzewiową, za

niego wznoszący się mały, parterowy

wiaduktem im. J. Święcickiego, warto

domek

zatrzymać się, aby zwiedzić Muzeum

(3b), z czasów kiedy zaczęto budować

Wodociągów (17a) (s. 49) usytuowane

dzielnicę. Po przeciwnej stronie ulicy, pod

w oryginalnym zespole budynków z końca

numerem 36 (4b), warto zwrócić uwagę na

XIX stulecia. Po długiej wędrówce warto

neogotycki dom modlitwy Zjednoczenia

odpocząć w myślęcińskim parku (s. 66).

Apostolskiego z 1864 r. Natomiast ta, pod

funkcjonalizmu.

koniec,

dwuspadowym

dachem

nr 42 (5b), to kolejna już neorenesansowa kamienica z ciekawym detalem, autorstwa Józefa Święcickiego (z lat 1882-1883). Dochodzimy do placu Piastowskiego (6b),

Czy wiesz, że... Jeszcze

niedawna

który był wytyczony, jako rynek tworzonej niektórzy

w połowie XIX w,. tak zwanej, dzielnicy

sądzili,

elżbietańskiej, która otrzymała nazwę na

Gdańskiej 84 była słynna aktorka

panującego władcy Prus Fryderyka Wilhelma.

mieszkańcy

Bydgoszczy

że właścicielką budynku przy ul. Pola

Negri.

Jednak

aktorki

należała kamienica, która znajduje

się w pobliżu, przy ul. Zamoyskiego

cześć Elżbiety Ludwiki - małżonki ówcześnie Był tu park i plac targowy, który funkcjonuje do dzisiaj. Warto przyjrzeć się zachodniej

8, a którą kupiła dla swojej matki. Na ścianie budynku wisi tablica pamiątkowa poświęcona Poli Negri.

Wariant II: Skręcając w lewo w ul. Śniadeckich, po lewej stronie przystajemy przy uroczej, neorenesansowej willi pod nr 1 (1b), obecnie biura Administracji Domów Miejskich, z lat 70. XIX w., należącej do Louisa Aronsohna, fundatora rzeźby „Łuczniczki”. Wnętrze willi skrywa wiele elementów pierwotnego wystroju, ze szczególnie efektownymi piecami. Dalej pod nr 25 (2b)

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa na Placu Piastowskim

105

pierzei, na skrzyżowaniu z ul. Chrobrego,

wystrój z czasów budowy. Kontynuując spacer

pod numerem 23 (7b), znajduje się narożna

w kierunku dworca kolejowego, dochodzimy

kamienica, z charakterystycznym narożem

do świątyni ewangelicko-augsburskiej na

zwieńczonym kopułą. Przy ul. Wileńskiej 6

pl. Zbawiciela (11b) – projekt: H. Seeling.

(8b), urodził się, wcześniej już wspomniany

Za nią znajduje się interesujący zespół

Marian Rejewski. Na tym budynku wisi tablica

koszar lat 70. XIX w. Natomiast skręcając

pamiątkowa. Cofając się do ul. Śniadeckich,

w lewo w ul. Matejki dochodzimy do

która wyznacza główną oś kompozycyjną

ul.

dzielnicy, pod numerem 45 (9b) zobaczymy

skręcamy w prawo. Naszą uwagę przykuwa

uroczą kamienicę strzeżoną przez rzeźbę

poprzedzony ogrodem, monumentalny

niedźwiadka i obejrzymy skrzydła bramy

neomanierystyczny budynek, wystawiony

z kutymi kratami, bowiem w Bydgoszczy

w latach 1886-1889 dla ówczesnej Dyrekcji

z powodzeniem działały firmy kowalstwa

Kolei Wschodnich (12b) – projekt: Martin

artystycznego. Idąc dalej w kierunku

ul. Matejki, zobaczymy neobarokowy kościół

zmodyfikowany przez krajowego inspektora

pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

budowlanego Bergmana. Efektowne, ceglane

(10b) (1910-1913, projekt: Oskar Hossfeld

elewacje kontrastują z bogatym, rzeźbiarsko

z Berlina), niegdyś przeznaczony dla katolików

opracowanym, detalem z jasnego piaskowca.

niemieckiego pochodzenia. Warto zajrzeć

Jego budowa rozwiązała problemy lokalowe

do jego wnętrza, aby zobaczyć zachowany

tego znaczącego dla miasta urzędu. Już

Dworcowej,

Gropius

którą

Heino

następnie

Schmieden,

w 1849 r. Bydgoszcz stała się siedzibą Królewskiej Komisji Kolei Wschodniej, w tym samym roku przekształconej w pierwszą w Europie okręgową

dyrekcję

kolei. Od 1853 r. jej biura mieściły się w budynku dworca, który, mimo rozbudowy, był stale zbyt mały. Po przeciwnej stronie ulicy, pod nr 82 (13b) znajduje się Gmach dawnej Dyrekcji Kolei Wschodnich

106

budynek dawnej szkoły

Trasy zwiedzania | Architektura Śródmieścia elementarnej o bryle niezmienionej od

z wyobrażeniem szczupaka – od nazwiska

czasu rozbudowy w połowie lat 70. XIX w.,

inwestora (niem. Hecht – pol. szczupak).

o formach charakterystycznych dla budynków

Przechodząc skrzyżowanie z ul. Królowej

oświatowych tamtego okresu. Dalej w stronę

Jadwigi, dochodzimy do dwóch ciekawych,

dworca, po lewej stronie pod nr 65, znajduje

usytuowanych naprzeciw siebie kamienic

się siedziba Archiwum Państwowego

nr 77 (16b) i 100 (17b), autorstwa Karla

(14b), mieszcząca się w reprezentacyjnym

Bergnera, które zdają się tworzyć formę

budynku mieszkalno-biurowym, o doskonale

bramy otwartej na śródmieście. Stojąc

zachowanym klasycystycznym kostiumie.

w tym miejscu, tyłem do dworca, zauważamy,

Wzniesiono go dla braci Teodora i Adolfa

iż od tego miejsca ul. Dworcowa staje się

Wulffów. W latach 1865-1876 prowadzili

węższa. Dalszy jej przebieg pokrywa się ze

oni stocznię rzeczną i fabrykę konstrukcji

średniowiecznym traktem dawnej drogi do

stalowych. Z tamtego okresu pochodzi,

Koronowa. Odwracamy się i, idąc prosto,

widoczna w głębi parceli, ceglana hala

wychodzimy na bryłę Dworca Głównego

produkcyjna.

(18b), gdzie kończymy naszą wycieczkę.

Czy wiesz, że... W roku powstania firma braci

Wariant III:

statek Rzeczny o napędzie łańcu-

gdzie na rogu z ul. Gdańską pod nr

Wulff zbudowała w stoczni parowy chowym „Germania”. Służył on do holowania barek i tratw,

Skręcamy w prawo w ul. Krasińskiego, 2 (1c) warto przyjrzeć się kamienicy, nurtu

należącej

Brdzie, poprzednika obecnego

Knüpfera. Kierując się na wschód, mijając

konstrukcję stalowego mostu na mostu Bernardyńskiego.

klasycyzującego

a w 1870 r. firma przygotowała

modernizmu, stworzonej przez Juliusa skwer im. ppor. Leszka Białego (2c) z

charakterystyczną

betonową

rzeźbą,

Dalej pod nr 67 (15b) zobaczymy w całej

dojdziemy do wyjątkowej dzielnicy – ogrodu,

okazałości modernistyczną kamienicę

której historia powstania sięga poł. XIX w.

(z lat 1912-1913) wzniesioną dla berlińskiego

Wówczas władze miejskie nabyły rozległy

księgarza Ericha Hechta wg projektu Otto

teren, jako rezerwę pod przyszłą rozbudowę

Waltera z Berlina. Na unikatowej pod

miasta. Pod koniec XIX w. zaczęto tworzyć

względem wystroju fasadzie rozgościły się

koncepcję układu przestrzennego opartego

fantastyczne i mitologiczne stwory, a nad

na idei miasta-ogrodu. W 1912 r. powstał

wejściem głównym płaskorzeźba jeźdźca

ostateczny plan sporządzony przez Josepha

na koniu. Nad nim umieszczono kartusz

Hermana Stübbena, który stał się podstawą

107

W oddali widać kopułę największego kościoła w BydgoszczyBazyliki Mniejszej pw. św. Wincentego á Paulo (proj. Adam Ballenstedt), która jest wzorowana na rzymskim Panteonie. Kopułę kościoła udekorowano rozetami z motywami kwiatów polskich.

Sielanka

wytyczenia dzielnicy o wdzięcznej nazwie

pojawił się w kronice filmowej z 1937 r. na

Sielanka (3c). W centrum umiejscowiony

temat Bydgoszczy. Po wojnie wywłaszczona

został osiedlowy skwer (obecnie Plac im.

willa stała się siedzibą przedszkola. Rodzina,

Mariana Turwida). Dzielnica cieszyła się

do której należał ten dom, była również

popularnością

elit.

właścicielami znanej fabryki obuwia „Leo”,

Mieszkali tu lekarze, prawnicy, architekci

która po wojnie została przekształcona

wśród

bydgoskich

i fabrykanci. Przy ul. Kopernika 16, na

w „Kobrę” (s. 120). Natomiast położoną

narożnej parceli z al. Ossolińskich stoi willa,

przy ul. Sielanka 8a (5c) dawną rezydencję

tzw. holenderka (4c), wybudowana około

(1933 r., projekt: Jan Kossowski) kupca

1933 r. przez Antoniego Weynerowskiego

Czesława Borysa przeznaczono na Urząd

w prezencie ślubnym dla syna Witolda

Stanu Cywilnego – Pałac Ślubów.

i jego żony Julii (która najprawdopodobniej

Sielankę

opuścimy,

cofając

się

przywiozła projekt z rodzimej Holandii).

ul. Krasińskiego do ul. Gdańskiej i tą, po

Dom ten, wyróżniający się krążynowym

skręcie w lewo, dojdziemy na Stare Miasto.

dachem,

108

otoczony

pięknym

ogrodem,

Trasy zwiedzania | Alternatywne oblicze miasta 2. Mózg – legendarny klub, od dwudziestu

lat

promujący

sztukę

współczesną, a w szczególności, muzykę z pogranicza eksperymentu i improwizacji.

Alternatywne oblicze miasta

Dziś Mózg funkcjonuje jako centrum sztuki alternatywnej, niekomercyjnej. To miejsce dla artystów tworzących oryginalną sztukę autorską. www.mozg.pl, ul. Gdańska 10

Bydgoszcz ceniona jest przez miłośników kultury. Znane festiwale stanowią ważne chwile w dziejach miasta. Turyści natomiast chwalą je za ogrom zabytków, muzeów, atrakcji turystycznych, jednak ma ono o wiele więcej do zaoferowana. Tradycyjne atrakcje doskonale uzupełnia właśnie Trasa

Mózg Festival

Alternatywna. To propozycja poznania Bydgoszczy jako ośrodka kultury, z którą

3. „Runda I” Jerzego Beresia –

spotkać się można wręcz na każdym rogu. Tu

wizerunek zranionego Pegaza to, według

sztuka żyje wśród mieszkańców i przez swoją

autora, symbol sytuacji we współczesnej

„codzienność” staje się niecodzienna.

kulturze. Odlana z brązu praca stoi na

Miejsca, które warto poznać:

dziedzińcu Galerii Miejskiej bwa. Galeria

sztuki

współczesnej

w Bydgoszczy istnieje od roku 1949. Wśród najważniejszych wydarzeń, które miały

1. Galeria Sztuki Nowoczesnej –

miejsce w galerii, wymienić można wystawy

jest zbiorem nieustannie otwartym na

prac Andy’ego Warhola i Pabla Picassa.

nową myśl artystyczną, refleksję krytyczną

www.galeriabwa.bydgoszcz.pl, ul. Gdańska 20

oraz gromadzenie dzieł twórców, którzy swą aktywnością zdecydowali nie tylko

4. Spodnie Andrzeja – ta unikatowa

o obliczu sztuki polskiej, ale jednocześnie

rzeźba autorstwa Piotra Wagnera jest hołdem

włączyli się w nurt sztuki światowej.

dla wybitnego grafika i malarza – Andrzeja

www.muzeum.bydgoszcz.pl, Wyspa Młyńska:

Nowackiego. Na kamienicy, w której przez

Czerwony Spichrz

50 lat żył i pracował artysta, widnieją

109

wyrzeźbione, realistyczne dżinsy. Rzeźba jest nawiązaniem do słynnego cyklu artysty „Udżinsowieni”. Kamienica, pl. Wolności 3 5. Galeria bwa powołana w 1949 roku jako Biuro Wystaw Artystycznych, miała za zadanie przybliżać dokonania bardzo licznego środowiska plastycznego, zarówno samej Bydgoszczy jak i Torunia, jednak w bwa zdarzają się również wystawy artystów światowych, takich jak Andy Warhol, Pablo Picasso czy Salvador Dali.

Spodnie Andrzeja

110

Trasy zwiedzania | Alternatywne oblicze miasta 6. Metalowa konstrukcja Mikołaja

obywatelskich

zasięgu

zarówno

Kopernika – powstała podczas I bydgoskiego

ogólnopolskim, jak i międzynarodowym.

ogólnopolskiego pleneru rzeźbiarskiego

Teatr

(sierpień-wrzesień 1973 r.). Autorką tej

rozwijania zainteresowań i pasji z zakresu

metalowej konstrukcji przestrzennej jest

aktorstwa (działalność Młodej Sceny) oraz

Maria Chudoba-Wiśniewska. Rzeźba waży

dramatopisarstwa (Szkoła Dramatu czy

864 kg i mierzy 4,57 m. Oprócz niej swoją

Szkoła Adaptacji). „Teatr od kulis” to akcja,

wyjątkowość skwer zawdzięcza wyłożonym

która jest doskonałą okazją do zwiedzenia

z kamienia naturalnego elipsom, na których

i podpatrzenia teatru „od kuchni”.

krążą poszczególne planety podkreślone

oferuje

również

możliwość

www.teatrpolski.pl, Al. A. Mickiewicza

nasadzeniami roślin kwitnących oraz tulipanami o nowej odmianie i nazwie Mikołaj

8. Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka

Kopernik. Na skwerze posadzono również

Solińskiego - W latach 80. XX wieku należała

drzewo, któremu zostało nadane imię Mikołaj.

do nielicznych prywatnych galerii w Polsce.

Skwer przy ul. Kopernika.

Odbyło się tu blisko 500 wystaw, działań, pokazów, instalacji, spektakli teatralnych

7. Teatr Polski – od kilku sezonów aktywnie uczestniczy w realizacjach

i spotkań. www.autorska.pl, ul. Chocimska 5

premier/prapremier i projektów społeczno-

Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka Solińskiego

9. Brama z luster – instalacja Joanny Rajkowskiej. Artystka użyła 700 kg luster do stworzenia mozaiki w przejściu na podwórze jednej z bydgoskich kamienic. Termometry i Szklanki, bo taki tytuł nosi projekt, można zobaczyć na ulicy Mazowieckiej 5. Pomnik Mikołaja Kopernika

111

10. Miejskie Centrum Kultury – to placówka kulturalna, interdyscyplinarny ośrodek promujący kulturę we wszystkich jej przejawach i dyscyplinach. Odbywają się tu zarówno kameralne warsztaty, jak i spektakularne koncerty. Działaniom MCK przyświeca hasło „Nadajemy kulturalny rytm miasta”. www.mck-bydgoszcz.pl, ul. Marcinkowskiego 12

„Śniadanie Mistrzów” ul. Piotra Skargi 6

Koncert w Miejskim Centrum Kultury

Bydgoskie Murale to ciekawa odsłona street artu na najwyższym poziomie. Bydgoskie malowidła ścienne należą do najwspanialszych na świecie. Tu swoją karierę zaczynali Mateusz Gapski, Przemysław Blejzyk, Bartek Świątecki, Robert Proch. Tu powstał pierwszy w Polsce mural wysoki na 10 pięter. Ale też tutaj te ścienne obrazy tworzyli

„Pozytywka” ul. Wyszyńskiego 5

seniorzy oraz ludzie bezdomni w ramach zintegrowanych działań.

„Mistrz Joda” ul. Gackowskiego 1c

112

Trasy zwiedzania | Alternatywne oblicze miasta „Piotruś Pan” ul. 3 Maja 16

Murale w centrum miasta: 1. Zamilcz, ul. 3 Maja 14 2. Ptasiek, ul. 3 Maja 14 3. Piotruś Pan, ul. 3 Maja 16 4. Sportowcy, ul. 3 Maja 24 5. Samookreślenie, ul. Ks. Piotra Skargi 7 6. Śniadanie Mistrzów, ul. Ks. Piotra Skargi 5 7. Czas, ul. Mikołaja Reja 2 8. Czas, ul. Poznańska 3 9. Mural przy ulicy Obrońców Bydgoszczy 11 10. Estrada, ul. Dworcowa 51 11. Mural przy ulicy Bocianowo 24 12. Piaskownica, ul. Bocianowo (pl. T. Kościuszki) 13. Game, ul. T. Kościuszki 37a 14. Sztuka zbrodni, ul. T. Kościuszki 37 15. Mózg/ DM Drukarnia, ul. Parkowa 2 16. Restauracja Weranda, ul. Ks. St. Konarskiego (park im. Kazimierza Wielkiego)

113

Inne murale, poza centrum miasta

Inne ciekawe adresy:

ÂÂ ÂÂ ÂÂ

Opowieść zimowa, ul. Karpacka 29

Galeria Farbiarnia, Pracownia Fotografii

Pozytywka, ul. Wyszyńskiego 5

Artystycznej

Fordon,

schronisko

dla

osób

bezdomnych, ul. Fordońska 422

ÂÂ ÂÂ

ul. Pomorska 68a/ 1 | tel. +48 508 732 871 www.farbiarnia.org

Płynąć do wolności, ul. BoraKomorowskiego 10

Landschaft vintage : cøncept : cøffee

Mistrz Yoda, ul. Gackowskiego 1c

ul. Gimnazjalna 6 | tel. +48 503 952 334 www.landschaft.pl

Czy wiesz, że... Na

bydgoskim

Wzgórzu

Strefa, Kawiarnia, joga i pilates Wolności

ul. Długa 11/Wyspa Młyńska | tel. +48 796 956 956

na ścianie namalowany jest obraz

www.strefabydgoszcz.com.pl

przez

Widzimisie

Zimowa opowieść zaprojektowany mury

grupy

bydgoskich

przenieśli

seniorów.

artystycznej

członkowie

Etam

Crew.

Natomiast w ramach projektu New Colours

For-don

powstał

mural

shot bar, coffee, music, concept shop pl. Kościeleckich 5 i 1/2 | tel. +48 609 109 248 www.facebook.com/widzimisieto/info

stworzony przez osoby bezdomne.

Kamienica 12 ul. Poznańska 12 Mural „Opowieść zimowa” przy ul. Karpackiej

114

Trasy zwiedzania | Przemysłowa historia Bydgoszczy powierzał obróbkę wełny 163 osobom. Od lat 40. XIX w. warsztaty, manufaktury i duże

Przemysłowa historia Bydgoszczy

zakłady „wyrastały, jak grzyby po deszczu”. Zwiedzanie

rozpoczynamy

strony Kanału Bydgoskiego (s. 77), do budowy którego specjalnie uruchamiano tartaki oraz cegielnie. Budowa Kanału dała pierwszy impuls do handlowego i przemysłowego rozwoju miasta. Drugim impulsem, było uruchomienie w 1851 r. komunikacji kolejowej. Przy ul. Nakielskiej, równoległej do kanału, były dogodne

Czas: ok. 2 godzin

warunki dla sytuowania fabryk. Najmłodszą,

Trasa industrialna to spotkanie z czasami

pod

numerem

89,

była

Pomorska

dawnej prosperity, reliktami zakątków, które

Fabryka Rowerów Willi Jahra (1). Jej

nadawały rytm miastu, gdzie rozbrzmiewał

zabudowa z 1930 r. i 1934 r. (projekt: Alfred

stukot narzędzi i warkot maszyn. Obecnie

Müller)

Bydgoszcz uczestniczy w projekcie Shift-X, który ma na celu uatrakcyjnienie terenów poprzemysłowych

udostępnienie

ich

turystom. Jednak już dziś można wybrać się

zachowała

charakterystyczne

Czy wiesz, że... W Bydgoszczy w 1860 r. istniało 25

fabryk

dużych

latach

1895-1905

rzemieślniczych,

na „rzemieślniczy” spacer. Wiele warsztatów i fabryk czas wymazał

warsztatów natomiast

ich

liczba

z krajobrazu miasta, lecz architektoniczne

wzrosła ze 147 do 548.

pozostałości innych przypominają znaczenie

funkcjonalistyczne formy. Zakład ten był

przemysłu,

jednym z kilku, na bazie których w 1949 r.

którego produkty docierały nawet do tak

powstały Zjednoczone Zakłady Rowerowe

odległych miejsc, jak Chiny. Sentymentalny

„Romet” (mieściły się przy ul. Fordońskiej).

spacer z postindustrialnym dziedzictwem

Bliżej centrum, przy ul. Nakielskiej 53,

w tle to wyprawa dla wytrwałych. W Bydgoszczy

rozciągniętej wzdłuż Brdy, od końca XVIII w.

rolniczych Plagemanna – pierwszy zakład

powstawały

tradycje

miejscowego

pierwsze

fabryki,

1839

powstała

fabryka

maszyn

między

przemysłu maszynowego w Bydgoszczy.

innymi młyny, garbarnia, odlewnia żelaza

Następnie była tu odlewnia żelaza, a od 1878

oraz farbiarnia, a nawet fabryka tekstylna

r. nieprzerwanie działa obecna Fabryka

Johanna Carla Schuncka, który w 1796 r.

Obrabiarek do Drewna (2), założona przez

115

Carla Blumwego w 1865 r., jako warsztat

nr 47 (projekt: Fritz Weidner). Wybudował go

budowy i naprawy maszyn rolniczych.

w 1898 r. Wilhelm Blumwe z przeznaczeniem

Uwagę zwraca neogotycka elewacja hali

na przedszkole dla dzieci pracowników.

fabrycznej (koniec XIX w.) i neobarokowa

Kierując się na wschód opuszczamy

willa mieszkalno-administracyjna (1892 r.,

ul. Nakielską (trzymamy się prawej strony)

proj. Carl Stamphel), w której mieszkał

i za rondem Grunwaldzkim wkraczamy

właściciel

wybudował

w ul. Marszałka Focha, mając przed sobą

rodzinną siedzibę przy ul. Gdańskiej 50 (s.

wyjątkowo okazały gmach dawnej Szkoły

firmy,

zanim

102). Do willi przylega budynek biurowy z motywem skrzyżowanych młotów. Wysoko wyspecjalizowana fabryka dostarczała na

Czy wiesz, że...

światowy rynek traki do obróbki drewna.

Przy

W okresie międzywojennym produkowano ich aż 250 typów, w tym samobieżne (jak model „Gigantik” – największy na świecie), które

mogły

pracować

bezpośrednio

w miejscu wycinki drzew. Niedaleko stoi dom

116

ul.

Nakielskiej

już

w 1802 r. funkcjonowała papiernia. Jednak

właściciel

kontrakcie

sprzedaży zastrzegł, że na nieruchomości nie można prowadzić

wytwórni papieru. Klauzula ta spowodowała zmianę branży.

Trasy zwiedzania | Przemysłowa Trasa Przemysłowa historia Bydgoszczy

Czartoryskiego. Przystajemy, aby spojrzeć na przeciwległą stronę ul. Marszałka Focha.

Czy wiesz, że...

W dali, za prowadzącą na północ ul.

W 1845 r. właściciel garbarni uru-

Grottgera, na terenie obecnej Wyższej Szkoły

chomił warsztat, w którym rocznie

Gospodarki, zobaczymy charakterystyczną

Pięćdziesiąt lat później liczba ta

utrzymanej w stylu historyzmu z przewagą

wyprawiał tysiąc bydlęcych skór.

wzrosła do 140 tysięcy rocznie,

sylwetkę dawniej willi biurowo-mieszkalnej,

a garbarnia była jedną z największych na terenie ówczesnych Prus.

Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego (3) (obecnie Zespół Szkół Mechanicznych nr 1) przy ul. Św. Trójcy 37 (projekt: Otto Brech, 1910-1912). Kiedyś w tym miejscu ciągnęło

Wyższa Szkoła Gospodarki, dawniej garbarnia

się koryto Starego Kanału, którym spławiano

form neobarokowych. Jest ona pozostałością

drewno.

po znanej, największej w mieście, garbarni

Docieramy

zbiegu

ul.

117

o napędzie parowym (4), założonej w 1863 r. przez Ludwiga Buchholza, w zakolu Brdy

Czy wiesz, że...

przy ul. Garbary, czynnej jeszcze w latach

Skręcamy

dawnym

znajdował

80. XX w. w

prawo,

ul.

Czartoryskiego. Po lewej stronie na rogu,

magazynie

się

rafinerii

ogromny

mieszczący

zbiornik,

milion

spirytusu.

litrów

pod nr 20 (5), mijamy reprezentacyjną,

mijamy budynek dawnej pralni i farbiarni

neoklasycystyczną willę (obecnie oddział

Wilhelma Koppa (8) z końca XIX w. i przez

Izby Skarbowej w Bydgoszczy) z lat 1855-

mostek przechodzimy na Wyspę Młyńską.

1857, wybudowaną dla i przez mistrza

Naprzeciw

nas

wznosi

się

ciesielskiego Heinricha Mautza, właściciela

monumentalna bryła słynnych, bydgoskich

czynnego tu przez kilka dziesięcioleci

tzw. Młynów Rothera (9) z lat 1848-1849

tartaku. Od 1887 r. willa należała do Skarbu Państwa Prus, a następnie do Skarbu Państwa Polskiego i pełniła rolę mieszkania służbowego dowódcy dywizji. Na przełomie lat 20. i 30. XX w. mieszkał tu generał dywizji Wiktor Thommée. Dalej, po tej samej stronie ulicy, przy numerze 4-6 znajduje się dobrze zachowany, acz o zmienionej funkcji, kompleks wystawiony w latach 1887-1897 dla potrzeb rafinerii

Budynek dawnej pralni i farbiarni Wilhelma Koppa

spirytusu firmy C.A. Franke (6). Obecny dom mieszkalny przy ul. Czartoryskiego 6, ze ścianą szczytową ozdobioną płaskorzeźbą „Kąpiel dzieci”, mieścił łaźnię publiczną (7) należącą do zakładu, a wykorzystującą ciepłą wodę powstałą w procesie produkcji spirytusu. Tu możemy wejść na podwórze, obejrzeć stojący po prawej stronie uroczy, neomanierystyczny

budynek

dawnego

kantoru (tzn. biura). przesmykiem

zejść

nabrzeże Brdy Młynówki. Tu po prawej

118

Bydgoska Brdy

Wenecja

Młynówki

była

zakolu

doskonałym

miejscem dla farbiarni, gdyż wody rzeki nie były – jak współcześnie –

oddzielone od zabudowy bulwarem. Nabrzeżne do

koryta

obiekty rzeki

przylegały

„wchodząc”

w nią, a przemysłowe i łazienne kompleksy posiadały konstrukcje,

Następnie skręcamy w prawo, aby brukowanym

Czy wiesz, że...

umożliwiające

przepływ

wody

bieżącej

wody

przez ich wnętrza. Tym samym korzystano

dostarczanej nurtem Młynówki.

Trasy zwiedzania | Przemysłowa historia Bydgoszczy

Młyny Rothera

z zasadniczą masywną, ceglaną partią

Ponownie

znajdujemy

się

mieszczącą niegdyś młyn, ujętą skrzydłami

ul. Marszałka Focha przy okazałym gmachu

przeznaczonymi na magazyny ziarna i mąki.

Opery Nova (wystawionym w miejscu

Idziemy w prawo wzdłuż potężnej budowli.

spichlerzy, które spłonęły w latach 60.

Przed nami, po lewej, dawny ceglany młyn

XX w.). Stąd ruszamy dalej na wschód,

(1861 r.), później zamieniony na spichlerz

w prawo. Po lewej stronie mijamy ciąg

– noszący miano „czerwony spichrz”

kamienic. Na ich zapleczach, podobnie

(10) (obecnie Galeria Sztuki Nowoczesnej

jak na innych śródmiejskich posesjach,

Muzeum Okręgowego). Tuż przed nim

funkcjonowały zakłady. Były tu wytwórnie

skręcamy w lewo i spacerową alejką wzdłuż

obuwia i wody mineralnej oraz drukarnia

międzywodzia kierujemy się do kładki.

(13). Przed nami wznosi się okazała, narożna

Przed mostkiem po prawej stronie znajduje

kamienica (pl. Teatralny 6, na fasadzie nazwa

się „biały spichrz” (11) zbożowy z XVIII

„Savoy”) (14) o cechach klasycyzującego

w., zaadaptowany na potrzeby muzeum

modernizmu, wybudowana w 1912 r.

(Zbiory Archeologiczne), a dalej z kładki

(projekt: Henry Gross z Berlina) dla Otto

oglądamy dawną kaszarnię (12) z wodnym

Pfefferkorna – fabrykanta mebli, który miał

napędem

przekształconą

tu swój sklep firmowy. Jego słynny zakład,

w elektrownię. Warto wspomnieć, że tu,

założony w 1884 r., przekształcony został

w ówczesnych Młynach Królewskich, w 1846

w czynną do dziś Bydgoską Fabrykę Mebli.

turbinowym,

r. uruchomiono pierwszą w mieście maszynę

Teraz

parową. Tym samym bydgoski przemysł

Przechodzimy

wszedł w „okres pary”.

Pfefferkorna i znajdujemy się na początku

kierujemy

się

podcieniem

wprost. kamienicy

119

ul. Jagiellońskiej, równoległej do rzeki Brdy.

i poziomem produkcji w latach 30. XX w.

Zaraz po drugiej stronie ulicy, za dawnym

zawzięcie konkurowało z czeską fabryką

kościołem sióstr klarysek, dostrzegamy,

obuwia „Bata”. Około roku 1891 firmę „W.

za szklaną elewacją centrum handlowego

Weynerowski i syn Fabryka Obuwia” przejął

(15),

fasady

syn Antoni, który już jako dwunastolatek

upamiętniającą chlubne, dwuwiekowe

pomagał ojcu wyrabiać buty. Ta, po pewnym

tradycje drukarstwa, którego znaczącym

czasie, ulokowana została w nieistniejących

centrum była Bydgoszcz. W 1806 r. Jan

dziś budynkach przy ul. Św. Trójcy 34.

Adam Kimmel otrzymał przywilej królewski

Mijały lata i dobrze prosperująca fabryka

na prowadzenie drukarni i scedował go na

potrzebowała

pasierba Andrzeja Fryderyka Gruenauera.

Wówczas Weynerowscy nabyli rozległą

atrapę

Tenże

klasycystycznej

uruchomił

drukarnię

przy

ul.

parcelę

dogodniejszej

zbiegu

ulic:

siedziby. Kościuszki

Poznańskiej, którą w maju 1815 r. przeniósł

i Chocimskiej (17). Następnie bydgoski

do wybudowanego w tym celu domu

architekt Paul Sellner przygotował projekt

z oficyną przy obecnej ul. Jagiellońskiej 1.

nowoczesnego

W 1875 r. drukarnia Gruenauera otrzymała

o dwóch kondygnacjach z poddaszem,

napęd parowy, który przyczynił się do jej

wyposażony

dalszego rozwoju.

pracowników i przestronną windę towarową.

Warto

obejrzeć

jeszcze

budynku

fabrycznego

zaplecze

socjalne

dla

doskonale

W nowej siedzibie rozwój fabryki nabrał

zachowany zespół mieszkalno-fabryczny

impetu. Zatrudnienie wzrosło do 300 osób.

przy ul. Podwale 12. Budynek w formie

W 1929 r. przedsiębiorstwo przejęli synowie

czteroskrzydłowego obiektu z wewnętrznym

Antoniego – Henryk i Witold, którzy trzy

podwórkiem powstał w latach 1871-1875

lata później nadali rodzinnej firmie nazwę

dla uruchomionej tu w 1849 r. fabryki

„Leo” Fabryka Obuwia S.A., upamiętniając

mydła J.G. Böhlkego (16). Współcześnie

tym samym brata Leona, poległego podczas

do tradycji bydgoskich wytwórni mydła

I wojny światowej i matkę Leokadię (zm.

nawiązuje Muzeum Mydła i Historii Brudu

1927 r.).

z manufakturą przy ul. Długiej 13-17 (s. 63).

wojna

światowa

położyła

kres

W dziejach bydgoskiej industrializacji

rodzinnemu przedsiębiorstwu. Po 1945

złotą kartą zapisała się rodzinna firma

r. upaństwowiona fabryka obuwia „Leo”,

obuwnicza, założona w 1876 r. Rozrosła

a następnie „Kobra”, funkcjonowała przy ul.

się

Kościuszki 27 do 1992 r.

ona

obuwniczego,

niewielkiego prowadzonego

warsztatu przez

mapie

industrialnej

Bydgoszczy

i dzieci, w przedsiębiorstwo, które jakością

częściowo zachowany kompleks zabudowań

120

warto

także

historii

Wiktora Weynerowskiego z pomocą żony

zaznaczyć

Trasy zwiedzania | Przemysłowa historia Bydgoszczy miejscowej gazowni (18), uruchomionej

Latem 1938 r. nowym właścicielem został

w tym miejscu w 1860 r. – ul. Jagiellońska

Bronisław Kentzer, który uruchomił firmę

42. Nieco dalej, po przeciwnej stronie, przy

„Młyny Kentzera” (21). Po dziesięciu latach

ul. Jagiellońskiej 43-47, znajdują się budynki

zostały one upaństwowione. Dziś budynki

frontowe dawnej Rzeźni Miejskiej (19)

dawnego młyna oraz magazynu zbożowego

otwartej w 1890 r. projektu Carla Meyera.

z 1916 r. zostały zaadaptowane na Hotel

W 2006 r. kompleks budynków został

Słoneczny Młyn.

włączony w układ centrum handlowego wystawionego

miejscu

pozostałych,

nieistniejących obecnie zabudowań.

Po drugiej stronie ulicy, pod numerem 117, położona jest rozległa nieruchomość, gdzie wśród pięknego starodrzewia wznoszą

Kolejnym obiektem jest hala fabryczna przy ul. Jagiellońskiej 92 (20) niegdysiejszej firmy Brunona Sommerfelda, założonej

Czy wiesz, że... W

bydgoskiej

rzeźni

latach

1937-1938, praktyki odbywał autor „Buszującego

rzeźni

David

Salinger.

budynków

centrum

zbożu” Na

Jerome jednym

(aktualnie

handlowego)

wisi

pamiątkowa tablica z wizerunkiem pisarza.

Hotel Słoneczny Młyn, dawniej Młyny Kentzera

się

zabudowania

funkcjonalistyczne

fabryki

pasmanterii,

taśm

pasów

„Pasamon” (22), powstałej w 1924 r. i nadal w

1905

ślusarskiego

wytwarzającej tkane taśmy i pasmanterię

naprawie

techniczną. Na szczególną uwagę zasługuje

instrumentów klawiszowych, przekształciła

willa dyrektora z lat 30. XX w., podobnie jak

się ona w wytwórnię doskonałej klasy

obiekty fabryczne, zrealizowana wg proj.

fortepianów, znanych nawet poza granicami

Jana Kossowskiego.

specjalizującego

warsztatu się

Polski. Niestety działała ona tylko do 1945 r.

Przedłużeniem ul. Jagiellońskiej jest

Przy ul. Jagiellońskiej 96 funkcjonował,

ul. Fordońska, prowadząca do centrum

uruchomiony około 1862 r., młyn parowy,

dawnego miasteczka – Fordonu, dziś

pierwotnie należący do firmy Wolfen & Fließ,

będącego dzielnicą Bydgoszczy. Przy tej ulicy

a od 1892 r. do Baerwald & Co., który śmiało

przetrwało wiele obiektów przemysłowych.

konkurował z młynami na Wyspie Młyńskiej.

Najbardziej

wartościowe,

położone

121

południowej stronie ulicy, to całe zespoły

do portu rzecznego. Po sąsiedzku, pod

zabudowy fabrycznej. Numer 152 – dawniej

numerem 154, od 1914 roku funkcjonują

Bydgoska Fabryka Kabli – obecnie TELE-

Bydgoskie Zakłady Sklejek (24), również

FONIKA Kable Sp. z o.o. S.K.A. (23). Założona

rozlokowane w zabytkowych obiektach,

w 1920 r. zyskała kompleks zabudowy

częściowo sięgających czasów powstania

złożony z obiektów z lat 1920-1924

przedsiębiorstwa. Dalej w kierunku Fordonu,

i późniejszych. Z najstarszych zachowała

dojedziemy do wieżowca znajdującego

się brama wjazdowa i budynek biurowy

się przy ul. Fordońskiej 246, w którym

z halą fabryczną. Z późniejszych wyróżnia

kiedyś mieściły się biura słynnych zakładów

się willa dyrektora autorstwa Bronisława

rowerowych Romet (25); budynki w których

Jankowskiego z lat 1930-1931, z ciekawie

odbywała się produkcja zostały rozebrane.

wykończonym gzymsem. Atutem lokalizacji fabryki był fakt bezpośredniego dostępu

Trochę historii Od XV do XVII wieku Bydgoszcz przeżywała okres prosperity. Wykorzystanie

Szlak zabytków hydrotechniki

znakomitego położenia nad Brdą i Wisłą sprawiło, że w tym okresie miasto było jednym z najważniejszych na mapie Rzeczypospolitej. Prowadzono ożywiony handel spławny na Wiśle, szczególnie zbożem, piwem oraz ceramiką. Jednak po pożogach związanych z potopem szwedzkim oraz epidemiami, Bydgoszcz straciła swoją pozycję. Ten stan trwał przez przeszło 100 lat, kiedy w wyniku zaborów miasto wraz z otaczającymi terenami

Bydgoszcz to ważne miejsce na wodnej

dostało się pod panowanie Fryderyka

mapie Polski. Jej położenie nad Brdą, Wisłą

Wielkiego. Ten, dostrzegając potencjał

i Kanałem Bydgoskim to niewątpliwa

miejsca, zdecydował o budowie połączenia

gratka dla turystów wodnych, którzy mogą

Odry z Wisłą.

przypłynąć tu aż z Berlina Międzynarodową

1773–1774 Kanał Bydgoski, liczący około 26

Drogą Wodną E-70.

kilometrów, przyczynił się do silnego rozwoju

122

Wybudowany w latach

Trasy zwiedzania | Szlak zabytków hydrotechniki

Bydgoszczy, która w XIX wieku przekształciła się w ważny ośrodek przemysłowo-handlowy. Bydgoszcz

ponownie

zaczęła

Bydgoski Węzeł Wodny

przekształcać się w port śródlądowy. Bardzo

Bydgoski Węzeł Wodny to „sieć wodna”

ważne miejsce w dziejach transportu rzecznego

powstała dzięki zetknięciu Brdy, Wisły,

miasta zajęła budowa nowej nitki Kanału

Kanału Bydgoskiego i Górnonoteckiego

Bydgoskiego z lat 1908–1915. Nowe śluzy

oraz mniejszych strug wodnych (Flisu,

umożliwiły śluzowanie większych jednostek.

Strugi Młyńskiej, Potoku Prądy), jak również

Po odzyskaniu niepodległości i powrocie

niesamowitych zabytków hydrotechniki.

Bydgoszczy do Polski w 1920 roku, handel rzeczny na krótko stracił swoje znaczenie.

Czy wiesz, że...

Wówczas większa część niemieckiego

przedsiębiorstwa żeglugowego Bromberger Schleppschiffahrt Aktien Gesellschaft została zrepolonizowana, czego efektem była zmiana

Bydgoszczy

przepraw

istnieje

przez

Brdę

około i

Kanał

Bydgoski, na które składają się liczne mosty i kładki.

nazwy na Lloyd Bydgoski, który przejął

Ważnym elementem Bydgoskiego Węzła

schedę po wcześniejszych przewoźnikach.

Wodnego jest stary Kanał Bydgoski (s. 77),

W czasie dwudziestolecia międzywojennego

ale także nowa trasa wodna z XX wieku wraz

przedsiębiorstwo szybko stało się ważnym

z urządzeniami hydrotechnicznymi, między

ogniwem w systemie transportu rzecznego

innymi śluzy Osowa Góra, Prądy, Czyżkówko

kraju. Po II wojnie światowej nastąpiło

oraz Okole. Do dziś są one czynne i stanowią

upaństwowienie taboru rzecznego.

część Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70.

123

Od początku swojego istnienia umożliwiały transport największych ówczesnych barek przekraczających wagą 400 ton. Wszystkie te śluzy posiadają taką samą długość – 57,4 m i szerokość 9,6 m. Różnią się jednak wysokością podnoszenia. Dwie pierwsze od zachodu– Osowa Góra i Prądy – zostały wybudowane w latach 1773–1774, obecny kształt uzyskały jednak w czasie przebudowy z lat 1908–1915 i umożliwiają podnoszenie na wysokość 3,55 oraz 3,82 m. Śluzowanie

Czy wiesz, że... Przy śluzie Okole kręcono ujęcia do

kultowego

pancerni

spektakularny związany sceną

serialu

pies”.

bydgoski

jest

wysadzania

Panzerfausta

„Czterej

Najbardziej

wrót

epizod

słynną

pomocą

śluzy

przez Gustlika. Warto dodać, że nie

była to jedyna śluza wykorzystana na

planie

zdjęciowym

Spostrzegawczym

serialu.

widzom

nie

umknęły sceny przy nieistniejącej już

dziś

śluzie

przy

ulicy

Grottgera oraz przy Rybim Rynku.

przepłyniemy pod mostami kolejowymi, mostem Królowej Jadwigi, miniemy okazały gmach dawnej Dyrekcji Kolei Prus Wschodnich, pochodzący z końca XIX wieku i napotkamy kolejną śluzę – Miejską. Od powstania Kanału Bydgoskiego to właśnie Śluza Okole

ona przysparzała najwięcej problemów,

w każdej z nich trwa nie dłużej niż 20 minut.

wynikających z bardzo trudnych warunków

Dwa kolejne urządzenia hydrotechniczne

geotechnicznych w miejscu jej wybudowania.

są niemalże bliźniacze. Śluzy Czyżkówko oraz

Drewniana śluza miejska została zastąpiona

Okole powstały na nowym dwukilometrowym

w latach 1882–1884 śluzą o niespotykanej

przekopie w latach 1908–1915 i zastąpiły

konstrukcji, tzw. trapezowej. Do tej śluzy

5 śluz na Starym Kanale Bydgoskim. Musiały

wprowadzano barki rufą, co było sporym

zniwelować ponad 15-metrową różnicę

utrudnieniem ze względu na konieczność

poziomów. Śluza Czyżkówko podnosi nas

wcześniejszego ich obracania. Śluza została

o 7,52 m w blisko 30 minut, a śluza Okole

zastąpiona nową konstrukcją dopiero

o 7,58 m w około 20. Śluzy te posiadają

podczas przebudowy Kanału Bydgoskiego

zbiorniki oszczędnościowe, które zmniejszają

z lat 1908–1915. Możemy podziwiać ją do dziś.

ilość wody potrzebnej do śluzowania.

Śluza jednokomorowa o konstrukcji dokowej,

Przemierzając Bydgoszcz w dół Brdy,

124

takiej jak w przypadku śluz kanałowych,

Trasy zwiedzania | Szlak zabytków hydrotechniki Czy wiesz, że... W

Bydgoszczy

elektrownie

istnieją

wodne,

trzy

wytwarzają-

ce łącznie około 4,5 MW energii elektrycznej. „Smukała”,

Są

Elektrownia

„Mewat”

w Czersku Polskim oraz ElektrowŚluza Miejska

nia „Kujawska”, w której znajduje się okazały zbiór urządzeń tech-

ma wymiary 57,4 na 9,6 m i wysokość

nicznych.

podnoszenia na poziomie 3,33 m. Śluzowanie

przedsiębiorstw żeglugowych, istniejących

tutaj trwa około 20 minut.

na przestrzeni XX wieku w Bydgoszczy.

Bardzo ważną rolę w piętrzeniu

Naprzeciwko Rybiego Rynku znajduje się

wody w centrum miasta odgrywają dwa

okazały neogotycki budynek Poczty Polskiej.

jazy – ulgowy i farny. Ich zadaniem jest

Dalej na wschód, przepłyniemy pod

przepuszczanie wody z Młynówki do Brdy.

mostem Bernardyńskim, przy którym stoi

Poziom piętrzenia wody wynosi około 3,36 m.

pałacyk pełniący funkcję siedziby wielu

Jaz ulgowy, napędzany ręcznie, wybudowany

towarzystw wioślarskich od początku XX

został w 1920 r.

wieku.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu w centrum

Przygodę

węzłem

wodnym

Bydgoszczy można było spotkać liczne barki

w Bydgoszczy zakończymy na stopniu

i holowniki, których wspomnieniem jest barka

Czersko Polskie, który składa się z dwóch śluz – Brdyujście oraz Czersko Polskie, jazu

Czy wiesz, że... Podczas

ostatniej

przebudowy

jazu na Młynówce uruchomiono, jeden z nielicznych w Europie, tor

kajakarstwa górskiego w ścisłym centrum miasta.

walcowego, przepławki przy jazie walcowym, elektrowni wodnej, jazu oraz elektrowni wodnej na prawym brzegu jazu. Śluza

Brdyujście

wybudowana

została w 1879 roku. Przy wymiarach 57,4 na 18 m umożliwiła pokonanie różnicy 2,3 m wysokości. Dziś jest już wyłączona

holowana bez napędu własnego – „LEMARA”

z użytkowania. Została zastąpiona przez

- zacumowana przy Rybim Rynku. O porcie

śluzę Czersko Polskie w 2002 roku. Nowa

w centrum Bydgoszczy przypominają

śluza o wymiarach 115 na 12 m umożliwia

również piękne spichrze oraz Pałacyk

jednostkom pokonanie różnicy 4,9 m

Lloyda Bydgoskiego, który był siedzibą

poziomu.

125

10 10 1. Śluza Osowa Góra

9. Śluza Okole

2. Śluza Prądy

10. Mosty kolejowe

3. Przystań Gwiazda

11. Most Królowej Jadwigi

4.. Śluza Czyżkówko

12. Śluza Miejska

5. VI śluza na Starym Kanale Bydgoskim

13. Jaz ulgowy

6. V śluza na Starym Kanale Bydgoskim

14. Przystań Bydgoszcz

7. Muzeum Kanału Bydgoskiego

15. Wyspa Młyńska

8. IV śluza na Starym Kanale Bydgoskim

16. Zabytkowe wodowskazy 17. Międzywodzie 18. Jaz Farny 19. Elektrownia Wodna „Kujawska” 20. Most Jerzego Sulimy-Kamińskiego 21. Śluza Brdyujście 22. Śluza Czersko Polskie 23. Tor Regatowy Brdyujście

Jaz Walcowy Czersko Polskie

126

24. Jaz Walcowy Czersko Polskie

Trasy zwiedzania | Szlak zabytków hydrotechniki

Śluzy: Godziny otwarcia śluz różnią się w zależności

Śluzy na Brdzie

od sezonu, najlepiej kontaktować się

www.gdansk.rzgw.gov.pl

telefonicznie.

Śluza Czersko Polskie – tel. +48 52 343 51 11 Śluza Miejska – tel. +48 52 322 37 01

Śluzy Kanału Bydgoskiego www.poznan.rzgw.gov.pl Okole – tel. +48 52 322 56 20

Czy wiesz, że...

Czyżkówko – tel. +48 52 379 75 72

W Bydgoszczy od 2006 roku działa

Prądy – tel. +48 696 721 036 Osowa Góra – tel. +48 52 372 20 42

Muzeum Kanału Bydgoskiego, które mieści się przy ul. Nowogrodzkiej 3

tel. +48 693 765 075,

www.muzeumkanalu.pl

127

Młynówki, wartko płynącej odnogi Brdy. Liczne XIX-wieczne kamienice i dawne fabryki wynurzające się niemal bezpośrednio z wody

Rowerem przez Bydgoszcz

to tzw. Wenecja Bydgoska (4a). W cieniu rozłożystych kasztanowców docieramy do kładki nad Młynówką, która zaprowadzi nas wprost na ulicę Świętej Trójcy. Przywita nas tam modernistyczna kamienica (5a) z lat 30. XX wieku, pod numerem 5/5a, zaprojektowana przez architekta Jana Kossowskiego. Skręcamy w prawo i ulicą Świętej Trójcy kierujemy się do ronda Grunwaldzkiego. Warto zatrzymać się

Trasa I: Nad Starym Kanałem Bydgoskim Czas: 1 godzina, dystans: 3,5 km

na chwilę przy modernistycznym w formach i o neobarokowym wnętrzu kościele pw. św. Trójcy (6a), wzniesionym w latach 19101912, a zaprojektowanym przez poznańskiego architekta Rogera Sławskiego. Naprzeciwko świątyni, pod numerem 23, znajduje

Trasę rozpoczynamy na Starym Rynku

się niezwykle oryginalna kamienica

przy Bydgoskim Centrum Informacji

(7a) z 1903 r. o ciekawych secesyjnych

(1a), gdzie można wypożyczyć rower. Ulicą

ornamentach. Wnętrze budynku zdobią

Niedźwiedzia udajemy się w kierunku

malowidła pędzla Brunona Gęstwickiego

Wyspy Młyńskiej. Warto zwrócić uwagę na

(1882-1969). Na końcu ulicy wzrok przykuwa

skromną barokową kamienicę (2a) pod

gmach dawnej Królewsko-Pruskiej Szkoły

numerem 11, dawniej mieszcząca aptekę Pod Niedźwiedziem. Ulica Ku Młynom doprowadzi nas do 6-hektarowej wyspy (s. 76), znajdującej się w samym sercu miasta. Pierwszy obiekt, który powinien zwrócić naszą uwagę to Czerwony Spichrz z 1861 r. (3a), dawniej młyn parowy, obecnie budynek wystawienniczy należący do Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego. Pozostawiamy ten poprzemysłowy obiekt po prawej stronie i podążamy dalej wzdłuż

128

Bydgoska Wenecja nad Młynówką

Trasy zwiedzania | Rowerem przez Bydgoszcz wiele pomników przyrody, pamiętających jeszcze czasy Napoleona Bonaparte. Na odcinku pomiędzy śluzą IV a śluzą V (12a) przejeżdżamy w pobliżu Muzeum Kanału Bydgoskiego (11a), znajdującego się w XIX-wiecznym budynku gospodarczym przy ulicy Nowogrodzkiej 3. Jadąc cały czas prosto, mijamy zabytkową śluzę V, przejeżdżamy pod torami kolejowymi (trasa Bydgoszcz – Inowrocław) i dojeżdżamy do obiektów najstarszego klubu sportowego w mieście Gwiazda Bydgoszcz. Przejażdżkę nad kanałem kończymy w miejscu, gdzie ulica Józefa Bronikowskiego przecina kanał, a dokładnie śluzę VI (13a). Stąd możemy Kościół pw. Świętej Trójcy

zawrócić i drugą stroną Kanału wrócić do centrum, albo pojechać dalej Trasą II.

Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego (8a) z początku XX w., obecnie Zespół Szkół Mechanicznych nr 1. Przedostajemy się teraz na drugą stronę ulicy Kruszwickiej, w kierunku centrum handlowego, sprzed którego wyruszamy na północ, aby dotrzeć do Starego Kanału Bydgoskiego (17731774) ( s. 77). Po drugiej stronie ronda skręcamy w lewo i jedziemy wzdłuż koryta, którym płynie niewielki strumień – skromna pozostałość po zasypanym w 1971 r. odcinku Starego Kanału. Po naszej prawej stronie znajduje się Cmentarz Starofarny (9a), najstarsza nekropolia Bydgoszczy. Przecinamy ulicę Wrocławską, mijając zabytkową śluzę IV (10a) i kontynuujemy podróż wzdłuż kanału. Jedziemy wśród bujnej zieleni, którą tworzą rozłożyste drzewa, wśród nich

Brama Cmentarza Starofarnego

129

TRASA I

OSIELSK

130

Trasy zwiedzania | Rowerem przez Bydgoszcz

Czy wiesz, że... Na cmentarzu Starofarnym zlokalizowane są liczne grobowce o wartości

historycznej m. in.: groby żołnierzy francuskich, poległych w wojnie

prusko – francuskiej w 1870 – 1871 r.; mogiła zasłużonego bydgoszczanina Teofila Magdzińskiego oraz kaplica cmentarna zamordowanych w 1939 r.

mieszkańców miasta. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1864 roku. Pochowani są tutaj obywatele zasłużeni dla miasta.

131

Trasa II: Stary Kanał Bydgoski – Smukała – Myślęcinek – Stare Miasto Czas: 4 godziny, dystans: 26 km Przejeżdżając trasę nad Kanałem

Pomnik Wioseł w Smukale

Bydgoskim i zatrzymując się w sąsiedztwie

a także, znajdujący się na wysokości numeru

klubu sportowego i śluzy VI, gdzie znajduje

160, cmentarz z okresu drugiej wojny

się przystań wodna „Gwiazda” (13a),

światowej (2b), poświęcony ofiarom obozu

skręcamy w prawo w ulicę Bronikowskiego,

przesiedleńczego i pracy wychowawczej.

która doprowadzi nas do Węzła Zachodniego,

Na skrzyżowaniu ulic Opławiec i Biwakowej,

a dokładnie do ulicy Grunwaldzkiej.

nad brzegiem Brdy, ustawiony został

Przecinamy tę ruchliwą arterię, zachowując

nietypowy pomnik wioseł (3b). Kajak

odpowiednią

skręcamy

wraz z wystającymi z niego wiosłami

w ulicę Nad Torem i na pierwszych światłach

upamiętnia spływy Brdą, które w 1953 i 1966

wjeżdżamy na chodnik, na którym znajduje się

r. odbył ks. Karol Wojtyła, późniejszy papież

ścieżka rowerowa. Jedziemy dalej wzdłuż ulicy

Jan Paweł II. Skręcamy w prawo w ulicę

Nad Torem, aż do końca ścieżki rowerowej.

Biwakową i wjeżdżamy na Most Smukalski.

Kontynuujemy podróż ciągiem pieszo-

Warto zatrzymać się na nim na moment,

rowerowym wzdłuż ulicy Koronowskiej, aż

aby zobaczyć piękny krajobraz stworzony

do skrzyżowania z ulicą Opławiec. W tę ulicę

przez wody Brdy. Mijamy pętlę autobusową

skręcamy. Doprowadzi nas ona do ulicy

i skręcamy w prawo w ulicę Smukalską.

Biwakowej. Po drodze mijamy zaporę wodną

Pokonujemy dłuższy odcinek ulicy otoczeni

Smukała (1b) wraz z elektrownią wodną,

lasem. Na wysokości numeru 113 warto

ostrożność,

skręcić w prawo, aby zobaczyć Sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej (4b), jedno z sześciu Sanktuariów Zawierzenia Ruchu Szensztackiego na terenie Polski (poświęcone w 2001 r.). Wracamy na ulicę Smukalską, aby po kilku minutach skręcić w lewo w drogę pożarową numer 16. Doprowadzi nas ona do Leśnego Parku Stopień Wodny w Smukale

132

Kultury i Wypoczynku „Myślęcinek” (s. 66),

Trasy zwiedzania | Rowerem przez Bydgoszcz największego parku miejskiego w Polsce (830

Fordonu lub dalej do Ostromecka albo ścieżką

hektarów). Jadąc prosto przez las, dojedziemy

rowerową, biegnącą wzdłuż ulicy Gdańskiej,

do ulicy Rekreacyjnej, włączamy się w nią na

wracamy do centrum. Po lewej stronie mijamy

łuku drogi, aby po chwili dotrzeć do kładki

zabytkowe zabudowania stacji wodociągów

nad torami kolejowymi, w bezpośrednim

„Las Gdański”, na terenie której znajduje się

sąsiedztwie stacji kolejowej PKP Bydgoszcz

Muzeum Wodociągów (7b). Przejeżdżamy

Rynkowo (5b). Schodzimy z roweru

przez wiadukt nad torami, po prawej stronie

i przeprowadzamy go przez kładkę (podjazdy

mijamy Stadion Zawiszy im. Zdzisława

na kładce są niezwykle strome). Ruszamy

Krzyszkowiaka (8b), po czym skręcamy

ulicą Jeździecką, ale już na pierwszym łuku

w prawo w ulicę Powstańców Warszawy.

odbijamy w prawo do lasu. Jedziemy prosto aż do wieży obserwacyjnej, którą mijamy i za chwilę skręcamy w prawo i

wąwozem

zjeżdżamy

w kierunku jednego z kilku myślęcińskich stawów. Na wysokości jeziorka, przy któr ym

znajduje

się

niezwykle popularne wśród bydgoszczan

źródełko,

skręcamy w prawo w kierunku Kujawsko-Pomorskiego Centrum

Edukacji

Ekologicznej w Myślęcinku ( 6 b) .

Zabytkowa Hala Pomp

K o n t y n u u j e my

Doprowadzi nas ona do torów kolejowych. Na

wycieczkę wyasfaltowanym odcinkiem

końcu ulicy skręcamy w lewo i kontynuujmy

drogi do pierwszego skrzyżowania dróg,

podróż najpierw ścieżką rowerową wzdłuż

skręcamy następnie w prawo w ulicę Hipiczną,

Cmentarza Nowofarnego (9b), a następnie

która doprowadzi nas do polany Różopole.

ulicą Zaświat i Zygmunta Augusta. Mijamy

Skręcamy w lewo, mijając ją z prawej strony.

zabudowania

Jedziemy prosto aż do ulicy Gdańskiej, mijając

Bydgoszcz Główna (10b), dojeżdżamy do

po lewej stronie myślęcińskie zoo i ogródki

ulicy Unii Lubelskiej, przejeżdżamy na drugą

działkowe. Z tego miejsca można skorzystać

stronę ulicy, skręcamy w prawo i w ten sposób

z kolejnego wariantu – Trasy III i pojechać do

wjeżdżamy na bulwar biegnący wzdłuż Brdy.

dworca

kolejowego

133

Zanim skręcimy w lewo w kierunku centrum, warto spojrzeć w drugą stronę, gdzie znajdują się trzy mosty kolejowe (11b). Najbliższy – most wschodni – jest jednym z najstarszych, istniejących mostów kolejowych w Polsce (1851 r.). Jadąc bulwarem, przejeżdżamy pod mostem drogowym Królowej Jadwigi z 1913 r. Mijamy monumentalny gmach byłej Dyrekcji Kolei Wschodnich (12b), zbudowany w latach 1886-1889 r. w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Następnie wjeżdżamy

M/S Bydgoszcz przy Śluzie Miejskiej

się na drugą stronę Brdy. Jedziemy wzdłuż

Trasa III: Stary Kanał – Smukała – Myślęcinek – Fordon – Ostromecko

torów tramwajowych. Na skrzyżowaniu z ulicą

Czas: cały dzień, dystans: 37 km + powrót

Garbary warto zwrócić uwagę na pięknie

ok.14 km

na most tramwajowy Władysława Jagiełły (pierwszy podwieszany most tramwajowy w Polsce, 2011-2012), którym przedostajemy

odnowioną fasadę narożnej kamienicy (13b), zbudowanej w stylu burgowym na

Jest to kontynuacja trasy I i II. Gdy

początku XX w. Jedziemy dalej prosto do ul.

dotrzemy do ul. Gdańskiej, dalej poruszamy

Marszałka Focha żeby tutaj skręcić w lewo

się ścieżką rowerową wzdłuż ulicy Sądeckiej,

w kierunku Mostów Solidarności, z których

aż do al. Armii Krajowej. Na przejściu dla

doskonale widoczna jest Śluza Miejska

pieszych na, wysokości ulicy Zamczysko,

(14b) z 1915 r., w pobliżu której odsłonięta

przeprawiamy się na drugą stronę tej

została niedawno wcześniejsza, unikatowa

ruchliwej arterii i kontynuujemy podróż

śluza trapezowa z 1884 r. Na przejściu dla

leśną ścieżką rowerową (czerwony szlak

pieszych przeprowadzamy rower na drugą

rowerowy), która doprowadzi nas do ulicy

stronę ulicy, objeżdżamy gmach Opery Nova

Akademickiej w Fordonie. Udajemy się

(15b), a następnie kładką dostajemy się na

na wschód, najpierw ulicą Akademicką,

Wyspę Młyńską, z której powracamy na Stary

następnie Korfantego (skręcamy w lewo)

Rynek. Trasę kończymy w miejscu, z którego

i dalej Twardzickiego. Na skrzyżowaniu

wyruszyliśmy.

z ulicą Bołtucia skręcamy w lewo, mijamy parafię Matki Bożej Królowej Męczenników i wjeżdżamy na teren bydgoskiej Doliny

134

Trasy zwiedzania | Rowerem przez Bydgoszcz Śmierci (1c). Jest to miejsce masowych

w latach 1780-1783 (pawilon II zakładu), to

egzekucji bydgoszczan zorganizowanych

dawna pruska komora celna.

przez Niemców w 1939 r. Możemy zobaczyć

Po tej krótkiej wizycie w Starym Fordonie,

tu symboliczne mogiły, pomnik, a także stacje

wracamy na most i po przekroczeniu Wisły

drogi krzyżowej Kalwarii Bydgoskiej – Golgoty

znosimy rower po schodach, znajdujących

XX wieku, część Sanktuarium Królowej

się po lewej stronie za ostatnim przęsłem

Męczenników. Po wykonaniu pętli w Dolinie

mostu i dalej asfaltową drogą (skręcamy

Śmierci wracamy na ulicę Twardzickiego.

w prawo) udajemy się w kierunku Strzyżawy,

Następnie ulicą Kleeberga, Andersena (ścieżka

dalej poruszamy się leśną ścieżką rowerową

równolegle do ulicy), Sielską, Ametystową

po lewej stronie wzdłuż drogi wojewódzkiej

i Flotylli Wiślanej dojeżdżamy do przeprawy

nr 551.

przez Wisłę – mostu fordońskiego im.

Na parking Zespołu Pałacowo-

Rudolfa Modrzejewskiego (2c), niegdyś

Parkowego w Ostromecku (4c) przy ul.

(1893 r.) najdłuższego mostu w Cesarstwie

Bydgoskiej 9 wjeżdżamy, skręcając z drogi

Niemieckim.

wojewódzkiej, w lewo kilka metrów przed

rondzie,

znajdującym

się

wjazdem do Ostromecka (s. 147).

bezpośrednio przed wjazdem na most,

Do Bydgoszczy wracamy tą samą trasą

warto zboczyć z trasy, aby ulicą Bydgoską

aż do „Myślęcinka”. Tam kontynuujemy

dotrzeć na rynek w Starym Fordonie

podróż powrotną drogą oznaczoną, jako

(3c). Jest to obecnie dzielnica Bydgoszczy,

wariant II. Możemy również powrócić do

która do 1973 była osobnym miasteczkiem,

Bydgoszczy pociągiem z dworca kolejowego

o niezwykle długiej i wielokulturowej historii.

w Ostromecku.

Do najważniejszych zabytków Starego Fordonu zaliczamy klasycystyczny budynek dawnej synagogi z końca XVIII w., który cudem przetrwał okupację niemiecką (naziści urządzili w nim kino, które funkcjonowało aż do 1988 r.), neogotycki kościół pw. św. Jana Apostoła Ewangelisty z lat 1878-1879 oraz neobarokowy kościół pw. św. Mikołaja z lat 1927-1928 (projekt: Stefan Cybichowski). Na rynku Starego Fordonu uwagę przykuwa też kompleks zabudowań Zakładu Karnego dla mężczyzn, którego początki sięgają 1859 r. Najstarszy z obiektów kompleksu, wzniesiony

Pałac Nowy w Ostromecku

135

Dąbrowskiego (1) powstał z inicjatywy prezydenta Regencji bydgoskiej Carla von Wissmanna i dlatego początkowo nosił

Zielona Bydgoszcz

nazwę Wzgórze Wissmanna.

Ozdobą

parku były stawy i łączący je wodospad. Szczególną popularnością zaczął się cieszyć od pierwszych lat XX w., kiedy na szczycie wzgórza ustawiono wieżę ciśnień z platformą widokową, z której można podziwiać panoramę miasta. W 1920 r. patronem parku został gen. Henryk Dąbrowski, który

Czas: ok. 3 godz. (park w Myślęcinku dodatkowo 2 godz.)

zatrzymał się w tym miejscu w październiku 1794 r. (upamiętniający to wydarzenie obelisk, autorstwa Krystyny Panasik, ustawiono w 1995 r.). Od 2002 roku trwają tutaj prace

W Bydgoszczy pierwsze ogrody

rewitalizacyjne. W parku znajduje się kilka

powstawały przy klasztorach oraz na

pomników przyrody: dąb szypułkowy, dąb

przedmieściach – te należały do bogatych

czerwony, miłorząb dwuklapowy, wiąz

mieszczan. W okresie zaborów Towarzystwo

turkiestański, lipa drobnolistna oraz wierzba

Upiększania Miasta Bydgoszczy i Jej

biała. W 2013 roku zasadzono dąb kaukaski

Najbliższej Okolicy (działało w latach 1832-

‘Concordia’, szkarłatny perełkowciec japoński

1898) przyczyniło się do zazielenienia miasta

oraz dereń pagodowy ‘Variegata’.

– zadrzewiano ulice, obsadzano skwery. W okresie międzywojennym Bydgoszcz, Katowice i Warszawa szczyciły się mianem najbardziej zielonych miast w Rzeczpospolitej. Od 2004 r. realizowany jest projekt „Odtwarzanie alei drzew w Śródmieściu” na podstawie nasadzeń z lat 20. i 30. XX wieku. Miasto, pod względem obszarów zielonych, ustępuje obecnie w Polsce tylko Warszawie. Spacer rozpoczynamy przy wieży ciśnień przy ul. Filareckiej 1 (Muzeum Wodociągów). Usytuowany tarasowo na stromym wzniesieniu park im. Henryka

136

Czy wiesz, że... Na

u l i c ac h

By d go s z c zy ,

z obumarłych pni drzew powstają rzeźby,

których

autorem

jest

Zbyszko Piwoński. Można je zobaczyć

przy ul. Gdańskiej 30 – Kobieta w gołębiach, przy Al. Mickiewicza –

Przebudzenie elfów (obie realizacje z 2006), przy ul. Słowackiego –

Zaraz zagramy (2010). A na ulicy Konopnickiej można spotkać pomnik Krasnoludków autorstwa Mirosława Kufla (2012).

Trasy zwiedzania | Zielona Bydgoszcz

„Zaraz zagramy”- rzeźba w obumarłym pniu

wędrówkę.

idziemy do skrzyżowania ul. Gdańskiej

Schodzimy w kierunku Starego Miasta

Kontynuujemy

naszą

i Jagiellońskiej. Obok dawnego kościoła

– ul. Terasy aż do Nowego Rynku, ul.

sióstr klarysek przy ul. Gdańskiej 2 zachował

Wąską dochodzimy do Wełnianego Rynku

się niewielki skwer (3) z 2. połowy XIX

i przesmykiem między kamienicami nr 6a i 7,

w. z kapliczką przydrożną z figurą Matki

przez ażurową kładkę, wchodzimy na Wyspę Młyńską (2) ( s. 76). Położona w sercu

Czy wiesz, że...

miasta oaza zieleni zachęca do odpoczynku

Na początku lat 50. XX wieku,

przy szumiącym kanale Międzywodzia, do podziwiania Wenecji Bydgoskiej, do spacerów brukowanymi alejami obsadzonymi w XIX wieku kasztanowcami, lipami i wierzbami. W centralnej części wyspy znajduje się plac zabaw dla dzieci. Opuszczamy Wyspę Młyńską, kierując się na Stary Rynek ul. Ku Młynom i Niedźwiedzią. Przecinamy płytę Starego Rynku i ul. Mostową

skwerze

ciśnień

niedaleko

władze

wieży

komunistyczne

ustawiły drewnianą konstrukcję – zagłuszarkę audycji radiowych

nadawanych z Europy Zachodniej.

18 listopada 1956 r. bydgoszczanie spalili

maszt

Uczestnicy

akcji

radiostacji.

nie

uniknęli

represji, jednak wieża nie została

odbudowana. Wydarzenie upamiętnia tablica z 1996 r.

137

w obrębie zabudowań klasztornych w XVI w. W 1835 r., po kasacie zakonu, ogród przekształcono

Park

Regencyjny

(Regierungsgarten) należący do siedziby regencji przy dzisiejszej ul. Jagiellońskiej 3 (obecnie Urząd Wojewódzki). Urodą parku mogli cieszyć się tylko urzędnicy, dla pozostałych mieszkańców był on zamknięty. W latach 1900-1901 przemianowano go w Park Miejski (Stadtpark) wg planów Paula

Meyerkampa

udostępniono

bydgoszczanom. W lipcu 1909 r. odsłonięto fontannę Potop (s. 84). Drzewostan parku ucierpiał w czasie II wojny światowej, gdy Park Kazimierza Wielkiego

na jego terenie kopano bunkry. Od 1945 r. parkowi patronuje król Kazimierz Wielki. Jest

Czy wiesz, że...

to wyjątkowo urokliwe miejsce z dwoma

Ogród klasztorny był nieco większy

stawami (pośrodku jednego z nich znajduje

3 Maja. Na jego terenie znajdował

oraz placem dla dzieci. W upalne dni można

niż park, sięgał do dzisiejszej ul.

się staw rybny, sad z drzewami owocowymi,

warzyw nik

oraz

ogród z roślinami leczniczymi,

się domek dla łabędzi), odtwarzaną fontanną schować się w cieniu starych drzew. W parku znajdziemy rzadkie okazy, m.in.: cypryśnik

do których w XV I w. zaliczano

błotny, platan klonolistny, dęby szypułkowe,

cząber

malowniczo prezentuje się jesienią.

m.in.: bylicę pospolitą, chrzan, ogrodowy,

czosnek,

gorczycę, koper, miętę i pokrzywę. Zakonnice do

wykorzystywały

przygotowywania

p o d aw a ny c h

lekarstw

p ot r z e bu j ą cy m

w przyklasztornym lazarecie.

miłorząb dwuklapowy. Park szczególnie Z parkiem sąsiaduje skwer na pl. Wolności (5) z pomnikiem ustawionym w 1945 r. ku czci żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w czasie walk o wyzwolenie miasta (projekt: Jan Kossowski). W 1990 r.

Boskiej. Wędrując ul. Gdańską dochodzimy

przemianowano go na Pomnik Wolności.

do pl. Wolności. W jego sąsiedztwie położony

W latach 1888-1919 w tym miejscu znajdował

jest park im. Kazimierza Wielkiego (4)

się konny posąg Wilhelma I (projekt:

o najstarszej metryce w mieście. To tutaj

Aleksandra Callandrellego).

siostry klaryski miały swój ogród, wytyczony

138

Trasy zwiedzania | Zielona Bydgoszcz Kontynuujemy nasz spacer, kierując

jest Łuczniczka (s. 80), ustawiona w 1960

się z pl. Wolności w ul. Gimnazjalną i dalej

r. na parkowym skwerze naprzeciwko Teatru

jej przedłużeniem – ul. Libelta. Przed nami

Polskiego. W latach 70. XX wieku z inicjatywy

założony w 1901 r. krajobrazowy park im.

dyrektora Filharmonii Pomorskiej Andrzeja

Jana Kochanowskiego (6). To założenie

Szwalbego rozpoczęto tworzenie tak zwanej

zaprojektował Konrad Neumann (ówczesny

dzielnicy muzycznej. Park i okolice Filharmonii

dyrektor Bydgoskich Ogrodów Miejskich).

Pomorskiej

Malowniczo wijące się alejki, rozległe

rzeźbami kompozytorów i wirtuozów

tereny zielone, plac zabaw dla dzieci i wiele

(m.in. F. Chopina, I. Paderewskiego, S.

gatunków drzew i krzewów sprawiają, że

Moniuszki, H. Wieniawskiego, G. Bacewicz).

park jest jednym z ulubionych terenów

sukcesywnie

upiększano

rekreacyjnych mieszkańców. Z parkiem

Czy wiesz, że...

sąsiaduje Akademia Muzyczna, z okien

W 1946 r., z okazji 600-lecia lokacji

której płynie muzyka, umilająca spacer. W sierpniu 1927 r. odsłonięto pomnik Henryka Sienkiewicza (projekt: Konstanty Laszczka), zniszczony na początku II wojny światowej. Obecna statua pisarza stanęła w tym samym miejscu w maju 1968 r. (autorstwa Stanisława Horno-Popławskiego). W 1970 r. w parku

Bydgoszczy, na terenie Parku Kazimierza Wielkiego i w otaczających go budynkach odbyła się Pomorska Wystawa

Przemysłu,

Rzemiosła

i Handlu. Zaproszono na nią prze-

szło 1000 wystawców. Od lipca do

września zwiedziło ją 120 tysięcy

osób. Pamiątką po wystawie jest

umieszczono płytę ozdobną – złamaną różę,

ceglany łuk.

upamiętniającą śmierć 50 gimnazjalistów

W parku znajduje się również kilka pomników

z działającego w międzywojniu Miejskiego

przyrody: topola czarna, olsza sercolistna,

Gimnazjum Męskiego, zamordowanych 5

kasztanowiec czerwony oraz dąb szypułkowy.

września 1939 r. (projekt: Józef Makowski).

Przez park dochodzimy do Al.

Najchętniej „odwiedzaną” w parku rzeźbą

Mickiewicza i kierujemy się do pl. Weyssenhoffa. W jego narożniku znajduje się dawny Ogród Botaniczny (7), otwarty w 1930 r., zaprojektowany przez Mariana Güntzla, dyrektora Ogrodów Miejskich. Teren ogrodu ogrodzono i podzielono na działy: systematyczny, biologiczny, dział roślin użytkowych i dział roślin ozdobnych. W tym ostatnim znajdował się prostokątny

Ogród Botaniczny przy ul. Niemcewicza

placyk, pośrodku którego ustawiono na

139

parku można wejść tylko od strony kompleksu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Teraz możemy wybrać dwie wersje dalszego spaceru. W dalszą drogę możemy ruszyć do parku im. Wincentego Witosa w centrum miasta (wariant I) lub do Myślęcinka – największego parku miejskiego w Polsce (wariant II). Wariant I: Bazylika Mniejsza pw. Św Wincentego á Paulo

Wychodząc głównym wejściem Ogrodu

podwyższeniu zegar słoneczny, a w rogach

Botanicznego, kierujemy się w stronę

– figurki dziewczynek, przedstawiające

górującej nad tą częścią miasta kopuły

pory roku. W części południowej placyku,

bazyliki pw. św. Wincentego à Paulo. Szeroką

na ścianie ogrodzenia, umieszczono

aleją Ossolińskich, wytyczoną w 1903 r.,

płaskorzeźbiony plan Bydgoszczy. W 1995

obsadzoną dębami, kierujemy się do zbiegu

roku Ogrodowi Botanicznemu nadano

z ul. Markwarta 9.

status kompleksowego pomnika przyrody,

rośnie magnolia pospolita (pomnik przyrody),

a w 1999 roku przekazano go Uniwersytetowi Kazimierza Wielkiego. W ogrodzie rośnie obecnie ponad 300 gatunków drzew i krzewów, w tym unikatowych i reliktowych. Gatunki obce pochodzą przede wszystkim z Azji i Ameryki Północnej, ale spotkamy tu także drzewa i krzewy z terenów śródziemnomorskich, w tym z Afryki Północnej. Połowę nasadzeń stanowią

Przy Al. Ossolińskich 12

Czy wiesz, że... W al. Ossolińskich znajduje się Dębowa Aleja Zasłużonych. Swoje drzewo mają tutaj między innymi:

papież Jan Paweł II, malarz i grafik

Leon Wyczółkowski, pisarz Tadeusz Nowakowski, Rejewski.

kryptolog

Marian

rośliny z Europy. Na terenie ogrodu rośnie

która należy do najokazalszych oraz

15 gatunków drzew i krzewów chronionych

najstarszych w Bydgoszczy. Po lewej stronie

(m. in.: brzoza niska, brzoza karłowata,

zaglądamy w wąską ul. Szymanowskiego (8)

wawrzynek wilcze łyko, sosna limba, wisienka

ocienioną jarzębami szwedzkimi (aleja drzew

stepowa, kłokoczka południowa). Park od

jest pomnikiem przyrody).

kwietnia do późnej jesieni jest dostępny dla

Przed nami park im. Wincentego

publiczności głównym wejściem u zbiegu

Witosa (9) założony w latach 50. XX w. na

ul. Niemcewicza i pl. Weysenhoffa, zimą do

miejscu ewangelickiej nekropolii (cmentarz

140

Trasy zwiedzania | Zielona Bydgoszcz upamiętnia obelisk z 2007 r.). Ozdobą parku jest stary drzewostan. Rośnie tu najokazalszy w mieście kasztanowiec o obwodzie 540 cm (pomnik przyrody), rzadko spotykana katalpa bignoniowa o niezwykle efektownych liściach oraz kolejny pomnik przyrody - dąb szypułkowy. W 2013 roku posadzona została aleja grabowa. Popiersie patrona (autorstwa Witolda Marciniaka) ustawiono w 1984 r. w południowej części parku, a w jego centrum znajduje się muszla koncertowa, wybudowana w 1956 roku.

Czy wiesz, że... P ark w

Jana

pierwotnej

Kochanowskie go koncepcji

miał

stanowić fragment projektowanej na początku XX w. dzielnicy-ogrodu (s. 108). Romantyzm założenia pod kreślało

położenie

parku

między ulicami Goethego (dziś ul.

20 Stycznia 1920) i Schillera (dziś ul. Paderewskiego).

Wariant II: Wracamy Al. Mickiewicza do ul. Gdańskiej – kto lubi dalekie wędrówki – może pieszo, kto woli przejażdżkę tramwajem, wybiera ten środek transportu – udajemy się w kierunku Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku Myślęcinek (10). Park tworzono etapami od 1972 roku. Ta strefa rekreacyjno-parkowa zaprojektowana została przez inżynierów Aleksandra Pietrzaka i Edwarda Bartmana. W granice Bydgoszczy włączono ją w 1977 r. Obecnie jest to największy w Polsce

141

park miejski, zajmujący 830 ha. Ponad połowa powierzchni parku to las z sosnami, lipami, dębami, grabami i bukami. Teren przecinają ścieżki dla spacerowiczów i biegaczy, czy entuzjastów nordic walking, trasy rowerowe i dla rolkarzy. Zimą czynny jest stok narciarski z wyciągiem. Polany zachęcają do odpoczynku i do piknikowania. Urozmaicona rzeźba terenu zachęca do przejażdżek konnych (na terenie parku mieści się od 1982 r. ośrodek rekreacji konnej). We wschodniej części parku znajduje się Ogród Fauny Polskiej,

Czy wiesz, że... Wioska Myślęcinek stanowiła od

średniowiecza po II wojnę światową część szlacheckiego majątku. Od XV III w. funkcjonował tu młyn

i zajazd, w 1. połowie XIX w. powstała

gorzelnia, przekształcona w 1861 r. w browar z restauracją. Piwo myślęcińskie cieszyło się ogromną

popularnością. Browar zamknięto

w 1945 r. Jego ceglane ruiny można jeszcze zobaczyć u zbiegu ulic Gdańskiej i Konnej.

z wydzielonym minizoo oraz akwarium i terrarium. W ogrodzie spotkamy m.in.

Poza trasą:

żubry, daniele, rysie, wilki, kruki, orły, sokoły.

W Bydgoszczy znajduje się łącznie 96

W dolinie Strugi Myślęcińskiej, spiętrzonej

pomników przyrody. W centrum miasta

w szereg kaskad, w 1983 r. stworzono rozległy

i śródmieściu warto zobaczyć również:

60-hektarowy Ogród Botaniczny. Podzielono

ÂÂ

klimatom, wydzielono alpinarium. Wytyczono

ÂÂ ÂÂ

prz y

Bożodrzew

gruczołkowaty

przy

Wojewódzkim

Brdy, szlak turystyczny im. S. Meysnera.

ÂÂ

Miłorząb dwuklapowy na rogu ulic Jagiellońskiej i Konarskiego

im. Jeremiego Przybory. W tak pięknych okolicznościach przyrody kończymy nasz

dwuklapowy

ul. Jagiellońskiej przed Urzędem

przebiegają trasy turystyczne m.in. szlak Tu też rozpoczyna się szlak turystyczny

Miłorząb

ul. Gimnazjalnej 2

ścieżki dydaktyczne, w tym specjalną trasę dla osób niewidomych. Przez park w Myślęcinku

Klon srebrzysty przy ul. Mikołaja Kopernika 1

go na strefy odpowiadające różnym

ÂÂ

Dąb Bartek, o którym warto tutaj

„zielony spacer”. Z Myślęcinka tramwajem lub

wspomnieć, chociaż nie znajduje

autobusem wygodnie wrócimy do centrum

się w Śródmieściu, jest natomiast

miasta.

najstarszym drzewem w Bydgoszczy i liczy sobie ponad 500 lat. Rośnie w pobliżu skryzowania ulic Toruńskiej i Spornej. Spacer po Parku nad Kanałem Bydgoskim ( s. 77)

142

Trasy zwiedzania | Zielona Bydgoszcz

143

144

Ciekawe miejsca w regionie Zalew Żurski

CIEKAWE POZNAJ MIEJSCA

DGOSZCZ WBY REGIONIE 145

Ostromecko 147 Koronowo 149 Plaże i kąpieliska 150 Toruń 151

Chełmno 153 Grudziądz 154 Inowrocław 156 Żnin i okolice 158 Ciechocinek 159

146

Włocławek 161

Ciekawe miejsca w regionie | Ostromecko restauracja wraz z zapleczem hotelowym. Od strony zachodniej do Pałacu przylegają rozległe tarasy (około 1912 r.), prowadzące

17 km rum cent

od y szcz Bydgo

Ostromecko

wprost

XIX-wiecznego

ogrodu,

zaprojektowanego w stylu angielskim przez planistę ogrodów Petera Josepha Lenné. Następnie udajemy się w kierunku Pałacu Starego, znajdującego się nieco w głębi ogrodu. Obiekt w obecnym kształcie powstał w połowie XVIII wieku, na skutek rozbudowy szlacheckiego dworku przez rodzinę Mostowskich. Pałac, zbudowany w stylu warszawskiego rokoka, mieści obecnie

Około 17 km od centrum Bydgoszczy

kolekcję XVIII i XIX-wiecznych fortepianów

w kierunku Dąbrowy Chełmińskiej znajduje

zgromadzoną przez honorowego obywatela

się Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku

Bydgoszczy Andrzeja Szwalbego, którego

(ul. Bydgoska 9). Pałac Nowy wzniesiony został

izba pamięci znajduje się w tymże budynku.

w stylu klasycystycznym w latach 1832-1849

Z okien pałacu, a także z tarasu znajdującego

(według projektu pracowni Karola Fryderyka

się za budynkiem, roztacza się malowniczy

Schinkla) na zlecenie ówczesnego właściciela

widok na rozciągający się poniżej ogród

Ostromecka – Jakuba Marcina Schoenborna.

włoski, a także Wisłę wraz z jej starorzeczem.

Do budynku głównego od południa przylega

W południowo-zachodniej części parku

neobarokowe skrzydło, tzw. Pałacyk Myśliwski

pałacowego znajduje się mauzoleum rodziny

(1891-1892), a od północy sala balowa

Schoenborn-Alvensleben, wieloletnich

z 1905 r. W obiekcie znajduje się obecnie

właścicieli Ostromecka. Zespół Pałacowo-

Czy wiesz, że... Z początkami Ostromecka, kiedy tamtejsze dobra ziemskie stanowiły własność rycerską, wiąże się legenda o złotej szczęce. Otóż jednemu z właścicieli Ostromecka ukochany koń uratował życie podczas bitwy.

Niestety zwierzę zostało przy okazji ranne w szczękę. Rana była na tyle poważna, że uniemożliwiała jedzenie. Tym razem to rycerz uratował

swojego ukochanego konia, fundując mu złotą szczękę. Po śmierci zwierzę zostało pochowane na terenie obecnego parku. Po dziś dzień

nikomu nie udało się odnaleźć miejsca, w którym właściciel pochował swojego dzielnego towarzysza wraz z jego złotą szczęką.

147

Pałac Nowy w Ostromecku

Czy wiesz, że... W 1894 cesarz Niemiec Wilhelm II

przybył do Ostromecka z okazji otwarcia Cesarz

mostu

był

fordońskiego.

wówczas

gościem

Albrechta Alvenslebena (1848-1928), właściciela

tamtejszych

Albrechta.

Jego

wieloletni

właściciel

dóbr.

Niezwykła jest historia potomków syn,

Joachim

Martin

ostromeckiej,

najstarszy

(1877-1969), ordynacji

zaakceptował

Parkowy, nad którym opiekę sprawuje miasto Bydgoszcz, jest ważnym centrum kulturalnorozrywkowym zarówno miasta, jak i całego województwa

kujawsko-pomorskiego.

Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy organizuje na terenie zespołu liczne wernisaże, wystawy i koncerty muzyczne. W bezpośrednim sąsiedztwie Zespołu Pałacowo-Parkowego znajduje się kościół

nowe polskie władze po I wojnie

parafialny pw. św. Mikołaja, Stanisława

przyjazne

zbudowana w stylu gotyckim w 1630 r. Wieża

światowej i utrzymywał niezwykle Był

stosunki

inicjatorem

Polakami. budowy

„Pomnika Wolności” w Ostromecku z okazji 10-lecia odzyskania przez

oraz Jana Chrzciciela. Świątynia została kościoła pochodzi z 1764 r., kiedy to została odbudowana przez ówczesnego właściciela

Polskę niepodległości. W okresie

Ostromecka, a jednocześnie wojewodę

lat w obozach koncentracyjnych,

inicjały widoczne są w chorągiewce iglicy

II wojny światowej spędził kilka gdzie trafił na wniosek swojego

starszego syna Albrechta Wernera –

członka

Selbstschutzu,

pomorskiego, Pawła Mostowskiego (jego kościoła). Barokowe wnętrze kryje m.in. gotyckie rzeźby Matki Bożej z Dzieciątkiem

odpowiedzialnego za śmierć wielu

oraz Pietę. W Ostromecku znajduje się ponadto

Ludolf zwany Lulu, był natomiast

z okresu, kiedy właścicielem majątku była

Polaków.

postacią,

Młodszy która

syn

Joachima,

niezwykle

pozytywny sposób zapisała się na kartach historii Ostromecka.

148

wiele ciekawych obiektów pochodzących rodzina Alvensleben – zabudowania dawnej poczty, szpitala, stacji poczty dyliżansowej,

Ciekawe miejsca w regionie | Koronowo budynek dworca kolejowego z końca XIX

światowej woda ze Źródła Marii nosiła nazwę

w., a także cegielni (obecnie teren cegielni

Marien-Quelle. W okresie II wojny światowej

zajmuje Wytwórnia Wód Mineralnych).

woda z Ostromecka, produkowana na

Pierwsze informacje o wodzie Ostromecko

potrzeby Wehrmachtu, wysyłana była m.in.

pochodzą z XVI w. Eksploatacja źródła została

do Afryki, gdzie Niemcy toczyli ciężkie boje

rozpoczęta w 1894 r. Do wybuchu I wojny

z Brytyjczykami.

25 km rum cent

od y szcz Bydgo

Koronowo

słynie

zabytków.

Najcenniejszy to pocysterski zespół klasztorny, w którym obecnie mieści się więzienie. Kościół poklasztorny (najpierw kolegiata, obecnie bazylika mniejsza) jest przykładem monumentalnej architektury wczesnogotyckiej (ul. Bydgoska 25). Na przełomie XVII i XVIII wieku przebudowano

Koronowo to miasto o długiej i bogatej

wnętrze w stylu barokowym i ufundowano

historii, położone w malowniczej dolinie Brdy,

bardzo cenne pod względem artystycznym,

25 km na północ od Bydgoszczy.

wyposażenie.

Walory obronne, a także potencjał ekonomiczny miejscowości dostrzegli Cystersi. Częste najazdy Krzyżaków na ich pierwotną siedzibę w Byszewie, skłoniły zakonników do przeniesienia swojej siedziby w bezpieczniejsze miejsce, którym okazało się dzisiejsze Koronowo. W 1368 roku w Kruszwicy król Kazimierz Wielki nadał osadzie prawa miejskie,

Opactwo Cysterskie w Koronowie

a ostateczna nazwa miasta przyjęła się

Warto również zobaczyć: kościół św.

w pierwszej połowie XV wieku i wywodzi

Andrzeja z końca XVI wieku (ul. Farna), ratusz

się od nazwy klasztoru, który mnisi nazwali

miejski wzniesiony w pierwszej połowie XIX

Corona Marie.

wieku (pl. Zwycięstwa 1), budynek dawnej

149

synagogi (ul. Szkolna), cmentarz żydowski

kajaków i innych atrakcji. Teren ten to raj dla

(ul. Kolejowa) oraz młyn wodny z połowy

ptactwa wodnego: kaczek, kurek wodnych,

XIX wieku (ul. Nakielska). Na przełomie lipca

łabędzi, błotniaków, perkozów dwuczubych,

i sierpnia organizowana jest rekonstrukcja

żurawi, czapli siwych, a także dla sokołów

bitwy pod Koronowem z 1410 roku.

i orłów bielików. Cały zalew otoczony

Nieopodal Koronowa, w Gościeradzu, mieszkał i tworzył malarz i grafik Leon

jest borem. Jesienią lasy okalające zalew przyciągają całe rzesze grzybiarzy.

Wyczółkowski (1852-1936). Artysta z żoną pochowani są na wiejskim cmentarzu we

Więcej informacji:

Wtelnie, oddalonym od Koronowa o 10 km.

Punkt Informacji Turystycznej

latach

1956-1961

powstał

pl. Zwycięstwa 22, 86-010 Koronowo

Zalew Koronowski, nad którym chętnie

tel. 52 382 46 53

wypoczywają turyści, korzystając z żaglówek,

info-tur@um.koronowo.pl

skręcić w lewo. Do Piecek nie dojeżdża żadna komunikacja publiczna, natomiast do

Plaże i kąpieliska

Chmielnik można dojechać pociągiem albo autobusem PKS (ok. 20 minut). Na miejscu znajduje się: wypożyczalnia kajaków, łódek, rowerów wodnych oraz mała gastronomia.

Kąpielisko Pieczyska Strzeżone

kąpielisko

Pieczyska

znajduję się około 30 km na północ od Bydgoszczy. Wody Zalewu Koronowskiego W upalne dni w okolicach Bydgoszczy

stanowią atrakcyjny obszar turystyczno-

można znaleźć wytchnienie nad jednym

wypoczynkowy. Pieczyska posiadają bardzo

z okolicznych jezior.

Kąpieliska Piecki i Chmielniki Kąpieliska położone są nad Jeziorem Jezuickim, 10 km od Bydgoszczy. Jadąc trasą na Inowrocław za Brzozą, należy

150

Zalew Koronowski - plaża w Pieczyskach

Ciekawe miejsca w regionie | Toruń bogatą bazę turystyczną: wypożyczalnie

PKS oraz prywatne busy. Wstęp na kąpielisko

sprzętu wodnego, dmuchane zamki,

„Julia” jest płatny, na miejscu znajduję się

karuzele dla dzieci, a także liczne punkty

m. in. boisko do siatkówki plażowej, kort

gastronomiczne.

wakacji

tenisowy i wypożyczalnie sprzętu wodnego

w Pieczyskach odbywają się imprezy

(kajaki, łodzie wiosłowe, rowery wodne),

sportowe i kulturalne. Dojazd nad Zalew

parking strzeżony.

okresie

Koronowski zapewniają PKS oraz prywatne busy.

Kąpielisko Borówno

Kąpielisko Samociążek

o tej samej nazwie, 10 km od Bydgoszczy

Kąpielisko położone nad jeziorem

Kąpielisko położone nad Jeziorami

w kierunku Gdańska. Skorzystać tu można

Czarnym i Białym, które połączyły się

z placu zabaw, boiska do gry w piłkę plażową,

w wyniku utworzenia Zalewu Koronowskiego,

pola namiotowego, placu kempingowego

około 20 km od Bydgoszczy. Dojazd zapewnia

oraz przebieralni. Wstęp płatny.

Widok na Stare Miasto w Toruniu

granica dwóch historycznych regionów Polski – Pomorza i Kujaw.

47 km rum cent

od y szcz Bydgo

Toruń

Toruń został założony w 1233 roku przez zakonników krzyżackich. Dostęp do Wisły sprawił, że gród stał się dobrze prosperującym portem rzecznym. Dzięki licznym kontaktom handlowym, miasto szybko się rozwijało. W XIX wieku, ze względu na strategiczne położenie, miasto otoczono pierścieniem

Toruń to dwustutysięczne miasto

pruskich umocnień. Do dziś zachowało się

położone nad brzegiem Wisły. Przebiega tu

kilkanaście dużych fortów, a jeden z nich jest

151

udostępniony do zwiedzania (ul. Chrobrego

Symbolem miasta są również toruńskie pierniki – wypiekane od stuleci według

86). W 1997 roku toruńska Starówka została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zdecydował o tym niezmieniony od czasów średniowiecza układ urbanistyczny

tradycyjnej receptury. Warto odwiedzić muzeum, w którym można poznać tajniki wyrobu piernika i samemu go wypiec (Żywe Muzeum Piernika, ul. Rabiańska 9). Bogata historia miasta

Starego Miasta wraz z licznymi

ma swoje odzwierciedlenie

zabytkami. Toruńska Starówka to perła gotyckiej architektury.

cennych

zbiorach

Szczególne wrażenie wywołują

miejscowych

muzeów.

monumentalne świątynie: katedra

W Ratuszu prezentowane

św. Janów (gdzie znajduje się

są m.in. przykłady sztuki

chrzcielnica, przy której został

gotyckiej i wyroby dawnych

ochrzczony Mikołaj Kopernik),

rzemieślników. W niewielkich

kościół Najświętszej Marii Panny

galeriach na Starym Mieście

i, uchodzący za najpiękniejszy

kupić można oryginalne

w Toruniu, kościół św.

pamiątki.

Jednym

Dzisiejszy Toruń to miejsce

najcenniejszych

licznych imprez, koncertów

zabytków jest gotycki

i wystaw. Odbywają się tu

Jakuba. z

Ratusz

międzynarodowe festiwale

Staromiejski.

Kilkusetletnie

bramy

muzyczne, teatralne i filmowe.

miejskie i mury obronne to również przykłady

To również ważny ośrodek akademicki.

gotyckiej architektury. Charakterystyczna

Młodzi, pełni energii studenci wpływają na

Krzywa Wieża stała się jednym z symboli

niepowtarzalną atmosferę miasta. Liczne

miasta.

restauracje i kawiarnie, zróżnicowana

Toruń to także miasto rodzinne

baza noclegowa oraz mnóstwo atrakcji

wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika.

turystycznych czynią Toruń miejscem wartym

Chcąc dowiedzieć się więcej o jego życiu,

odwiedzenia.

warto odwiedzić jego dom rodzinny, gdzie znajduje się ekspozycja przybliżająca jego

Więcej informacji:

życie i dokonania (ul. Kopernika 15/17). Na

Informacja Turystyczna w Toruniu

Rynku Staromiejskim znajduje się pomnik

Rynek Staromiejski 25, 87-100 Toruń

astronoma.

tel. 56 621 09 31

152

www.it.torun.pl

Ciekawe miejsca w regionie | Chełmno flamandzkiego i węgierskiego) nadanego

52 km rum cent

od y szcz Bydgo

Chełmno

przez Zakon Krzyżacki w 1233 roku. Na jego podstawie aż do XVIII wieku Chełmno było wzorcem prawnym i architektonicznym dla lokowania 225 miast (m.in. Warszawy, Gdańska, Torunia czy Wadowic) oraz ponad 1364 wsi i osad. Chełmno, dzięki zachowanym średniowiecznym murom i zabytkom, nazywane jest „polskim Carcassonne” lub „małym Krakowem”, a wartość zabytkowej starówki Chełmna potwierdza wpis na Listę

Chełmno to malowniczo położone na

Pomników Historii Prezydenta RP z 2005 roku.

dziewięciu wzgórzach miasto nad Wisłą,

Największymi atrakcjami Chełmna są

stolica historycznej ziemi chełmińskiej.

zabytki pochodzące z czasów jego świetności

Pierwsza pisemna wzmianka o Chełmnie

(XIII-XIV wiek). W mieście zachował się

pochodzi z 1065 roku. Miasto znane jest

szachownicowy, średniowieczny układ ulic

z tzw. Prawa Chełmińskiego (dokument

oraz gotyckie mury obronne o długości

zawierał elementy prawa magdeburskiego,

2270 m, będące jednym z najwspanialszych Chełmno z lotu ptaka

153

przykładów architektury obronnej w Europie.

Miastem Zakochanych i Miastem Miłości. Co

Sercem miasta jest rynek, w którego centrum

roku w lutym miasto odwiedzają zakochani,

znajduje się „perła architektury renesansowej

aby między innymi spróbować słynnych

na Pomorzu” – gotycko-renesansowy ratusz,

bułeczek z lubczykiem.

z wzorcem średniowiecznej miary długości

Zwiedzając chełmińskie kościoły warto

tzw. prętem chełmińskim o długości 4,35 m,

wejść na 60-metrową wieżę kościoła farnego

umieszczonym na jednej ze ścian ratusza. Dziś

(ul. Franciszkańska); na terenie zespołu

mieści się w nim Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

klasztornego (ul. Dominikańska 40) zobaczyć

W Chełmnie, wpisanym w Europejski

kryptę ksieni tutejszych benedyktynek

Szlak Gotyku Ceglanego (www.eurob.org),

Magdaleny Mortęskiej (1554-1631); zwiedzić

podziwiać można cystersko-benedyktyński

skarbiec, czy też podziemia klasztorne.

zespół klasztorny i aż sześć gotyckich

W kościele pw. Ducha Świętego (ul. Toruńska)

kościołów. Jednym z nich jest kościół farny

warto zobaczyć liczne kopie zbroi rycerskich.

pw. Wniebowzięcia NMP, w którym znajduje się relikwia św. Walentego. To dzięki niej

Więcej informacji:

14 lutego, w Dzień Świętego Walentego,

Chełmińska Informacja Turystyczna

organizowane są Walentynki Chełmińskie.

Rynek 28, 86-200 Chełmno

Z tego powodu Chełmno nazywane jest

tel. 56 686 21 04 www.chelmno.pl

Grudziądz to miasto położone na prawym brzegu Wisły, w północnej części

Grudziądz 75 km rum cent

od y szcz Bydgo

województwa kujawsko-pomorskiego. Miasto stanowi naturalną „bramę” Borów Tucholskich, ziemi chełmińskiej i Pojezierza Iławskiego. Najstarszymi zabytkami Grudziądza i jednocześnie pierwszymi murowanymi budowlami są gmachy wzniesione podczas panowania krzyżackiego: ruiny zamku, bazylika pw. św. Mikołaja (ul. Kościelna 1)

154

Ciekawe miejsca w regionie | Grudziądz

Widok na Stare Miasto w Grudziądzu

oraz mury miejskie z Bramą Wodną (ul.

forty Małej i Wielkiej Księżej Góry, Fort

Wodna 7). Schyłek średniowiecza pozostawił

Nowa Wieś, Parski, Tarpno, Dąb, Gać, Lasek

charakterystyczny ciąg monumentalnych

Miejski i Strzemięcin. Tak znaczna rozbudowa

spichrzy, tworzących unikalną nadwiślańską

systemu fortyfikacji miasta „zemściła się” na

panoramę. Przełom XVII i XVIII wieku

Grudziądzu w czasie walk wyzwoleńczych

pozostawił w Grudziądzu trzy piękne

zimą 1945 roku. Grudziądz został zamieniony

barokowe założenia klasztorne: benedyktynek

w miasto-twierdzę, o którą przez sześć

(ul. Wodna 3/5), reformatów (Wybickiego

tygodni trwały walki między wojskami

10/22) oraz jezuitów (ul. Ratuszowa 1).

niemieckimi i rosyjskimi. W 1945 roku 70%

W czasie rozbiorów władca Prus

miasta zostało zniszczone. Dziś zwiedzać

Fryderyk II podjął decyzję o budowie

można niemal wszystkie forty, a w każdą

w Grudziądzu cytadeli. W krótkim czasie

sobotę od maja do września oraz 3 maja i 11

powstała nowoczesna i największa twierdza

listopada – także cytadelę, która pozostaje

w Polsce – z 5 bastionami, 4 rawelinami

w jurysdykcji wojska.

i ciągiem 32 kilometrów podziemnych

Przy okazji pobytu w Grudziądzu trzeba

chodników komunikacyjnych. Szybki rozwój

odwiedzić jedyną w Europie tężnię zamkniętą

sztuki wojennej oraz budowa mostu przez

w piramidzie (Geotermia Grudziądz, ul.

Wisłę spowodowały, że u schyłku XIX wieku

Warszawska 36, www.geotermiagrudziadz.

twierdzę rozbudowano. Powstały wtedy

pl). Dzięki zamkniętemu obiegowi powietrza

155

stężenie ważnych dla zdrowia pierwiastków jest tak duże, że – jak oceniają specjaliści balneologii – godzina inhalacji w piramidzie równa jest całodziennej absorpcji jodu nad morzem. Atrakcją dla rodzin z dziećmi jest Mega Park – rodzinny park rozrywki położony nad Jeziorem Rudnickim (ul. Zielona). W skład Mega Parku wchodzą: Kraina Bajek, Park Jurajski, Kraina Flintstonów, zoo i safari.

Tramwaj przejeżdżający przez Rynek w Grudziądzu

Jednak największe wrażenie na najmłodszych

Więcej informacji:

robi miasteczko westernowe Kansas City.

Informacja Turystyczna Rynek 3-5, 86-300 Grudziądz tel. 56 461 23 18 www.it.gdz.pl

wyjątkowym położeniem na pokładach soli, których lecznicza moc jest wykorzystywana

Inowrocław 40 km rum cent

od y szcz Bydgo

od wielu lat. Wyjątkowy mikroklimat służy profilaktyce i leczeniu nadciśnienia, górnych dróg oddechowych, tarczycy oraz schorzeń alergicznych skóry, sprzyja także wczesnej rehabilitacji kardiologicznej. Zdrojową część miasta tworzy ponad 85-hektarowy Park Solankowy. Na jego terenie znajduje się, otwarta w 2001 roku, wizytówka uzdrowiska – tężnia, druga w Polsce pod względem wielkości, zaraz po

156

Inowrocław to miasto leżące w sercu

tej w Ciechocinku. Solanka doprowadzana

Kujaw Zachodnich, w odległości około 40

jest za pomocą pomp na najwyższy poziom

km od Bydgoszczy.

tężni (9 m), po czym spływa po gałązkach

Inowrocław określany jest mianem

tarniny – wskutek tego w otoczeniu tężni

„miasta na soli”, co związane jest z jego

powstaje leczniczy aerozol solankowy.

Ciekawe miejsca w regionie | Inowrocław W latach międzywojennych Inowrocław

diabłów, zwierząt i ludzi, które symbolizują

nazywano „perłą uzdrowisk”. Chętnie

podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej,

zjeżdżali tu kuracjusze ze wszystkich stron

a według legendy miały chronić wiernych

kraju i zza granicy. Na terenie parku znajdują

przed złymi mocami.

się: pijalnia wód mineralnych, oferująca

Warto także zwiedzić Muzeum im.

wydobywane w Inowrocławiu wody –

Jana Kasprowicza (ul. Solankowa 33), gdzie

mineralną „Inowrocławiankę” i leczniczą

możemy prześledzić dzieje górnictwa soli

„Jadwigę”, palmiarnia i chata kujawska,

w Inowrocławiu. Inne atrakcje to: terma

gdzie zgromadzono wiele gatunków roślin

(z wodą chlorkowo-sodową pobieraną

egzotycznych, przepiękne ogrody zapachowe,

z głębokości 491 m) oraz obiekty SPA

ogrody papieskie, piaszczysta plaża, korty

(Harmonia SPA, ul. Świętokrzyska 107, Medical

tenisowe, siłownia plenerowa, miejsce do

SPA, ul. Wilkońskiego 23, Anielska Grota

spotkań przy grillu, a także ścieżki będące

w Hotelu Bast, ul. Królowej Jadwigi 35/37).

rajem dla biegaczy, rolkarzy i rowerzystów. Najcenniejszym zabytkiem Inowrocławia

Więcej informacji:

jest Bazylika Mniejsza pw. Imienia

Miejskie Centrum Informacji Turystycznej

Najświętszej Maryi Panny, wybudowana na

ul. Królowej Jadwigi 3, 88-100 Inowrocław

przełomie XII i XIII wieku (ul. Bpa. A. Laubitza

tel. 52 355 53 71

9). Na zewnętrznych ścianach bazyliki, po

biuro@inlot.com.pl

stronie północnej, znajdują się płaskorzeźby

Tężnie w Parku Solankowym w Inowrocławiu

157

miłośników archeologii i historii.

od 42 km

W okolicach Żnina znajduje się także

um centr y szcz o Bydg

miejscowość Wenecja z ruinami zamku

Żnin i okolice

z końca XIV w. – siedziba kasztelana nakielskiego Mikołaja Nałęcza, zwanego Krwawym Diabłem Weneckim. Mieści się tu również Muzeum Kolei Wąskotorowej. Niezapomniane wrażenia zapewnia podróż wąskotorową kolejką trasą Żnin-Wenecja-

Żnin to urokliwe miasto, położone około

Biskupin-Gąsawa.

42 km od Bydgoszczy na Pałukach, którego historia liczy 750 lat. Jego symbolem jest wieża ratuszowa z XV wieku. Znajduje się tu część ekspozycji Muzeum Ziemi Pałuckiej, poświęcona historii Żnina. Pozostałe wystawy prezentowane są w zabytkowym budynku Pałac w Lubostroniu

Magistratu przy pl. Wolności 1. Zaledwie 13 km od Żnina znajduje się

Warty zobaczenia jest również klasycystyczny

najbardziej znany w Polsce rezerwat

pałac w Lubostroniu (19 km od Żnina) –

archeologiczny – Biskupin. Na jego

siedziba rodu Skórzewskich. W pałacu można

terenie można zobaczyć, jak wyglądała

podziwiać wystrój wnętrz, obejrzeć wystawę,

osada neolityczna, jak mieszkała ludność

czy wysłuchać organizowanych cyklicznie

kultury łużyckiej, i jak żyło się we wsi

koncertów. Niezapomniane wrażenia

wczesnośredniowiecznej.

zapewni też spacer po, otaczającym pałac,

Miejsce

przez większą część roku tętni życiem a,

parku w stylu angielskim.

odbywające się co roku we wrześniu, Festyny

Dzieci natomiast na pewno zapamiętają

Archeologiczne przyciągają liczne rzesze

Zaurolandię – Park Dinozaurów w Rogowie (15 km od Żnina) oraz miasteczko westernowe Silverado City w Bożejewiczkach (6 km od Żnina). Pasjonatom sztuki sakralnej polecamy pałuckie kościoły. Szczególnie cenna jest drewniana świątynia pw. św. Mikołaja w Gąsawie (11 km od Żnina) z XVII wieku,

Skansen Archeologiczny w Biskupinie

158

z barokowymi malowidłami we wnętrzu.

Ciekawe miejsca w regionie | Ciechocinek W upalny dzień zdecydować się można na

Więcej informacji:

wyjazd nad jedno z licznych pałuckich jezior

Informacja Turystyczna w Żninie

lub do bazy nurkowej w kamieniołomie

Plac Wolności 20, 88-400 Żnin

Piechcin (30 km od Żnina).

tel. 52 303 14 81 www.it.znin.pl

Ciechocinek to jedno z najbardziej znanych

najpiękniejszych

uzdrowisk

nizinnych. Położony jest na Kujawach

Ciechocinek 77 km rum cent

od y szcz Bydgo

około 77 km od Bydgoszczy. Złoża wód mineralnych, korzystne warunki klimatyczne i krajobraz to niewątpliwie walory miasta, które tonie w zieleni. Charakterystyczną, a jednocześnie najbardziej rozpoznawalną budowlą uzdrowiska, są drewniane tężnie, służące do odparowywania wody z solanki. Wokół nich panuje specyficzny leczniczy mikroklimat.

Kuracjusze,

przyjeżdżający

Tężnie w Ciechocinku

159

do Ciechocinka, wracają do sił nie tylko

wybudowany w 1932 roku dla prezydenta

dzięki zabiegom medycznym. Spotkania na

Ignacego Mościckiego. Dziś pełni funkcję

słynnym ciechocińskim deptaku, spacery wzdłuż

dywanów

kwiatowych,

chwile

oddechu w jednym z kilku ciechocińskich parków – doskonale wpływają na poprawę zdrowia. Miasto specjalizuje się w leczeniu chorób narządu ruchu i reumatycznych, układu krążenia, układu oddechowego, układu nerwowego oraz chorób kobiecych. Jest

jednym

nielicznych

uzdrowisk Dywany kwiatowe w Parku Zdrojowym w Ciechocinku

w Polsce, gdzie w przeciągu ostatnich lat systematycznie zwiększała się liczba miejsc

ośrodka informacyjno-edukacyjnego (ul.

dla sanatoryjnych kuracjuszy.

Wojska Polskiego 3).

Ciechocinek nazywany jest miastemogrodem. Tereny zielone tworzą trzy parki

Ciechocinek należą:

Festiwal

(sierpień), (lipiec),

Czy wiesz, że... Co

roku,

upiększyć

również

miasto

festiwalowe. Do najpopularniejszych imprez Operowo-Operetkowy

Gala

Polskich

Tenorów

Festiwal

Piosenki

Młodzieży

Niepełnosprawnej „Impresje Artystyczne” miasto,

wysadza się prawie 300 tysięcy sadzonek kwiatów.

(lipiec), Festiwal Folkloru Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej (czerwiec/lipiec), Ogólnopolski Festiwal Piosenki Strażackiej (czerwiec), Regionalne

Przeglądy

Orkiestr

Dętych

uzdrowiskowe – Zdrojowy, Tężniowy oraz

(lipiec), Festiwal „Blues bez Barier” (wrzesień),

Sosnowy. Uzupełniają je słynne dywany

czy też Międzynarodowy Festiwal Piosenki

kwiatowe, liczne skwery, zieleńce i mniejsze

i Kultury Romów (lipiec).

parki przy sanatoriach czy szpalery drzew wzdłuż

ulic.

dawnego

uzdrowiska

Więcej informacji:

zachowały się unikalne przykłady drewnianej

Biuro Promocji Miasta

architektury – z drewnianym Teatrem Letnim

ul. Zdrojowa 2b, 87-720 Ciechocinek

(1891) przy ul. Kopernika 3. Warto również

tel. 54 416 01 60

zwiedzić Zabytkowy Dworek Prezydenta,

www.ciechocinek.pl

160

Ciekawe miejsca w regionie | Włocławek jedno z najstarszych miast w Polsce. Gród założony przez księcia Włodzisława u ujścia Zgłowiączki do Wisły, w początkowych

m 113 k rum

latach panowania dynastii piastowskiej

nt od ce y szcz o g d By

uchodził

strategicznie

jeden punktów

najważniejszych zbornych

wojsk

polskich. Przebiegał tu główny, wodny szlak

Włocławek

kupiecki. W 1123 roku Włocławek został siedzibą biskupów. Miasto kojarzone jest ze słynnymi fabrykami fajansu, działającymi od XIX wieku. Będąc we Włocławku, warto odwiedzić Bazylikę Katedralną (ul. Kopernika 7) z XIV i XV w., zespół klasztorny

południowo-wschodniej

części

oo. Franciszkanów Reformatów przy pl.

województwa kujawsko-pomorskiego, nad

Wolności oraz Pałac Biskupi (ul. Gdańska

brzegiem Wisły, leży miasto w przeszłości

2). Jednym z ważniejszych miejsc, z którym

nazywane „stolicą Kujaw” – Włocławek,

kojarzony jest Włocławek jest tama, z którą

Włocławek z lotu ptaka

161

regaty,

będące

okazją

do sportowej rywalizacji. Przemierzając

tutejsze

szlaki

już

wodne,

wysokości zabudowań, zauważyć,

miejskich można jak

zielonym

miastem jest Włocławek. Otoczony lasami, skarpami rezerwatu Kulin, a także wielkomiejskimi kominami, na

których

mieszkają

sokoły wędrowne. Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku

Turystów zieleń

wiąże się smutna historia. Tu, w nurtach rzeki

zachwyca

zabytkowego

Wisły, znalazł męczeńską śmierć ksiądz Jerzy

parku miejskiego im. Henryka Sienkiewicza

Popiełuszko.

i wspaniałe dywany kwiatowe. Z miastem

Miłośników wody na pewno zachwyci

graniczy

Gostynińsko-Włocławski

Park

przepiękny Zalew Włocławski, który jest

Krajobrazowy i liczne jeziora, w tym jezioro

atrakcyjnym

Rakutowskie, uznane za europejską ostoję

miejscem

dla

uprawiania

sportów wodnych, wędkowania, wędrówek

ptaków wodnych.

pieszych i rowerowych, grzybobrania, jazdy konnej i relaksu na świeżym powietrzu. Warto podkreślić, że włocławski odcinek Wisły

Więcej informacji:

należy do najbardziej malowniczych. Wciąż

Włocławska Informacja Turystyczna

bardzo naturalny, służy sternikom jachtów,

ul. Warszawska 11/13, 87-800 Włocławek

żaglówek oraz amatorom windsurfingu.

tel. 54 411 27 57

Na Zalewie Włocławskim odbywają się

www.it.wloclawek.pl

162

Ciekawe miejsca w regionie | Wojew贸dztwo Kujawsko-Pomorskie

163

Tramwaj wodny

164

Informacje praktyczne

INF ORMACJ E PRAKT YCZNE

165

Informacja Turystyczna 167 Gdzie spać? 168 Gdzie zjeść? 172 Puby/Kluby 178

Rozrywka 180 Dla dzieci 182

Wypożyczalnie sprzętu turystycznego 184 Zakupy 186

166

Organizatorzy Turystyki 188

Informacje praktyczne | Informacja Turystyczna

Informacja Turystyczna

Bydgoskie Centrum Informacji ul. Batorego 2 (wejście ul. Niedźwiedzia 1) 85-104 Bydgoszcz

Informacja Turystyczna - to miejsce,

pon  9-18

wt 9-18

śr 9-18

czw 9-18

pt sob nd 9-18 10-16 10-16

z Bydgoszczą. Dla turytów czekają tu

pon  9-19

wt 9-19

śr 9-19

czw 9-19

pt sob nd VI-VIII 9-19 10-16 10-16

przewodniki, książki, pamiątki. Można tu

tel. + 48 52 340 45 50

zaczerpnąć informacji, a także wypożyczyć

www.visitbydgoszcz.pl

rower. Dzieci miło spędzą tu czas, grając w gry

bci@visitbydgoszcz.pl

w którym warto rozpocząć swoją przygodę

IX-V

i kolorując bydgoskie obrazki.

Zabytkowy tramwaj na ul. Długiej

167

Hotel Sepia **** Focha 22/1 +48 52 52524 10, www.hotelsepia.pl

Gdzie spać?

min

Hotel Słoneczny Młyn**** ul. Jagiellońska 96 tel. +48 52 561 31 00, www.sloneczny.eu

30 min W Bydgoszczy dla nikogo nie zabraknie miejsca. Miasto oferuje wiele miejsc noclegowych, począwszy od tych z najwyższą kategorią pięciu gwiazdek, przez kameralne hotele i apartamenty, a na pokojach gościnnych kończąc.

Hotel Bohema***** ul. Konarskiego 9 tel. +48 52 560 06 02, www.hotelbohema.pl

Hotel Brda*** ul. Dworcowa 94 tel. +48 52 585 01 00, www.hotelbrda.com.pl

/ 20 min Holel Chopin *** ul. Chopina 10 tel. +48 52 521 12 00, www.hotel-chopin.pl

10 min 20 min Hotel City**** ul. 3 Maja 6 tel. +48 52 325 25 00, www.city-hotel.pl

Hotel Campanile*** ul. Jagiellońska 59 tel. +48 52 586 20 00, www.campanile-bydgoszcz.pl

20 min

10 min Hotel Ikar*** ul. Szubińska 32 tel. +48 52 366 80 00, www.hotel-ikar.pl

Holiday Inn**** ul. Grodzka 36

tel.+48 52 347 70 00, www.holiday.hgb.com.pl

5 min

płatne

min

Hotel Pod Orłem **** ul. Gdańska 14 tel. +48 52 583 05 30, www.hotelpodorlem.pl

min

168

Pokój w Hotelu Bohema

Informacje praktyczne | Gdzie spać? Hotel Kuźnia *** ul. Gdańska 67

Hotel Elda** ul. Fordońska 26

tel. +48 52 345 71 43, www.klubkuznia.pl

tel. + 48 52 342 98 55, www.hotelelda.pl

15 min

min

płatne

Hotel Maraton*** ul. Powstańców Warszawy 13

Hotel Focus** ul. Modrzewiowa 1

tel. +48 52 341 12 11, www.hotelmaraton.pl

tel. +48 52 340 17 66, www.hotelfocus.com.pl

40 min 40 min Park Hotel*** ul. Wrocławska 3

Hotel Hawana** ul. Boczna 29

tel. +48 52 376 36 26

tel. +48 52 342 29 41, www.hotelhawana.pl

www.parkhotel.bydgoszcz.pl

10 min

25 min

Hotel Pozyton*** ul. I. Romanowskiej 2

Hotel Agat & Spa** ul. Nad Torem 17

tel. +48 52 329 05 00, www.hotelpozyton.eu

tel. +48 52 327 70 66, www.agat.bydgoszcz.pl

15 min

45 min

Hotel Akor** ul. Ludwikowo 1

Hotel Logan** ul. Siedlecka 8 b

tel.+48 52 518 50 20, www.akorhotel.eu

tel.+48 52 327 84 01, www.hotel-logan.com.pl

35 min

płatne

45 min płatne

Hotel Amelia** ul. Energetyczna 1

Hotel Pałac** ul. Konna 10

tel. +48 52 372 85 94, www.hotel-amelia.pl

tel. +48 52 328 00 12, www.palac.com.pl

50 min 15 min Hotel Chemik** ul. Wojska Polskiego 48

Hotel Pegaz** ul. M. Skłodowskiej-Curie 10a

tel. +48 52 374 89 13, www.hotel-chemik.pl

tel.+48 52 341 51 15,

10 min płatny

www.pegaz.bydgoszcz.pl

30 min

169

Hotel Pomorski** ul. Fordońska 112

Hotel Zawisza** ul. Gdańska 163

tel. +48 52 375 85 45, www.hotelpomorski.pl

tel. +48 52 588 09 00, www.hotel-zawisza.pl

10 min

40 min

Hotel Ratuszowy** ul. Długa 37 tel. +48 52 339 84 00, www.hotelratuszowy.com.pl

min

Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Sowińskiego 5 tel. +48 52 322 75 70, www.ssm.bydgoszcz.pl

Apartament Marina House ul. Jagiellońska 36a, tel. +48 667 625 181, www.marina-house.pl

25 min Hostel na Gdańskiej ul. Gdańska 42 tel. +48 519 177 668, hostelgdanska@wp.pl

15 min Hostel24 ul. Lelewela 35a Tel. +48 52 346 78 35 płatne

Apartamenty i Hostel MEGA ul. Marii Skłodowskiej-Curie 16, Tel. +48 515 349 443, www.hostelmega.dobrynocleg.pl Apartamenty Parkowe ul. Mickiewicza 4/2, tel. +48 795 549 235, www.noclegi-bydgoszcz.pl

30 min Apartamenty Katarynka, ul. Batorego 3,

Pokoje w Bydgoszczy ul. Sanatoryjna 5 tel. +48 515 111 949 www.pokoje-bydgoszcz.pl

tel. +48 698 394 642, ww.katarynkabydgoszcz.pl

15 min Apartament Błonie ul. St. Okrzei 4/50 tel. +48 516 630 188 www.apartamentblonie.pl

Przystań Bydgoszcz ul. Tamka 2 tel. +48 52 58 59 601 www.przystanbydgoszcz.pl

40 min

min

Dream of Bydgoszcz (Apartamenty) ul. Dworcowa 13, tel. +48 505 438 484 www.dreamofbydgoszcz.com

Villa Secesja ul. Gdańska 18 tel. +48 52 376 42 30, www.villasecesja.pl

15 min

170

min

płatny

Informacje praktyczne | Gdzie spać? Stanica Wodna PTTK Bydgoszcz Janowo ul. Biwakowa 8, tel. +48 609 757 995 www.pttk.bydgoszcz.pl

Błonie ul. Koszarowa 9-9a tel. +48 52 374 90 91, www.utp.edu.pl

27 min

20 min

Miejsca postojowe dla kamperów:

Restauracja Zatoka ul. Floriana 6a tel. +48 52 322 12 23 www.zatoka.bydgoszcz.pl płatne

Kamper Park Bydgoszcz ul. Żeglarska 79 tel. +48 501 340 669, www.kamperpark.pl

10 min

Pokoje z łazienkami „Orbi” ul. Wczasowa 17, tel. +48 602 740 584

30 min

Folwark Kujawski ul. Toruńska 155 tel. +48 669 323 033 www.splywy.bydgoszcz.pl

Domy Studenta: Fordon, ul. Kaliskiego 12-14 tel. +48 52 340 87 92, www.utp.edu.pl

KS Gwiazda ul. Bronikowskiego 45 tel. +48 52 379 78 01

15 min

Pokój w Przystani Bydgoszcz

171

Podczas zwiedzania warto skorzystać z oferty gastronomicznej, przygotowanej przez bydgoskich kucharzy, którzy chętnie zaprezentują swoje umiejętności kulinarne. Na bydgoskich stołach gości kuchnia z całego świata, wliczając w to regionalne przysmaki

Gdzie zjeść? Kuchnia polska:

oraz napitki. Poniżej przedstawiamy propozycje miejsc, gdzie można dobrze zjeść w centrum miasta.

Kummerówka, ul. Konna 14 tel. +48 503 161 264 www.karczmabydgoszcz.pl Meluzyna, ul. Gdańska 50 tel. +48 52 327 42 05 www.restauracjameluzyna.pl Ogniem i Mieczem, ul. Ogińskiego 22 tel. +48 52 341 41 26 www.ogniemimieczem.com Oranżeria (Villa Secesja), ul. Gdańska 18

1921, ul. Gdańska 14

tel. +48 52 376 42 30, www.villasecesja.pl

tel. +48 52 583 06 01

Pan Twardowski, ul. Stary Rynek 15-21

www.restauracja1921.pl

tel. +48 881 938 835

Gościniec Soplica, ul. Gdańska 181

www.restauracjatwardowski.pl

tel. +48 52 328 06 21

Przy IV Śluzie (Hotel Park), ul. Wrocławska 3

www.gosciniecsoplica.pl

tel. +48 52 376 36 26

Karczma Młyńska, ul. Mennica 1

Stara Spiżarnia, Zbożowy Rynek 9,

tel. +48 52 345 57 86

tel. +48 52 307 61 00,

www.karczmamlynska.com.pl

www.spizarnia-restauracja.pl

172

Informacje praktyczne | Gdzie zjeść? Stary Port, ul. Stary Port 13 tel. +48 52 321 62 08, www.staryport13.pl

Pierogarnie i naleśnikarnie:

Za Piecem, ul. Mostowa 3

Manekin (naleśnikarnia), ul. Focha 14

tel.+48 52 320 65 07, www.zapiecem.pl

tel. +48 52 349 39 76 www.manekin.pl

Zatoka, ul. Świętego Floriana 6a tel. +48 52 322 12 23

Pod Aniołami (pierogarnia), ul. Pomorska 50

www.zatoka.bydgoszcz.pl

tel. +48 52 349 57 57 www.pierogarnia-pod-aniolami.pl

Bary Mleczne:

Stolnica Kujawska (pierogarnia)

Bar Mleczny Dworcowy, ul. Dworcowa 75

ul. Grudziądzka 3

tel. +48 52 324 93 23

tel. +48 52 341 20 58 www.stolnicakujawska.pl

Familijny, ul. Dworcowa 12 tel. +48 52 322 07 49

Ten Tego ul. Podwale 15 tel. +48 52 320 86 62

Kujavia, ul. Długa 35 tel. +48 52 320 32 26 www.restauracja-kujavia.pl

kuchnia europejska: 3V6 (Hotel City), ul. 3 Maja 6 tel. 52 325 25 22 A nóż widelec, pl. Wolności 5 tel. +48 781 982 616

Memo, ul. Jatki 6 tel. +48 505 899 101

Bar Tekla, ul. Gdańska 55 Tel. +48 52 321 04 71, www.tekla.com.pl

www.memorestauracja.pl

173

Bolero (Holiday Inn), ul. Grodzka 36

Oranżeria Restauracja, ul. Jana Kazimierza 3

tel. +48 52 347 70 33

tel. +48 52 322 72 27 www.restauracjaoranzeria.pl

Czarny Diament, ul. Konarskiego 9 (kolacja w ciemności, wstęp wyłącznie za

Pod Papugami, ul. Stanisława Staszica 1

wcześniejszą rezerwacją )

tel. +48 52 320 37 29, www.podpapugami.pl

tel. +48 52 560 06 02, www.hotelbohema.pl Sowa, ul. Mostowa 4 Jadłodajnia Mózg, ul. Parkowa 2

tel. +48 52 33 90 800

tel. +48 517 949 427

www.sowa-restauracja.pl

Kuchnia, ul. Grodzka 4

Villa Calvados, ul. Piotra Skargi 3

tel. +48 52 321 22 22

tel. +48 608 190 849

www.restauracjakuchnia.com.pl

www.villacalvados-bydgoszcz.pl

Kuchnia, Jatki 7

Warzelnia Piwa, ul. Poznańska 8

tel. +48 52 321 22 21

tel. +48 517 762 197, www.warzelniapiwa.pl

www.restauracjakuchnia.com.pl Weranda, ul. Konarskiego 9 Karramba Restobar, Batorego 1

tel. +48 52 349 51 52

tel. +48 52 321 51 89,

www.hotelbohema.pl

www.restauracjakarramba.pl Katarynka, ul. Niedźwiedzia 3 tel. +48 52 320 30 95

kuchnia włoska:

www.katarynkabydgoszcz.pl Kukuryku, ul. Jezuicka 16 tel. +48 52 551 30 70 Maestra, ul. Focha 5 Tel. +48 52 325 16 51 www.restauracjamaestra.pl

174

Na Piętrze, ul. Kręta 3

XOXO, ul. Mostowa 1,

tel. +48 52 322 15 74, www.na-pietrze.pl

+48 501 787 810, www.ksokso.pl

Informacje praktyczne | Gdzie zjeść? Dolce Vita

La Vista, ul. Gdańska 18

ul. Podwale 2, tel. +48 52 321 57 57

tel. +48 52 376 42 30

ul. Fredry 1, tel. +48 52 321 21 21

www.villasecesja.pl

www.dolcevita.in Papa Grande, ul. Długa 63 Gregorio, ul. Gdańska 7

tel. +48 52 52 44 800, www.papagrande.pl

Tel. +48 52 331 00 00 www.restauracjagregorio.pl

Pizzeria Soprano, ul. Dworcowa 6 Tel. +48 52 366 00 55 www.soprano.bydgoszcz.pl

kuchnia japońska: King Fu Fusion, Jatki 2 +48 733 500 500, www.kingfu.pl Kurkuma Sushi & Fusion Restaurant ul. Jagiellońska 1 tel. +48 52 321 01 70, www.kurkuma.pl Nobo Sushi, ul. Jagiellońska 84 tel. +48 723 614 389, www.nobosushi.pl Sushi Garden, ul. Toruńska 76 tel. +48 52 342 12 20, www.sushi-garden.pl

kuchnia azjatycka:

Divali (w Warzelni Piwa), ul. Poznańska 8 tel. +48 517 762 197, www.warzelniapiwa.pl Kuchnia Orientalna, ul. Długa 62 tel. +48 52 385 85 54 www.saigon.bydgoszcz.pl Lotos, ul. Gdańska 109 tel. +48 52 345 47 98, www.lotosbydgoszcz.pl

175

Rong Vang, ul. Jagiellońsja 30

Ru Ba Ru, ul. Długa 27

tel. +48 52 345 42 36

tel. +48 796 100 801

www.rongvang.com.pl

www.rubaru.pl

kuchnia bliskowschodnia:

Baalbek, ul. Magdzińskiego 1 tel. +48 52 349 35 18 www.baalbek.pl Sphinx, ul. Magdzińskiego 18 tel. +48 52 321 54 48 www.sphinx.pl

kuchnia grecka: Pireus, ul. Gdańska 208 tel. +48 52 371 09 84 www.pireus.com.pl

kuchnia meksykańska: Mexico City, ul. Gimnazjalna 8 tel. +48 506 277 108

Kuchnia amerykańska:

52 City Diner, ul. Gdańska 24 tel. +48 52 524 45 24 www.52city.pl Wytwórnia Burgerów, Zaułek 20, +48 730 192 020

176

Burger Park, ul. Gimnazjalna 6

Bobby Burger , Stary Rynek 16, tel.

tel. +48 730 357 940

+48 882 830 550, www.bobbyburger.pl

Informacje praktyczne | Gdzie zjeść?

KAWIARNIE Beyrouth, ul. Dworcowa 22 tel. +48 52 385 80 15, www.beyrouthcafe.pl Costa, ul. Jagiellońska 39-47 (Focus Mall) tel. +48 662 207 624, www.costacoffe.pl Costa, ul. Jagiellońska 1 (DMDrukarnia) tel. +48 52 332 92 77, www.costacoffee.pl Cafe Kino, ul. Długa 32 tel. +48 607 671 643, www.cafekino.pl Comics Soon Caffe, ul. Długa 5 tel. +48 505 898 969, Herbaciarnia Asia, ul. Wełniany Rynek 7 tel. +48 52 348 70 93 www.herbaciarnia.e-lider.pl Landshaft, ul. Gimnazjalna 6 tel. +48 503 952 334, www.lanshaft.pl Pijalnia Czekolady „Choco” ul. Wełniany Rynek 7/2 tel. +48 797 350 386, www.choco.e-lider.pl Post Coffice (PoCo), ul. Długa 61, tel. +48 536 867 873, www.postcoffice.pl Sowa ul. Mostowa 5, tel. +48 693 994 439 ul Gdańska 65, tel. +48 52 322 83 18

Strefa, ul. Długa 11 tel. +48 796 956 956 www.strefabydgoszcz.com.pl Stara Szuflada, ul. Magdzinskiego 10 tel. +48 667 960 251, www.stara-szuflada.com Zapałka Coffee, ul. Długa 33 tel. +48 603 942 578 Oczywiście oprócz polecanych przez nas miejsc, w centrum miasta znajduje się również mnóstwo barów szybkiej obsługi i miejsc gdzie można napić się kawy, których nie sposób tutaj wymienić.

ul. Jagiellońska 39-47 (Focus Mall) www.cukierniasowa.pl

177

W mieście rośnie znacznie liczba pubów. W okolicach starego miasta i śródmieścia można odwiedzić kilkanaście oryginalnych punktów, które oferują nie tylko złoty napój z pianką, ale także ciekawą, oryginalną muzykę oraz możliwość zawarcia

Puby/Kluby

interesujących znajomości z bywalcami.

Estrada Stage Bar, ul. Dworcowa 51 tel. +48 510 193 810, www.estrada.bydgoszcz.pl Amsterdam, Stary Rynek 16

Jack, ul. Długa 65

tel. +48 888 719 719, www.amsterdam-pub.com.pl

tel. +48 52 372 98 81, www.kredenspub.pl

Arsenał, ul. Zygmunta Augusta tel. +48 666 666 277 Awangarda, ul. Stary Port 21 tel. +48 602 480 760, www.klubawangarda.pl

tel. +48 607 671 643 Kubryk, ul. Podwale 3 tel. +48 52 321 27 01, www.pubkubryk.pl

Barka, Plac Solny

Kuźnia, ul. Gdańska 67

tel. +48 52 321 31 28

tel. +48 52 321 31 70, www.klubkuznia.pl

Barka Melody, ul. Toruńska 57/59

London Pub, ul. Długa 14/16

tel. +48 602 610 156

tel. +48 52 321 00 69

Browar, ul. Długa 9 tel. +48 52 348 63 49 Cytadela, Stary Rynek 14 tel. +48 888 719 719, www.amsterdam-pub.com.pl The One, ul. Gdańska 15 tel. +48 607 671 643, www.musicfashion.pl

178

Kancelaria, ul. Długa 32

Mango, ul. Długa 9 tel. +48 604 899 520 Merlin, ul. Zaułek 4 tel. +48 52 322 87 70 Metro, ul. Długa 62 tel. +48 799 335 906, www.metrobydgoszcz.pl

Eljazz, ul. Kręta 3

Moralist, ul. Zygmunta Augusta 20

tel. +48 52 322 15 74, www.eljazz.com.pl

tel. +48 601 911 315, www.moralist.pl

Informacje praktyczne | PUBy/Kluby Mózg, ul. Gdańska 10

Stara Babcia, Wełniany Rynek 2

tel. +48 52 345 51 95, www.mozg.art.pl

tel. +48 668 430 995, www.kredenspub.pl

Olimpic Bowling Center, ul. Toruńska 59

Śledź, ul. Magdzińskiego 14

tel. +48 52 328 90 50

tel. +48 791 198 920

www.olimpicbc.pl Tortuga, ul. Zaułek 3 Parnasik, ul. Parkowa 2

tel. +48 784 493 474

Piwiarnia Warka Bydgoszcz

Trip, ul. Św. Floriana 22

Wełniany Rynek 10, tel. +48 52 515 40 00

tel. +48 52 349 38 22, www.trip.bydgoszcz.pl

PRL, Stary Rynek 5

Warzelnia Piwa, ul. Poznańska 8

tel. +48 692 130 280, www.pubprl.pl

tel. +48 505 042 271, www.warzelniapiwa.pl

Prolog, ul. Długa 18

Węgliszek, ul. Batorego 1

tel. +48 506 919 077

tel. +48 52 322 66 73

Red, ul. Dworcowa 73

Wiatrakowa, Zbożowy Rynek 6

tel. +48 697 58 38 58, www.red.bydgoszcz.home.pl

tel. +48 666 601 389

River Side Bydgoszcz (sezonowy)

Widzimisie, Plac Kościeleckich 5 i ½

ul. Poznańska 8

tel. +48 609 109 248

tel. +48 505 042 271, www.warzelniapiwa.pl Zamek, ul. Długa 24 Savoy, ul. Jagiellońska 2

tel. +48 729 532 768

tel. +48 52 349 31 86, www.savoy.pl Shisha Ramzes, ul. Magdzińskiego 12 tel. +48 880 156 844 Shot, ul. Długa 36 tel. +48 796 704 885 Soda, ul. Mostowa 4 tel. +48 52 339 08 01

179

KINA: Multikino, ul. Marszałka Focha 48 tel. +48 52 568 43 10, www.multikino.pl Helios Bydgoszcz, ul. Fordońska 141 tel. +48 52 581 00 53, www.helios.pl Kino Orzeł, ul. Marcinkowskiego 12-14

Rozrywka

tel. +48 52 32 55 540, www.kino-orzel.pl Kinoteatr Adria, ul. Toruńska 30 tel. +48 52 371 27 39, www.kinoadria.pl Cinema City Bydgoszcz, ul. Jagiellońska 39-47 tel. +48 52 554 37 77, www.cinema-city.pl Kino Jeremi, ul. Gen. Z. Berlinga 13 Zespół Szkół nr 5 Mistrzostwa Sportowego

W Bydgoszczy nie sposób się nudzić. miasto oferuje wiele innych atrakcji. Można

Ścianki Wspinaczkowe:

tu aktywnie spędzić czas zarówno latem,

Centrum Wspinaczkowe „SPIDER”

jak i zimą. Na sportowo czas można spędzić

ul. Świecka 8 (dojazd od strony ulicy

w Myślęcinku – zimą – stok narciarski

Racławickiej), tel. +48 698 860 550

i lodowisko; latem – wakepark, stadnina,

Boulder A5, ul. Jagiellońska 12 (domofon 8)

plaża – to tylko niektóre propozycje. Łowcy

tel. 692 352 335, www.a5.bydgoszcz.pl

przygód także nie będą zawiedzeni –

Ściana Wspinaczkowa OSTRY Sport

aeroklub, laserfight, paintball, czy ścianki

ul. Fordońska 246, tel. +48 792 025 891

wspinaczkowe to miejsca na pewno dla nich.

www.wspinanie-bydgoszcz.pl

Tym, którzy zwiedzanie mają już za sobą,

Wieczorem natomiast warto wybrać się do jednego z licznych klubów. Rozbrzmiewają tu zarówno jazz, szanty, muzyka klubowa, ale także miłośnicy poezji śpiewanej, czy bardziej alternatywnej znajdą dla siebie miejsce.

180

Informacje praktyczne | Rozrywka

POZOSTAŁE: Aeroklub Bydgoski, ul. Biedaszkowo 28d tel. +48 52 373 26 68, www.aeroklubbydgoski.pl Alpen-Paintpall, ul. Alpejska 11/Jasieniecka tel. +48 608 310 446, www.alpen-paintball.pl Broadway Bowling & Club ul. Pułaskiego 45 tel. +48 52 320 97 22, www.broadwayclub.eu Kartodrom Bydgoski, ul.Fordońska 116, tel. +48 693 529 989, www.pzm.pl Kręgielnia Olimpic Bowling Center ul. Toruńska 59 tel. +48 52 328 90 50, www.olimpicbc.pl LaserFight, ul. Dworcowa 100 tel. +48 530 500 412, www.laserfight.pl Maximus (klub bilardowy) ul. Warszawska 25 tel. +48 52 330 05 96, www.club-maximus.pl Ośrodek Rekreacji Konnej ul. Bora Komorowskiego 85a, tel. +48 603 198 594 www.konie.bydgoszcz.pl Park do Kalisteniki, ul. Strzelecka 2

Racing Kamat Bydgoszcz, ul. Toruńska 101 (pod Tesco), tel. +48 513 812 317 www.gokarty.bydgoszcz.pl Skatepark – odkryty, ul. Unii Lubelskiej przy Bulwarze nad Brdą Stajnia Victoria, ul. Ks. A. Szamarzewskiego 54 tel. +48 694 581 633, www.stajniavictoria.com

Myślęcinek: Centrum Sportów Zimowych +48 52 328 00 09 www.myslecinek.pl Wyciąg czynny zimą przy sprzyjającej pogodzie 11:00-19:00 Ośrodek Rekreacji Konnej ul. Konna 10, tel. +48 724 560 016 www.rekreacja.konna.pod.aniolami.pl Paintball Planet tel. +48 796 752 638, www.paintball-planet.pl Wakepark +48 888 315 888, www.wakeparkbydgoszcz.pl Pole Golfowe, tel.+48 507 113 651 Skatepark – kryty, +48 607 087 760, www.myslecinek.pl

Wakepark w Myślęcinku

181

W Bydgoszczy dzieci są mile widziane. Specjalnie dla nich zostały przygotowane atrakcje, które na pewno zapiszą się miłym wspomnieniem. Czas spędzą tu aktywnie

Atrakcje dla dzieci

i twórczo. Place i sale zabaw to doskonałe miejsce dla rozbrykanych milusińskich. Nauka przez zabawę to motto wielu instytucji, a w Bydgoskim Centrum Informacji można nabyć książeczki z trasami i zagadkami dla dzieci: Szyfr Pana Twardowskiego, Strzała Łuczniczki i Kod Rejewskiego. W mieście jest wiele miejsc, których odkrycie da

Place zabaw ÂÂ

najmłodszym wiele satysfakcji i na pewno zachęci do dalszego zwiedzania.

Magiczny plac zabaw na Wyspie Młyńskiej z Magicznym Krzesłem oraz plaża

ÂÂ

Plac zabaw w parku im. Jana Kochanowskiego

ÂÂ ÂÂ ÂÂ

Plac zabaw przy Kanale Bydgoskim Plac zabaw w Parku Witosa Plac zabaw przy Śluzie Miejskiej

Stary Tramwaj na ul. Długiej W sezonie letnim czynny jako punkt

Makieta bydgoskiego zamku

informacji turystycznej

Makieta wykonana z mini cegiełek. Obiekt

Aktywności dla dzieci

wraz z opisem można podziwiać przy

W Bydgoskim Centrum Informacji do

ulicy Grodzkiej 19-21 w pobliżu biurowca

kupienia są książeczki z trasami i zagadkami

mBank-u (dawniej BRE Banku)

dla dzieci: Szyfr Pana Twardowskiego

Makieta Bydgoszczy

i Strzała Łuczniczki.

Miniatura Bydgoszczy pokazująca wygląd

Muzeum Mydła i Historii Brudu

miasta z XVII w. Makieta znajduje się

ul. Długa 13, tel. +48 52 515 70 15,

w amfiteatrze przy ul. Mostowej

www.muzeummydla.pl (s. 63)

Figura Mistrza Twardowskiego

Akademia Rozwoju Dziecka Motylek

Ukazuje się codziennie o 13:13 i 21:13

ul. 20 Stycznia 1920 r. 16/1

z okna kamienicy nr 15 na Starym Rynku

tel. +48 506 972 810, www.akademia-motylek.pl

182

Informacje praktyczne | Atrakcje dla dzieci Akademia Szkraba, ul. Gackowskiego 1c

WYSPA – Centrum Wspierania Rozwoju

tel. +48 795 434 558

Dziecka, ul. Rupniewskiego 9

www.akademiaszkraba.pl

tel. +48 52 524 31 73

Centrum Zabaw Rodzinnych Family Park

www.wyspa.bydgoszcz.pl

ul. Fordońska 246 tel. +48 52 321 69 55, www.familypark.pl

Myślęcinek

Dinusiowo, ul. Marii Konopnickiej 28

Park Linowy

(niebieski pawilon, I piętro)

ul. Gdańska 173-175

tel. +48 606 206 484

tel. +48 664131682

www.dinusiowo.bydgoszcz.pl

www.parklinowy.bydgoszcz.pl

Dom Edukacyjno-Kulturalny „REGNUM”

Park Rozrywki (Zaginiony Świat,

ul. A.G. Siedleckiego 12 (budynek

Makroświat, Muzeum Paleontologiczne)

Przedszkola Niepublicznego „Przedszkolna

ul. Gdańska 173-175

Chtaka”), ul. Bośniacka 3 (budynek Szkoły

tel. +48 664131682, www.myslecinek.pl

Podstawowej nr 56)

ZOO (z akwarium, terrarium oraz mini ZOO)

tel. 52 371 10 51, 793 101 280

ul. Gdańska 173,

www.nowe-pokolenie.pl

tel. +48 52 328 00 08 wew. 39

Fundacja Kreatywnej Edukacji

www.zoo.bydgoszcz.com

ul. Kordeckiego 16/1, tel. +48 52 345 81 76 www.fundacjakreatywnejedukacji.org Kącik Zabaw i Edukacji BABY LAND ul. Gałczyńskiego 16/47 tel. +48 886 016 374 www.babyland.bydgoszcz.pl Kids Play, ul. Fordońska 140 tel. +48 666 33 60 20 www.kidsplay.bydgoszcz.pl Magic Fun Aleja Jana Pawła II 115 (Galeria Glinki), tel. +48 502 784 043 Sala zabaw „Domek na drzewie” ul. Matejki 12, tel. +48 501 696 244 www.domeknadrzewie.bydgoszcz.pl Magiczne Krzesło na placu zabaw na Wyspie Młyńskiej

183

Wypożyczalnia rowerów i rolek w Myślęcinku Sawmax

Wypożyczalnie sprzętu turystycznego

tel. +48 607 087 760 Myślęcinek – przed wejściem do Skateparku, przy deptaku do ZOO Czynne: poniedziałek-piątek: 14:00-20:00 sobota-niedziela: 12:00-20:00

Zobacz Bydgoszcz z innej perspektywy.

Cennik:

Z roweru – nie tylko tego tradycyjnego,

- rower klasyczny typu holenderskiego:

ale także wodnego, kajaka, czy smoczej

6 zł /h, 35 zł/dzień

łodzi – miasto na pewno ukaże się w innej

- rower rodzinny 4-osobowy: 20 zł/h

perspektywie.

- rower - gokart- 2-osobowy: 12 zł/h - rower - gokart- 1-osobowy: 10 zł/h

Bydgoski Rower Aglomeracyjny (BRA)

- rolki – regulowane: 6 zł/h

tel. +48 52 523 28 22, www.bra.org.pl

- ochraniacze, kask: 2 zł/h

ceny: pierwsze 20 minut za darmo, do

potrzebne są dwa dokumenty, które będą

pierwszej godziny: 1 zł, do drugiej godziny:

kserowane i oddawane

5 zł, do trzeciej godziny: 11 zł City Rent a Bike Hotel City, ul. 3 Maja 6 Bydgoskie Centrum Informacji

tel. + 48 52 325 25 00

ul. Batorego 2, tel. +48 52 340 45 50

Ceny: 6 zł/h, 36 zł/12h, kaucja: 100 zł

pon  9-18

wt 9-18

śr 9-18

czw 9-18

pt sob nd 9-18 10-16 10-16

pon  9-19

wt 9-19

śr 9-19

czw 9-19

pt sob nd VI-VIII 9-19 10-16 10-16

IX-V

Ceny dla gości hotelowych: 3 zł/h, 24/12h potrzebne dwa dokumenty ze zdjęciem

Ceny: 3 zł/h, 40 zł/dobę

Przystań Bydgoszcz, ul. Tamka 2

kaucja: 100 zł za rower

tel. +48 52 58 59 601

potrzebny dokument tożsamości

Czynne:

(dowód osobisty lub paszport)

poniedziałek-piątek: 14:00-19:00 weekendy: 12:00-19:00 VII-VIII poniedziałek-piątek: 12:00-19:00 sobota: 11:00-20:00 niedziela: 11:00-19:00

184

Informacje praktyczne | Wypożyczalnie sprzętu turystycznego Cennik:

Stanica Wodna PTTK Janowo

- kajak 1-os.:

ul. Biwakowa 8

10 zł pierwsza godz., kolejna 8 zł

tel. +48 52 321 50 00 lub +48 609 757 995

- kajak 2-os.:

Cennik:

12 zł pierwsza godz., kolejna 10 zł

- kajak 2 os. Laminat:

- canoe 3-os.:

8 zł/h lub 25 zł/cały dzień

15 zł pierwsza godz., kolejna 10 zł

- łódź wiosłowa:

- łódka wiosłowa 4-os.:

10 zł/h lub 35 zł za cały dzień

20 zł pierwsza godzina, kolejna 18 zł

- rower wodny: 10 zł/h

- smocze łodzie: 150 zł za godzinę + sternik - 3-os. Pirogi- 15 zł/h

Kamper Park

- rowery wodne z silnikiem- 30 min 50 zł,

ul. Żeglarska 79, tel. +48 501 340 669

1h-85 zł

Cennik:

- rowery wodne - 30 min 30 zł, 1h 50 zł

- Kajak: 45 zł/ dobę - Rower: 3 zł/h

Klub Sportowy Gwiazda ul. Bronikowskiego 45, tel.+48 52 3797801

Folwark Kujawski

Czynne w sezonie letnim (maj- wrzesień)

ul. Toruńska 155

Cennik:

tel. +48 669 323 033

- Galara: 100 zł/h + sternik

Cennik:

- Kajak: 10 zł/h lub 25 zł/24h

- kajak: 30 zł/dobę - rower wodny: 13 zł/h - rower: 3 zł/h

Najdłuższy kajak świata podczas imprezy „Ster na Bydgoszcz”

185

Zakupy

Centra Handlowe

Centrum Handlowe RONDO ul. Kruszwicka 1 tel.: +48 52 326 36 54, www.chrondo.pl poniedziałek-sobota: 8:00-22:00 niedziela: 9:00-21:00 Focus Mall Bydgoszcz ul. Jagiellońska 39-47 tel. +48 52 554 35 00 www.focusmall-bydgoszcz.pl poniedziałek-niedziela: 9:00-21:00 Kino Cinema City poniedziałek-niedziela: 9:30-22:45 Galeria Pomorska ul. Fordońska 141 www.galeriapomorska.pl poniedziałek-sobota: 9:00-21:00 niedziela: 10:00-20:00 Auchan Bydgoszcz ul. Mariana Rejewskiego 3 tel. +48 52 323 86 44 www.auchanbydgoszcz.pl poniedziałek-sobota: 9:00-21:00 niedziela: 9:30-20:00

186

W Bydgoszczy swoje sklepy mają znane międzynarodowe marki. Spacer po głównych, dawnych traktach handlowych – ulica Gdańska, Długa i Dworcowa – to doskonała okazja, by połączyć zakupy ze zwiedzaniem. Poszukiwacze unikatowych pamiątek, też znajdą coś dla siebie. W antykwariatach czekają prawdziwe skarby, a w licznych galeriach artystycznych można kupić dzieła bydgoskich artystów.

Centrum Tesco ul. Toruńska 101 tel. +48 52 375 78 00 www.tesco.pl 24h/dobę 7 dni w tygodniu Galeria Glinki Al. Jana Pawła II 115 tel. +48 52 375 74 07 www.galeriaglinki.pl poniedziałek-sobota: 9:00-21:00 niedziela: 10:00-20:00 Park Handlowy Batory ul. Fabryczna 1B tel. +48 58 661 75 58 www.batory.com.pl poniedziałek-sobota: 9:00-21:00 niedziela: 9:00-21:00 Zielone Arkady, ul. Wojska Polskiego 1 www.zielonearkady.com.pl Poniedziałek-sobota: 9:00-21:00, niedziela: 10:00-20:00

Informacje praktyczne | Zakupy

Pamiątki i Rzemiosło Bydgoskie Centrum Informacji ul. Batorego 2, tel. +48 52 340 45 50 Gosia Travel, ul. Długa 15 tel. +48 52 345 65 59 Cepelia, ul. Gdańska 17 tel. +48 52 322 17 28 Galeria Alix, ul. Jezuicka 26 tel. +48 52 322 25 39 Galeria Sztuki Ludowej i Nieprofesjonalnej, Plac Kościeleckich 6 tel. +48 52 585 15 06

Antykwariaty

Bydgoski Antykwariat Naukowy Wiesław Dreas, Stary Rynek 3 tel. +48 52 322 19 7 www.ban-dreas.pl Dom Antykwariat, ul. Gdańska 42 tel. +48 52 322 38 86 Elibri Antykwariat Księgarnia ul. Warszawska 5 tel. +48 608 209 777, www.antykwariat.org.pl Antykwariat Julia, ul. Matejki 2 tel. +48 52 322 23 44, www.antykwariat-julia.pl

187

Bydgoszcz to miasto, w którym za każdym rogiem czeka na zwiedzających

Organizatorzy turystyki

miła niespodziana. Ciekawe miejsca można podziwiać samodzielnie lub skorzystać z profesjonalnych usług przewodników. Organizatorzy wycieczek chętnie wskażą najważniejsze miejsca, a także zaprowadzą w ciekawe zakątki warte poznania.

Visite.pl Daria Kieraszewicz, ul. Batorego 4/6

Activitas, Barbara Galińska

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ

przewodnicy

ÂÂ

wycieczki po Bydgoszczy

tel. +48 607 590 350, www.acyivitas.com.pl

organizacja spływów kajakowych

wycieczki po województwie obsługa konferencji

Bydgoskie Kajaki

gry miejskie

ÂÂ

organizacja spływów kajakowych

tel. +48 52 521 47 96,

tel. +48 790 224 226

+48 607 566 388,

www.bydgoskiekajaki.pl

+48 609 185 352, www.visite.pl PTU „Wiking”, Grzegorz Piłat PTTK Szlak Brdy, ul. Sienkiewicza 1/I

ÂÂ ÂÂ ÂÂ

wycieczki po Bydgoszczy

tel. +48 608-477-748

organizacja spływów kajakowych

www.kajaki.net.pl

+48 501 598 502, www.pttk.bydgoszcz.pl Uranos, Robert Bazela organizacja spływów kajakowych

tel. +48 669-323-033 www.splywy.bydgoszcz.pl

188

organizacja spływów kajakowych

ul. Smoleńska 88/3-4,

tel. +48 322 35 89,

ÂÂ

przewodnicy

Informacje praktyczne

189

WiÄ&#x2122;cej informacji znajdziesz na stronie: www.visitbydgoszcz.pl

190

Informacje praktyczne | Ciekawe miejsca

Atrakcje turystyczne 1

Stary Rynek

Pan Twardowski

Ratusz

Fontanna „Dzieci bawiące się z gęsią”

Pomnik Kazimierza Wielkiego

Wyspa Młyńska

Wenecja Bydgoska

Spichrze

Przechodzący przez rzekę

Tramwaj Wodny

Hotel Pod Orłem

Kamienica Święcickiego

Ławeczka Mariana Rejewskiego

Siedziba Radia PiK

Kamienice przy ul. Cieszkowskiego

Dzielnica Muzyczna

Łuczniczka

Fontanna w Dzielnicy Muzycznej

Dzielnica Sielanka

Fontanna „Potop”

Barka Lemara

Katedra Bydgoska

191

Bazylika pw. św. Wincentego á Paulo

Kościół Klarysek

Pałacyk Lloyda

Cmentarz Starofarny

Stary Tramwaj

Muzeum Mydła

192

Informacje praktyczne | Ciekawe miejsca

193