V. Rozkład materiału i plan wynikowy Proponowany przydział godzin Realizację treści programowych w klasie trzeciej rozpoczyna się od omówienia zagadnień ekologicznych (dział pierwszy – Ekologia). Ładne dni września i października warto wykorzystać na realizację zajęć w terenie. Czasem wystarczy dwudziestominutowe wyjście na trawnik przed szkołą, by zaobserwować róŜne cechy populacji (rozmieszczenie, zagęszczenie, liczebność), oszacować rozrodczość roślin oraz ich wraŜliwość na wydeptywanie. Na realizację treści ekologicznych przeznaczamy 10 godzin. Proponujemy realizację drugiego działu – Ochrona środowiska i przyrody – w trakcie 12 jednostek lekcyjnych. Gdyby zaszła konieczność rezygnacji z niektórych treści nauczania – zwłaszcza wtedy, gdy nie ma warunków do prowadzenia badań stanu środowiska – część tematów (np. 16. i 17. oraz 20., 21. i 22.) moŜna zrealizować na dwóch jednostkach lekcyjnych. Na realizację działu trzeciego – Genetyka – powinno wystarczyć 8 godzin. Pod koniec roku szkolnego, juŜ po egzaminie gimnazjalnym, realizuje się natomiast dział czwarty – Biologia stosowana. Treści tego działu nie były dotąd przedmiotem egzaminu, są interesujące dla uczniów, wzbudzają liczne kontrowersje. Liczymy na to, Ŝe będą to ciekawe lekcje słuŜące budowaniu
umiejętności
społecznych
(takich
jak:
dyskutowanie,
argumentowanie,
prezentacja własnych opinii i okazywanie poszanowania opinii innych) i przygotują młodzieŜ do dokonywania wyborów Ŝyciowych.
1
Dział I: Ekologia Lp.
Temat lekcji
Liczba
Treści (zakres materiału)
Osiągnięcia ucznia
godzin
podstawowe
ponadpodstawowe Uczeń:
1
Ekologia to jedna z dziedzin
1
– organizm i czynniki
– wymienia czynniki biotopu
– wymienia elementy niszy
środowiskowe (abiotyczne i
– podaje przykłady wpływu
ekologicznej wybranych gatunków
biotyczne)
czynników środowiska na Ŝycie
– wyjaśnia zjawisko tolerancji
– siedlisko, nisza ekologiczna
organizmów
ekologicznej
– populacja i jej przykładowa
– wyjaśnia, co to jest populacja i
– charakteryzuje cechy wybranej
stworzona na potrzeby
struktura
podaje przykłady populacji
populacji
ekologów
– formy organizacji populacji:
– omawia gromadny (stado, kolonia,
gromadny i samotny tryb Ŝycia
rodzina) i samotny tryb Ŝycia
– cechy populacji (liczebność,
– określa warunki wzrostu i spadku
– interpretuje dane na temat
rozrodczość, śmiertelność)
liczebności populacji
populacji
biologii
– tolerancja ekologiczna 2
3
Populacja jako jednostka
Populacje powstają i rozwijają
1
1
się
– krzywe przeŜywalności populacji – podaje przykłady wpływu warunków Ŝycia na liczebność populacji 4
Populacje róŜnych gatunków oddziałują na siebie
1
– oddziaływania
– podaje przykłady oddziaływań
– wyjaśnia, o co konkurują gatunki
międzypopulacyjne (konkurencja,
negatywnych między populacjami i
– podaje przykłady fizjologicznych i
drapieŜnictwo, pasoŜytnictwo,
nazywa je
anatomicznych przystosowań
symbioza)
– podaje przykłady przystosowań do organizmów do określonego trybu
– przystosowania obronne i
pasoŜytnictwa
Ŝycia (np. drapieŜnictwa,
ochronne ofiar
– omawia przykłady współpracy
pasoŜytnictwa)
2
– przystosowania do
między populacjami
pasoŜytnictwa zewnętrznego i wewnętrznego 5
Ekosystem jako układ
1
(system) ekologiczny
– ekosystem i jego struktura
– wyjaśnia, co to jest ekosystem
(biocenoza, biotop)
– podaje przykłady ekosystemów
– warunki biotopu (woda, temperatura, powietrze, podłoŜe) 6
Organizmy przystosowują się
1
do warunków biotopu
– adaptacje wybranych gatunków
– opisuje sposoby adaptacji
– charakteryzuje strategie
do warunków biotopu
wybranych gatunków do warunków
rozrodcze
biotopu 7
W ekosystemie trwa ciągły
1
popyt i podaŜ
– zaleŜności pokarmowe w
– określa poszczególne ogniwa
– tworzy przykładowe sieci
ekosystemach: łańcuchy, sieci,
łańcucha pokarmowego
pokarmowe
piramidy pokarmowe
– podaje przykłady łańcuchów
– tworzy piramidy pokarmowe
– krąŜenie materii i przepływ
pokarmowych najbliŜszych
– opisuje za pomocą schematu
energii
ekosystemów
krąŜenie materii i przepływ energii w ekosystemach
8
Ekosystemy powstają i
1
rozwijają się
– sukcesja ekosystemów na
– podaje przykłady zmian
– opisuje główne etapy
wybranych przykładach (na skale, zachodzących w ekosystemach
przekształcania się ekosystemów z
w jeziorze)
– wymienia główne etapy
uwzględnieniem składu
przekształcania się wybranego
gatunkowego
ekosystemu
– wyjaśnia związek między następującymi po sobie ekosystemami
9
Ekosystemy mają swoją strukturę
1
– struktura ekosystemu lasu
– charakteryzuje warstwy lasu
– porównuje struktury
(poziome warstwy lasu)
– opisuje strukturę jeziora
ekosystemów lasu i jeziora
– ekosystem jeziora (struktura
3
pionowa) 10
Człowiek rozumny stworzył
– populacja człowieka rozumnego – wymienia wybrane cechy populacji – wyjaśnia prawdopodobne
1
własne ekosystemy
– wpływ człowieka na warunki
ludzkiej
konsekwencje wyŜu
biotopu
– opisuje wpływ człowieka na
demograficznego populacji ludzkiej
ekosystemy Lekcja podsumowująca
1
Dział II: Ochrona środowiska i przyrody Lp.
Temat lekcji
Liczba
Treści (zakres materiału)
Osiągnięcia ucznia
godzin
podstawowe
ponadpodstawowe Uczeń:
11
Człowiek korzysta z
1
zasobów przyrody
– zasoby przyrody: odnawialne,
– rozróŜnia zasoby odnawialne i
– wskazuje przyczyny zmian w
nieodnawialne
nieodnawialne
krajobrazie i siedliskach
– surowce roślinne i zwierzęce
– podaje przykłady surowców
pozyskiwane z natury
pochodzenia roślinnego i
– zmiany w krajobrazie i siedliskach
zwierzęcego
spowodowane działaniami w rolnictwie i przemyśle 12
Zanieczyszczenia powietrza
1
– zanieczyszczenia powietrza (pyły,
– wskazuje źródła zanieczyszczeń
– omawia powstawanie i rolę
spaliny, NOx, dymy domowe i
powietrza
smogu
przemysłowe, SO2)
– określa szkodliwość
– objaśnia przyczyny i skutki
– kwaśne deszcze
zanieczyszczeń powietrza (smogu)
kwaśnych deszczów
dla organizmu człowieka 13
Ozon moŜe być szkodliwy lub poŜyteczny
1
– ozon – budowa cząsteczki
– omawia znaczenie warstwy
– omawia szkodliwy wpływ ozonu
– rola ozonu w troposferze (pojęcie
ozonowej dla Ŝycia na Ziemi
przypowierzchniowego na
4
dziury ozonowej) i przy powierzchni
– wymienia czynniki wpływające na
Ziemi
ilość ozonu w atmosferze
– smog fotochemiczny: znaczenie,
– przeprowadza badanie stęŜenia
bioindykatory
ozonu przypowierzchniowego przy
organizmy
uŜyciu bioindykatorów 14
Efekt cieplarniany
1
– efekt cieplarniany – przyczyny
– wskazuje główne źródła gazów
– przewiduje skutki decyzji
(gazy cieplarniane)
cieplarnianych
gospodarczych w dziedzinie paliw i
– skutki efektu cieplarnianego dla
– określa przyczyny i moŜliwe skutki
energetyki
siedlisk i biocenoz
nadmiaru dwutlenku węgla w
– zauwaŜa róŜne punkty widzenia
atmosferze 15
16
– hałas jako zanieczyszczenie
– wskazuje źródła hałasu w
– wskazuje sposoby ochrony przed
zanieczyszczenie
środowiska: źródła, pomiary
otoczeniu
nadmiernym hałasem
środowiska
natęŜenia i szkodliwość hałasu,
– określa szkodliwość hałasu dla
przeciwdziałanie
człowieka
– zanieczyszczenia wód słodkich i
– wskazuje źródła zanieczyszczeń
– dowodzi związku między
słonych – źródła
wody
gospodarką wodną a
– eutrofizacja wód
– wskazuje skutki dopływu róŜnych
róŜnorodnością biologiczną cieków
– zakwaszenie wód i jego skutki –
substancji do wód
– analizuje przyczyny i skutki
deficyt wody
– omawia proces eutrofizacji
niedoboru wody
Hałas to równieŜ
Zanieczyszczenia wód
1
1
zbiorników wodnych 17
Człowiek zmienia bieg rzek
1
– monitorowanie jakości wód
– rozróŜnia parametry oceny jakości
– ocenia skutki regulacji cieków
zgodnie z europejską Ramową
wód
– dowodzi związku gospodarki
Dyrektywą Wodną (RDW)
– prowadzi proste badania stanu
wodnej i bioróŜnorodności cieków
– bioindykatory
środowiska z wykorzystaniem
– negatywne znaczenie regulacji
bioindykatorów
brzegów i melioracji
5
– renaturyzacja, programy rolnośrodowiskowe 18
Jakość gleby to nasz
1
wspólny problem
– zanieczyszczenia gleby: rodzaje,
– wskazuje źródła zanieczyszczeń
– objaśnia szkodliwość
przyczyny (chemizacja rolnictwa,
gleby
zanieczyszczeń gleby dla przyrody
zanieczyszczenia powietrza)
– podaje sposoby zmniejszenia ilości i człowieka
– erozja, stepowienie
zanieczyszczeń gleby i ochrony
– charakteryzuje procesy erozyjne
gleby przed erozją i stepowieniem 19
20
Skąd się biorą odpady i w
– odpady: segregacja, utylizacja,
– określa rodzaj i ilość odpadów w
– wykazuje, Ŝe recykling sprzyja
jaki sposób moŜna je
recykling
najbliŜszym otoczeniu (dom, szkoła)
oszczędzaniu zasobów środowiska
wykorzystać?
– kompostowanie
– wskazuje przykłady odpadów
– organizacja wysypiska
przydatnych do utylizacji i recyklingu
– ochrona siedlisk i róŜnorodności
– uzasadnia potrzebę prowadzenia
– wskazuje sposoby wyznaczania
biologicznej
działań ochronnych
wartości przyrodniczych
– czerwone listy i księgi
– podaje przykłady gatunków z
podlegających ochronie
– gatunki wskaźnikowe jakości
czerwonych ksiąg roślin i zwierząt
– charakteryzuje róŜne kategorie
Dlaczego trzeba chronić
1
1
przyrodę?
zagroŜeń
środowiska 21
W jaki sposób moŜna chronić przyrodę?
1
– formy ochrony przyrody; ochrona
– wyjaśnia, na czym polega ochrona – ocenia skuteczność róŜnych form
obiektów i obszarów cennych
przyrody
ochrony przyrody
przyrodniczo (parki narodowe, parki
– wymienia formy ochrony przyrody
– wyjaśnia znaczenie ochrony
krajobrazowe, obszary chronionego
w swoim regionie
siedlisk dla ochrony gatunków
krajobrazu, rezerwaty, pomniki
– podaje przykłady gatunków
przyrody, gatunki chronione, uŜytki
chronionych
ekologiczne) – zmiany w postrzeganiu funkcji ochrony przyrody – międzynarodowe konwencje
6
(CITIES, „Natura 2000”) 22
Czy przyroda wokół nas jest
1
chroniona skutecznie?
Lekcja podsumowująca
– ochrona przyrody czynna i bierna
– opisuje przykłady czynnej i biernej
– planuje działania prowadzące do
– reintrodukcja
ochrony przyrody w swojej okolicy
zwiększenia bioróŜnorodności
– ochrona przyrody w regionie
– wyjaśnia pojęcie reintrodukcji
1
Dział III: Genetyka Lp.
Temat lekcji
Liczba
Treści (zakres materiału)
Osiągnięcia ucznia
godzin
podstawowe
ponadpodstawowe Uczeń:
23
Dziedziczenie warunkiem
1
istnienia organizmów
– proces dziedziczenia
– wyjaśnia, na czym polega proces
– uzasadnia na przykładzie, Ŝe
– cechy gatunkowe a indywidualne
dziedziczenia
zmienność genetyczna jest
– cechy wrodzone a nabyte
– podaje przykłady cech
przyczyną zmian ewolucyjnych
gatunkowych oraz cech indywidualnych – wyjaśnia róŜnicę pomiędzy cechą wrodzoną a nabytą 24
Jądro komórkowe to „centrum dowodzenia” komórki
1
– chromosomy – liczba, wygląd
– charakteryzuje budowę i funkcje
– wyjaśnia, czym jest
– funkcje mitozy i mejozy
chromosomów
spowodowana i na czym polega
– odróŜnia i nazywa chromosomy
róŜnica między liczbą
płci
chromosomów w komórkach ciała i w komórkach rozrodczych
7
25
26
– budowa cząsteczki DNA
– opisuje przestrzenną strukturę
– wyjaśnia zasadę
– sposób kodowania informacji
DNA
komplementarności DNA i zjawisko
genetycznej
– wyjaśnia, co to jest kod
replikacji DNA
– cechy kodu genetycznego
genetyczny
– DNA i RNA
– rozróŜnia kwasy nukleinowe
– wyjaśnia, jak przebiega
genetycznego są cechy
– odczytywanie informacji
– charakteryzuje funkcje białek
biosynteza białka
organizmu
genetycznej
– gen jako jednostka dziedziczenia
– opisuje sposób dziedziczenia
– wyjaśnia, w jaki sposób
– banki genów
cech
współczesna genetyka tłumaczy
– prawa Mendla
– wyjaśnia, dlaczego Gregora
odkrycia Mendla
– homo- i heterozygoty
Mendla określa się mianem „ojca
– tworzy krzyŜówki genetyczne
– krzyŜówki genetyczne
genetyki”
„Cudowna cząsteczka” – DNA
Efektem działania kodu
1
1
– biosynteza białka 27
Geny decydują o większości
1
cech organizmu
– tworzy krzyŜówki genetyczne ukazujące prawdopodobieństwo dziedziczenia jednej cechy 28
Genom człowieka
1
– współdziałanie genów
– podaje przykłady cech
– objaśnia sposób dziedziczenia
– cechy dziedziczne (w tym grupy
dziedzicznych człowieka
cech osobniczych
krwi)
– wyjaśnia sposób dziedziczenia
– uzasadnia celowość prowadzenia
– dziedziczenie płci
płci u człowieka
badań genetycznych
– dziedziczenie cech sprzęŜonych z płcią – znaczenie poznania genomu człowieka
8
29
Mutacje przyczyną chorób
1
genetycznych
30
Czynniki mutagenne. Choroba
1
– nosiciel
– podaje przykłady wybranych
– wykonuje krzyŜówki genetyczne
– mutacje genowe punktowe
chorób genetycznych
ukazujące prawdopodobieństwo
– mutacje chromosomowe
dziedziczenia chorób sprzęŜonych
– badania prenatalne
z płcią
– czynniki mutagenne chemiczne
– wymienia i charakteryzuje
– wyjaśnia mechanizm
nowotworowa to choroba
(papierosy, alkohol, dioksyny) i
najwaŜniejsze czynniki mutagenne
powstawania nowotworów
cywilizacyjna
fizyczne (promieniowanie,
– podaje sposoby zapobiegania
temperatura)
chorobom nowotworowym
– profilaktyka chorób nowotworowych Lekcja podsumowująca
1
Dział IV: Biologia stosowana Lp.
Temat lekcji
Liczba
Treści (zakres materiału)
godzin
Osiągnięcia ucznia podstawowe
ponadpodstawowe Uczeń:
31
Procesy biotechnologiczne
1
– procesy biotechnologiczne
– określa, na czym polegają
– uzasadnia przydatność
dawniej i dziś
procesy biotechnologiczne
biotechnologii
– istota biotechnologii
– podaje przykłady procesów
– zastosowanie i korzyści płynące
biotechnologicznych
z wykorzystania biotechnologii
– przeprowadza proste doświadczenia biotechnologiczne
9
32
InŜynieria genetyczna
1
– inŜynieria genetyczna
– wskazuje sposoby zastosowania
– dokonuje oceny metod
– organizmy transgeniczne (GMO)
metod manipulacji materiałem
stosowanych w inŜynierii
roślinne i zwierzęce
genetycznym
genetycznej
– zastosowanie metod
– wskazuje w dyskusji korzyści i
manipulowania materiałem
zagroŜenia związane z nowymi
genetycznym
technikami manipulacji materiałem genetycznym
33
Klonowanie roślin i zwierząt
1
– klonowanie roślin, zwierząt,
– wyjaśnia, na czym polega
– wyjaśnia sposoby zastosowania
człowieka
klonowanie
techniki klonowania
– kultury tkankowe
– podaje przykłady i uzasadnia
– ocenia etyczny aspekt
– terapia genowa
korzyści płynące z klonowania
klonowania ludzi
– opisuje zagroŜenia związane z klonowaniem 34
Wykorzystanie badań
1
genetycznych
– wykorzystanie badań
– opisuje sposoby wykorzystania
– nakreśla prawdopodobne kierunki
genetycznych: medycyna,
osiągnięć technik genetycznych
rozwoju genetyki
sądownictwo, kryminalistyka Lekcja podsumowująca
1
10