Filatelistenvereniging
“de Vierstroom”
afd. Arnhem, Elst en Velp/Rozendaal
2018 100 JAAR GELEDEN EINDE EERSTE WERELDOORLOG
INHOUDSOPGAVE: 2. Bijeenkomsten/Agenda ALV 3. (Oproep) van de voorzitter 3. Sfeervolle Zwitserse kerstzegels 4. Van de secretaris 5. Notulen van De Globe (slot) 6. Einde Wereldoorlog I 7. Nieuw Guinea, .... 9. Einstein, ...
REDACTIE J.E. Huiskes HERDENKINGSZEGEL (MI # 1081) FRANKRIJK SLAG BIJ VERDUN 1916 (zie ook artikel Ëinde Wereldoorlog I op bladzijde 6)
december 2018
WWW.VIERSTROOMFILATELIE.NL
COLOFON Voorzitter A.B.J. Sepers tel: 026 351 26 81 (a.b.j.sepers@planet.nl) Secretaris/Ledenadministratie W.J.A. Vermeire tel: 06 110 186 99 (vipinvelp@icloud.com) Penningmeester I. Zeijlstra tel: 0481 376 808 (i.zeijlstra@kpnplanet.nl) Hoofd Rondzendverkeer/Webmaster J. Verburgt tel: 026 321 34 17 (johnny.verburgt@gmail.com) Distributie Rondzending Noord mevr. A.W.J.M. Hamburg tel: 026 361 20 14 (angelahamburg@gmail.com) Distributie Rondzending Zuid J. Verburgt tel: 026 321 34 17 (johnny.verburgt@gmail.com) Redacteur Vierstroom-Nieuws J.E. Huiskes tel: 026 323 16 78 (j_huiskes@hetnet.nl) Digitale Nieuwsbrief W. Vermeire tel: 06 110 186 99 (vipinvelp@icloud.com)
De redactie van Vierstroom-Nieuws wenst het bestuur en leden van de filatelistenvereniging "De Vierstroom" prettige feestdagen en een alleszins voorspoedig 2019.
DATA BIJEENKOMSTEN VIERSTROOM EERSTE HELFT 2019 Arnhem: Locatie "De Gaanderij", Driemondplein 1 (De Laar), aanvang 19.45 uur 7 januari: Nieuwjaarsbijeenkomst met gratis drankje & huldiging jubilarissen 4 februari: Presentatie (door dhr. Joop v.d. Vate 4 maart: Jaarvergadering "De Vierstroom" (alleen voor leden) Velp: Locatie "Parkstaete Zalencentrum", Parkstraat 3; aanvang 20.00 uur 1 april 6 mei Elst: Locatie: "Onder de Toren", Sint Maartenstraat 34; Aanvang 19.30 uur 8 april 13 mei
============================= LET OP! De gezamenlijke bijeenkomsten en de presentatie vinden plaats op een andere locatie dan de gebruikelijke in Velp en Elst. Tijdens de komende jaarvergadering zal het bestuur tekst en uitleg geven na evaluatie. AGENDA ALGEMENE LEDENVERGADERING 4 MAART 2019 1. Opening 2. Mededelingen en ingekomen relevante stukken 3. Notulen van Algemene Ledenvergadering van 5 maart 2018 4. Jaarverslag van de secretaris 5. Financieel verslag hoofd rondzendverkeer 2018 6. Penningmeester: a. Financieel verslag 2018; b. Begroting 2019 7. Kascommissie: a. Verslag 2018; b. Verkiezing leden kascommissie 2019 9. Samenstelling bestuur: a. Verkiezing secretaris; b. Verkiezing redacteur Vierstroom-Nieuws 9. Voorstel samenvoeging bijeenkomsten Velp en Elst KOM NAAR DE BEURS, ALS 10. Rondvraag STANDHOUDER OF ALS BEURS- 11. Sluiting Algemene Ledenvergadering BEZOEKER. (wijzigingen voorbehouden)
============================
2
( OPROEP) VAN DE VOORZITTER Voor de uitwisseling van informatie gebruiken we in De Vierstroom twee periodieken: Vierstroom-Nieuws en de Nieuwsbrief. Vierstroom-Nieuws verschijnt drie keer per jaar en staat onder redactie van Jan Huiskes. Hierin verschijnen stukken van onze leden, waarin zij ons vertellen over hun verzamelgebied en andere filatelistische wetenswaardigheden. Daarnaast gebruikt het bestuur Vierstroom-Nieuws ook voor mededelingen, die gaan over de organisatie van de vereniging, zoals de ledenbijeenkomsten, de jaarvergadering etc. De kern van Vierstroom-Nieuws wordt evenwel gevormd door de inhoudelijke bijdragen van de leden! De Nieuwsbrief verschijnt circa tien keer per jaar en wordt verzorgd door onze secretaris, Werner Vermeire. De Nieuwsbrief wordt vooral gebruikt voor organisatorische mededelingen, zoals de data van de ledenbijeenkomsten en van filatelistische evenementen. Juist omdat de Nieuwsbrief zo vaak verschijnt kunnen we daarmee goed inspelen op actuele ontwikkelingen. Jan Huiskes heeft al geruime tijd geleden aangekondigd zijn redactiewerk per 1 januari 2019 te beëindigen. Tot nu toe is het bestuur er niet in geslaagd een opvolger voor hem te vinden. Als we niet op korte termijn een nieuwe redacteur vinden, heeft dat tot gevolg dat er een einde komt aan het verschijnen van Vierstroom-Nieuws. Gelet op de daarin te publiceren inhoudelijke artikelen, zou dat erg jammer zijn. Onlangs is het bestuur in gesprek geraakt met één van onze leden, die overweegt het redacteurschap op zich te nemen. Bij zijn beslissing daarover is het van belang dat we hem duidelijkheid kunnen bieden over het toekomstperspectief van Vierstroom-Nieuws. Om daar inzicht in te krijgen heb ik in de ledenbijeenkomst van 5 november in Velp gevraagd wie van de aanwezigen in 2019 een stukje wil schrijven. Hierop hebben vier leden toegezegd in 2019 een artikel aan te leveren. En dat is toch een bemoedigend begin! In aansluiting hierop wil ik ook aan u vragen in 2019 iets te schrijven voor Vierstroom-Nieuws. Graag hoor ik van u, telefonisch (026-3512681) of via e-mail (voorzitter@vierstroomfilatelie.nl). Aan de hand van de binnenkomende reacties kunnen we ons vervolgens een beeld vormen van de toekomst van ons verenigingsblad en het gesprek hierover met de belangstellende voor het redacteurschap voortzetten. Anton Sepers =============================================================================================
SFEERVOLLE ZWITSERSE KERSTZEGELS vervolgens on-line werden gezet, waarop de Zwitsers hun favoriete zegel mochten kiezen.
Afb. 1 - Waterslot Bottmingen Hoe moeten de Kerstzegels 2018 eruit zien? De Zwitserse Post heeft in november 2017 haar cliënten gevraagd naar de thematische wensen voor postzegels. Na evaluatie hiervan kregen drie geselecteerde ontwerpers de opdracht een zegel te ontwerpen, die
restaurant en beschikt over zalen voor bankets, bruiloften en andere feestelijke evenementen.
Het ontwerp met een fotografische afbeelding kwam als winnaar uit de bus. De ontwerper, fotograaf Martin Mägli ontwierp daarop, in opdracht, drie volgende zegels. Alle zegels tonen gebouwen in een winterlandschap, gefotografeerd in de schemering, kort voor het invallen van de duisternis. Afb. 2 - Kerk Kandersteg De zegel van 0.85 frank toont het in de 13de eeuw gebouwde slot in het kanton Basel. Het is thans in gebruik als 3
Aan het einde van het Kanderdal ligt Kandersteg, waar de auto's op de trein
worden gezet voor vervoer door de Lötschberg vanaf de kant van Bern. De katholieke kerk werd in 1927 ingezegend.
In het noordwestelijke puntje van Zwitserland, gemeente Pruntrut, ligt het stadje Saint-Ursanne. De aldaar gelegen uit 4 verdiepingen bestaande stenen boogbrug over de rivier Doubs werd in 1728 gebouwd. De Zwitserse Post weet al jaren steeds fraaie kerstzegels te laten ontwerpen, dit in tegenstelling tot Nederland, waar de kerstzegels decemberzegels heten en de afbeeldingen politiek correct dienen te zijn opdat maar niemand zich kan storen aan de afbeeldingen. In
Australië heeft men het anders opgelost: naast enige neutrale zegels wordt gelijktijdig ook één of meerdere zegels uitgegeven met een religieuze afbeelding. De verzenders van poststukken kunnen dan zelf bepalen welke zegels zij willen gebruiken. Ook Post.nl zou eens stemmingsvolle zegels met winterlandschappen kunnen laten vervaardigen. Wellicht zijn er nog wel afbeeldingen te vinden uit de tijd dat Nederland nog echte winters had. .
Afb. 3 - Dorp Bedretto ************************************************************************************************** Dit schilderachtige plaatsje in Tessin aan de voet van de Nufenenpas werd door het Zwitserse Ministerie voor Kultuur opgenomen in de lijst van locaties van nationaal belang.
Afb. 4 - Brug Saint-Ursanne ********************************************
VAN DE SECRETARIS
Er wordt van mij verlangd dat ik regelmatig een stukje schrijf in Vierstroom-Nieuws, maar ik weet niet wat ik te vertellen heb. Waarover zou ik moeten schrijven? Waarin zijn de leden geïnteresseerd? Maar als ik niets schrijf dan kunnen de leden het gevoel krijgen dat ik niets doe en niets is minder waar. Weliswaar werd mij verteld bij mijn aanstelling dat het secretariaat allemaal wel mee valt, maar ik ben er behoorlijk druk mee. Want als je iets doet, moet je het goed doen, dat is mijn motto. Dus ik heb besloten eens een opsomming te geven van wat ik al zo doe voor de vereniging. In de eerste plaats is er de taak van het bijhouden van het ledenbestand. Dat muteert regelmatig en moet ook gemeld worden aan het SVF. Het abonnement op Filatelie wordt daardoor geregeld, maar ook het aantal boekjes, dat de vereniging voor de rondzending krijgt. Daarnaast zijn er bestuursvergaderingen en de Algemene Ledenvergadering, waarvan notulen moeten worden gemaakt.
En wat te denken van vergaderingen van het rayon en SVF-jaarvergadering. Allemaal brengen ze ook weer aanvullend werk (actiepunten) met zich mee. Dan is er de maandelijkse nieuwsbrief (ik weet het: zelf over me afgeroepen), die uitgestuurd moet worden en omdat we momenteel regelmatig van locatie veranderen, ook weer de herinneringen aan de leden betreffende de plaats van de volgende bijeenkomst. En omdat we worstelen een hoofdredacteur te vinden voor Vierstroom-Nieuws ook het doorsturen van de nieuwsbrief van de KNBF. Voor de maandelijkse bijeenkomst moeten zalen worden afgehuurd en ook de 5-cent boeken aanwezig zijn. Een overzicht moet worden gemaakt van de komende filatelistische gebeurtenissen. De avonden moeten worden vermeld in de agenda's van de regionale bladen en in Filatelie. Handelaren moeten worden geregeld. Prijzen voor bingo en/of verloting moeten er zijn. En we willen toch de decemberbijeenkomst een sinterklaastintje geven? Dan moeten wel letters en pepernoten worden gekocht. En dan de komende ruilbeurs van 9 februari 2019. (Semi)handelaren moeten worden aangeschreven; ter promotie moeten ruilbeurzen in de omgeving worden bezocht. Daarnaast reclame maken: flyers maken en bestellen. Al met al een flinke opsomming en ik ben waarschijnlijk nog wel iets vergeten. Oh ja, ik moet ook nog een stukje in Vierstroom-Nieuws schrijven. Maar ik doe het graag. "Een vereniging zonder bestuur is GEEN vereniging! Doe ook eens wat als De Vierstroom u lief is!" (Citaat) Werner Vermeire
4
DE NOTULEN VAN "DE GLOBE- ARNHEM" 1940-1946 DEEL 3 (SLOT) In vorige edities van ons "Vierstroom-Nieuws" las u al een selectie uit deze notulen. Ik heb nu enkele citaten uit de notulen genoteerd, die eigenlijk meer met het oorlogsgebeuren samenhangen dan met de postzegelvereniging. Het laat wel zien, hoe allerlei maatregelen zelfs bij een postzegelvereniging doorwerkten en hoe weinig invloed de vereniging daar zelf op had.
wie de toestemming verleend moest worden om te mogen vergaderen, is niet vermeld. Vergadering 25 april 1942: 'Voorzitter geeft een beknopte uiteenzetting omtrent het aftreden van den Secretaris, waarover in verband met de tijdsomstandigheden niet nader uitgeweid kan worden." (Wordt u dan, net als ik, nieuwsgierig naar het waarom?) Uit het jaarverslag van het Verenigingsjaar 1941/1942: "Op 1 september 1941 bedroeg het aantal leden 137 en thans op 1 september 1942: 162. In de loop van het jaar mochten 7 Joodse leden, ingevolge uitgevaardigde bepalingen, geen lid meer zijn.
Jaarverslag 1940/1941: "In verband met de verduistering werd gedurende de donkere maanden op de laatste zaterdagmiddag van iedere maand vergaderd, terwijl voor de leden, die dien middag niet aanwezig konden zijn, ruilavonden werden ingesteld, welke op de tweede woensdag van iedere maand werden gehouden". Maar dat veranderde al gauw, want in het verslag van 29 november 1941 lezen we, dat "De ruilavond wordt verplaatst naar de middag, omdat er geen licht beschikbaar is." En verder: "Wegens papierbesparing zullen er geen verenigingsverslagen meer worden opgenomen in het maandblad Philatelie." Vergadering 7 februari 1942: "Voor de vergadering van 31 januari j. l. was geen toestemming verleend in verband met een verjaardag van een lid van de Koninklijke Familie." Door
Geen verslagen tussen 1 september 1944 en 25 augustus 1945. Als bewoners van de regio Arnhem, snappen we natuurlijk, waarom er in deze periode geen bijeenkomsten gehouden konden worden.
Afb. - Arnhem 1944 Op de eerste bijeenkomst na de oorlog, 25 augustus 1945 in Hotel Haarhuis, wordt een overzicht genoteerd van de stand van zaken. "De opening van de Vergadering geschiedt door den heer R., die als oud-Voorzitter een woord van welkom spreekt tot de aanwezigen, na een gedwongen verwijdering van ongeveer een jaar. (...) Hij wenscht hen geluk met hun behouden terugkomst. Het spijt hem dat hij de leden niet in ons eigen zaaltje ("Natio5
nal", AH) heeft kunnen ontvangen, daar het gebouw door de militairen bezet is en wij ons thans wat moeten behelpen. Allereerst wenscht hij thans een kort woord te zeggen ter nagedachtenis van al diegenen, die slachtoffer van het oorlogsgeweld zijn geworden. (...) Ook ten opzichte van onze vereeniging moeten helaas een paar namen van leden genoemd worden. Voor zoover bekend zijn er dit vijf. (...) Dat zij allen rusten in Vrede. "Daarna deelt de oud-Voorzitter mede dat een bedrag aan geld en de in voorraad zijnde Nederlandsche zegels tot een totaal bedrag van +/– fl 250,- is verloren gegaan. Eveneens het album met Nederlandsche zegels, dat de Vereeniging destijds van den heer P. had gekregen. De boekjes voor het rondzendverkeer waren echter door den heer R. in een safe in Velp opgeborgen en behouden gebleven. Omtrent de zegels en gelden, die onder bewerking van den Penningmeester waren, is nog niets bekend. Vele bescheiden en de voorraad stempels, die in bezit waren van den Secretaris, zijn verbrand." En wij zouden geen Nederlanders zijn als we ons niet over de volgende notitie zouden verheugen: "De heer v.d. S. vraagt hoe het gaat met de contributie over 1944. Voorzitter stelt voor deze maar te laten vervallen, daar de leden er toch niets voor hebben gehad." Applaus. Angela Hamburg
Afb. - John Frostbrug
EINDE EERSTE WERELDOORLOG - "WELCOME HOME"
Afb. 1 - Laatste 100 dagen In de eerste maanden van 1918 begon Duitsland een groot offensief aan het westelijke front,brak door de Britse linies en dreigde de belangrijke stad Amiens in Frankrijk in te nemen. Australische strijdkrachten werden zo snel mogelijk verplaatst om de aanval af te slaan. Ze voerden belangrijke acties uit bij Hébuterne, Dernacourt en Villers-Bretonneux begin april. De Duitsers slaagden erin om Villers-Bretonneux te veroveren op 24 april, maar werden de volgende avond verdreven door Australische troepen. Amiens werd veilig gesteld en de frontlijn werd gestabiliseerd, waardoor de geallieerde legers in staat werden gesteld zich voor te bereiden op een tegenaanval.
Met eenheden van het Australische Corps werden Duitse stellingen aangevallen bij het plaatsje Hamel op 4 juli. In iets meer dan 1,5 uur werd een uitstulping in het front weggewerkt. De tactische wijze waarop werd aangevallen, werd ook toegepast bij de Slag om Amiens door de gezamenlijke troepenmacht van Britse, Australische en Canadese militairen bij Villers-Bretonneux. Deze beslissende actie werd door Duitse commandanten aangehaald als zijnde de "Zwarte Dag van de Duitse Strijdkrachten". De laatste aanval van de Australische infanterie in deze oorlog vond plaats op 5 oktober 1918 bij Montbrehain. Op 11 november werd de Wapenstilstand van Compiègne getekend.
strijd hadden zo'n 60.000 Australiërs hun leven verloren en meer dan 156.000 keerden gewond naar hun land terug.
Afb. 5 - Eren van gesneuvelden Doordat Australië een onderdeel was van het Gemenebest, kon de Britse regering troepen vorderen in Australië. De Australische strijdkrachten hebben grote verliezen geleden in de oorlogen, niet alleen in W.O. I, maar ook in W.O. II en de strijd in Vietnam. In vele plaatsen staan monumenten ter nagedachtenis van de gesneuvelden en door jaarlijkse herdenkingen worden zij niet vergeten. Jan Huiskes
Afb. 3 - Wapenstilstand Met deze wapenstilstand werd de strijd aan het westelijke front beëindigd. In het Midden-Oosten was de wapenstilstand al eerder ingegaan. In de totale
Afb. 2 - Lt-Gen Sir John Monash In mei 1918 werd Generaal-Majoor J. Monash commandant van het Australische Corps onder gelijktijdige bevordering tot Luitenant-Generaal.Hij was een bijzonder nauwkeurige planner en buitengewone tacticus, die de eerste aanval van de Britse strijdkrachten leidde na meer dan zes maanden.
Afb. 4 - Wachtend op de kade 6
De afbeeldingen in dit artikel tonen de 5 zegels van de serie, die is uitgegeven door de Australische Post op 2 oktober 2018, ter herinnering aan het beëindigen van de Eerste Wereldoorlog in 1918, een eeuw geleden. De zegels zijn ook verkrijgbaar als een velletje.
NIEUW GUINEA, OUDE KOLONIE, LAND VAN PAPOEA'S MET PIJL EN BOOG Nam ik u de vorige keer mee naar Australië, ditmaal blijven wij in het verre Zuid-Oost Azië. We gaan naar Nieuw Guinea (thans Irian Barat geheten), onze voormalige kolonie in de tropen. Nieuw Guinea behoort tot het continent Australië, kolonie van Nederland, zelfs enige tijd nadat Indonesië een zelfstandig land werd. Echter, onder druk van de Verenigde Staten (John Kennedy) en de Verenigde Naties, deed Nederland ten lange leste afstand van Nieuw Guinea in 1962, na diplomatiek overleg in New York, waarbij Elsworth Bunker een vredesakkoord ontwierp. Immers van 1950 tot 1962, het tijdvak, waarin Nieuw Guinea aan Nederland toebehoorde.
Afb. 1 - Juliana, 1950/1951 Zolang Nieuw Guinea een Nederlandse kolonie was, werden door Nederland postzegels uitgegeven van Nieuw Guinea. Een eerste postzegel was die, waarop onze toenmalige koningin Juliana prijkte. Het aardige is dat je postzegels van Nieuw Guinea compleet kunt verzamelen.
Nieuw Guinea, een mooi land met een mooie kust, palmbomen en huisjes op palen (afb. 3). Nederland, in de tijd vóór de overdracht, beweerde dat het de Papoea's voorbereide op zelfstandigheid. Daartoe werd de Nieuw Guinea Raad uitgeroepen, met haar zetel in Hollandia (afb. 4)
Afb. 3 - Leprabestrijding, 1956
Vóór 1962 brak een periode aan, waarin Indonesische infiltranten zich in de jungle van Nieuw Guinea vertoonden. Als antwoord stuurde Nederland bijna 10.000 soldaten naar Nieuw Guinea. In principe een onhoudbare situatie.
Afb. 5 - Expeditie Sterrengebergte, 1959 In 1962 werd, als interim oplossing, Nieuw Guinea overgedragen aan de Verenigde Naties. Getuige een postzegel met opdruk UNTEA. Ook werd nog een postzegel van Koningin Juliana uitgegeven met opdruk UNTEA.
Afb. 2 - Paradijsvogel, 1954/1960
Afb. 4 - Nieuw Guinea Raad, 1961
In dat jaar werd ook de vijfde ZuidPacific Conferentie gehouden. Tijdens
Overdracht aan de Verenigde Naties
die conferentie was ook de overdracht
7
van Nieuw Guinea aan IndonesiĂŤ onderwerp van discussie.
Afb. 6 - UNTEA, 1962
Af. 9 - De Catalina Nieuw Guinea Industrie en Petroleum Maatschappij). Het was een onderdeel van de BPM (Bataafse Petroleum Maatschappij. In Sorong woonden zo'n 200 gezinnen van medewerkers van de oliemaatschappij. Afb. 7 - Juliana, UNTEA, 1962 Het kustplaatsje Sorong Ik wil u, als sluitstuk, iets vertellen over het plaatsje Sorong. Sorong was gelegen op het westelijkste puntje van de zogeheten "Vogelkop" van Nieuw Guinea. Aldaar zat de schrijver, als kleine jongen, op de lagere school, van 1947 tot 1952.
Vanuit Sorong oostwaarts gaande het oerwoud in, werden wegen aangelegd naar winplaatsen van olie, waar boortorens opgericht werden. De reis naar Sorong was een lange reis vanuit Nederland naar Batavia. Een reis, die minstens vijf dagen duurde, met tussenstops in Basra en Karachi. En vervolgens naar het eiland Biak
in een qua vorm interessant vliegtuig. Dat was namelijk in de markante Constellation (de Conny) met zijn drie staartvleugels (afb. 8). Sorong had geen vliegveld, met als gevolg dat de verbinding tussen Biak en Sorong werd onderhouden door watervliegtuigen. Vanuit ons op een heuvel gelegen huis, keken we uit op de baai van Sorong. En daar, pal voor onze neus, landden de watervliegtuigen, de Catalina's. Geen luxe vliegtuigen. Als passagier zat je op harde, kale banken, langs de wand van het vliegtuig opgesteld. Als employee van de NNGIPM had je eens per jaar zgn. "local leave". Meestal gingen we dan naar Sydney in AustraliĂŤ. Eens in de drie jaar had je maar liefst vijf maanden 'home leave". Vaak ging dat per boot, eerst met de KPM (Koninklijke Pakketvaart Maatschappij) naar Batavia en vervolgens met de Willem Ruys naar Rotterdam. Wel, beste lezer, dit was een verslag van een interessante en spannende tijd. Lang geleden, maar niet vergeten! John Driessen
Afb. 8 - De Constellation ================================================================= Sorong was in die tijd de vestigingsplaats van de NNGIPM (Nederlands
Deze editie van Vierstroom-Nieuws is zeer waarschijnlijk de laatste, daar er zich nog steeds geen nieuwe redacteur heeft gemeld. Jammer ........ 8
EINSTEIN, HET HEELAL EN DE ALGEMENE RELATIVITEITSTHEORIE De speciale relativiteitstheorie, een opstapje 1905 was voor de jonge, zesentwintig jarige Einstein een zeer vruchtbaar jaar. Hij publiceerde in één jaar tijd vier artikelen van hoog niveau. Ze bleken alle van betekenis voor de ontwikkeling van de natuurwetenschappen in de twintigste eeuw. In zijn vierde publicatie leidde Einstein zijn beroemde formule E = mc2, waarin E = energie, m = massa en c is de constante, zeer hoge lichtsnelheid in vacuüm van 300.000 km per seconde. Deze relatie geeft weer dat massa omgezet kan worden in energie en omgekeerd. Deze formule komt op veel zegels met Einstein voor (afb. 1). Hij werkte in Bern bij het Zwitserse octrooibureau en schreef de artikelen in zijn vrije tijd.
de briljante Franse fysicus Poincaré (1854-1912) (afb. 6) had al veel voorbereidend werk gedaan.De speciale relativiteitstheorie volledig op Einstein's naam schrijven is m.i. niet geheel juist, ook al was het geen plagiaat. Afb. 2 de, die ruim een halve eeuw daarvoor ontwikkeld was door Riemann (1826-1866) (afb. 3)
Afb. 5 - Lorentz
Afb. 3 - Riemann Einstein heeft bij het ontwikkelen van de formule veel hulp gehad van zijn vrouw Mileva Marié (afb. 4), ref. a. Zij was een betere leerling van de wiskundedocent Minkovski, en die zelf Riemann's wiskunde verder ontwikkeld had.
Helaas is dat m.i. ook van toepassing op de drie andere publicaties van Einstein in 1905. De algemene relativiteitstheorie (of zwaartekracht formule) van Einstein, die hij in 1915 presenteerde, gaat helaas ook mank aan dit euvel bij Einstein (zie verder).
Afb. 1 Einstein's (derde) artikel in 1905 betrof (wat hij noemde) een speciale relativiteitstheorie. In het heelal zijn de afstanden oneindig veel groter dan in onze aardse wereld. Er blijken daardoor in het heelal kleine afwijkingen in de rechtlijnigheid van het licht te zijn, die dus op aarde geen rol spelen. Ze zijn verwaarloosbaar op onze aardse kleine schaal, zoals bijv.. in de landmeetkunde. Op aarde zien wij sterren niet op de plaats, waar ze in werkelijkheid staan. Het licht in het heelal, aangetrokken door grote massa's zoals de zon, beschrijft dus geen rechte lijn. Dit effect van de speciale relativiteitstheorie wordt weergegeven in zegel 2, uitgegeven ter gelegenheid van "honderd jaar Einstein".
Afb. 4 - Mileva Marié
Einstein maakte dankbaar gebruik van analytische multidimensionale wiskun-
Einstein beschouwde Lorentz als zijn wetenschappelijke vader, ref.b. Ook
Afb. 6 - Poincaré Vierdimensionale wiskunde: ruimtetijd
Bovendien, onze landgenoot Lorentz (1853-1928) (afb. 5) had voorgesteld de zwaartekracht te beschouwen als ruimte vervorming. Onze Lorentz heeft tijdens een bezoek van Einstein in Leiden in goed overleg met Einstein zijn formules aangepast.
9
Einstein had meerdimensionale wiskunde nodig voor zijn berekeningen aan zijn speciale relativiteitstheorie. Deze wiskunde was gepoogd hem bij te brengen door zijn docent Prof. Minkovski in Bern (achteraf met gering succes, ref. a). Minkovski (1864-1909) had een wiskunde ontwikkeld, waarin ruimte en tijd samengevat waren tot ruimtetijd met de tijd als vierde dimensie: de Minkovski-ruimte. Het idee van Einstein was de weg van
het licht in een vierdimensionale ruimte te plaatsen (afb.7). De figuur, ref. c, maakt de vervorming van de "ruimtetijd" bij de zon aanschouwelijk door één ruimtedimensie weg te laten; de projectie ligt dan in één ruimtelijk gekromd tijdvlak. Het licht van een ster, als een knikker rollend over dit gekromde vlak, kromt zich in het zwaartekrachtveld van de zon naar binnen, waardoor de ster schijnbaar dichter bij de zon staat.
Afb. 8 - Einstein serie Jersey Einstein-zegels (afb. 8) met de formule rechtsboven op de zegel van 66 pence. Deze formule is een veralgemening van Newton's zwaartekrachtformule (afb. 9).
Afb. 7 De toepassing van Einstein's rekenmodel op metingen van de plaats van sterren aan de hemel vlak bij een compleet verduisterde zon, stemmen overeen met de schijnbare verplaatsing van de ster. Daarmee werd de eerste stap gezet voor de nauwkeurige verkenning van het heelal. Ook kwam het correct berekenen van de voortplanting voor alle vormen van elektromagnetische straling in het heelal binnen ons bereik, essentieel voor o. a. internetcommunicatie via satellieten. De algemene relativiteitstheorie In 1915 slaagde Einstein erin om de zwaartekrachttheorie samen te vatten in zijn "algemene relativiteitstheorie". In 2016 gaf het Kanaaleiland Jersey daarvoor een herdenkingsenveloppe uit met daarop een serie van zes
Afb. 9 - Zwaartekrachtformule Newton had zich, evenals Einstein, afgevraagd hoe het kan dat twee (grote) voorwerpen elkaar aantrekken, zoals de hemellichamen maan en aarde of de planeten door de zon. Het was voor Newton een mysterie en dat is het nog steeds voor ons, ook al kan nog steeds, sinds Newton, op aarde de zwaartekracht berekend worden.
Walter Isaacson's mooie biografie van Einstein, ref. a (639 pp., incl. voetnoten), beschrijft hoe Einstein de zwaartekrachtformule (door hem "algemene" relativiteitstheorie genoemd) moeizaam in tien jaar heeft ontwikkeld. Jarenlang was Einstein keer op keer het spoor bijster: de benodigde wiskunde ging hem boven de pet. Maar met hulp van zijn bevriende, briljante wiskundige David Hilbert (1862-1943) lukte Einstein het toch. 10
In dit verband is een Deutsche Post zegel (afb. 10) opmerkelijk. Ze toont zowel Hilbert als Einstein met twee wiskundig identieke, algemene relativiteitsformules, maar vergezeld van twee verschillende data: 20 nov. 1915 bij Hilbert en 25 nov. 1915 bij Einstein. De datum van 20 november 1915 is die van Hilbert's publicatie (een eerste versie stuurde hij al op 18 november aan Einstein!). Einstein's lezing in Berlijn was op 25 november 1915, vijf dagen later, aldus Isaacson, ref.a. Volgens Isaacson (een gerenommeerde biograaf) was er in de jaren ervoor een vriendschappelijke competitie tussen Hilbert en Einstein. Maar er was geen samenwerking, althans alléén Hilbert correspondeerde af en toe over zijn vorderingen met de algemene relativiteitsformule. Einstein zou, volgens Isaacson, zonder hulp van Hilbert de klus niet hebben geklaard. Toch wordt Einstein's naam verbonden met de (algemene) relativiteitstheorie. Honderd jaar Einstein's relativiteitstheorie werd door Duitsland in 2005 met een zegel herdacht (afb. 1). Deze Duitse herdenkingszegel bevat twee fouten. Zoals boven weergegeven, dateert de (algemene) relativiteitstheorie van 1915. Bovendien, Einstein was zijn leven lang wars van de "Quantumfysica". Er was decennialang verschil van mening over wie van
de twee de eer toekwam van de relativiteitstheorie. Mijns inziens heeft uiteindelijk zijn mondiale bekendheid Einstein die eer opgeleverd. Echter, met de onder wiskundigen algemeen bekende "Hilbert-ruimte" is Hilbert vernoemd, een mathematische grondslag van de quantumfysica. Hilbert heeft de belangrijke wiskunde van de algemene meerdimensionale ruimte op zijn naam staan, waarvan dus Einstein's algemene relativiteitstheorie een toepassing is. Hij was verzot op oneindigheidswiskunde. Een komisch voorbeeld is zijn "Hilberthotel" met oneindig veel kamers (afb. 11), dat nooit vol is, zelfs niet als één gast of zelfs een oneindig aantal gas-
Afb. 10 - Herdenking ten wil reserveren (Wikipedia). Einstein had het steeds over zijn relativiteitstheorie, maar hij en Hilbert ontwikkelden eigenlijk een formule voor de zwaartekracht" (zoals ook zegel afb. 10 aangeeft: "Gravitationsgleichungen").
weergegeven en berekend kon worden. Daarmee was diens "absolute" tijd niet meer afhankelijk van de zwaartekracht, beschreven als een relativiteitsformule. Als proef op de som berekende Einstein daarmee vervolgens een jaar later met succes de omlooptijd van een maan van Mercurius. De zwaartekracht is nog steeds mysterieus: de zwaartekracht is onbegrijpelijk. Wat begrijpen we eigenlijk wel? Zelfs de materie niet en nog minder het leven!
Deze formule is van belang omdat na ruim tweehonderd jaar met deze formule vanuit natuur constanten de mysterieuze (Newton) zwaartekracht
Literatuur: a. W. Isaacson: Einstein, de Biografie (Amsterdam, 2007) b. A. Streefland: Hendrik Anton Lorentz, De Haarlemse jaren van een wereldberoemd wetenschapper 1909-1928 (Teyler's magazijn, 2017) c. Stephen Hawking: Het Universum (Amsterdam, 2001)
Afb. 11 - "Hilbert-hotel" Joop v.d. Vate
***************************************************************************************************** IS DEZE EDITIE VAN VIERSTROOM-NIEUWS DE LAATSTE? NEE, TOCH?... In 2006 ben ik, als nieuwe secretaris gestart met een afdelingsblad. Mijn voorganger, dhr. J. Florijn verzorgde al een nieuwsbrief, die dus werd omgevormd tot een blad. In het begin dun en op A-5 formaat. Door de fusie van de drie afdelingen (Velp, Arnhem en Elst) werd het blad groter en dikker. Nu, aan het einde van 2018 stop ik als redacteur. Het is tijd om een nieuwe redactie te vormen. Wie voelt zich geroepen? Zo'n grote vereniging dient toch een eigen blad te hebben. Al die jaren heb ik met veel plezier het blad gemaakt, mede dankzij de vele artikelen, ontvangen van leden, waardoor het blad steeds goed te vullen was. M.b.v. drukkerij Editoo (Presikhaaf) is het maken van het blad eenvoudig. Tijdens een workshop wordt men bekend gemaakt met het digitaal samenstellen van een blad. Tevens is er een duidelijke handleiding. Eventueel aanvullend advies kan men altijd bij Editoo terecht. Geef u dus op bij het bestuur als redacteur en houd het blad in stand. Jan Huiskes
**********************************************************
Parkstaete 2012 12-10-12 12:33 Pagina 1
ADVERTENTIE
IN HET CENTRUM VAN VELP BIJ ARNHEM zalen voor 2 tot 200 personen • vergaderingen • cursussen • repetities • workshops • congressen • beursen • reünies • veilingen • muziekuitvoeringen • feesten • theatervoorstellingen
www.parkstaete.com
Dichtbij verkeersknooppunt Velperbroek en Nationaal Park Veluwezoom. Treinstation op loopafstand. Trolleyhalte stadsdienst Arnhem voor de deur. Bar en keuken met diverse cateringmogelijkheden. Bij feesten selfcatering mogelijk. Verhuur van beamers en laptops. Gratis wifi en vast internet. Parkstraat 3, 6881 JA Velp Tel. 026 - 36 34 023 info@parkstaete.com
11
Indien onbestelbaar retour: Winschotenstraat 41, 6835 AS Arnhem
ADVERTENTIE
"ONDER DE TOREN" ELST (GLD) Het ontmoetings- en zalencentrum voor Elst en omgeving. Perfect bereikbaar met bus en/of trein. Ruime (gratis) parkeergelegenheid. De diverse zalen zijn zeer geschikt voor bedrijf, club, vereniging of instantie om te vergaderen of een clubavond te houden, ook voor particulieren, die iets te vieren hebben. Arrangementen op afspraak. Zeer redelijke prijzen voor catering en drankjes. Locatie: Sint Maartenstraat 54, 6661 DA Elst (Gelderland) Telefoon: 0481 371 302 www.onderdetoren.net