PRZEWODNIK PO KRAKOWIE
4*t* PIERWSZORZĘDNY
ZAKŁAD KRAWIECKI
ILUSTROWANY
J. P0RZYCK1
PRZEWODNIK
KR AK UW, ULICA FLORJAŃSRA L. 40
PO KRAKOWIE
parter w podwórcu na lewo
Wykonuje wszelkie roboty w zakres kra wiectwa wchodzące, bez względu na figurę.. Wykonanie pierwszorzędne
Ceny konkurencyjne Również przyjmuje wszelkie przeróbki, repe racje i prasowania pe cenach
zachęcająco niskich Na iądanie sprowadza materjały z obranych próbek wprost z fabryki po eonach ściśle fabrycznych.
WYDAWNICTWO „POLSKI ZNIC Z"W KRAKOWIE 1932
Biblioteka Nanodowa Warszawa
30001012441134
WSTĘP.
musnę ©
CZCIONKAMI DRUKARNI J. CZERNECKIEGO W KRAKOWIE
S>\MH
Kraków do niedawna położony był tylko na lewym brzegu Wisły. Po przyłą czeniu gmin podmiejskich, a w roku 1914 miasta Podgórza, powstał Wielki Kraków, posiadający obecnie około 50 km2 po wierzchni i około 2S0 tysięcy mieszkańców. Miasto leży w dolinie, pomiędzy wzgórzami. Od południa wznoszą się Krzemionki, z Kopcem Krakusa, a od zachodu góra św. Bronisławy z mogiłą Kościuszki. Stary Kraków z Zamkiem wawelskim, Sukiennicami, dziesiątkami kościołów, licznemi staremi kamienicami i budowlami średniowiecza, muzeami, to prawdziwa MEKKA POLSKI, ściągająca coi ocznie tysięczne rzesze młodzieży oraz dorosłych, z na/odleglejszych nawet zakątków kraju, 3
celem zwiedzenia pamiątek narodowych i pokrzepienia ducha do dalszej twórczej pracy, dla odrodzonego Pań stwa. Początków Krakowa opisywać nie bę dziemy, gdyż te giną w mglistej przesz łości. Historję miasta zaś znajdzie czytel nik na każdej niemal stronie tego prze wodnika. W naszym przewodniku poświęciliśmy najwięcej miejsca Katedrze na Wawelu — temu Panteonowi świętości N arodowych. Inne zabytki i pamiątki opisaliśmy krótko a zwięźle w przekonaniu, iż tak opraco wany przewodnik, spełni w zupełności swoje zadanie, a przez swą taniość będzie mógł znaleźć się w rękach każdego zwie dzającego prastarą stolicę Polski, Kraków.
SPIS RZEC ZY. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
8. 9. 10. 11. 12.
< 13. 14.
4
Wstęp Informacje ogólne . . . . Rozkład jazdy Miejsca godne zwiedzania w Krakowie Miasto Kraków Barbakan i B r a m a Florjańska . . Rynek Sukiennice . . . . . Kościół N. P a n n y Marji . . . Opis kamienic w Rynku . . . Kościół Dominikanów . . . Kościół Franciszkanów . . . Kościół św. P i o t r a i Pawła . . Kościół św. Andrzeja . . . Wawel Katedra Skarbiec Groby Królewskie Zamek Królewski Stradom i Kazimierz . . . Kościół B e r n a r d y n ó w . . .
Str. 3 „ 7 12 „ 14 .,17 „ 1 8 , 1 8 „ 1 8 „ 21 „ 24 „ 2 7 „ 2 8 „ 2 9 „ 2 9 30 30 „ 3 2 „ 4 5 46 „ 4 9 „ 4 9
5
Kościół św. Katarzyny . . . Kościół na Skałce . . . 15. Bibljoteka Jagiellońska . . . 16. Kościół Św. Anny . . . . 17. Uniwersytet . . . . . 18. Ogród botaniczny . . . . 19. O g r o d y 20. Kopiec Kościuszki . . . . 21. Wola Justowska 22. Bielany • 23. Tyniec 24. Mogiła 25. Ojców i Pieskowa Skała . . . 26. Wieliczka 27 Skała Kmity 28. Krzeszowice . . . . 29. Tenczynek 30. C zerna 31. Gdzie czynić zakupy w Krakowie .
6
„ 4 9 ,.49 ,.50 .,51 ,.53 „ 5 2 53 „ 5 5 56 , 5 6 57 57 „ 5 58 59 „ 5 9 „ 5 9 t>0» „ 61.
Informacje ogólne. TRAMWAJE: Nr. 1. Dworzec osobowy, Basztowa, Florjańska, Rynek gl., Grodzka, Stradom, Krakowska, Wolnica, Mostowa do mostu na Wiśle. Nr. 2. Rynek gł., Szewska, Karmelicka, Kazimierza Wielkiego do Szkoły Podcho rążych. Nr. 3. Dworzec towarowy, Kamienna, Długa, Sławkowska, Rynek gł., Sienna, Starowiślna, Most na Wiśle, Lwowska, Ry nek Podgórski. Nr. 4. Rynek gł., Szewska, Podwale, Wolska do parku J o r d a n a (kursuje tylko w lecie). Nr. 5. Topolowa, Lubicz, Potockiego, Dominikańska, Franciszkańska, Zwierzy niecka, Kościuszki, Ks. Józefa, Salwator, (do kopca Kościuszki).
7
Nr. 6. Kalwaryjska, Rynek Podgórski, Lwowska, Słowackiego, Trzeci most, Sta rowiślna, Sienna, Mały Rynek, Rynek gł., Wiślna, Zwierzyniecka, Kościuszki, Ks Jó zefa, Salwator (do kopca Kościuszki). Kurs z przesiadką lub bez 25 gr. Tramwaje kursują od godz. 6 do 23. DOROŻKI: a) Automobilowe — opłata według taksometru, b) Konne taksa dzienna wynosi 1 zł. za kurs kwadransowy, taksa nocna 1*50 za kurs kwadransowy. Z dworca kolejowego bez względu na porę 2 zł. i dopłata za pakunki do 50 kg. 20 gr. TEATRY: Teatr Miejski im. J. Słowackiego, plac św. Ducha 1 Teatr Stary (koncerty) ul.. Jagiellońska, Teatr Powszechny Domu Żołnierza Pol skiego, ul. Lubicz (patrz str. 11). URZĘDY: Województwo, ul. Basztowa 22. Starostwo Krakowskie, Starowiślna 13. , Magistrat miasta Krakowa, plac WW. Świętych 3. Starostwo Grodzkie, ul. Basztowa 22. Dyrekcja Koleji Państwowych, pi. Ma tejki. 8
Główna Poczta, ul. Wielopole 2. Pocztowa Kasa Oszczędności, ul. Wie lopole (gmach własny). HOTELE: Europejski, ul. Lubicz 5, tel. 10116. Francuski, ul. Pijarska 8, tel 11045. Grand, ul. Sławkowska 5/7, tel. 15285. Monopol, ul. Gertrudy 6, tel. 10405. Pod Różą, ul. Florjańska 14, tel. 12263. Pollera, ul. Szpitalna 30, tel 10262. Polonia, ul. Basztowa 25, tel. 10537. Polski, ul. Florjańska 42, tel. 10469. Saski, ul. Sławkowska 5, tel. 10037. Victoria, ul. Zwierzyniecka 6. PENSJONATY: Bristol, ul. Karmelicka 1. Lubin, ul. Studencka 17, tel. 12478. DOMY WYC IEC ZKOWE: Bursa ks. Kuznowicza, Skarbowa 2, tel. 12598. Bursa Przemysłowa żeńska, Lenartowi cza 4. Dom T. S. L., św. Anny 5, tel. 10578. Miejski dom wycieczkowy, Oleandry. Klasztor O O . Bernardynów, Bernar dyńska. Klasztor SS. Bernardynek, Poselska 9. Ochronka św. Józefa, Krowoderska 40. Schronisko Pol. Tow. Krajozn., Wawel, biuro przy ul. Grodzkiej 64. 9
Zakład św. Jadwigi, Krupnicza 38. Zakład Lubomirskich, Rakowicka tel. 14607.
27,
CUKIERNIE: Europejska, Rynek gł. Maurizio, Rynek gł. 38. Noworolski Jan, Sukiennice.
DOM ŻOŁNIERZA POLSKIEGO W KRAKOWIE ULICA L U B I C Z , R Ó G M O G I L S K I E J PRZYSTANEK TRAMWAJ. NR. 5. TELEFON 15000 KONTO P. K. O. KRAKÓW NR. 404475 PIERWSZORZĘDNE FILMY — TEATR: DRAMAT, ■ KOMEDJA, WODEWIL, OPERETKA ■■ m
KAWIARNIE: Centralna, ul. Dunajewskiego 1. Esplanada, ul. Podwale 7. Ziemiańska, ul. Szczepańska. RESTAURACJE: „Dworek", św. Jana 15. Hawełka Antoni, Rynek gł. 34. Pod Ratuszem, Rynek gł. 30. Grand Hotel, Sławkowska 5. Higjeniczna, św. Anny 7. Pawilon, plac Szczepański 3. Powszechna. Karmelicka 17, „Zakopane", Planty obok Teatru Sło wackiego. PAMIĄTKI Z K R A K O W A : ROK ZAŁOŻENIA 1879.
MAGAZYN FRANC USKI.
Kraków Sukiennice 11. WIELKI WYBÓR KORALI! Wyroby złote, biżuterja srebrna, francuska, i fantazyjna, wszelkie artykuły pamiątkowe.
D.
BEZE
Widok Teatru Domu Żołnierza Polskiego. Teatr D. Z. P. w Krakowie istnieje od 1924 roku. Powstał dzięki Garnizonowemu Komitetowi „Opieki nad Żołnierzem". Obecnie po 9letniem igtnieniu jest na pełnej drodze rozwoju, jako placówka kulturalnooświatowa. Widownia teatru D. Z. P. bar dzo mile urządzona mogąca pomieścić 1000 widrów, została w roku bieżącym odnowioną. Repertuar teatru obejmuie wszystkie dziedziny sztuki, , a miano wicie : dramat, komedję, wodewil, operetkę. Teatr D. Z. P. cieszy się, wielkiem uznaniem i sympatją licznie przybywającej pu bliczności. Ceny miejsc nader niskie umożliwiają wstęp do teatru wszystkim stanom. Jednorazowe odwiedziny przekonują każdego, i e w teatrze D. Z. P. zyskuje się kulturalną rozrywkę i przyjemnie spędza się czas.
Czysty dochód na cele oświatowe Żołnierza Polskiego. W
//
ROZKŁAD Ważny od
JAZDY* 22 maja 1932 Odjazd z Krakowa w kierunku:
Przyjazd do Krakowa ze staeji; Z Krynicy: 1330, 1640, 2235, 145, 630,
Krynicy: 320, 8'45, 1215, 1525, 23'45.
Z e Lwowa: 8 50, 1330, 1640, 1743, 2235, 202, 552.
Lwowa: 100, 750, 8 4 5 , 1210, 1215, 19*03, 2345.
Z Zakopanego: 535, 1015, 1323, 19 13, 2210, 1*35.
Zakopanego: 335, 855, 1005, 1545, 1915, 23"55.
Z Warszawy: 13*04, 1820, 2 3 1 5 , 3 0 8 , 607, 804.
Warszawy: 2*20,615, 1030, 1450, 1752, 2030, 2300, 2330.
Z Katowic: 725, 816, 959, 1158, 1505, 16'55, 1848, 2020, 2305, 0*45.
Katowic: 4*50, 615, 655, 1105, 1250, 1400, 16'30, 1810, 21<20, 2300.
Z Wieliczki: 730, 755, 920, 1M5, 1240, 1350, 1555, 1650, 1830, 1905, 2025, 2255.
Wieliczki: 632, 828, 1020, 11'49, 1255. 13*40, 1505, 1640, 1810, 1930, 1950, 22"00, 2345.
* Tłustym drukiem oznacza pociągi pospieszne
n
Miejsca godne zwiedzenia w Krakowie *). Z a m e k k r ó l e w s k i n a W a w e l u . W dnie powszednie od godz. 9—16, wstęp 1 zł., w niedziele i święta od godz. 9—14, wstęp 50 gr. Dla wycie czek wydaje zniżki kancelarja Zarządu (naprzeciw kaplicy Zygmuntowskiej), Wawel 5. K a t e d r a n a W a w e l u . Groby królewskie, skarbiec i kaplice zwiedzać można grupami codzien nie po nabożeństwie. Wstęp do grobów i skarbca po 1 zł., na wieżę Zygmuntowską 25 gr. Wycieczki uzyskują zniżki za zgłoszeniem się w Zarządzie Ka tedry, Wawel 3. Galerja w s p ó ł c z e s n a , Rynelc główny, Su kiennice, codziennie od godz. 10—14. Wstęp 1 zł. Malarstwo i rzeźba od połowy XIX. w., przemysł artystyczny, zabytki z epoki średniowiecza, pamiątki narodowe. Oddział im. E m e r y k a hr. H utten Czap s k i e g o , Wolska 10, środy, niedziele i święta od godz. 10—14. Wstęp 1 zł. Numizmatyka, grafika, druid, broń i przemysł art. *) O przewodnika do oprowadzania po mieście należy się ■wrócić do Tow. Szkoły Ludowej, św. Anny 5, Akademickiego Koła T. S. L., Jabłonowskich 12 i Polskiego Związku Turystycznego, Szpitalna 36.
14
D o m i Muzeum im. J a n a Matejki, ulica Florjańska 1. 41, codziennie od godz 10—'4. Wstęp 1 zł. Zbiory Jana Matejki i artystyczna po nim spuścizna. Oddział im. Feliksa J a s i e ń s k i e g o . Wy stawy poszczególnych działów tych zbiorów na które składają się głównie okazy sztuki polskiej, sztuki japońskiej, dywany wszelkiego pochodzenia, sprzęty z różnych epok. Oddział im. E r a z m a B a r ą c z a , ul. Karme licka 51, środy, niedziele i święta od godz. 10—14. Wstęp 1 zł. Kilimy polskie, wschodnie dywany, broń, sprzęty malarstwa XIX wieku. W i e ż a R a t u s z o w a , Rynek główny. Od Igo maja do 30go września w niedziele i święta od godz. 10—14, w innym czasie dla grup wycieczko wych za zgłoszeniem się w kancelarji Muzeum Na rodowego, wstęp 50 gr. Barbakan. Zabytek sztuki fortyfikacyjnej po łożony na plantacjach w pobliżu Bramy Florjańskiej, w letnich miesiącach otwarty od godz. 10—14, w zimowych, za zgłoszeniem się w kancelarji Mu zeum Narodowego, wstęp 50 gr. W i e ż a Marjacka, Rynek główny, w letnich miesiącach otwarta od godz. 10 —14, w zimowych za zgłoszeniem, wstęp 50 gr. Muzeum Ks. Czartoryskich, Pijarska 6, tel 10060. Wstęp bezpłatny. Zbiór pamiątek narodo wych i starożytności, broń, galerja obrazów. Otwarte we wtorki i w piątki od. godz. 10—13. Zwiedzanie grupami. Muzeum Etnograficzne, Wawel 7. Wstęp 50 g r , dla młodzieży i wycieczek 20 gr. C odziennie od godz. 10—13. Muzeum P r z e m y s ł o w e im. A. Baranieckiego, Smoleńsk 9. tel. 11339, Wstęp 50 gr. Otwarte "W niedziele, dla wycieczek i w dnie powszednie od godz. 1013, oraz od 16—19. B l b l j o t e k a J a g i e l l o ń s k a , św. Anny 12, tel. 10136. Zwiedzać można w czwartki od g. 9—13.
75
W y s t a w a Tow. Przyjaciół Sztuk P i ę k n y c h , pi. Szczepański 4, teł. 10008. Wstęp 1 zł. Otwarta od godz. 10—16. S a l o n Sztuki Z w i ą z k u A r t y s t ó w P l a s t y k ó w , pi. Sw. Ducha 5. Wstęp bezpłatny. Otwarty w dni powszednie od godz. 10—18, w niedziele i święta od 10—14, S a l d u Dzieł Sztuki, ul. św. Jana 3. Wstęp wolny. Nieustająca wystawa malarzy polskich.
Miasto Kraków.
ŁUCJA KRAKÓW Sukiennice 29 Pierwszorzędny sa lon gorsetów na pierśników i wy kwintnej b i e l i z n y damskiej 16
Opuszczając dworzec krakowski od nosi się wrażenie, iż nieprzyjechaliśmy do dawnej stolicy Polski, lecz do jakiego* zdrojowiska lub miejscowości klimatycznej. Złudzenie to dają nam plantacje, czyli pow szechnie zwane „Planty" powstałe na po czątku XIX. wieku, staraniem prezesa se natu Wodzickiego, na miejscu dawnych wałów i murów miasta. Przechodząc plantami, niedaleko dworca kolejowego, znajduje się miejski teatr im. Juljusza Słowackiego zbudowany w r. 1896 w stylu renesansowym. Przed teatrem pom nik hr. A . Fredry, a od strony dworca M. Bałuckiego. Idąc dalej plantami zauwa żymy okrągłą budowlę z cegły. Są to szczątki murów obronnych z XV. wieku, zachowane przy wejściu z plant na ulicę Florjańską. Znane są one pod nazwą bramy Florjańskiej i Barbakanu (Rondla). 17
Barbakan stanowi obszerną rotundę piętrową z gan kami i mostem zwieszonym. Obchodząc ganeczek dookoła zauważymy ładny widok w kierunku Kleparza. Na pierwszym planie pomnik Grunwaldzki (fundacji Paderew skiego), a dalej wieże kościoła św. Flo rjana. Wewnątrz tej rotundy odbywają się zazwyczaj uroczyste powitania osób zasłu żonych Ojczyźnie. Brama Florjańska należy też do zacho wanych resztek fortyfikacyj miasta. W nich znajdują się jeszcze trzy inne odnowione baszty, noszące nazwę baszt: pasamonni ków, powroźników i cieśli. Budynek, znaj dujący się między temi ostatniemi jest daw nym arsenałem miejskim, a obecnie stanowi część Muzeum Ks. Czartoryskich. Olbrzymia zaś sala pierwszego piętra mieści wspaniałą bibljotekę, złożoną z 130.000 egzemplarzy. Ul. Florjańska wazką i zachowującą swój średniowieczny charakter dochodzimy do Rynku.
Rynek jest to regularny czworobok, z którego wybiejja 11 ulic, kończących się na plan tacjach. Ulice te nazywają się: Florjańska, Mikołajska, Sienna, Grodzka, Bracka, Wiślna, Św. Anny, Szewska, Szczepańska, Sław kowska i św. Jana. Na środku Rynku stoi okazała budowla „Sukiennice". W XIII. w.
18
miały być w tern miejscu kramy dla sprze daży sukna i wyrobów ze skóry. Po spa leniu miasta Kazimierz Wielki darował 11 sklepów sukienniczych, 2 poszczygalnie sukna, 2 wagi, 22 straganów chlebowych, 6 kramów i wiele innych czynszów w Rynku i pod Ratuszem. Był to rodzaj ulicy z mu
Teatr Miejski im. Juljusza Słowackiego.
rowanemi sklepami, które za Jagiełły po łączono murami i przykryto dachem. Piękna attyka powstała za Zygmunta Starego. Dziś hala Sukiennic służy dla drobnych przekupniów, podcienia z kolumnadą zaj mują sklepy. Na pier wszem piętrze znajduje się część zbiorów Muzeum N arodowego oraz Galerja Współczesna. Wewnętrzną hala Sukiennic była kilkakrotnie miejscem wiel kich przyjęć znakomitych gości. Podejmo
19
wano tu St. Augusta, Ks. J. Poniatowskiego, Fryderyka Augusta, księcia warszawskiego. W r. 1887 wielkie sale sukiennic mieściły w sobie pierwszą Wystawę Sztuki polskiej. W stronie zachodniej Rynku stoi również wieża pozostała po zburzeniu Ratusza w r. 1820. Ratusz w stylu gotyckim stał w kie runku ulicy Szewskiej i tworzył czworobok. Przed wieżą królowie Polscy odbierali hołd lenników a między innymi i od książąt pruskich, Z tej wieży miejski trębacz wy głaszał na cztery strony miasta pieśń „Boga Rodzica", a trębacze na innych basztach umieszczeni, wtórowali jej, zagrzewając do męstwa i obrony. W zasypanej dziś piw nicy, która znajdowała się pod sąsiednim Ratuszem mieściły się więzienia i sala tortur. Do wieży ratuszowej dobudowali Ąustry jacy odwach, nazwany dzisiaj wartą główną. Ostatnią budowlą na środku Rynku stojącą jest kościółek św. Wojciecha, o któ rym mówi podanie, że wybudowany został na miejscu gdzie nauczał św. Wojciech. Kościółek był pierwotnie romański, jak dowodzą fundamenty, przebudowano g o następnie na barak. Między Ratuszem a ul. Szewską znaj duje sie płyta na miejscu, gdzie w r, 1794 Kościuszko składał przysięgę na wierność Narodowi a wojsko Kościuszce. W przejściu z Sukiennic na ul. Sienną stoi okazały pomnik A. Mickiewicza, wy konany przez rzeźbiarza T. Rygiera. P o
20
stacie allegoryczne przedstawiają: Ojczyznę, poezję, naukę, męstwo. Z boku Rynku przy zbiegu ulic Flor iańskiej i Mikołajskiej, wznosi się potężna wiekiem i murami świątynia gotycka. Jest t o kościół N . Panny Marji, fundowany przez Iwona Odrowąża w XIII. w., następ nie w połowie XIV. w. przebudowany. Świątynia stoi obecnie poniżej poziomu Rynku, który zbiegiem czasu znacznie się podniósł. Z dwóch wież nierównej wysokości, wyższa nosi nazwę wieży Marjackiej. Jest t o najwyższa z wież w Polsce, ma bowiem 81 m, wysokości. Korona miedziana zło cona, znajdująca się na samym szczycie, ma 16 łokci obwodu. Z wieży tej wygrywa strażnik zegarowy co godzina nabożne me lodje (hejnał). Z frontu kościoła znajduje się wmurowana płaskorzeźba Welońskiego, na pamiątkę 200letniego obchodu wiktorji "wiedeńskiej. Największą ozdobą kościoła P. Marji jest wielki ołtarz dłuta Wita Stwosza, przed stawiający sceny z życia Panny Marji i męki Jezusa C hrystusa. Jest on w formie szafy zamykanej skrzydłami wielkich roz miarów. Scena środkowa ołtarza przed stawia zaśnięcie N. Marji Panny. An+oL9 rtJJlCl^cl
P° d •Kor°W Mikuckiego
KRAKÓW Rynek główny 1. 22,
poieca: Węgierski krem piękności. Specyfiki krajowe i zagrani «zn«. Tlen do wdychiwań, Wina lec.nicze. Przybory dla obłożni© chorych. — Chirurgia Sanitarja.
21
Warto też obejrzeć stalle, czyli siedze nia księży w prezbiterjum, (fundatorem, prezbiterjum był słynny Wierzynek) dzieło końca XVI. w. w stylu przekwitłego rene sansu, oraz piękne nagrobki C ellarych i Montelupich. Ozdobę prezbiterjum stano wią także trzy ogromne okna z XV. w. r składane z szyb kolorowych, a przedsta wiające sceny z pisma świętego. W nawie głównej zwracają u w a g ę : Ołtarz C yborjum marmoryzowany, ozdo biony medaljonami z alabastru i otoczony balustradą, dzieło Jana Marji Padovano, zwanego ii Mosco, ucznia Sansovina z r. 1555, w stylu włoskim. Ma nad mensą piękną budowę z rzeźbami z alabastru Najśw. Panny i 3 proroków. Obraz w ołtarzu Zwiastowania, pędzla Battoniego z końca XVIII. w. Stalle radzieckie i ławnicze, kunsztowne wyroby stolarskie, w stylu renesansowym. XVI i XVII stulecia pod organem głów nym. W nawach pobocznych: W prawej: krucyfiks kamienny kolosal nej wielkości w ołtarzu umieszczony na tle srebrnem, przedstawiającem Jeruzalem. Jedno to z największych dzieł Wita Stwo sza. Chórek kamienny renesansowy z r. 1529, należy do kaplicy Montelupich, na piętrze wieży z dzwonami. , W lewej: rzeźby drewniane z początku XVI w. złocone i malowane (w później 22
szym ołtarzu św. Stanisława). Piękna krata kuta żelazna, zamykająca kaplicę Przemie nienia Pańskiego z XVII. wieku. Chrzcielnica bronzowa z wieku XIV w kształcie wielkiego kielicha, na stopniach marmurowych, dzieło mistrza Ulryka. Z 12 kaplic, których dwie nad kruch
Barbakan.
tami bocznemi, należących do rodów miesz czańskich jest najpiękniejszą, bo w czystym stylu renesansowym starannie ozdobioną, kaplica Nawrócenia św. Pawła. W kaplicy św. Jana C hrzciciela, znaj duje się w ołtarzu obraz pędzla Jana Kulm bacha. W tejże kaplicy pomnik Krzysztofa Kochanowskiego, chorążego sandomier skiego. Z dawnego skarbca kościoła Panny 23
Marji niewiele zostało. Jest on bogaty głów nie w aparata kościelne. Posiada przeszło 200 ornatów, między któremi odznacza się pięknie haftowana kapa, dar Anny Baje równy z roku 1664. Pomiędzy kielichami zwraca uwagę kielich szczerozłoty, dar Pa coszki, rajcy krakowskiego (1658), oraz kilka z XV., a nawet XIV. wieku, odzna czających się pięknością wyrobu. Przy bocznem wejściu od kościółka św. Barbary tuż za drzwiami znajduje się że lazny zabytek średniowiecznej sprawiedli wości tak zwane „kuny", w które zaku wano winnych na ludzkie pośmiewisko. Po drugiej stronie drzwi jest zegar słoneczny z roku 1680. Z kościołem Marjackim sąsiaduje kośció łek św. Barbary, wybudowany przez kró lowę Jadwigę, zewnątrz gotycki, ma wnę trze barokowe. Na placyku przed tym kościółkiem kró lują stada gołębi. Wszystkie niemal kamienice, znajdu jące się dookoła Rynku posiadają cechy swej starożytności. Główniejsze z nich wy mieniamy idąc od rogu ul. Florjańskiej: Na rogu ul. Florjańskiej wznosi się dom zwany dawniej „Mennicą". Tutaj wybijano od roku 1391 pieniądze. Później był za jazdem dla szlachty. Obecnie znajduje się w nim Bank Gospodarstwa Krajowego. W kamienicy p. 1. 45 mieszkał Tad. Kościuszko, gdy był kapitanem w korpusie inżynierji. 24
Dom pod 1. 44, będący połączeniem dwóch starych kamienic służył Stefanowi Batoremu za miejsce, z którego przypatry wał się gonitwom na uroczystości zaślubin J. Zamojskiego. Tu też miał Paskiewicz swoją kwaterę. W domu pod 1. 38 nazwanym dawniej „Kęcowskim", umarł dnia 39 marca 1854 generał C hłopicki. Na rogu Rynku i ul. Szczepańskiej wznosi się okazały gmach nazwany „Krzysz tofory", mający za sobą bogatą kronikę. Tu miał mieszkać Jan Kazimierz jadący po abdykacji do Francji (1668) oraz król Michał Korybut (1671). W roku 1787 przyjmował tutaj kasztelan Ożarowski króla Stanisława Augusta. W Krzysztoforach miał swoją siedzibę w roku 1848 komitet Narodowy. Do Krzysztoforów przywiązane są baśnie o Twardowskim, oraz legenda o skarbie narodowym. Nazwa tego gmachu pow stała od figury św. Krzysztofa, która mieści się na kamienicy. Obecnie Krzysztofory stanowią własność państwa i znajduje w nich pomieszczenie Dyrekcja Robót Publicznych. Obok Krzysztoforów wznosi się pałac Spiski nazwany tak od Lubomirskich, sta rostów na Spiżu. Tutaj za czasów Rzeczy
DrOWin•
(drożdże winne do
dor
wych win)
M. PRADEL. Kraków, ulica Św. Tomasza 22 25
pospolitej Krakowskiej Lubomirscy urzą dzali wspaniałe bale. Pod liczbą 27 znajduje się pałac „pod Baranami" własność nr. Potockich, który powstał z połączenia trzech kamienic, W nim gościł Ks. Józef Poniatowski, a w roku 1810 Książę warszawski Fryde ryk August. W kamienicy pod 1. 26 (róg ul. Wiśl nej i Rynku) miał mieszkać św. Jan Ka pistran. Z domu I. 24 „pod Ewangelistami" uciekał w r. 1794 przed Kościuszką puł kownik rosyjski Lykoszyn. W nim umarł generał Józef Załuski. Na pierwszem piętrze znajduje się sklepienie rzeźbione, pozostałe po dawnej kaplicy. Kamienica pod 1. 19 „pod obrazem N. P. Marji" była własnością znanej rodziny szlacheckomieszczańskiej C ellarich. W domu 1. 16 będącym niegdyś wła snością Wierzynka mieszkał generał Józef Chłopicki. W Kamienicy pod 1. 9 odbył się ślub
KAWY PALONE W NAJLEPSZYC H
GATUNKAC H
SZARSKI I SYN W KRAKOWIE — RYNEK GŁ. 6. 26
w roku 1605 cara Dymitra Samozwańca z Mniszkówną. „Szara kamienica" 1. 6 ma bardzo wiele cech starożytności. W niej obiadował Hen ryk Walezy 23 lutego 1574 r., do niej też schronił się Samuel Zborowski, po zabój stwie Wapowskiego. W roku 1787 obiado
Sukienniće
wał w Szarej kamienicy król Stanisław August. W roku 1794 tutaj mieszkał i urzę dował Tadeusz Kościuszko. Obecnie jest własnością rodziny Szarskich. Idąc z Rynku ul. Grodzką ku Wawelowi, po przejściu kilkuset kroków ujrzymy po lewej stronie na placu Dominikańskim ko ściół Dominikanów, założony przez Iwona Odrowąża w 1227 roku. Kościół ten u legał kilkakrotnie pożarom a po ostatnim 27
pożarze w 1850 roku zostat zupełnie odno wiony. W kruchcie widzimy bardzo piękny portal w stylu gotyckim. Jest to najpięk niejszy portal w Krakowie. Z kaplic wy różnia się kaplica św. Jacka Odrowąża z marmurową trumną na ołtarzu, zawiera jąca kości św. Jacka. W nawie głównej przy wielkim ołtarzu, znajduje się nagrobek Leszka C zarnego, po lewej zaś stronie ołtarza jest piękna płyta Filipa Kalimacha, dzieło Wita Stwosza. W kaplicy Pana Je zusa znajduje się pomnik z białego mar muru generała Skrzyneckiego. Piękne, go tyckie krużganki klasztorne są pełne na grobków i pomników. Przy placu WW. Świętych (naprzeciw kościoła O O . Dominikanów) stoi klasztor i kościół OO. Franciszkanów. Fundowany podobno przez Bolesława Wstydliwego, którego podobizna widnieje na płycie, wmu rowanej w prezbiterjum 600ną rocznicę jego zgonu. Malowidła ścienne w nawie głównej oraz wspaniałe witraże przedsta wiające stygmatyzację św. Franciszka, św. Salomee są dziełem Stanisława Wyspiań skiego. Witraż „Bóg Ojciec 1 ' nad głównem wejściem jest również dziełem tego wiel kiego artysty. W prezbiterjum znajdują się wielkie płótna historyczne Rossowskiego : 1. „Audjencja św. Franciszka u papieża", 2. „Sprowadzenie Franciszkanów do Polski przez Bolesława Wstydliwego", 3. „Apostol ska praca Franciszkanów". W kościele tym przyjął chrzest Władysław Jagiełło, w re 28
fćktarzu spotykała się Jadwiga z Wilhel mem. Stąd wreszcie opuszczając się z mu rów w przebraniu zakonnika, Władysław Łokietek uciekał przed wrogami. W kruż gankach znajdują się liczne portrely bisku pów krakowskich i nagrobki. Na skwerze przed Magistratem (dawny pałac Wielopolskich) stoi biust Mikołaja Zybiikiewicza, zasłużonego prezydenta mia sta. Idąc dalej ulicą Grodzką spostrzegamy po lewej stronie kościół św. Piotra i Pawła, którego budowę rozpoczął Zygmunt III. w roku 1593. W kościele tym pod po sadzką w prezbiterjum spoczywa ksiądz Piotr Skarga. Przed wejściem do świątyni umieszczono 12 Apostołów dłuta C anavesi. Tuż obok znajduje się kościółek św. Andrzeja o dwóch romańskich wieżach, jeden z najstarszych zabytków Krakowa. Kościół ten oparł się zwycięsko w r. 1241 najazdowi tatarskiemu. Naprzeciw kościoła św. Piotra i Pawła w kamienicy (Grodzka 1. 53) znajduje się piękny arkadowy dziedziniec.
I I * I**■ ** ^ \J
wywindykowanie
pretensji
wszelkiego rodzaju, również w drodze sądowej i egzekucyjnej przepro wadza za niskiem wynagrodzeniem: Spółdzielnia dla Ochrony Wierzycieli, Kraków, ul. Bonerowska, teł. 17060. Spółdzielnia posiada inkasentów w całej Polsce i zagranicą.
29
Idąc dalej ku Wawelowi kierujemy się przez plac św. Magdaleny na ulicę Kano nicza. Ul. Kanonicza ma pełno wspomnień. Każdy niemal dom na niej znajdujący się ma bogatą historję. Tu mieszkali nuncjusze, pry masi, biskupi i prałaci. Ostatni dom, po prawej stronie, — to dom w którym miesz kał Jan Długosz, historyk polski. Dom ten zwany niegdyś „Łaźnią królewską" był własnością braci Długoszów, Od strony Zamku znajduje się w murze domu obraz N. Panny, uszkodzony 16 kulami za Kon federacji Barskiej. W nim też spędził dzie cinne lata Stanisław Wyspiański.
Herman wybudował drugą w stylu romań skim, lecz gdy i ta niedługo znalazła się w gruzach, za Władysława Łokietka przy stąpiono do budowy obecnej katedry, która zbiegiem czasu ulegała przeróbkom i dobu dowom. Katedrę zdobią trzy wieże: Zega garowa,Wikaryjska iZygmuntowska. Wwieży
Wawel. Wychodzimy pod górę. Po stronie lewej w murze widnieje szereg cegiełek, na któ rych zamieszczono nazwiska osób, które dopomogły do pomnożenia funduszu od budowy Wawelu. Wchodząc przez bramę, ozdobioną her bami ziem polskich, mijamy ustawiony pomnik Tadeusza Kościuszki na koniu, dla którego miejsce wyznaczone było na rynku. Tuż za bramą Władysława IV. na lewo pełna świętości i pamiątek narodowych Katedra, która jest już trzecią z rzędu. Pierwszą katedrę na wzgórzu wawelskim wystawił C hrobry, zniszczona jednak zo stała po śmierci tego króla. Władysław
30
Dziedziniec arkadowy Bibljoteki Jagiellońskiej.
Zygmuntowskiej na trzeciem piętrze umiesz czonym jest największy dzwon w Polsce zwany Zygmuntem, który ulany został na rozkaz króla Zygmunta Starego w roku 1520. Po schodach szerokich, nad któremi wi szą po lewej stronie na łańcuchach do ścia ny przykute kości i szczątki zwierząt przedpo topowych, wchodzi się przez ciężkie drzwi że lazne ozdobione literą K. do wnętrza, Kościół 31
składa się z 3 naw, prezbiterjum i 18 ka plic, budowanych w różnych epokach i sty lach. W samym środku kościoła stoi wielka kaplica na filarach, ze złocistą banią na wierzchu: w środku jej ołtarz, a nad nim trumną ciężką, ze srebra, trzymają srebrni Aniołowie. To grób św. Stanisława. Pod grobem św. Stanisława jest ciało św. Florjana w mensie ołtarza, w trumience marmurowej, a głowa tego świętego, rów nie jak głowa i ręka św, Stanisława, znaj duje się w skarbcu katedralnym. Ołtarz wielki, przed którym korono wali się królowie, pochodzi z XVII. wieku. Obraz w nim przedstawia C hrystusa ukrzyżowanego. Po prawej stronie stoi tron biskupi. Krzesło tronowe jest po biskupie Gembi ckim. W posadzce, przed ołtarzem na wznie sieniu pod bronzowym pomnikiem, leżą popioły kardynała Fryderyka, królewskiego syna. W nawie głównej pod ostatnią arkadą na prawo stoi sarkofag marmurowy Wła dysława Jagiełły, piękne dzieło XV w. P o drugiej stronie sarkofag Władysława War neńczyka, dłuta Ant. Madejskiego (1906). Lewą nawę kościoła rozpoczyna od strony prezbiterjum ołtarz św. Krzyża z cudownym wizerunkiem Pana Jezusa, który miał przemawiać do stale modlącej się przed nim królowej Jadwigi. Pasja ta opiera się na tablicy ze szczerego srebra, w kwiaty rzeźbionej.
32
Obróciwszy się twarzą ku wejściu do kościoła, zobaczymy nagrobek kamienny w kształcie skrzyni, z figurami wyrzniętemi po bokach i z wizerunkiem króla leżącym na wierzchu. Tu spoczywa król Władysław Łokietek. W ostatnich czasach dodano ciężki baldachim. — Nagrobek z czarnego mar muru naprzeciw ołtarza św. Krzyża z me talową postacią klęczącego biskupa — jest pamiątką po sławnym biskupie krakow skim Janie Trzebickim. Idąc do ołtarza św. Krzyża po za wiel kim ołtarzem, mamy trzy kaplice: Kaplica św. Katarzyny, (Gamrata) pierw sza z rzędu. Ołtarz z czarnego marmuru, otoczony balaskami bronzowemi, fundował Jerzy Grochowski, kanonik krakowski. W tej też kaplicy jest pomnik marmurowy biskupa Gamrata, z piękną rzeźbą u ściany, przed stawiającą Matkę Bożą (pomnik ten w y stawiła Bona). Kaplica N ajśw. Sakramentu, nazywana ogólnie kaplicą Baioiego, (z dwoma wyj ściami). Ołtarz jest upiększony figurami z litego srebra. Tu królowie chodzili się modlić z całym swoim dworem; można jeszcze zobaczyć w górze po lewej stronie ganek z czarnego marmuru, który prowa BUFET I RESTAURACJA
„POD RATUSZEM"
KRAKÓ
V™* 2 K 9 $ Ó W N Y M
pod nowym i fachowym zarządem poleca z d r o w ą k u c h n i ę i obficie zaopatrzony bufet. Dla przejezdnych najmilszy lokal spotkania.
33
dził do pokojów królewskich. Naprzeciw ołtarza, między oboma wejściami stoi tron królewski marmurowy — a po lewej stro nie ołtarza wznosi się, pomnik Stefana Ba torego. U spodu tego nagrobka napis ku pamięci Elżbiety Pileckiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły, która w tem miejscu spoczywa pod posadzką. W czasie odnowienia tej kaplicy r. 1877, trumna ze zwłokami Stefana Batorego z pod pomnika została wyjęta, naprawiona, i w zrobionej na nią katakumbie, w gro bach, królewskich, umieszczona. Wyszedłszy z kaplicy, warto rzucić okiem na piękne trzy ołtarze świętych: Jacka, Władysława i Józefa. Potem obróciwszy się poza siebie, ma my dwa barokowe nagrobki dwóch kró lów: Michała Wiśniowieckiego i Jana So bieskiego z żonami. Ostatnia kaplica w tylnej części kościoła jest: Kaplica św. Trzech Królów. Tu spo czywa biskup krakowski Piotr Tomicki. Restauracji tej kaplicy dokonał śp. ks kan. Polkowski. Dalej następuje pierwsza z kaplic po prawej stronie: Kaplica niewiniątek (Młodzianków) z wiel kim nad nią posągiem biskupa Załuskiego. W tej kaplicy znajduje się ołtarz czarny z obrazem, przedstawiającym rzeź niewi niątek, a wprost naprzeciw wejścia, stoi postać biskupa Jana Grota. Pod posadzką 34
spoczywa Paweł Woronicz, biskup kra kowski, słynny mówca i poeta. Naprzeciw tej kaplicy stoi bronzowy pomnik kardynała Oleśnickiego, dzieło świeże, dłuta rzeźbia rza wiedeńskiego Zumbuscha. Następna kaplica z otwartem wejściem ma nazwę: Kaplica św. Jędrzeja lub Olbrachta. Na marmurowej skrzyni, naprzeciw ołtarza, leży król Jan Olbracht. Jest to najdawniej szy zabytek renesansu w Krakowie (1500). Naprzeciw kaplicy znajduje się wspa niały z czerwonego marmuru sarkofag go tycki Kazimierza Wielkiego w formie skrzyni, na której spoczywa postać monarchy opartego na lwie; nad tem wznosi się biały baldachim, kunsztownie z kamienia rzeź biony. W roku 1868, gdy pomnik ten re staurowano, odbył się powtórny pogrzeb tego wielkiego króla. Stąd o kilka kroków, naprzeciw bramki, która prowadzi do prezbiterjum, jest: Kaplica św Jana Chrzciciela, zamknięta kratą bronzową; posiada w ołtarzu obraz św. Jana C hrzciciela, pendzla Stattlera. Tu nagrobek krak. biskupa Jakóba Zadzida. Kaplica św. Joachima, ma nagrobki biskupów Konarskiego i Szaniawskiego. W ołtarzu obraz Stachowicza. Najsolidniej i najtaniej ubiera się w zakładzie krawieckiem
„Elegancki Pan" £$£>! 35
Za tą kaplicą idzie najwspanialsza na Wawelu: Kaplica pod wezwaniem Wniebowzięcia Nijśw. Marji Panny czyli Zygmuntowska. Wspaniałą tę budowlę, „najpiękniejsze dzieło renesansu we wschodniej Europie", stwo rzył Bartłomiej Berecci (1514—1530) kosz tem Zygmunta I. C ała ona z kamienia i marmuru rzeźbiona, ze złoconym g r u b o dachem, z kopułą wewnątrz kasetonową ż rozetami. Wspaniała krata bronzowa de likatnej roboty, zasłania wejście — a nad nią w górze portrety króla Zygmunta, Bony i Anny Jagiellonki. Wnętrze kaplicy całe pokryte rzeźbą bogatą. Ołtarz ze sre bra lanego, grubo pozłacany ma postać szafy, otwierać się dającej. W samym środku prześlicznie wyrzeźbione w drogim kruszcu tajemnice cudowne z życia Najśw. Marji Panny. Ołtarz ten wykonał Melchior Bavr z Norymbergji (1538). Naprzeciwko ołtarza wznoszą się dwa pomniki z czerwonego marmuru, jeden nad drugim, przedstawia jące dwóch królów polskich Zygmunta I. i Zygmunta Augusta. Naprzeciwko wejścia, między ołtarzem a pomnikami królów Zygmuntów, stoi pom nik marmurowy Anny Jagiellonki. Z tyłu za jej pomnikiem, stoi tron królewski, gdzie monarchowie słuchali nabożeństwa, odpra wiającego się przy tym ołtarzu. Środkowe' pole owego tronu zdobi, ze srebra wyro biony, orzeł Jagielloński. Naprzeciw tej kaplicy ustawiono w r. 36
1902 sarkofag z białego marmuru królowej Jadwigi, dłuta A. Madejskiego. Wyszedłszy z kaplicy Zygmuntowskiej spotyka się drzwi czarne, okute, wiodące na zewnątrz, a za niemi: Kaplica pod wezwaniem N iepokalanego Poczęcia N ajśw Panny Marji lub Psałte rzystów, lub Wazów, zamknięta ciemną a bardzo gęstą kratą, z bronzu odlaną, cała jest z czarnego marmuru, ozdobna złoce niem. W ołtarzu obraz przedstawia Wnie bowzięcie Matki Bożej. Tu mają napisy grobowe królowie z rodziny Wazów: Zyg munt III., Władysław IV i Jan Kazimierz, Za tą kaplicą jest: Kaplica Szafrańców, zwana dawniej Św. Szczepana, gdzie pochowano wielu uczo nych i świątobliwych profesorów akademji krakowskiej Kaplica N ajśw. Panny Marji i Trzech Królów, zamknięta kratą metalową, z różo wego zrobiona marmuru, kosztownie ozdo biona. Naprzeciwko wejścia stoi ołtarz bronzowy pozłacany z wizerunkiem Zba wiciela na krzyżu. Między tą kaplicą, a na stępną płyta bronzowa Kmity z r. 1503. Ostatnia od tej strony jest: Koszule od zł. 2'50, kołnierze od 50 gr., krawaty jedw. od 50 gr., chusteczki od 10 gr., wszelką bieliznę,, poń czochy różnego rodzaju, t o r e b k i d a m s k i e , o r a z k o s m e t y k i najtaniej we firmie
„L0UVRE" — Kraków, ul. Długa 8. Wielki wybór! — C eny najniższe!
37
Kaplica św. Krzyża zwana Jagiellońską lub Soltylcczuską. Piękna ta kaplica ze skle pieniem malowanem i złoconem ze wspa nialemi grobowcami, przez króla Kazimierza Jagiellończyka wystawioną została. Zamk nięta kratą ma dwa starożytne ołtarze, tryptyki szafiaste, zamykane, z drzewa p o złacanego i pięknie malowanego przez kra kowskich majstrów. Sklepienie i ściany ma lowali Rusini. P o lewej ręce jest wspaniały pomnik Kazimierza Jagiellończyka, z czerwonego marmuru wyrobiony, dzieło Wita Stwosza. Pomnik krakowskiego biskupa Sołtyka wy wiezionego przez Moskali, stoi w pośrodku,, naprzeciw wejścia. Z otwartej trumny wy latuje orzeł biały, a na trumnie rzeźba przedstawia Sołtyka siedzącego w karecie i błogosławiącego ludowi; otaczają go n a koniach kozacy. Przed tą kaplicą znajdują się w po sadzce miedziane drzwi, prowadzące d a kaplicy św. Leonarda i do grobów kró lewskich. P o lewej stronie kościoła: Kaolica św. Trójcu, zwana także kaplicą królowej Zofji, czwartej żony króla Jagiełły, która tę kaplicę z ciosowego kamienia wy stawiła. Prawdziwą ozdobą tej kaplicy jest obraz kosztowny, C hrystusa Pana ukrzyżo wanego, wielkiej piękności i ceny. Pomnik biskupa krakowskiego, Tylickiego, i mar muru wyrobiony, jest naprzeciw ołtarza. Stoi tu też statua z białego marmuru, przed 58
stawiająca Włodzimierza Potockiego, dłuta Thorwaldsena. Kaplica fundowana przez Oleśnickiego, odnowiona przez C zartoryskich z trypty kiem z w. XV 1. na którym król Jan Olbracht klęczy przed krucyfiksem. Kaplica N ajśw. Panny Maiji Śnieżnej. Naprzeciw ołtarza znajduje się nagrobek marmurowy z leżącą postacią biskupa kra kowskiego Samuela Maciejowskiego. Kaplica św. Macieja, zamknięta czarną, żelazną kratą, sięgającą do połowy wyso kości wejścia; zawiera w sobie pomniki Andrzeja Lipskiego, biskupa krakowskiego i kardynała Jana Lipskiego, także krakow skiego biskupa. Między tą kaplicą a trumną i ołtarzem św. Stanisława, znajduje się wejście d o krypty mickiewiczowskiej. Krypta ze scho dami ma 10 metrów długości, a 3 szero kości. Schodzi się do niej po kamiennych stopniach. Na arkadzie dzielącej kryptę są herby Polski, Litwy i Rusi Sarkofag we dług pomysłu architekta Odrzywolskiego z medaljonem dłuta Lewandowskiego, stoi na środku; za nim znajduje się mały ołta rzyk (mensa) z podobizną Matki Boskiej Ostrobramskiej w medaljon ; e. Kaplica św. Wawrzyńca, z bronzową PAROWA
FABRYKA CUKRÓW I CZEKOLADY
„KRYSZTAŁ" Ska z ogr. odp. ul. Salinarna 1. 30. — Sklep własny — Rynek gl. 1. 7.
39
tablicą Tomasza Rożnowskiego, kanonika krakowskiego. Kaplica św. Kośmy i Damjana, inaczej zwana Zebrzydowskich, tu bowiem spo czywają i mają pomniki członkowie tej rodziny Za tą kaplicą wejście do zakrystji. Tam też prowadzi droga do wieży, w której wisi dzwon Zygmunta i do skarbca kościel nego. Ważniejsze przedmioty w skarbcu: Głowa św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego. O p r a w a przecho wująca tę głowę jest szczerozłota, przyoz dobiona 57 drogiemi kamieniami i 103 per łami, między tymi odznaczają się znacznej wiolkości szafiry, dużej wysokości djament i 6 wielkich pereł. Wieko tej oprawy wsparte jest na czterech aniołach szczerozłotych, z których każdy trzyma tarczę, na jednej z nich jest herb Królestwa Polskiego, na drugiej W. Ks. Litewskiego, na trzeciej Elżbiety, królowej polskiej, arcy księżniczki rakuskiej, a na czwartej Fryderyka kardy nała. O p r a w a ta uważana za arcydzieło, jest dziełem Marcina Marcinka, późniejszego złotnika nadwornego Zygmunta I, co do piero w r. 1881 odkryto. Oprawa przechowująca znaczną część kości św. Zygmunta szczerozłota, kształtu monstrancji. Na tej oprawie znajduje się herb Zygmunta I, króla polskiego i żony jego Bony Sforzy. Cząstka gwoździa, którym C hrystus 40
Pan był do krzyża przybity. Przechowana jest w monstrancji srebrnej, pozłacanej. Głowa św. Florjana. O p r a w a przecho wująca jest zrobiona w guście starogrec kim, ma naokoło 12 osób, wyobrażających różnych świętych. Relikwiarz św. Wacława odlany ze sre bra, złocony, ma kształt monstrancji, w środ ku której jest wyobrażenie Opatrzności, przyozdobione 41 diamentami. Ręka św. Stanisława. O p r a w a jej srebrna ma kształt także ręki, na której palcach zamieszczone jest pierścieni złotych ośm. Krzyż złoty, kształtu greckoruskiego, w pośrodku niego przytwierdzony jest krzy żyk złoty z postacią Pana Jezusa, ukrzy żowanego, w którym znajduje się cząstka drzewa krzyża św. Ramiona całego krzyża okryte są jakby siecią, splecioną z mnó stwa złotych liści, ptaszków, figurek, wy robionych z odmienną postawą, z odmien nym ubiorem, odmiennym wyrazem, tylko z nieodmienną w wyrobieniu pracowitością. Wśród tej powabnej sieci sterczy w swych oprawach sześćdziesiąt rubinów, szmarag dów, szafirów, ametystów i 100 przeszło pereł Krzyż ten ofiarowany został katedrze przez Kazimierza Jagiellończyka. Bukiet cały szczerozłoty, przeszło łokieć wysoki,
Bufet automatyczny,
uLP
Mfta
Znakomite kanapki. — Świetna Kuchnia. 41
z 13 róż i gałązek liściami okrytych. Pod stawa tego bukietu jest także złota, a na niej herb Klemensa XII papieża, który bukiet ten darował żonie Augusta III, Marji Józefie. Monstrancja szczerozłota, bogaty dar ofiarowany przez Piotra Gembickiego, bi skupa krakowskiego. Używa jej tradycyj nym zwyczajem biskup krakowski podczas procesji Bożego C iała. Monstrancja Mik. Oborskiego, sufragana archidjakona krak., biskupa Laodyckiego, zmarłego w roku 1689, srebrna, pozłacana. Na wierzchu krzyżyk szczerozłoty, ozdo biony 22 dyksztajnami, własność niegdyś Zygmunta Augusta, który umierając pole cił, aby ten krzyż był oddany do Kaplicy Zygmuntowskiej. Monstrancja St. Dąbskiego, biskupa kra kowskiego, zmarłego w r. 1700, srebrna, pozłacana, a którą znakomita wielkość czyni prawdziwie wspaniałą. Bogate infuły biskupa Andrzeja Lipskie go, Tomasza Strzempińskiego, Andrzeja Za łuskiego, Piotra Tomickiego, kardynała Jana Lipskiego. Ornat St. Batorego, króla polskiego. Na lamie złotej, kwiaty wysokie aksamilne, koloru karmazynowego, złotem i srebrem robione. Umieszczony jest na nim herb króla: wilcze zęby. Ornaty dwa Anny Jagiellonki, królowej polskiej, czerwone altembasowe, mające 42
dno bogate złote, na którem wyrobione są wypukłe kwiaty złote i srebrne. Ornat Piotra Kmity, ma szałka wielko koronnego, wojewody krak., podziwiany dla swej starożytnej roboty, jest z lamy złotej przerabianej kwiatami jedwabnemi różnego koloru. Na tylnej kolumnie za mieszczono siedm obrazów z życia św. Sta nisława, a jeden przedstaw iający herb Szre niawę, z krzyżem. Osoby, przedmioty i rama tych obrazów są wysoko wypukłe, bogato złotem i perłami przyozdobione. Ornat Andrzeja Lipskiego, biskupa kra kowskiego, ofiarowany temuż przez Reginę Żółkiewską, żonę hetmana, a prababkę Jana Sobieskiego. Na złotem tle, na którem roz rzucono 17 złotych rozet, wysadzanych 50 perłami są wypukło wyrobione i perłami wyszyte postacie Św. Reginy i Św. Jana Ewangelisty, których głowy otacza 48 wiel kich pereł. Na tylnej kolumnie tego ornatu wśród ram i 6 główek aniołów, ozdobio nych perłami, jest postać zmartwychwsta łego C hrystusa Pana, którego płaszcz 801 wielkiemi urjańskiemi perłami był wyszyty. Ten obraz zmartwychwstałego C hrystusa unosi dwóch aniołów, których skrzjdła i rączki 127 pereł okrywa. Na tej kolumnie poniżej jest postać św. Jędrzeja, jak po
Mundurki szkolne. — Ubranka chłopięce. Płaszcz* dla dziewcząt z własnych i powierzonych materjałów wykonuje pracownia sukien i okryć damskich Stanisławy Szostek, ol Warszawska 1, teł. 16505.
43
przednie wypukło perłami wyłożona. Po dobnej r o b ) t y u samego dołu widać herb ofiarodawcy, przy którym infuła, pastorał, także z pereł robione. Nakoniec kosztowny ten ornat przyozdabia jeszcze 300 pereł różnej wielkości. Ornat Marji Karoliny Zofji Leszczyń skiej, królowej francuskiej, żony Ludwi ka XV. Kielich Zygmunta III, złoty, gustownie ozdobiony pięknemi emaljami, czterema dość znacznemi dyksztajnami i tyluż rubi nami. Pod spodem jego jest herb królewski. Kielich ten ofiarował katedrze sam Zyg munt III. Kielich Kajetana Ignacego Sołtyka bi skupa krak., szczerozłoty, na podstawie jest w płaskorzeźbie oddana historja św. Stanisława. Włócznia Św. Maurycego. Włócznia ta żelazna z rękojeścią drewnianą, od niepa miętnych czasów tutaj się znajduje i uwa żana jest za ową włócznię tego Świętego, darowaną przez Ottona III, Bolesławowi Chrobremu, w czasie koronacji w r. 1000. Kielich św. Jadwigi, żony Henryka Bro datego, księcia śląskiego, zmarłej r. 1243, jest szklanny, na podstawie srebrnej. Miecz znaleziony w grobie pod trumną Zygmunta Augusta, króla polskiego. Ostrze na wpół złamane jest w pochwie siatko wej z drutu srebrnego, koniec rękojeści i koniec pochwy są oprawne w srebro. 44
Krzesło starożytnej rzeźby, jest po Pio trze Gembickim, biskupie krak., którego niegdyś było własnością. Buńczuk i strzały tureckie, pamiątki tryumfów pamiętnego w dziejach chrześci jaństwa zwycięstwa Jana III, pod Wiedniem. Złożone zostały w r. 1829 przez Witkow skiego sekr. kom. skarbu w Krakowie. Ośm orderów księcia J. Poniatowskiego, wykonanych w miniaturze, złożonych przez jego wnuczkę hrabinę z Tyszkiewiczów Wą sowiczową. Pałasz księcia J. Poniatowskiego, ofia rowany mu w r. 1808 przez wojska pol skie, a z którym w ręku utonął w rzece Elsterze w pamiętnej bitwie pod Lipskiem. Na nim jest następujący napis: „Dnia 19 marca 1808 roku wojsko polskie J. O . Księciu Józefowi, ministrowi wojny". Dwunastu Apostołów ze słoniowej kości: ksiądz Przyrębski, kanonik krak. ofiarował je na pamiątkę wziętych w r. 1794 na po trzeby kraju dwunastu Apostołów szczero złotych. Płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta. G r o b y k r ó l e w s k i e znajdują się w trzech ze sobą połączonych podziemiach w pierw szem: groby bohaterów, Kościuszki i P o Najsolidniej
i najtaniej ubiera się krawieckiem
w
zakładzie
„Elegancki Pan" g $ £ S 45.
niatowskiego oraz królów: Jana Sobieskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Wła dysława IV. i królowych C ecylji Renaty, żony Władysława IV, Marji Kazimiery So bieskiej, królewicza Zygmunta, Kazimierza i Marji Anny, dzieci Władysława IV. W dru giem podziemiu: Stefana Batorego, Augu sta II, Zygmunta III i jego żony Konstan cji Anny Habsburg oraz dzieci: Jana Al berta, Aleksandra i Anny Marji. W trze ciem podziemiu: Zygmunta Augusta, Anny Jagiellonki, Barbary, żony Zygmunta Sta rego. Jana Kazimierza, jego żony Marji Ludwiki oraz syna Jana Zygmunta.
Zamek królewski. Na wzgórzu, na którem zamek stał już za pierwszych Piastów, wznosił się gród drewniany. Zamek drewniany istniał tutaj już w XII, w. Pierwsze podstawy z kamie nia dał mu prawdopodobnie Kazimierz W . G d y z końcem w. XV — zniszczone bu dowle wawelskie nie mogły pomieścić ro dziny królewskiej, oraz licznego dworu wzięto się do przebudowy zamku. Król Zygmunt I sprowadził z Włoch sławnych architektów i rzeźbiarzy powierzając im rozbudowę królewskiego pałacu. Do dzisiej szej okazałości zamku doprowadził głównie Zygmunt III. Dziedziniec zamkowy z dwóch piętrowemi galerjami arkadowemi jest naj okazalszą częścią zamku. Na dziedzińcu 46
tym odbywały się turnieje i zabawy rycer skie. Harcom tym i gonitwom przypatry wał się król ze swym dworem, z pięknie przybranych ganków. Mieszkania królewskie były na obu pię trach. W skrzydle północnem znajduje się na I piętrze t. zw. sala srebrna, Alchemja. Z gabinetu narożnego w wieży Zygmunta III. jest najpiękniejszy widok na miasto. W t. zw. Kurzej Stopie są dwa pokoje z marmurowemi odrzewiami. W skrzydle wschodniem sypialnia królewska, w której zmarł Zygmunt I. W skrzydle pohidniowem I piętra niema komnat, tylko dekoracyjna galerja. Wszedłszy głównemi schodami na drugie piętro mamy pokój marszałkowski, położony między apartamentami króla i kró lowej — L niego wejście do t. zw. pokoju Syreny. Jeden z trzech pokoji królowych nazywano pokojem św. Jadwigi. W skrzydle północnem Sala senatorska — w temże skrzydle mała kaplica. Sala poselska znaj duje się w skrzydle wschodniem. Największą ozdobą zamku są arrasy (tka niny ręczne) porozwieszane po komnatach zamkowych. Zostały one wykonane z po lecenia Zygmunta Augusta w Brukseli i na leżą do najcenniejszych w Europie. Arrasy t e zostały w czasie rozbioru zabrane przez Moskali, a niedawno na podstawie traktatu ryskiego znaczną ich ilość rewindykowano z Rosji. Do zwiedzania pokoji należy pójść ko 47
niecznie w towarzystwie zawodowego prze wodnika. Na straży zaniku stoją trzy baszty; Se natorska, Sandomierska i Złodziejska z XV w. Ciekawą osobliwością jest kościółek św, Feliksa i Adaukta, pochodzący podobno z X w. Jest kształtu rotundy i bardzo ma leńki, bo służył duchowieństwu, podczas gdy lud modlił się na zewnątrz. Wchód do kościółka od strony głównego, arkado wego, podwórza zamkowego. Zamek zajęty był od roku 1840 przez Austrjaków na koszary i dopiero na po czątku XX wieku został wykupiony z rąk rządu austrjackiego, poczem przystąpiono do odnowienia zupełnego zamku, które trwa dotychczas. W gmachu poseminaryjnym mieści się Muzeum Etnograficzne. Tutaj w kilkunastu salkach zobrazowane jest życie ludów ziem polskich. O d strony zachodniej, przy murze znaj duje się wejście do Smoczej Jamy. Są t o groty wypłukane przez fale morskie. Sto jąc przy murze, obok Smoczej Jamy, rozko szujemy się przepięknym widokiem. Na
Witraże oraz oszklenia artyst. wykonuje najtaniej
Roman Ryniewicz i Fryderj/k Romańczyk Kraków, ulica Juljusza Lea L. 5.
48
pierwszem planie widzimy Kopiec Kościuszki, nieco na lewo 2 wieże kościoła na Biela nach. Ku południowi widać Skałkę, kościół św. Katarzyny i Bożego Ciała. Dalej ku po łudniowi zarysy karpat, a w pogodny dzień widać Babią Górę.
Stradom i Kazimierz. Z Wawelu schodzimy koło baszty Zło dziejskiej na Stradom. U stóp góry zam kowej stoi kościół i klasztor O. O. Ber nardynów. (W klasztorze znajduje się dom wycieczkowy). Dalej przy ul. Stradomskiej wznosi się kościół księży Misjonarzy. Idąc dalej przechodzimy planty Dietlowskie wcho dząc do żydowskiej dzielnicy zwanej Kazi mierzem. Ulicą Skałeczną (boczna Krakow skiej) dochodzimy do kościoła św. Kata rzyny, (O. O . Augustjanów) fundacji Kazi mierza Wielkiego. Jest to najpiękniejszy gotyk XIV w. Wspaniała kruchta zbudo wana przez Oleśnickiego. Nad portalem posążek Madonny. Na prawo renesansowy pomnik Spytka Jordana. Krużganki z ma lowidłami XIV w. Zakrystja ze sklepieniem opartem na jednym słupie. Kilkadziesiąt kroków dalej kościół iw. Mi chała i Stanisława na Skałce. W dziedzińcu kościoła znajduje się sadzawka, do której mia no wrzucić zwłoki św. Stanisława.W ołtarzu wielkim mieści się obraz olejny św. Michała pendzla Konicza. W ołtarzu św. Stanisława widnieje w skrzyni oszklonej pień drzewa 49
na którym miał być św. Stanisław porą bany. W podziemiach znajdują się Groby Zasłużonych: Jana Długosza, W. Pola, A. Asnyka, L. Siemieńskiego, J. I. Kraszew skiego, T. Lenartowicza, H. Siemiradzkiego, St. Wyspiańskiego i Jana Malczewskiego. Wracając ul. Skałeczną, Krakowską docho dzimy do dawnego rynku miasta Kazimie rza (obecnie plac Wolnica), w pośrodku którego wznosi się dawny Ratusz. Naprze ciwko kościół Bożego data, piękny gotyk, bez wież z zazębionym szczytem. Wielki ołtarz i bogate stalle zasługują na uwagę. Na Kazimierzu przy ulicy Szerokiej znaj duje się stara Synagoga. Jest to ciekawy i piękny zabytek. Klucze od bożnicy znaj dują się u woźnej. Stamtąd idziemy ulicą Miodową do tramwaju Nr. 3 lub 6 i wra camy do Rynku.
tece znajdują się bezcenne zbiory rękopi sów i druków, instrumenty astronomiczne Kopernika, oraz księga Twardowskiego, na której jest ślad rzekomej ręki szatańskiej. Z Bibljoteka Jagiellońską połączono gan kiem" dawną pierwszą szkołę średnią No wodworskiego. Naprzeciw
Kościół św. Anny w stylu barokowym, wzorowany na rzym skich kościołach. Ma kształt krzyża. W le wem ramieniu krzyża znajduje się pomnik Kopernika, w prawem grób św. Jana Kan tego. Trumnę z relikwiami podpierają po stacie w togach, symbolizujące cztery fa kultety uniwersyteckie. Jest to kościół uni wersytecki, ozdobiony rzeźbami Fontany.
Uniwersytet. Bibljoteka Jagiellońska. Gmach bibljoteki znajduje się przy ul. św. Anny, był on dawniej siedzibą Uni wersytetu. Wchodząc, mijamy dawne miesz kanie św. Jana Kantego, jednego z najwy bitniejszych profesorów tej wszechnicy, po czerń wchodzimy na dziedziniec otoczony arkadowaniem, wspartem ną gotyckiem sklepieniu. Na środku podwórza stoi pom nik Kopernika, jako ucznia uniwersytetu, dłuta Godebskiego. Wnętrze mieści wielkie sale z gotyckiemi sklepieniami, W bibljo
Opodal kościoła św. Anny przy plan tach (róg ulic Jagiellońskiej i Gołębiej) wznosi się główny gmach Uniwersytetu „Collegium Novum". Gmach tworzy czwo robok zamknięty z silnie występującemi ry zolitami. Jest zbudowany w stylu gotyckim ze szkarpami, zakończonemi smukłemi igli cami. Z tarasu przed gmachem wchodzi się siedmioma ostro łukowemi otworami, zaopa trzonemi w ozdobne kraty z kutego żelaza, d o podsieni, stąd do głównego przedsionka o pięknych sklepieniach wspartych ną ko 51
lumnach granitowych. Aula wysoka na 2 piętra obwieszona jest portretami królów polskich i dawnych rektorów.
Ogród Botaniczny znajduje się przy końcu ul. Kopernika po stronie prawej. Ogród otwarty w porze letniej od godz. 10ej do 18ej popołudniu. Jest to placówka Uniwersytetu Jagielloń skiego, założona w roku 1782. Ogród po siada piękną palmiarnię, oraz wiele cieka wych roślin, a do najciekawszych należą: banany, sagowce, ananasy, kawy, kakao, oliwki i t. d. W pośród ogrodu wznosi się Obserwatorjum Astronomiczne, wzniesione staraniem J. Śniadeckiego.
starszych. Założyciel wystawił w nim kil kanaście popiersi na postumentach, przed stawiających ludzi zasłużonych Ojczyźnie, jak: Kościuszkę, Kochanowskiego, Skargę i t. d. Tuż przy parku są obszerne Błonia Miejskie, a obok nich boiska sportowe.
Ogrody. Oprócz plantacyj, ciągnących się naokoło miasta, które służą zarazem za komunikację między śródmieściem, a dawnemi przed mieściami, posiada Kraków jeszcze kilka ogrodów, a mianowicie: Ogród Strzelecki poza dworcem kolejowym przy ul. Lubicz, którego właścicielem jest Towarzystwo Strze leckie. Park Jordana, założony przez prof. Uni wersytetu, Dra Jordana, znanego filantro pa, urządzony jest do gier i ćwiczeń gimnastycznych dla młodzieży, jak i nie mniej jest miejscem wypoczynkowem dla 52
Droga na Kopiec Kościuszki.
Park krakowski przy końcu ul. Karme lickiej ze stawem do pływania i pływalnią. Na Podgórzu na Krzemionkach jest mały, ale bardzo ładny park.
PRZYJMUJĘ do szycia i haftu; Pyjamy, luksusową bielizną osobistą, pościelową i stołową, wedlug najnow. wzorów wiedensk. MONTUJĘ I Kapy, firanki, serwety, poduszki, torebki i t. p. WYKONUJĘ; Abaiury, kwiaty, korale i inne prace artyst. Ateljer Art. Robót Ręcznych
M. Grossfeldówny, Kraków, Stratom 17, m. 9. 53
WARTOŚCIOWE ni
I
Z e g a r k i oraz wszelkie wyroby
z ł o t e i srebrne, SREBRA
Okolice Krakowa.
STOłOWE 1 PLATERY Kopiec Kościuszki.
j[l poleca zaręczynowe
najtanief
i ślubne GRODZKA 25
Na wzgórzu św. Bronisławy (300 m. nad poz. morza a 100 m. nad poz, Wisły) wznosi się Kopiec Kościuszki. Usypany został w ciągu trzech lat (1820—1823) rę kami rodaków ku czci wielkiego bohatera w sukmanie Tadeusza Kościuszki. Wewnątrz Kopca znajdują się urny z ziemią racławicką i maciejowicką. Na szczycie leży ogromny głaz granitowy, na którym wyryto jeden wyraz „Kościuszko". Kopiec Kościuszki jest 34 m. wysoki. Na około są mury i wały fortyfikacyjne, wzniesione przez rząd austrjacki. Obecnie
MJ&GAZYH
1
Ji
firmy
EMIL GOLDWASSEII
I KRAKÓW | GRODZKA 2
5
Zwiedzającym Kopiec Kościuszki i plaże „TUR" poleca się D A * nt\A 1 / n n A f l m ze smacznemi, ciepłemi i zimnemi prze
Bar poa i\opcem kąskomi _ STANISŁAW PEC,
i Bogaty wybór! 54
ul.
T a d e u s z a K o ś c i u s z k i 73, przy przystanku autobuso wym do lasu Wolskiego.
55
w forcie mieści się wojsko polskie. Z Kopca jest prześliczny widok na Kraków i ukazu jące się w dali Tatry. W dzień pogodny widzieć można Babią Górę. Do Kopca do Btajemy się tramwajem Nr. 5 lub 6 dojeż dżając do Salwatora. Poza sobą pozosta wiamy kościół i klasztor Norbertanek, po lewej stronie mijamy okrągłą drewnianą kapliczkę Gontynę i dalej idziemy w górę ulicą św. Bronisławy, przechodząc aleją wprost do Kopca.
Wola Justowską i Panieńskie Skały. Za Kopcem Kościuszki leży wieś Wolą Justowską zwana. Jest tam ładny pałac renesansowy zbudowany w roku 1534. Wolę Justowską łączy aleja z Panień skiemi Skałami, w których podczas napa dów tatarskich miały ukrywać się zakonnice, stąd też pochodzi ich dzisiejsza nazwa. Jest to grupa wzgórz i skał zarosłych laskiem, poprzerywanych parowami i wąwozami. Dojazd autobusem z rogu ulicy Podwale. Opłata 60 i 80 gr. Przechodząc drogą przez Panieńskie Skały dochodzimy na
Bielany. Wśród lasu na górze, zwanej srebrną, wznosi się kościół i klasztor O O . Kame dułów, zbudowany z końcem XVI wieku. 56
Kościół w stylu renesansowym posiada wiele ciekawych malowideł z XVII wieku. P o d kościołem katakumby zakonników. Zwiedzać można w niedzielę i święta przed południem. Za kościołem pustelnicze domki eremitów.
Tyniec. O kilka km. od Bielan na stromej skale, p o prawym brzegu Wisły, wznoszą się ruiny opactwa tynieckiego. Bolesław C hro bry założył tu kościół i klasztor, oddając go w posiadanie Benedyktynom. W mu rach tych mieszkali synowie Kazimierza Jagiellończyka, chroniąc się przed morowem powietrzem. Tutaj też dłuższy czas bronili się Konfederaci Barscy. Dawny kościół klasztorny jest obecnie parafjalnym.
Mogiła wieś leżąca o 7 km. od Krakowa z legen darną mogiłą Wandy nad Wisłą. Nazwa wsi powstała od kopca, uważanego za mo giłę Wandy, córki Krakusa, założyciela Krakowa. Godnem zwiedzenia jest klasztor Cystersów w Mogile, budowany w począt kach XIII w., w stylu romańskim, fun dacji Iwona Odrowąża. Niedaleko klasz toru znajduje się kościół parafjalny, cie kawy zabytek architektury drewnianej. Do okolic Krakowa należy słynny z piękności 57
Ojców i Pieskowa Skała. Dojazd autobusem z placu św. Ducha. Cena biletu 3 zł. (Wycieczki otrzymać mogą oddzielny autobus z dowolnym cza sem odjazdu i po cenie ulgowej, za uprzed niem zgłoszeniem). W Ojcowie zwiedzić należy : Górę. C heł mową, groty Łokietka, wąwóz za Krakow ską Bramą, oraz Zamek, pochodzący z XIII wieku. W Zamku ojcowskim i w grotach ukrywał się przed C zechami, Władysław Łokietek. Z niegdyś pięknego, obronnego zamku pozostała ośmioboczna baszta, zwana „Kazimierzową". Niedaleko Ojcowa znajduje się Pieskowa Skała z przepięknym zamkiem, niegdyś możnej rodziny Szafrańców.
Wieliczka. Każda wycieczka, czy osoba zwiedza jąca Kraków powinna poświęcić pół dnia Wieliczce, z najsławniejszą i najstarszą ko palnią soli, której zaczątek sięga r. 1044. Historja kopalń wielickich rozpoczyna się z chwilą nadania przez Kazimierza Odno wiciela prawa wydobywonia soli benedyk tynom. Słynne na cały świat saliny stano wią jedyne w swoim rodzaju arcydzieło podziemia solnego. Dostęp do Wieliczki jest bardzo łatwy, pociągi bowiem odchodzą prawie co go 58
dzinę. Pozatem kursuje kilka razy dziennie pociąg motorowy. Kopalnię zwiedzać można w godzinach popołudniowych z szybu Daniłowicza.
Skała Kmity. Jadąc z Krakowa (w kierunku Warsza wy lub Katowic) poza stacją Mydlniki, p o lewej stronie mijamy sławną Skałę Kmity, o której głosi legenda, iż jeden z Kmitów rozkochany w córce Bonara, nie mogąc pozyskać jej wzajemności, wyjechał konno na skałę i wraz z rumakiem rzucił się z jej szczytu, ponosząc śmierć w nurtach R u dawy u podnóża płynącej. Po 40tu minutowej jeździe pociągiem osobowym dojeżdżamy do
Krzeszowic własności Potockich, znanej miejscowości z wód siarczanych. W pośrodku ogrodów owocowych i kwiatowych wznosi się pałac właścicieli Krzeszowic, w stylu włoskim. W miasteczku stoi piękny kościół gotyckiej struktury, w którym znajduje się grób z e zwłokami C hlopickiego. Niedaleko Krzeszowic, w stronie p o łudniowej (3 km.) leży wieś
Tenczynek z kopalniami węgla i znanym browarem tenczyńskim. Za lasem cienistym na szczycie 59
wysokiej góry, wznoszą się Ruiny Zamku Tenczyńskiega. Był to potężny zamek obron ny, zbudowany w XIV w., czego dowo dzą pozostałe mury i blanki, które pomimo upływu kilku wieków, potrafiły się oprzeć niszczącej potędze czasu. Z murów zam kowych, przepiękny dookoła widok.
Czerna. Niedaleko Krzeszowic w C zernej, w pięk nej, lesistej okolicy wznosi się klasztor i kościół 0 0 . Karmelitów bosych, wybu dowany w r. 1628, przez Agnieszkę Firle jową, wdowę po wojewodzie krakowskim. Klasztor obwiedziony jest dookoła wyso kim murem. Zobaczyć warto też tutaj ruiny mostu łączącego dwie góry na znacz nej wysokości.
60
Gdzie czynić zakupy w Krakowie? Apteki. Apteka pod „Aniołem", J. Bagner i M. Frister, ul. Dietla 76, tel. 11530. Apteka pod „Aniołem", A. Żurawskiego, ul. Tad. Kościuszki 18, tel. 13945. Apteka „Aftina", C zesława Michalika, ul. Łobzowska 6, tel. 17336. Apteka pod „Białym Orłem", A. Friedlein i L. Kawecki, Rynek 45, AB. tel. 12574. Apteka C zternasta, Mr. W. Radwańskiego, ul. Lubicz 1. 7, tel. 12182. Apteka pod „Eskulapem", Mr. Karola J. Bergera, Gertrudy 1, (obok poczty gł.), teł. 13690. Apteka pod „Koroną", Franc. Ksaw. Mi kuckiego, Rynek gł. 22, tel. 13704. Apteka pod „Koroną", Karola Łuczki, Pod górzeKraków, tel. 13441. 61
A p t e k a pod „Murzynem", ul. Krakowska 19, tel. 10121. Apteka pod „Słońcem", Jakubowskiego t? w Krakowie, Rynek 43, AB. tel. 11427 Apteka pod „Temidą", Wacława Bezuchy, Długa 66, tel. 14733. Apteka pod „Trzema Gwiazdami", dr. Kaz. Stasiniewicz, ul. Rakowicka 12, telefon 11408. Apteka pod „Złotą Głową", Krówczy fi ńskiego i Norka, Rynek gł. 13. Apteka pod „Złotym Orłem", W. Ehrlicha, ,|ul. Krakowska 9, tel. 10251. Apteka pod „Złotym Słoniem", T. Oświę cimskiego, Grodzka 22, tel, 10203. Apteka pod „Złotym Tygrysem", Fortunata Gralewskiego.
Bibljoteki. Bibljoteka Naukowa i Literacka, H. Gum plowicz, Plac WW. Świętych 1. 8. Bibljoteka Literacka, Stradom 19, tel. 13488 Czytelnia Naukowa i Beletrystyczna, Sw. Jana 8
„Oświata*, Wypożyczalnia Książek, Dietla 41 (Hotel Mullera).
Biura buchalteryjne. Biuro organizacyjne i buchalteryjno rewi zyjne, Tadeusza Goldmana, zaprzysiężo nego znawcy sądowego, ul. Tarłowska 1. 5 1. p., tel. 11981.
Biura techniczne.
Artykuły gumowe. Arnold Gronner, hurtowny skład artyku łów gumowych, chirurgicznych i opa trunkowych, 1 ul. Grodzka 69 (wejście od ul. Św. Idziego), tel. 11869.
Artykuły sportowe. Wytwórnia kostjumów sportowych, Stani sław Budziaszek, ul. Długa 24. Dom Sportowy „Stadjon", Hurtownia i Wytwórnia Przyborów Sportowych, Grodzka 26. Rok zał. 1897. tel. 10683 62
ulica
F . Lord, ul. Lubicz 1, tel. 10230. Inż. Józef Weingriin, Plac Groble 19, tel. 12145.
Blacharze. A d a m Bernardyński, konc. instalator wodo ciągowy, oświetlenia gazowego, dzwon ków elektrycznych i t. d., ul. Domini kańska 2, teł. 11691,
Cukiernie. Cukiernia
P . Maurizio, Rynek gi. 38, tel. 11568
63
Cukiernia „Noworolski" Sukiennice. Tel. 12607.
Dachówki. Płaszowska fabryka dachówek S. A. w Krakowie.
Galanterja. Juljusz Nacht. ul. Stradom 1. 5. — pończo chy — trykotaże — bielizna — toreb ki damskie — galanterja skórzana tel. 12194.
i cegieł,
Drogerje. Drogerja i Fotoskład, M. P h . Br. Tłuma kównej, ul. Stradom 7, tel. 13738.
Fabryki mebli. Fabryka mebli żelaznych, metalowych orax wyrobów budowlanych, Antoni Pogo rzelski, ul. Św. Łazarza 9, teł. 10098.
H. Lichtig, Kraków, Grodzka 71 — Szew ska 7. skład rękawiczek, pończoch i try kotaży. Własna fabryka ul. Wielicka 25
Instalacje. „Akwa" konc. zakład instalacyjny wodo ciągów, ul. Gołębia 1. 3. tel. 16813. Inż. Władysław Bieniarz, dawniej Karol Mar kus, biuro techniczne i zakład instalacyj ny dla wodociągów i ogrzewań central nych, ul. Szpitalna 1. 18.
Fabryki wódek. ,,Kordjał'' Parowa fabryka wódek i likie rów, Kraków, Krakowska 33, tel. 13413. R o k . zał. 1899. Konto P. K. O. Kraków 401389
Firanki. Wytwórnia firanek, Józef Rotner, Kraków Podgórze, ul. Rękawka 3. Michał Weitz, fabryka firanek oraz skład mater jałów dekoracyjnych, ul. Florjańska 23. tel. 14840
64
Introligatornie. Robert Jahoda, zakład galanteryjnointroli gatorski, oraz oprawa obrazów, ul. Go łębia 1. 4 , tel. 11424.
Kapelusze. S. Klein dawniej Dora Klein, kapelusze dam skie i towary modne, ul. Krakowik 6„ tel. 13211. 65
Kilimy. Kilimy o artystycznych wzorach swojskich i wschód nich, poleca najtaniej Wytwórnia artystycznych tkanin „Kobierzec", ul. Podwale 3. tel. 13169. Dom Pracy, ul. Piekarska 8, wykonuje robotę. wchodzącą w zakres bieliźniarstwa i kilimiarstwa. P o l e c a : kołdry, materace i trykotaże.
Lemoniady. „Szprudel", Fabryka Wody Sodowej i Le moniad gazowych, ul. Krowoderska 44. tel. 15517 „Zdrowie", Fabryka Wody Sodowej i Le moniad gazowych, Leona Schneidera, D i e t l o w s o 105., tel. 11505.
Lody. POLSKA W Y T W Ó R N I A LODÓW
Kosmetyki. Marja Sierotwińska, wyroby chemiczne i kos metryczne, ul. Sienna 12., tel. 13747.
Chodziński i Makowski poleca lody pierwszej
jakości, porcja od 10 gr.
Kraków, P o d w a l e (róg
Studenckiej).
Lokal wzorowo urządzony.
Księgarnie. Malarze.
Księgarnia Katolicka, M. Łubieńskiej dawniej Dr. W. Miłkowskiego, ul. Flor jańska 1., tel. 11308.
Malarz wszelkiego rodzaju azyldów, Mieczysław Tylko, ul. Zwierzyniecka 34, tel. 16888.
Księgarnia i antykwarnia, J. Neuman, ul. Stradom 1. 13.
Masarzy ści.
M. M. Taffeta, Następ., księgarnia i anty kwarnia, ul. Szpitalna 1. 8.
Marja Rozenberg, masarzystka i pielęgniarka ul. Topolowa 42, III. p . m. 10.
Materje. Kwiaty. Zakład ogrodniczy „ J Ó Z E F 1 T Ó W , ulica Karme licka 66, telefon 10112
66
Magazyn Nowości, M. Schenker, Rynek gł. 15, tel. 12399, rok zał, 1874, poleca najnowsze jed wabie, wełny, gazy, koronki, tiule, aksamity, woale, zefiry, fulary, wszelkie podszewki, i t d.
67
Mleczarstwo. Małopolski Związek Mleczarski, Ska z o. o. ul. i Jabłonowskich 19
Polska pracownia szat liturgicznych i za bytków, Maryla Mondalska, ul. Gołębia 16, II. p.
Restauracje. Miodosytnie. Miodosytnia, K. Robackiego, ul. Sławkowska 26
Kraków,
Obuwie.
Bar pod „Przystankiem", Podgórze, ulica Salinarna 24. Restauracja, Bar C zarnowiejski, Amalja Goldberg, ul. C zarnowiejska 39.
Pracownia i magazyn obuwia, Władysława Ulmana, ul. Lubicz 30.
Składy papieru.
Pracownie sukien damskich.
Największy wybór papierów listowych oraz kartek z widokami Krakowa, poleca B. Steigbiigel, skład papieru, Szewska 3
Aleksandrowicz Michalina, ul. Krowoder ska 1. 6, niższy parter. Bujasowa Emilja, ul. Krowoderska 1. 6, II. p . „Ewa", ul. Sienkiewicza 1. 6, III. p.
Pracownia robót ręcznych. Ateljer artystycznych robót ręcznych, See lenfreund, ul. Dunajewskiego 6, oficyna lewa. Leib Łowi, Strądom 10.
Przybory kościelne. Pracownia robót kościelnych i różańców „Marta", ul. św. Jana 24 I. p . 68
Spółki gruntowe. „Esge*, Spółka G r u n t o w a i Budowlana S. A. ul Kochanowskiego 2, tel. 13207.
Stolarnie. Franciszek Najder, fabryka stolarska, ul. Krowoderska 33.
Szkoły muzyczne. Szkoła muzyczna im. Władysława Żeleń skiego, ul. Retoryka 1, — Wolska 26, tel. 15794. 69
Szlifiernie. M. Kalmus, wyrób luster i szlifiernia szkła,, ul. Starowiślna 69, tel. 12152. „Yitra", fabryka luster, szmerglu i szlifiernia szkła, Ska z o gr. o., ul. Zamojskiego 44, tel. 142?5.
Wina i delikatesy. Delikatesy, Sery, Konserwy rybne, owocowe i ja rzynowe, Wódki, Koniaki i Wina, oraz specjalnie tuczony drób dworski, poleca najtaniej, Maurycy Allerhand, l 1. Szczepański 1. 2, tel. 10665.
Wytwórnie gorsetów i pyjam. Wytwórnia Pyjam Damskich i Męskich, ul., Koletek 1. III. p . H. Schmeidler, ul. Stradom 15. i Grodzka 1.
Wytwórnie wyrobów cukierniczych.
Handel delikatesów, win i wódek, artykuły spożywcze dla chorych na cukrzycą. B. Feiner, ul. Starowiślna 1. 6, tel. 12997,
Piekarnia i cukiernia, Stanisław Kornecki, ul. Długa 19. tel. 16027. Mechaniczna wytwórnia pieczywa i wybo rów cukierniczych, Franciszka Magiery, ul. Zwierzyniecka 1. 10. tel. 18047.
Witraże.
Zabawki.
Krakowski Zakład witrażów i mozajki, S. G. Żeleński, Al. Krasińskiego 23, tel. 1C 616.
G. Szczurkowski, ul. Grodzka 2 , handel zabawek i galanterji.
Wypożyczalnie kostjumów teatraln.
Oryginalne i tanie lalki, zabawki oraz pamiątki z Krakowa, poleca Skład Zabawek, Wols<a 1.
Kostjumy teatralne wypożycza: Wojewódzkie Zrzeszenie Teatrów i C hó rów Ludowych, PI. Szczepański 3. I. p .
Wyroby tytoniowe. Sklep tytoniowy w y r o b ó w specjalnych i impor towanych, ul. Sławkowska 32.
70
Zakłady kamieniarskie. Zakład artystyczno kamieniarski, oraz fa bryka wyrobów marmurowych i grani towych, Bracia Trembeccy, ul, Rako wicka 9, tel. 12710.
77
M. S. Figatner, pracownia kamieniarska zał. w. r. 1864., ul. Miodowa 53., wybór pomników z granitu, syenitów, marmuru i piaskowca. Jalcób Griinnapfel, egzam. i konc. majster kamieniarski, ul, Miodowa 53, naprze ciw cmentarza izraelickiego.
Tak wygląda zaniedbane obuwie!
Zakłady wulkanizacyjne. Zakład wulkanizacyjny, ul. Wolska 1. 6.
Józef
Wołoszyn,
Zakłady zegarmistrzowskie. Józef Wasina, zegarmistrz, Zyblikiewicza 16.
R E S T A U R A C J A M. S U D E R dawniej SUSKI
KRAKÓW, PLAC DOMINIKAŃSKI poleca dla wycieczkowców smaczne obiady i kolacje. — — Znakomite piwo żywieckie.
T Ę C Z
A*4
Czyść obuwie pasłq
Erdal
PRAWDZIWA
CHEMICZNA PRALNIA I ARTYST. F A BIARN1A K R A K Ó W 10 FILJI w MIEŚCIE 6 4 FILJI w KRAJU 72
Dlałego oszczędzaj rozsqdnie!
z czerwoną
żabą
73
Kawiarnia Centralna wraz z restauracją poleca znakomitą kawę, jako też ciepłe i zimne p r z e kąski i napoje. Lokal o t w a r t y do g o d z 2giej w nocy
Kraków, ulica Dunajewskiego 1 Helena Gralewska dawniej A. Gralewski, Kraków, ul. Bracka
HANDEL WIN Restauiacja i B u f e t A. H AWEŁKA — Kraków, Rynek gt.
Pieczątki kauczukowe i metakwe. — Nalepki wytłaczane różnokol. — S z y l d y emaljowane i metalowe. — Numeratory autom, i kauczukowe. — P i e c z ę c i e do sygnowania skrzyń i worków. — S z a b l o n y do sygnowania i t. p. — wykonuje
ALEKSANDER FISCH H AB
Józef Lubelski
Z A K Ł A D MECH ANICZNORYTOWNICZY Kraków, Grodzka 46. Telefon 1*256.
Smaczne i niedrogie I awy i herbaty — tylko w firmie
Perfumerja Leserkiewicz
aillfl M M Kraków Pałat Spiski.
JULIUSZ NACH T, Kraków, Strat
J U T R Z E N K A
Pończochy. — Trykotaże. — Bielizna. — Torebki damskie, galanteria skórzana. — Telefon 12194. — Rok założenia 1897.
Restauracja i bufet WILHELM WILDSTE1N, ul Sienna
0
0
Restauracja Powszechna Skład A r t y k u ł ó w
H.
Kolonialnych
DEL-PONTI
Kraków, ulica Karmelicka L. 17 — Telefon 15743 poleca obficie zaopatrzony bufet w gorące i zimne zakąski. Wyborna kuchnia ceny niskie. — P i w o żywieckie, — Wieczorem Ikoncert muzyki salo nowej. — Lokal o t w a r t y do 2giej w nocy.
74
Kraków, Rynek 17, t e l . 138 07.
Flisy ścienne glazurowane. Posadzki terrazzowe, ka mionkowe, ksylolitowe, stalobetonowe, djamentobetonowe. Rury kamionkowe. Szamotową cegłę wysokowertościową i zaprawę.. Fasadowe materjały szlachetne i kamień sztuczny „Brizolłt". Piece k a f l o w e czeskie i krajów — dostarcza i wykonuje
nOMAT"
B,uro
• j Ł F V 1*1. J-%. M. d o s t a w Materjcł. Budowl. Kraków, Aleja Krasińskiego 10. Tel. 14268. Wykładanie podłóg płytkami terrakotowemi i ścian płytkami gla?urowanemi.
Szkoła
Malarstwa i Rysunku
art. mai. M. Terleckiego, Kraków ni. Potockiego 11. Nauka t r w a 3 lata i obejmuje: akt, portret, pejzaż, m a r t w a natura, kompozycja, zdobnictwo, grafika. Przedmioty pomocnicze: historja sztuki, anatomja, p e r s p e k t y w a i technologja. Szkoła posiada przywileje szkół p a ń s t w . P r a w o wydawania dyplomów, 50*>/o zniżki kolejowe. Za dzieci urzędników i funkcjona rjuszy państw, płaci rząd.
Drogerja i Perfumerja J. Wilkosz Kraków, ul . Karmel icka 14 poleca: zioła lecznicze, chemikalja, opa trunki, wody i sole mineralne. Główny skład
kosmetyków
Dr Świtalskiej.
Polskie Stów. Studentek U. J.
„JEDNOŚĆ" Kraków, Plac Jabłonowskich 1. 3, telefon 16733 poleca zdolne korepetytorki specjalistki do różnych przed miotów, wychowawczynie, pracownice biurowe i t. d. Informacje w godz. od 13—14,
Bratnia Pomoc Studentów U. J. KOMISJA INFORMAC YJNA Kraków, ul. Jabłonowskich 10/12 (Dom Akademicki) poleca zdolnych korepetytorów wykwalifikowanych specjał, do poszczególnych przedmiotów, oraz pracowników biurowych i t. p. Zgłoszenia przyjmuje się pisemnie i ustnte codziennie od godziny 815 w lokalu Zarządu, teł. 10557 i 18190.
76
Wszelka bieliznę najlepiej zakupisz w F A B R Y C E
« Ł \J A
BIELIZNY
K r a k ó w , ul. S z e w s k a 4, I. p.
Porcelana, Lampy, Kryształy, Szkło, poleca firma
Jakób Diener. Kraków* Szewska 20. Olbrzymi wybór.
Najtańsze ceny.
F t l l h f l ń c k l K r a k ó w , św. A n n v 2. — Najstarsza firma I . LUUdflorM, re,knwicznu.v.a poleca: Rękawiczki skórkowe własn. wyrobu, jakoteź rękawiazki nieiane, jedw., wełniane etc. Nadto pończochy damak.i męskie skarpetki, szelki, krawaty i inne art. modne. C eny umiarkowane. Obsługa grzeczna. Tel. 15660. FllłrTf R O M A N OPALIŃSKI, Z a k ł a d Kuśnierski l U l l U ; wykonuje wszelkie roboty w zakres ten wchodzące ze swoich i dostarczonych materj. według najnowszych żurnali z największą dokładnością. Przyjmuje futra do przechowania na lato, n i . G o ł ę b i a 3 — dawniej J u l j a n W a j d a .
JULJUSZ SOWADSKI i Ska FABRYKA GARBARSKA W
K A L I SZ U
ul. Majkowska 25. — Telefon Nr. 69 wyrabia skóry podeszwowe i brandzlo we w całości i w kruponach, skóry faledzowe i juchtowe, blanki rymar skie we wszystkich gatunkach i blanki galanteryjne w żądanych kolorach, gładkie lub wytłaczane.
77
WYSTAWY porcelany kryształów i lamp — firmy Jakób Gross Kraków, Rynek główny 8 i Rynek 30 godne zwiedzenia.
Karolina Michalska
PRZEPROWADZKI uskutecznia najtaniej
BIURO PP7I7\Y/Y^7" SPEDYCYJNE „ i ł A Z J l W KJŁ. Kraków, Florjańska 55 — Tel. 13063
Sklep świeżych kwiatów Kraków, ul. Szewska 1. 20, tel. 10363 wykonuje wszelkie prace w zakres kwieciarstwa wchodzące jako t o . wieńce, bukiety, żardyniery, kosze, dekoracje stołu i t p . po cenach bardzo przystępnych.
SPÓŁDZIELNIA Straży Pożarnych w Krakowie zarej. z ogr. odp.
Dunajewskiego 3. — Tel. 16797
PYJflMY Miejskie Z akłady Ceramiczne Kraków, Basztowa 10 polecają: Wapno do bielenia, budowy, nawozu i przemysłu, oraz wszelkie inne artykuły budowlane techniczne i żelazne. 78
d a m s k i e i męskie, Szlafroki i bonjurki męskie, Wiatrówki i wszelkie ubiory sportowe najtaniej tylko wprost
w WYTWÓRNI Kraków, ul. Koletek 1 (róg ulicy Agnieszki).
79
Pamiątka z Wawelu jest = = najmilszą! — A KSIĘGARNIA Ą ^ WAWELSKA \ /
I
i Sprzedaż Pamiątek na WAWELU obok Baszty Złodziejskiej
Oiyginalny Angielski krój tylko w pierwszorzędnym salonie krawieckim
W. OZDOBY wyszkolonego w Londynie Kraków, Szewska 17.1. p. Tel. 11978
„Bar pod Lajkonikiem" KRAKÓW, TADEUSZA KOŚCIUSZKI 13.
poleca: P. T. Przyjezdnym i P. T. Krakowia nom w wielkim wyborze: Przewodniki po Krakowie i Wawelu (także w językach ob cych) — Wydawnictwa dotyczące zabytków i ich propagandy — Plany — Albumy — Widoki — Pocztówki i t. d. Wielki w y b ó r a r t y s t . p a m i ą t e k i p o darków okolicznościowych! Piękne, artyst. rzeźbione wyroby ludowe z drzewa, jak; rączki, kałamarze, suszki, wi siorki, puderniczki, bombonierki, kasetki, laski, zabawki dla dzieci, korale, gwoździe pamiątkowe na laski — z napisami „Kraków Wawel" — i t, d. Dział p a m i ą t e k treści religijnej. Medaliki i łańcuszki do nich, obrazki, koron ki, książki do nabożeństwa i t. d. CENY BARDZO NISKIE.
80
poleca: Zimne i gorące przekąski, specjal ność sałatka majonezowa. Wina owocowe i zagraniczne. Żywiec i Okocim! Wódki i li kiery pierwszorzędnej jakości. Obsługa szybka i rzetelna. Dla wycieczek specjalnie udziela się zniżek. St Romanowski.
^v\o/^
Liet.Nac.Bibl. Yilnius
PLAN ŚRÓDMIEŚCIA KRAKOWA