Zakenvisie Editie nr. 81 by Van der Let & Partners

Ondernemersmagazine van Friesland

Zoektocht naar vakmensen Friese bedrijven slaan handen ineen

STROOM VOOR 400.000 FRIESE GEZINNEN Windpark Fryslân in IJsselmeer

Bliksemstralen worden gevangen door Van der Heide uit Drachten

“We willen jongeren perspectief in de metaalsector aanbieden en ze binden voor de regio.”

Projectleider Wiebe van der Veen: Innovatiecluster Metaal Losse nummers € 3,95

ZV_81_omslag.indd 1

No. 81, oktober 2018

01-10-18 16:56

Hoeveel heb jij straks nodig om voor je 71e te stoppen met werken? Doe de check op Rabobank.nl/strakshebjehetnodig Of ga naar jouw Rabobank.

Kom maar op met de toekomst

ZV_81_omslag.indd 2

01-10-18 16:56

SCAN DEZE PAGINA MET DE LAYAR APP

Kom in ACTIE voor een robuuste Waddenzee! Vissen zijn een onmisbare schakel in het voedselweb van een gezonde Waddenzee. Maar het gaat niet goed met de visstand in de Waddenzee. Op dit moment geldt: elke vis telt! Werelderfgoed Waddenzee kan echt geen vis meer missen. Wij maken ons zorgen over de visstand in de Waddenzee. Daarom kiezen wij ervoor om ons met hart en ziel in te zetten voor de onderwaternatuur van de Waddenzee waar vis zoâ&#x20AC;&#x2122;n

a naar

Doe je mee? G

l n . t l e t s i v e k el

belangrijke schakel in is. Dit doen wij met het meerjarige programma Knooppunt Waddenzee. Om dit programma 5 jaar te laten draaien zijn we op zoek naar minstens 225 mensen die ons steunen in onze droom: een robuuste Waddenzee waar elke vis telt!

ZV_81_binnenwerk.indd 1 19200098_Waddenvereniging_Adv_KustEnZee_A4.indd 1

02-10-18 16-04-18 10:42 11:10

TT TT L EEO LL F O N CIIO ZakenVisie is het ondernemersmagazine van Friesland. Uitgave VDLP Publishing Herenwal 137 8441 BE Heerenveen Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: info@vdlppublishing.nl Internet: www.vdlppublishing.nl Hoofdredactie Simon van der Let Redactie Bert de Jong, Simon van der Let en Hiltsje de Vries E-mail: mail@zakenvisie.nl Advertentieverkoop Pieter Balstra Tel.: 0513 - 654 445 Vormgeving Van der Let & Partners Marketing / Webdevelopment Met medewerking van Rob Witjes, Kars Velting, Hendrik Jonkers, Wiebe van der Veen, Fried Kaanen, Onno Ponfoort, Anne de Groot, Feike Spanninga, Tanja Lendzion, Martin Azier en Geert Schaaij

DEZE EDITIE

Fotografie Van der Let & Partners, Fotopersbureau FPH e.a. Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Meren Post BV Sneek

Zoektocht naar vakmensen

Metaal als Friese koploper

Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is

niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Daarnaast komt ZakenVisie via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. ZakenVisie wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse open-

Lichttechnologie voor fietsen

Expertise in bliksem en stroom

bare instellingen.

ZV_81_binnenwerk.indd 2

02-10-18 10:42

Aan de slag 4

Zoektocht naar vakmensen Friese bedrijven slaan handen ineen voor

ij veel bedrijven staan vacatures lange tijd open. Het blijkt lastig om ze te vervullen. In sectoren als metaal en bouw is de vraag naar vakkrachten heel erg groot. Ook computerspecialisten kunnen te kust en te keur aan de slag. Jongeren zijn nog maar nauwelijks klaar met hun opleiding of ze hebben een vaste baan.

oplossingen arbeidstekort

Metaal als Friese koploper Aanjaagprojecten voor innovaties zoals 3D-printing

Werk door wind Kolossaal bouwproject van 89 turbines Windpark FryslĂ˘n in IJsselmeer

Lichttechnologie voor fietsen Onderneming in het nieuws

Expertise in bliksem en stroom Onderneming in het nieuws

Productenvisie

Autonieuws

Column Geert Schaaij

Zakennieuws

Culturele tips

Logisch dat er verschillende initiatieven zijn om meer mensen te interesseren voor werk in de techniek. Ook Friese werkgevers slaan de handen ineen om tot oplossingen te komen. Een ieder met interesse voor techniek is welkom op de werkvloer bij metaalbedrijven, want er is nog veel werk te doen. De Nederlandse economie is er eentje van twee werelden. Volgens cijfers gaat het goed, want er is al vier jaar lang economische groei. En toch voelen veel werknemers iets anders. Hun vertrouwen is veel minder groot. Ze ervaren in hun portemonnee niet echt dat het beter gaat. De economische groei uit de afgelopen jaren vloeit vooral voort uit de sterke export. Pas sinds 2017 draait de economie ook beter door binnenlandse impulsen. Het fundament daarvan zit in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Er komen ieder jaar honderdduizenden banen bij. Eind 2019 wordt een recordaantal van 10,5 miljoen voorzien. Het wachten is op extra loon. Dan is er meer geld voor het betalen van de extra lasten, valt er meer te besteden en stijgt het vertrouwen. Mede door oplopende inflatie en hogere belasting gaat de helft van de Nederlanders er dit jaar op achteruit. Voor 2019 zijn er ook weer zure appels zoals een btw-verhoging op voedsel, energiebelasting en een flink duurdere ziektekostenpolis. Daar komt de zorg uit voort, of zelfs pessimisme. Want de cijfers over de economie mogen dan al vier jaar positief zijn, de gemiddelde koopkracht van burgers is in die jaren niet veel beter geworden. Dit beeld past niet als het met de Nederlandse economie al zo lang beter gaat. Het is opvallend dat er weer ouderwets gestaakt wordt om loonsverhogingen te bevechten, ook als de zorgen over te weinig personeel groot zijn. Bij een goed draaiende economie en een krappe arbeidsmarkt horen een hoger loon en oplossingen voor extra vakkrachten. Aan de slag dus.

De redactie

ZV_81_binnenwerk.indd 3

02-10-18 10:42

FRIESE ARBEIDSMARKT

Friese bedrijven slaan handen ineen voor oplossingen arbeidstekort

Zoektocht naar vakmensen DE VRAAG NAAR VAKKRACHTEN IS GROOT. ER IS VOORAL EEN GROOT TEKORT AAN TECHNISCH PERSONEEL. VEEL BEDRIJVEN LUKT HET AL EEN HELE POOS NIET OM HUN VACATURES IN TE VULLEN. ANDERE ZOUDEN VEEL MEER MENSEN WILLEN AANNEMEN. ZE HEBBEN EEN REM OP DE GROEIPLANNEN GEZET, OMDAT ZE EEN PERSONEELSTEKORT HEBBEN.

ZV_81_binnenwerk.indd 4

02-10-18 10:42

ZV_81_binnenwerk.indd 5

02-10-18 10:42

DEF-Raadsma-210-260-ZakenVisie 2016 07.pdf

22-06-16

14:51

KENNIS IS KUNNEN ECOstyle in Oosterwolde heeft voor hun nieuwbouw gebruik gemaakt van Raadsma ToegangsBeheer (RTB). Raadsma biedt alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.

RAADSMA IJZERSTERK

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl ZV_81_binnenwerk.indd 6

02-10-18 10:42

FRIESE ARBEIDSMARKT

n de komende jaren wordt het alleen maar erger, verwacht het UWV, het uitvoeringsinstituut voor werk en uitkeringen. Het aantal banen in Nederland zal naar verwachting eind 2019 groeien tot een recordaantal van 10,5 miljoen. De grootste arbeidstekorten zitten in techniek, ict en zorg.

positief effect op de werkgelegenheid. Er is vooral vraag naar verpleegkundigen en verzorgenden. Andere sectoren met een sterke werkgelegenheidsgroei zijn de bouw (+35.000 banen), horeca (+33.000 banen) en informatie en communicatie (+31.000 banen).

De gunstige economische ontwikkelingen zijn in het hele land duidelijk zichtbaar op de arbeidsmarkt. In 2017 steeg het aantal banen al flink met ruim 200.000. Uit de arbeidsmarktprognose van het UWV blijkt dat er de komende twee jaar naar verwachting nog eens 318.000 banen bijkomen.

Ook Witjes ziet de keerzijde van de bloeiende economie: “Het zal voor werkgevers lastiger worden om vacatures te vervullen. Veel vacatures sluiten niet aan bij de kennis en vaardigheden van werkzoekenden.” Met scholingstrajecten proberen werkgevers in de technische sector en het UWV werkzoekenden te verleiden. Dit voorjaar is er een succesvolle bijeenkomst geweest in Leeuwarden, de F-TOP. Daar konden geïnteresseerden echt ‘proeven’ aan de technische sector met workshops en praktijktesten.

“Er zijn nog nooit zoveel mensen aan het werk geweest als nu”, merkt woordvoerder Rob Witjes van het UWV op. De forse omslag van 2017, toen het aantal banen met ruim 200.000 steeg, zet door. De sector uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling is de topper. Deze groeit tot 2020 naar verwachting met 75.000 banen. In de sector zorg en welzijn, met 1,6 miljoen banen de grootste sector, komen er 52.000 banen bij. Toenemende vergrijzing en de bestedingsimpuls van het kabinet zorgen hier voor een

Keerzijde

Een groot aantal heeft daaropvolgend een leerwerkplek gevonden in de metaal en de installatietechniek of heeft een kortdurende scholing afgerond. Het leidt tot onverwachte uitkomsten: vrouwen die vanuit zorg en administratie ander werk kiezen en lasser worden, een beroep waar veel instroom nodig is.

5500 vacatures Halverwege het jaar 2018 staan er in Fryslân 5500 vacatures open, een derde meer dan een jaar geleden. Werkgevers zoeken vooral vakmensen: van kraanmachinisten tot koks, van vrachtwagenchauffeurs tot werkvoorbereiders. Ook operators in de voedingsmiddelenindustrie en monteurs kunnen meteen aan de slag. In steeds meer sectoren en beroepen zijn er personeelstekorten. Waar er een paar jaar geleden vooral krapte in de techniek en ict was, bestaat deze nu ook in de bouwsector, horeca en verzorging. Ervaren werknemers kunnen snel ander werk vinden. Soms worden ze met een hoger loon en extraatjes bij andere bedrijven weggekocht. En wie werkloos wordt, die vindt ook vaak vlot weer een baan. Bij uitvoeringsinstituut UWV stonden er eind juli 2018 in Fryslân 10.719 uitkeringsgerechtigden geregistreerd. Eind 2016 bedroeg dit aantal 18.190. In Nederland kwam het aantal WW-uitkeringen halverwege het jaar uit op 287.945. Dit is 3,2 procent van de beroepsbevolking.

ZV_81_binnenwerk.indd 7

02-10-18 10:42

Ontdek en ervaar • • • • • •

Motorjachten Staalbouw Openboten, sloepen, tenders Recreatie/funpaviljoen Klassieke schepen Accessoires

8 t/m 13 februari 2019 WTC Expo Leeuwarden www.boot-holland.nl

Heliconweg 52 - Leeuwarden (Ingang West - Slauerhoffweg) - Tel. 058 2941 500 - info@wtcexpo.nl

Rozengracht 31, 8861 EX Harlingen, T 088 7333 745 (088-REDERIJ) E info@rederij-vooruit.nl

www.rederij-vooruit.nl

ZV_81_binnenwerk.indd 8

02-10-18 10:42

FRIESE ARBEIDSMARKT

“Het zijn ervaren mensen en vaak heel erg gemotiveerd en loyaal. Ze zijn bereid veel tijd en energie te investeren in ander werk.” Financiële sector Opvallend is de voortgaande banenkrimp in de financiële dienstverlening. In twee jaar tijd zijn er landelijk 8000 banen verdwenen. De grote banken en verzekeraars hebben allemaal fors in hun personeelsbestand gesneden. Door verdere digitalisering van de dienstverlening en een afname van het aantal kantoren, verdwijnt er structureel werk in financieel-administratieve en secretariële beroepen. UWV-woordvoerder Rob Witjes wijst ze de weg naar andere sectoren. “Administratief medewerkers die hun baan verliezen hebben nu al moeite om werk te vinden, en dat wordt nog moeilijker in de toekomst. Ze moeten voorbereid zijn om de overstap te maken naar beroepen waar wél vraag naar is. Het is belangrijk dat deze werknemers straks in mindere tijden niet buiten de boot vallen.’’

Oplossingen De technische sector zoekt zelf oplossingen bij de instroom van jongeren. De bedrijven werken samen in de coöperatie Werk en Vakmanschap. Met bijvoorbeeld opleidingstrajecten probeert deze ervoor te zorgen dat er nu en ook in de toekomst voldoende technische vakmensen zijn. Daarnaast fungeert het banenbedrijf Werk en Vakmanschap als een soort draaischijf om bedrijven van goede technische mensen te voorzien. De vraag is groot. In een straal van 25

kilometer rond Leeuwarden zijn er opgeteld meer dan achthonderd technische vacatures. “In werkelijkheid zijn het er nog veel meer”, licht recruiter Kars Velting toe. “We kunnen het dubbele aantal gemakkelijk bij bedrijven aan werk helpen.” In anderhalf jaar tijd is de situatie helemaal omgeslagen. Velting herinnert zich de jaren dat er naarstig werd gezocht naar bedrijven die een plekje hadden voor werkzoekende en ervaren technische vakkrachten. Nu is het anders: “Iedereen loopt aan de kandidaten te trekken.” Is er een kandidaat, dan moet een werkgever tegenwoordig snel schakelen. “Dan kun je geen dagen wachten. Je moet doorpakken”, waarschuwt Velting. Op zo’n moment zijn er meer kapers op de kust. Een ervaren elektromonteur bijvoorbeeld kan uit vele opties kiezen.

Jongeren Een deel van de oplossing is jongeren te verleiden tot het volgen van een technische opleiding. Velting: “Het is zorgwekkend dat scholen moeite hebben om de klassen vol te krijgen. Hier ligt een taak. Leerlingen weten niet wat er allemaal mogelijk is met mooie en schone techniek. Voor robotisering en ict zijn ook in de toekomst veel mensen nodig.” Er zijn allerhande initiatieven, onder andere met bedrijfsbezoeken om

vmbo-leerlingen al in een vroeg stadium de facetten van techniek te laten zien. “We moeten zorgen dat het open is, dat mensen zien wat er mogelijk is. Onbekend maakt onbemind.” Het is ook zinvol om juist oudere werknemers te betrekken bij het oplossen van het vraagstuk, is de overtuiging van Velting. “Het zijn ervaren mensen en vaak heel erg gemotiveerd en loyaal. Ze zijn bereid veel tijd en energie te investeren in ander werk.” Toch ontmoet hij tot op heden terughoudendheid bij werkgevers. “Er is een angst om met 50-plussers in zee te gaan. En toch, we moeten dit met elkaar oplossen.”

Techniekpact Het landelijke Techniekpact moet in de komende jaren ook tot een verbetering leiden. Hierin hebben bedrijfsleven en onderwijs elkaar gevonden om meer jongeren te interesseren voor techniek. Dit had in de afgelopen jaren succes, maar in 2018 is er sprake van stabilisatie. Het aandeel studenten dat kiest voor een bètatechnische opleiding is bij havo/vwo 50 procent en bij hoger onderwijs 29 procent. Bij de praktijkopleidingen in vmbo is het maar 19 procent. Het kabinet doet er in de komende jaren nog een schepje bovenop. Voor het project Katapult is extra geld uitgetrokken om zo regionale samenwerkingsverbanden van beroepsonderwijs en bedrijfsleven extra mogelijkheden

ZV_81_binnenwerk.indd 9

02-10-18 10:42

Schilderwerk Vastgoedonderhoud LIKE ONS OP FACEBOOK:)

Beglazing Bedrijfsgebouwen Houtrotreparatie

Openingstĳden: maandag 09.00 - 18.00 uur | dinsdag 09.00 - 18.00 uur woensdag 09.00 - 22.00 uur | donderdag 09.00 - 22.00 uur | vrĳdag 09.00 - 22.00 uur zaterdag 09.00 - 22.00 uur | zondag 11.00 - 22.00 uur

(waarde) vooruw uwbezit! bezit! MeerMeer (waarde) voor

La Fontaine | Gemeenteplein 59, 8442 MB Heerenveen | 0513 683950 | info@lafontaineheerenveen.nl

T 0513 63 39 51

LA FONTAINE TRAKTEERT! 15% korting op uw diner* bĳ inlevering van deze bon

Burgemeester Falkenaweg 225 8443 DD Heerenveen E info@tichelaarschilders.nl www.tichelaarschilders.nl

*geldig tot en met 31 december 2018

Meer dan 65 jaar ervaring

VERZ EKERI N GEN VERZEKERINGEN HY P O T HEKE N P EN SI O EN E N HYPOTHEKEN FI N ANPENSIOENEN CI ËL E ADVIEZEN

SINDS 1900

FINANCIËLE ADVIEZEN

Van Maasdijkstraat 4, 8441 CM Heerenveen, Telefoon (0513) 62 41 95 E-mail info@windfinancieeladvies.nl, Website www.windfinancieeladvies.nl

o.a. (kantoor)onderhoud, glasbewassing, reiningen houtwerk, tapijtreiniging en opleveringen. Telefoon 058-2660401 www.barendsma.nl • schoonmaak@barendsma.nl

ZV_81_binnenwerk.indd 10

Van Maasdijkstraat 4, 8441 CM Heerenveen Telefoon (0513) 62 41 95 E-mail info@windfinancieeladvies.nl Website www.windfinancieeladvies.nl

02-10-18 10:42

FRIESE ARBEIDSMARKT

te verschaffen. Voorts daagt de overheid ondernemers uit om te investeren in scholing en ontwikkeling van werkenden. Met het MKB Idee is er een extra prikkel om met initiatieven te komen en hindernissen weg te nemen. De meeste ondernemers zeggen dat scholing belangrijk is voor de werknemers en voor het bedrijf, maar de praktijk blijkt weerbarstig. Vier op de vijf MKB’ers maakt geen gebruik van het beschikbare geld om te investeren in scholing en ontwikkeling.

Fries initiatief Drie grote Friese metaalbedrijven hebben een pact gesloten om gezamenlijk nieuwe metaalwerkers op te leiden. Het gaat om Oostwoud in Franeker, Meijer Metal in Sint Jacobiparochie en Oreel in Hallum. Bij de bedrijven werken respectievelijk 85, 170 en 130 werknemers, maar ze komen handen tekort voor al het werk. Ze zijn op initiatief van directeur Hendrik Jonkers van Oostwoud om tafel gegaan met het beroepsopleidingencentrum ROC Friese Poort en Randstad Vakschool Techniek. Ieder jaar wordt er zo een tiental cursisten opgeleid tot lasser, lasprogrammeur of verspaner. Met een leerwerktraject (vier dagen werk en één dag scholing) hebben ze in twee jaar

een mbo-diploma. De drie bedrijven vissen in de vijver van schoolverlaters en zij-instromers.

Investering Het was Jonkers al langer een doorn in het oog dat het niet lukte om het structurele arbeidstekort in de metaalsector op te lossen. “Ieder voor zich vond het wiel uit.” Bij een kop koffie vond hij gehoor bij de twee andere bedrijven. Zijn idee is nu werkelijkheid. In gezamenlijkheid is er een opzet om gemotiveerde mensen binnen te halen. “Het lost niet de acute nood op, maar het is wel een investering in de toekomst.” Het is een keuze geweest om met dit initiatief niet op de jongeren te richten. “Daar lopen al veel projecten voor. We zijn zelf ook leerbedrijf. Dus is de vraag gesteld waar nieuw potentieel zit. Dan moet je het vizier wat meer openen.” De nieuwe instromers gaan rond bij alle drie de bedrijven om een periode het werk te ervaren en de sfeer te proeven. Daarna wordt er in onderling overleg bepaald wat voor zowel werknemer als werkgever de beste optie is. Het eind van het leerwerktraject is in principe het begin van een langer durend dienstverband.

Trouw De trouw van medewerkers aan hun bedrijf is in Fryslân groot. Zo gemakkelijk stappen ze niet over om te bezwijken voor een aantrekkelijke nieuwe baan. Maar het belang van binding wordt wel groter, bevestigt Jonkers. “Als bedrijf moet je ontzettend bezig zijn met je mensen.” Het gaat ook om uitdaging in het werk en om opleidingsmogelijkheden. En al lang bestaat het niet alleen uit spiegeltjes en kraaltjes in de secundaire arbeidsvoorwaarden. Voor het personeel geldt de cao grootmetaal, maar er wordt meer dan de minimumschalen betaald. “Daarmee alleen kom je er niet.” Met het ‘metaalpact’ heeft Jonkers ook nog iets anders bereikt, stelt hij tevreden vast. De bedrijven kijken bij elkaar binnen. “Al die tijd zijn we op ons eigen eiland bezig geweest. Nu werk je samen, terwijl we eerder elkaars concurrenten op de arbeidsmarkt waren. Het is mooi als je hiervoor over je eigen schaduw heen kunt stappen.” n TEKST: BERT DE JONG

ZV_81_binnenwerk.indd 11

02-10-18 10:42

FRIESE ECONOMIE

ZV_81_binnenwerk.indd 12

02-10-18 10:42

Aanjaagprojecten voor innovaties zoals 3D-printing

Metaal als Friese koploper DE METAALBEDRIJVEN ZIJN IN FRYSLÃ&#x201A;N VAN GROTE BETEKENIS. DE SECTOR STAAT AAN DE VOORAVOND VAN GROTE VERANDERINGEN, ZOALS NIEUW WERK DOOR ROBOTISERING EN INNOVATIES.

ZV_81_binnenwerk.indd 13

02-10-18 10:42

FRIESE ECONOMIE

ZV_81_binnenwerk.indd 14

02-10-18 10:42

Metaalbedrijven moeten hun beste beentje voor zetten om alle innovatieve ontwikkelingen bij te houden. Doen ze dit niet, dan raken ze in snel tempo hun voorsprong kwijt, onder andere aan bedrijven in het buitenland. En het gaat om het behoud van banen in de metaal, nu zijn er in Fryslân zo’n 9000. Het overhoop halen van productieprocessen lijkt veel metaalbedrijven een gewaagde stap. Maar ze ontkomen niet aan robotisering en digitalisering. De maakindustrie krijgt een ander aanzien met smart industry. In metaal 3D-printen is minder ver weg dan menig ondernemer denkt. Groot vraagstuk is welke ondernemers het tempo van de veranderingen kunnen bijbenen. Sommige willen het ook niet. Het zingt hun tijd wel uit. Procesinnovatie is zo de achilleshiel van de metaalindustrie, stelt koepelorganisatie Metaalunie.

Noodzaak Bij veel metaalbedrijven wordt wel de noodzaak gezien om te investeren in procesinnovatie. De aarzeling treedt op als duidelijk is dat automatisering en robotisering veel geld kosten. De grote en riskante investeringen die

nodig zijn voor modernisering van werkprocessen en productiemiddelen zijn een grote horde. Dan is schaalgrootte ineens een grote factor voor de 850 metaalbedrijven in Fryslân.

Wat kleinere bedrijven individueel niet kunnen of durven, kan in gezamenlijkheid wellicht wel. De handen zijn ineen geslagen voor een project met 3D-printen in metaal.

Handicap is dat het in Fryslân vooral kleinere bedrijven zijn met gemiddeld tien werknemers. Zij hebben moeite om fors te investeren in nieuwe ontwikkelingen. Fryslân is rijk aan metaalbedrijven met de helft van wat er in het hele Noorden beschikbaar is. Een derde hiervan betreft aan de bouw gerelateerde constructiebedrijven. Een zesde is actief in de agri- en foodsector.

“Het is belangrijk voor de uitstraling van de regio”, licht projectleider Wiebe van der Veen van het Innovatiecluster Metaal toe. Het doel van KEI is om de economie in het noordoostelijk deel van Fryslân te stimuleren, met de focus op die sectoren waar ze het sterkst in zijn. De metaalnijverheid hoort daar toe.

De Friese zorg en noodzaak worden ook elders in het land gevoeld. De branchekoepel Metaalunie heeft eerder het kabinet opgeroepen om royaler uit de hoek te komen met innovatiesubsidies. Veel metaalbedrijven schrikken terug voor de hoge en riskante investeringen. In het bijzonder de kleinere bedrijven haken dan helemaal af.

Initiatief Het Kennis- en Innovatiehuis (KEI) in Buitenpost heeft het initiatief genomen om met metaalbedrijven in de regio de krachten te bundelen om zo procesinnovatie in gang te zetten.

Slimmer “Nederland moet slimmer produceren en innovatie hoog op de agenda zetten”, luidt al langer het pleidooi van voorzitter Fried Kaanen van de Koninklijke Metaalunie. Hij bepleit een stimuleringsbeleid waarmee de mkbbedrijven in de metaalsector ondersteund kunnen worden bij complexe en risicovolle procesinnovaties. Volgens Kaanen liggen de gevaren op de loer voor de Nederlandse maakindustrie. Metaalbedrijven die niet meedoen met procesinnovatie, prijzen zich uit de markt, is zijn waarschuwing. “Met alle gevolgen voor de Nederlandse economie.”

ZV_81_binnenwerk.indd 15

02-10-18 10:42

FRIESE ECONOMIE

ZV_81_binnenwerk.indd 16

02-10-18 10:42

“Smart industry heeft een radicale invloed op productieprocessen”, stelt onderzoeker Onno Ponfoort van Bureau Berenschot. Dit onderzoeksbureau maakte in opdracht van de Koninklijke Metaalunie het rapport 'Slimmer produceren moet je stimuleren’ dat begin dit jaar is gepresenteerd aan staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken.

Perspectief Het Innovatiecluster Metaal is als economisch project een impuls voor Noordoost-Fryslân. “Het achterliggende idee is behoud van werkgelegenheid. Maar de banen van nu zijn niet meer de banen van 25 jaar geleden. We willen jongeren perspectief in de metaalsector aanbieden en ze binden voor de regio. Zie het ook als een antwoord op de krimpproblematiek”, licht Van der Veen toe. Een nieuwe innovatie als 3D-printing met metaal is inmiddels omarmd. Er ligt een prachtig perspectief voor de toekomst, reden waarom Van der Veen een rondgang langs zo’n vijftig ondernemers in de metaalsector heeft gemaakt. Zijn missie is om innovatie naar het gebied te halen. Het voorbeeld ligt om de hoek. Philips is de grote aanjager van de Innovatiecluster Drachten. Daar staat ook een 3D-metaalprinter, maar dat is tot op heden ook de enige in Fryslân. Vijf grotere metaalbedrijven zijn geïnteresseerd. “We kijken nu of we het van de grond kunnen krijgen”, blikt Van der Veen hoopvol vooruit. Het gebeurt in nauwe samenspraak met onderwijsinstellingen. “Deze worden er vanaf het begin bij betrokken.”

Robotisering Ook robotisering in de metaalsector staat hoog op de agenda van het innovatiecluster. Het is mogelijk een van de antwoorden op het huidige en naar verwachting nog vele jaren voortdurende tekort aan technisch personeel. “In de gesprekken met

ondernemers komt dit probleem bij herhaling terug”, licht Van der Veen toe. Uit onderzoek wordt duidelijk dat werkgevers zich geremd voelen bij de uitvoering van groeiplannen. Ze worden voorzichtig om een al te grote broek aan te trekken op het gevaar af dat ze opdrachten niet kunnen vervullen, doodgewoon omdat er geen vakkrachten voor handen zijn. Het KEI neemt ook hier het voortouw om samen met onderwijsinstellingen oplossingen te vinden. Ook wordt er ingezet op bij- en omscholingstrajecten.

Samenwerking Daarnaast proberen de metaalbedrijven in de regio van elkaar te leren. Er zijn bijeenkomsten om bij elkaar in de keuken te kijken. Soms zijn in eigen bedrijf processen ook gemakkelijk te optimaliseren, waardoor er minder fouten worden gemaakt of minder verspilling is. Biddle in Kootstertille heeft ervaring met procesoptimalisatie en wil de kennis en ervaring graag met anderen delen. Voor Noordoost-Fryslân liggen er extra kansen, omdat de regio officieel is aangemerkt als krimpregio. Dat biedt andere mogelijkheden om overheidssteun in te zetten voor innovatie, onderwijs en economisch stimuleringsbeleid. De metaal- en de bouwsector zijn hierin enkele hoekstenen. Verhoudingsgewijs bieden deze veel werkgelegenheid. Van de bijna 9000 Friese metaalbanen zijn er bijna 1500 in Noordoost-Fryslân te vinden. “Het gaat ons erom de jeugd voldoende perspectief te bieden, ook in hooggeschoolde banen”, zegt Van der Veen. De instroom in techniek bij vmbo en mbo in de regio stemt hem tevreden. “Het gaat om boeien en binden.” n

TEKST: BERT DE JONG

ZV_81_binnenwerk.indd 17

02-10-18 10:42

ENERGIE

Kolossaal bouwproject van 89 turbines Windpark Fryslân in IJsselmeer

Werk door wind WINDPARK FRYSLÂN LEVERT IN 2021 ZO’N 400.000 FRIESE HUISHOUDENS ELEKTRICITEIT. ZO WORDT FRYSLÂN DUURZAAM. VOOR HET ZOVER IS, LEVERT DE BOUW VAN HET WINDPARK OOK HEEL VEEL WERK OP.

ZV_81_binnenwerk.indd 18

02-10-18 10:42

ZV_81_binnenwerk.indd 19

02-10-18 10:42

ENERGIE

De bouw van Windpark Fryslân is gegund aan een samenwerkingsverband van bouwer Van Oord en windmolenproducent Siemens Gamesa Renewable Energy. Van Oord is verantwoordelijk voor het ontwerp, fabricage en de installatie van de fundaties en de kabels van het windpark. Siemens Gamesa bouwt de windturbines, die elk een productiecapaciteit hebben van 4,3 megaWatt.

Werkeiland

Anne de Groot - Projectdirecteur

aar liefst 89 majestueuze windturbines komen in het IJsselmeer te staan. Ze zullen van ver te zien zijn, de tiphoogte is 174 meter. Onder de Afsluitdijk bij Breezanddijk zullen de grote rotorbladen met een diameter van 130 meter dag en nacht malen om zo het grootste deel van de Friezen van duurzame stroom te voorzien. De voorbereidingen zijn in volle gang. Na het tekenen van de definitieve contracten dit najaar wordt het halverwege de Afsluitdijk bij Breezanddijk een mierennest. Twee jaar lang is het IJsselmeer het decor van een kolossaal bouwproject, waar honderden mensen werk aan hebben.

Van Oord kiest voor het maken van een werkeiland in het IJsselmeer onder de Afsluitdijk. Dit eiland van twee hectare groot wordt benut als uitvalsbasis en mogelijk ook om onderdelen van de windturbines te assembleren. De molens worden grotendeels in Denemarken gefabriceerd en komen daarna in onderdelen naar het IJsselmeer, klein genoeg om de sluizen te passeren. Het werkeiland biedt de bouwers ook armslag voor het grote materieel dat moet worden ingezet. Er zijn heel wat werken kraanschepen nodig. Het begint al bij het maken van de zware fundaties die nodig zijn voor de kolossen die straks weer en wind moeten trotseren. Het werkeiland is overigens van blijvende waarde als natuureiland, als het onderdeel wordt van het 25 hectare grote natuurgebied, bestemd als rust- en broedgebied voor vogels. De turbines zullen daarin het baken zijn.

500 miljoen euro De opdracht voor het bouwen van Windpark Fryslân heeft een waarde van meer dan 500 miljoen euro. Voor

Van Oord, dat ook betrokken is bij het consortium dat de komende jaren bouwt aan de Nieuwe Afsluitdijk is het een grote opsteker met meer dan 2 miljoen manuren werk. Het in 2018 150 jaar oude Rotterdamse bouwconcern noteerde in 2017 een jaaromzet van 1,5 miljard euro. Lang niet al het werk voert Van Oord zelf uit. De zware stalen funderingspalen met een diameter van 5 meter en enkele tientallen meters lengte worden bijvoorbeeld door een onderaannemer geproduceerd. Stuk voor stuk worden ze aangevoerd en vanaf mammoetpontons geplaatst. En zo helpen heel veel andere bedrijven; de een levert betonnen heipalen, een ander assisteert met materieel.

Regionale werk Er zullen ook veel regionale partijen profiteren. “Er is een groot uitwaaierend effect”, licht projectdirecteur Anne de Groot toe. De joint venture heeft nadrukkelijk toegezegd te zullen samenwerken met lokale partners om de Friese economie te stimuleren. Een flink deel van het werk aan het Windpark Fryslân krijgt zo toch een Fries tintje. Er komen enkele Bedrijvendagen, juist om bedrijven uit de IJsselmeerregio in contact te brengen met het grote windproject. Zo kunnen verschillende partijen beoordelen hoe er een regionale bijdrage kan worden geleverd. Het varieert van grondverzet tot scheepsvervoer. Bovendien is er behoefte aan logiesverblijf en maaltijdvoorzieningen voor de honderden mensen die voor de bouw aan de slag zijn.

ZV_81_binnenwerk.indd 20

02-10-18 10:42

Pioniers De pioniers zijn al bezig met een grootschalige kantooraccommodatie bij Breezanddijk. Vandaaruit wordt het bouwproject voorbereid en begeleid. Totdat Windpark Fryslân in de zomer van 2021 helemaal klaar is, zijn daar tientallen mensen bezig alles in goede banen te leiden. Al in 2019 gaan de kabelleggers aan de slag om het windpark te verbinden met het hoogspanningsnet van TenneT. De opdracht hiervoor is gegund aan Visser & Smit Hanab uit Papendrecht, het is een klus van 30 miljoen euro met in totaal voor de komende jaren 130.500 manuren werk. Omgerekend naar een jaar zouden zo’n 500 mensen er een dagtaak aan hebben. De stroom van de 89 windturbines komt aan land bij een transformatorstation bij Breezanddijk. Daarna maken zware kabels in de dijk en langs de snelweg A7 over een afstand van 25 kilometer de verbinding met het station Bolsward, waar in 2020 de aansluiting plaatsvindt met het Friese hoogspanningsnet van TenneT. Zo gauw de eerste turbines op hun plaats staan, kan de stroom het net op.

Tien jaar Tien jaar heeft projectdirecteur Anne de Groot aan het grootschalige plan gewerkt. Het helpt de provincie Fryslân om de duurzaamheidsdoelstellingen te halen. Met zijn adviesbureau Ventolines heeft De Groot al heel wat ervaring met de bouw van windparken opgedaan. Het project heeft lang in de pijplijn gezeten, omdat de

uitkomst van bezwaarprocedures moest worden afgewacht. Natuur- en milieuorganisaties vrezen negatieve effecten van het windpark in het beschermde IJsselmeer. Nu is de weg vrij, met daarbij de provincie Fryslân als een belangrijke financier. Deze steekt 127 miljoen euro in het project. Ook de Friezen zelf kunnen nog participeren. De Groot is opgelucht. “We kunnen aan de slag. Het is nu een gekkenhuis, we zij van alles aan het regelen.” Hij vergelijkt het met het eerdere project met windturbines langs de dijk van de Noordoostpolder. Van Oord en Siemens Gamesa zijn ook de uitvoerders van deze klus geweest. In een jaar tijd is er voor de bouw van 48 molens in het IJsselmeer 31.000 ton aan materiaal geïnstalleerd met 65 schepen en pontons in bijna 1 miljoen manuren. De hele IJsselmeerregio krijgt wel iets mee van de bouw, licht De Groot toe. Hij weet hoe het ging met de turbines voor het project Westermeerwind waar de torens zijn geassembleerd in de Amsterdamse haven en daarna rechtopstaand met speciale transportpontons over het IJsselmeer zijn vervoerd. De losse rotorbladen zijn bij Medemblik tot een ster gemaakt en daarna over het IJsselmeer naar de plaats van bestemming gevaren.

voor enkele tientallen mensen”, zegt De Groot. Siemens heeft eerder vanwege de gunstige ligging voor Lemmer gekozen als thuisbasis voor het onderhoud aan windpark Westermeerwind en de windparken op land. Er werken in Lemmer ruim twintig mensen aan onderhoud en inspectie. Met een onderhoudsschip is het team in Lemmer altijd paraat, want de molens mogen amper stilstaan. “Als de turbines 99 procent van de tijd draaien, dan doe je het heel erg goed.” Er volgt ook afgeleide werkgelegenheid, is de overtuiging van De Groot. “De bouw van Windpark Fryslân is al een attractie op zich met al het grote materieel dat dan op het water is. Je zag het ook bij het project Noordoostpolder. Urk profiteerde van de stroom belangstellenden en ook het bezoekerscentrum 11Beaufort in Nagele trekt nog steeds mensen uit alle werelddelen.” Windpark Fryslân is zo een uitgelezen kans voor het in het voorjaar van 2018 geopende informatiecomplex Wadden Center bij Kornwerderzand: weer een bezienswaardigheid erbij. Het eerste halfjaar trok deze al 100.000 bezoekers. n TEKST: BERT DE JONG

Onderhoud Ook als alle turbines van Windpark Fryslân draaien, blijft er werk. Siemens Gamesa heeft getekend voor het langdurig onderhoud. “Het betekent structurele werkgelegenheid

ZV_81_binnenwerk.indd 21

02-10-18 10:42

ONDERNEMER IN HET NIEUWS

Spanninga Metaal in Joure viert eeuwfeest

Lichttechnologie voor fietsen DE MEESTE FIETSEN HEBBEN HET LICHT UIT JOURE. SPANNINGA METAAL LEVERT AAN FIETSFABRIKANTEN VERLICHTING EN ACCESSOIRES. DIT JAAR KIJKT HET BEDRIJF TERUG OP EEN VERLEDEN VAN HONDERD JAAR. EN VOORUIT MET INNOVATIEVE LEDS EN LASERSTRALEN.

iljoenen fietslichten hebben een stempel uit Joure. Bijna geen fiets of er zit wel een onderdeel van Spanninga Metaal in verwerkt. Het bedrijf is een grote toeleverancier voor de fietsenindustrie in vooral Europa. Subtiel wordt het logo van Spanninga in de producten verwerkt. De anonimiteit en bescheidenheid is afgeschud. De veiligheid van de fietsers is Spanninga Metaal in Joure al een eeuw een zorg. Was het vroeger een eenvoudig lampje, nu is het pure

lichttechnologie op de fiets. Met leds blijkt er van alles op de fiets mogelijk om gezien te worden. Het is tegenwoordig hightech verlichting met led- en lasertechnologie. Op ingenieuze wijze worden er in Joure lichtoplossingen bedacht om het fietsen veilig te maken. Kleine laserstralen naast de fiets waarschuwen andere weggebruikers. Met speciale led-lichtbundels is er voor de fietser zelf veel meer zicht op de donkere wegen zonder andere weggebruikers te verblinden.

Soms zijn de lampjes op ingenieuze wijze verwerkt in het frame van de fiets. De innovatie-afdeling in Joure breekt zich samen met de grote fietsfabrikanten als Batavus, Sparta, Koga, Gazelle, Giant, Trek en Stella het hoofd om de verlichting op een heel subtiele wijze in het ontwerp van de fiets in te passen. Vanzelfsprekend met de nieuwste technologie, want die verandert in een razend tempo.

Expertise Bij Spanninga Metaal verstaan ze de kunst van zien en gezien worden.

ZV_81_binnenwerk.indd 22

02-10-18 10:42

Het is veel meer dan de ‘efterljochtsjefabryk’. In Joure hebben ze de expertise en de vindingrijkheid om steeds weer nieuwe zaken te bedenken. Zo is het bedrijf, dat met trots het koninklijk predicaat hofleverancier draagt, een toonaangevende speler in de fietsbranche.

veiligheid van fietsen. “Alles mei. Dêrmei is de fytser in hiel kwetsbere ferkearsdielnimmer.” Hij neemt een voorbeeld aan Duitsland waar alleen beproefde en goedgekeurde producten mogen worden gebruikt. Omdat Spanninga Metaal veel internationaal levert, neemt deze de Duitse normen als uitgangspunt.

Spanninga Metaal moet het hebben van de nieuwste technische vondsten die in Joure worden uitgedacht. Directeur/eigenaar Feike Spanninga kijkt vooral vooruit in het besef dat de ontwikkelingen snel gaan. “At je net fernije, dan bliuwe je stilstean. Dan gean je dus efterút." In het jubileumjaar wordt er desondanks speels teruggegrepen op het verleden. Met retro-modellen in gelimiteerde volumes voor liefhebbers die hun hart willen ophalen

Nederland moet als fietsland ook nadenken over de infrastructuur, waarschuwt Spanninga. Hij doelt niet op de honderden kilometers fietspaden die er al liggen, maar over de inpassing in de stedelijke wegenstructuur. Als de auto’s uit de steden worden geweerd, zal de fiets meer dan ooit het alternatief zijn. Een nieuw toekomstmodel dat aandacht vraagt voor de verkeersveiligheid. “Hoe losse wy dat probleem op?”

Veiligheid

Productie

Tot in de kleinste details wordt er nagedacht over iets simpels als een fietslamp. Het gaat om vormgeving en innovatie, maar vooral om veiligheid. Juist dat laatste staat bij Spanninga hoog in het vaandel. Het is niet voor niets dat de viering van het honderdjarig bestaan dit jaar juist in het teken van veiligheid is gesteld.

Het grootste part van de productie zit bij de dochterbedrijven in China en in Frankrijk. In de fabriek van Jos Cibie in het Franse Nantua werken 30 mensen aan vooral productie van achterlichtjes en koplampen voor de Franse markt. Uit de fabriek in het Chinese Foshan (Shunde-district), met 150 werknemers, komen de grote stromen, van koplampen met lichtsensoren tot led-lichtlijnen voor e-bikes. Bij het bedrijf in Joure werken er 22.

De stad Amsterdam is ’s lands beste voorbeeld van een wirwar aan verkeersstromen waar iedere dag duizenden fietsers doorheen kruisen. Juist daar is het zaak om goed te zien en gezien te worden, zeker nu er steeds meer fietsers gebruik maken van de snellere elektrische fietsen. Er is een opvallende stijging in het aantal ongelukken met e-bikes. Opvallend vindt Spanninga dat er juist in het eigen fietsland bij uitstek amper wetten en regels meer gelden voor de

Met de overname van Hella Bike Europe in 2005 en de oprichting van dochteronderneming SBC in het Chinese Shunde heeft Spanninga de positie verder verstevigd. “Wy krigen dêr de kâns om de fabryk oer te nimmen. Dy is no tsien kear sa grut as doe’t wy begûnen." Ook Philips deed de niche van fietsverlichting in 2015 graag over aan Spanninga. Na sluiting van de Chinese fabriek kocht

Spanninga de techniek en de matrijzen. “Dêr bouwe wy no wer fierder mei.” Spanninga Metaal is uitgegroeid tot een wereldspeler met een omzet van meer dan 20 miljoen euro. Het is heel wat anders dan toen Hotso Spanninga in 1918 begon met zijn bedrijf. De crisisjaren brachten hem op andere keuzes dan goudsmid te worden. Hij was eerder enkele jaren in Amerika geweest, had New York verkend en had als goud- en zilversmid en diamantzetter gewerkt bij Tiffanny’s op Broadway.

In 1932 richtte hij zich definitief op fietsverlichting. Hij profiteerde van de opkomst van de Friese fietsindustrie (Batavus, Phoenix). Helemaal, toen het achterlicht voor een fiets in 1938 verplicht werd. Lang waren het onderdelen. Nu is het fietsverlichting met fascinatie, van een O-Guard achterlicht tot een Thor fietslamp voor een nachtrit door het donkere bos. Fietsen is ook avontuur, een beleving geworden. De ‘denktank’ van het bedrijf zit in Joure, als vanouds. “Elke kear wat nijs besykje. It sit yn de genen fan it bedriuw”, zegt Spanninga. n TEKST: BERT DE JONG

ZV_81_binnenwerk.indd 23

02-10-18 10:43

ONDERNEMING IN HET NIEUWS

Van der Heide na 100 jaar van Kollum naar Drachten

Expertise in bliksem en stroom VAN DE TIENDUIZENDEN BLIKSEMSTRALEN PER JAAR WORDEN ER DOOR VAN DER HEIDE IN DRACHTEN ALTIJD EEN PAAR GEVANGEN. DE 220 MEDEWERKERS HOUDEN VAN SPANNING. DAAROM ZIJN ZE IEDERE DAG OP PAD VOOR INSPECTIES, ADVIEZEN EN MONTAGE.

ls waker over het onweer is Van der Heide groot geworden. In een eeuw tijd is het bedrijf verder gegroeid: nu is het een groot elektrotechnisch expertisebedrijf. Het cadeau in het jubileumjaar is een nieuw hoofdkantoor in Drachten met een opleidings- en trainingscentrum. Er is lang geaarzeld, maar in 2017 is toch de knoop doorgehakt. “Het is de basis voor de komende honderd jaar”, zegt directeur Tanja Lendzion. De wortels liggen in Kollum, waar het bedrijf begon. Fietsenmaker Pieter Nicolai heeft er in 1918 de kiem gelegd voor het expertisebedrijf bij onweer. “Als bedrijf zijn we ontzettend dankbaar voor honderd jaar Kollum”, beklemtoont Lendzion. “We moeten naar onze toekomst kijken. Een nieuw onderkomen was nodig. Maar we blijven een Fries bedrijf.”

Het bliksembeveiligingsbedrijf is de hoofdmoot, maar in de loop van de tijd zijn er andere activiteiten in de elektrotechnische sfeer bijgekomen, zoals inspecties en opleidingen. Van ziekenhuizen tot boorplatforms, de medewerkers van Van der Heide komen er. Door strengere wetten en regels is er voor Van der Heide werk aan de winkel. “Het is een grote groeimarkt”, stelt commercieel directeur Martin Azier vast. “We zien kansen en die pakken we.”

Groeiambities In Drachten wil Van der Heide de groeiambities voor de volgende eeuw waar kunnen maken. Een nieuw opleidingscentrum voor veilig werken met hoog- en laagspanning gaf het laatste zetje in de overwegingen tot verhuizing. Voor Van der Heide is de centrale plek aan de snelweg A7 in het

Noorden belangrijk. “Zichtbaarheid en bereikbaarheid”, beklemtoont Azier. Een groot deel van de benedenverdieping van het nieuwe bedrijfspand is ingericht voor het theorie- en praktijkcentrum, het eerste in zijn soort in Noord-Nederland. Het biedt een scala aan gecertificeerde opleidingen aan professionals die elektrische installaties beheren en onderhouden. Verschillende kamers met transformatoren en schakelkasten zijn een uitnodiging om nieuwe kennis in de praktijk te toetsen. In andere ruimtes is plaats voor meerdaagse theoriebijeenkomsten. Zo wordt de kennis van elektrotechnici en installateurs bijgespijkerd. Azier constateert dat het allemaal strenger wordt: “Er zijn certificaten nodig. Bovendien is de aantoonbaarheid belangrijk.”

ZV_81_binnenwerk.indd 24

02-10-18 10:43

Marktleider Zowel op het gebied van bliksembeveiliging als van opleidingen is het bedrijf marktleider. De 220 werknemers van Van der Heide zijn in het hele land actief, de een als installateur van bliksemleidingen, de ander als inspecteur van installaties. In Drachten werken 80 mensen op het hoofdkantoor. Vanuit vestigingen in Amsterdam, Hoogvliet, Enter, Roermond en Leerdam wordt de rest van het land bediend. In Gorinchem staat net als in Drachten ook een opleidingscentrum. Sinds de overname in 2008 is het bedrijf onderdeel van de Antea-groep (voorheen het Heerenveense ingenieursbureau Oranjewoud) van de zakenman Gerard Sanderink. “We hebben een zo specifieke markt dat we als zelfstandig label binnen Antea Group opereren”, zegt Azier. Antea Group is wereldwijd goed voor een omzet van 404 miljoen euro, blijkt uit het jaarverslag. Daarvan komt de helft uit Nederland. Van der Heide draagt 24 miljoen euro bij.

Kennis De grote bekendheid ontleent Van der Heide van oudsher aan bliksembeveiliging. Duizenden boerderijen en andere hoge gebouwen op het kale platteland kregen bliksemafleiders om ze te beschermen. Het principe is inmiddels beproefd, maar over bliksem is de kennis ook weer beperkt. “Want waarom slaat bliksem lang niet altijd

op het hoogste punt in?”, werpt Azier een van de vragen op. Samen met de Rijksuniversiteit Groningen is de zoektocht naar het antwoord begonnen. Het gaat nog verder. Ook wordt er gewerkt aan een fijnmaziger onweerdetectiesysteem. “Zodat je nauwkeurig, tot op zo’n 100 meter, kunt aangeven waar bliksem is ingeslagen, waar onweer zich ontwikkelt en tijdig actie kunt ondernemen”, licht Azier toe. Het is bijvoorbeeld van belang bij festivals als Pinkpop en de Zwarte Cross, waar Van der Heide nu al waakt. Een ander belangrijk onderdeel is kathodische bescherming, waar het bedrijf ook marktleider is. Dertig mannen van Van der Heide reizen desnoods de hele wereld over om oliepijpleidingen of damwanden te beschermen tegen corrosie. Door metalen objecten kathodisch te maken is roestvorming te stoppen. Onder andere de petrochemische industrie maakt veel gebruik van deze techniek. “Roest is de grootste vijand. Zo kun je de levensduur van dure objecten als bruggen verlengen. We zijn hier een kwart eeuw geleden mee begonnen en verwachten hier nog veel groei te bereiken.”

Jongeren “Het is een wereld vol spanning”, zegt Azier lachend. Dat moet het naar zijn idee ook zijn voor jongeren. “Het is fascinerend wat er tegenwoordig met elektrotechniek wordt gedaan.

Dat is geen kwestie meer van alleen kabels trekken.“ Het plan is om virtual reality binnen te halen. Zo is de praktijk te ontdekken bij het opleidingscentrum. Het bedrijf wil de jeugd al in een vroeg stadium interesseren voor techniek, want er zijn banen te vergeven. De verhuizing naar Drachten maakt het mogelijk om korte lijnen te hebben met de opleidingen voor beroepsonderwijs. Er zijn volop stageplekken beschikbaar, maar Azier wil de klassen naar zijn bedrijf halen om ze al veel eerder te laten kennismaken met de wereld achter donder en bliksem. “We hebben een gezamenlijke uitdaging.” n

TEKST: BERT DE JONG

ZV_81_binnenwerk.indd 25

02-10-18 10:43

PRODUCTVISIE

De Fetch My Keys sleutelvinder

heeft nog tien minuten voor uw afspraak begint en wilt snel vertrekken. Helaas is het weer zover: u bent uw (auto)sleutels kwijt! Dankzij de Fetch My Keys zult u soortgelijke situaties in de toekomst niet meer meemaken. Fluit en de Fetch My Keys geeft licht en maakt geluid. Nooit meer zoeken naar die sleutels! n www.fonq.nl

ThumbsUp! Wallet Ninja

nel even dat schroefje aandraaien, dat blikje openen of een gezonde sinaasappel pellen voor wat vitamines? Stop de ThumbsUp! Wallet Ninja in uw portemonnee en alle voorgenoemde zaken zijn binnen no-time geregeld. De ThumbsUp! Wallet Ninja beschikt over drie schroevendraaiers, zes moersleutels, een flesopener, een blikopener, een briefopener, een stanleymesje, een telefoonstandaard en een dunschiller. De Wallet Ninja komt dus dagelijks van pas! n www.fonq.nl

Wijnvlek Remover

en borrel onder werktijd is misschien niet zoâ&#x20AC;&#x2122;n goed idee, maar een drankje op de vrijdagmiddag als afsluiter van de week kan geen kwaad. Bent u iemand die zo nu en dan een rood wijntje drinkt? Dan kent u vast het probleem van de onuitwisbare wijnvlekken op uw witte blouse. Dankzij de Wijnvlek Remover hoeft u vrijwel nooit meer een kledingstuk met wijnvlekken weg te gooien. Schud de fles, spray, laat de Remover vijf minuten inwerken en was het kledingstuk in de wasmachine. De vlekken zullen dan als sneeuw voor de zon verdwijnen. n www.megagadgets.nl

ZV_81_binnenwerk.indd 26

02-10-18 10:43

Hyper Pearl Mini Powerbank

en spiegeltje, een powerbank, een notitieblok, een laptop en dat flesje water: we slepen veel spullen mee in onze tassen. De compacte Hyper Pearl Mini Powerbank zorgt ervoor dat u weer een object uit uw tas kan halen. U kunt de Hyper Pearl namelijk niet alleen gebruiken als Powerbank, maar ook als spiegeltje. Met één normale spiegel, een vergrotende spiegel en dankzij de LED-ring verlichting is deze versie wellicht nog wel luxer dan het spiegeltje dat u eerder uit uw tas toverde. n www.gadgethouse.nl

Henry microvezel beeldschermdoek

eel veel mensen zijn gek op hem: Henry de stofzuiger. Deze favoriete stofzuiger heeft er sinds enige tijd een poetshulpje bij. Het kleine broertje van Henry is ook roodgekleurd en tovert net als zijn broer het typerende lachje op zijn gezicht. De werkzaamheden van Henry 2.0 zijn echter wel iets anders. De kleine maakt namelijk liever beeldschermen schoon. De afdrukken van de vingers op de schermen van onze smartphones, laptops en tablets zijn dankzij de Henry microvezel beeldschermdoek zo weggepoetst! n www.radbag.nl

60 Seconds Salade Cutter

ankzij de 60 Seconds Salade Cutter is het maken van een gezonde lunchsalade een peulenschil. Voeg de ingrediënten toe aan de keukengadget en snij eenvoudig met een mes alle ingrediënten in kleinere stukken. Open de Salade Cutter vervolgens en leeg deze boven een lunchbakje. Eet smakelijk! n www.grandado.com

ZV_81_binnenwerk.indd 27

02-10-18 10:43

AUTONIEUWS

Kia Ceed

ierbij stellen wij graag de derde generatie van de Kia Ceed aan u voor. Als u plaats neemt in de auto, voorzien van de standaarduitrusting ComfortLine, kunt u onder andere airco, cruisecontrole, elektrisch bedienbare ruiten voor en achter, High Beam Assist, Driver Attention Warning en Forward Collision Warning verwachten. Met de 120 pk sterke 1.0 T-DGI onder de motorkap is dit een prima auto! Wilt u toch iets meer pit? Dan kunt u kiezen voor de DynamicLine uitvoering. In de neus van die Ceed ligt een 1.4 T-DGI blok die 140 pk sterk is. De DynamicLine is bovendien iets luxer met een infotainmentsysteem met navigatie en 8-inch touchscreen, DAB+, Apple Carplay en

Android Auto. Daarnaast behoren nog 16-inch lichtmetalen wielen, parkeersensoren achter, een achteruitrijcamera en een automatische airco tot deze uitvoering. Als u nu 22.595 overmaakt naar Kia, krijgt u de sleutels van de Kia Ceed ComfortLine overhandigt. Maakt u zoâ&#x20AC;&#x2122;n 3000 euro meer over? Dan staat de Kia Ceed DynamicLine binnenkort op u te wachten! n

ZV_81_binnenwerk.indd 28

02-10-18 10:43

Audi Q3

et is zover: na zeven mooie jaren mag de eerste generatie Q3 met pensioen. De tweede generatie staat al te trappelen om het SUV-avontuur op MQB-basis voort te zetten en is vanaf november 2018 te vinden bij de dealers (prijzen nog onbekend). Uiteraard is de nieuwe Q3 nog steeds compleet herkenbaar als Q3. Maar, eerlijk is eerlijk, er is op het gebied van design toch wel iets meer veranderd dan u, met Audi’s behoudendheid in gedachten, zou verwachten. Ze worden de led-koplampen voorzien van een ‘hoekje’, is de grill iets meer uitgesproken en wordt de auto iets stoerder door de welbekende lijnen

boven de wielkasten. Wellicht een klein detail, maar de zijspiegels zitten voortaan op de portieren in plaats van dat ze tegen de A-stijl zijn aangedrukt. Technische snufjes mogen bovendien niet ontbreken in deze nieuwe versie van de Q3. De auto beschikt standaard over Audi’s 10,25 inch grote Virtual Cockpit. Optioneel kan Audi de Q3 ook voorzien van een uitgebreid MMI-systeem met een 12,3 inch groot touchscreen. Kiest u voor een iets hoger gepositioneerd model? Dan kunt u ook nog kiezen voor een tweede touchscreen voor onder andere de klimaatregeling. n

ZV_81_binnenwerk.indd 29

02-10-18 10:43

COLUMN GEERT SCHAAIJ

Europese Centrale Bank zet volgend jaar de geldpers uit NA JAREN VAN EXTRA EURO’S DRUKKEN KOMT ER BEGIN 2019 EEN EINDE AAN HET EXPANSIEVE MONETAIRE BELEID VAN DE EUROPESE CENTRALE BANK (ECB). VOOR ONS EEN HISTORISCHE MOMENT EN EEN MOOIE GELEGENHEID OM DE ECB EN HET BELEID VAN DE BANK EENS NADER ONDER DE LOEP TE NEMEN.

Afgelopen juni kondigde de ECB voor de tweede keer dit jaar een halvering aan in zijn opkoopprogramma, van € 30 naar € 15 miljard, ingaande per september. Begin dit jaar werd het programma al teruggeschroefd van € 60 naar € 30 miljard. In navolging van het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Fed, zet de ECB eind dit jaar het beleid van kwantitatieve verruiming – dat in financieel vakjargon vaak met QE wordt afgekort, wat weer is afgeleid van de Engelse benaming ‘Quantative Easing’ – ook volledig stop. Maar wat is QE precies en hoe is het in zijn werk gegaan?

rentetarieven en konden bedrijven en particulieren steeds goedkoper lenen. De ECB wilde daarmee investeringen en consumptie aanjagen met als uiteindelijk doel de Europese economie, die na de crisis maar niet wilde herstellen, extra te stimuleren. Tevens was het de bedoeling om het inflatieniveau weer op te krikken richting de 2%, het niveau dat de ECB als het meest gunstig ziet voor stabiele, economische groei. De gedachtegang is dat te hóge inflatie leidt tot prijsstijgingen, waardoor mensen steeds minder gaan sparen, en dat consumenten bij te láge inflatie als gevolg van verwachte prijsdalingen hun aankopen telkens uitstellen, wat weer als gevolg heeft dat de bestedingen dan te veel dalen. Uit cijfers die eind augustus 2018 werden gepresenteerd blijkt echter het tegendeel: mensen sparen meer dan ooit tevoren en het spaartegoed op de banken is nog nooit zo groot geweest. Sparen is beleggen in geld en op het symposium op 7 december 2018 in de RAI Amsterdam zetten we uiteen dat dit wel eens de meest riskante belegging ooit zou kunnen zijn. Omdat een aantal renteverlagingen eerder niet tot het gewenste effect heeft geleid, zag de ECB kwantitatieve versoepeling als laatste redmiddel om de economischebedrijvigheid en de inflatie in Europa aan te sporen. Is de ECB, zo tegen het einde van de rit, geslaagd in die opzet?

QE uitgelegd Centrale banken zijn verantwoordelijk voor de hoeveelheid geld in omloop. In de EU is het dus de ECB die de euro’s drukt en uitgeeft. Dat kan in principe onbeperkt. Geld is een ‘I owe you’, een schuld van de uitgever aan de houder van het geld. Op de balans van de ECB staan de uitgegeven euro’s dus aan de passivakant. De opgekochte obligaties komen als bezitting aan de activazijde op de balans. Nadat de ECB midden 2014 de depositorente al tot onder nul had verlaagd, werd begin 2015 QE in het leven geroepen. Sindsdien heeft de ECB maandelijks voor miljarden euro's aan leningen van financiële instellingen ingeslagen. Aanvankelijk bevatten de opgekochte leningen alleen staatsobligaties, maar toen in maart 2016 de limiet van het opkoopprogramma tijdelijk werd verhoogd (naar € 80 mrd.) werd tevens besloten om vanaf dat moment ook bedrijfsobligaties te kopen.

De resultaten Als we kijken naar recente, Europese cijfers lijkt de inflatie in de beoogde richting te gaan. Afgelopen juni bereikte het prijspeil in Europa namelijk het hoogste niveau van de afgelopen anderhalf jaar. Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die stijging grotendeels was te danken aan de opgelopen olieprijs. De kerninflatie, waarin (onder meer) de energieprijzen niet zijn opgenomen, kwam slechts uit op 1%. Die zorgt ervoor dat we meer gaan betalen voor het mandje boodschappen dat het CBS gebruikt om de inflatie

Geld pompen in de economie Inmiddels is de magische grens van in totaal € 2.500 miljard aan opgekochte obligaties al gepasseerd. Door die kunstmatig gecreëerde vraag stegen in de afgelopen jaren de obligatiekoersen en werd een astronomische hoeveelheid extra geld in het bankstelsel gepompt. Door de inverse relatie tussen obligatiekoersen en –rentes, daalden de 30

ZV_81_binnenwerk.indd 30

02-10-18 10:43

te berekenen. Maar hoe betrouwbaar zijn die inflatiecijfers eigenlijk? Het antwoord dat ik in mijn boek geeft op deze fundamenteel belangrijke vraag, zal ik op het symposium op 7 december nader toelichten. Het is wel zo dat veel analisten verwachten dat ook dit ‘geschoonde’ inflatiecijfer nu zal gaan op-lopen. Duidelijk is dat de ECB daar in elk geval vurig op hoopt.

De ECB is gezamenlijk eigendom van de nationale centrale banken van de 19 EU-landen die op de euro zijn overgegaan. Formeel geniet de ECB bij het uitvoeren van zijn taken volledige onafhankelijkheid van zowel de nationale regeringen als van de Europese instellingen. In veel landen zijn de centrale banken echter geheel of grotendeels in handen van de overheid. Zo is de Nederlandse Staat sinds 1948 enig aandeelhouder van De Nederlandsche Bank. Informeel is het dus eigenlijk zo dat de landelijke regeringen tezamen de ultieme controleurs zijn van het beleid van de ECB en daarmee uiteindelijk ook verantwoordelijk zijn voor dat beleid.

In het aanzwengelen van de Europese economie lijkt de ECB redelijk succesvol, want de afgelopen jaren worden gekenmerkt door hoge groeicijfers in Europa, hoewel die sinds het begin van dit jaar wel wat afvlakken. Ook nam gaandeweg het vertrouwen toe, getuige de positieve indicatoren van zowel ondernemers- als consumentenvertrouwen. Dat ook die cijfers niet meer op de hoge niveaus staan van 2017 heeft volgens insiders vooral te maken met de handelsoorlog die dit jaar is losgebarsten.

In tegenstelling tot de ECB is de Federal Reserve Bank in de Verenigde Staten, ondanks het misleidende ‘federale’ in de naam, volledig in private handen. Hoewel de uitstaande aandelen in het bezit zijn van deelnemende banken kiest de president van de Verenigde Staten voor een termijn van vier jaar een voorzitter. Die voorzitter rapporteert gedurende zijn of haar ambtstermijn aan het Congres en staat altijd in nauw contact met de president en de minster van Financiën. De huidige voorzitter van de Fed is Jerome Powell die eerder dit jaar door Trump werd benoemd als opvolger van Janet Yellen.

Verdeelde meningen Critici van de monetaire verruimingspolitiek vragen zich af of de ECB niet alleen maar een zeepbel op de beurs heeft gecreëerd. Hun gedachtegang is dat door de kunstmatig gecreëerde lage rente, jarenlang met goedkoop, geleend geld aandelen zijn gekocht. Die schulden moeten ooit weer worden terugbetaald, maar hoe? Europese aandelenindices hebben het de afgelopen jaren inderdaad uitzonderlijk goed gedaan, maar voorstanders van het ECB-beleid wijzen tegelijkertijd ook op de stijging in investeringen en de toename in consumptieve bestedingen. Volgens hen is het door QE gecreëerde geld dus niet alleen en rechtstreeks in de beurzen gestoken, maar ook geïnvesteerd (door bedrijven) en uitgegeven (door consumenten).

In Azië is de centrale bank van Japan, de Bank of Japan (BOJ), gedeeltelijk in particulier eigendom, zodat het aandeel ook onderhands (‘over the counter’) kan worden verhandeld. Het zal niemand verbazen dat in China – waar ondanks de hervormingen nog altijd sprake is van een zeer staatsgeleide economie – de ‘People’s Bank of China’ volledig in staatshanden is.

De toekomst Tot slot nog even terug naar de ECB. Met het stopzetten van het opkoopprogramma komt er in 2019 dus een einde aan een tijdperk van ‘goedkoop geld.’ Ondanks de marktconsensus dat de rente daardoor op termijn weer zal gaan oplopen, tempert ECB-voorzitter Draghi te hooggestemde verwachtingen. Een eerste renteverhoging zal op zijn vroegst pas in de tweede helft van volgende jaar worden doorgevoerd, wat veel heeft te maken met de nog altijd lage kerninflatie. Tot die tijd blijft de rente dus laag, waardoor bijvoorbeeld ook de hypotheekrentes voorlopig op lage niveaus blijven staan. Dit is muziek in de oren van toekomstige huizenkopers, al heeft de markt dat al aardig ‘ingeprijsd’. QE heeft er namelijk tevens toe geleid dat de huizenprijzen in diverse regio’s alweer boven het niveau van vóór de crisis liggen. Mensen lenen vaak geld voor een huis, maar als u ervoor hebt gespaard, kunt u nog wel even doorsparen, want dit is wat er met geld gaat gebeuren. Uw bankstel, uw tuinman, uw dokter en tandarts, de fiets, de trein, de auto, de brandstof, de belasting en de bakker, alles zal duurder worden. En dat is waarom beleggers beleggen, met alle kansen, maar ook gevaren, die zich aandienen.

De verandering in monetair beleid heeft beleggen er niet gemakkelijker op gemaakt, waar in de huidige omstandigheden bovendien al genoeg onzekerheid schuilt. Een nieuwe tweet van President Donald Trump, een actie van een potentaat, het verlies van vertrouwen in een land of een prijsverandering van een grondstof, kunnen ervoor zorgen dat de kaarten heel anders geschud komen te liggen. Het nemen van die beslissingen is niet makkelijk. Beleggen komt meer dan ooit aan op voortschrijdend inzicht. De emoties die met de grilligheid van de beurs kunnen opspelen, moeten zoveel mogelijk onder controle worden gehouden. Beleggen in de financiële markten is immers de enige mogelijkheid om vermogen te behouden; geld wegzetten op een bankrekening is zinloos. Sterker nog, met spaarrentevoeten vér onder het inflatieniveau, vermindert de waarde van uw geld continue. De logica schrijft voor dat aandelenkoersen een afspiegeling zijn van toekomstige bedrijfsresultaten. Dat de prijzen van aandelen zijn gestegen, heeft mede te maken met het vertrouwen van de markt in bedrijven die in de toekomst de vruchten zullen plukken van hun investeringen en de gestegen omzetten. Daarbij hebben de hogere aandelenkoersen beleggers geen windeieren gelegd. De gemaakte vermogenswinsten kunnen op hun beurt weer extra consumptie aanwakkeren en daarmee de economische groei verder ondersteunen. Daar liggen de kansen, daar gaan we de parels zoeken.

Dit jaar is het een decennium geleden dat de financiële crisis losbarstte. Ondanks dat Lehman Brothers ten onder ging, werden vele banken toen gered door de overheid. Zou dat nu weer het geval zijn? Ik betwijfelt dit. Ik zal op 7 december uit de doeken doen waarom de financiële wetten sinds 2008 zó zijn aangepast, dat bij een volgende crisis de rekening (wel) volledig aan de belegger zal worden gepresenteerd.

De (officieuze) macht van overheden Met zowel voor- als tegenstanders van het ECB-beleid rijst de vraag welke vrijheid de ECB eigenlijk geniet in het uitstippelen en uitvoeren van het beleid; wie oefent daar controle op uit of draagt de eindverantwoordelijkheid?

Geert Schaaij www.beursgenoten.nl 31

ZV_81_binnenwerk.indd 31

02-10-18 10:43

Friesland

93.2

wwww.waterstadfm.nl

VOOR ONDERNEMERS DIE ERUIT HALEN WAT ERIN ZIT.

HENDRICUS OOSTRA, STAALBOUW NAGELHOUT BAKHUIZEN

Uw ambities voor de volle 100% waarmaken. Door 24/7 met u mee te denken op het gebied van accountancy en fiscaal advies. Meer dan 100 betrokken topprofessionals die nooit concessies zullen doen aan uw doelen en uw plannen om ze te bereiken. In voor- en tegenspoed. Uw zaken raken ons immers net zo goed.

www.kromhout.com 18540093_VdVK_Adv_Kader_1-2de_190x130mm.indd 1

ZV_81_binnenwerk.indd 32

29-03-18 17:00

02-10-18 10:43

ZAKENNIEUWS

Werknemers kopen aandelen Donkergroen

et personeel van hoveniersbedrijf Donkergroen in Sneek kan een deel van het bedrijf kopen. De ruim zeshonderd medewerkers van de groenspecialist kunnen inschrijven op certificaten. Personeelsparticipatie is volgens algemeen directeur en grootaandeelhouder Anja Kanters een signaal om het personeel nog meer bij het bedrijf te betrekken. Binding en waardering worden voor medewerkers belangrijker. Donkergroen is in 1961 opgericht door Hessel Donker. Diens erven bezitten 49 procent van de aandelen. Kanters, die al dertig jaar aan het roer staat, heeft ook 49 procent. De resterende 2 procent is ondergebracht in een stichting. Vanaf deze zomer is een kwart van de waarde van het bedrijf omgezet in nieuwe aandelen en beschikbaar voor de werknemers.

Friese boekenketen koopt Waanders

e boekenketen Van der Velde in Leeuwarden heeft zich ontfermd over boekwinkel Waanders in Zwolle. Waanders is er gevestigd in de monumentale Broerenkerk en door menigeen uitgeroepen tot de mooiste boekwinkel van het land. Voor Van der Velde is het de achtste vestiging in het Noorden. De 45 werknemers blijven in dienst. Van der Velde is onder leiding van Rutger van der Velde en Ad Peek van de gerenommeerde Leeuwarder boekhandel uitgegroeid tot een succesvolle keten in de drie noordelijke provincies met 140 werknemers. Het bedrijf met een omzet van 16 miljoen euro heeft winkels in Leeuwarden, Sneek, Drachten, Dokkum, Assen en twee in Groningen. Later dit jaar opent de negende winkel in Harlingen. Waanders is voor de keten het bruggenhoofd in de provincie Overijssel. De directie ziet er mogelijkheden om zo verdere groei te realiseren. Waanders voegt 4 miljoen euro omzet in boeken toe. Daarnaast is er nu nog de 1 miljoen euro omzet uit de lucratieve horeca in de Broerenkerk bijgekomen. Deze blijft onder leiding staan van Ellen Waanders. n

Het Sneker hoveniersbedrijf is landelijk een grote speler. Het bedrijf hoort tot de top-drie met een omzet van 73,6 miljoen in 2017. n

Loetje komt ook naar Leeuwarden

ok Leeuwarden krijgt een Loetje. De in Amsterdam begonnen restaurantketen komt tegenover het station in een voormalig krakerspand. Leeuwarden wordt voor de van de ossenhaasbiefstuk vermaarde Loetje-keten het eerste restaurant in het Noorden. Loetje is inmiddels een bekende naam geworden. Veertig jaar geleden begon Ludwig Klinkhamer in Amsterdam in zijn biljartcafé Loetje met het serveren van de ossenhaasbiefstuk, de grondslag van het succes. In het zomerse hoogseizoen werken er bij de Loetjeketen van vijftien restaurants duizend mensen. Eind 2018 wil Loetje in Leeuwarden draaien. Dan moet de rigoureuze verbouwing van het monumentale, maar lange tijd vervallen pand aan de Stationsweg gereed zijn. Loetje biedt in Leeuwarden werk aan zo’n zeventig mensen. n

Regiodeal impuls voor WaterCampus

e WaterTech Regiodeal moet het verschil gaan maken voor Fryslân. De regiodeal is een gezamenlijk voorstel van vijftien noordelijke partijen om de WaterCampus Leeuwarden opnieuw een slinger te geven. Premier Mark Rutte heeft de regiodeal eind augustus in ontvangst genomen. Hij toonde zich onder de indruk wat in Leeuwarden wordt gedaan met de kenniseconomie rond watertechnologie.

Het voorstel voor de regiodeal is een antwoord op de uitdaging van het Rijk om met plannen te komen, want er is in totaal 200 miljoen euro beschikbaar. Verdere uitbouw van de WaterCampus Leeuwarden is een sterke stimulans voor Noord-Nederland, want hiermee wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan de regionale opgaven op het gebied van economische structuurversterking, krimp, kenniseconomie en innovatie. n

De regiodeal biedt met een doorgroei van de WaterCampus oplossingen voor duurzaamheids- en watervraagstukken. De ambitie is dat het een innovatiemotor voor watertechnologie wordt, die in Europa toonaangevend is. Het Noorden profiteert daarvan. Zo’n campus betekent economische structuurversterking en is een impuls voor innovatie en de gewenste kenniseconomie.

ZV_81_binnenwerk.indd 33

02-10-18 10:43

Continuïteit is gewaarborgd door de ideale combinatie van:

KENNIS, PASSIE, DIENSTBAARHEID

EN BOVENAL GASTVRIJHEID

Langestreek 11/12 Lemmer 0514-564747 pizzerialagondola.nl

Tinweg 6, 8445 PD Heerenveen T 0513 820990

www.tigchelkachels.nl

OPEN DAG THIALF

Bespaar energie met

DroCom® kruipruimte isolatie!

20 OKTOBER 2018 13:30 - 16:00 UUR

• • • • • •

Warme vloer Droge woning Flinke energiebesparing Voorkomt schimmelvorming Beter voor uw gezondheid Comfortabel bij reumatische klachten

10% Minim

aal

Burenk

orti

ng Meer hogere buren = korting !

Vrijblijvend meer informatie? Bel 0566 - 65 28 53 of bezoek

vloerisolatie.net

ZV_81_binnenwerk.indd 34

GRATIS ENTREE EN DEELNAME AAN ACTIVITEITEN

02-10-18 10:43

ZAKENNIEUWS

Bedrijven krijgen voorschot subsidie

e provincie FryslĂ˘n schiet Friese bedrijven met een voorschot te hulp in de lastige gang Europese subsidies los te peuteren voor innovatieve projecten. Het Samenwerkingsverband NoordNederland (SNN) handelt dit subsidietraject af, maar het knellende is dat pas na afloop van de projecten het geld vrijkomt. Ondernemers uit het Friese middenen kleinbedrijf worden zo niet aangemoedigd om voortvarend aan de slag te gaan met innovatie. Het betekent dat ze het geld moeten voorschieten. Zo werkt de regeling niet als een steuntje in de rug. Pas achteraf komt er mogelijk geld terug.

Wadden Center zit al op 100.000 bezoekers

et nieuwe Wadden Center op de Afsluitdijk trekt twee keer zoveel bezoekers als verwacht. Een half jaar na opening dit voorjaar is de mijlpaal van 100.000 bezoekers al bereikt. De verwachting was dat dit aantal in een heel jaar zou worden bereikt. Nu is de hoop dat er in een heel jaar tussen de 150.000 en 200.000 bezoekers komen. Met de komst van het Wadden Center bij Kornwerderzand is de Afsluitdijk beter neergezet als toeristische attractie. Toeristen kunnen in het Afsluitdijk Wadden Center in tien talen meer te weten komen over UNESCO Werelderfgoed Waddenzee, de unieke Vismigratierivier, het IJsselmeergebied, de geschiedenis van de Afsluitdijk en de toekomstige ontwikkelingen. De expositie is gratis te bezoeken. Eind augustus werden Gerard Bos en Maureen Banks uit Anna Paulowna in het zonnetje gezet als de bezoekers die de 100.000 overschreden. Ze kregen van de Friese gedeputeerde Klaas Kielstra bloemen en een boek over Cornelis Lely, de ontwerper van de Afsluitdijk. n

De provincie FryslĂ˘n draait de zaak nu om. Ondernemers die aan de slag willen met innovatie en een beroep doen op Europese subsidiefondsen krijgen vanaf 1 juli 2018 tot 40 procent van het subsidiebedrag vooruit. De provincie doet dit in de vorm van garantstellingen aan het SNN. De provincie hoopt dat meer ondernemers een beroep zullen doen op Europees geld. Het is al langer een klacht van het provinciebestuur dat er te veel beschikbaar geld uit Brussel onbenut blijft liggen. n

Nieuw bedrijfspand voor Poedercoating Bolsward

linke groei bij het bedrijf Poedercoating Bolsward noodzaakt tot de bouw van een nieuw bedrijfspand. In juli is de eerste paal geslagen. Het bedrijf van Eric Kroontje krijgt 3000 vierkante meter tot zijn beschikking.

Poedercoating Bolsward krijgt zo de ruimte voor een flinke uitbreiding van de productiecapaciteit. In het nieuwe pand komen verschillende nieuwe straal- en poedercoatinstallaties. Het aantal personeelsleden zal uitbreiden van 18 tot 28 mensen. Poedercoating wordt steeds populairder om werktuigen en onderdelen een duurzame en slagvaste bescherming te geven. Trappen, hekwerken, balkons, machines en auto- en motoronderdelen komen bij het Bolswarder bedrijf in de oven. Poedercoating Bolsward groeit snel. Acht jaar geleden is Kroontje zijn bedrijf begonnen. n

ZV_81_binnenwerk.indd 35

02-10-18 10:43

Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw

Stienstra & Van der Wal-IJlst VCA ISO en

Ook kunt u bij ons terecht voor: • Remmings- en geleidewerken • Stalen damwanden • Haven aanleg en steigerwerk • Houtleverantie • Diverse typen walbeschoeiingen • Houten bruggen Voor informatie en/of een vrijblijvende offerte kunt u altijd contact met ons opnemen.

S&W

teit

& kwali iligheid Waar ve samengaan nauw

ceerd

gecertifi

Aannemingsbedrijf Weg- en Waterbouw Stienstra & Van der Wal Rogmolewei 6, 8651 EP IJlst Tel. 0515-533243, Fax 0515-531362 info@stienstra-vanderwal.nl www.stienstra-vanderwal.nl

Omdat geen pensioen gelijk is…

Omdat geen pensioen gelijk is, adviseren wij op maat Breedpad 21, 8442 AA Heerenveen | Postbus 116, 8440 AC Heerenveen T (0513) 61 44 44 | F (0513) 62 37 42 | E info@kuiperverzekeringen.nl | I www.kuiperverzekeringen.nl

ZV_81_binnenwerk.indd 36

02-10-18 10:43

ZAKENNIEUWS

Zorgen over leeg winkelcentrum

inkelcentrum Zaailand in Leeuwarden is het zorgenkindje van de stad. Slechts een kwart is serieus gevuld met winkels. De rest staat leeg of heeft een tijdelijke invulling met ‘pop-ups’. Het winkelcentrum dat ooit samen met het nieuwe Fries Museum als de nieuwe parel van de stad was bedoeld, lijkt eigenlijk ten dode opgeschreven. Al direct na de bouw in 2011 verliep de verhuur van de winkels in het complex moeizaam. Maar zo troosteloos als nu is het niet eerder geweest. De nog zittende ondernemers maken zich zorgen. Ze hebben al verschillende oplossingen aangedragen, maar verhuurder Achmea stelt zich star op. De bibliotheek gaf tijdelijk soelaas, maar nu die is verkast naar de Blokhuispoort, staat de bovenverdieping nagenoeg helemaal leeg. Het stadsbestuur wordt vanuit de politiek aangespoord om het initiatief te nemen voor het vinden van een oplossing. Het is tijd voor een nieuw winkelprofiel, vindt de PvdA. De partij spreekt over een maatschappelijk probleem voor de stad. n

Friese huizenprijzen nog niet op top 2008

n Amsterdam torenen de huizenprijzen al sinds 2016 weer boven de records van voor de economische crisis. Maar in Fryslân wil het maar niet lukken. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek liggen de gemiddelde verkoopprijzen in de Friese provincie 6 procent onder het hoogtepunt half 2008. Door de economische recessie klapte de Nederlandse woningmarkt helemaal in elkaar. Er werd nog maar de helft aan woningen verkocht en de prijzen daalden in vijf jaar tijd gemiddeld bijna 20 procent. In de Randstad is het herstel inmiddels ruimschoots voltooid. In provincies als Fryslân, Groningen en Drenthe is er nog veel in te halen. Wie in een eigen huis wil wonen, moet soms flink in de buidel tasten. Gemiddeld is de prijs van een nieuwbouwwoning in Nederland ruim 350.000 euro. Dit is bijna een ton duurder dan in 2015, blijkt uit cijfers van het CBS. De gemiddelde prijs van een bestaand huis is in deze periode 60.000 euro duurder geworden. n

Timmerfabriek Woudsend naar VDM Drogeham

immerfabriek De Jong in Woudsend is grotendeels eigendom geworden v an aannemer VDM Woningen in Drogeham. Bij de timmerfabriek werken 35 mensen. VDM telt 150 medewerkers. De timmerfabriek blijft in Woudsend. VDM heeft 60 procent van de aandelen overgenomen. Door de samenwerking met VDM Woningen weet Timmerfabriek De Jong zich verzekerd van levering van kozijnen voor de nieuwbouwmarkt. Daarvoor had het in 1922 begonnen Woudsender bedrijf recent een multifunctioneel bewerkingscentrum ingericht. VDM Woningen is jaarlijks goed voor de bouw van tweehonderd houtskeletwoningen. VDM Woningen is als bedrijf herrezen, nadat het bedrijf uit Drogeham in de crisisjaren, net als enkele andere grote Friese bouwers als Noppert in Heerenveen en Van der Werf in Sint Nicolaasga, ten onder was gegaan. Na de succesvolle doorstart is het bedrijf in 2017 overgenomen door de directie bestaande uit Jan van der Meer en Kees Buitenwerf. n

ZV_81_binnenwerk.indd 37

02-10-18 10:43

Onze klanten kiezen voor persoonlijk contact én online bankieren. Stickers Autoreklame Gevelreklame Interieurstyling Reklameborden Vlaggen Bedrijfskleding Werkkleding Drukwerk en nog zó veel meer...

Word ook klant en ontvang een cadeaubon van € 25,van Haico Bouma Sport of Restaurant By Aalzen*

Wij zijn van kantoor Oudehaske en helpen u graag

* Vraag ons naar de voorwaarden. Foppie van Terwisga / 't Hasker Assurantiekantoor Hasker Utgongen 2 8465 SJ OUDEHASKE T (0513) 67 74 00 E info@foppie.nl I www.foppie.nl

Icarus 19 - 8448 CJ Heerenveen T: 0513 - 640 637 www.dmheerenveen.nl

Brandemeer 8

Daar maak je het!

Industrieterrein De Ekers 8502 TV JOURE

De IJzeren Man DAK- & GEVELBEPLATING

tel. [0513] - 41 79 00 info@deijzerenman.nl www.deijzerenman.nl

ie bouw als renovat Voor zowel nieuw het juiste adres!

Brandemeer 8 Industrieterrein De Ekers 8502 TV JOURE

ZV_81_binnenwerk.indd 38

tel. [0513] - 41 79 00 info@deijzerenman.nl www.deijzerenman.nl

Geelgietersstraat 1-11 8501 CA Joure www.museumjoure.nl

02-10-18 10:43

CULTURELE TIPS

Filmweekenden

Visual Poetry

Traditiegetrouw wordt het seizoen met de filmweekenden afgetrapt met enkele weekenden met de spannendste films uit het hoge noorden. Dit jaar staan er een Zweedse achtervolgingsthriller, een Finse misdaadtragedie, een spannend IJslands gezinsdrama, een heuse Deense western en een verrassende Noorse nagelbijter op het programma! Allemaal films met complexe intriges, ontroerende verhalen, noordelijke landschappen en heel veel spanning, speciaal geselecteerd voor fans van tv-series als ‘The bridge’, ‘Follow the money’ en ‘The killing’, ‘Borgen’ en ‘Wallander’.

Visual Poetry is een gratis te bezoeken poëzie-expositie in de studiezaal van Tresoar. Ontdek de schoonheid van het grensgebied tussen taal en beeld, met als hoogtepunt vier reusachtige 'poëziemachines’. Op deze bewegende dichtinstallaties wordt nieuw werk van vier Friese dichters getoond.

Waar: Leeuwarden Wanneer: iedere dag t/m 31 december

Waar: Vlieland

Aanvang: ma t/m vr van 10.00 uur tot 22.00 uur,

Wanneer: 12 en 26 oktober en 2 november

zaterdag van 10.00 uur tot 21.00 uur en zondags

Aanvang: 19.30 uur

van 10.00 uur tot 18.00 uur

Prijs: variëren

Prijs: gratis

Meer informatie: www.podiumvlieland.nl

Meer informatie: www.tresoar.nl

Dorp Europa

Noord-Friese Winkeltjesroute

Nuchter, hardwerkend, boerenslim of juist naïef. Plattelandsbewoners uit zowel Duitsland, Oekraïne als Fryslân krijgen deze etiketten opgeplakt in pastorales (red. een compositievorm in de muziek) uit de achttiende eeuw en literatuur uit de negentiende eeuw. Hoe komt dit? Foto: Maarten van der Wal En bestaat dé Europese dorpsbewoner anno 2018? In Dorp Europa van Tryater wordt de mythe ontrafeld.

Winkelen en genieten van het platteland? U kunt beide activiteiten combineren tijdens de Noord-Friese Winkeltjesroute. In deze plattelandsroute zijn de meest bijzondere winkeltjes van de streek opgenomen. Het zijn ateliers en winkeltjes met een gezellige sfeer! Onderweg kunt u genieten van een heerlijke kop thee of koffie. Extra leuk! Bij de deelnemende winkels kunt u een routekaart op zakformaat krijgen. Achterop deze routekaart vindt u een stempelkaart. Als u de stempelkaart vol heeft, kunt u deze inleveren bij een van de deelnemende winkels en ontvangt u een kleine attentie!

Waar: Sneek

Waar: Noord-Friesland

Wanneer: 19 oktober

Wanneer: 27 oktober

Aanvang: 20.15 uur

Aanvang: 10.00 uur

Prijs: € 19,00

Prijs: gratis

Meer informatie: www.theatersneek.nl

Meer informatie: www.noordfriesewinkeltjesroute.nl

House of Horror Beleef het onmogelijke tijdens House of Horror. Na een succesvolle Europese tournee keert Hans Klok eenmalig terug naar Nederland met zijn records brekende familieshow. Geniet van nooit eerder vertoonde illusies en stunts en ga samen met Hans Klok op zoek naar een boek vol geheimen in een mysterieus landhuis.

Waar: Leeuwarden Wanneer: 13 en 14 oktober Aanvang: 13 oktober om 20.00 uur en 14 oktober om 14.00 uur Prijs: € 49,50 inclusief garderobe en pauzedrankje Meer informatie: www.harmonie.nl 39

ZV_81_binnenwerk.indd 39

02-10-18 10:43

TC T IIUTTLEETLLU R E L E T I P S

Verhalenavond Op 27 oktober worden er prachtige verhalen verteld in Buitenpost. Lichtjes, vuurtjes in de tuin, het donker en spannende verhalen: in De Kruidhof ademt alles een Halloween-sfeertje deze avond. Er worden prachtige verhalen verteld in onze tuin. De avond is geschikt voor jong en oud, dus u kunt met het gehele gezin afreizen naar Buitenpost.

Waar: Buitenpost Wanneer: 27 oktober Aanvang: 19.00 uur Prijs: volwassenen € 3,50, kinderen t/m 11 jaar mogen gratis naar binnen. Meer informatie: www.dekruidhof.nl

Herfstwandeling Beleef de herfst in het Drents-Friese Wold en wandel mee tijdens de herfstwandeling op 4 november. De natuur heeft in dit seizoen veel te bieden: verkleurde bladeren vallen één voor één op de grond, en dieren die verzamelen hun wintervoorraad. Wist u bijvoorbeeld dat de gaai door het jaar heen honderden eikels her en der verstopt, die hij maanden later nog precies weet te vinden? Meer feiten en weetjes worden op 4 november met u gedeeld.

Waar: Drents-Friese Wold Wanneer: 4 november Aanvang: 13.30 uur Prijs: volwassenen € 5,00, kinderen t/m 12 jaar € 2,50 Meer informatie: www.staatsbosbeheer.nl

Workshop Ecokathedraal In deze workshop krijgt u inzicht in zowel de ideeën van Louis le Roy (red. bouwer van de Ecokathedraal in Mildam) als in de praktische kant. In het ochtendprogramma behandelt Huub Mous de achterliggende filosofie van Le Roys werk en Oeds Westerhof zal spreken over de kansen van Leeuwarden-Fryslân 2018. 's Middags gaat u daadwerkelijk aan de slag onder leiding van Peter Wouda!

Waar: Heerenveen Wanneer: 7 en 28 november Aanvang: 9.00 uur Prijs: € 50,00 inclusief koffie, lunch en boek naar keuze van de Stichting TIJD Meer informatie: www.stichtingtijd.nl

ZV_81_binnenwerk.indd 40

02-10-18 10:43

samen werken. samen werken.

samen werken en samen vooruit samen werken en samen vooruit

In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat In de nieuwe gemeente De Fryske Marren houden we er met elkaar de vaart in. maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defryskemarren.nl

www.defryskemarren.nl www.defryskemarren.nl ZV_81_omslag.indd 3

01-10-18 16:56

Ontdek ons Fryslân Samen met de Friesland Post!

Ga op ontdekkingsreis door het mooie Fryslân. Maak vanuit uw luie stoel kennis met de natuur, cultuur, mensen en economie. Friesland Post staat vol reportages, foto’s en human interest-verhalen over het heerlijke (buiten)leven in het heitelân.

12 editie voor

Bel: 0513 - 68 33 14 of ga naar: www.frieslandpost.nl ZV_81_omslag.indd 4

€ 53, 75

01-10-18 16:56