Leidraad januari 2020

NR. 1 2020

Leidraad ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

1

ALUMNIMAGAZINE NR. 1 2020

De Brexit-soap Dossier

Hoge druk

Predikant Joost Röselaers

‘ Twijfelen is menselijk’

Leidraad

tribuut 2

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2020

Piet Paaltjens

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: STEPHAN VAN DEN BURG

Op t hoekje van de Hooigracht en van den Nieuwe Rijn daar zwoer hij dat hij zijn leven lang mijn boezemvriend zou zijn.

Het zijn de beroemde woorden van Piet Paaltjens, het alter ego van dichter en predikant François Haverschmidt (18351894), die in Leiden theologie studeerde.

Paaltjens wordt in de stad op diverse plekken geëerd. Zo is er een gevelsteen op Hogewoerd 63 waar hij woonde, een standbeeld aan de Klikspaanweg, een muur­gedicht op de Breestraat. En deze plaquette, aangebracht in een zijgevel op de straathoek van de bekende versregels. Het gedicht heet Immortellen IX en komt uit de bundel Snikken en grimlachjes.

De plaquette kwam er in 1987 op gezamenlijk initiatief van Minerva, waar Haverschmidt in zijn tijd een jaar praeses was, en van de toenmalige lokale politieke partij Leiden Weer Gezellig.

Afgelopen zomer bracht het Leidsch Dagblad de ontdekking dat het bord vermoedelijk op de verkeerde hoek is aangebracht. Het betreffende stukje Nieuwe Rijn, vanaf de Hooigracht gezien de stad uit, heette indertijd namelijk ‘Gansoord’. Eigenlijk zou dus de overkant van de straat, de hoek van de Hooigracht en het centrumgedeelte van de Nieuwe Rijn, de eer verdiend hebben.

Dat denkt in elk geval de amateur-historicus en opticien die zelf op die andere hoek gevestigd is.

Wie zijn studentenvriendschap wil beze­ gelen op de plek waar Paaltjens dat deed, heeft nu de keus uit twee hoeken. Als het al zo’n goed idee is. Want de mislukking en de zelfspot waren in zijn werk nooit ver weg, en ook de boezemvriendschap liep niet goed af.

En halverwegen tusschen De Vink en de Haagsche Schouw, daar brak hij, zes weken later zoowat, den eed van vriendentrouw.

inhoud 22

Eveline Berghout

‘Toen het gezelschap voorbij wandelde, joelden we konnichiwa’

28

Aukje Nauta

‘Als mensen hun dromen delen, versterkt dat hun onderlinge band’

46

Hugo Proença

‘Al die documenten met denkwerk bewaar ik in mijn digitale kerkhof’

3

inhoud NR. 1 2020

○ Tribuut / 2

○ Carel houdt woord / 5 ○ Brexit-onderzoek / 6 ○ Kort nieuws / 12 ○ Geven / 16

○ Terug in de banken

Britt van de Ven / 17

○ Interview

Joost Röselaers / 18

○ Herinneringen aan / 22 ○ Werkplek van

Giovanni Simonis / 35

○ Signalen van faculteiten

en verenigingen / 40 ○ De jonge wetenschapper Hugo Proença / 46 ○ Dies voor alumni / 48 ○ Lezen, luisteren, doen / 50

14 Mijn

kamer

Eén studie, twee wegen

23 Dossier

Hoge druk

36

Stress bij studenten

‘Ik deed echt te veel’

10

Leidraad is een uitgave van de directie Strategische Communicatie & Marketing/Development en Alumnirelaties van de Universiteit Leiden. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar.

Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing Hoofdredacteur: Lilian Visscher, directeur Alumni­relaties en Fondsenwerving Concept: Fred Hermsen (Maters & Hermsen Journalistiek) Eindredactie: FC Tekst – Job de Kruiff en Nienke Ledegang Art direction en vormgeving: Stephan van den Burg, Marjolijn Schoonderbeek (Maters & Hermsen Vormgeving) Lithografie: Studio Boon Tekst: Janet van Dijk, Fred Hermsen, Liza Janson, Mirjam Jochemsen, Job de Kruiff, Nienke L ­ edegang, Wilke Martens, Merijn van Nuland, Linda van Putten, Friederike de Raat, Nicolline van der Spek, Peter Wierenga, Annette Zeelenberg Foto cover: Frank Ruiter Fotografie: Taco van der Eb, Marc de Haan, Hielco Kuipers, Marius Roos, Frank Ruiter, Edwin Weers Coördinatie Universiteit Leiden: Wendy Persson Reacties: 071-5274050 of contact@leidraad.leidenuniv.nl LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden Twitter: @leidenalumni Website: www.universiteitleiden.nl/alumni Oplage: 80.000 Adreswijzigingen: wijziging@alumni.leidenuniv.nl Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding.

Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet- of drukfouten.

klimaatneutraal

5

Wij leven in een tijd van hoge-moet-druk.

Dat geldt niet alleen voor mij als rector, maar voor velen aan onze ­universiteit. En die druk, werkdruk, daar ‘moeten’ we iets mee. Stress is een van de grote gezondheidsproblemen van deze tijd.

Tegelijkertijd – onder hoge druk gedij ikzelf wel het beste, en ook dat zal voor velen gelden. Zo worden wetenschappelijke vindingen zelden bij toeval gedaan, maar daar gaan jaren van keihard werken aan vooraf. Ikzelf schrik ook niet van een volle agenda. Het gaat om de balans, zijn er genoeg onderwerpen en ontmoetingen die me energie geven?

Ik geniet van het contact met mensen, of het nu een promovendus, een kantinemedewerker of een hoogleraar is. Oraties en congressen zijn voor mij hoogtepunten in de week.

Als rector magnificus voel ik me medeverantwoordelijk voor het welzijn van onze mensen: de medewerkers, en zeker ook de studenten.

Allemaal zijn we gebaat bij voldoende ontspanning. Ik ben mij ervan bewust dat ikzelf niet het goede voorbeeld geef: ik ontspan wel héél weinig. Maar voor mij helpt soms al het voornemen om te gaan lopen of fietsen. En verder is muziek voor mij de grote ontspanner. Voor films of Netflix kan ik het geduld niet opbrengen.

Hoe dan ook, de druk moet af en toe van de ketel. Bij iedereen: ook als Nederlandse universiteiten doen we ons best nieuwe balansen te v ­ inden. Andere manieren van werken, minder bureaucratie, meer ­vrijheid, meer aandacht voor elkaar, iets complimenteuzer zijn, meer flexibiliteit in het werk, andere manieren van waarderen van prestaties van mensen.

Healthy universities kortom. Veel ontspanning bij het lezen van dit nummer van Leidraad!

Prof.mr. Carel Stolker is rector magnificus & voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden

natureOffice.com | NL-077-863852

gedrukt

Leidraad

FOTO: MARC DE HAAN

COLOFON

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Carel houdt woord

NR. 1 2020

@CarelStolker

6

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

‘ Zonder de Britten is het een stuk eenvoudiger’ Onderzoeker Joris Larik duidt de Brexit-soap

TEKST: PETER WIERENGA, FOTO’S: ANP PHOTO, TACO VAN DER EB

Wat betekent de Brexit eigenlijk als je er met een juridische en geopolitieke bril naar kijkt?

Universitair docent Vergelijkend, EU- en internationaal recht Joris Larik heeft er een dagtaak aan.

Hij legt uit, nog onwetend van de verkiezingsuitslag, waarom hij niet voor een Remain pleit.

Dit interview vindt enkele weken voor de ­Britse verkiezingen plaats. Welke scenario’s ziet u op dit moment voor zich?

Er zijn grofweg vier scenario’s. Het eerste is de aangepaste uittredingsovereenkomst, oftewel de deal van Boris Johnson. De tweede is een No Deal-Brexit. Dat zijn de opties als de Tories ­w innen. Scenario drie is Remain, ofwel toch binnen de EU blijven, en het vierde scenario is een soort douane-unie tussen het VK en de EU. Dat laatste heeft de voorkeur van Labour-­leider Jeremy Corbyn, die een tweede referendum heeft beloofd.

Als wetenschapper hoort u neutraal te zijn, maar heeft u nog een voorkeur?

Zo’n douane-unie lijkt me heel lastig, want dan heeft het VK niet de handen vrij om zelf

handels­akkoorden te sluiten – een van de grote beloften van de brexiteers. Tevens verliest het VK zijn stemrecht binnen de EU. Er is nu wel een vergelijkbare gedeeltelijke douane-unie tussen de EU en Turkije, maar daar zijn beide partijen niet meer helemaal tevreden over. Voor alle arrangementen met de EU, van de ­Europese Economische Ruimte (Noorwegen, Liechtenstein, IJsland) tot bilaterale akkoorden, geldt: hoe meer toegang tot de interne markt, hoe meer Europese regelgeving je moet overnemen.

Onbelemmerde t­ oegang én je eigen beleidsvrijheid behouden, dat gaat niet. You can’t have your cake and eat it, zoals de Britten zeggen.

Daarom lijkt de Johnson-deal mij geen slechte optie, met een transitieperiode om de economische gevolgen te verzachten en garanties dat er geen grens dwars door Ierland komt.

Het valt me op dat u niet voor de Remain-­ optie pleit.

Het verblijf van het VK in de EU is geen magische oplossing van bestaande spanningen.

De Britten zullen nog steeds een uitzonderingspositie claimen. Het euroscepticisme zal niet verdwijnen. Dat is al begonnen met de ‘­rebate’, de korting op de EU-bijdrage die ­Thatcher bedong. Na het Verdrag van Maastricht zag je dat de Britten op veel terreinen voor een opt-out kozen, zoals bij de euro en de politie­ samenwerking. Als ze er helemaal uitstappen,

7

8

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2020

Joris Larik: ‘Ik heb het nog nooit zo druk gehad.’

zal de EU er een stuk eenvoudiger uitzien en wordt het veel waarschijnlijker dat alle lidstaten over tien jaar bij de euro en de Schengenzone horen, dat durf ik wel te voorspellen. Ook kan Brussel zich weer meer richten op belangrijkere zaken, zoals klimaatverandering of de migratie­ problematiek.

U verwacht dat die Brexit er uiteindelijk wel komt?

Ik denk inderdaad dat het zal uitdraaien op iets als de ‘Johnson-deal’. De bandbreedte die de Europese lidstaten hun onderhandelaar Michel Barnier hebben meegegeven, is beperkt. Daarom zit er ook weinig verschil tussen de Johnson-­ deal en de vorige deal van May. Alleen blijft nu Noord-Ierland economisch de facto deel uit­ maken van de EU. Dat was overigens ook het oorspronkelijke voorstel van Brussel – het was juist May die de zogeheten ‘backstop’ voor het hele VK wilde laten gelden, omdat ze geen uitzonderingspositie wilde voor de Noord-Ieren.

Bent u in de afgelopen drie jaar wel eens Brexit-moe geworden?

Jazeker! Met name als het verzandde in een

‘soap opera’ in het Britse Lagerhuis. Daarom begrijp ik Johnsons motto ‘Get Brexit done’ wel, dat zal ook een hoop energie vrijmaken.

De vraag is alleen in hoeverre hij de belofte van ‘Global Britain’ kan waarmaken, van een nieuwe stroom aan handelsakkoorden als ze bevrijd zijn van de volgens hem ‘dode’ EU – unshackled from the corpse. Zo wijzen ze op hun speciale relatie met de VS. Daar zullen ze vast met alle egards ontvangen worden, maar de Amerikanen weten dat de Britten – met een markt die ongeveer een zesde bedraagt van die van de EU – relatief zwak staan. En president Trump stelt het Amerikaanse eigenbelang voorop: America First. Dan moet je bijvoorbeeld de omstreden ‘chloorkip’ toelaten op je markt.

En de gekoesterde hoop op een ‘British Empire 2.0’?

Dat ligt gevoelig vanwege de connotatie met de koloniale tijd, daar zitten de landen van het Gemenebest echt niet op te wachten. Al valt niet uit te sluiten dat de Britten, met hun g ­ oede ambtenarenapparaat, toch een aantal goede handelsakkoorden weten te sluiten.

Joris Larik

2003-2008 Rechten en i­ nternationale betrekkingen in ­Dresden, Brugge en Leiden.

2009-2013 P ­ romotie aan het European ­University Institute, Florence.

2015-nu Universitair docent vergelijkend, EU- en internationaal recht, Leiden. Gespecialiseerd in o.a. de externe ­betrekkingen van de EU, rechtsvergelijking, ­externe gevolgen van de Brexit.

2017 Visiting ­Research Fellow bij Center for Trans­ atlantic Studies, Washington DC.

Meer Leids onderzoek ‘ De Brexit is een soort intra-Europees navelstaren geworden’

Maar in het algemeen verwacht u dat het VK erop achteruitgaat?

Dat is in elk geval het argument van pro-­ Europese politici als Guy Verhofstadt. Eenheid maakt macht: je kunt alleen op tegen grootmachten als de VS en China als je samenwerkt.

Een grote Europese markt geeft je meer gewicht aan de onderhandelingstafel. Dat zie je bijvoorbeeld terug in het vrijhandelsakkoord van Canada, dat onder meer inhoudt dat Europese bedrijven mogen meedingen naar publieke tenders. Dat was best even slikken voor Canada, waar bedrijven dat nog niet altijd buiten hun eigen provincie mochten doen.

U heeft ook in de VS onderzoek gedaan.

Hoe kijken ze daar tegen de Brexit aan?

De Amerikanen zijn het spoor inmiddels een beetje bijster hoe het met de Europese discussie hierover zit. Ze hebben het liever over China, of cyberaanvallen, of Iran. De Brexit is inmiddels een eigen vakgebied geworden, een soort van intra-Europees navelstaren.

Wat ziet u als de toegevoegde waarde van uw onderzoek voor de samenleving?

Ik weet nog goed dat Michael Gove (­prominent brexiteer, PW) in 2016 zei dat mensen hun buik vol hadden van experts. Nou, ik heb het nog nooit zo druk gehad. Voor het bestuderen van zulke akkoorden heb je juristen nodig die met politicologen, economen en beleidsmakers ­kunnen communiceren. Zo wordt tegenwoordig wel IJsland als voorbeeld aangehaald om aan te tonen dat een klein land prima alleen een handelsverdrag kan sluiten met een zwaargewicht als China. Voor China is de handel met IJsland echter bijna onbeduidend. Wel werpt dit vragen op over groeiende afhankelijkheid van IJsland van China, Chinese geopolitieke ambities in de Arctische regio en de toekomst van IJsland binnen de Europese Economische Ruimte. Dit zou ook het VK te denken moeten geven.

De Europese wet De Europese Unie ziet zich gesteld voor de ene na de andere crisis. Dat levert veel vragen en dilemma’s op.

Hoe ga je om met de grote toestroom van vluchtelingen?

Wat betekent het Nederlandse ‘nee’ bij het Oekraïne­ referendum? Hoe verhouden wij ons tot de Brexit en ­andere eurosceptische lidstaten? Hoe behoud je de euro en voorkom je toekomstige economische crises?

In het onderzoek The progression of EU law onder leiding van de Leidse universitair hoofddocent Europees Recht Armin Cuyvers wordt gezocht naar antwoorden op dit soort vragen en worden verbanden tussen de verschillende vraagstukken gelegd. De focus ligt daarbij op EU-wetgeving. Hoe verandert deze wetgeving onder invloed van alle ontwikkelingen en kan zij tegelijkertijd haar oorspronkelijke waarde en doelen behouden?

Onvrede over Europa In hoeverre wordt een Europese bestuurslaag gesteund door de bevolking? Ondanks het feit dat Europese burgers eens in de vijf jaar hun eigen vertegenwoordigers kiezen in het Europees Parlement, bestaat het gevoel dat je als burger maar weinig invloed kunt uitoefenen op de koers van de Europese mammoettanker. Geconfronteerd met grote vraagstukken nemen de Europese regeringsleiders soms beslissingen die ‘thuis’ maar moeilijk te verkopen zijn. Wim Voermans, hoogleraar Staatsrecht, onderzoekt hoe betere Europese regelgeving, en zorgvuldiger en democratischer besluitvorming, kunnen bijdragen aan grotere legitimiteit van ‘Brusselse beslissingen’. Als de burger weet waarvoor de Europese regels zijn bedoeld en wat ze opleveren (zoals regels omtrent voedselveiligheid), zal de discussie minder over het Europese project gaan en meer over de inhoud van de samenwerking.

Brexitdossier Over de consequenties van de Brexit voor (Britse) medewerkers en studenten én de eventuele gevolgen voor de universiteit zelf heeft Universiteit Leiden een online dossier opgebouwd. Dit is te vinden op www.universiteitleiden.nl/en/dossiers/brexit

9

10

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

één studie

twee wegen

NR. 1 2020

Dick Ouwehand (45) CV Anesthesioloog in het Admiraal

Waar een studie toe kan leiden: Geneeskunde

de Ruyter Ziekenhuis

1992-2002 Studie Geneeskunde, Leiden 2002-2005 Marine-arts 2005-2011 AIOS anesthesiologie in het LUMC 2011-nu Anesthesioloog in het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Vlissingen

B

eschrijf jezelf eens als student.

‘Ik ging niet vaak naar college. De studie geneeskunde was toen heel schools en docenten waren vooral hun eigen syllabi aan het voorlezen. De patiënt was ver weg. Toch heb ik nooit overwogen om te stoppen, want ik wilde per se arts worden. Ik heb wel volop van het studentenleven genoten: ik was lid van Augustinus en Njord. Bij Njord heb ik in veel commissies gezeten en een bestuursjaar gedaan. Pas tijdens mijn coschappen ben ik hard gaan werken.’

Had je meer uit je studie kunnen halen?

‘Ja en nee. Er was alle ruimte geweest voor een tweede studie of meer keuzevakken. Gezondheidsrecht, fysische antropologie... Ik heb wel veel bijvakken psychologie gedaan, zoveel dat ik bijna een propedeuse had. Ik had ook bijbanen: in een bedrijfsrestaurant en bij een ­callcenter.’

Wist je tijdens je studie welke kant je op wilde?

‘Nee, zelfs tegen het einde van mijn coschappen niet. Door marine-arts te worden ‘kreeg’ ik tijd om na te denken. Daar kwam ik in aanraking met anesthesiologie. De veelzijdigheid daarvan trok me: je werkt op de OK, je moet van veel disciplines iets weten, je ziet allerlei patiënten en je bent een spin in het web.’

Kom je nog weleens in Leiden?

‘Zeker. Ik heb een hechte band met oud-huisgenoten en mijn dispuut. En als ik mijn ouders in Noordwijk bezoek, ga ik vaak even de stad in. Bij Barrera op het terras zitten, even mijn huis aan de Tweede Binnenvestgracht aan de kinderen te laten zien.

Leiden is nog steeds zó vertrouwd…’

TEKST: FRIEDERIKE DE RAAT, FOTO’S: MARIUS ROOS

Wat zou je achteraf anders hebben gedaan?

‘Ik had nu waarschijnlijk meer aandacht aan de theoretische kant van de studie besteed. Ik heb expres lang over mijn studie gedaan, omdat ik niet al op mijn 22ste aan mijn coschappen wilde beginnen. Ik vond mezelf nog te jong om zware besluiten te nemen.’

11

van der Hoorn (45) CV Bas Bestuurder-directeur Zorg en psychiater bij Parnassia Groep

1992-1999 Studie Geneeskunde, Leiden 1999-2005 Arts verslavingszorg Parnassia Den Haag 2006-2012 Psychiater en manager zorg bij Parnassia Groep 2012-2014 Psychiater en directeur zorg bij Palier 2014-2016 Psychiater/directeur tbs-kliniek De Kijvelanden 2005-heden Geregistreerd gerechtelijk deskundige en vrij gevestigd psychiater

W

at voor student was je?

‘Ik was een gestructureerd werkende, wat brave student, die ’s morgens college volgde en ’s middags practica deed. Dat veranderde enigszins toen ik in mijn derde jaar lid werd van Quintus: in de weekenden ging ik niet meer naar huis en ik werd een echte Leienaar. Dat gaf enorm veel energie.’

Had je voor ogen wat je precies wilde doen?

‘Aanvankelijk dacht ik aan chirurgie. Totdat ik me realiseerde dat opereren me minder lag dan het contact met patiënten. Na mijn coschappen begon ik in de verslavingszorg. Ik dacht dat ik zo in elk geval iets zou meemaken. Maar deze boeiende cliënten zetten mij snel op mijn plek als jonge-dokter-die-alles-weet en ik verlegde mijn ambitie naar de psychiatrie. Maar ik vind het ook leuk om leiding te geven, zeker in deze zeer ingewikkelde tijd in de zorg. Als directeur kan ik vanuit de inhoud van het vak proberen de zorg te verbeteren, niet alleen voor de patiënt, maar misschien juist wel voor medewerkers.’

Welke onderdelen van je studie vond je ­waardevol en welke minder?

‘Het stampwerk klinkt saai, maar is onontbeerlijk.

Ik vond mijn verpleegstage zinvol en de stage pathologie en de snijzaal heel indrukwekkend.

Minder zinvol vond ik dat we urenlang tekeningen moesten maken van weefselpreparaten.’

Vind je dat een studie beroepsgericht moet zijn?

‘Een studie moet je klaarstomen voor de toekomst. Op de lagere school wilde ik archeoloog worden, maar toen ik hoorde dat daarin geen werk te vinden was, ben ik mij gaan oriënteren op geneeskunde. Die studie biedt heel veel mogelijkheden: van verzekeringsarts tot internist. In de zorg is altijd werk.’

Heb je nog een band met Leiden?

‘Absoluut, ik woon in Zoeterwoude. Eigenlijk heb ik nooit de behoefte gevoeld om weg te gaan, maar wonen in een dorp had toch de voorkeur.’

kort

NR. 1 2020

t eft voor het eers Deze Leidraad he t He s.

80.000 stuk een oplage van : tand groeit flink es b ­ ni m Leidse alu g no ad bl t he ging vijf jaar geleden gt ressen. Ontvan ad 00 .0 62 ar na ails m ad maar geen u wel de Leidra de n da it, scan van de universite e-mailadres uw ef ge of de QR co iteitleiden.nl/ rs ive door op ww w.un U ontvangt dan alumninieuws. de maandelijkse ief Alumni nieuwsbr n en uitnodiginge voor alumni evenementen.

FOTO: EELK FOTOGRAFIE

80.000

Stas-Bax nieuwe voorzitter LUF

Uitnodiging

Na haar studie Rechten in Leiden bekleedde Stas-Bax verschillende functies bij Nationale Nederlanden, zowel in Den Haag als in Hongkong. Samen met haar echtgenoot richtte zij in 1988 het Zwitserse horlogebedrijf F ­ rederique Constant op. Hier is zij na de verkoop van het bedrijf in 2016 nog steeds ­werkzaam als co-president.

‘Haar ervaring als ondernemer en talent als verbinder zullen van grote waarde blijken in ons streven naar meer maatschappelijke impact van de universiteit en het vergroten van de betrokkenheid van alumni bij het LUF’, aldus Stan de Klerk-Waller, vertrekkend voorzitter van het fonds. Zelf blikt zij terug op zes bijzondere jaren waarin ze samen met het dagelijks bestuur een cruciale rol speelde in de steeds nauwere samen-

FOTO: MARC DE HAAN

Aletta Stas-Bax (links) is de nieuwe voorzitter van het Leids Universiteits Fonds (LUF). Zij heeft per 1 januari de voorzittershamer overgenomen van Stan de Klerk-Waller (rechts op de foto).

werking tussen het LUF en de universiteit. Als dank voor haar inzet ontving De Klerk-Waller op het Sleuteldragersdiner van 11 oktober de universiteitspenning uit handen van rector magnificus Carel Stolker.

Komt u ook op de ver­ jaardag van de univer­ siteit? Vrijdag 7 februa­ ri is de 445e dies natalis, met onder andere dies­ oraties door Aske Plaat en Bibi van den Berg. Plaat is hoogleraar Data ­Science en weet alles over de revo­ lutionaire ontwik­ kelingen die op dat gebied gaan­ de zijn en over de (toekomstige) mogelijkheden van artifici­ al intelligence en zelflerende machines. Van den Berg is hoogleraar Cybersecurity.

Aanmelden voor de diesviering kan via universiteitleiden.nl

Leidraad

13

Kanovloot voor plasticvrije grachten De plastic soep: dieren raken erin verstrikt en hebben hun maag er vol van. En wij mensen consumeren wekelijks ongeveer één bankpas aan plastic. In het citizen science project Plastic Spotter onderzoeken wetenschappers en inwoners van Leiden samen het plastic in de gracht. Maar ze willen het afval ook opruimen en zijn een crowdfunding begonnen om dat mogelijk te maken.

Het grachtenonderzoek komt voort uit een oproep in het kader van het 444-viering. Uit de reacties bleek dat het plas-

tic vraagstuk in Leiden erg leeft bij de inwoners en binnen de wetenschap.

De Plastic Spotters gaan in kaart brengen hoeveel plastic er in Leiden drijft, waar dat vandaan komt en hoe het zijn weg vindt naar zee.

Voordat het de zee bereikt is het de bedoeling zoveel mogelijk plastic uit de gracht te vissen. Dat moet gebeuren met een kanovloot, die de initiatiefnemers met crowdfunding hopen te financieren. Wie bijdraagt aan het project, kan zelf ook de kano in, of bijvoorbeeld met een vriendengroep mee de gracht op.

Meer informatie: steunleiden.nl

2.381 scholieren Het was een van de meest geslaagde onderdelen van de 444-viering in het afgelopen jaar: hoogleraren die op basisscholen een gastles verzorgden.

Daarom krijgt dit evenement, Meet the Professor geheten, een vervolg. Dit jaar bezoeken op de dag van de dies precies 102 Leidse hoogleraren een groep 7 van een basisschool. Naar schatting 2.381 scholieren maken zo kennis met wetenschap. Vragen die bijvoorbeeld behandeld worden: welke vorm moeten vliegtuigen hebben om zo snel mogelijk te vliegen? Hoe werken spieren en wat als ze niet goed werken?

Twee miljoen voor onderzoek naar psychologie van economisch gedrag De Universiteit Leiden heeft een schenking van ruim 2 miljoen euro ontvangen van Stichting Utopa voor de sectie Sociale, Economi­ sche en Organisatiepsychologie.

Met deze schenking is een Fonds Psychologie en Economisch Gedrag ingesteld voor onderzoek en onderwijs. Er komt een kennis­ centrum dat kan bijdragen aan de financiële zelfredzaamheid van burgers.

Het kenniscentrum wordt fysiek gehuisvest binnen het Utopa-­ Weeshuis aan de ­Hooglandse Kerkgracht in Leiden. Er zal nadrukkelijk verbinding worden gemaakt tussen wetenschap, praktijk en beleid. Via lezingen, seminars, workshops en cursus­ sen worden ­wetenschappelijke gedragsinzichten toegankelijk gemaakt voor burgers, praktijk­ professionals en beleidsmakers.

14

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1  2020

mijn kamer

Elke dag wakker worden in een museum Toen de beroemde Amsterdamse landschapsschilder Dirk Dalens III rond 1730 werd uitgenodigd een aantal wand­ schilderingen te maken in de tuinkamer van een rijke Leidse koopman, had hij niet kunnen vermoeden dat diezelfde kamer bijna 300 jaar later verhuurd zou worden aan studenten.

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: TACO VAN DER EB

Z

e vinden het zelf ook nog altijd een klein wonder, maar inmiddels ­worden Tim Ravestein (27) en zijn vriendin ­Josse Verbrugge (22) al twee jaar lang iedere ochtend wakker tussen de ­buitengewoon kostbare schilderijen van Dalens én een schouwstuk van Hieronymus van der Meij, wiens werk ook in de Lakenhal en het Academie­gebouw hangt. Geschatte waarde van de werken in het pand aan de Nieuwsteeg: 1,5 miljoen euro.

Modieuze tuinkamer

Als Tim begint te praten over de tuinkamer, gaan zijn ogen schitteren. Niet alleen omdat hij er de bevoorrechte bewoner van is, maar ook als lief­ hebber van geschiedenis en kunstgeschiedenis.

Tim studeerde vorig jaar af in Geschiedenis en ­Ruslandkunde. Hij heeft zich stevig verdiept in de geschiedenis van het huis. ‘In de 17e en 18e eeuw

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

waren dit soort tuinkamers erg in de mode. In ­Leiden stonden wel honderd van dit soort huizen met prachtige wandschilderingen. Helaas zijn er nog maar een paar over. In de 19e eeuw zijn er heel veel gesloopt, omdat zoveel opsmuk niet in de protestantse norm paste. Er is heel veel te zien op de schilderijen. In een van de landschappen duikt ineens de Haarlemse Sint Bavokerk op. Waarschijnlijk had de eigenaar van dit pand iets met ­Haarlem.

Boven de schouw zie je de mythe van Artemis, Calisto en Zeus uitgebeeld, vaak een verwijzing naar de zeevaart. Mogelijk had de bewoner van dit huis connecties met de VOC.’ In latere jaren woonde aan de Nieuwsteeg ­Pieter Vreede, een van de leiders van de patriotten. Ook hebben er leden van beroemde ­uitgeversfamilie Brill gewoond. Vanaf de jaren 40 is het studenten­ huis. Op dit moment wonen in het gehele huis naast Tim en Josse, die psychologie studeert, nog 16 Minervastudentes.

Geen Ikeastoeltjes

Tim en Josse hebben de woning met veel liefde en zorg ingericht. Tim: ‘Je kunt hier geen ­Ikeastoeltjes neerzetten. De moeder van Josse is binnenhuis­ architect en heeft ons voor een prikkie aan mooie designspullen kunnen helpen. Ook heeft ze ons geholpen met de inrichting. Je kunt hier namelijk niet zoveel tegen de wanden kwijt.’

Wie denkt dat bewoners van zo’n ­monumentale en kostbare woning aan allerlei regels ­gehouden zijn, heeft het mis. Tim: ‘Er is eigenlijk ­bedroevend weinig vastgelegd. We mogen geen feestjes geven, dat is zo ongeveer wat er in het contract staat. Ik maak mij daar wel eens zorgen over. Josse en ik gaan met veel zorg met deze woning om. Maar wat als hier iemand komt te wonen die er niks mee heeft? Dat is zomaar mogelijk. Ook is het onderhoud eigenlijk ondermaats voor al die kostbare kunst. We hadden pasgeleden lekkage, er is geen klimaatbeheersing en de kelder stond laatst vol water. Dat zijn geen goede omstandigheden.’

Het tweetal probeert op allerlei manieren aandacht te vragen voor de bijzondere status van het pand. Zo hielden ze tijdens de Open Monumentendagen open huis. Zo’n 1200 bezoekers kwamen in twee dagen tijd langs. Zo kan iedereen een beetje genieten van al dat moois aan de Nieuwsteeg.

15

16

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2020

geven

‘Je komt in een andere wereld’ Nederlandse en internationale studenten met ambitieuze studieplannen kunnen niet altijd gebruikmaken van de standaard uitwisselingsprogramma’s. Gelukkig zijn er dankzij de giften van alumni ook individuele LUF-beurzen waar studenten een beroep op kunnen doen.

‘Tijdens een college cross-culturele psychologie in Leiden vertelde de docent dat bijna alle psychologisch onderzoek gebaseerd is op westerse, blanke en hoogopgeleide respondenten. Dat zette me aan het denken en ik regelde een stage in een psychiatrisch ziekenhuis in Gambia. In mijn eerste maand bracht een psychotische patiënt twee andere patiënten om het leven. Ik was er zelf niet bij, maar schrok natuurlijk enorm. Toch besloot ik te blijven en daar heb ik geen spijt van gehad. Ik heb veel geleerd, bijvoorbeeld dat je een goede aansluiting moet hebben met de patiënt. Zo was er een verwarde vrouw die een emmer verf over zich heen gooide. Wat haar het meeste hielp, vertelde ze me later, was dat ik niet oordeelde en de tijd nam om de verf uit haar haren en wimpers te halen. Een stage in het buitenland is extra leerzaam omdat je in een andere wereld komt. Ik wilde al met getraumatiseerde ex-kindsoldaten werken en deze stage heeft dat idee versterkt.’

Naam: Noman Ashraf (23) Studie: Master Political Science Bestemming: Kwam vanuit Jemen naar Leiden dankzij het door schenkers bij het LUF ingestelde Kuiper-Overpelt Fonds ‘Ik ben geboren in Pakistan, groeide op in Jemen en studeerde in Egypte. Tijdens mijn studie in Caïro brak in Jemen de burgeroorlog uit waardoor ik en vele andere J­ emenieten niet meer terug konden. De burgeroorlog was vooral ­problematisch voor zieke landgenoten. Ik werd actief voor de hulpgroep Stranded Yemenis en hielp geld in te zamelen voor kankerpatiënten. Mede door deze ervaring vind ik onderwerpen als burgerrechten en de positie van migranten extra interessant. Ik wilde heel graag Political S ­ cience in Leiden studeren vanwege de specialisatie N ­ ationalism, ­Ethnic Conflict and Development. Zonder deze beurs had dat niet gekund. Na mijn master wil ik voor een ngo w ­ erken in het Midden-Oosten en uiteindelijk mensen helpen in Jemen als het daar weer rustig is. Maar ik wil ook alvast in Leiden voor een ngo werken. Dankzij mijn medestudenten – Nederlandse en internationale – voel ik me hier thuis. Het is zo belangrijk om onderdeel te zijn van een hechte community.’

Ook bijdragen aan beurzen voor talentvolle studenten? Bekijk de mogelijkheden op www.luf.nl/draag-bij.

Voor aanvullende informatie kunt u contact opnemen met Eline Danker, via 071 – 513 05 03 of e.danker@luf.leidenuniv.nl

TEKST: LINDA VAN PUTTEN, FOTO’S: PRIVÉ-COLLECTIE EN HIELCO KUIPERS

Naam: Jessie ter Meulen (22) Studie: Master Klinische Psychologie Bestemming: Een half jaar stage in een psychiatrisch ­ziekenhuis in Gambia, met een beurs van het LUF

terug in de banken NR. 1 2020

Britt van de Ven (27) Sinds haar afstuderen houdt Britt van de Ven de activiteiten van het Jonge Alumni Netwerk in de gaten, omdat de alumnus Biomedische ­wetenschappen vindt dat er ‘veel valt te ontdekken’.

STORYTELLING ‘Ik vind het leuk om nieuwe dingen te leren. Zo heb ik onder meer deelgenomen aan de workshop storytelling voor jonge alumni op 24 oktober.

Deze cursus sprak me aan omdat ik altijd benieuwd ben hoe je met een verhaal een boodschap kunt overbrengen.’

BIOTECH ‘Ik ben programmamanager bij HollandBIO, de belangenvereniging voor bedrijven in de Nederlandse biotech-­ industrie. Discussies over ontwikkelingen in deze sector zijn vaak best beladen, bijvoorbeeld als het gaat over het aanpassen van DNA om ziekten te genezen of voorkomen. Hoe zorg je dat mensen ook voor dit soort ontwikkelingen hun ­vertrouwen in de wetenschap en de medische sector behouden? Ik denk dat daar een belangrijke rol is voor communicatie, voor ­storytelling.’

TEKST: MERIJN VAN NULAND, FOTO: TACO VAN DER EB

EMOTIE EN FEITEN ‘Ik heb tijdens de workshop beter geleerd waar een goed verhaal aan moet voldoen. Het is belangrijk om eerst een beeld op te roepen bij degene voor wie je schrijft of tegen wie je spreekt. Dat kan bijvoorbeeld door een anekdote te vertellen, iets dat je hebt meegemaakt. Vervolgens kun je vanuit dat voorbeeld toewerken naar een wijze les.

Feiten zijn daarbij belangrijk, maar het oproepen van emoties net zo.’

BLIJVEN LEREN ‘Het is mooi dat de ­ niversiteit Leiden dit soort cursussen U aanbiedt aan haar alumni. Soms sluiten ze niet direct aan bij mijn interesses, maar juist ook buiten mijn vakgebied is er nog veel te ontdekken. Ik ben dan wel klaar met mijn studie, maar blijf op deze manier nog steeds bijleren.’

Meer weten over de activiteiten van het Jonge Alumni Netwerk? www.universiteitleiden.nl/ alumni/jan

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

17

18

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

‘ De kerk is geen bubbel’

NR. 1 2020

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

Als predikant in Londen verbond Joost Röselaers als eerste een homopaar in de echt, toen paren daar niet voor terechtkonden in de Anglicaanse kerk. Leiden noemt hij een ‘stad van verhalen’, en daarom de beste plek voor zijn pleidooi voor verbinding en verdraagzaamheid.

‘O

nze kinderen zijn er g ­ eboren, maar ook mijn studententijd heb ik ervaren als een vormende en vrolijke tijd, waarin ik in mijn herinnering overal tijd voor had’, vertelt theoloog Röselaers (40). ‘Ik o ­ ntmoette hier mijn vrouw. Zat avondenlang in de Burcht of de Bonte Koe met mijn vrienden. En wilden we een weekend naar Parijs? Dan boekten we gewoon vrijdagmiddag een trein­ ticket.’ Warme herinneringen dus, en heimwee toen hij in 2013, voor de tijdelijke aanstelling in Londen, uit zijn studentenstad verhuisde.

TEKST: FRED HERMSEN, FOTO’S: FRANK RUITER

Islamitische vrienden

Zijn woorden mogen op papier een m ­ elancholische indruk achterlaten, wie Joost hoort spreken v ­ allen vooral zijn scherpte, milde ironie en ad rem reageren op. Vanuit een terloops detail schakelt de predikant met zorgvuldige woordkeuze in één adem door naar het grote achterliggende verhaal.

Niet bang voor prikkelende conclusies en originele v ­ erbanden. Om dat te verklaren schetst hij: ‘Ik ben opgegroeid in Senegal, waar mijn ouders bij de ­Verenigde Naties werkten. Een islamitisch land, waar ik door Jezuïeten werd onderwezen. En hoewel niet meer dan vijf procent van de bevolking daar christelijk was, bestond er altijd een grote tolerantie voor elkaars geloof. Islamitische machthebbers trouwden daar bijvoorbeeld vaak met een katholieke vrouw, en ik kon in alle vrijheid met mijn islamitische vrienden omgaan. Ik werd er doorlopend uitgedaagd na te denken, van perspectief te veranderen.’ Röselaers zag dat zijn ouders, de Jezuïeten en zijn vrienden diep geraakt werden door het geloof. Het riep bij hem de vraag op: Wat doet geloof met mensen? ‘Uiteindelijk vond ik zelf het opstandige van protestanten het mooiste, zeker toen ik in de puberteit kwam. Het antiautoritaire, alles aan de kaak willen stellen. Dat heb ik vastgehouden. Ik spreek nog steeds graag mensen tegen.’

Remonstranten staan bekend om hun vragende basishouding. Zelfs het wezen van God mag worden betwijfeld. ‘Als remonstrant ben ik inderdaad rekkelijk.’ Ooit streden de rekkelijke A ­ rminianen met de precieze Gomaristen om de religieuze invloed in de Nederlanden, wat ten nadele van de rekkelijken werd beslecht bij de Synode van Dordrecht in 1619. ‘In wezen kennen we die tegenstelling nog steeds. Populisten die nu hun stem verheffen vergelijk ik weleens met de preciezen; zij presenteren hun visie op de wereld als de enig mogelijke. Ze kennen geen twijfel en stellen zich onverzoenlijk op tegen andersdenkenden. Daarmee versterken ze maatschappelijke i­ ntolerantie en verstikken ze de dialoog. Overigens kunnen progressieven ook erg precies zijn in hun overtuigingen. Gelukkig is het appèl op vrijheid om wél te twijfelen en met een open geest te onderzoeken niet verloren gegaan. Ik zie dat de Universiteit Leiden dat credo van Praesidium Libertatis – Bolwerk der Vrijheid – iedere dag weer betekenis geeft.’

Leerstoel Verdraagzaamheid

Zijn band met de universiteit geeft hij sinds kort actief vorm. ‘Nadat ik vorig jaar de 3 Oktoberpreek mocht houden in de Pieterskerk kwam ik in gesprek met een aantal hoogleraren over het idee van jurist Jan Maarten Boll, ook een Leids alumnus uit Amsterdam, om een leerstoel Verdraagzaamheid in het leven te roepen. Juist nu die zo onder vuur ligt en in de praktijk van alledag in het gedrang komt, moeten we onderzoek hiernaar doen.’ In 1619, nu 400 jaar geleden, verkondigde de theoloog J­ ohannes Uytenbogaert, een bondgenoot van ­Arminius, dat er in de kerk plek moet zijn voor vragen die tegenstrijdig zijn aan de kerkleer. Verdraagzaamheid kreeg toen vorm in de protestante kerk.

Röselaers stelt: ‘Onverminderd actueel is de vraag: wat is verdraagzaamheid precies? Een manier om te gedogen, en daarmee wellicht je gezicht af te wenden van ideeën die niet de jouwe zijn? Of gaat het om betrokken luisteren naar de ander?’

19

20

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2020

De ’Quisqueboom’ aan de Groen­ hazengracht. Op het hekwerk staan de letters QSV, Quisque Suis Viribus.

Bij bijzondere gelegenheden zingt het dispuut er een liedje en worden de nodige rituelen uitgevoerd.

De leerstoel zal zich als het aan de predikant ligt op een betrokken manier richten op moderne vraagstukken die met tolerantie te maken hebben. ‘De toekomstige hoogleraar Verdraagzaamheid gaat zich actief mengen in het maatschappelijk debat, of het nu gaat over het ­verbod op de boerka, de vraag of IS-kinderen teruggehaald moeten worden of filosofische vraagstukken als: wat betekent liberaal zijn tegenwoordig?’

3 Oktoberpreek

Joost (rechts) in de Bonte Koe met zijn studievrienden

Röselaers werft met een groep nauw b ­ etrokken alumni fondsen voor de leerstoel en hoopt het plan binnenkort voor te leggen aan het C ­ ollege van Bestuur van de Universiteit Leiden. Hij vindt Leiden de beste plek. ‘Niet alleen werd ik daarin bevestigd nadat ik de adembenemende biografie van Kees Schuyt had gelezen over Rudolph Cleveringa, met als slotvraag: “Wat zou jij doen?” Maar ook doordat de stad zelf hiervoor de uitgelezen plek is. Om tolerantie vorm te geven heb je namelijk verhalen nodig, verhalen die je binden, die je een gemeenschappelijke identiteit geven, waar je om kunt lachen en huilen, die je kracht geven om op te staan.

In Nederland zijn we er niet zo goed in om verhalen over verdraagzaamheid te vinden en te vertellen, vind ik. Maar wél in de stad Leiden.

Hier leeft het Leidens Ontzet, en het hele historische gedachtegoed van vrijheid dat daarmee samenhangt. Ga maar eens meezingen bij de ­Reveille en daarna de Koraalzang. En zie hoe alle Leide­naren eensgezind de dag vieren. Ik besefte dat eens te meer tijdens mijn 3 oktoberpreek. ­Gastvrijheid en tolerantie krijgen hier vorm in verhalen. Bijvoorbeeld over wetenschappers, geloofsvluchtelingen en vaklui die hier door de eeuwen heen hun toevlucht zochten.’

Perspectief

Verhalen over verdraagzaamheid geven zin, en naar zingeving zoeken met name dertigers, is de ervaring van Röselaers. Waar tien jaar gele-

den ­individuele ontplooiing en de sportschool hoogtij vierden, gaat het nu meer om gezamenlijkheid, v ­ erantwoordelijkheid nemen en een zinvol leven leiden. ‘Ik krijg in mijn kerk veel te maken met dertigers, de jonge alumni zogezegd. Ze zijn opgegroeid met het credo dat alles mogelijk en maakbaar is, en dat kan paradoxaal genoeg ­leiden tot verstarring en burn-outs als je keuze­stress voelt of als de praktijk weerbarstiger is. Bovendien zien we om ons heen dat de wereld een stuk minder maakbaar is dan we hopen. Mensen die nog niet eens veel jonger zijn dan ik houden zich daardoor intensief bezig met zingevingsvraagstukken.’ En dat vindt de p ­ redikant een goede ontwikkeling.

‘Maar een antwoord lijken ze maar niet te vinden.’ Hij haalt ter illustratie de duurzaamheidsbeweging aan: ‘Milieu-activisme is een soort religie ge­­worden. Ik begrijp dat, het biedt houvast en v ­ erbinding met gelijkgestemden. En wie kan tegen duurzaamheid zijn? Maar uiteindelijk wordt die beweging ook gekenmerkt door schaamte en fatalisme.’ En dat leidt hem tot de vergelijking met zijn eigen geloof: ‘Het christendom biedt perspectief. Er is rentmeesterschap dat ook uitgaat van goed voor de aarde en je medemens zorgen, maar er is meer: een

21

Biografie

liefde die altijd weer een nieuw begin mogelijk maakt.’

De Bijbel is de basis

Het woord God is in het gesprek nog niet gevallen. Hij evangeliseert niet. ‘Natuurlijk is God wel mijn basis, dat kan niet anders, ook al accepteer ik dat twijfelen over God menselijk is.’ Maar als het om de Bijbel gaat, toont hij zich onverzettelijker. ‘Dat boek is de basis, zoveel in verhalen gevatte wijsheid, zoveel richting.

Ik denk dat mensen niet zonder kunnen.’ In dat kader zijn de remonstranten hem soms net iets te vrijzinnig. ‘Ik stel graag alles ter discussie, maar de Bijbel niet.’ Gevraagd naar a ­ ndere grenzen die hij trekt, wijst hij naar iets meer alledaags: de trend om kerstdagen om te dopen tot feestdagen: ‘Niet het feesten moet centraal staan, niet ons eigen genot, maar het verhaal dat het licht toch nog is gaan schijnen in het donker, ook voor het kind dat zijn leven begint als vluchteling.’

Joost Röselaers kreeg zijn theologische scholing in Leiden. ‘Amsterdam vond ik te groot en links, Utrecht – waar mijn ouders gestudeerd hadden – te streng. Hoogleraar Nieuwe Testament Henk

Joost ­Röselaers (40) is predikant van de ­remonstrantse gemeente Amsterdam. Van 2013 tot 2017 was hij predikant van de Nederlandse gemeente in Londen.

Hij groeide op in Genève en Dakar. Tussen 1998 en 2004 studeerde hij Theologie in ­Leiden en Kaapstad, en in 2006 bij het Remonstrants Seminarium in Leiden.

Röselaers woont in Amsterdam, is getrouwd en heeft twee kinderen. Hij schrijft regelmatig in diverse kranten en mengt zich in het publieke debat.

Jan de Jonge ontving mij tijdens de open dag in Leiden heel hartelijk. Toen hij hoorde dat ik bij de Jezuïeten en tijdens mijn middelbare school in Dakar Frans onderwijs had gevolgd, schakelde hij meteen over op die taal. En troonde hij me mee naar zijn boekenkast vol met theologen en filosofen. Ik denk dat er in mijn tijd zo’n vijftig studenten Theologie waren. Dat zorgde voor een betrokken sfeer. Toen hoogleraar E ­ rnestine van der Wall hoorde dat het was uitgegaan met mijn vriendin, drukte ze me op het hart niet te veel te drinken en vroeg op te staan: ‘Je bent in tijden van crisis gebaat bij een regelmatig leven.’

Oudste dispuut

Die warmte voelde hij ook in het studenten­ leven. In zijn eerste studentenhuis aan de Oude Rijn, met acht jongens en meisjes die net als hij voor het merendeel in het buitenland waren opgegroeid. Bij het zangkoor Sempre Crescendo (‘Muzikanten ervaar ik als meer dan gemiddeld aardige mensen’) en in het theologisch dispuut Quisque Suis Viribus, ‘het oudste dispuut van Leiden, waaraan ik zoveel vrienden heb overgehouden, zelfs de getuigen bij mijn huwelijk.’ ‘Ik nam vaak het initiatief. Om te gaan skiën, om het Concertgebouw te bezoeken. Verbindingen zoeken, dat zie ik nog steeds als mijn taak.’

Tweedehands auto

Die kracht zet hij nu ook in binnen D66. Geen CDA of ChristenUnie? ‘Ik vind de ChristenUnie een zeer sociale en betrouwbare partij. Als ik ooit een tweedehands auto koop, doe ik dat bij een lid van die partij. Maar bij D66 kan ik de tegendraadse christen zijn in een liberale setting.’ Ook binnen de kerk zoekt hij de verbinding. ‘Mensen zijn geneigd de verzuiling weg te zetten als een gesegregeerd systeem. En dat klopt als je het over geloofsrichtingen hebt.

Maar we vergeten dat in de kerk nog steeds de bakker naast de notaris zit, de eenling naast het grote gezin, wit naast gekleurd. Iedereen is er welkom en gelijk. Volgens mij zijn we op zoek naar sociale cohesie in de maatschappij.

We worden niet gelukkig van leven in b ­ ubbels.

De kerk zie ik in dat opzicht allerminst als een ­bubbel. Het is een plek voor samen­komen, samen denken en samenwerken. Voor een ­betere toekomst.’

22

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

herinneringen aan Keizer Akihito op het Rapenburg

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: ANP PHOTO

‘D

ie dag in 2000 studeerde een vriendin van mij af.

Daarom was ik thuis, in mijn studentenhuis aan het Rapenburg 51. Ik wilde een bloemetje voor haar kopen, maar werd bij de voordeur tegengehouden door een stel beveiligers van de RVD. Het hele Rapenburg was afgesloten, ik moest binnen blijven. Ze vertelden niet waarom, maar al snel ontdekten een paar huisgenotes en ik dat de Japanse ­keizer Akihito samen met koningin Beatrix op bezoek was in Leiden. Kort daarvoor, met Koninginnedag, was Beatrix in Leiden geweest en mijn twee huisgenotes dachten dat het leuk zou zijn als ze de oranje T-shirts die ze bij die gelegenheid hadden gedragen opnieuw zouden aandoen. Ik had me al omgekleed

voor het afstudeerfeest van mijn vriendin, dus hield mijn roze blouse aan. Een van mijn huisgenotes kwam uit Nieuw-­ Zeeland en had daar op school wat Japans geleerd. Toen het gezelschap voorbij wandelde, gooiden we de ramen open en joelden ‘konnichiwa’ – hallo! Dat bleek tegen alle protocollen in te zijn, maar Akihito leek wel ge­­ amuseerd. Met koningin Beatrix en de keizerin spraken we kort over het wonen in een meisjeshuis. We hadden geen idee dat we op dat moment nieuws maakten. Maar al snel ging onze foto de hele wereld over. De Japanse keizer die met gewone sterve­ lingen sprak, dat was ongekend! De media raakten er niet over uitgepraat.

Een huisgenote van ons was op dat moment voor haar studie Indonesisch

NR. 1 2020

in Jakarta. Toen ze daar nietsvermoedend de krant opensloeg, zag ze een foto uit Nederland van haar eigen huisgenotes. Vol verbazing stuurde ze het krantenknipsel naar me toe, ik heb het nog altijd.

Afgelopen jaar was de abdicatie van Akihito. Toen hebben de Japanse media ons weer opgezocht. De ­Japanse publieke televisie is bij mij thuis in Deventer geweest om terug te blikken op het voorval. Ook zijn we voor een Japanse televisiezender teruggegaan naar Rap 51 en hebben we weer even uit het raam gehangen. Het paaltje waar Akihito op de foto met zijn hand op leunt, is inmiddels een belangrijke plek voor Japanners die naar Leiden komen. Ze raken het paaltje graag even aan. Ook hangt er een plaquette op de gevel, ter herinnering aan het bezoek van de keizer in 2000. Met onze foto erbij. Een gebeurtenis van nog geen vijf minuten, vastgelegd voor de eeuwigheid.’

Eveline Berghout, Geneeskunde 1993-1999

DOSSIER

Hoge druk Stress

Tot hier en niet verder

Bloeddruk

Niet onderdrukken maar oplossen

Onderzoek Stress bij mummies

Leidraad

Bart Verkuil: ‘Bewegen kan helpen.’

Op zoek naar de rem Het aantal gevallen van burn-out stijgt. Dat komt door groepsdruk, het continu ‘aan’ staan en doordat we veel van onszelf eisen. Zeg vaker tegen jezelf ‘tot hier en niet verder’, adviseert klinisch psycholoog Bart Verkuil.

E

r lopen allang geen leeuwen en beren meer rond ons huis die ons kunnen verslinden, we gaan in Nederland niet dood van honger, er heerst geen oorlog en tóch ervaart een deel van de mensheid forse chronische stress: de interne alarmbel die waarschuwt dat er gevaar dreigt. De oorzaak: we eisen steeds meer van onszelf. ‘Mensen overschrijden steeds makkelijker hun eigen grenzen of worden door hun omgeving verleid om dat te doen’, zegt Bart Verkuil, hoofddocent klinische psychologie. ‘Vroeger ging je kantoor om vijf uur dicht, nu kun je dag en nacht werken als je wilt.’

Ook groepsdruk als gevolg van ­sociale media levert stress op. ‘Op je telefoon is het vaak ‘de groep’ die zich meldt. Reageer je niet snel, dan dreigt onbewust het gevaar van ‘verstoting’.’ Daar komt bij dat we onszelf

steeds beter kunnen vergelijken met anderen, wat invloed heeft op ons zelfbeeld: op Funda kunnen we zien of het huis van de buren niet mooier is, op Facebook kun je je aantal likes vergelijken met dat van anderen. ‘We doen bewust en onbewust van alles om maar niet uit ‘de groep’ te vallen.

En dat leidt tot stress en piekeren.’

Geslaagd mens

Onderzoek toont aan, aldus Verkuil, dat we ook meer stress ervaren doordat we onszelf steeds hogere doelen stellen. Vijftig jaar geleden vonden we het belangrijk om een bijdrage aan de maatschappij te leveren, vaak in de vorm van vrijwilligerswerk.

Dan was je een geslaagd mens. Nu streven we bijvoorbeeld naar financiële onafhankelijkheid, iets wat lang niet voor iedereen is weggelegd en vaak omgeven is met onzekerheid. ‘En onzekerheid is de trigger bij ­uitstek voor stress.’

Stress is niet hetzelfde als ‘druk-

druk-druk’ zijn, onderstreept Verkuil. ‘Het druk hebben is vaak tijdelijk en kan zelfs gepaard gaan met een soort prettige ‘flow’. Bij stress is sprake van dreiging: je werkt keihard omdat je bang bent te weinig studiepunten te halen of een slechte beoordeling te krijgen van je leidinggevende.’ De mens probeert die stress de baas te worden door te piekeren. ‘In eerste instantie is piekeren nuttig: je probeert je problemen op te lossen’, aldus Verkuil. ‘Maar vaak is het geen constructief nadenken, maar zijn het repeterende gedachten, waarbij je alleen maar nieuwe ramp­scenario’s verzint. Dan werkt piekeren averechts: je gaat slecht slapen, minder goed presteren, wat weer leidt tot meer stress.’

Een mensenleven kent een aantal beruchte piekermomenten, zoals de pubertijd. Adolescenten hebben het mentale vermogen om zichzelf serieuze vragen te stellen: wat wil ik met mijn leven, vinden anderen me leuk?

DOSSIER hoge druk

Dat levert veel gepieker op. Rond het veertigste levensjaar, als de meeste mensen hun draai hebben gevonden, neemt het piekeren af, om weer toe te nemen als je én pubers hebt én ouders die steeds meer zorg vragen.

Pas na ons 65ste neemt stress voelbaar af.

In de genen

De ene mens is vatbaarder voor stress dan de ander, aldus Verkuil. ‘Al in de baarmoeder kan een moeder stress doorgeven aan de baby. Stressgevoeligheid zit in je genen en wordt ook bepaald door wat je meemaakt.’

Onderzoek wijst uit dat kinderen die al jong veel verantwoordelijkheids­ gevoel hebben, bijvoorbeeld door ziekte van een ouder, op latere leeftijd meer piekeren. ‘Het nemen van de leiding kan een status quo worden: ze kunnen dat verantwoordelijkheidsgevoel niet meer loslaten.’

Stress is tot op zekere hoogte meetbaar, via vragenlijsten, hartslag, cortisolniveau en hersenscans. Verkuil: ‘Toch kun je dan nog niet zeggen: deze persoon lijdt aan stress, zoals je na een temperatuurmeting kunt zeggen of iemand koorts heeft.’ Volgens het Psychiatrisch Handboek DSM5 lijdt een mens aan ­chronische vormen van stress (­angstproblemen, depressies) als dat gevoel een rol

Bart Verkuil

is universitair hoofddocent klinische psychologie en is in opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog. Hij onderzoekt de rol van onze zenuwen bij chronisch piekeren. In 2010 promoveerde hij op de effecten van piekeren op onze lichamelijke gezondheid. In 2014 ontving hij een Veni-beurs voor het project Effects of vagus nerve stimulation on perseverative cognition. De ­komende jaren bestudeert hij of piekeren afneemt wanneer de ­vagale zenuw elektrisch wordt gestimuleerd. Verkuil is mede-­ auteur van het boek Omgaan met stress en burnout.

speelt in diens dagelijks functioneren, als hij of zij meer ruzie maakt bijvoorbeeld. Maar de een bereikt die grens veel sneller dan de ander.

‘Optimisten, mensen met zelfvertrouwen, die weten wat ze moeten accepteren, hebben meestal weinig last van stress. Mensen met een groot verantwoordelijkheidsgevoel daarentegen, die heel loyaal zijn en altijd bereid zijn in te springen als anderen uitvallen, zijn gevoelig voor burn-

out­k lachten. Dat zie je nu veel in het onderwijs. In cognitieve gedrags­ therapie proberen we mensen te leren wat binnen en buiten hun invloedssfeer ligt.’

Rempedaal

Wat heeft jarenlang onderzoek naar stress opgeleverd? Verkuil: ‘Onder andere dat langdurige stress een risicofactor is voor hart- en vaatziekten, darmklachten, hoofdpijn en vroegtijdig overlijden.’ Werd vroeger gedacht dat stress werd veroorzaakt door een reactie in ons sympathisch zenuwstelsel – kort gezegd: een gestrest persoon geeft te veel gas – nu is bekend dat stress ook te wijten is aan verminderde activiteit van het parasympathische zenuwstelsel, dat zorgt voor rust, herstel en spijsvertering.

‘Bij gestreste mensen werkt het rempedaal slecht, waardoor het gaspedaal voortdurend de overhand heeft’, aldus Verkuil.

Wat kun je doen tegen stress? ­‘Bewegen kan helpen’, luidt Verkuils advies. ‘Dan maak je het gelukshormoon endorfine aan, dat de werking van je ‘rem’ versterkt.’ Verder zouden we vaker moeten zeggen: tot hier en niet verder. ‘We moeten af van het idee dat we voortdurend dolgelukkig en supergeslaagd moeten zijn. Zo zit het leven niet in elkaar.’

TEKST: FRIEDERIKE DE RAAT, FOTO’S: MARIUS ROOS

NR. 1 2020

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: TACO VAN DER EB

26

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

is zijn koosnaam en dit paradepaardje van de Leidse atoomonderzoekers staat op ‘het stilste plekje van Leiden’: de trillingsvrije meethal in de nieuwbouw van het Gorlaeus. Die hal is gebouwd op 1200 heipalen.

Het apparaat op zijn beurt rust op een

NR. 1 2020

los betonblok van 27 ton dat op luchtveren staat. Het staat ook nog op dempende poten en van binnen zitten er dempers in. Maar dan nog kun je de gevoeligste metingen het beste ’s avonds of ’s nachts doen, als er weinig ‘ruis’ is. Zelfs het ventilatie­systeem in de hal moet dan even uit.

NR. 1 2020

Groot is van het Leids Instituut voor Chemie. ‘Deze opstelling helpt ons om katalyse beter te begrijpen.’ Een katalysator is de stof die een chemische reactie sneller, schoner of efficiënter maakt, net als in de auto en in de (chemische) industrie.

Groots uiteindelijke drijfveer bij haar

druk Leidraad DOSSIER hoge

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

onderzoek, waar ze in 2018 een Vidibeurs voor kreeg, is de energietransitie. Bij de ontwikkeling van ­schone energie, zoals waterstof of a ­ rtificiële benzine, zijn goede kataly­satoren essentieel.

Het bijzondere is dat je in dit apparaat met hulp van een speciale microscoop op atomaire schaal kunt zien wat er op

het katalyse-oppervlak gebeurt tijdens de chemische reactie, legt Groot uit.

‘Meestal kijken onderzoekers voor en na een chemische reactie om te zien wat er is gebeurd. Met deze opstelling kijk je eigenlijk mee. De omstandig­ heden zijn ook vergelijkbaar met die in de industrie: hoge temperatuur, hoge druk.’

27

28

Leidraad

‘ Juliana zei het al: Nederland is vol’

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘J

aldus alumnus Jan

uliana zei het al in de troon­rede van 1979: we moeten iets van onze welvaart inleveren. Nederland is vol, ten dele overvol. Met die troonrede is niets gedaan, met als gevolg dat we nu de rekening gepresenteerd krijgen. Kijk naar de CO2-uitstoot, maar ook naar de toenemende filedruk en de druk op de natuur. Nederland is dichtgeslibd, wat de leefbaarheid ernstig bedreigt. Tegelijk is onze ecologische voetafdruk onevenredig groot. Als iedereen in de wereld net zo leeft als wij, heb je drie aardbollen nodig. Die voetafdruk wordt alleen maar groter naarmate de bevolking groeit. De Club van 10 Miljoen, waarvan ik bestuurslid ben, pleit voor een immigratiestop. We krijgen steeds meer bijval, al trekken we natuurlijk ook mensen aan die iets tegen moslims hebben, maar daar is het ons niet om begonnen. Het aantal mensen moet krimpen, net als de economie. Maar een stuk welvaart inleveren, dat is vloeken in de kerk. Kom niet aan de economische groei! Een andere oplossing is ons inziens minder kinderen krijgen. In Nederland ­hebben we van oudsher een positieve bevolkings­ politiek. Schaf de kinderbijslag af, om te beginnen bij een tweede kind.

Van alle maatregelen die je kunt nemen om de druk op Nederland te verlagen en de ecologische voetafdruk te verminderen, is het krijgen van minder kinderen het meest efficiënt. Zelf heb ik er meerdere, maar toen had ik het licht nog niet gezien.’

JAN VAN ­WEEREN (73) 1965-1971 ­ Algemene Taal­ wetenschap ­Leiden 1971-1977 Wetenschappelijk mede­werker Vakgroep Duits 1977-2008 Afdelingshoofd en evaluatie­ deskundige bij toetsings­instituut CITO 2011-NU Bestuurslid De Club van 10 Miljoen

5x sch Van hard werken of superdruk zijn valt niemand om, zegt A ­ ukje Nauta.

De bijzonder hoog­leraar ‘Enhancing individuals in a dynamic work context’ in ­Leiden doet onderzoek naar gedrag van mensen op de werkvloer. Stress ontstaat volgens Nauta als we onvoldoende energiebronnen hebben: als we ons niet genoeg kunnen ontwikkelen in ons werk, als we onvoldoende autonomie ervaren of als we te weinig waardevolle

­relaties hebben met collega’s, klanten of leiding­ gevenden.

Het lastige is dat er ‘een zekere schroom’ bestaat om onvrede, ­zorgen en zelfs wensen bespreekbaar te maken. Daarom pleit Aukje N ­ auta voor meer schaamteloosheid op het werk. ‘Als we ons authentieke zelf mogen zijn, dan zijn we gelukkiger en van meer waarde voor ­anderen.’ Hoe kan schaamteloosheid ons redden?

1 Schaamteloos vragen

‘We denken bij schaamteloosheid vaak aan iets negatiefs. Maar ik heb het over positieve schaamteloosheid. Dat je de dingen benoemt die je niet bevallen. Dat je durft te zeggen dat je je werk saai vindt. En dat je daar niet op wordt afgerekend, maar er zelfs waardering voor krijgt.

Een tijdje geleden zat ik als adviseur bij een werkconferentie en toen zei een vrouw: ik zou wel minder willen werken, want eigenlijk ben ik lui. Ik vond het zo dapper dat ze dat zei, want er zit natuurlijk een taboe op.

Het maakt je echt sterker als je zelf de verantwoordelijkheid neemt voor wat je wel en niet wilt in je werk. Als je dat in je eentje niet durft, bespreek het dan met een paar collega’s zodat je het samen kunt aankaarten.’

DOSSIER hoge druk

NR. 1 2020

29

aamteloos tegen ! stress

Schaamteloos geven

‘Ik heb veel onderzoek gedaan naar duurzame inzetbaarheid. Als we mensen l­anger aan het werk willen houden, zijn werk­ plezier en vitaliteit belangrijk. Maar werkplezier en vitaliteit vergroten houdt veel meer in dan alle personeelsleden 500 euro geven om te besteden aan hun ontwikkeling. Dat is net zoiets als een VVVbon die ongebruikt in de la blijft liggen. Ik erger me aan dit soort halfslachtige maatregelen. Help mensen nog meer dan ze verwachten. Ben je leidinggevende, vraag dan aan je mensen hoe ze willen leren; vraag dit het liefst aan je hele team, want als meer mensen hetzelfde willen, kun je ontwikkelbudgetten op een hoop gooien en samen een goede docent inhuren.’

Aukje Nauta

is sinds 2018 buitengewoon hoogleraar aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Leiden.

Ze is organisatiepsycholoog en promoveerde op conflicthantering. Bij Factor Vijf Organisatieontwikkeling is zij partner en adviseur.

Op de Jonge Alumnidag op 30 november gaf ze haar ­theatercollege ‘Schaamteloos leven & werken’.

3

‘Echt luisteren, zonder oordeel, valt niet mee. Maar het is wel verstandig, ook als je bijvoorbeeld kritiek krijgt als leidinggevende. We hebben de neiging om meteen terug te slaan. Het wordt anders als je zegt: ik schrik hiervan, laten we er verder over praten. Een directeur verzuchtte eens tegen mij: ik kan toch niet met alle mensen gaan práten? Nou, dan heb je het wat mij betreft niet begrepen. De dialoog is het belangrijkste instrument voor iedere leidinggevende.’

4

Schaamteloos onderhandelen

‘Een callcentermedewerker vond zijn werk heel saai omdat hij steeds dezelfde vragen kreeg. Hij vroeg of hij een filmpje mocht maken over de meest gestelde v ­ ragen. Met als gevolg dat er minder vragen binnenkwamen én dat zijn werk gevarieerder werd. Het is ontzettend leuk en bevrijdend om openlijk te onderhandelen over wat je wilt. Dan blijkt dat er vaak onorthodoxe oplossingen zijn die ieders belang dienen.’

Lukt het u om schaamteloos te zijn op het werk?

‘Nee, natuurlijk niet. Daarom vind ik het zo interessant. Ik vind het lastig om nee te zeggen. Word ik dan nog wel voor andere dingen gevraagd? Op het moment dat je nee zegt, denk je achteraf: waar heb ik me druk over gemaakt. De opluchting nadien is vaak groter dan de spanning vooraf. Maar door die spanning steken we soms wel de kop in het zand en dat is jammer. Het leven is leuker als we overal onszelf kunnen zijn en doelen nastreven die we zelf belangrijk vinden.’

5

Schaamteloos liefhebben

‘Ook op het werk mag er wat meer liefde zijn. Daarmee bedoel ik: dat je de ander echt ziet. Als mensen een hoge werkdruk e ­ rvaren, dan zit daar vaak achter dat ze zich niet gezien en gewaardeerd voelen. Om echt contact te maken is doorvragen heel belangrijk. Wat beweegt iemand? Wat is zijn droom?

Als mensen hun dromen delen, dan versterkt dat hun onderlinge band. Waardoor ze samen nog veel meer voor elkaar krijgen ook, dankzij een hogere motivatie om bij te dragen aan ­organisatiedoelen.’

TEKST: JANET VAN DIJK

2

Schaamteloos ­luisteren

30

Leidraad

Vaatwastabletten tegen hoge bloeddruk

TEKST: WILKE MARTENS, FOTO: MARIUS ROOS

Remmers, verlagers en blokkers: de behandeling van slagaderverkalking, oftewel atherosclerose, heeft zich altijd gericht op vertraging van het ziekteverloop. Miranda van Eck, hoogleraar Cardiovasculaire en Metabole Therapieën, wil het anders doen.

Haar onderzoek richt zich op omkering van het ziekteproces. ‘Mijn droom is een vaatwastablet om je bloedvaten schoon te spoelen.’

O

nze slagaderen slibben langzaam dicht. Of het nu door ongezond eten, te weinig beweging, roken, te veel stress of een erfelijk verhoogd risico komt: bijna iedereen ontwikkelt vroeg of laat slagaderverkalking. De leefstijladviezen, pakjes cholesterolverlagende boter of cholesterolverlagende medicijnen genezen slagaderverkalking niet. Wat als we het ziekteproces konden

­ mkeren, in plaats van alleen vertragen? o Met die vraag in gedachten werkt hoogleraar ­Miranda van Eck aan een medicijn om slagaderverkalking tegen te gaan.

Doorstroomruimte

‘In tegenstelling tot wat dichtslibben impliceert, is slagaderverkalking een actief proces’, legt Van Eck uit. ‘Schade aan de binnen­bekleding van de bloedvatwand (door hoge bloeddruk bijvoor-

DOSSIER hoge druk

NR. 1 2020

1999 PhD BioPharmaceutical Sciences, Leiden 2001 Research Fellow Nederlandse Hartstichting 2005 Vidi-subsidie 2007 Established Investigator Nederlandse Hartstichting

en Universitair hoofddocent 2012 Vici-subsidie 2014-nu Hoogleraar Cardiovasculaire en Metabole Therapieën, Leiden 2015 Medeoprichter van vrouwennetwerk RISE op faculteit W&N

beeld) en infiltratie van cholesterol, trekt ­witte bloedcellen aan. In eerste instantie komen er monocyten als afweerreactie, die veranderen in macrofagen die cholesterol in de bloedvatwand gaan opruimen. Dit is echter nooit klaar, want cholesterol is er altijd. Ons lichaam heeft het nodig, bijvoorbeeld voor hormoonproductie. De macrofagen blijven dus naar de bloed­vatwand komen, waar ze uiteindelijk opstapelen en plaques veroorzaken. Die plaques worden steeds groter en dikker, de bloedvaten steeds nauwer en harder.’

Op termijn is hoge bloeddruk het gevolg, omdat de doorstroomruimte steeds kleiner wordt en de flexibiliteit van de vaten afneemt. ‘De vernauwing zorgt voor een hogere druk bij elke hartslag, wat meer kans op beschadiging van bloedvaten betekent. Het is een vicieuze cirkel waarin je terechtkomt.’

Schoonspoelen

Slagaderverkalking wordt vaak laat opgemerkt.

Mensen gaan pas naar de dokter als ze bijvoorbeeld pijn op de borst hebben bij het sporten.

De plaques hebben zich dan al jarenlang opgestapeld. Alleen het proces vertragen – tot nu toe de gangbare behandeling – is volgens Van Eck dan ook niet voldoende. Ze richt haar onderzoek daarom niet op vertraging, maar op omkering van het proces. ‘Daarvoor is het noodzakelijk om tot in detail te begrijpen hoe het werkt.

In het lab kweken we macrofagen en bestuderen we de reactie als we cholesterol toevoegen. Door hier nieuwe geneesmiddelen bij te doen, zien we of cholesterol versneld verdwijnt en bestuderen we wat er met de macrofagen gebeurt. Het ultieme doel is om precies het goede tabletje te vinden, waarmee vaten schoongespoeld worden. De ontwikkeling van deze ‘vaatwastablet’ staat nog aan het begin, maar dat is mijn droom.’

‘ Stress is een oeroude reactie op gevaar’

‘I TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

Miranda van Eck (1972)

31

aldus alumnus Eske

k heb tien jaar stoelmassages gegeven bij verschillende ­bedrijven. Ik heb dus de nodige stress-­ gerelateerde klachten onder handen gehad.

Stress is een oeroude reactie op gevaar die zich manifesteert als flight, fight of freeze. Tegen­ woordig komt dat vooral op freeze neer: mensen ­spannen hun spieren meer aan dan nodig, gaan oppervlakkiger ademhalen. Te vaak of te lang in die toestand is de pest voor je gezondheid.

Wat me zelf behoorlijk wat stress heeft opgeleverd, is stoelmassages geven op evenementen. Dan stond ik op een plein in de regen, terwijl er een trash metalband stond te spelen en allemaal dronken kerels toekeken hoe ik mensen onder handen nam. Er zijn misschien mensen die daar heel geaard bij kunnen blijven, maar ik kwam gemangeld thuis.

Maar goed: je moet je vlieguren maken. In het begin neem je dat soort dingen aan.

Inmiddels heb ik mijn eigen praktijk, en werk ik als massagetherapeut. Dat houdt meer in dan alleen de spieren losmaken. Ik vraag hoe iemand met zijn emoties omgaat, wat zijn levensstijl is, wat hem ­ontspant en blij maakt. Door het breder aan te pakken, ga je verder dan ­symptoombestrijding. Dat werkt op de lange termijn beter.’

ESKE VAN DER VOORT MAARSCHALK (49) 1988-1995 Peda­ gogische Weten­ schappen 1996-2000 ­Intercedent bij Randstad, diverse functies bij Gouden Gids en Doen Participaties 2000-2010 Stoelmasseur in opdracht van diverse bedrijven 2004-HEDEN Massage­ therapeut in eigen praktijk

32

Leidraad

‘ Meer dan vroeger denk ik aan mijn vrouw en kinderen’

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘A

aldus alumnus Robert

ls advocaat sta je met één been in de criminele wereld. De verhalen die je leest zijn indruk­ wekkend. Maar ze beheersen me niet. Dat heeft misschien ook met mijn leeftijd en ervaring te maken. Of met mijn persoon. Ik kan gemakkelijk een knop omzetten en kan me heel goed afsluiten. Pleit­ nota’s schrijf ik soms aan de keuken­tafel. Dat geldt ook voor de zaak Holleeder, die ik samen met Sander Janssen deed. Ik focuste puur op de juridische com­ ponent, ondanks alle ophef, dat gedoe met die zussen bijvoorbeeld. Ik ben inmiddels wel gewend aan die aandacht. Mijn omgeving verbaast dat wel eens. Jij bent altijd zo relaxed, zeggen ze dan.

De dood van Derk Wiersum is een ander verhaal. Dat maakt me vooral verdrietig. Het haalt de glans van ons werk af, zoals Peter Plasman treffend zei. Persoonlijk voelde ik me als advocaat van Holleeder helemaal niet onveilig, maar het speelt wel in mijn achterhoofd bij het aannemen van nieuwe zaken. Meer dan vroeger denk ik nu aan mijn vrouw, kinderen en broers met dezelfde achternaam. Maar verder blijf ik mijn strijd­ vaardige zelf. De inmiddels afgeblazen piketstaking die advocaten in januari zouden houden, kwam uit mijn koker. Je moet als advocaat veel werk verrichten in die b ­ elangrijke eerste fase, als een verdachte recht heeft op bijstand, voorafgaand aan zijn eerste verhoor. We willen graag hard werken, maar wel tegen een eerlijk honora­ rium.’

ROBERT ­MALEWICZ (45) 1992-1998 Nederlands Recht in Leiden, inclusief een half jaar in Amerika 1998-2002 Universitair docent vakgroep Strafrecht & Criminologie Leiden 2002-NU Advocaat Cleerdin & Hamer Advocaten te Amster­ dam, sinds 2011 partner

Stress in de oudheid In de oudheid waren er geen mobiel­ tjes, geen eindeloze vergaderingen, geen problemen met de kinder­ opvang. Dat moet heerlijk rustig ge­ weest zijn. Of toch niet? Archeoloog Sarah Schrader doet onderzoek naar stress in een ver verleden.

‘S

tress hoort bij ons leven. We hebben het te druk, we maken ons zorgen over de hypotheek, zijn geïrriteerd over onze col­ lega’s, of wat dan ook. Dat betekent dat ons lichaam voortdurend het stresshor­ moon cortisol aanmaakt. Ook voor mij als archeoloog is dit verschijnsel interessant. Hadden in de oudheid mensen ook veel last van stress? Ik onderzoek dat bij een specifieke populatie: Nubische volken van 2500 tot 500 voor Christus. Elk jaar ga ik twee tot drie maanden naar Soedan, waar deze mensen leefden. Bij de oude begraafplaats Abu Fatima graaf ik ­skeletten op, waar ik vervolgens onderzoek naar doe. Door het droge en warme klimaat in deze regio zijn de ­lichamen op natuurlijke wijze gemummificeerd. Ook het haar

DOSSIER hoge druk

Chronische stress

Het onderzoek is nog in een beginfase, dus ik kan nog niet zeggen of deze volken uit de oudheid net zo veel stress hadden als wij. Het is een vrij bijzonder project, er loopt alleen een soortgelijk onderzoek in Peru. Ik kreeg het idee toen ik voor de WHO meedeed aan een grootschalig internationaal onderzoek naar ziekten in onze tijd. Daar leerde ik de methode om het cortisolniveau in het haar te meten. Laten we dit ook toepassen op mummies, dacht ik toen. We weten wel heel veel over stress bij dieren zoals Beluga-walvissen en apen, maar niet bij mensen. Deze dieren kennen geen chronische stress, maar wel stress-pieken. Als ze bijvoorbeeld worden aangevallen door een ander dier, is er een piek van cortisol. Maar het hormoon verdwijnt na zo’n heftig moment ook weer snel uit het lichaam. Over stress bij mensen is eigenlijk nog heel weinig bekend, terwijl de mens de enige soort is die chronische stress kent.

Ik zou willen weten of dat altijd het geval is geweest en

of dit dus hoort bij mens-zijn. Of misschien is er een moment in de geschiedenis waarop de stress langdurig en aanhoudend is geworden. En als dat inderdaad het geval is, wat is dan de oorzaak? Misschien kunnen we daar lessen uit trekken en zelfs manieren vinden om de stress en de ziekten die erdoor veroorzaakt worden, te bestrijden. Dat is een ambitieuze vraag, en ik moet mijn onderzoek nog veel verder uitbreiden om die vraag te beantwoorden.

Of ik zelf stress heb? Natuurlijk! Ik heb zo veel zaken waar ik aandacht aan moet geven: financiering van het onderzoek, onderwijs, administratieve taken, allerlei vergaderingen. Als ik in Soedan ben, is het veel relaxter. Daar is de internetverbinding slecht en ontvang ik soms dagenlang geen mail. Ik kan me dan focussen op het onderzoek van botten en haar. Dat is heerlijk!’

Sarah Schrader (VS, 1984)

2013 PhD Purdue University, antropologie 2012 The Study on Global Ageing, World Health Organization 2017 Docent bij faculteit Archeologie, Universiteit Leiden 2018 Hoofd van het Laboratorium voor Osteoarcheologie bij de faculteit Archeologie

TEKST: ANNETTE ZEELENBERG

is vaak nog intact. Chronische stress is meetbaar in het haar, daar laat cortisol sporen na. Dus ik kan in de haren van deze mummies meten of er sprake was van aanhoudende, chronische stress. Ook doe ik bot­ onderzoek om na te gaan of er ziekten of andere stress­ factoren in het spel waren.

33

COLUMN

34

I

Dit leven te aanvaarden, stil en vroom

n 1947 schreef Jan Wolkers het gedicht ­Uitzicht. Uit zijn raam aan de achterzijde van Rijnsburgerweg 151, tussen Leiden en ­Oegstgeest, zag hij ‘spelende kindren in de voorjaarszon’, hoorde hij ‘in de verre tuinen vogelfluiten’ en een vrouw zingen voor een open raam. Hij besluit met de zin ‘Dit leven te aanvaarden, stil en vroom’.

Ik ben precies twee keer zo oud als Wolkers toen hij dit gedicht schreef, en ongeveer half zo oud als hij uiteindelijk zou worden. Maar stil en vroom dit leven aanvaarden is me nog niet gelukt.

En ik ben niet de enige. Tijdens mijn spreekuren trekt de hele samenleving aan mij voorbij. En die samenleving is vermoeid en belast. De ene helft zit net voor een burn-out, de andere helft krabbelt er net uit op. Veel mensen kunnen het leven, zoals ze denken dat het van ze gevraagd wordt te leven, niet meer volhouden.

Ik heb stoere jonge vrouwen zien veranderen in ­afgepeigerde sloven na de komst van kinderen.

Want kinderen, die moeten vermaakt worden en vooral intensief begeleid worden in ‘hun uniciteit’.

Ik heb gezonde Hollandse jongens zien veranderen in verongelijkte wonderkinderen van 40, omdat ze niet van het leven krijgen waar ze recht op hebben.

Waarom merkt toch niemand hun buiten­gemene gaven op?

En allemaal komen ze aan mijn loket een ­diagnose halen. Burn-out, depressie, hoogsensitiviteit voor papa en mama. En nu ze er toch zijn; ADHD, ADD en Asperger voor hun kroost.

Want wanneer het leven teleurstelt of anderszins als te zwaar wordt ­ervaren, wordt dit steeds vaker vertaald in (pseudo)medische of psychologische termen. Je voelt je niet senang. Dat accepteer je niet, of je omgeving verdraagt het niet. Het moet biologisch of psychologisch ‘verklaard’ worden met een diagnose.

Die ­diagnose geeft vervolgens recht op een aangepast programma.

Ik kom niet op je jaardag; ik ben hoogsensitief. ­Sorry voor mijn kind; hij heeft ADHD. Ik kan er niet meer taken bij hebben; ik zit tegen een burn-out.

In plaats van zoeken naar ‘verklarende en ontschuldigende’ diagnosen, zou je ook de vraag kunnen ­stellen: ‘Waarom valt het leven mij zo zwaar?’, of ‘Waarom voel ik zoveel druk?’.

Zoals gezegd lukt het mij ook (nog) niet (altijd), dit leven te aanvaarden. En al helemaal niet stil en vroom.

Een belangrijke reden hiervoor is, denk ik, dat ik, net als vele anderen, de wereld indeel in winnaars en verliezers. Ik ben een verliezer wanneer ik niet krijg waarvoor ik werk. Soms ben ik even een winnaar. Maar lang duurt dat nooit.

Voorbij de wereld van winnaars en verliezers zie ik drie soorten dromers. Dromers die groots en mee­ slepend durven dromen, vanuit de wetenschap dat de meeste van hun dromen toch nooit zullen ­uitkomen.

Dit zijn de dagdromers die nachtrust hebben. De dromers die ‘het gegeven wordt in de slaap’. Dan zijn er de dromers die weliswaar bescheidener dromen, maar wel het recht menen te hebben op de vervulling van hun dromen. Zorgt hun werk, hun partner of hun kind niet voor die vervulling, dan worden ze boos en moeten er diagnosen komen. En als laatste de doodmoeë dromers, die uit angst voor dromen die toch niet ­uitkomen, nachten wakker blijven.

Voor dromenduiding heb je meer nodig dan ­dokters en psychologen kunnen ­bieden. Zingevings­ therapeuten, geestelijk verzorgers en moeders, kunnen je vertellen dat één van de geheimen van een gelukkig leven een gebroken droom is. En dat liefst zo vroeg mogelijk in het leven. Een gebroken droom bevrijdt je van de illusie dat het leven maakbaar zou zijn. Ervaren dat het leven veeleer kwetsbaar is, en niet zozeer maakbaar, is de eerste stap op weg naar een aanvaardbaar leven.

Minimaal driemaal daags dag­dromend het raam uit kijken, totdat je de ­kinderen ziet spelen, de vogels hoort fluiten en Pieter Barnhoorn, je vrouw hoort zingen. Er komt een huisarts en docent dag, dat ik dat op een receptbriefje durf ­huisartsgeneeskunde te schrijven. Voor mijn patiënten en in het LUMC ­misschien ook voor mezelf.

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

Geneeskunde 2008-2017

werkplek van

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: MARIUS ROOS

Giovanni Simonis Buiten is het koud, maar binnen bij de ­beroemde vishandel Simonis in de Scheve­ ningse haven is het rumoerig en ­gezellig.

Die familiesfeer, dat is ons geheim, zegt ­Giovanni Simonis (30) trots. Hij is de vierde generatie Simonis die in de vis zit. Zijn overgrootvader rookte paling op het Westeinde.

Zelf koos Giovanni vol overtuiging voor het familiebedrijf nadat zijn coschappen in een Haags ziekenhuis hem ­bitter tegenvielen.

‘De vergaderingen, de ­cultuur, het paste niet bij mij.’ Zijn keuze voor de vishandel leverde hem heel wat negatieve reacties op van collega-­artsen. Giovanni haalt er zijn

schouders over op. Hier is hij ­gelukkig. ­A fgelopen jaar zette hij met zijn achterneef een nieuw filiaal van Simonis op, Simonis op de Hoek. En er staat een fikse uitbreiding plus nieuwbouw op stapel.

Het ziekenhuis is hier heel ver weg. Soms gaat Giovanni in zo’n vis op zoek naar een levertje, of de darmen. ‘Maar een vis lijkt in niks op een mens.’ Zelden vraagt hij zich af of hij er goed aan deed. ‘Als ik tot mijn ellebogen een verstopt riool sta leeg te scheppen, denk ik wel eens: ik had nu ook aan de operatietafel kunnen staan. Maar ja, het gras is altijd groener bij de buren.’

35

36

Stress bij studenten

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

37

Burn-outs, depressiviteitsklachten en stress. Eenduidige cijfers zijn er niet, maar vaststaat dat studenten relatief vaak te maken hebben met psychische klachten. Het thema staat hoog op de agenda van Universiteit Leiden. Een taskforce bracht er advies over uit, de universiteit neemt een aantal maatregelen.

TEKST: LIZA JANSON, FOTO’S: TACO VAN DER EB

T

wee jaar geleden ging het mis.

De 24-jarige student Dahran Coban stortte in nadat ze haar scriptie had ingeleverd. ‘Ik verwachtte dat ik weer adem kon halen toen ik hem had ingeleverd, maar de spanning stopte niet. Ik had een heel beklemmend gevoel’, zegt Coban. Ze was moe, huilde veel en voelde zich gestrest: een burn-out. ‘Ik viel uit elkaar. Ik ben met mijn ouders en vriend gaan praten en heb duidelijke keuzes gemaakt: wat wel, wat niet?’

Ze zette haar studie stil en zocht hulp bij een psycholoog. ‘In overleg met mijn ouders heb ik bijna overal de stekker uitgetrokken. Ik coachte alleen nog mijn roeiteam en bleef mijn werk doen voor de Universiteitsraad.’ Al met al was Coban zeker een jaar uit de roulatie, een groot contrast met haar drukke bestaan van daarvoor.

‘Het ging eigenlijk al eerder niet goed, maar dat had ik niet in de gaten’, zegt ze nu. De problemen waren begonnen toen ze na een bestuursjaar bij Asopos weer verder ging met haar studie Rechten. ‘Het viel tegen om de draad weer op te pakken. Ik heb dat hele jaar geen vak gehaald. Ik vind mijn studie interessant, maar ik miste een bepaalde drive. Daarom deed ik er veel dingen naast.’ Ze somt op: ‘Ik zat in een commissie van Asopos, coachte een wedstrijdploeg, deed een commissie bij de Plaatselijke Kamer van Verenigingen, werkte voor de Universiteitsraad, had één keer per maand een overleg bij het Inter­ stedelijk Studenten Overleg (ISO) en besteedde zo’n dertig uur in de week aan mijn studie.’

Ze zucht zachtjes. ‘Ja, ik deed te veel.’

Veel hooi op hun vork

En daarin is Coban niet de enige. ‘Het zijn soms erg hoge verwachtingen die studenten van zichzelf hebben’, zegt Maarten Fischer. Hij is teamleider van de studentpsychologen aan Universiteit Leiden. ‘Gewoon studeren is niet meer genoeg, je moet goed studeren, je moet presteren. Dat past in de huidige tijdsgeest. Studenten

moeten nog meer dingen combineren dan ze al moesten. We zien dat ze veel hooi op hun vork nemen. Je kunt je soms afvragen: is het eigenlijk wel verstandig als je aan allerlei commissies meedoet of twee studies doet?’

Jaarlijks komen tussen de 1000 en 1500 nieuwe studenten langs op de spreekuren die de psychologen in Leiden en Den Haag houden. ‘Psychische klachten zoals somberheid, (faal)angst en paniek, laag zelfvertrouwen, concentratieproblemen, gebrek aan motivatie, maar ook lichamelijke klachten zoals vermoeidheid en slapeloosheid’, somt Fischer op. Ongeveer de helft van de studenten die aankloppen bij de spreekuren, krijgt verdere kortdurende begeleiding van de studentpsychologen. Voor de andere helft is eenmalig advies voldoende of ze worden doorverwezen naar andere hulpinstanties.

Prestatiedruk

De psychische klachten hebben niet één oorzaak, er kunnen veel factoren meespelen. Prestatiedruk, het bindend studieadvies, sociale media en de veranderende maatschappij spelen allemaal een rol, zegt Dorien de Koning, lid van de universiteitsraad namens studenten­ partij ONS. ‘Het is heel fijn dat het thema nu bespreekbaar wordt.’ Dat stress onder studenten een probleem is, staat voor haar en haar

34,6%

van de studenten heeft een verhoogde kans op een burn-out, blijkt uit onderzoek van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) uit 2017. In Nederland heeft 14,6 procent van de werkenden een verhoogde kans op een burn-out (CBS en TNO, 2017). Volgens de LSVb geven studenten als redenen aan dat ze financiële onzekerheid en een hoge werkdruk ervaren.

38

73%

van de lenende ­studenten geeft aan toegenomen druk of klachten te ervaren onder invloed van het leenstelstel.

Zij ervaren prestatiedruk en psychische klachten door het leenstelsel. Dat blijkt uit onderzoek van Motivaction in opdracht van het ISO.

partij vast. ‘We krijgen veel signalen van mensen die zeggen: doe er iets aan. Ik heb meerdere vriendinnen met burn-outs. En op borrels merk je dat mensen er opeens niet bij zijn, omdat ze zijn uitgevallen. Sinds twee jaar staat het bij ons heel hoog op de agenda.’

Ook de rest van de universiteitsraad signaleert prestatiedruk en stress onder de studenten. Het is een van de speerpunten waar de raad dit studiejaar aan werkt. Volgens raadslid Bart van der Steen hebben veel studenten het idee dat alleen hun studie niet genoeg is. ‘Natuurlijk kan het altijd helpen als je op je cv kunt laten zien dat je ervaring hebt opgedaan, maar het hoeft niet een lijst van vijf, zes taken te zijn.’

Verwachtingen temperen

Daarin krijgt hij bijval van Philip Spinhoven, hoogleraar Klinische psychologie en voorzitter van de Taskforce Studentenwelzijn. De taskforce deed afgelopen jaar op verzoek van het College van Bestuur van de universiteit onderzoek naar stress bij studenten en bracht een advies uit (zie kader). Eén daarvan is dat de universiteit de verwachtingen zou kunnen temperen. ‘Je kunt je als universiteit afvragen: dragen wij bij aan onnodige stress? Een student zei eens tegen mij: “een zeven is ook leven”. Dat vind ik een mooie kreet, niet iedere student is excellent.’

Vice-rector: welzijn belangrijk Vice-rector Hester Bijl is blij met het rapport van de Task­ force. ‘Een van onze maatre­ gelen is dat we ons zullen aan­ sluiten bij het Nederlandse consortium Caring Universi­ ties. Caring Universities heeft een online vragenlijst ontwik­ keld waarmee je de onder stu­ denten belangrijkste psychi­ sche problemen kunt meten, waaronder depressie, angst, alcoholproblemen, en ande­ re relevante kenmerken zoals persoonlijkheid, dagelíjks functíoneren, academisch functíoneren. Ook andere

­universiteiten en hogescho­ len gebruiken deze vragenlijst om een beeld te krijgen van de mentale gezondheid van hun studenten. Daarnaast onder­ zoekt Caring Universities het effect van een online behan­ deling voor depressie en/of angsten.

Een integrale aanpak voor de ondersteuníng van het welzijn van onze studenten is belang­ rijk. Denk hierbij aan: bewust­ wording binnen de universiteit van het belang van studenten­ welzijn, aandacht voor pre­ ventíe en vroegsignalering, aandacht voor een goed hulp­ aanbod en psychosociale interventies, professionalise­ ring van studiebegeleiders.’

Dahran Coban: ‘Het is wel ergens goed voor geweest.’

Ook financiële druk speelt een rol bij de stressklachten, vermoeden De Koning, Van der Steen en Fischer. Was de basisbeurs voorheen nog een gift, sinds een paar jaar is het een lening.

Uit onderzoek van Motivaction in opdracht van het ISO blijkt dat een groot aandeel van de lenende studenten prestatiedruk en psychische klachten ervaart door het leenstelsel (zie kader). ‘Het zit bij veel studenten in hun hoofd: kan ik mijn lening straks terugbetalen?’, zegt Fischer. ‘Het leenstelsel afschaffen is niet dé oplossing, maar het heeft denk ik wel een grote invloed’, beaamt De Koning.

En dan is er ook nog het fenomeen ‘millennial’, de generatie die geboren is tussen 1981 en 2000. Fischer: ‘De huidige jongvolwassenen zijn groot geworden in een digitale wereld.

Nieuws, vrienden, producten, alles is met één klik op te roepen. De hoeveelheid aan prikkels en mogelijkheden maakt het lastig om de goede keuze te maken en verhoogt de ‘fear of missing out’. Daarnaast hebben ouders, met goede bedoelingen, veel voor hun kinderen gedaan en een grote rol gespeeld in het regelen van dingen. Maar als ze gaan studeren moeten ze het ineens allemaal zelf doen en zijn dingen soms minder gestructureerd en georganiseerd dan ze gewend waren. Voor millennials is het daar-

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

39

Taskforce: taak voor universiteit In opdracht van het College van Bestuur van de universiteit deed de hiervoor ingestelde ­Taskforce Studentenwelzijn afgelopen jaar onderzoek naar stress bij studenten.

‘Wat naar voren kwam is dat studenten een leeftijd hebben waarop in het algemeen veel psychische problemen voor het eerst voorkomen. Dat is altijd al zo geweest. De laat­ ste tijd is het misschien onder studenten iets toegenomen, maar dat er nu veel aandacht voor is, komt vooral doordat studenten mondiger zijn en er terecht meer aandacht voor vragen. Neemt niet weg dat het een veelvoorkomend pro­ bleem is waar je als organisatie iets mee moet’, zegt klinisch psycholoog Philip Spinhoven, voorzitter van de taskforce.

De taskforce bracht dit najaar een rapport uit met advie­ zen die het college in grote lijnen overneemt. ‘Als taskforce vinden we dat de universiteit meer moet doen dan alleen academische kennis en vaardigheden meegeven. We ­moeten studenten ook beter leren omgaan met stress.’

Een aantal adviezen van de Taskforce door misschien moeilijker om met tegenslagen om te gaan.’

Coban beaamt dat. ‘De wereld is ook stressvol.

Onze generatie is niet voorbereid op wat haar te wachten staat.’ In dat opzicht is het goed dat ze nu al tegen deze problemen aanloopt, zegt ze. ‘Beter nu dan als ik straks een vaste baan en hypotheek heb.’

Nuttige les

Ze is, net als studentenpartij ONS en de Universiteitsraad, blij dat het onderwerp inmiddels hoog op de agenda van de universiteit staat. ‘Ik merk dat de universiteit studenten al meer probeert te vertellen: het hoeft niet altijd, je mag nee zeggen.’ Van der Steen: ‘De universiteit doet wat ze kan, maar kan ook de samenleving niet veranderen. Het is goed dat er een task­ force is opgericht.’

Inmiddels, anderhalf jaar nadat Coban instortte, gaat het een stuk beter met haar. ‘Ik ben nu eerlijk naar mezelf dat het ook af en toe niet goed mag gaan. Yoga en mediteren werken hier heel goed bij’, zegt ze. ‘Het is wel ergens goed voor geweest.

Het is jammer, maar nuttig om dit te leren in je studietijd. Binnenkort ga ik stage lopen op de Zuid­as, ik gebruik wat ik heb meegemaakt om het aan andere mensen mee te geven.’

3M aak psychische problemen bespreekbaar en geef informatie over deze problemen. Probeer de taboesfeer te door­ breken.

3M aak een goede website waarop alle informatie gebundeld is. ­Spinhoven: ‘Nu is alles verspreid. Maak een soort studentgerichte gezondheidsportal.’

3W erk aan verwachtingsmanagement, niet iedere student is excellent.

3 I ntroduceer een buddy­ systeem waarbij studenten worden meegenomen door ouderejaars.

Zorg wel voor een goede ­training voor buddy’s.

3W erk aan zelfredzaamheid van studenten. ­‘Studenten moeten leren omgaan met stress in plaats van dat je een

kunstmatige stressloze omgeving creëert. Dat moeten ze na de universiteit, als ze werken, ook kunnen.’

3B egeleid studieadviseurs en docenten in het omgaan met problemen van studenten.

3H oud online enquêtes onder studenten en ontwikkel samen met studenten e-health voor veelvoorkomende problemen onder studenten. Studenten vullen een online vragenlijst in en krijgen vervolgens een individuele terugkoppeling. Op basis van hun antwoorden krijgen ze bijvoorbeeld op maat online voorlichting of een programma aangeboden. Op de achtergrond is een coach met wie ze kunnen chatten of mailen.

40

Leidraad

QUINTUS

Juffermanslezing door Josephine Kay

Oud-Quint Josephine Kay houdt vrijdag 27 maart op haar oude vereniging de j­ aarlijkse Juffermans­ lezing. Kay s ­ tudeerde E ­ ngelse Taal en Cultuur in ­Leiden en Amerika­ nistiek in Utrecht, waar ze in 2009 haar masters ­haalde. Daarna werkte ze als – digitaal – e ­ ditor voor tijdschriften als KLM’s Holland Herald, ­Glamour, Vogue, ­Happinez en Women’s Health. Sinds september 2018 is ze hoofdredacteur van Cosmopolitan, waarmee ‘een jeugddroom’ uitkwam.

AGENDA Faculteit Geesteswetenschappen 6 en 7 maart NEERLANDISTIEKDAGEN Academici, studenten, a ­ lumni en andere geïnteresseerden komen in Leiden samen om de status en het belang van de hedendaagse neerlandistiek te demonstreren en te be­­ spreken. Vrijdag staat in het teken van onderwijs en onderzoek, zaterdag is de publieksdag. bit.ly/Neerlandistiekdagen Faculteit Rechtsgeleerdheid 4 april TELDERS SYMPOSIUM ‘Geen Cleveringa zonder Telders’,Groot Auditorium, Academiegebouw te Leiden

FOTO: WILKE GEURDS

GEESTESWETENSCHAPPEN

Nieuw studenten­ orkest

Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen 14 maart ALUMNI-ACTIVITEIT MST/Scheikunde 25 maart SYMPOSIUM www.chemischdispuut­leiden.nl LEZINGEN Alumni zijn van harte welkom bij onze publiekslezingen. www.universiteitleiden.nl/lezingenbijscience Archeologie 31 januari CONGRES Het gebruik van k ­ unstmatige intelligentie voor onderzoek wordt steeds belangrijker.

Dit congres gaat over de

inzet van Computer Learning op het snijvlak van de Geestes- en Sociale Wetenschappen. www.universiteitleiden.nl/ en/events/2020/01/ sails--dso--at--archaeology Augustinus 28 februari VRIJDAGMIDDAGBORREL Voor reünisten 21 maart REÜNISTENDAG Minerva 16 mei LUSTRUM VVSL en LSC 1970 vieren hun lustrum (datum is anders dan eerder vermeld). Berichten volgen in Virtus/Nitor, via Leidraad en mail. Contact: jaarlustrum1970@gmail.com

FGGA 26 maart LUSTRUM Bestuurskunde bestaat in ­Leiden en Den Haag 35 jaar en viert dat in gebouw Wijnhaven aan de Turfmarkt in Den Haag.

HOVO COLLEGES Het nieuwe programma van HOVO (Hoger onderwijs voor ouderen) staat op de website: www.universiteitleiden.nl/hovo/ collegeaanbod Kijk voor meer informatie en activiteiten op universiteitleiden.nl/agenda Uitnodigingen ontvangen?

Geef uw e-mailadres door: info@alumni.leidenuniv.nl

SIGNALEN

NR. 1 2020

41

ARCHEOLOGIE

In september is het ­Practicum Musicae Orkest opgericht. De orkestleden zijn zo’n veertig getalenteerde dubbelstudenten, die het driejarige ­Practicum Musicae programma volgen aan het Koninklijk ­Conservatorium, naast hun academische studie. Zij ­treden ook op tijdens de

Dies Natalis van de Universiteit Leiden.

12 november speelde PMO voor een volle Aalmarktzaal het Oprichtingsconcert.

Het orkest staat onder leiding van de jonge dirigent Aafko Boonstra, student Wiskunde, alumnus PM ­Piano en huidig PM Orkestdirectie bij René Gulikers.

Blog met Leids onderzoek De Leidse Faculteit der ­Archeologie heeft onlangs haar eigen onderzoeksblog gelanceerd.

In het Leiden Archaeology Blog schrijven onderzoekers over hun activiteiten, zowel voor collega’s als voor een breder publiek. Een van de eerste bijdragen ging bijvoorbeeld over RoMeincraft, een v ­ irtuele verkenning van de torens en muren van de Romeinse Limes, g ­ ebaseerd op de populaire game Minecraft. Het project rond RoMeincraft is genomineerd voor de Grote Archeologie Prijs. www.leidenarchaeologyblog.nl

LUMC

Meedoen aan onderzoek?

Op de Vaccinatiepolikliniek van het Leids Universitair Medisch Centrum loopt een onderzoek naar de reactie van het menselijke afweersysteem op de inenting tegen hondsdolheid. Daarbij wordt samengewerkt met Amsterdam UMC, locatie AMC Tropencentrum en de C ­ orporate Travel Clinic, Erasmus MC in ­Rotterdam.

Gaat u binnenkort een reis maken waarvoor u normaal gesproken geen hondsdolheid inenting nodig heeft? Dan kunt u als vrijwilliger

deelnemen aan dit onderzoek. U krijgt dan naast eventuele andere benodigde vaccinaties ook één of meerdere injecties tegen hondsdolheid toegediend. De vaccinatie tegen hondsdolheid is kosteloos.

Het is van belang dat u 18 jaar of ouder bent, korter dan 8 weken op reis gaat en niet eerder een inenting tegen hondsdolheid heeft gekregen. Voor deelname aan het gehele onderzoek ontvangt u een vergoeding.

Meer informatie: vaccinatiepolilumc.nl

42

Leidraad

FOTO: MUSEUM BOERHAAVE

Dies voor jonge alumni

Stars, Wassily Kandinsky (1938)

Tijdens de dies voor alumni op 15 februari organiseert het J­ onge ­Alumni Netwerk ook dit jaar een speciaal programma voor ­alumni tot en met 35 jaar. Jonge a ­ lumni kunnen kiezen uit twee workshops die gericht zijn op vaardigheden die je meteen in je werk kunt toepassen. Daarnaast heb je ­tijdens deze dag de mogelijkheid om andere Leidse alumni, van net afgestudeerd tot ervaren, te ontmoeten en zo aan je netwerk te bouwen.

Meer informatie & aanmelden: http://bit.ly/jongedies

STUDIUM GENERALE

Lezingen rond Kosmos

E

en van de lezingenreeksen bij Studium Generale dit voorjaar is gekoppeld aan de tentoonstelling Kosmos: Kunst en K ­ ennis in Rijksmuseum Boerhaave. In deze expositie, die nog loopt tot 15 maart, is het werk van kunstenaars die geïnspireerd werden door de ruimte samengebracht met werk van wetenschappers met diezelfde fascinatie.

De lezingenreeks is op vier dagen in februari en maart.

Daarnaast zijn er bij Studium Generale onder meer lezingen over Berlioz en Liszt, Arabische muziek en poëzie, de geschiedenis van Korea, Alexander de Grote. Het volledige programma is te vinden op: www.universiteitleiden.nl/ studium-generale/programma

GEESTESWETENSCHAPPEN

Onderzoek jonge alumni Help mee om studenten en aanstaand studenten G ­ eesteswetenschappen een goed beeld te geven van hun toekomstmogelijkheden. Alumni die de afgelopen vier jaar afstudeerden aan de faculteit Geesteswetenschappen, krijgen binnenkort een uitnodiging om deel te nemen aan een enquête. De vragen gaan over je arbeidsmarkt­positie, je vaardigheden en hoe je terugkijkt op je opleiding.

SSR

Derde editie SCREDX SSR houdt zaterdag 8 februari de derde editie van SCREDX. Deze middag geven oud-­leden korte interessante presentaties over uiteenlopende onderwerpen, variërend van cybersecurity tot mindfulness en geschiedenis. Het evenement duurt van 14 tot 17 uur, met aansluitend een borrel.

Alle oud-leden zijn welkom.

SIGNALEN

FOTO: HOLLANDSE HOOGTE

NR. 1 2020

43

41ste verjaardag van de onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Congo

GEESTESWETENSCHAPPEN

Afrika 60 jaar onafhankelijk

Dit jaar vieren 17 landen op het Afrikaanse continent dat ze 60 jaar o ­ nafhankelijk zijn. De Afrika-onderzoekers van de Universiteit Leiden en haar LDE-partners TU Delft en de Erasmus Universiteit organiseren om die reden ‘Africa 2020’, een jaar vol workshops, filmvertoningen, seminars en twee grote conferenties: ‘Africa: 60 years of independence’ op 30 januari en ‘Africa knows!’ van 2 tot 4 december 2020.

Meer informatie over het complete programma op de website van het Afrika-Studiecentrum: ascleiden.nl/content/africa-2020

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

20 jaar Life Science & Technology De studie Life Science & Technology (LST) viert haar vierde lustrum. In de jaren ’90 schreeuwde de maatschappij om meer experts op het gebied van de Life Sciences. De Universiteit Leiden en de TU Delft sloegen de handen ineen en begonnen in 1999 deze opleiding, die draait om de levende cel.

In LST worden f­ undamentele Leidse vakken zoals celbiologie en biochemie g ­ ecombineerd

met meer toepassingsgerichte onderwerpen uit Delft, zoals biotechnologie en metabolic engineering. Inmiddels trekt de opleiding jaarlijks zo’n 200 eerstejaars. Het 20-jarig bestaan wordt door Studievereniging LIFE groots aangepakt, met onder meer een lustrumreis en een gala. Het thema: In VIVO. Op zaterdag 4 april is een grootse en feestelijke alumni­ reünie. Alle LST-alumni krijgen in februari een uitnodiging ­toegestuurd.

44

Leidraad

AUGUSTINUS

Glas-in-lood Augustinus ­vernieuwd Het drieluik in het trappenhuis van Augustinus is recent schoongemaakt en voorzien van nieuwe verlichting. Op het glas-in-loodraam staat de beschermheilige van de vereniging, Sanctus Augustinus, afgebeeld. Het drieluik is oorspronkelijk, in 1929, gemaakt voor de Soester Mariakerk. Enkele jaren geleden kon Augustinus het verwerven en sindsdien hangt het in het sociëteitspand aan het Rapenburg.

tap s e d n ge ière l o v arr e D je c in

Heb je al een aantal jaren werk­ ervaring en ben je toe aan een volgende stap, hoe groot, klein of spannend ook? Kom dan in januari 2020 naar het Carrière­ café van de Universiteit Leiden, een avond speciaal voor alumni van 35 jaar en ouder.

Je gaat deze avond met ­getrainde coaches in gesprek over de volgende stap in je carrière. Waarom? Omdat we merken dat veel

­ ensen rond deze leeftijd op een m keuzemoment in hun loopbaan belanden, en zich afvragen: ‘Wat wil ik nou echt?’ en ‘Komt mijn talent hier echt tot zijn recht?’

De coaches zijn Leidse alumni en zijn ervaren in hun vakgebied.

Sommigen hebben zelf na hun 35ste een carrièreswitch gemaakt en spreken uit ervaring.

Meer informatie en aanmelden: universiteitleiden.nl/carrièrecafé

MINERVA

Alpenclub klimt weer De Leidsche Studenten Alpenclub (de LSAC) bestaat weer. R ­ eünisten Frank Boucher en Hidde van K ­ ersen (bestuurs­jaar 89/90) hebben de ­vereniging nieuw leven in geblazen.

Sinds het begin van dit studiejaar klimt en borrelt een groep enthousiastelingen elke vrijdag in de klimhal van Leiden. Ook is een reisje naar het Sauerland gemaakt, waar met behulp van leden van YETI uit Delft en spiksplinternieuw LSAC-klimmateriaal de kliffen werden beklauterd. Het bestuur nodigt alle reünisten van de LSAC uit voor de diesviering op 6 maart. Meer informatie op de website en facebookpagina. lsac.alpenclub.nl, info@lsac.alpenclub.nl

GOVERNANCE AND GLOBAL AFFAIRS

Leren over politieke sensitiviteit De leergang Politiek-Bestuurlijke Sensitiviteit is bedoeld voor amb­ tenaren die effectiever willen zijn in hun werk voor de publieke zaak, door de politieke kant ervan beter te doorzien. Deelnemers doen ken­ nis en vaardigheden op en werken aan hun eigen met de docent afge­ stemde leerdoelen. De leergang is georganiseerd door het Centre for Professional Learning Den Haag en duurt zes dagen, van donderdag 23 januari t/m donderdag 16 april.

Op donderdag 5 maart begint weer een vierdaagse leergang Diversi­ teit & Inclusie. Daar leren adviseurs en leidinggevenden hoe ze hun organisatie op dit punt in beweging ­kunnen krijgen. www.universiteitleiden.nl/cpl

SIGNALEN

NR. 1 2020

45

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEKEN

3 miljoen digitale objecten te zien Via de nieuwe website Digital Collections van de Universitaire Bibliotheken Leiden komen ruim 3 miljoen digitale objecten – in totaal meer dan 60 TB aan gegevens – wereldwijd beschikbaar voor onderwijs, onderzoek en het brede publiek.

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

Leidse natuurkundigen ontdekken origami-schat

H

oe breng je de vouwen op een vel papier zó aan dat het op twee, precies ­voorgeprogrammeerde manieren gevouwen kan worden? Zulke vouwpatronen zijn niet alleen interessant voor origami-­ experts, maar kunnen ook helpen bij het bouwen van flexibele robots, ­efficiënt uitklappende zonnepanelen, of programmeerbare materialen.

‘Het is heel lastig om zo’n vouwpatroon te ontwerpen’, zegt hoogleraar Organisatie van wanordelijke materie

NJORD

Roeien als bedrijfsuitje

Martin van Hecke. ‘De meeste patronen wringen en leveren niets op.’

Tot nog toe waren er maar een paar patronen bekend, uit de Japanse origami-vouwkunst. Van Hecke en collega’s besloten de zoektocht systematisch aan te pakken, en ontdekten een ‘alfabet’ van 140 vouwpuzzelstukjes, die je kunt combineren tot patronen die gegarandeerd netjes vouwen.

Van Hecke vertelt er meer over tijdens een avondlezing ‘Mechanische Meta­ materialen’ op donderdag 19 maart. www.universiteitleiden.nl/ngl

De collectie bevat gedigitaliseerde boeken, manuscripten, prenten, tekeningen, kaarten, foto’s en muziek uit de Leidse bijzondere collecties. A ­ lumni en promovendi van de Universiteit Leiden kunnen gratis gebruik blijven maken van de bibliotheekfaciliteiten. Ook de meeste digitale collecties zijn voor alumni te raadplegen. Wie die nog niet heeft kan een bibliotheekpas en ­alumnus-account krijgen.

Voor meer informatie daarover: bibliotheek.universiteitleiden.nl

De Leidse studentenroeivereniging Njord, de afgelopen vijf jaar gegroeid van 400 naar meer dan 800 leden, biedt nu ook clinics aan als team- of bedrijfsuitje. Zo’n clinic of roeitraining kan georganiseerd worden voor groepen van vier tot veertig personen. Onder begeleiding van professionele coaches en ‘stuurtjes’ wordt een volledig op maat gemaakt programma verzorgd. Achteraf of vooraf is het mogelijk te vergaderen of ­andere activiteiten op de kant te organiseren. De dag kan bijvoorbeeld worden a ­ fgesloten met een barbecue.

Neem voor de mogelijkheden contact op met extern@njord.nl.

46

de jonge wetenschapper

TEKST: WILKE MARTENS, FOTO: MARC DE HAAN

Hugo Proença

‘ Computers zijn nog steeds best dom’

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Supercomputers en zelfs kwantumcomputers: machine learning neemt steeds ongrijpbaarder vormen aan.

Zelfs datawetenschappers weten niet precies hoe black boxes tot hun resultaten komen. Om te begrijpen hoe deze modellen beslissingen nemen, duikt Hugo Proença (29) in ‘interpreteerbare modellen’.

V

oorspellen wanneer vluchten vertraging oplopen en daar rekenmodellen voor ontwikkelen: dat is kort gezegd het onderzoeks­ onderwerp van Proença. Niet omdat hij zelf zoveel vertragingen meemaakt, maar omdat hij van jongs af aan al de wetenschap in wilde. ‘Mijn twintig jaar oudere neef was mijn grote voorbeeld’, vertelt hij. ‘Toen ik op de middelbare school zat, deed hij een PhD in mechanical engineering.

Als we bijvoorbeeld Formule 1 keken, kon hij precies vertellen wat er zo goed was aan de motor en de wagen.

Hij sprak met zoveel passie over zijn vak, dat ik besloot dezelfde opleiding te doen. Alleen koos ik voor robotica als master.’ Helaas zal zijn neef Proença’s promotie niet meer meemaken. ‘Hij is jong overleden, heel verdrietig. Gelukkig weet mijn tante dat hij me geïnspireerd heeft en kan ze daar een beetje troost uit putten.’

Hoewel wetenschap hem op het lijf geschreven leek, vindt Proença juist de combinatie met het bedrijfs­leven interessant. Zijn huidige onderzoek is onderdeel van een publiek-­private samenwerking. ‘Het nadeel is dat een bedrijf minder geïnteresseerd is

Wat is...

Machine learning?

Machine learning is een vorm van kunstmatige intelligentie: algoritmes

in hoe je methodes ontwikkelt’, vertelt hij, ‘zolang ze de techniek maar direct kunnen toepassen. Aan de andere kant is die bedrijfs­matige insteek prettig, want mijn onderzoek leidt tot een eindproduct dat praktisch inzetbaar is. Wetenschap voor de wetenschap is heerlijk, maar ik wil graag een bijdrage leveren aan de samenleving. Door een bedrijf te betrekken bij je onderzoek, blijf je dichtbij de realiteit.’

Digitaal kerkhof

Voordat Proença iets met praktisch nut ontwikkeld heeft, zijn er ­talloze ideeën vergeefs uitgewerkt. ‘Mijn werkproces begint met een probleem waar ik allerlei oplossingen voor bedenk. Het beste idee werk ik uit en ga ik programmeren. Dan loop ik meestal tegen fouten aan, of blijkt het in de testfase niet te werken. Dan moet ik terug naar het oorspronkelijke idee, om te schaven. Al die documenten met abstract denkwerk, aanzetten en vastgelopen projecten, bewaar ik in een speciale map op mijn computer: mijn digitale kerkhof.’

Al die documenten in het kerkhof vinden nooit hun weg naar de buitenwereld. Toch zijn ze noodzakelijk in

kunnen leren van data die ze krijgen als input. In plaats van een persoon die de modellen aanpast om betere voorspellingen te doen, verbeteren deze algoritmes zelf de parameters voor hun model-

Leidraad

47

het wetenschappelijke proces. ‘Het is erg jammer dat onderzoek niet wordt gepubliceerd als resultaat uitblijft’, betoogt Proença. ‘We zouden zoveel meer van elkaar kunnen leren als wetenschappers transparanter zijn over mislukkingen. Niet alleen kun je voorkomen dat anderen dubbel werk doen, ook kan een ander iets zien waardoor het wel slaagt. Langzaamaan komt er meer openheid over dat lange proces vol pogingen, maar het blijft een moeilijk onderwerp.’

Zelflerende modellen

Praten over fouten is één, maar wat als je niet eens weet waar het fout gaat? Dat is bij zelflerende modellen vaak onduidelijk. ‘Het kan zelfs problematisch worden als je niet weet hoe stabiel de output is, bijvoorbeeld bij systemen voor de gezondheidszorg of luchtvaart’, zegt Proença.

‘Met collega’s praat ik vaak over dit soort ethische kwesties. Het is erg spannend om in een veld te werken dat de wereld aan het veranderen is.’

Bang dat computers die wereld overnemen, is hij niet. ‘Computers zijn eigenlijk nog steeds best dom. Een mens hoeft maar één keer een kat te zien om die daarna te kunnen herkennen. Een computer weet het na honderd foto’s nog niet.’ Mensen blijven altijd nodig, gelooft hij. ‘Je gebruikt de machine, leert van de data, begrijpt het, maakt een nieuwe machine, en die machine leert steeds meer. Het belangrijkste van interpreteerbare modellen is het geloof dat mens en machine samen beter werken dan ieder afzonderlijk.’

len. Als het aantal parameters dat de machines gebruiken, zo groot wordt dat voor wetenschappers niet meer duidelijk is hoe ze beslissingen nemen, worden ze ‘black boxes’ genoemd. Programmeurs

kunnen algoritmes ook dwingen om e ­ envoudiger te opereren: interpretable models. Zo kunnen mensen begrijpen hoe computermodellen tot bepaalde resultaten komen en hiervan leren.

48

dies voor alumni 15 februari

Een weerbare democratie moet zichzelf beschermen tegen antidemocratische partijen. Maar dan wel met een strakker omlijnd partijverbod, vindt rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema.

PARTIJVERBOD

TEKST: MIRJAM JOCHEMSEN, FOTO’S: HIELCO KUIPERS

Huiswerk voor een weerbare democratie

‘Wanneer is een partij eigenlijk antidemocratisch? En hoe voorkom je dat die het systeem van binnenuit opblaast? De vraag is urgent in de actuele politieke praktijk, met uiteenlopende leiders als Erdogan en Orbán, of onze eigen PVV. Heel wat Europese landen gebruiken een partijverbod voor partijen met antidemocratische beginselen. Sinds 1945 ‘sneuvelden’ zo al meer dan dertig partijen, waaronder de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD) en het Spaanse (ETA-gerelateerde) Batasuna. Nederland is daarop geen uitzondering (denk aan CP’86). Ons partijverbod valt onder het verenigingsverbod. Dat wringt: het maakt geen onderscheid tussen de tennisclub, de criminele motorclub en de politieke partij. Voor al die clubs is de verbodsgrond ‘strijd met de open­ bare orde’. Dat is erg vaag.

Je kunt niet toestaan dat de grens van het politieke speelveld niet glas­ helder gemarkeerd is.

We hebben een veel scherper omlijnd verbodscriterium nodig, ­specifiek voor politieke partijen. Ook om de rechter vaste grond onder de voet te geven. Gelukkig wordt er nu gewerkt aan een wetsvoorstel om dat beter te regelen. De discussie over het voorstel en mijn eigen ideeën ter verbetering zal ik bespreken tijdens mijn dieslezing.’

NR. 1 2020

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

programma

JUNIOR

Op zaterdag 15 februari 2020 vindt de dies voor alumni plaats. Het Leids Universiteits Fonds (LUF) en de Universiteit Leiden nodigen u van harte uit voor deze feestelijke dag.

Het Juniorprogramma laat (klein)kinderen (8 t/m 14 jaar – vanaf groep 5) van deelnemende alumni dit jaar kennismaken met bijzondere wetenschap in museum Volkenkunde.

DIES VOOR ALUMNI

Tijdens de dies voor alumni kunt u jaargenoten en anderen ontmoeten en uw kennis uitbreiden door naar de bevlogen verhalen van Leidse wetenschappers te luisteren. De lezingen gaan over uiteenlopende actuele onderzoeken. Ook

twee jonge onderzoekers met een Veni-subsidie vertellen over hun onderzoek. Bovendien maakt het LUF met het Jonge Alumni Netwerk (JAN) weer plannen voor een workshop speciaal voor alumni tot en met 35 jaar.

Van 12.30 tot 16.30 uur bent u van harte welkom in het Kamerlingh Onnes Gebouw om de dies voor alumni bij te wonen.

U kunt zich opgeven via www.LUF.nl/dies2020.

lezingen DR. QUENTIN BOURGEOIS ‘Erfgoed Gezocht! Citizen Science in de archeologie’ PROF.DR. CARSTEN DE DREU ‘Creativiteit krijg je niet voor niks’ DR. VICTORIA NYST ‘In één oogopslag: gebarentaal als moedertaal’ PROF.DR. ARCO TIMMERMANS ‘De publiekisering van de lobby’ PROF.DR. JOKE MEIJER ‘Onze biologische klok in de moderne samenleving!’

MR.DR. BASTIAAN RIJPKEMA ‘Weerbare democratie’ PROF.DR. ARNOLD TUKKER hoogleraar Industriële ecologie en directeur Centrum Milieuwetenschappen Leiden 2 JONGE ONDERZOEKERS: DR. STÉPHANIE VAN DER PAS ‘Is dat echt de oorzaak?’

DR. BART SCHUURMAN ‘Obstakels voor terrorisme’ Meer informatie over het programma: WWW.LUF.NL/DIES2020 Leids Universiteits Fonds 071-5130503, dies@LUF.leidenuniv.nl

49

programma

GEBARENTAAL

Hoe voeden dove ouders hun kinderen op?

Precies formuleren, een grapje maken, beleefd zijn – hoe leer je dat? En als je moedertaal een gebarentaal is, gaat dat dan hetzelfde? Dat is wat gebarentaal-onderzoeker ­Victoria Nyst graag wil weten.

Wat zijn gebarentalen eigenlijk?

‘In de eerste plaats: de moedertalen van dovengemeenschappen. Net als gesproken talen hebben ze elk hun eigen woordenschat en grammatica (waar mimiek en lichaamstaal onderdeel van zijn) en zijn het levende talen: ze veranderen in de tijd.’

Wat wilt u weten over gebarentaal?

‘Heel veel! Ik onderzoek de taalkundige ­aspecten, en of en hoe die per cultuur verschillen. De a ­ fgelopen twee jaar hebben we een bijzonder project gedaan. We hebben 25 gezinnen met dove ouders in vijf Afrikaanse landen gevolgd en de communicatie tussen de ouders en hun jongste kinderen gefilmd en getranscribeerd. Dit is de enige databank die de taalontwikke­ling van kinderen in Afrikaanse gebaren­talen laat zien.’

Wat kunnen wij hier met de resultaten?

‘Dove kinderen met horende ouders hebben, vaker dan die met dove ouders, problemen met leren en sociale ontwikkeling. Het is daarom belangrijk dat we beter begrijpen hoe dove ouders hun kinderen opvoeden. Maar doofheid komt relatief weinig voor, er is behoefte aan veel meer observaties. Onze onderzoeksgegevens zijn een mooie start om te ontdekken hoe kinderen een gebarentaal leren, inclusief alle sociale aspecten ervan: wanneer is iets een grapje, hoe ben je beleefd? Daarmee helpt het de vraag te beantwoorden wat een goede opvoedsituatie is voor dove kinderen.’

50

Leidraad

NR. 1 2020

lezen, luisteren, doen

‘ Dit kan echt niet meer’ In museum Meer­ manno | Huis van het boek in Den Haag is nog tot en met 1 maart de ­tentoonstelling ‘Foute boeken?’ te zien. Samensteller dr. Bert Sliggers (op zijn 68ste in Leiden gepromoveerd) laat boeken zien die door een andere tijdgeest controversieel zijn geworden. Moeten we ingrijpen of valt dit alles onder de vrijheid van meningsuiting? Wie leest er nog zijn kinderen Oki en Doki bij de negers voor of Kuifje in Afrika? Of christelijke boeken waarin ‘heidenen’ in A ­ frika worden bekeerd? De discussie over ­‘foute’ boeken raakt aan actuele thema’s als racisme en seksisme.

Nieuw talent op Leids Cabaret ­Festival In de Leidse Schouwburg is van 10 tot en met 15 februari de n ­ ieuwe editie van het BNNVARA Leids Cabaretfestival. Het Cabaret­ festival heeft een naam hoog te houden: Onder anderen Micha Wertheim, Erik van Muiswinkel, Paulien Cornelisse en Tim Fransen haalden in Leiden de finale voordat ze doorbraken. Na het festival trekt de top-drie het land in met de Finalistentour. www.leidscabaretfestival.nl

Jonge Rembrandt in de Lakenhal Een veelgeprezen overzichtstentoonstelling, exclusief gewijd aan het vroegste werk van Rembrandt. In De Lakenhal is nog tot 9 februari J­ onge Rembrandt – Rising Star te zien. Het publiek kijkt als het ware over de schouder van de jonge schilder mee en ziet hoe zijn talent tot bloei kwam. Werken die de later wereldberoemde meester op Leidse bodem maakte, zijn na bijna 400 jaar teruggekeerd in zijn geboortestad. De ­tentoonstelling omvat ongeveer 40 schilderijen, 70 etsen en 10 tekeningen. Behalve van Rembrandt is er ook werk te zien van onder anderen ­Lievens, Lastman en Van Swanenburg. De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het Ashmolean Museum in Oxford.

Jonge Rembrandt - Rising Star laat zien hoe het uitzonderlijke talent van Rembrandt zich in de periode van 1624 tot 1634 ontwikkelde. In deze eerste tien jaren legde hij het fundament voor zijn latere werk. Dat ­fundament leidde tot Rembrandts grote roem en droeg in hoge mate bij aan het karakter van de Nederlandse schilderkunst in de 17e eeuw.

Voor deze tentoonstelling geldt een toeslag van 7,50 euro.

51

400 jaar Leidse Pilgrims In 2020 is het precies 400 jaar geleden dat de Engelse religieuze vluchtelingen die zich in ­Leiden hadden gevestigd als Pilgrims in de Mayflower naar ­Amerika vertrokken. Die gebeurtenis wordt in Leiden herdacht met diverse culturele activiteiten.

De Universiteitsbibliotheek heeft een themaprogramma ‘Vrijheid en Onderdrukking’.

De activiteiten in dat kader zijn te vinden op www.bibliotheek. universiteitleiden.nl.

In De Lakenhal is van 13 maart tot en met 21 juni de tentoonstelling ‘Intellectual Baggage. ­Pilgrims to a new world’ te zien, over het gedachtegoed dat de

Pilgrims meenamen naar de nieuwe wereld. De Lakenhal was het centrum van de lakennijverheid in Leiden. Veel van de Pilgrims waren werkzaam in deze sector.

Liever iets actievers? In de PilgrimGame in de Leidse Meelfabriek gaan bezoekers terug naar 1620.

De verhuizing van de Pilgrims naar Amerika moet in het diepste geheim gebeuren, daarom is de plaats waar zij op de boot kunnen stappen in codetaal verborgen op verschillende locaties in de stad.

Wie de codes op tijd kraakt zal aan het stadsbestuur van Leiden én de Koning van Engeland weten te ­ontvluchten. www.escaperoom-leiden.nl

Verschenen

Met iedere regen­ druppel huilt mijn mislukte leven in de natuur Gerardo Soto y Koelemeijer De Leidse literatuur­ wetenschapper draagt zijn roman op aan de jong overleden auteur Thomas Blondeau.

De vergeten prinsessen van Thorn Joost Welten Welten, onderzoeker aan het Instituut voor Geschiedenis, geeft een inkijk in het stift van Thorn, waar hoogadellijke vrouwen in de 18e eeuw werden klaargestoomd voor het huwelijk.

Maki en zijn mobieltje Nick Blaser Nick Blaser is ­alumnus geneeskunde en schreef een boek voor kinderen, ouders, verzorgers en leerkrachten over het gebruik van de smartphone door kinderen.

Bijzondere orchideeën in de oude UB Loop na een bezoekje aan de H ­ ortus botanicus tussen 6 maart en 29 april vooral nog even langs de oude UB, Rapenburg 70. Hier zijn prachtige botanische aquarellen van ­bijzondere orchideeën te zien, gemaakt door wetenschappelijk tekenaar botanisch kunstenaar Esmée Winkel. De L ­ eidse alumna ontving voor haar serie aquarellen van Ophrys, een ­orchideeënsoort, een gouden medaille van de Britse Royal Horticultural Society. Ze ­schilderde deze naar l­ evende planten in de Leidse Hortus ­botanicus. Winkel werkt bij Naturalis en is vaker te vinden in de Hortus, waar ze ook planten en bloemen tekent voor ­promovendi die onderzoek doen aan levend materiaal.

De Oude UB is vrij ­toegankelijk tijdens kantooruren.

Uw zaterdag is snel gevuld. Met boodschappen, de kinderen en hun sportclubs, een lang gepland museum- of vriendenbezoek. Op 15 februari is de Dies voor alumni, van 12.30 uur tot 16.30 uur. Er zijn interessante sprekers, veel activiteiten en heel veel oude bekenden. Zet de dies voor alumni dus nu in uw agenda! www.luf.nl/dies2020