Duurzaamheidsverslag 2018
Bij ons leer je de wereld kennen
Duurzaamheidsverslag Universiteit Leiden 2018
Inhoud Woord vooraf ............................................................................................................................................................... Feiten en cijfers ............................................................................................................................................................ Benchmarks en successen .......................................................................................................................................... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Het duurzaamheidsbeleid van de Universiteit Leiden .................................................................................. Duurzame Huisvesting ...................................................................................................................................... Energie ................................................................................................................................................................ Water ................................................................................................................................................................... Duurzaam inkopen en beleggen ...................................................................................................................... Afval ..................................................................................................................................................................... Mobiliteit ............................................................................................................................................................ CO2-footprint ...................................................................................................................................................... Onderwijs en onderzoek .................................................................................................................................. Bewustwording en betrokkenheid .................................................................................................................. Organisatie en uitvoering ................................................................................................................................. Nieuwe duurzaamheidsdoelstellingen ............................................................................................................
7 9 11 13 14 17 21 25 28 30 32 33
Bijlage A: Stand van zaken van de doelstellingen uit het Milieubeleidsplan 2016-2020 .................................. Bijlage B: Overzicht van nieuwsberichten over duurzaamheid in 2018 ............................................................... Bijlage C: Activiteiten van LUGO in 2018 .................................................................................................................
34 37 39
Afkortingen ................................................................................................................................................................... Gegevens over de rechtspersoon ..............................................................................................................................
41 42
Rector Carel Stolker reist zoveel mogelijk met het openbaar vervoer of per fiets.
2
3 4 5
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Woord vooraf De afgelopen jaren heeft de Universiteit Leiden intensief gewerkt aan het verbeteren van de duurzaamheid in de eigen organisatie. De resultaten van deze inspanningen worden vermeld in het universitair jaarverslag. Daarnaast publiceert de universiteit sinds 2018 ook een afzonderlijk duurzaamheidsverslag, waarin over dit onderwerp gedetailleerder gerapporteerd wordt. Het eerste duurzaamheidsverslag had betrekking op 2017. Dit is het tweede duurzaamheidsverslag waarin de universiteit verslag uitbrengt over de wijze waarop zij in 2018 invulling heeft gegeven aan het streven naar meer duurzaamheid. De universiteit is zich zeer bewust van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zij laat zich daarom bij haar keuzes niet alleen leiden door wat nodig is om de universitaire taken en ambities zo goed mogelijk te realiseren, maar ze wil dat ook zo duurzaam mogelijk doen, rekening houdend met de behoeften en belangen van toekomstige generaties. Daarnaast wil zij een actieve bijdrage leveren aan het bevorderen van bewustwording en het creëren van betrokkenheid op het gebied van duurzaamheid bij studenten en medewerkers. Dit duurzaamheidsverslag is gericht op de thema’s uit het Milieubeleidsplan 2016-20201, waarin de meeste aspecten van duurzaamheid aan bod komen, zoals het verduurzamen van de bedrijfsvoering en aandacht voor duurzaamheid in onderwijs en onderzoek. De afgelopen jaren is een groot aantal doelen uit het plan gerealiseerd.
realiseren. Zij beschikken over een enorme hoeveelheid kennis en ideeën, waarmee zij een substantiële bijdrage kunnen leveren aan het behalen van de klimaatdoelen. De Universiteit Leiden draagt bijvoorbeeld bij aan het onderzoek naar alternatieve energiebronnen, het ontwikkelen van CO2-neutrale campussen, en wil een bijdrage leveren aan het opleiden van een generatie voor wie duurzaamheid een vanzelfsprekend ijkpunt is. De Universiteit Leiden wil met haar onderzoek en onderwijs een bijdrage leveren aan een veilige, gezonde, duurzame, welvarende en rechtvaardige wereld. In een duurzame omgeving met oog voor maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen studenten en onderzoekers nu én later excelleren.
Het College van Bestuur, Prof.mr. Carel Stolker Rector magnificus en voorzitter Prof.dr.ir.drs. Hester Bijl Vicerector magnificus Drs. Martijn Ridderbos Vicevoorzitter Leiden, juli 2019
Om na te gaan hoe duurzaam de Universiteit Leiden is in vergelijking met andere universiteiten doet de universiteit mee aan twee duurzaamheidsbenchmarks. In 2018 heeft zij een 24ste plaats (bij 719 internationale deelnemers) in de UI Green Metric Ranking behaald en een 5de plaats (bij 12 Nederlandse deelnemers) in de SustainaBul. Om klimaatverandering tegen te gaan wil de Nederlandse overheid in 2030 49% minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990. Het nieuwe Klimaatakkoord van overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties bevat een pakket aan maatregelen waarmee de opwarming van de aarde moet worden tegengegaan. De Vereniging Samenwerkende Universiteiten (VSNU) ziet voor de Nederlandse universiteiten een belangrijke rol weggelegd om de uitdagingen van het Klimaatakkoord te helpen 1 https://www.universiteitleiden.nl/binaries/content/assets/algemeen/ duurzaamheid/milieubeleidsplan-2016.pdf
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
3
Feiten en cijfers Milieubelastingsindicatoren Onderstaande indicatoren geven, meerjarig, de milieubelasting weer van de universiteit op de omgeving (alle cijfers zijn exclusief het Leids Universitair Medisch Centrum). GVO NLW NWK SW VER
= Garanties van Oorsprong = Nederlandse windenergie = Noorse waterkrachtenergie = Spaanse windenergie = Vrijwillige Emissierechten
Indicator
Categorie
CO2-footprint (tonnen)
Totaal
Energieverbruik (GJ)
2017
2018
Doel 2020 11.223
19.510
22.446
12.739
12.705
4,3
4,2
4,6
2,5
2,5
Per student
0,9
0,8
0,9
0,5
0,5
538.670
532.728
588.541
540.056
521.081
120
114
120
106
102
Totaal
25
23
24
21
20
42.795
42.736
47.601
45.833
45.168
100% NWK
100% NWK
45% NWK 10% SW 45% NLW
100% NLW
Zelf opgewekt
0,03%
0,03%
0,03%
0,03%
Totaal
4.850
4.679
5.059
4.030
3.620
0%
0%
0%
100% cookstove
100% NL mestgas
Totaal Waarvan gecompenseerd
Waarvan gecompenseerd
100% NLW 100% NL GVO’s
0,4%
Stadsverwarming (GJ)
Totaal
4.012
4.677
5.579
6.567
5.523
Waterverbruik (m3)
Totaal
123.699
122.769
134.323
117.105
126.706
27,5
26,2
27,5
23,0
24,5
5,6
5,3
5,5
4,6
4,7
Per medewerker Per student Watertappunten (aantal)
Totaal
0
0
0
3
16
Afval (kg)
Totaal
731.920
793.133
951.477
752.328
859.736
Waarvan restafval, papier en karton (kg)
Totaal
676.112
729.454
782.693
641.989
702.649
30,4
31,4
32,2
25,6
26,9
Waarvan restafval (kg)
Totaal
497.619
555.339
587.710
472.028
515.461
22,4
23,9
24,1
18,8
19,7
178.493
174.115
194.983
169.961
187.188
8,0
7,5
8,0
6,8
7,2
Per student Per student
Waarvan papier en karton (kg)
4
2016
19.269
Per student
Aardgasverbruik (duizend Nm3)
2015
Per medewerker
Per medewerker Elektriciteitsverbruik (duizend kWh)
2014
Totaal Per student
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
0,3% 100% VER’s
In elk gebouw
Max. 25 kg
Benchmarks en successen In 2018 heeft de Universiteit Leiden meegedaan aan drie benchmarks op het gebied van duurzaamheid: de SustainaBul, de UI Green Metric Ranking en de Transparantiebenchmark. Bij de SustainaBul is de universiteit vijfde geworden van twaalf universiteiten en hogescholen in Nederland. Bij de internationale benchmark UI Green Metric Ranking bezette de universiteit de 24ste plaats van de 719 deelnemende universiteiten. De Universiteit Leiden is op de 118de plek van de Transparantiebenchmark geëindigd (254 bedrijven namen deel, de Universiteit Leiden is geëindigd als vijfde universiteit van de Nederlandse universiteiten).
Duurzame successen van de Universiteit Leiden in 2018 • De CO2-footprint 2018 is bijna gehalveerd ten opzichte van 2016. • De Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen krijgt het grootste zonnedak van Leiden. • Ruim 6.000 Join-the-Pipe-flessen zijn verkocht en 16 watertappunten gerealiseerd in universitaire gebouwen. • De Universiteit Leiden wordt 24ste op UI Green Metric. • De sloopvoorbereiding voor de hoogbouw en het oude practicumgebouw op het Leiden BioScience Park wordt beloond met BREEAM-NL-score Excellent.
• Alle CO2-uitstoot door het verwarmen van gebouwen wordt gecompenseerd. • Het inkoopproces is verduurzaamd wat betreft productie, producten, levering en leveranties. • Het aanbod van de universitaire catering bestaat voor ruim 80 procent uit duurzame, biologische of fairtradeproducten. • 350 afvalpunten op de universiteit zijn vervangen door ‘scheidingsmeubels’ waar afval duurzaam kan worden gescheiden. • Er waren in 2018 minder leveringsritten door betere bevoorradingslogistiek. • De helft van de universiteitsmedewerkers komt op de fiets, nog slechts 12% neemt de auto. • Er zijn 33 universitaire nieuwsberichten en 3 video’s over duurzaamheid gedeeld met de universitaire gemeenschap en met andere (externe) doelgroepen. • LUGO wint de Funky Phone Challenge voor de inzameling van 251 mobieltjes ter recycling. • LUGO organiseert een symposium over duurzame consumptie. • LUGO krijgt een tweede vestigingsplaats in Den Haag, in studentencentrum Beehive. • 18 van 37 doelstellingen uit het Milieubeleidsplan zijn gerealiseerd.
In de Leiden University Sustainability Week 2018 presenteerden de studenten dit aandenken aan Martijn Ridderbos, vicevoorzitter van het College van Bestuur.
d u u r za am h e idsv e rsl ag univ e rsite it le ide n 2018
5
Op het Gorlaeus Collegezalengebouw op de Science Campus is het grootste zonnedak van Leiden gebouwd.
6
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
1. Het duurzaamheidsbeleid van de Universiteit Leiden Duurzaamheid staat nu duidelijk op de agenda van de Universiteit Leiden. Een belangrijk aspect van duurzaamheid is de zorg voor het klimaat. Veel mensen maken zich in toenemende mate zorgen om de klimaatverandering. Ook studenten en medewerkers van de Universiteit Leiden verwachten van hun universiteit dat zij zich inzet voor een beter klimaat. Zij verwachten dat de universiteit duidelijk maakt wat zij doet op het gebied van duurzaamheid en zij zijn bereid zich hier ook zelf actief voor in te zetten. In 2016 heeft de Universiteit Leiden het Milieubeleidsplan 2016-2020 vastgesteld, sindsdien is er veel veranderd. In 2018 is besloten dat de doelstellingen in dit plan moeten worden herijkt om beter aan te sluiten bij de actuele ontwikkelingen op dit gebied (zie hoofdstuk 12).
Milieubeleidsplan 2016-2020 Het Milieubeleidsplan 2016-2020 besteedt niet alleen aandacht aan het verder verduurzamen van de bedrijfsvoering, maar gaat ook in op het incorporeren van vraagstukken rond milieu en duurzaamheid in het onderwijs en onderzoek – de kerntaken van de universiteit. De voornaamste doelstellingen van het milieubeleidsplan zijn: • De directe milieubelasting verder verminderen tot een niveau dat minimaal aansluit bij andere brede universiteiten. • De zichtbaarheid van en deelname aan het milieuen duurzaamheidsbeleid versterken bij studenten, medewerkers en omgeving van de universiteit. • De CO2-footprint van de universiteit in de komende jaren met 50 procent laten dalen. De universiteit wil deze drie hoofddoelstellingen realiseren door activiteiten te ontplooien op drie deelterreinen, waarbij de ambities op elk deelterrein verder onderverdeeld zijn in een aantal subdoelstellingen. Deze subdoelstellingen, die elk een specifieke letter-cijfercode hebben, worden besproken in de hoofdstukken 2 tot en met 11 van dit duurzaamheidsverslag. Een overzicht van de stand van zaken wat betreft de doelstellingen staat in Bijlage A. Het gaat om: • Verbetering van de milieu- en duurzaamheidsprestaties door middel van zes meetbare thema’s: duurzame huisvesting (hoofdstuk 2); energie (hoofdstuk 3); water (hoofdstuk 4); inkoop en beleggen (hoofdstuk 5); afval (hoofdstuk 6) en mobiliteit (hoofdstuk 7). De CO2-footprint staat centraal in hoofdstuk 8. • Verdere inbedding van duurzaamheid in de kerntaken van de universiteit: onderwijs en onderzoek.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
• Stimulering, uitvoering en borging van initiatieven waardoor activiteiten en resultaten van het milieuen duurzaamheidsbeleid in brede kring zichtbaar, gedragen en erkend worden (hoofdstuk 1). Hoofdstuk 11 beschrijft hoe de uitvoering van het Milieubeleidsplan georganiseerd is en in hoofdstuk 12 tenslotte, wordt aandacht besteed aan de toekomst van het universitaire duurzaamheidsbeleid.
Duurzaamheidsbenchmarks De eerste doelstelling van het Milieubeleidsplan 2016-2020 luidde: de directe milieubelasting door activiteiten van de universiteit verder verminderen tot een niveau dat minimaal aansluit bij andere brede universiteiten. Om de vergelijking met andere universiteiten mogelijk te maken zijn drie universitaire duurzaamheidbenchmarks beschikbaar: de SustainaBul, de UI Green Metric Ranking en de Transparantiebenchmark. Deze laatste benchmark vergelijkt alleen de mate van transparantie van de verslaglegging over duurzaamheid. De Universiteit Leiden is in 2018 door alle drie benchmarks beoordeeld. In de SustainaBul eindigde de Universiteit Leiden op de vijfde plaats van twaalf deelnemende Nederlandse universiteiten en hogescholen. Bij de UI Green Metric Ranking bekleedde de universiteit de 24ste plaats van 719 deelnemende internationale universiteiten. In deze benchmark was de Universiteit Leiden de derde Nederlandse universiteit. Bij de Transparantiebenchmark eindigde de Universiteit Leiden op de 118de plek en als vijfde Nederlandse universiteit; 254 organisaties namen aan deze benchmark deel.
SustainaBul Sinds 2012 bestaat er een duurzaamheidsranglijst voor Nederlandse instellingen voor hoger onderwijs: de SustainaBul. Deze is opgezet door Studenten voor Morgen − het nationale studentennetwerk voor duurzaamheid in het hoger onderwijs − en functioneert als een benchmark. De bedoeling ervan is om het hoger onderwijs duurzamer te maken, van elkaar te leren en elkaar te stimuleren op het gebied van duurzaamheid. Veel universiteiten en hogescholen vullen jaarlijks de SustainaBul-vragenlijst in. De vragen hebben betrekking op (aandacht voor) duurzaamheid in het onderwijs, onderzoek en de bedrijfsvoering. Bij elk antwoord dienen de instellingen beleidsstukken of ander bewijs
7
te overleggen om de antwoorden te onderbouwen. Een team van student-vrijwilligers controleert de antwoorden, geeft feedback en kent punten toe. Afgelopen jaar heeft Studenten voor Morgen de SustainaBul aangepast. Het doel was om het invullen van de lijst minder tijdrovend te maken en meer mogelijkheden te creëren voor het uitwisselen van best practices. De Universiteit Leiden scoorde goed met 93 procent van het totaal te behalen aantal punten. Dat is positief, al moet wel worden opgemerkt dat alle Nederlandse universiteiten het relatief goed doen. Er is bij de Universiteit Leiden zeker nog verbetering mogelijk op het gebied van duurzaamheid. De uitwisseling van best practices blijkt maar beperkt bij te dragen aan meer duurzaamheid bij de Universiteit Leiden. Het aantal deelnemers dat de vragenlijst voor de SustainaBul invulde, nam in 2018 sterk af. Toch blijft Leiden vooralsnog participeren, ook omdat dit studenteninitiatief het verdient om gesteund te worden.
UI Green Metric Ranking De UI Green Metric Ranking is een internationale benchmark, waaraan de Universiteit Leiden in 2018 voor de tweede keer meedeed. In deze benchmark, een initiatief van de Universitas Indonesia, wordt elke instelling beoordeeld op de duurzaamheid van infrastructuur, energie, afvalverwerking, water, transport en onderwijs. Vooral in de categorieën afval, transport en energie scoorde de Universiteit Leiden hoog. De hogere positie ten opzichte van voorgaand jaar (2018: 24ste; 2017: 49ste) is mede te danken aan het Nederlandse netwerk van deelnemende universiteiten, wat helpt om de vragen goed te interpreteren en zelfs gezamenlijke bewijslast vanuit Nederland op elkaar af te stemmen. Leiden scoort 77 procent van de punten.
Andere mogelijkheden voor duurzaamheidsvergelijking: THE en VSNU De Times Higher Education (THE) is een al langer bestaande internationale benchmark voor universiteiten. De THE heeft in 2018 duurzaamheid voor het eerst opgenomen als criterium. De score op dit onderdeel wordt bepaald door de bijdrage die de universiteiten leveren op de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Devolopment Goals, SDG’s) van de Verenigde Naties. Omdat de Universiteit Leiden (nog) geen SDG-labelling toepast in het onderwijs en onderzoek, is het niet mogelijk om aan de THE-benchmark deel te nemen. Ook de VSNU besteedt sinds 2018 aandacht aan duurzame ontwikkeling bij universiteiten. Op de VSNU-homepage kan elk van de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen worden aangeklikt, waarna per universiteit kan worden bekeken hoe deze aan een bepaald ontwikkelingsdoel werkt.
Samenwerkingsverbanden De Universiteit Leiden maakt deel uit van verschillende samenwerkingsverbanden op het gebied van duurzaamheid. Zij werkt hierin samen met de gemeente Leiden, en neemt deel in het samenwerkingsverband Economie071 en het Centre for Sustainability van de drie samenwerkende universiteiten: Universiteit Leiden, TU Delft en Erasmus Universiteit Rotterdam.
Transparantiebenchmark De Transparantiebenchmark wordt uitgevoerd door het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Deze benchmark vergelijkt de inhoud en de kwaliteit van de verslaglegging van grote Nederlandse organisaties over hun activiteiten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deze richt zich dus op de transparantie in de verslaggeving en vormt geen oordeel over de concrete activiteiten of resultaten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Controleerbaarheid en toetsbaar verantwoording afleggen over successen, ontwikkelingen en dilemma’s in en buiten de organisatie, en de wijze van verslaglegging daarover worden gewaardeerd. Transparantie is hier een belangrijk thema.
8
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Twee weken na 3 oktober – Leidens Ontzet – lagen de Leidse grachten nog vol met plastic wegwerpbekertjes. Studenten Auke-Florian Hiemstra, Liselotte Rambonnet en Gabriël Olthof hebben samen met vrijwilligers duizenden bekertjes opgevist en gefotografeerd. Zij plaatsten elke dag een van deze ‘canal cups’ op Instagram.
2. Duurzame Huisvesting Een duurzaam gebouw is energiezuinig, leidt niet tot vervuiling, levert weinig licht- en geluidshinder op en schaarse materialen worden er zo min mogelijk in toegepast. Daarnaast is een duurzaam gebouw prettig om in te verblijven. Het verduurzamen van gebouwen levert een bijdrage aan zowel Nederlandse als Europese doelstellingen op het gebied van duurzaamheid. Een instrument dat de laatste jaren veel wordt toegepast om de duurzaamheid van gebouwen integraal te meten en te beoordelen, is de Building Research Establishment Environmental Assessment Method for the Netherlands (BREEAM-NL). Om een BREEAM-NL-certificering te verkrijgen voor een gebouw, wordt de duurzaamheid daarvan bepaald aan de hand van negen categorieën, waaronder het energie-, water- en materiaalgebruik, maar ook de afvalproductie en het aantal transportbewegingen van en naar het gebouw. In diverse categorieën kan een van de vijf (oplopende) scores worden behaald: Pass, Good, Very Good, Excellent en Outstanding.
Nieuwbouw en grootschalige renovatie Doelstelling in het Milieubeleidsplan Duurzame Huisvesting 1 Sinds 2016 wordt voor nieuwbouw en voor grootschalige renovaties minimaal de BREEAMNL-score Very Good behaald, met de nadruk op energiebesparing en -efficiëntie.
Bij het nastreven van de BREEAM-NL-normen voor nieuwbouw en grootschalige renovaties legt de universiteit de nadruk op energiebesparing en -efficiëntie. Op deze manier kan een financieel evenwicht worden bereikt tussen de duurzaamheidsambities en de grote investeringsopgave die de universiteit heeft op vastgoedgebied. Het Gorlaeusgebouw op de Science Campus, dat in 2016 in gebruik genomen is, is gewaardeerd met het BREEAM-NL Nieuwbouwcertificaat Very Good. De komende jaren doorlopen diverse gebouwen het traject voor een BREEAM-certificering: fase 2a van de Science Campus, het nieuw te bouwen Datacenter, Cluster Zuid en het Arsenaal van de Humanities Campus (verbouw). Hierbij wordt Very Good als minimum nagestreefd, maar ook wordt gekeken of Excellent haalbaar is.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Bestaande bouw Doelstellingen in het Milieubeleidsplan Duurzame Huisvesting 2 De Universiteit Leiden heeft eind 2016 voor alle relevante gebouwen een nulmeting uitgevoerd volgens BREEAM-NL In-Use.
Duurzame Huisvesting 3 De Universiteit Leiden heeft eind 2016 een plan opgesteld waarin haalbare ambities inclusief planning voor BREEAM-NL In-Use per gebouw staan vermeld.
De Universiteit Leiden streeft ernaar ook bestaande gebouwen zo energiezuinig mogelijk te maken. Om dit efficiënt te doen, moet eerst geïnventariseerd worden waar de meeste winst te behalen is. Dat kan het beste met behulp van de BREEAM-NL-methode. In 2016 en 2017 is daarom voor 27 bestaande gebouwen een voorlopige BREEAM-NL In-Use score bepaald. De resultaten van deze nulmeting zijn in beeld gebracht op de universitaire website (Over ons > profiel > duurzaamheid > de duurzame universiteit > duurzaam in beeld) duurzaaminbeeld.erbis.nl/index. BREEAM-NL In-Use geeft verbetermogelijkheden waarmee voor elk gebouw een plan van aanpak en een planning kan worden opgesteld. Daarnaast is er een lijst van maatregelen opgesteld die kunnen worden uitgevoerd bij de verschillende levensfasen van een gebouw, bijvoorbeeld bij renovaties. De gebouwen die de aankomende tien jaar niet worden gerenoveerd, zijn apart onder de loep genomen. Aan de plannen voor verbetermogelijkheden van gebouwen worden momenteel de laatste hand gelegd.
Gebiedsontwikkeling Doelstelling in het Milieubeleidsplan Duurzame Huisvesting 4 De universiteit zal – samen met de gemeente Leiden – BREEAM-NL gaan toepassen met minimaal de score Good voor de nieuwe ontwikkeling in de gebiedsontwikkeling van het Bio Science Park.
9
Bij de gebiedsontwikkeling van het Leiden Bio Science Park (LBSP) werken de Universiteit Leiden en de gemeente Leiden nauw samen. Om de kansen voor duurzaamheid verder te verkennen en te concretiseren, is in 2016 een nulmeting uitgevoerd. Aan de hand daarvan is een plan van aanpak opgesteld om tot de score Good voor het gebied te komen (Masterplan Bio Science Park – Gorlaeus Hart voor de campus). Expertisecentrum Vastgoed (VG) heeft een extern bureau opdracht gegeven om een BREEAM-NL-score Very Good te realiseren. Het onderzoek naar de haalbaarheid van het behalen van de score Good was positief, en ook Very Good zou met extra inzet mogelijk moeten zijn. Het uiteindelijke resultaat is nog niet bekend omdat er meerdere partijen betrokken zijn bij de ontwikkeling van het LBSP. Naar verwachting is er eind 2019 meer duidelijkheid. Ook is er een biodiversiteitsplan voor het gebied opgesteld in een samenwerking van LBSP, Omgevingsdienst West-Holland, de gemeente Leiden en de universiteit.
Grootschalige sloop Doelstelling in het Milieubeleidsplan Duurzame Huisvesting 5 Sinds 2016 wordt bij de sloop van gebouwen minimaal de BREEAM-NL-score Very Good behaald.
Duurzaam slopen wordt sinds 2017 toegepast bij het oude practicumgebouw (de laagbouw) en bij de hoogbouw van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Dit project heeft de BREEAM-NL-score Excellent gekregen voor de sloop en demontage in de voorbereidingsfase. Er is een website over de duurzame sloop ingericht (duurzameslooplcpenhoogbouw.nl) en er is een informatieve video over gemaakt (universiteitleiden.nl/nieuws/2018/04/duurzame-sloop-oude-laboratoria-in-beeld) die op de website en via social media is gedeeld.
Duurzaam slopen wordt toegepast bij het oude practicumgebouw (de laagbouw) en bij de hoogbouw van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen
Project MORE gaat het heten: de ontwikkeling van het nieuwe entreegebied van het Leiden Bio Science Park. In het ontwerp van de Amstelveense ontwikkelaar Yisheng Development is veel aandacht voor duurzaamheid en wonen.
10
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
3. Energie De Universiteit Leiden streeft naar een energietransitie: fossiele brandstoffen moeten plaats maken voor duurzame energiebronnen als zonne-, water- en windenergie. Dit gebeurt op drie manieren: door het energieverbruik als zodanig te verminderen, door zelf duurzame energie op te wekken en door duurzame energie in te kopen. De universiteit laat zich hierbij leiden door de ambities van het Energieakkoord, dat organisaties stimuleert om de energie-efficiëntie en het aandeel duurzame energie te vergroten. Ook de ambities van het Klimaatakkoord zullen leidend zijn voor het bepalen van onze doelstellingen.
Vergroten van de energie-efficiëntie De Universiteit Leiden heeft, evenals alle andere Nederlandse universiteiten, de MeerJarenAfspraak Energie (MJA3) ondertekend. Hiermee verplicht de universiteit zich om tot het jaar 2020 de energie-efficiëntie jaarlijks met 2 procent te vergroten. Om deze verplichting te kunnen waarmaken, schrijft de universiteit elke vier jaar een energie-efficiëntieplan (EEP) met de maatregelen die noodzakelijk zijn om de doelstelling te halen. Sinds 2005 is een energie-efficiëntie behaald van minstens 2,5 procent per jaar.
Inkoop van elektriciteit Doelstelling in het Milieubeleidsplan Elektriciteit 1 In 2017 wordt 100% van de GVO’s van Nederlandse duurzame elektriciteit gekocht.
De Universiteit Leiden heeft in 2018 circa 45.000 MWh (ongeveer 400.000 GJ) elektriciteit verbruikt. Dit verbruik is de laatste jaren vrijwel constant. Toch is het zo dat het elektriciteitsverbruik relatief gezien daalt, omdat het aantal studenten en medewerkers blijft stijgen. Het ‘vergroenen’ van het elektriciteitsverbruik gebeurt door het kopen van Garanties van Oorsprong (GVO’s). GVO’s dienen om te bewijzen dat de CO2-uitstoot van de ingekochte grijze stroom wordt gecompenseerd met het stimuleren van daadwerkelijk groen opgewekte stroom. Dit doet de universiteit voor al haar elektriciteit sinds 2010, en sinds 2017 met 100 procent Nederlandse wind.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Zonnepanelen Doelstelling in het Milieubeleidsplan Elektriciteit 2 In 2018 wordt 0,3 procent van het totale elektriciteitsverbruik door de universiteit zelf opgewekt.
Sinds 2013 wekt de universiteit op beperkte schaal zelf elektriciteit op met de zonnepanelen op het dak van het Plexusgebouw. Dit levert jaarlijks 15 MWh op, ongeveer 0,03 procent van het totale verbruik. Met de in 2017 toegewezen overheidssubsidie Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) zijn nog meer zonnepanelen aangeschaft. Het collegegebouw van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen is in juni 2018 voorzien van 1242 zonnepanelen. Het gebouw beschikt daarmee over het grootste zonnedak van Leiden (zie de video: Biggest solar panel roof in Leiden! op YouTube). Naar schatting gaan de panelen op jaarbasis 440 MWh opwekken. Ook zijn er zonnepanelen op het Pieter de la Courtgebouw geplaatst. Ook het Van Steenisgebouw, het Willem Einthovengebouw, het Kamerlingh Onnesgebouw en de Oude UB zouden in 2018 van zonnepanelen worden voorzien. Om de panelen te kunnen aanbrengen, was voor alle gebouwen een dakrenovatie noodzakelijk. Er konden in 2018 echter niet voldoende dakdekkers gecontracteerd worden om deze dakrenovaties uit te voeren. Naar verwachting zal de universiteit daar in 2019 wel in slagen, en kunnen ook deze gebouwen dan geheel of gedeeltelijk voorzien worden van zonnepanelen. De doelstelling van 0,3 procent door de universiteit zelf opgewekte elektriciteit zal daarmee ruimschoots worden behaald.
Warmte-koudeopslag Doelstelling in het Milieubeleidsplan Gas 1 WKO wordt bij nieuwbouw en grootschalige renovaties toegepast, wanneer het kan worden terugverdiend binnen de tijd die overeenkomt met de helft van de door de fabrikant verwachte economische levensduur van de vervangende installatie.
11
Door de toepassing van warmte-koudeopslag (WKO) kan restwarmte uit de zomer worden ingezet in de winter. Dit kan een aanzienlijke besparing van aardgas opleveren. De universiteit heeft WKO voor het eerst toegepast bij de nieuwbouw van het Gorlaeusgebouw op de Science Campus.
een mooie kans voor verduurzaming. Door toepassing van WKO wordt een besparing van ongeveer een kwart van het aardgasverbruik gerealiseerd.
Vergroenen van gasverbruik Doelstelling in het Milieubeleidsplan
Aardgas wordt bij de Universiteit Leiden grotendeels gebruikt voor verwarming. De universiteit heeft in 2018 in totaal circa 3,6 miljoen m3 gas (ongeveer 115.000 GJ) verbruikt. Dit is een stuk lager dan in 2017 (4,0) en in 2016 (5,1) vanwege de ingebruikneming van het Gorlaeusgebouw van de Science Campus en het buiten gebruik stellen en slopen van de oude gebouwen. In 2018 droeg de CO2-emissie uit aardgasverbruik niet meer bij aan de universitaire CO2-footprint, omdat alle emissies zijn gecompenseerd (zie hieronder). De komende jaren gaat de Universiteit Leiden de Humanities Campus grondig renoveren. De bestaande gebouwen van het Witte Singel/Doelencomplex in de Leidse binnenstad worden gedeeltelijk gesloopt. Ook wordt een deel van de gebouwen gerenoveerd en er zal nieuwbouw worden gerealiseerd. De verwarming en koeling van de bestaande gebouwen dragen voor bijna de helft bij aan het totale aardgasverbruik. Hier ligt dus
Gas 2 Sinds 2017 wordt de CO2-emissie door aardgasverbruik volledig gecompenseerd door aankoop van VER’s.
Het vergroenen van het gasverbruik kan door het kopen van Vrijwillige Emissierechten (VER’s). VER’s zijn financiële bijdragen aan projecten die ten doel hebben de CO2-emissie wereldwijd te reduceren. In 2018 maakte de Universiteit Leiden gebruik van deze mogelijkheid door middel van een overeenkomst met een Nederlands bedrijf dat mestgassen opvangt. De CO2-uitstoot wordt omgezet in VER’s waarmee het volledige gasverbruik wordt gecompenseerd. Op deze manier draagt de universiteit ook bij aan de verduurzaming van de Nederlandse energie-industrie.
Door de toepassing van warmte-koudeopslag (WKO) kan restwarmte uit de zomer worden ingezet in de winter. Dit kan een aanzienlijke besparing van aardgas opleveren.
koudevraag
12
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
warmtevraag
4. Water De Universiteit Leiden gebruikt water voor diverse doeleinden, die variëren van onderzoek doen in laboratoria tot het doorspoelen van de toiletten. Slechts voor een relatief klein gedeelte van de totale waterbehoefte is schoon (drink)water nodig. Door kritisch te kijken naar de waterbehoefte kan de milieu-impact van het watergebruik beperkt worden. De Universiteit Leiden heeft in 2018 circa 127.000 m3 water verbruikt. Het gemiddeld waterverbruik per student liep de afgelopen jaren terug, maar is in 2018 weer iets toegenomen naar 4,7 m3 in 2018 (zie ook de tabel in Feiten en cijfers, op pagina 4).
Waterbesparing
Stimuleren kraanwatergebruik Doelstellingen in Milieubeleidsplan Water 2 De Universiteit Leiden gaat deelnemen aan ‘Join the Pipe’, en installeert punten voor het tappen van kraanwater in ieder gebouw.
Water 3 In 2016 heeft de Universiteit Leiden afscheid genomen van alle watercoolers.
Doelstelling in Milieubeleidsplan Water 1 Bij nieuwbouw en renovaties worden waterbesparende maatregelen genomen volgens de laatste stand van de techniek.
Bij nieuwbouw of grootschalige renovatie van gebouwen worden maatregelen genomen om water te besparen via de BREEAM-NL-methodiek. Deze methodiek biedt direct toepasbare maatregelen, die als nieuwe standaard kunnen gaan dienen. Aangevuld met eigen best practices kunnen deze maatregelen bij vrijwel elk project worden toegepast. De universiteit werkt momenteel aan een technisch handboek waarin de BREEAM-methodiek wordt gepresenteerd en toegelicht. Daarin zullen ook de minimale eisen in een Programma van Eisen worden uitgewerkt.
De Universiteit Leiden installeert in 2018 en 2019 35 Join the Pipe-watertappunten op twintig locaties. Eind 2018 waren 16 van de 35 tappunten geïnstalleerd, de overige zullen in 2019 volgen. Door het aanbrengen van Join the Pipe-watertappunten stimuleert de universiteit het drinken van kraanwater. De organisatie Join the Pipe streeft naar een eerlijke verdeling van drinkwater in de wereld en gaat het gebruik tegen van milieuvervuilend, in plastic voorverpakt bronwater. Met (de opbrengst van) het installeren van watertappunten en de verkoop van navulbare kraanwaterflessen worden schoon-drinkwaterprojecten in ontwikkelingslanden gefinancierd. In 2018 is ook de verkoop van navulbare kraanwaterflessen met het LUGO-logo gestart (zie over LUGO – Leiden University Green Office – hoofdstuk 10).
Plastic Soup Surfer en Leids alumnus Merijn Tinga vult zijn flesje bij een van de nieuwe watertappunten van de Universiteit Leiden.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
13
5. Duurzaam inkopen en beleggen De afdeling Universitaire Inkoop Leiden (UIL) koopt voor de Universiteit Leiden jaarlijks een breed scala aan goederen en diensten in. Deze hebben allemaal, in meerdere of mindere mate, een nadelig effect op het milieu. In 2008 hebben de gezamenlijke universiteiten en hogescholen met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW, destijds VROM) een convenant afgesloten, waarin is afgesproken dat vanaf 2012 voor minimaal 50 procent van de aankopen en investeringen duurzaam wordt ingekocht volgens de criteria van IenW. Het ministerie heeft voor een aantal productgroepen minimale eisen en gunningswensen voorgeschreven op het gebied van milieu en internationale, sociale voorwaarden (de zogheten PIANOo-criteria; PIANOo is het Expertisecentrum Aanbesteden van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat). Vóór 2020 moeten alle aankopen en investeringen waarvoor PIANOo-criteria zijn opgesteld, duurzaam worden ingekocht. De Universiteit Leiden voldoet al sinds 2012 volledig aan het convenant van het ministerie: in alle gevallen waarvoor criteria zijn opgesteld, worden deze door de universiteit toegepast.
Duurzaam inkopen Doelstelling in Milieubeleidsplan Inkoop 1 In 2018 hanteert de universiteit voor alle vormen van inkoop van goederen en diensten waar dit mogelijk is duurzaamheidscriteria.
UIL heeft in 2018 diverse marktconsultaties uitgevoerd bij andere universiteiten (in Nederland en België) om meer zicht te krijgen op wat zij doen aan het duurzaam inkopen van afvalverwerking, catering en mobiliteit. Hiermee kan het inkoopbeleid worden aangescherpt. Ook is bij een deel van de huidige contractpartijen geïnventariseerd wat de stand van zaken is in de markt, bijvoorbeeld met betrekking tot de ontwikkelingen op het gebied van elektrische transportmiddelen. Deze marktconsultatie heeft geleid tot een bijstelling van het Pakket van Eisen voor de inkoop van levensmiddelen, en tot nieuwe aanbevelingen voor het beleid voor buitenlandse dienstreizen. In 2018 heeft de universiteit kritisch gekeken naar de logistiek van decentraal beheerde en bestelde voorraden. Intern onderzoek wees uit dat leveranciers regelmatig
14
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
meerdere malen per week naar dezelfde locaties rijden voor telkens een kleine vracht. Dit heeft geresulteerd in nieuwe afspraken met de leveranciers om minder vaak te bevoorraden, en in het opzetten van een centrale distributiehub voor goederen (zie hierover ook hoofdstuk 7).
Ontwikkeling van duurzame criteria Doelstelling in Milieubeleidsplan Inkoop 2 De Universiteit Leiden neemt het initiatief om voor de gezamenlijke universiteiten te komen tot duurzaamheidscriteria voor productgroepen waarvoor deze landelijk nog niet bestaan.
Het samen met andere universiteiten formuleren van gemeenschappelijke duurzaamheidscriteria blijkt lastiger dan gedacht. Toch houdt de Universiteit Leiden vast aan de ambitie om de inkoop verder te verduurzamen en heeft ze daarvoor nieuw inkoopbeleid ontwikkeld. UIL zal voor productgroepen waarvoor geen PIANOo-criteria zijn opgesteld, samen met degenen die verantwoordelijk zijn voor de inkoop, strengere duurzaamheidscriteria vaststellen. Inkoopactiviteiten zullen eerder worden opgestart en er is een checklist opgesteld voor vier centrale aspecten van inkoop: producten, productie, levering en leveringen. Bij producten wordt gekeken naar het te verwachten energieverbruik, de recyclebaarheid en de levensduur van het aan te schaffen product, en of het bepaalde keurmerken voor eerlijke handel heeft. Bij productie wordt gelet op het energieverbruik, de productuitval, het geproduceerde afval, de verspilling en de uitstoot tijdens het productieproces, en naar het eventuele gebruik van giftige en gevaarlijke materialen. Bij het aspect levering wordt nagegaan of de leverancier werkt met een milieuzorgsysteem, of hij duurzaam innoveert en of hij jaarlijks verslag doet over duurzaamheid. Het aspect Leveringen tenslotte heeft betrekking op soort en hoeveelheid gebruikt verpakkingsmateriaal, aantal vervoersbewegingen, de afstanden voor het vervoer van de producten, de uitstoot van de gebruikte transportmiddelen en de retourname van producten.
Duurzaam eten en drinken Doelstelling in Milieubeleidsplan Inkoop 3 Afhankelijk van marktaanbod en prijsstelling bestaat in 2018 80 procent van de productgroepen in de universitaire restaurants uit biologische of fairtradeproducten, en daar waar mogelijk, uit regionale producten, met voldoende keus voor vegetariërs.
Duurzaam geproduceerd voedsel beperkt de CO2-emissie bij de productie en bevordert de economie van de regio. De universiteit werkt aan het vergroten van het aandeel biologische, fairtrade-, vegetarische en veganistische producten in de universitaire restaurants. Duurzame producten worden in de restaurants van de Universiteit Leiden gepresenteerd onder het label Pure. De Universiteit Leiden heeft het Pure-concept zelf ontwikkeld. Het uitgangspunt van Pure is dat vegetarisch en veganistisch eten duurzaam en gezond is en dat dit daarom de norm moet zijn. Inmiddels bestaat het aanbod van de universitaire catering voor ruim 80 procent uit
duurzame, biologische of fairtradeproducten. De Faculty Club – de centrale ontmoetingsplaats voor de universitaire gemeenschap – gebruikt zelfs uitsluitend 100 procent biologische ingrediënten. In 2018 is het vegetarische aanbod bij de universitaire restaurants verder uitgebreid. Ook is begin 2018 een ruim veganistisch aanbod geïntroduceerd. De veganistische en vegetarische producten zijn lager geprijsd dan het niet-vegetarische assortiment, en ze worden extra onder de aandacht gebracht, bijvoorbeeld door middel van dagaanbiedingen. Het aandeel verkochte Pure-producten is in 2018 opnieuw toegenomen. Het gebruik van koffiebekers is een terugkerend onderwerp van discussie. Sinds 2017 maken de koffieautomaten niet langer gebruik van plastic bekers, maar van bekers van karton. In 2018 zijn nieuwe bekers in gebruik genomen met de tekst Re-use me; de tekst wijst de gebruikers erop dat dezelfde beker ook voor een volgende consumptie kan worden gebruikt. Door elke beker minstens één keer opnieuw te gebruiken, kan een behoorlijke afvalreductie gerealiseerd worden. De universiteit promoot dit hergebruik op de schermen van de koffiemachines.
Inmiddels bestaat het aanbod van de universitaire catering voor ruim 80 procent uit duurzame, biologische of fairtradeproducten.
Het fruit in de universitaire catering is van biologische oorsprong.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
15
Sinds de introductie van het nieuwe bekerontwerp en de start van de promotie is het hergebruik van de koffiebekers toegenomen; van 1,3 consumptie per beker naar gemiddeld 1,8. Vanaf februari 2019 zullen de koffiebekers apart worden ingezameld en tot toiletpapier worden verwerkt. Koffiebekers in de universitaire restaurants en cafés krijgen de opdruk Recycle Paper Cups. Een ander restproduct van een kop koffie is de koffiedrab. Slechts 0,2 procent van de biomassa van de koffieboon belandt in een kopje koffie, de rest is koffiedrab. In 2018 is een pilot gestart met een circulair verwerkingsproces van de koffiedrab. Voorheen werd deze afgevoerd als GFT en vergist tot biogas. Nu wordt een deel ingezet voor de kweek van oesterzwammen. Wat overblijft van de zwammenkweek, wordt verwerkt tot bodemverbeteraar. De positieve resultaten van de pilot zullen leiden tot een duurzamer gebruik van koffiedrab in 2019.
De belangrijkste stichting is Praesidium Libertatis. Giften en legaten waarvan de beleggingsopbrengsten worden gebruikt om activiteiten op het gebied van onderwijs en onderzoek te financieren, worden bij voorkeur ondergebracht in deze stichting. Het vermogen van Praesidium Libertatis bedraagt circa twintig miljoen euro. Het is belegd in aandelenfondsen (40%) en in obligaties (60%). De aandelenfondsen waarin Praesidium Libertatis belegt, zijn duurzame beleggingsfondsen, zoals de fondsen die beheerd worden door de ASN-bank of het RobecoSAM Smart Energy Fund. Ook wordt belegd in duurzame trackers (fondsen die de beursindex volgen). Bij de beleggingen in obligaties wordt getoetst of deze voldoen aan de criteria van de UN Global Compact. Hierbij wordt getoetst op de bescherming van mensenrechten en het uitbannen van kinderarbeid en corruptie. In 2019 wordt onderzocht hoe de beleggingen van de stichtingen een nog duurzamer karakter kunnen krijgen.
Het aantal transportbewegingen voor de bevoorrading van de universitaire restaurants wordt voortdurend geoptimaliseerd zonder dat dit ten koste gaat van de versheid van de producten. Door continue monitoring van het verbruik kunnen levensmiddelen zorgvuldig worden ingekocht, waardoor de voedselverspilling minimaal blijft. Om voedselverspilling verder tegen te gaan wordt oud brood bijvoorbeeld gebruikt om croutons van te maken (voor bij de soep) en wordt overrijp fruit in een smoothie verwerkt.
Duurzaam beleggen Doelstelling in Milieubeleidsplan Inkoop 4 De universiteit onderzoekt in 2016 of de duurzaamheidscriteria voor het beleggingsbeleid nader gespecificeerd kunnen worden, bijvoorbeeld aansluitend op criteria die pensioenfondsen zoals het ABP hanteren.
De Universiteit Leiden had eind 2018 circa 175 miljoen euro ‘op de bank’ staan. Het geld is gestationeerd bij het Ministerie van Financiën, het zogenoemde schatkistbankieren. Dit geld is nodig om op korte termijn te kunnen voldoen aan de lopende financiële verplichtingen en om de geplande investeringen in huisvesting te kunnen financieren. Schatkistbankieren wordt alleen toegepast door organisaties die met publieke middelen gefinancierd worden. Het geld van de stichtingen die aan de Universiteit Leiden verbonden zijn, valt daarbuiten.
16
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
De universiteit promoot het hergebruik van kartonnen koffie- en theebekers; deze worden inmiddels ook apart ingezameld en verwerkt tot wc-papier.
6. Afval De Universiteit Leiden volgt een driesporenbeleid om de hoeveelheid afval zoveel mogelijk te beperken: voorkomen, scheiden en recyclen. Het voornaamste doel is om afval te voorkomen. Medewerkers, studenten en bezoekers van de Universiteit Leiden produceren gezamenlijk zo’n 750 ton afval per jaar. Zo’n 60 procent van het afval is niet-gescheiden bedrijfsafval. Dit wordt verbrand met energieterugwinning. Ongeveer 40 procent van het afval zamelt de universiteit gescheiden in, zoals PMD (plastic, metaal en drinkverpakkingen), organisch afval, papier en karton, afvalhout, bouw- en sloopafval, frituurvet, glas, hoogwaardig plastic en apparatuur zoals computers.
Afval voorkomen Doelstelling in Milieubeleidsplan Afval 1 In 2017 werkt het Bestuursbureau van de universiteit bij externe communicatie voor 95 procent digitaal. Het papiergebruik van het Bestuursbureau is teruggebracht tot 40 procent ten opzichte van 2015.
Het Bestuursbureau verstuurt ook vrijwel geen brieven meer aan medewerkers en studenten. De interne communicatie verloopt vrijwel uitsluitend via e-mail, website en sociale media. Producties voor intern gebruik, zoals Onderwijs in cijfers, Onderzoek in cijfers en Personeel in cijfers, worden nog uitsluitend digitaal verspreid. Notities en vergaderstukken voor overleg en vergaderingen worden in een sharepoint-omgeving geplaatst. Papier blijft nog wel gebruikt worden voor marketing en externe communicatie, waaronder de studentenwerving. Het blijkt nog steeds nodig om naast digitale kanalen ook brochures in te zetten: hier is veel vraag naar. De brochures worden sinds 2017 duurzaam en klimaatneutraal geproduceerd (papier en drukwijze). Tegenover een daling van het papiergebruik in de eerste categorieĂŤn staat daarom een stijging van de inzet van geprint wervingsmateriaal als gevolg van toenemende wervingsactiviteiten, met name op internationale beurzen. Per saldo is het papiergebruik ongeveer gelijk gebleven.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Afval verminderen Doelstelling in Milieubeleidsplan Afval 2 Jaarlijks vermindert de hoeveelheid afval van de Universiteit Leiden tot maximaal 25 kilo per student in 2020.
Het resultaat van deze doelstelling wordt gemeten aan de hand van de totale hoeveelheid papier- en kartonafval plus restafval per jaar, gedeeld door het aantal studenten (zie Feiten en Cijfers, pagina 4). In de grafiek op de volgende pagina is te zien dat er in 2017 een daling plaatsvond van de gemiddelde hoeveelheid afval per student ten opzichte van de jaren daarvoor. In 2017 was dit 25,6 kilo, in 2018 steeg het weer naar 26,9 kilo. Sinds het vierde kwartaal van 2018 worden afvalcoaches ingezet, die proberen om deze toename te keren, onder meer door het in kaart brengen van het gedeponeerde afval in universitaire gebouwen. De toename van de gemiddelde hoeveelheid afval per student in 2018 werd veroorzaakt door interne verhuizingen, verbouwingen en grotere opruimacties. Bij de opruiming van het Arsenaal (onderdeel van het Witte Singel/Doelencomplex), die voorafging aan de tijdelijke sluiting van dit gebouw, werd tien ton papier en karton meer weggegooid dan in 2017. Ook de verbouwing van het Kamerlingh Onnesgebouw en de daaraan gerelateerde opruimacties leverden twaalf ton meer restafval op dan in 2017. De voorbereidingen voor het nieuwe Personeel Shared Service Centre (PSSC) in 2019 leidde in de tweede helft van 2018 tot een toename van restafval bij de Oude UB. Bij de Campus Den Haag nam de hoeveelheid restafval in 2018 toe van 38 ton naar 59 ton. Dit was het gevolg van de toename van het aantal studenten (19%) en de ingebruikname van studentencentrum Beehive. Tenslotte kwam er zes ton papier extra vrij bij het Willem Einthovengebouw door een grote archiefopruiming begin 2018. De universiteit moedigt leveranciers aan hun producten zo duurzaam mogelijk te verpakken en verzoekt uitvoerders van opdrachten afval zelf af te voeren en (aantoonbaar) milieuvriendelijk te verwerken. Afgesproken is dat dit in toekomstige (raam)overeenkomsten als voorwaardelijke eis wordt opgenomen.
17
Gemiddelde hoeveelheid afval per student (in kg) 35
■ Restafval ■ Papier en karton
30 25 20 15 10 5 0
2014
2015
2016
2017
2018
Verdeling afvalstromen per faculteit en overige eenheden (in tonnen) 500
■ Restafval ■ Karton/papier ■ PMD ■ GFT en etensresten ■ Overig
400
Faculteiten: FA Archeologie FR Rechten FGGA Governance and Global Affairs FGW Geesteswetenschappen FSW Sociale Wetenschappen FWN Wiskunde en Natuurwetenschappen
300
200
100
0
2016-2018 2016-2018 2016-2018 2016-2018 2016-2018 2016-2018 2016-2018 FWN FGW FSW FGGA FR FA Overig Hoeveelheid restafval totaal (in tonnen)
700 600 500 400 300 200 100 0
18
2014
2015
2016
2017
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
2018
Inschrijvende partijen worden tevens beoordeeld op de mate waarin ze duurzaam omgaan met transport en verpakkingen. De universiteit wil zo het afval van derden zoveel mogelijk weren en contractpartijen stimuleren om de keuzes voor hun logistieke processen en verpakkingen duurzamer te maken. Kunststoffen containers voor restafval, papier en PMD in de buitenruimte zijn vervangen door metalen containers. Deze zijn beter afsluitbaar, zodat voorkomen wordt dat afval van omwonenden in de containers terechtkomt. Universitaire afvalcoaches controleren en rapporteren dagelijks wat in de containers gedeponeerd wordt. Op basis van deze rapporten optimaliseert de contractbeheerder samen met de faculteiten de procedures.
Afval scheiden Doelstellingen in Milieubeleidsplan Afval 3 Het aandeel te verbranden bedrijfsafval is in 2020 teruggebracht tot minder dan 250 ton.
Afval 4 In alle universitaire gebouwen (50 personen of meer) komen uiterlijk in 2017 inzamelpunten voor plastic, papier en bedrijfsafval.
Het tweede spoor in het beperken van de hoeveelheid afval is het streven om afval meer te scheiden. In 2016 is ingezet op het maximaliseren van scheiding bij de bron, zodat een hoger recyclerendement behaald kon worden dan dat met nascheiding mogelijk zou zijn geweest. Door afvalscheiding toe te passen kon het meeste afval worden gerecycled, en kon de hoeveelheid te verbranden bedrijfsafval verder worden teruggebracht. Na jarenlange toename was deze hoeveelheid in 2017 weer terug op het niveau van 2013. In 2018 nam de hoeveelheid restafval opnieuw toe. De oorzaken waren de toename van het aantal studenten en medewerkers, en relatief veel interne verhuisbewegingen.
universele afvalbakken vervangen door afvalbakken waarmee PMD-afval wordt gescheiden van restafval. Ook zijn afvalbakken uit werkruimtes van medewerkers verwijderd. Hierdoor bespaart de universiteit jaarlijks 226.750 afvalzakken, oftewel 780 kilo plastic. Bovendien geeft dit meer zicht op de samenstelling van de universitaire afvalstroom. Ook zijn nieuwe informatieborden geplaatst, die onder andere communiceren dat men afval waarvan men niet weet tot welke categorie het behoort, het beste bij het restafval kan gooien. De universiteit kent vier hoofdafvalstromen: (i) papieren kartonafval; (ii) GFT-afval en etensresten; (iii) PMD (plastic verpakkingen, metaal en drinkpakken) en (iv) restafval. GFT en etensresten gaan naar een vergister. Een deel daarvan wordt omgezet in biogas. Het restant wordt verwerkt tot een bodemverbeteraar. Papier en karton worden gewassen en verwerkt tot nieuw papier en karton. In 2018 heeft de universiteit recycling van de PMD-stroom gerealiseerd. Na ruim anderhalf jaar intensieve marktoriëntatie, marktbewerking en interne dataopbouw wordt vanaf februari 2019 de stroom apart opgehaald en gerecycled. Tegelijkertijd met PMD-recycling wordt nog een nieuwe afvalstroom geïntroduceerd: koffiebekers. Hiervan wordt toiletpapier gemaakt. Door de scheiding van koffiebekers uit PMD waarborgt de universiteit de vereiste zuiverheid van de PMD-stroom. De universiteit verzamelt data over haar afvalstromen om daarmee de nieuwe aanbesteding voor afvalverwerking beter in de markt te kunnen zetten. Met het oog op de representativiteit van deze data stimuleert de universiteit medewerkers en studenten om afval zo zorgvuldig mogelijk te scheiden. De data worden per kwartaal gerapporteerd en besproken met de faculteiten, met het oog op de mogelijkheden die er zijn om de hoeveelheid afval verder te reduceren. Bovendien worden verdere afvalstromen op basis van de gerapporteerde samenstelling van het restafval geïdentificeerd. Zo kunnen nieuwe procedures opgesteld worden voor een zo duurzaam mogelijke verwerking van elk type afvalstroom.
Afval recyclen Doelstelling in Milieubeleidsplan
Een groter afvalscheidingspercentage kan bereikt worden door afvalbakken met meerdere compartimenten voor de verschillende soorten afval te plaatsen (‘scheidingsmeubels’). Vanzelfsprekend blijft de bereidheid van studenten en medewerkers om hun afval te scheiden in hoge mate bepalend voor het eindresultaat.
Afval 5 Sinds 2017 worden goederen die binnen de universiteit overbodig zijn, aan medewerkers en studenten aangeboden via een webwinkel. In 2020 bedraagt het aantal transacties via de webwinkel 200 per jaar.
In 2018 is afvalscheiding verder uitgerold in alle universiteitsgebouwen. In de wandelgangen zijn 350
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
19
Ook het recyclen van afgedankte goederen zou een mogelijkheid kunnen zijn om de universitaire milieubelasting verder omlaag te brengen. In 2016 is onderzoek gedaan naar de realisatie van een webwinkel en besloten dit uit te stellen totdat er meer duidelijkheid is over de duurzaamheidsopbrengst en de wijze waarop de webwinkel efficiënt kan worden ingericht. Voor de huisvestiging van studentenvereniging Minerva heeft de universiteit oud meubilair verzameld. Het gaat om een dertigtal bureaustoelen, vijf kasten, drie bureaus en twee vergadertafels. Ook de prullenbakken die van de kantoorkamers verwijderd zijn, krijgen een tweede leven bij de studentenvereniging. Minerva heeft het meubilair zelf opgehaald. De universiteit zal in 2019 de mogelijkheden onderzoeken om het schenken van oud meubilair aan studenten- en studieverenigingen structureel te maken.
Sinds 2016 zijn gratis plastic tasjes verboden in Nederland. Wat is het effect op het milieu van dat verbod? Industrieel ecoloog Stefano Cucurachi ontving in 2018 een subsidie van € 75.000 van het LUF-SVM Projectsubsidie Fonds om deze vraag te beantwoorden.
Het Leiden University Green Office (LUGO) organiseerde in 2018 een symposium over duurzame consumptie. Roger Nefkens, oprichter van The Bamboo Brush Society, vertelde over de missie van zijn bedrijf: tandenborstels van bamboe promoten om plasticvervuiling tegen te gaan.
20
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
7. Mobiliteit De Universiteit Leiden telt ruim zestig locaties in Leiden en Den Haag, meer dan 6.800 medewerkers en ongeveer 29.500 studenten, en wordt jaarlijks bezocht door een groot aantal bezoekers. Dagelijks vinden dan ook duizenden vervoersbewegingen plaats van, naar en tussen de universiteitsgebouwen: woon-werkverkeer, woon-studieverkeer, dienstreizen en het transport van goederen naar en tussen de verschillende universitaire locaties. Al deze vormen van vervoer dragen voor 92 procent (2018) bij aan de totale CO2-footprint van de universiteit; 29 procent door woon-werk- en woonstudieverkeer en 63 procent door dienstreizen. De meeste universiteitsgebouwen zijn goed bereikbaar met het openbaar vervoer en de fiets, waardoor eenvoudig milieuvriendelijk kan worden gereisd. Wanneer studenten en PhD’s in de buurt wonen van de universitaire locaties en ze deze goed kunnen bereiken, draagt dit bij aan het verminderen van milieubelastend vervoer. De universiteit onderhoudt goede contacten met gemeenten en woningcorporaties om ook in dit opzicht goede (toekomstige) huisvesting voor deze doelgroepen te realiseren. De Universiteit Leiden heeft eind 2017 onderzoek laten doen naar de manier waarop medewerkers en studenten van en naar de universiteit reizen (zie verderop in dit hoofdstuk: Verkeersbewegingen in kaart brengen).
Woon-werkverkeer vergroenen Doelstelling in Milieubeleidsplan Mobiliteit 1 Op locaties met minstens 50 parkeerplaatsen worden oplaadpalen voor auto’s geplaatst.
Er zijn diverse universitaire locaties met eigen parkeerplaatsen, waarvan er al veel zijn voorzien van oplaadpalen. In 2018 is opdracht gegeven voor het plaatsen van een extra dubbele oplaadpaal bij het Sylvius en bij het Gorlaeus (beide van twee naar vier laadpalen) en er zijn zes laadpunten besteld voor de parkeergarage van de Science Campus. Ook zijn er tien oplaadpalen besteld voor het Willem Einthovengebouw. De bestelde oplaadpunten worden in 2019 geplaatst. Ze zijn bedoeld voor medewerkers, maar ook het UFB gaat er gebruik van maken bij het goederentransport tussen universitaire locaties. Met de universitaire koffieleverancier (MAAS) is afgesproken dat hun bezorgers elektrisch
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
gaan rijden en dat zij de beide voertuigen bij het Willem Einthovengebouw kunnen opladen. Om de beschikbaarheid van oplaadpalen te verbeteren zullen gebruikers van laadpalen onderling een app-groep inrichten. In oktober 2017 heeft de Universiteit Leiden, samen met het LUMC, de Hogeschool Leiden, VNO-NCW West regio Leiden, de gemeente Katwijk en de gemeente Leiden, de intentieverklaring Duurzame Kilometers ondertekend. Dit is een initiatief om medewerkers van deze organisaties die binnen een straal van vijf kilometer van het werk wonen, te stimuleren om niet met de auto naar het werk te komen, en om als deelnemende organisaties ervaringen en kennis op dit terrein uit te wisselen. Het streven was dat eind 2018 tenminste 90 procent van de medewerkers op een duurzame manier naar het werk zou komen. Met de resultaten van de mobiliteitsenquête (zie verderop in dit hoofdstuk: Verkeersbewegingen in kaart brengen, pagina 24) is nagegaan in hoeverre medewerkers die binnen een straal van vijf kilometer van het werk wonen, de auto nemen. Dit blijkt negen procent te zijn. De grote meerderheid (91%) gebruikt de auto dus niet voor woon-werkverkeer.
Woon-werkverkeer verminderen Doelstelling in Milieubeleidsplan Mobiliteit 2 In 2016 wordt in de verhuiskostenregeling een groene verhuispremie opgenomen voor werknemers met een dienstverband van langer dan een jaar.
In 2016 is de mogelijkheid verruimd om een verhuiskostenvergoeding aan te bieden. Medewerkers met (uitzicht op) een vast dienstverband, die meer dan 25 kilometer van hun werk wonen, komen in aanmerking voor een verhuispremie van 2.500 euro als zij verhuizen en daarmee binnen een straal van tien kilometer van hun werkplek gaan wonen. Deze verhuispremie wordt ook wel ‘groene verhuispremie’ genoemd, omdat de milieubelasting van woon-werkverkeer afneemt door de kleinere afstand en de betere mogelijkheid de fiets of het openbaar vervoer te gebruiken. In 2015 is het gebruik van de fiets voor woon-werkverkeer gestimuleerd door het fiscale vrijstellingsbedrag voor de fiets via het Keuzemodel Arbeidsvoorwaarden te verdubbelen naar 1.500 euro.
21
Van beide mogelijkheden is ook in 2018 door medewerkers gebruik gemaakt. Een aantal medewerkers is ‘groen’ verhuisd naar de regio Leiden, waardoor zij in aanmerking kwamen voor de verhuispremie. 311 medewerkers hebben gebruik gemaakt van het Keuzemodel Arbeidsvoorwaarden voor de aanschaf van een fiets, 413 medewerkers hebben hun fietsonderhoud via het Keuzemodel laten verrekenen.
Goede en groene ontsluiting Doelstelling in Milieubeleidsplan Mobiliteit 3 De Universiteit Leiden gaat in 2016 onderzoek doen naar de mogelijkheden voor een goede en groene ontsluiting van de Science Campus.
De meeste locaties van de universiteit liggen centraal en zijn goed per openbaar vervoer te bereiken. In Leiden liggen alle universitaire gebouwen, behalve de gebouwen van de Science Campus, op maximaal vijftien minuten loopafstand van Leiden Centraal Station; in Den Haag op maximaal tien minuten loopafstand van Den Haag Centraal. Het Wijnhaven-complex, dat eind 2016 is opgeleverd, ligt vrijwel naast het station. De Science Campus in Leiden is minder goed bereikbaar met het openbaar vervoer. In het Leiden Bio Science Park (LBSP), waar de Science Campus ligt, zijn bovendien relatief weinig parkeerplaatsen, en in de ochtend en middag zijn er regelmatig opstoppingen op de rotondes en kruispunten. De Universiteit Leiden, de gemeente Leiden, de provincie Zuid-Holland en de bedrijven vinden het van groot belang om het LBSP beter toegankelijk te maken met het openbaar vervoer en zetten zich hiervoor in. De bereikbaarheid is een van de speerpunten in het Masterplan Bio Science Park – Gorlaeus, Hart voor de campus, ontwikkeld door de gemeente Leiden en de Universiteit Leiden. In dit plan voor de openbare ruimte op het LBSP is een verkeersontwerp opgenomen waarbij de toegankelijkheid van het LBSP voor auto’s beperkt wordt tot vier ingangen vanaf de Plesmanlaan. Bij binnenkomst wordt dan centraal en dicht bij de bestemming geparkeerd, zodat het verkeer op het LBSP beperkt blijft. Ook wordt het gebruik van het openbaar vervoer gestimuleerd. Een tweede speerpunt is de Groene-Hartlijn: een brede, groene route door het LBSP, die ruim baan geeft aan voetgangers en fietsers. De Groene-Hartlijn wordt aantrekkelijk gemaakt door allerlei vormen van beeldende kunst, verlichting, kleur, vormen
22
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
van energiebesparing, energieopwekking, waterberging, teksten, gedichten, verhalen en dergelijke. Eind 2018 is er een ideeënwedstrijd voor de creatieve aankleding van de Groene-Hartlijn uitgeschreven door de gemeente, de universiteit, het LUMC en de Ondernemersvereniging LBSP. Bij het Sylviusgebouw zijn groene verblijfsgebieden met picknickbanken en zitjes gerealiseerd op plaatsen die voorheen als parkeerplaatsen werden gebruikt. Dit zal in 2019 nog op meer plekken gebeuren. Verder worden er voor de gebruikers van het Sylviusgebouw duurzame mobiliteitsoplossingen gezocht. Ook komen er meer groen en water in de omgeving van het Sylviusgebouw.
Minder vliegverkeer Doelstelling uit het Milieubeleidsplan Mobiliteit 4 Bij dienstreizen korter dan zes uur reistijd is reizen per trein de norm.
Hoewel universitaire onderzoekers hun internationale wetenschappelijke contacten ook deels onderhouden via digitale media, blijft een bepaalde mate van persoonlijk contact essentieel. Dienstreizen zullen daarom ook in de toekomst noodzakelijk blijven. Het is belangrijk dat dit zo duurzaam mogelijk gebeurt. De dienstreizen die medewerkers van de Universiteit Leiden in 2018 maakten, veroorzaakten 63 procent van de totale CO2-footprint van de universiteit. Het grootste gedeelte daarvan is het gevolg van vliegreizen. Daarom gaat de aandacht vooral uit naar het terugdringen of compenseren van de CO2-footprint door vliegverkeer. Voor korte dienstreizen is het openbaar vervoer het aangewezen vervoermiddel. De auto en het vliegtuig komen in principe alleen in aanmerking als het openbaar vervoer geen bruikbaar alternatief is. Meer dan vier op de vijf medewerkers (84%) gebruiken het openbaar vervoer voor binnenlandse dienstreizen, de auto wordt in elf procent van de gevallen gebruikt. Ook tussen de locaties Leiden en Den Haag is het openbaar vervoer het meest gebruikte vervoermiddel (91%); het autogebruik is slechts vier procent. Uit de mobiliteitsenquête (zie verderop in dit hoofdstuk: Verkeersbewegingen in kaart brengen) bleek dat het autogebruik voor dienstreizen gedaald is ten opzichte van 2014. Bij de informatie over buitenlandse dienstreizen op de universitaire medewerkerswebsite is de volgende tekst opgenomen: De universiteit stimuleert graag dat u zo duurzaam mogelijk reist. Daarom is afgesproken dat
er bij een reisduur van 6 uur of minder met de trein wordt gereisd in plaats van met het vliegtuig. Om na te gaan of deze doelstelling wordt behaald, wordt jaarlijks nagegaan of maximaal tien procent van de reizen binnen de 6-uursnorm met het vliegtuig is gemaakt. Ook dit jaar is een analyse gemaakt van de in 2018 gemaakte dienstreizen per vliegtuig: 5,1 procent van de vluchten viel binnen deze 6-uursnorm en had dus ook met de trein gemaakt kunnen worden. Als deze vluchten per trein zouden zijn afgelegd, had dit 45 ton CO2-emissie gescheeld. Het ging voornamelijk om dienstreizen van en naar Londen. Uit eerdere analyses bleek dat 6,6 procent in 2016 en 5,7 procent van de vluchten in 2017 binnen de 6-uursnorm viel. Hier is waarschijnlijk sprake van een dalende trend; de gestelde norm van tien procent werd ook in 2018 ruimschoots gehaald. Om het internationaal reizen per trein te stimuleren en in elk geval de 6-uursnorm in acht te nemen, is in 2017 met reisbureau Uniglobe overeengekomen dat internationale treinreizen bij hen makkelijker digitaal geboekt kunnen worden. Sinds 2018 herinnert Uniglobe haar universitaire klanten voor elke reis aan de 6-uursnorm. Ter voorbereiding van de nieuwe aanbesteding dienstreizen is in 2018 gekeken welke mogelijkheden er zijn om de CO2-footprint van dienstreizen verder terug te dringen. Dit gaat onderdeel uitmaken van het duurzaam reisbeleid van de universiteit.
Compensatie CO2-footprint vliegreizen Doelstelling in het Milieubeleidsplan Mobiliteit 5 In 2018 wordt minstens 90% van de CO2-emissie van vliegreizen gecompenseerd via bijvoorbeeld het Fair Climate Fund.
Ook in 2018 is de CO2-uitstoot van alle vliegreizen die medewerkers voor hun werk maken bijgehouden om inzicht te krijgen in de omvang. De universiteit zal deze CO2-uitstoot in 2018 samen met die in 2019 compenseren. Ook dit gaat onderdeel uitmaken van het duurzame reisbeleid van de universiteit. De actuele ontwikkelingen met betrekking tot CO2-compensatie van vliegreizen worden uiteraard gevolgd en zullen worden meegenomen in toekomstige besluitvorming.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Schoner en zuiniger bedrijfsvervoer Doelstelling in het Milieubeleidsplan Mobiliteit 6 Sinds 2016 worden bij de aankoop van bedrijfswagens milieuvriendelijke varianten (klasse A of B) aangeschaft.
Medewerkers die voor hun werk naar een andere universitaire locatie moeten, kunnen gebruikmaken van een dienstfiets. De dienstfietsen worden intensief gebruikt. Voor het transport van goederen tussen de verschillende locaties en ander zakelijk verkeer beschikt de universiteit over twaalf bedrijfswagens. Deze (grote en kleine) bestelauto’s zijn in beheer bij het UFB, de expertisecentra ICT Shared Service Centre (ISSC) en Vastgoed (VG) en bij de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. De bedrijfswagens dragen voor minder dan één procent bij aan de totale CO2-footprint. De afgelopen jaren werd er bij de aanschaf van nieuwe bedrijfswagens op gelet dat voor milieuvriendelijke varianten werd gekozen. De universiteit is in 2018 gestart met vervanging van het universitaire wagenpark door zo duurzaam mogelijke voertuigen. In de huidige 24-uurseconomie, waarbij internetbestellingen steeds meer de norm worden, wordt goede service ook bepaald door de snelheid van levering. Als de prioriteit gelegd wordt bij snelle levering, betekent dat dat er meer ritten gemaakt moeten worden, waardoor de milieulast toeneemt. Een betere universitaire bevoorradingslogistiek kan deze milieulast beperken. Daar komt bij dat zowel de gemeente Leiden als de gemeente Den Haag streven naar een autoluwe binnenstad in 2019. Om het aantal ritten in de binnensteden zoveel mogelijk te beperken, is in 2018 een distributiehub opgezet in het Willem Einthovengebouw. Deze locatie, die tevens de thuisbasis is van de interne universitaire distributeur (Post & Transport), beschikt over voldoende overslagmogelijkheden. Leveranciers leveren aan deze zogenoemde minihub, waarna de bestellingen worden meegenomen in de postritten die toch al gemaakt worden. Dat bespaart CO2-uitstoot en levert minder verkeersdruk op in de drukke binnensteden. Het aantal universitaire transportbewegingen is inmiddels aanzienlijk teruggebracht doordat een aantal leveranciers niet meer vijf dagen per week aan de locaties levert, maar twee maal per week aan de minihub. Door deze transitie wordt de CO2-footprint voor goederenstromen die via de minihub worden geleverd, met 65 procent gereduceerd. In 2018 en 2019 wordt
23
hierover ook met andere universiteitsbrede leveranciers onderhandeld. Ook wordt in 2019 voor goederen die in grote hoeveelheden worden ingekocht, onderzocht in welke mate CO2-besparing gerealiseerd kan worden.
Verkeersbewegingen in kaart brengen Nieuwe doelstelling in het Milieubeleidsplan Mobiliteit 7 Het aantal verkeersbewegingen van studenten, medewerkers en bezoekers wordt in kaart gebracht en waar mogelijk gereduceerd.
In 2018 zijn de resultaten van het mobiliteitsonderzoek door DTV Consultants gepresenteerd. Hierbij is met een mobiliteitsenquĂŞte inzicht verkregen in het reisgedrag van de universitaire medewerkers en in de mogelijkheden om duurzamer woon-werkverkeer te stimuleren. Uit deze enquĂŞte kwam naar voren dat in de zomer ruim de helft van de medewerkers (52,1%) met de fiets naar het werk komt, en in de winter iets minder dan de helft
Veel studenten en medewerkers gebruiken de fiets als vervoermiddel.
24
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
(48,7%). Dat maakt de fiets tot het populairste vervoermiddel voor woon-werkverkeer (gemiddeld over het jaar 50,4%). Ongeveer een derde van de medewerkers reist met openbaar vervoer (33,4%), waarbij de trein het meest gebruikte vervoermiddel is (93%). Het gebruik van de auto is beperkt: slechts 11,5 procent van de respondenten reist (soms gezamenlijk in dezelfde auto) naar het werk. Bij de vorige mobiliteitsenquĂŞte in 2014 was dit aandeel 12,3 procent. Onder studenten is het openbaar vervoer het meest gebruikte vervoermiddel naar de universiteit: 46,9 procent van de studenten maakt hier gebruik van. Relatief veel studenten gebruiken hiervoor de fiets: 42,2 procent. Het autogebruik onder studenten is laag: slechts 2,1 procent komt met de auto naar de universiteit. Medewerkers en studenten zijn tevreden over de bereikbaarheid van de universiteit. Zij waarderen die met het rapportcijfer 7,7 respectievelijk 8. Hoewel het relatief lage autogebruik voor woon-werkverkeer door medewerkers al behoorlijk duurzaam is, zijn er toch nog mogelijkheden ter verbetering. Deze worden in 2019 verder verkend.
8. CO2-footprint Een CO2-footprint is een visuele weergave van de milieuimpact van een organisatie, land of huishouden in een bepaald jaar. Alle beschikbare gegevens over energieverbruik, mobiliteit, afvalproductie en andere zaken worden erin verwerkt. In het Duurzaamheidsverslag over 2017 is alleen de CO2-footprint van 2016 opgenomen. De footprint van 2017 kon nog niet worden berekend, omdat de benodigde gegevens niet tijdig beschikbaar waren. In 2018 is eerder begonnen met het verzamelen van gegevens, zodat in dit verslag de CO2-footprints van zowel 2017 als 2018 gepresenteerd kunnen worden. Ook wordt hierin duidelijker onderscheid gemaakt tussen de daadwerkelijke en de gecompenseerde emissies.
CO2-footprint 2017 en 2018 De CO2-footprints van 2017 en 2018 bedroegen 12.739 respectievelijk 12.705 ton ná compensatie. Dit is ruim de helft van de footprint in 2016 (22.446 ton). De emissies van het verbruik van aardgas, warmte en elektriciteit zijn gecompenseerd door de aankoop van garanties van oorsprong (GVO’s) en vrijwillige emissierechten (VER’s, zie ook hoofdstuk 3). Onderstaande tabel geeft de niet-gecompenseerde emissies (bruto-emissie) weer, berekend op basis van het werkelijk verbruik van fossiele brandstoffen.
De emissie veroorzaakt door aardgas- en (stads)warmteverbruik was in 2018 aanmerkelijk lager dan in 2017. Het verschil werd vooral veroorzaakt door winterse temperatuurverschillen. In 2018 werd ook een verbeterde berekeningsmethode gebruikt, waardoor het verbruik exacter berekend kon worden. Ook koudemiddelen hebben invloed op de opwarming van de aarde; de hoogte ervan kan worden berekend door het CO2-equivalent te berekenen. De emissie als gevolg van koudemiddelen daarentegen lag in 2018 aanzienlijk hoger dan in 2017. Dit werd veroorzaakt door een aantal grotere onderhouds- en renovatiewerkzaamheden. In 2018 is meer koudemiddel bijgevuld dan in 2017, hetgeen in een luchtbehandelingsinstallatie om de paar jaar moet gebeuren. De laatste jaren heeft de Universiteit Leiden hard gewerkt aan het terugdringen van de verschillende emissiecategorieën, enerzijds door middel van het opzetten van besparingsprojecten en anderzijds door gebruik te maken efficiënte opwekkingsmethoden. Om het nadelige milieueffect van de overgebleven emissies door het verbranden van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk te reduceren, koopt de universiteit sinds 2010 compensatiemogelijkheden in, in de vorm van garanties van oorsprong (GVO’s) en vrijwillige emissierechten (VER’s, zie hoofdstuk 3). Voor 2017 en 2018 zijn meer
Niet-gecompenseerde emissies in 2017 en 2018 (bruto-emissie) 2017
Aandeel
2018
Aandeel
[ton CO2-eq.]
[%]
[ton CO2-eq.]
[%]
30.312
58,3%
29.314
58,9%
7.763
14,9%
6.998
14,0%
145
0,3%
141
0,3%
76
0,1%
603
1,2%
Woon-werkverkeer
3.896
7,5%
3.896
7,8%
Zakelijk vervoer
8.989
17,3%
7.983
16,0%
Afvalproductie
217
0,4%
217
0,4%
Derden*
566
1,1%
655
1,3%
51.964
100,0%
49.808
100,0%
Categorie Elektriciteit Aardgas en stadswarmte Water en afvalwater Koudemiddelen
Totaal vóór compensatie
* De categorie ‘Derden’ omvat het elektriciteitsverbruik van bedrijven die op de terreinen van de Universiteit Leiden werken, bijvoorbeeld voor nieuwbouw.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
25
dit uitsluitend GVO’s voor de Nederlandse markt. Voor de emissies voor het verbruik van aardgas en stadswarmte gebeurt dit sinds 2017 door de aankoop van VER’s. Voor 2018 is het aardgasverbruik vergroend door een project te steunen dat mestgassen afvangt in Nederland.
VER’s en GVO’s ingekocht dan noodzakelijk was om alleen de emissie van de eigen organisatie te compenseren. Daardoor kon ook het elektriciteitsverbruik van derden en een deel van het woon-werkverkeer van universitaire medewerkers gecompenseerd worden. Onderstaande tabel geeft de gecompenseerde emissie (netto-emissie) over de afgelopen jaren (sinds 2013) weer en de verwachting voor 2019 en 2020. Voor dezelfde acht categorieën als in de voorgaande tabel (Niet-gecompenseerde emissie in 2017 en 2018) is in de tabel weergegeven hoeveel CO2 per jaar is uitgestoten sinds 2013. Sinds 2010 is het aandeel van het elektriciteitsverbruik in de CO2-footprint sterk gereduceerd door geleidelijk over te stappen op het vergroenen van het elektriciteitsverbruik. Sinds 2014 wordt de CO2-emissie door het gebruik van grijze stroom geheel vergroend door de aankoop van GVO’s. Sinds 2017 zijn
CO2-footprint 2017
De emissies als gevolg van het gebruik van schoon drinkwater en de afvoer van vervuild water zijn sinds 2016 redelijk stabiel. De emissiecijfers zijn gebaseerd op de hoeveelheid verbruikt kraanwater en het aantal benutte vervuilingseenheden. De emissies als gevolg van het bijvullen van installaties met koudemiddelen vertonen een minder stabiel verloop, omdat dit afhankelijk is van de (meerjaarlijkse) onderhoudsbehoefte.
CO2-footprint 2018 ■ Elektriciteit ■ Aardgas en warmte ■ Water en afvalwater ■ Koudemiddelen ■ Woon-werkverkeer ■ Zakelijk vervoer ■ Afvalproductie ■ Derden
CO2-footprint, realisatie tot en met 2018 en verwachting voor de toekomst ■ Elektriciteit ■ Aardgas en warmte ■ Water en afvalwater ■ Koudemiddelen ■ Woon-werkverkeer ■ Zakelijk vervoer ■ Afvalproductie ■ Derden
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
26
2013
2014
2015
2016
2017
2018
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
2019
2020
Gecompenseerde emissies (netto-emissie) vanaf 2013 Realisatie Categorie Elektriciteit
2013
2014
2015
Projectie
2016
2017
2018
2019
2020
619
0
0
0
0
0
0
0
12.822
9.114
8.860
9.595
0
0
0
0
20
33
36
161
145
141
141
141
603
291
261
100
76
603
600
600
Woon-werkverkeer
5.315
5.698
5.981
6.250
3.312
3.759
3.750
3.750
Zakelijk vervoer
3.346
3.585
3.583
5.656
8.989
7.983
500
500
Afvalproductie
229
232
231
265
217
217
217
217
Derden*
547
315
549
419
0
0
0
0
23.501
19.269
19.510
22.446
12.739
12.705
5.208
5.208
100%
-43%
-43%
-77%
-77%
Aardgas en warmte Water en afvalwater Koudemiddelen
Totaal In procenten t.o.v. 2016
* De categorie ‘Derden’ omvat het elektriciteitsverbruik van bedrijven die op de terreinen van de Universiteit Leiden werken, bijvoorbeeld voor nieuwbouw.
In 2017 is een mobiliteitsenquête gehouden, hetgeen indirect tot gevolg had dat de emissies van woon-werkverkeer konden worden bijgesteld (zie hoofdstuk 7). Sinds 2017 rijdt de NS op groene stroom, zodat de emissies veroorzaakt door medewerkers en studenten die per trein reizen per saldo afgenomen zijn. Voor zakelijk vervoer is voor de jaren 2017 en 2018 een nieuwe berekeningsmethodiek voor de CO2-emissie van vliegreizen toegepast. Sinds 2017 worden ook de emissies van tussenstops en de extra effecten van emissies veroorzaakt door vliegverkeer op grote hoogte meegerekend. De emissies ten gevolge van afvalproductie zijn de afgelopen jaren redelijk stabiel. De categorie Zakelijk vervoer veroorzaakt de meeste emissie: 71 procent van de totale gecompenseerde emissie voor 2017, en 63 procent voor 2018. De universiteit heeft zich voorgenomen de emissies als gevolg van zakelijk vliegverkeer voor 2018 te compenseren. Dit zal in 2019 en 2020 de grootste daling in de emissie bewerkstelligen. Na het zakelijk vervoer, veroorzaakt het woon-werkverkeer de grootste emissies: 26 procent in 2017 en 30 procent in 2018. Voor 2018 is de bijdrage van koelmiddelen ook significant: 5 procent van de totale footprint.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Daling van de CO2-footprint met 50 procent in 2019 en 2020 Uit bovenstaande tabel blijkt dat de CO2-footprint in 2017 en 2018 met 43 procent afnam ten opzichte van 2016. Voor de jaren 2019 en 2020 wordt een daling naar meer dan 50 procent verwacht, met name omdat de emissies ten gevolge van zakelijk vliegverkeer voor die jaren gecompenseerd gaan worden. De overige emissiecategorieën blijven naar verwachting gelijk aan die van 2018. Dit betekent dat de doelstelling van het Milieubeleidsplan om de CO2-footprint met 50 procent te reduceren ten opzichte van 2016, behaald kan worden. Vanaf 2019 wordt gewerkt aan een nieuwe duurzaamheidsvisie. In deze visie zal er, naast het compenseren van (een deel van) de CO2-footprint, ook aandacht zijn voor maatregelen die de CO2-footprint beperken.
27
9. Onderwijs en onderzoek Als vooraanstaande Europese onderzoeksuniversiteit speelt de Universiteit Leiden een leidende rol in het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Goed wetenschappelijk onderzoek en onderwijs zijn cruciaal voor een veilige, gezonde, duurzame, welvarende en rechtvaardige wereld (Excelleren in vrijheid, Instellingsplan Universiteit Leiden 2015-2020). Maatschappelijke ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en de daaraan verbonden dilemma’s komen bij alle faculteiten wel in meer of mindere mate aan de orde in het aangeboden onderwijs en onderzoek. Door studenten tijdens hun opleiding meer over het onderwerp duurzaamheid bij te brengen, stelt de Universiteit Leiden hen in staat om kennis en inzicht te verwerven om de duurzaamheidsuitdagingen van de komende decennia aan te kunnen gaan.
in aparte vakken). Als deze informatie bekend is, kan het bestaande aanbod beter bij studenten onder de aandacht gebracht worden.
Overzicht en publicatie Doelstellingen in het Milieubeleidsplan Onderwijs en onderzoek 1 In 2018 bestaat er een helder overzicht van alle activiteiten op het gebied van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden.
Onderwijs en onderzoek 2 In 2018 ligt een communicatief raamwerk klaar waar dit overzicht op een gebruiksvriendelijke manier kan worden gepresenteerd en aangevuld.
De ambitie in Leiden is om vooralsnog eerst beter in kaart te brengen wat er precies aan duurzaamheidsonderwijs wordt aangeboden (integraal in opleidingen of
Masterstudenten Media Technology maakten in kunstcentrum Old School aan het Pieterskerkhof een bijzondere tentoonstelling. Op een groot scherm is een digitale kaart van Leiden geprojecteerd en met een joystick kun je door de stad wandelen en zo de straten verlichten. Maar pas op: bij overbelichting knapt er iets en wordt de straat juist zwart.
28
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Aoife Fleming, studente Rechtsgeleerdheid en een van de medewerkers van het Leiden University Green Office (LUGO), promoot het thema duurzaamheid in het onderwijs van haar faculteit. In de toekomst gaan milieuvraagstukken steeds meer spelen op haar vakgebied en studenten moeten hier goed op worden voorbereid, vindt zij.
De faculteiten hebben in 2017 een overzicht aangeleverd van de vakken waarin duurzaamheid een belangrijke rol speelt. Dit overzicht is gepubliceerd in het Duurzaamheidsverslag 2017 (Bijlage C, p. 54). In 2018 is gewerkt aan het completeren van de lijst met de vakken waarbij duurzaamheid een integraal onderdeel vormt van het curriculum. Om het overzicht van duurzame vakken toegankelijker te maken voor studenten is in de e-studiegids een interessegebied Duurzaamheid en milieu opgenomen dat door de faculteiten zou moeten worden gerubriceerd en beheerd. Deze aanpak blijkt in de praktijk bij de faculteiten op een aantal bezwaren te stuiten. In 2019 zal de universiteit een nieuw voorstel doen om studenten inzicht te geven in hoe zij hun studie kunnen verrijken met vakken over duurzaamheid.
Andere doelstellingen in het Milieubeleidsplan
Onderwijs en onderzoek 4 In 2018 zijn de mogelijkheden van een ‘duurzaamheidsaantekening’ voor de bul onderzocht.
Onderwijs en onderzoek 5 Het Centre for Sustainability biedt – als vooronderzoek de behoefte daaraan bevestigt – geïnteresseerde docenten vanaf uiterlijk 2018 een cursus Inbedding van duurzaamheidsthematiek in bestaande onderwijsprogramma’s aan.
Onderwijs en onderzoek 6 Uiterlijk in 2018 vinden een of meer workshops in het Lorentz Center plaats om de mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van onderzoek op het terrein van milieu en duurzaamheid te verkennen.
Naast bovenstaande doelstellingen zijn in het Milieubeleidsplan nog vier doelstellingen op het gebied van onderwijs en onderzoek opgenomen, zie de kaders. Voordat met de realisatie van deze vier doelstellingen wordt begonnen, wil de universiteit eerst het draagvlak voor duurzaamheid binnen de academische gemeenschap vergroten. Daartoe heeft zowel Green Keys (een studentenorganisatie die duurzaam denken en duurzaam gedrag onder studenten wil bevorderen) als het Leiden University Green Office (LUGO) in 2017 en in 2018 enquêtes onder studenten gehouden over de interesse voor duurzaamheid in het onderwijs. Uit beide enquêtes kwam naar voren dat die interesse bij studenten groot is en dat er behoefte is aan meer duurzaamheidsvakken. Om duurzaamheid verder te integreren in het universitaire onderwijs en onderzoek is een duurzame-docentennetwerk opgericht, waarin elke faculteit, behalve de Faculteit Geneeskunde, met minimaal één docent vertegenwoordigd is. Het netwerk bestaat uit docenten die lesgeven over duurzaamheid en er affiniteit mee hebben. Deze groep is een aantal keer bijeengekomen met Green Keys, LUGO en expertisecentrum Veiligheid, Gezondheid en Milieu (VGM) om kennis uit te wisselen en een strategie te bepalen om duurzaamheid een prominentere rol in onderwijs en onderzoek te laten spelen.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
NIVERSI
Onderwijs en onderzoek 3 In 2018 zijn de mogelijkheden van een algemeen vormend verplicht kerncurriculumvak over duurzaamheid in elk bachelorcurriculum onderzocht.
Het Leiden University Green Office (LUGO) organiseerde een workshop om te leren hoe je oesterzwammen kunt kweken op koffieprut.
Leiden University Green
29
10. Bewustwording en betrokkenheid Steeds meer studenten, toekomstige studenten, medewerkers en externe stakeholders van de Universiteit Leiden raken doordrongen van het belang van een duurzame samenleving en hebben zorgen over de leefbaarheid van de aarde voor toekomstige generaties. Zij verwachten van hun universiteit dat zij duurzaamheidsbevorderende maatregelen neemt en daarover helder communiceert.
Wat betreft de betrokkenheid van medewerkers en studenten bij het thema duurzaamheid heeft het verslagjaar informatie opgeleverd over de vraag hoe medewerkers en studenten hier tegenaan kijken. Met name is onderzocht hoe belangrijk men dit thema vindt (te beoordelen met een rapportcijfers) en wat het oordeel is over het duurzaamheidsbeleid van de universiteit.
De universitaire communicatie is er daarom primair op gericht verantwoording af te leggen over het duurzaamheidsbeleid van de Universiteit Leiden, en aandacht te besteden aan recente, relevante ontwikkelingen op dit terrein. De universiteit communiceert over hoe zij vorm geeft aan het universitaire duurzaamheidsbeleid, maar toont ook de verschillende initiatieven die op de werkvloer ontstaan, bij medewerkers en studenten. Hierdoor worden activiteiten en resultaten van het milieu- een duurzaamheidsbeleid in brede kring zichtbaar, gedragen en erkend.
Medewerkers en studenten hebben in de enquête in 2017 over mobiliteit ook aangegeven in hoeverre ze belang hechten aan duurzaamheid. De resultaten hiervan werden in de loop van 2018 bekend. Beide groepen hechten hier in redelijke mate belang aan, gezien het gemiddelde rapportcijfer van 7,7 (studenten) en 8,1 (medewerkers) waarmee respondenten dit belang waarderen. Deze rapportcijfers zijn gestegen ten opzichte van 2014, met een respectievelijke score van 7,3 en 7,5 en een verdere stijging is te verwachten. Aan de andere kant, oordelen studenten met een gemiddeld rapportcijfer 6,6 matig over het duurzaamheidsbeleid van de universiteit (2014: 6,5). Medewerkers zijn hier nog minder positief over met een gemiddeld rapportcijfer 6,2 (2014: 7,6). Hieruit blijkt dat er nog werk aan de winkel is in de communicatie over dit onderwerp.
Met name de betrokkenheid van de studenten van de Universiteit Leiden is groot. Zij laten hun stem horen en zetten zich in toenemende mate in voor het vergroten van de duurzaamheid aan hun universiteit, met eigen initiatieven en/of via het Leiden University Green Office (LUGO). Door middel van communicatie wil de universiteit niet alleen aan haar studenten, medewerkers, externe stakeholders en de samenleving als geheel verantwoording afleggen over haar duurzaamheidsbeleid, maar ook bijdragen aan een duurzame mindset en gedragsverandering bevorderen. Strategische universitaire communicatie over duurzaamheid kan immers bijdragen aan verdere bewustwording op dit gebied, en kan meer betrokkenheid creëren, wat mogelijk leidt tot gedragsverandering. Een voorbeeld van communicatie gericht op gedragsverandering is de berichtgeving over afvalscheiding in universitaire gebouwen. Studenten en medewerkers zijn in 2018 regelmatig geïnformeerd over de nieuwe afvalbakken, waarmee plastic, blik en drinkverpakkingen kunnen worden gescheiden van ander afval. Ook zijn ze erop geattendeerd dat de koffiemachines voorzien zijn van (recyclebare) papieren koffiebekers, die herbruikbaar zijn, apart worden ingezameld en waarvan toiletpapier wordt gemaakt.
30
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Vergroten van de zichtbaarheid Doelstelling in het Milieubeleidsplan Bewustwording en betrokkenheid 1 Bij de vertaling van het milieubeleidsplan in een werkprogramma verschijnt een communicatie(stappen)plan inclusief contentkalender waarin de te nemen milieumaatregelen worden ondersteund met/ zijn vertaald in effectieve en enthousiasmerende communicatie.
Off- en online communicatie Ook in 2018 heeft de Universiteit Leiden regelmatig gecommuniceerd over de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, zowel naar externe als interne doelgroepen. Via de reguliere (online) nieuwsvoorziening van de universiteit (website, sociale media, nieuwsbrieven) werden 33 berichten en nieuwsartikelen gepubliceerd (zie bijlage B). Daarnaast zijn er informatieve video’s gemaakt die zijn gedeeld op sociale media,
over onder meer de duurzame sloop van een van de gebouwen van de universiteit, de zonnepanelen op daken van universitaire gebouwen en over de activiteiten van Leiden University Green Office (LUGO). Op de website van de universiteit is het dossier De duurzame universiteit ingericht, waar informatie wordt gedeeld over de plannen, activiteiten en resultaten van het universitaire duurzaamheidsbeleid (Over ons > profiel > duurzaamheid > Dossier ‘de duurzame universiteit’). De nieuwsartikelen over duurzaamheid worden ook in dit dossier geplaatst. Het duurzaamheidscommunicatieplan, waarin ook een contentkalender met universitaire en landelijke initiatieven is opgenomen, heeft in 2018 geresulteerd in systematische en bij de actualiteit aansluitende berichtgeving over dit thema via de universitaire communicatiekanalen. Regulier en multidisciplinair overleg van medewerkers van faculteiten en diensten en van studenten van LUGO leverde niet alleen content voor nieuwsartikelen op, maar ook nieuwe ideeën voor interne en externe communicatie. De Universiteit Leiden rapporteert jaarlijks in grote lijnen over het universitaire duurzaamheidsbeleid in het reguliere jaarverslag van de universiteit. In het duurzaamheidsverslag dat sinds 2017 verschijnt gebeurt dat op een gedetailleerder niveau.
Leiden University Green Office (LUGO) Doelstelling in het Milieubeleidsplan Bewustwording en betrokkenheid 2 Begin 2016 is het Leiden University Green Office operationeel.
LUGO is gestart met zes studenten, maar is inmiddels uitgebreid met een groot vrijwilligersnetwerk (members). Een Raad van Toezicht ondersteunt de activiteiten met advies en helpt de studenten met het ontwikkelen van een netwerk. LUGO is gevestigd op de Reuvenplaats, centraal op de binnenstadscampus van de universiteit. In oktober 2018 kwam er een tweede vestiging van LUGO in het nieuwe studentencentrum Beehive in Den Haag. Een overzicht van de activiteiten van LUGO in 2018 is opgenomen in bijlage C. LUGO is in 2018 begonnen de samenwerking te intensiveren met de Stichting Green Keys. De doelen en activiteiten van beide organisaties zijn vergelijkbaar. Green Keys was destijds ook betrokken bij de oprichting van een Green Office. Sinds mei 2018 werken beide organisaties steeds nauwer samen. In 2019 wordt deze samenwerking geëvalueerd. Een belangrijke rol van een Green Office is om de luis in de pels van de universiteit te zijn als het gaat om het duurzaamheidsbeleid en de uitvoering daarvan. Ook Green Keys kan daar een goede bijdrage aan leveren. Uit de mobiliteitsenquête van eind 2017 (zie hoofdstuk 7) kwam naar voren dat 17 procent van de studenten gehoord heeft van LUGO; 16 procent is ook op de hoogte van de activiteiten van LUGO. Van de medewerkers heeft 24 procent gehoord van LUGO; 37 procent is op de hoogte van de activiteiten. Van beide doelgroepen kan de zichtbaarheid vergroot worden. Daarom is hieraan in 2018 gewerkt, onder meer door middel van een video waarin LUGO zichzelf presenteert. Verder is LUGO zichtbaar via de digitale nieuwsbrieven en de website van de universiteit, en via sociale media als Instagram, Facebook en de eigen LUGO-website.
Duurzaamheidsverslag Een goede manier om de universitaire gemeenschap te betrekken bij en te motiveren voor het universitaire duurzaamheidsideaal is het oprichten van een duurzaamheidsplatform: een Green Office. Hier kunnen kennis en ideeën gedeeld worden en projecten over duurzaamheid worden opgezet.
Nieuwe doelstelling in het Milieubeleidsplan
Sinds juni 2016 is LUGO operationeel. De focus van LUGO ligt op het creëren van bewustwording rond duurzaamheid en het leveren van een bijdrage aan het verkleinen van de CO2-footprint van de universiteit. LUGO voert zelf duurzaamheidsprojecten uit en ondersteunt ook de uitvoering van ideeën die voortkomen uit de universitaire gemeenschap.
In 2018 verscheen het eerste duurzaamheidsverslag van de Universiteit Leiden, waarin verslag gedaan werd over 2017. Dit verslag heeft betrekking op 2018. Tekst en vormgeving zijn erop gericht de lezer op een heldere manier te informeren.
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Bewustwording en betrokkenheid 3 Sinds 2017 wordt er jaarlijks een jaarverslag over duurzaamheid gepubliceerd.
31
11. Organisatie en uitvoering Verantwoordelijkheden In het Milieubeleidsplan 2016-2020 is aangegeven welke afdelingen of expertisecentra verantwoordelijk zijn voor het behalen van de afzonderlijke doelstellingen. Voor sommige doelstellingen is dit naderhand gewijzigd; in het overzicht van de stand van zaken van de doelstellingen uit het Milieubeleidsplan 2016-2020 wordt de verantwoordelijkheid per doelstelling aangegeven (zie Bijlage A). De hele universiteit is betrokken bij de uitvoering van de doelstellingen uit het Milieubeleidsplan 2016-2020. De faculteiten zijn aangesloten bij de uitvoering van het plan. Voor de doelstellingen op het terrein van de universitaire bedrijfsvoering nemen het Bestuursbureau en de relevante expertisecentra het voortouw, in het bijzonder het expertisecentrum Vastgoed, het Universitair Facilitair Bedrijf (UFB) en de afdeling Veiligheid, Gezondheid en Milieu (VGM). De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de doelstellingen op het terrein van onderwijs en onderzoek zijn niet expliciet belegd; VGM heeft bij de eerste twee doelstellingen het voortouw genomen. De betrokkenheid van studenten krijgt vorm via het Leiden University Green Office (LUGO). Strategische Communicatie en Marketing (SCM) is verantwoordelijk voor de doelstellingen op het gebied van zichtbaarheid. Eind 2018 is een stap gezet met het besluit om op centraal niveau een coördinator MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) aan te stellen, die in de loop van 2019 zal starten.
scheiding, ambities voor onderwijs en onderzoek, en zichtbaarheid van het milieubeleid.
Financiën De kosten van de uitvoering van het Milieubeleidsplan 2016-2020 worden gedragen door de verantwoordelijke afdelingen en expertisecentra en vallen binnen de reguliere budgetten van de universiteit. Dit leverde opstartproblemen op bij doelstellingen waarbij de verantwoordelijkheden eerst niet duidelijk waren, zoals die voor het thema afval. De kosten voor de nieuwe afvalbakken en de campagne eromheen worden door het UFB gedragen. De (aanzienlijke) kosten voor het bereiken van de doelstellingen voor de thema’s duurzame huisvesting, energie en water worden uit de universitaire huisvestingskosten betaald.
Monitoring uitvoering De universiteit monitort de uitvoering van het Milieubeleidsplan actief. Hierbij is onder andere VGM betrokken: deze afdeling onderhoudt het contact met de relevante expertisecentra over de vorderingen. De doelstellingen van het Milieubeleidsplan zijn ook opgenomen in het (universiteitsbrede) Arbo- en Milieuplan, dat eens per vier jaar wordt geëvalueerd en geactualiseerd. Ook de medezeggenschap van de universiteit – Universiteitsraad en faculteitsraden – is betrokken bij de uitvoering van het Milieubeleidsplan en praat mee over onderwerpen als energie-inkoop, compensatie van de CO2-footprint van vliegreizen, invoering van de afval-
32
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
In het Gorlaeusgebouw op de Science Campus zijn onder meer waterbesparende technieken, LEDverlichting en warmte-koudeopslag (WKO) toegepast.
12. Nieuwe duurzaamheidsdoelstellingen De positie van de Universiteit Leiden in de duurzaamheidsbenchmarks waaraan de universiteit in 2018 heeft meegedaan (SustainaBul en UI Green Metric Ranking, zie hoofdstuk 1) geeft aan dat de universiteit het relatief goed doet ten opzichte van andere universiteiten. Dat is zeker positief, maar er is nog genoeg te doen. Ook voor het daadwerkelijk verminderen van de CO2-footprint, en dus niet alleen de uitstoot te compenseren door de aankoop van GVO’s en VER’s, is nog geen afdoende oplossing voorhanden. Het is belangrijk om creatieve ideeënvorming op dit terrein te blijven stimuleren en scherp te blijven op nieuwe mogelijkheden. Het kabinet presenteerde op 28 juni 2019 het Klimaatakkoord waarin met meer dan honderd partijen is gewerkt aan een pakket van maatregelen waarmee de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent zou moeten worden teruggedrongen. Deze ambities zullen leidend zijn om de nieuwe doelstellingen te bepalen. De VSNU ziet een belangrijke taak weggelegd voor de Nederlandse universiteiten in het realiseren van deze landelijke doelstellingen (zie ook het Woord vooraf). Ook de Universiteit Leiden zal hier zeker haar bijdrage kunnen leveren. De Leidse universiteit is geen technische universiteit, maar wel van oudsher altijd sterk geweest in fundamenteel natuurwetenschappelijk onderzoek. De resultaten van zulk onderzoek kunnen in de toekomst wellicht bijdragen aan de noodzakelijke, nieuw te ontwikkelen technologieën om de wereld duurzamer te maken. De Leidse faculteiten Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen zijn bij uitstek toegerust om een bijdrage te leveren aan het denken over de implicaties die nieuwe duurzaamheidsdoelen hebben voor menselijk gedrag, en de vele communicatieve aspecten die daaraan verbonden zijn.
Nieuwe doelstellingen
zal tevens dienen als voorzet voor een nieuw plan voor de periode na 2020. De ambities van de Universiteit Leiden gaan verder dan het realiseren van genoemde doelstellingen. Het ligt daarom voor de hand om in het nieuwe plan de nadruk te leggen op het beperken van de totale CO2-footprint van de universiteit in plaats van deze te compenseren. Dit kan bijvoorbeeld door het op nog grotere schaal inzetten van WKO’s om het aardgasverbruik te minimaliseren, door direct groene stroom in te kopen en door het aantal dienstreizen per vliegtuig verder te beperken. Ook kan er nog winst worden geboekt bij het beperken van afval door in te zetten op een meer circulair gebruik van grondstoffen, door de universitaire gebouwen op minder milieubelastende manieren te koelen en door regenwater te gebruiken voor het doorspoelen van toiletten. Naast de doelstellingen die betrekking hebben op de bedrijfsvoering, zijn ook de doelstellingen op het gebied van bewustwording en betrokkenheid belangrijk. Het blijft ook de komende jaren een uitdaging om de gehele universitaire gemeenschap blijvend te betrekken bij het universitaire duurzaamheidsbeleid. Wil de universiteit een in alle opzichten duurzame organisatie worden, dan zijn betrokkenheid en inzet van iedereen nodig. Veel keuzes op dit gebied zijn immers kleine, dagelijks terugkerende, individuele keuzes. En hoe vaker deze keuzes en ons gedrag geïnspireerd zullen zijn door het ideaal van duurzaamheid, des te meer resultaat er in dit opzicht geboekt zal worden. Vooruitkijkend naar 2020 is de Universiteit Leiden goed op weg de meeste doelstellingen uit het vigerende milieubeleidsplan te realiseren. In 2019 moet de basis worden gelegd voor het opstellen van een nieuw duurzaamheidsplan dat van start gaat in 2021.
Bij het uitkomen van het Duurzaamheidsverslag 2017 is het plan opgevat om de doelstellingen van het Milieu beleidsplan 2016-2020 te herijken. Veel doelstellingen uit dit plan zijn inmiddels behaald en er zijn nieuwe doelstellingen geformuleerd die nog niet in het beleidsplan zijn opgenomen. Ook moeten sommige doelstellingen geherformuleerd worden. In 2019 worden alle doelstellingen opnieuw geëvalueerd door interne stakeholders en wordt deskundig advies ingewonnen over de aanscherping ervan. De evaluatie van het Milieubeleidsplan 2016-2020
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
33
Bijlage A
Stand van zaken van de doelstellingen uit het Milieubeleidsplan 2016-2020 Nr.
Doelstelling
Status
Verantwoordelijk
Wanneer
Duurzame huisvesting (hoofdstuk 2)
DH1
Sinds 2016 wordt voor nieuwbouw en voor grootschalige renovaties minimaal de BREEAM-NL score Very Good behaald, met de nadruk op energiebesparing en -efficiëntie.
Lopend
Vastgoed
Sinds 2016
DH2
De Universiteit Leiden heeft eind 2016 voor alle relevante gebouwen een nulmeting uitgevoerd volgens BREEAM-NL In-Use.
Gerealiseerd
Vastgoed
Sinds 2016
DH3
De Universiteit Leiden heeft eind 2016 een plan opgesteld waarin haalbare ambities inclusief planning voor BREEAM-NL In-Use per gebouw staan vermeld.
Lopend
Vastgoed
Sinds 2016
DH4
De universiteit zal, samen met de gemeente Leiden, voor de nieuwe ontwikkeling in de gebiedsontwikkeling van het Bio Science Park BREEAM-NL gaan toepassen met minimaal de score Good.
Gerealiseerd
Vastgoed
Sinds 2016
DH5
Sinds 2016 wordt bij de sloop van gebouwen minimaal de BREEAM-NL score Very Good behaald.
Gerealiseerd
Vastgoed
Sinds 2016
Energie (hoofdstuk 3)
ELEK1
In 2017 wordt 100% van de GVO’s van Nederlandse duurzame elektriciteit gekocht.
Gerealiseerd
Vastgoed
2017
ELEK2
In 2018 wordt 0,3% van het totale elektriciteitsverbruik door de universiteit zelf opgewekt.
Gerealiseerd
Vastgoed
2018
GAS1
WKO wordt bij nieuwbouw en grootschalige renovaties toegepast wanneer het kan worden terugverdiend binnen de tijd die overeenkomt met de helft van de door de fabrikant verwachte economische levensduur van de vervangende installatie.
Lopend
Vastgoed
Sinds 2016
GAS2
Sinds 2017 wordt de CO2-emissie door aardgasverbruik volledig gecompenseerd door aankoop van VER’s.
Gerealiseerd
Vastgoed
Sinds 2017
Water (hoofdstuk 4)
34
WAT1
Bij nieuwbouw en renovaties worden waterbesparende maatregelen genomen volgens de laatste stand van de techniek.
Lopend
Vastgoed
Sinds 2016
WAT2
De Universiteit Leiden gaat deelnemen aan Join the Pipe en installeert punten voor het tappen van kraanwater in ieder gebouw.
Lopend
Vastgoed
Sinds 2016
WAT3
In 2016 heeft de Universiteit Leiden afscheid genomen van de watercoolers.
Gerealiseerd
Faculteiten en eenheden
2016
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Duurzaam inkopen en beleggen (hoofdstuk 5)
INK1
In 2018 hanteert de universiteit voor alle vormen van inkoop van goederen en diensten waar dit mogelijk is duurzaamheidscriteria.
Lopend
UIL
2018
INK2
De Universiteit Leiden neemt het initiatief om voor de gezamenlijke universiteiten te komen tot duurzaamheidscriteria voor productgroepen waarvoor deze landelijk nog niet bestaan.
Lopend
UIL
2016
INK3
Afhankelijk van marktaanbod en prijsstelling bestaat in 2018 80% van de productgroepen in de universitaire restaurants uit biologische of fairtradeproducten en, daar waar mogelijk, uit regionale producten, met voldoende keus voor vegetariĂŤrs.
Gerealiseerd
UFB
2018
INK4
De universiteit onderzoekt in 2016 of de duurzaamheidscriteria voor het beleggingsbeleid nader gespecificeerd kunnen worden, bijvoorbeeld aansluitend op criteria die de pensioenfondsen zoals het ABP hanteren.
Gerealiseerd
FEZ
2016
Afval (hoofdstuk 6)
AA1
In 2017 werkt het Bestuursbureau in externe communicatie voor 95% digitaal. Het papiergebruik van het Bestuursbureau is teruggebracht tot 40% ten opzichte van 2015.
Vertraagd
Bestuursbureau
2017
AA2
Jaarlijks vermindert de hoeveelheid afval van de Universiteit Leiden tot maximaal 25 kilo per student in 2020.
Lopend
UFB
2020
AA3
Het aandeel te verbranden bedrijfsafval is in 2020 teruggebracht tot minder dan 250 ton.
Lopend
UFB
2020
AA4
In alle universitaire gebouwen (50 personen of meer) komen uiterlijk in 2017 inzamelpunten voor plastic, papier en bedrijfsafval.
Gerealiseerd
UFB, FWN
2017
AA5
Sinds 2017 worden goederen die binnen de universiteit overbodig zijn, aan medewerkers en studenten aangeboden via een webwinkel. In 2020 bedraagt het aantal transacties via de webwinkel 200 per jaar.
Vertraagd
VGM
2017
Mobiliteit (hoofdstuk 7)
MOB1
Op locaties met minstens 50 parkeerplaatsen worden oplaadpalen voor auto’s geplaatst.
Gerealiseerd
Vastgoed
Sinds 2016
MOB2
In 2016 wordt in de verhuiskostenregeling een groene verhuispremie opgenomen voor werknemers met een dienstverband van langer dan een jaar.
Gerealiseerd
HRM
2016
MOB3
Universiteit Leiden gaat in 2016 onderzoek doen naar de mogelijkheden voor een goede en groene ontsluiting van de Science Campus.
Gerealiseerd
Vastgoed
2016
MOB4
Bij dienstreizen korter dan 6 uur reistijd is reizen per trein de norm.
Lopend
HRM
Sinds 2017
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
35
MOB5
In 2018 wordt minstens 90% van de CO2-emissie van vliegreizen gecompenseerd via bijvoorbeeld het Fair Climate Fund.
Lopend
UIL
2018
MOB6
Sinds 2016 worden bij de aankoop van bedrijfswagens milieuvriendelijke varianten (klasse A of B) aangeschaft.
Lopend
Alle eenheden
Sinds 2016
MOB7
Het aantal verkeersbewegingen van studenten, medewerkers en bezoekers wordt in kaart gebracht en waar mogelijk gereduceerd.
Gerealiseerd
VG
2018
Onderwijs en onderzoek (hoofdstuk 9)
OO1
In 2018 bestaat er een helder overzicht van alle activiteiten op het gebied van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden.
Gerealiseerd
VGM
2018
OO2
In 2018 ligt een communicatief raamwerk klaar waar dit overzicht op een gebruiksvriendelijke manier kan worden gepresenteerd en aangevuld.
Gerealiseerd
VGM
2018
OO3
In 2018 zijn de mogelijkheden van een algemeen vormend, verplicht kerncurriculumvak over duurzaamheid in ieder bachelorcurriculum onderzocht.
Aangehouden
2018
OO4
In 2018 zijn de mogelijkheden van een ‘duurzaamheidsaantekening’ voor de bul onderzocht.
Aangehouden
2018
OO5
Het Centre for Sustainability biedt – als vooronderzoek de behoefte daaraan bevestigt – geïnteresseerde docenten sinds uiterlijk 2018 een cursus Inbedding van duurzaamheidsthematiek in bestaande onderwijsprogramma’s aan.
Aangehouden
2018
OO6
Uiterlijk in 2018 vinden een of meer workshops in het Lorentz Center plaats om de mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van onderzoek op het terrein van milieu en duurzaamheid te verkennen.
Aangehouden
2016
Bewustwording en betrokkenheid (hoofdstuk 10)
36
BB1
Bij de vertaling van het milieubeleidsplan in een werkprogramma verschijnt een communicatie(stappen)plan inclusief contentkalender waarin de te nemen milieumaatregelen worden ondersteund met/zijn vertaald in effectieve en enthousiasmerende communicatie.
Lopend
SCM
2016
BB2
Begin 2016 is het Leiden University Green Office operationeel.
Gerealiseerd
VGM
2016
BB3
Sinds 2017 wordt er jaarlijks een jaarverslag over duurzaamheid gepubliceerd.
Gerealiseerd
VGM
2017
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Bijlage B
Overzicht van nieuwsberichten over duurzaamheid in 2018 Deze 33 nieuwsberichten over duurzaamheid zijn verschenen in 2018: 1
9 januari
Universiteit Leiden doet weer mee aan Warmetruiendag
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/01/universiteitleiden-doet-weer-mee-aan-warmetruiendag
2
16 januari
Oude telefoon over? Speel de Funky Phone Challenge!
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/01/oude-telefoonover-speel-de-funky-phone-challenge
3
24 januari
De gemeente als duurzame proeftuin
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/01/gemeenteleiden-als-proeftuin-voor-studenten
4
8 maart
Wat we kunnen leren van de hightech-natuur
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/03/wat-wekunnen-leren-van-de-hightech-natuur
5
15 maart
Een waterleiding van hier tot Afrika
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/03/lugo-join-thepipe-project
6
15 maart
Wat de genen van planten ons kunnen leren
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/03/oratie-offringa
7
3 april
Duurzame sloop oude laboratoria in beeld
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/04/duurzamesloop-oude-laboratoria-in-beeld
8
5 april
Provincie, universiteiten en bedrijven gaan samen werken aan circulair Zuid-Holland
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/04/ universiteiteiten-provindie-en-bedrijven-gaan-samen-werken-aancirculair-zuid-holland
9
10 april
Nationale Bijentelling: kom in actie voor de wilde bij
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/04/nationalebijentelling
10
17 april
Leer het Leiden University Green Office kennen
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/04/leer-het-leidenuniversity-green-office-kennen
11
17 april
Leidse levensstijl moet Amerikanen inspireren
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2017/04/leidselevensstijl-moet-amerikanen-inspireren
12
8 mei
Tandenborstels van bamboe en voedseloverschot als diner
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/05/tandenborstelsvan-bamboe-en-dineren-van-afval
13
29 mei
Universiteit Leiden op 5e plaats duurzaamheidslijst SustainaBul
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/05/universiteitleiden-op-5e-plaats-duurzaamheidslijst-sustainabul
14
5 juni
Schimmels gebruiken om duurzame energie te maken
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/schimmelsgebruiken-om-duurzame-energie-te-maken
15
14 juni
‘Ieder jaar komt de uitputting van de aarde dichterbij’
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/ieder-jaarkomt-de-uitputting-van-de-aarde-dichterbij
16
14 juni
Haagse innovatieve kennisprojecten van start
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/haagseinnovatieve-kennisprojecten-van-start
17
19 juni
Escaperoom over overstroming wint de Sustainable Business Battle
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/escaperoomover-overstroming-wint-de-sustainable-business-battle
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
37
38
18
19 juni
Weg met de wetenschappelijke hokjes
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/weg-met-dewetenschappelijke-hokjes
19
3 juli
Jaarverslag en duurzaamheidsverslag 2017 verschenen
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/06/jaarverslag-enduurzaamheidsverslag-2017-verschenen
20
4 juli
Collegezalengebouw Gorlaeus: grootste zonnedak van Leiden
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/07/ collegezalengebouw-gorlaeus-grootste-zonnedak-van-leiden
21
5 juli
Onstuitbare verstedelijking Indonesië vereist interdisciplinaire samenwerking
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/07/onstuitbareverstedelijking-indonesie-vereist-interdisciplinaire-samenwerking
22
27 augustus
Nieuwe Master Honours Classes gaan maatschappelijk innoveren
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/08/nieuwe-masterhonours-classes-gaan-maatschappelijk-innoveren
23
28 augustus
Overgang naar duurzame energie vraagt meer ruimte voor energieproductie
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/08/publicatie-paulbehrens-duurzame-energie
24
4 september
Nieuwe BA Urban Studies: hoe we steden leefbaar houden
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/09/nieuwe-baurban-studies-hoe-we-steden-leefbaar-houden
25
20 september
Het milieu redden door gratis plastic tasjes te verbieden?
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/09/het-milieuredden-door-gratis-plastic-tasjes-te-verbieden
26
25 september
Inspirerende en bewezen gezondheidsadviezen op ‘Healthy University Days’
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/09/inspirerendeen-wetenschappelijke-gezondheidsadviezen-op-healthyuniversity-days
27
2 oktober
Laat je verrassen tijdens de Healthy University workshops
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/10/laat-jeverrassen-tijdens-de-healthy-university-workshops
28
9 oktober
Van idealen naar acties op internationale top One Young World
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/10/van-idealennaar-acties-op-internationale-top-one-young-world
29
18 oktober
Hoe maken we van de universiteit een echte ‘healthy university’?
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/10/hoe-maken-wevan-de-univerisiteit-een-echte-‘healthy-university’
30
8 november
Brainstormen over een duurzamere universiteit
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/11/brainstormenover-een-duurzamere-universiteit
31
16 november
Europese samenwerking op duurzaamheid blijft achter
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/11/europesesamenwerking-op-duurzaamheid-blijft-achter
32
27 november
Een avondje dilemma’s uitwisselen rond duurzaamheid
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/11/een-avondjedilemmas-uitwisselen-rond-duurzaamheid
33
18 december
CanalCups: op weg naar plasticvrije grachten
https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/12/canalcups-opweg-naar-plasticvrije-grachten
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Bijlage C
Activiteiten van LUGO in 2018 Net als in 2017 is er in 2018 gewerkt aan het Join-thePipe-project. Expertisecentrum Vastgoed is verder gegaan met het installeren van de watertappunten (zie ook hoofdstuk 4, doelstelling Water 2). Verder is LUGO begonnen met de verkoop van herbruikbare flessen. In 2018 zijn er meer dan 6000 van deze flessen verkocht, de meeste via de restaurants van de universiteit, maar ook tijdens Open Dagen en Healthy University Days (zie hoofdstuk 9). De herbruikbare flessen waren zo gewild dat de universiteit besloten heeft de flessen op structurele basis te gaan verkopen. LUGO heeft in 2018 gewerkt met wisselende thema’s, die een bepaalde periode in het jaar centraal stonden. Het themajaar ging in januari van start met het thema e-waste: elektronica-afval. Dit thema kreeg onder andere vorm via de Funky Phone Challenge. De uitdaging hierbij was om, in competitie met andere universiteiten en hogescholen, zoveel mogelijk afgedankte mobieltjes in te zamelen. Deze kunnen gerecycled worden, en de zeldzame materialen kunnen worden hergebruikt. Om het inleveren te stimuleren werd onder andere een lunchlezing gehouden door E-waste Arcades en werd een actie gestart waarbij het tonen van een inlever-selfie een gratis kop soep opleverde. LUGO won de challenge; er werden 251 oude mobieltjes opgehaald. Het thema van april was vegetarisch en veganistisch eten. De universitaire restaurants voegden een veganistische lunch en een plantaardig diner (Plantastic Dinner) toe aan het assortiment. Ook werd de vleesvrije maandag (Meatless Monday) en de Potluck Picnic (iedereen neemt iets lekkers mee om te delen) geïntroduceerd. Het veganistisch assortiment werd gepromoot en was er een fotowedstrijd voor veganistische gerechten. Studenten en medewerkers werden gestimuleerd om mee te doen met de vegan challenge en uitgenodigd voor een lunchlezing over voedselverspilling en urban farming. Ten slotte werden twee workshops georganiseerd: een over hoe je paddenstoelen kunt kweken op koffieprut en een over bananenbrood en het stekken van planten. In het najaar heeft LUGO een aantal studenten ondersteund met communicatie over een petitie voor het standaardiseren van een plantaardige lunch. Dat houdt in dat wanneer bij een van de universitaire restaurants voor een bepaalde bijeenkomst een lunch wordt besteld, de samenstelling daarvan in principe veganistisch is. Vlees wordt alleen geleverd indien dit apart wordt besteld. Het
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
UFB gaat overwegen of en hoe dit geïmplementeerd kan worden. In mei organiseerde LUGO een symposium over duurzame consumptie. Centraal stonden duurzame alternatieven voor reguliere producten. Er waren sprekers van de Bamboo Brush Society (die het gebruik van een van bamboe gemaakte tandenborstel promoot), van Instock (restaurants die draaien op voedsel dat overblijft bij supermarkten) en van ASN bank. Ook werd in deze periode aandacht besteed aan het thema materialen en hergebruik. Op diverse universitaire locaties werd een grote mok neergezet die gevuld kon worden met wegwerpbekertjes. Zo werd duidelijk hoe groot de hoeveelheid gebruikte bekers is. Verder zijn er twee vlooienmarkten georganiseerd (in Den Haag en in het Lipsiusgebouw in Leiden) om hergebruik te stimuleren. Ook is er een recycling game georganiseerd, waarbij deelnemers hun afval in de juiste bak moesten deponeren. Verder zijn er film- annex discussieavonden geweest over het gebruik van palmolie en de plastic soup (de grote hoeveelheid plastic afval in zeeën en oceanen), en was er een lunchlezing van Verdraaid Goed (een bedrijf dat probeert nieuwe producten te maken van materialen die overblijven na het productieproces). In de zomer is er aandacht geweest voor duurzaam reizen door foto’s te vragen van iedereen die op reis was. Tijdens de ELCID-week werden de nieuwe studenten geattendeerd op de activiteiten van LUGO. Ze zijn gevraagd een enquête in te vullen over duurzaamheid. 97% van de nieuwe studenten vindt duurzaamheid belangrijk, ruim 60% is geïnteresseerd in vakken, lezingen en workshops over het onderwerp. Verder zou 88% van de respondenten een eigen beker meenemen als ze dan korting op de warme drank zouden krijgen en staat 71% positief tegenover een vleesvrije maandag in de restaurants van de universiteit. Op 10 oktober (de tiende van de tiende, de Dag van de Duurzaamheid) werd een festival georganiseerd. Het accent lag op het thema energie. Samen met Leiden United werd een kledingruil (clothes swap) gehouden, waarbij eten werd geserveerd van de Conscious Kitchen. Verder daagde het bedrijf Riverfood een team van studenten uit een duurzame oplossing voor een echt bedrijf te bedenken. Ook konden de studenten duurzame
39
voornemens in een Tree of sustainable resolutions hangen en waren er een lezing van SolarRoad, dat wegen ontwikkelt die energie opwekken en een pubquiz over energie. Ten slotte werd een fotowedstrijd gelanceerd op Instagram. Het jaar werd afgesloten met een ontbijtsessie over duurzaamheid samen met het Leids Universitaire Studentenplatform, een borrellezing over de biosfeer en een brainstorm over klimaatverandering.
De studenten van het Leiden University Green Office (LUGO) werken hard om studenten en medewerkers van de universiteit bewuster te maken van het belang van duurzaamheid.
40
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Afkortingen ABP Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds BREEAM-NL Building Research Establishment Environmental Assessment Method for the Netherlands EEP Energie-efficiÍntieplan GFT Groente-, fruit- en tuinafval GVO Garantie van Oorsprong HRM Human resource management IenW Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ISSC Expertisecentrum ICT Shared Service Centre LBSP Leiden BioScience Park LUGO Leiden University Green Office LUMC Leids Universitair Medisch Centrum MJA3 MeerJarenAfspraak Energie MVO Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen NLW Nederlandse windenergie NWK Noorse waterkrachtenergie PMD Plastic verpakkingen, metaal en drinkpakken SCM Strategische Communicatie en Marketing SDE+ Stimulering Duurzame Energieproductie SDG Sustainable Devolopment Goals SW Spaanse windenergie THE Times Higher Education UFB Universitair Facilitair Bedrijf UIL Universitaire Inkoop Leiden VER’s Vrijwillige Emissierechten VG Expertisecentrum Vastgoed VGM Expertisecentrum Veiligheid, Gezondheid en Milieu VSNU Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten WKO Warmte-koudeopslag
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
41
Gegevens over de rechtspersoon BRIN-nummer 21PB Universiteit Leiden Rapenburg 70, 2311 EZ Leiden Postbus 9500, 2300 RA Leiden Telefoon 071 527 27 27
Dit verslag is gedrukt op Magno matt. Dit papier voldoet aan de hoogste milieucriteria en is FSCŽ en PEFC™ gecertificeerd. De producent ervan is ISO 14001, ISO 50001 en EMAS gecertificeerd. De drukker, de eerste gecertificeerde klimaatneutrale drukkerij in Nederland, heeft volledig afbreekbare bio-inkten gebruikt. Verder biedt het bedrijf in samenwerking met partner NatureOffice en de opdrachtgever de mogelijkheid om de CO2-uitstoot van een order te compenseren via projecten in Togo en/of de Biesbosch. De Universiteit Leiden heeft gekozen voor de Biesbosch.
42
d u u r za a mhei ds v e r s l ag u n iv e r s it e it le id e n 2018
Duurzaamheidsverslag 2018
Bij ons leer je de wereld kennen