Txantxangorri 20

Page 1

www.txantxangorri.info

20. alea | 2013ko uztaila

Natura gertutik Argazkia: Juan Mari Ibarzabal


(Historia de una donación) Mi vida es tu regalo. Nacemos para el consuelo que procuramos con el llanto, mientras unos ojos, esos ojos tiernos, nos arropan con fortaleza entretanto. Es la vida, que acontece, el amor, que nos hace humanos, el camino, que nos une y descifra en el ánimo quién se queda a nuestro lado y de qué polvo nos manchamos. Es la vida, que predice, que aún el término está lejano, y que lo mío es tuyo, todo, y que ahora, un trozo de tí vive en mi regazo. Junto a mi corazón, tu AMOR, y en mis entrañas tu pedazo, el que me llena, para hacer grande lo que más he amado. De mis palabras, gratitud, tu gesto, el diamante más preciado. La estampa, tú y yo, entrelazadas para siempre nuestras manos. La unión que nos hace uno como notas de un órgano bien afinado, que entre mi carne es instrumento, vínculo al que me abrazo. Tu cariño mi cariño, que con mi vida entera te regalo.

Mairus


20. alea | 2013ko uztaila

3

Zer irakurri

··· Patxi Uriz

04 Gaia: Natura argazkilaritza 08 Hizketan: Mari Carmen Ameztoi 12 Sakonean: J. A. Arreseigor 15 Argazkiak 18 Kirolak: Xarea 21 Ibilbidea: Douglas izeiak 23 Gastronomia: Tributo de las Tres Vacas 28 Aisia 29 Agenda 31 Zaharrak berri ··· J.M. Ibarzabal Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua:943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Txantxangorri Aldizkaria www.belako.info Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, Jose Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus eta Joxe Landa. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.


4

Gaia

20. alea | 2013ko uztaila

«Pazientzia behar izan d argazkiak at

Juan Mari Ibarzabal > Argaz

A

Agurtzane Núñez

Martin arrantzalea kamerako flasharen gainean arrainarekin.··· J. M. Ibarzabal ����������������������������� �����

���������

�����

���������

����

������������

������

������������

�����

����������

������������������������������������

�������

����������

������������������������������������������������������������������������������������������ ������������������������������������������

rgazkilaritzan hainbat urte eman ondoren, txorien mundura hurbildu zen Juan Mari Ibarzabal azpeitiarra bere burua gainditu nahian. Bost urtez gure inguruko basoetan bizi diren espezie guztietako txoriei argazkiak atera ondoren, 32 argazkiz osatutako erakusketa antolatu du. Zizurkilen, Ataungo Lizarrusti Parketxean edota Azpeitian erakutsi ondoren, Donostiako Argazkilari elkartean izango da ikusgai abuztutik aurrera. -Nolatan hasi zinen argazkilaritzan? -Nik uste dut nire adineko guztiak bezala lehenengo argazki kamera ezkondu nintzenean eduki nuela. Bidaiako argazkiak izan ziren atera nituen lehenak eta gero seme-alaben argazkiekin, eta abar osatzen duzu. Hurrengo pausua kamera maneia-

������ ��������

������� �������

�����������

�������������������������

����

����������������������

�����������������������������

������������������������������������������������������ ������������������������������������������������������������������ �������������������������������������������������


20. alea | 2013ko uztaila

Gaia

5

a asko n dut ateratzeko»

gazkilaria tzen ikastea da eta horretarako Azpeitiko argazki elkartean sartu nintzen. -Zer aurkitu zenuen bertan? -Argazkigintza bakartia da baina hor beste kideekin harremana duzu, ikasten zoaz. Rallyetan ere parte hartu izan dut eta beste parte hartzaileetatik ikasten zoaz, zer egiten duten, nola ateratzen dituzten argazkiak, eta abar. Paperean eta diapositiban errebelatzen ziren garaiaz ari naiz. Gero, digitalera pasatzea ez zitzaidan hainbeste kostatu. Reflexarekin ibiltzen gara eta funtzionamendua berdina da, gehienbat ordenagailua erabiltzen eta Photoshop bezalako programekin aldatzen ikasi behar izan nuen. -Nola otu zitzaizun txoriak izatea argazkien gaia? -Txoriekin orain dela bost urte hasi nintzen.

Juan Mari Ibarzabal, ezkerretan, Borja Eizagirre kidearekin.··· J.M. Ibarzabal

“ ” ”

Argazkiak ateratzeko habia zegoen tokira joaten nintzen, edo jatekoa jarri

Bost urteko lana da txorien erakusketakoa, 32 argazki daude 23 espezieenak

Erronka bezala hartu nuen. Aldizkarietan natura argazkiak ikusten nituen eta nola egiten ziren pentsatzen nuen, eta nik ere horrelako argazkiak egiten saiatzea erabaki nuen. Gipuzkoan badaude natura argazkilaritzan lan egiten duten argazkilariak, Zumaiako Jose María Llavori esate baterako. Bata besteei galdetuz eta FotoNatura bezalako aldizkarietan argitaratutakoa aztertuz pixkanaka ikasten joan naiz. -Txoriak oso iheskorrak dira, nola ateratzen zenituen argazkiak?

-Azpeitiko lagun batzuek lursail bat daukate eta han txabola bat, jaima bat, muntatu nuen, ezkutatua egoteko. Hasieran inguruan zer motako txoriak zebiltzan aztertu nuen, zer egiten zuten, non gelditzen ziren, kabiak non zeuzkaten, eta abar. Hori ezagututa, gero argazkiak ateratzen hasi nintzen, han bertako txoriei. -Argazki guztiak toki berean atera dituzu edo mugitu egin zara? -Asko Azpeitiako eta Azkoitiako inguruetan egin ditut, lursail horretan, baina beste batzuk Salburun (Gasteizen),

� � � ����� � ��� � � � � � � � � � ���������������������

����������������������� ������������ ���������������������������� ���������������������������������������

Nafarroan Lunbierko Interpretazio Zentroan, Tolosako Montesku auzoan, Mendigorrian (Nafarroa), Leizaranen, Etxalarren, eta abar egin ditut. -Nola egiten zenuen txoriak aurkitzeko? Denbora asko behar izan zenuen? -Argazkiak ateratzeko habia zegoen tokira joaten nintzen, tokia aztertua nuelako, edo bestela jatekoa jartzen nien, ea gerturatzen ziren. Ba tzuetan bai baina beste batzuetan ez ziren ager tzen. Zaila da zenbat denbora behar izan dudan kalkulatzea, batzuetan segituan agertzen zirelako eta besteetan goiz osoan agian ez. -Zenbat espezie ikusi ahal daitezke erakusketan? -Guztira 32 argazki dira, 23 espezietako txorienak:


20. alea | 2013ko uztaila

Gaia

Monteskun okila han nengoela konturatu zen eta goiz osoan ez zen agertu

okila, martin arrantzalea, txantxangorria, txepetxa, eskinosoa, eta abar. Ateratako guztien artean onenak iruditzen zitzaizkidanak aukeratu ditut, koloretsuenak zirenak. -Zein izan da gehien kostatu zaizuna? -Tolosako Montesku auzoan atera nuena. Ezagun batek esan zidan han okilaren kabi bat zegoela, 8 metroko altueran edo. Joan nintzen baina segituan konturatu egin zen han nengoela eta goiz osoan ez zen azaldu, habian zeuden kumeak agerian ez uzteko. Hurrengo egunean berriro joan nintzen, ez zidan ikusi, eta serie oso bat

Okila Tolosako Montesku auzoan kumeei jaten ematen.··· J.M. Ibarzabal egin nion nola ekartzen zuen jatekoa eta ematen zien kumeei jaten. -Zein izan da zailtasun nagusia argazkiak ateratzerakoan? -Pazientzia asko behar dela. Horregatik Mon-

Txantxangorria adarrean.··· J.M. Ibarzabal

teskukoa asko kostatu zitzaidan. Jaimarekin beharrean sare batekin egon nintzen eta oso geldi egon behar nintzen txoriak ez konturatzeko. Txabolan toki gehiago daukazu mugitzeko baina sarearekin, mugitzen bazara, txoriak segituan konturatzen dira eta alde egiten dute. -Eta gehien gustatu zaizun argazkia? -Gehien gozatu nuena martin arrantzalearekin izan zen. Azkoitian atera nuen. Lehenago, astebete egon nintzen bere mugimenduak begiratzen eta konturatu nintzen beti adar berean geratzen zela. Habia gertu izateak ere laguntzen zuen. Arraina hartu eta adarrean geratzen zen ondoren habiara eramateko. Egunetik egunera arraina handiagoa zela ikusi nuen, kumeak ere hazten zihoazelako eta janari gehiago behar zu-

telako. Noski, adar berdinean azkenean argazki guztiak berdinak ateratzen ziren, orduan adarra aldatu nion eta berriro hor geratu zen. Adarra aldatu eta aldatu egon nintzen, eta beti leku berean gelditzen zen. Txori hau oso berekoia da, adar bat duenean beti horra joaten da. Azkenean pentsatu nuen ‘proba bat egin behar dut’ eta kameraren flasha jarri nion, eta gainean geratu zen. -Nola aukeratu dituzu erakusketarako argazkiak? -Erakusketa antolatzerakoan ez dut ordena bat jarraitu, ez da txorien bilduma bat. Kolore, gardentasun, konposaketa, eta abarren aldetik begiratu nuen, onenak iruditu zitzaizkidanak. Saiatu naiz espezie desberdinak jartzen, nahiz eta denak ezin ziren sartu eta batzuk errepikatu egin ditut.


20. alea | 2013ko uztaila

Artikulua: Gure mundu txikia

En el viejo campo Arana de Villafranca Martín García Garmendia > historias cercanas

C

orría el mes de mayo de 1.959 cuando un grupo de jovenzuelos de Beasain se decidió a participar en un Campeonato Comarcal de Fútbol que se celebraría en el antiguo campo de Arana. Con muchas ilusiones se hizo una selección entre barrios para acudir a dicho torneo, aunque en verdad nadie recuerda como se efectuó la misma. En un alarde de originalidad, bautizaron al equipo, entre todos y por unanimidad, con el ‘novedoso’ nombre de Loinaz. Entre los chavales de Beasain, Ataun, Arriaran y Olaberria, que más tarde identificaremos, había una gran ilusión por acudir a Villafranca, además de un optimismo exacerbado de que esta ‘gran selección’ podía ganar el torneo. ¡Que menos se podía esperar, con una defensa de ‘morroskos’ tan alta y fuerte

como esa! Al irreconocible equipo de la foto lo entrenaría Fernando Herrera, de la ‘Calleja’, capitán de su equipo juvenil. El ganador de este Campeonato acudiría a la fase final del Torneo que se celebraría en Donosti, disputándose entre los ganadores de los distintos torneos comarcales que se iban a celebrar en El equipo de Loinaz de Beasain.··· Foto Retana las mismas fechas. De todos los equipos Se presentaron nueve la de C.A.F. en una tarde presentados, el favorito era el ‘todopoderoso’ equipos, entre los cuales infernal de lluvia y barro, grupo de la Escuela de había tres de la Villa orga- lo único que se consiguió C.A.F., entrenado por nizadora, dos de los cua- fue un cuarto puesto. El el ‘profesional’ Aristeo les llevaban los históricos análisis post-partido fue Ruiz. Entre los equipos se nombres de Santa Ana y de corte ‘Mourinianho’: decía (aunque sin confir- Ordizia. Los integrantes Las botas de tacos que no mación oficial entonces) de esta arrugada foto, ce- teníamos, -decían unos…; que la ‘Fábrica’ hasta les dida por el amigo Zubiza- esas ‘txirukas’, que resbasuministraría un equipa- rreta, tan arrugados aho- laban en el barro, -decían miento nuevo (incluidas ra casi todos como esa otros…; el ‘carajillo’ y el masaje con linimento que esas ansiadas botas de vieja copia, son estos: De pie y de izquierda a les daban en el descanso, tacos), además de otras prebendas deportivas, derecha, José Luis Basti- –decían los menos…; así entre ellas facilitarles en- da, José Luis Zubizarreta, gana cualquiera, -decíatrenamientos en campo José Manuel Bicuña, Juan mos todos… Y, con una de hierba fuera de las ho- Cruz Lizarralde, Alberto buena cura de humildad, Elzo y Agustín Irastorza. se bajó desde las nubes a ras lectivas. Agachados, en el mis- tierra firme. mo sentido anterior, En la foto nº 2 un clásico Juan Balerdi, Dioni Ro- Beasain-Villafranca de los dríguez, José Antonio años 50, en donde se apreUrrutia, Martín Garcia y cia una vista de la ‘tribuna Felipe Aranburu. Este’ del campo Arana Como suele suceder de ‘propiedad local’ Hay casi siempre en estos ca- muchas caras conocidas sos las ilusiones se tro- que cada cual debe adivicaron en decepciones, nar. Tan solo recuerdos, dado que, tras perder 3-1 si, pero todos de hace más ··· Cedida por Dª Agustina Ituretagoyena con la ‘poderosa’ Escue- de medio siglo.


Hizketan

20. alea | 2013ko uztaila

«Mi hermana y yo sacábamos las canciones a cuatro manos» Mari Carmen Ameztoi > Pianista

L

Amaia Núñez

a música siempre ha estado presente en casa de Mari Carmen Ameztoi. Todos los hermanos comenzaron desde jóvenes a estudiar música y hoy en día todavía Mari Carmen se sienta en el piano siempre que puede. Su primer profesor fue Rufino Olano, que era profesor de solfeo en Irura, y dio clase a los seis hermanos.

Su madre, Nicolasa Querejeta, fue autodidacta a la hora de aprender el piano, «la pequeña, Maria Luisa, y yo bailábamos cuando ella tocaba», explica Mari Carmen Ameztoy, y de ella les vino principalmente su afición a la música. A ella le gustaba la música, así que cuando comenzaron en la escuela en las Enseñanzas de Tolosa ella siguió. «Íbamos

a las 8 de la mañana en tranvía y volvíamos a las ocho de la noche. Comíamos allí. Estudiábamos lo general y seguíamos tocando el piano», recuerda. Mari Carmen Ameztoi, de 91 años, recuerda con cariño a su profesora de Zaragoza, a donde se trasladó la familia cuando ella tenía trece años, para que sus hermanos estudiaran la carrera.

«Era distinto a ahora, las chicas se preparaban para casarse y los chicos estudiaban». Dos de sus hermanos estudiaron en Zaragoza medicina y odontología, y en el otro mercantil en San Sebastián.

Conciertos Para entonces los hermanos ya tocaban y componían. «La profesora venía a casa a enseñarnos piano y a componer. Ella daba conciertos y todo, aunque no me acuerdo del nombre», recuerda. Gracias a su ayuda Mari Carmen y su hermana Maria Luisa ofrecieron algún que otro concierto en Zaragoza. Su hermana mayor también tocaba el piano, «iba más avanzada, aunque luego no siguió tanto». La familia volvió al poco tiempo a Gipuzkoa,

“ Mari Carmen tocando el armonium que le regaló su hijo Alberto.··· Núñez

No tengo tanta digitalidad como antes, pero intento tocar todos los días.


20. alea | 2013ko uztaila

“ ” “ ”

Hizketan

Los seis hermanos empezamos a aprender con Rufino Olano.

En la primera película del Titanic pusimos la banda sonorra a cuaro manos

en 1936. Aun con todo, guarda muy buen recuerdo del tiempo que vivieron allí. «Vivíamos en una época en que en Zaragoza se organizaban guateques. Nuestros padres eran tan lanzados que organizaban meriendas igual con tres familias vascas, y merendaban y bailaban», comenta Mari Carmen Ameztoi, que desde los 16 años toca todos los domingos el órgano en la iglesia San Miguel de Irura, nada menos que 75 años. Los hermanos eran aficionados al cine y por ello solían acudir con asiduidad. «En una época vivimos en Zestoa, donde nuestra madre regentaba un hotel con sus hermanas. Había un cine y el hermano más joven, Maria Luisa y yo solíamos ir a sesiones continuas a

30 céntimos», recuerda.

mana les encantaba tocar

cuando eran pequeños

Mari Carmen Ameztoi toca el órgano todos los domingos en Irura.··· Núñez Así, «la primera vez que echaron la primera película del Titanic, que era muda, tocamos el piano para poner la banda sonora, como se hacía en la época, a cuatro manos las dos», explica. Las dos hermanas recibieron clases de Antonio Mocoroa, el padre del compositor Eduardo Mocoroa.

Canciones de la radio Su música preferida son las canciones de cuando eran jóvenes. «Solíamos poner Radio Londres a las noches, porque ponían canciones de aquella época, ‘El barrilito’ y así. Solíamos sacarlas a cuatro manos», recuerda. Aunque a ella y a su her-

el piano, a veces evitaban las visitas: «Lo peor era cuando venían las visitas, nos decían: ‘Maria Luisa, Mari Carmen, tocar algo...’ y acabábamos hartas. Teníamos un perro ratonero y le cogíamos y con unas galletas nos escondíamos debajo de la cama, que en aquella época eran muy altas». Sus compositores preferidos para tocar son Mozart, Beethoven, Schumann... «aunque ahora voy bajando porque no tengo tanta digitalidad. Pero intento tocar todos los días». Sus hijos y nietos también han heredado su pasión por la música. Mari Carmen recuerda que

tocaban todos juntos: «Mi hijo el pequeño, Enrique, tocaba la guitarra que era una maravilla. Alberto toca el órgano y Javier el txistu. Solíamos tocar los hijos y yo a la vez, parecía una orquesta. Solíamos montar unos jolgorios con los amigos del orfeón...». Su nieta Ibane también toca el txistu. También ha sido profesora de piano y ha dado clase a 23 niños de Irura, aunque ninguno ha salido adelante en el mundo de la música. En su opinión, la razón principal ha sido el solfeo que es «muy duro», ya que «hay que darle mucho, es matemática».

������������������ ����������������������

����������������� ����������������� ������������������� ������������������������

����������������������������� ���������������������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������

����������������������� ������������������������� ������������������������ ������������������������� �������������������������

������������� ��������������������� ��������������������� �������������������


10

20. alea | 2013ko uztaila

Hizketan

������������ ����������������������� ����������������������� ����������������������� �������������������������� ����������������������

����������� ���������������������� ����������������������� ��������������������� ����������������������������� ���������������������

������������� ���������������������������������� ��������������������������� ��������������������������

���������� ������������������������������������� ��������������������������� �����������������������

�������� ��������������������������������� ��������������������������������� �������������������������������� �������������������� �����������������

������ ������������������������������������ ������������������������������� ��������������������������������� ���������������������� ����������������

���������� ������������������������� ��������������������������������������� ��������������������������������������

���������� ���������������������� ���������������������������������� ����������������������������������������

���������������������������������������������� ����������������������������������

Herriko plaza 2, bajo; 20270 Anoeta (Gipuzkoa) · 943.698.996 · 660.913.777 · belako@belako.info · www.belako.info


20. alea | 2013ko uztaila

Artikulua: eguraldia

11

Eguraldia eta klima Joxe Landa > eguraldian aditua

U

ste dut eguraldiaz eta klimaz nahasmendua egoten dela jendearengan. Eguraldia esan edo klima esan gauza bera delakoan baina ez da horrela. Egia da biak funtsean gauza bera direla baina esanahi ez berdina dute hitz horiek. Biak dira asko aipatzen diren gaiak baina komeni da bakoitza bere lekuan jartzea. Bi hitz edo kontzeptu horietan biltzen dira eguratsa edo aireari dagozkion gora bera eta inplikazio guztiak. Eguraldia eguratsaren une edo alditxo bateko egoera edo izaera dugu. Eta klima berriz aldi luzeagoko eguraldi mota. Leku edo lurralde batean askotan egin ohi duen eguraldi mota. Baita ere garaiari dagokioneko eguraldi mota. Eguraldia oraingoa eta klima historiakoa. Eguraldiarekin egingo duena asmatu nahian ibiltzen gara eta klima berriz jakitean datza interesa. Leku edo parajeetan alde handiko eguraldi motak izaten dira. Leku batetik bestera oso hurbilean gertatzen da alde galanteko eguraldi mota edo klima. Hau batez besteko eta denboraldi

bateko eguraldiari dagokionez sumatzen dugu. Adibidez Lasturko batez besteko eta Endoiako batez besteko eguraldiak ez dira berdinak. Klima mailan alde handiak daude munduan zehar. Leku batzuetatik besteetara edo lurralde batetik besteetara. Baita garai batetik bestera ere. Urtean zehar ere aldaketa handiak sumatzen ditugu. Batzuek ohikoak dira. Urtaroei dagozkienak. Eta beste batzuek eguraldiaren aldakortasunari dagozkionak. Baina azkeneko hau ez dagokio klimari baizik eguraldiari. Esan dugu mota askotako klimak direla munduan baina eguraldiak ere mota askotako elementuak dauzka eta modu askotara mugitzen ditu. Euri asko edo busti gehiegi. Edo busti gutxiegi eta lehortea. Martxa orekatu bat ez darabil eguraldiak. Kaosa omen da eguratsaren dinamika. Batzuetan ondo samar eta beste batzuetan oso gaizki. Gutxitan egoten gara zeharo konforme eta denok gustura behin ere ez. Kontuak kontu eta hemen bizi garenez begiradatxo bat eman diezaiogun Itziarko klimari.

Zabalean hartuta Iberiko penintsularen ipar parteko erdiko txokoan aurkitzen gara. Kosta parteko lur aldea da Itziar. Izarraitz mendiaren magalean nolabait. Beste mendixka eta txoko ugari ditugu esparru horretan. Itsas ertzak barrenean eta lurralde menditsua oro har. Itsaso partean Bizkaiko golkoa dugu aurrez aurre. Honek izaera berezia ematen dio hemengo eguraldiari. Karibetik abiatzen den korronte bat hurbiltzen da honantz itsas azpitik. Horrek epeltasuna dakar eta hezetasun epela mantentzen du itsasertz hauetan. Horregatik sortzen da hemen hainbeste zirimi-

ri eta lurrin gisako laino itsuak. Tenperaturaren gora berakoa ere ez da hainbesterakoa. Beraz klima suabe samarra baina umela da batez beste. Lokalki berriz hain terreno irregularra izanik denetik ditugu hemen. Eguterak eta laiotzak. Erreka aldeak eta mendi bizkarrak. Mendebala dugu hemen joera dominantea. Alde horretatik etortzen zaizkigu erasorik txarrenak. Baina naiz eta hezetasuna nabarmendu estremo demasik gabeko panorama dugu gehienetan. Oraingoz honetan utziko dut eta hurrengoan jarraituko dut gaiarekin. Agur bero bana Txantxangorritar guztiori.

··· Núñez


12

Sakonean

20. alea | 2013ko uztaila

«Gaztetan lanetik ateratzerakoan bertsoak kantatzera joaten nintzen» Jose Antonio Arreseigorrek lagunartean bertsoak kantatzea du gustoko

B

Amaia Núñez

ertsolaritzaz hitz egitean azken urteetan ezagutzera eman diren eta bertso txapelketetan parte hartzen duten gazteak etortzen dira gogora. Plazatik plazara ibiltzen diren bertsolariak. Hala ere, badaude plazatatik haratago, lagunartean hazi diren bertsolariak, garai bateko bertsolari ezagunen oinordekoak. Jose Antonio Arreseigor da horietako bat. Lagunarteko bertsolaritza du gogokoen, edozein he-

Jose Antonio Arreseigorrek bertsoak kantatzea du gustoko.··· Núñez rritako plazetako edo tabernetako txoko batean sortzen diren bertsoekin gozatzen du gehien, gai jartzaileen beharrik gabe.

������������ ��������� ���������������

Txikitako afizioa Jose Antoniok garai bateko bertsolariekin kontukantari aritzea zuen gustuko. Txikitatik gustatu izan zaio kantatzea eta gaztetan bertsolariekin abestera joaten zen lane-

��������������� ���������

��������������������������

����������� ������������������������ ���������� �������������������

��������������� ����������������������� ������������������ �����������������������������

���������������� ������������

������������������ �������������������

tik ateratakoan. Baina ez zen bakarrik joaten. «Tolosara zahar batzuk etortzen ziren, bat Txirrita zen, Lizartzakoa, eta bestea Errota, Hernialdekoa. Anjel Mari Peñagarikano eta biok elkartzen ginen eta beraiekin joaten ginen. Lanetik ateratakoan basoerdi batzuk hartzera joaten ginen eta zaharrekin abesten aritzen ginen tabernaz taber-

Jose Antoniok lagunartean kantatzea zuen nahiago, ez zuen plazetara joateko ausardiarik

na», oroitzen du. Garai haietako taldekide bakoitzak bere bidea hartu zuen, baina Jose Antoniok ondo gordea du jubilatu zenean oparitu zioten Angel Mari Peñagarikanok idatzitako bertsoa. «Ilusio berezia egin zidan opari horrek, gazte garaian elkarrekin ibiltzen baikinen», azaltzen du. «Bera gero plazetatik abesten hasi zen, baina nik ez nuen horre-

Jose Mari Aranalde, gazteluko apaiz eta idazlea, izan zen bere lagunik onena


20. alea | 2013ko uztaila

Sakonean

13

Amarengandik etorri zitzaion abesteko afizioa, kantatzea asko gustatzen baitzitzaion Gaztetan Txirrita eta Errotarekin kantatzera joaten zen Tolosara joaten zirenean Leaburun jaio eta hazi zen Jose Antonio Arreseigor.··· Núñez tarako ausardiarik», nahiago zuen lagunartean kantatu.

Etxean kantari Etxean ere, Leaburuko Arbola Haundi baserrian, kantua presente zeukan Arreseigorrek: «Aitak pixka bat kantatzen zuen, baina ez asko. Amari bai, gustatzen zitzaion kantatzea. Gabina zuen izena, Tolosako Santa Luziako Barrena baserrikoa zen. Kantatzeko gogo gehiago izaten zuen. Familia aurrera atera ezinik zebilen eta kantuan hasten zen», gogoratzen du. Bederatzi anai-arreba ziren, «ama

alaiagoa zen, aita serioagoa». Bere lagunik onena bertsolaritza mundukoa zuen ere: Jose Mari Aranalde, gazteluko apaiza eta idazlea. Aranalde gai jartzaile moduan aritu zen jaialdi askotan eta bertsolari askoren laguna zen, besteak beste, Fernando Aire ‘Xalbador’ena eta Txomin Garmendiarena. Bere osaba Nicolas Ormaetxea ‘Orixe’ zen. Egunero elkartzen ziren abestera eta 2005ean hil zenean kolpe gogorra izan zen berarentzat. Jose Antonio Arreseigorrek gogoan du Lasartek Donostian abes-

tutako bertso bat. Jose Mari Aranaldek berak eskatu zion Donostian ‘Luxia’ eta Gartziarenaren arteko aizkora apustuaren inguruko bertso bat edo bi kantatzeko. Juan Jose Narbaiza ‘Luxia’ak eta Martin Gartziarenak Donostiako zezen plazan jokatu zuten apustua 1952ko abenduaren 7an. Apustuak jende asko erakarri zuen hiriburura. eta, horren inguruan, Lasarteren lehenengo bertsoa ondorengoa izan zen: Naparrotik jendia etorri da gainez, Hala ere Donostian,

nahi duteneik hein ez. Trenian etorrita, bueltatu oinez. Diru danak galduta, Ipurdiko minez. Bigarren bertsoa ez du gogoratzen Arreseigorrek. Baina bere gustukoa den beste bat badu: Lengo astian andregaia Etorria zait Paristik Ta egundoko erregaluak Handikan ekarri dizkit Bi mutil koxkor, igual igualak Izan behar dute bixkik Haren gainian ibili zanak koskabiloak badizkik ����������������� ������������

������������������������� ����������������������� ���������������� ��������������� ��������������� ����������������������������������������������������� ���������������������������������������������� �������������������������

�������������������������������

������������������������ ���������������� ����������������������� �������������������������� ���������������

���������������������� �����������������

���������������������� ������������������������


14

20. alea | 2013ko uztaila

Artikulua

Sin camino (I) Jose Antonio Pagola > teólogo

T

ambién a ti te puede pasar lo que a otros muchos. Te sientes a veces como «perdido». Oero tal vez tu problema no consiste en que vivas extraviado o descaminado. Es algo más profundo y preocupante. Sencillamente vives sin camino. Muchas personas viven hoy así. Se mueven mucho, hablan sin cesar, trabajan activamente. Se las ve siempre corriendo, pero en realidad no van a ninguna parte. No tienen

meta ni camino. ¿Te sucede algo de esto? Tal vez vives girando sobre ti mismo y tus pequeños intereses. Tu vida consiste en repetir lo mismo semana tras semana. No conoces la alegría del que se renueva y crece. Si te sientes como «perdido» es porque vives sin dirección y sin horizonte. En realidad no sabes lo que es extraviarte ni reencontrarte, Lo que a ti te pasa es que no tienes camino. O tal vez algo

todavía más triste: vives andando y desandando cada día los mil caminos que desde fuera te van indicando las consignas y las modas del momento. Piensa un poco. Encerrado en tu propio «ego», no conoces el camino que te lleve al encuentro con los demás. Tal vez tratas con muchas personas, pero no conoces la verdadera amistad o la ternura. Ni tú mismo te das cuenta, pero vives utilizando hábilmente a los demás. Rara vez te

detienes ante el misterio del otro. Vives encerrado en ti mismo. Necesitas encontrar un camino que te abra a las personas. No es solo eso. Te mueves por todas partes, ves los colores, tocas las cosas, saboreas la vida. Cómo disfrutas de la playa, la montaña o el mar. Pero no aciertas a descubrir nunca la presencia del Creador que lo penetra todo. En tu pequeño mundo no hay un resquicio que te conduzca hacia Dios.

··· Núñez


20. alea | 2013ko uztaila

Abeto Douglas | Albiztur En los bosques de Tolosa en el límite con Albiztur se encuentra un árbol singular, el Abeto Douglas. Este abeto es parte de un bosque de unos 42.000 metros cuadrados de la misma especie, también conocido como Pino de Oregon, . Los ejemplares más antiguos y más grandes se sitúan en el centro del bosque y fueron plantados en la década de 1.920 por Gumersindo Azurmendi, pionero de la introducción de esta especie en el País Vasco. Dos décadas más tarde se plataron el resto de los árboles, que abarcan unos 42.000 metros cuadrados. De todos los abetos, una veintena han crecido hasta llegar a una altura considerable. Entre todos ellos uno está protegido (foto superior) y fue declarado Árbol Singular por el Gobierno Vasco en 1995. Tiene una altura de 55 metros, equivalente a una casa de 15 pisos, y un tronco de 3,6 metros de diámetro: dos personas con los brazos extendidos no llegan a rodearlo. ··· Núñez

Argazkiak

15


Argazkiak

16

Uda Udaberri euritsuaren ondorioz hainbat artzaiek artaldeak baserrietara jaistea erabaki dute. Ardiak uda igarotzeko prest daude, ile motzarekin.··· Núñez

11. alea | 2012ko urria


11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

17


Kirolak Xarea ia mende bat Iruran zabalduz

20. alea | 2013ko uztaila

18

Pelota modalitate berezi honek goi mailako kirolariak izan ditu herrian

D

Amaia Núñez

uela mende bat baino gutxiago iritsi zen xarea Irurara, baina hasieratik erakarri zituen eta egun herri guztian argi geratzen da herriaren eta xarearen arteko lotura: Eskolako ikur, kale bat ere badu eta egun Ametsa Pelota Elkarteak bertako joko bihurtu den kirola berreskuratzeko lanean

dihardu. Xarea 1920ko hamarkadan iritsi zen Irurara. Jose Jauregui zegoen herrian apaiz eta Argentinatik etorri zitzaion bisitan iloba bat. Berak azaldu zion Argentinako euskaldunak xare izeneko pelota modalitatean jokatzen zutela. Jauregiri asko gustatzen zitzaion pelota eta segituan hasi zen joko berri horren in-

guruan ikasten. Xareak eta pilotak egiten hasi ziren osaba-ilobak eta Irurako gazteei erakutsi zieten. Beraien lana jarraitu zuten Abelino, Mikel Uzkudun eta Joxelu Larrartek hurrengo belaunaldiari jokatzen erakutsiz.

Elizako atarian Garai hartan ez zegoen trinketerik herrian eta

Irurako Xare Txapelketako finaletako bat Ametsa Trinkete eraberrituan.··· Núñez

elizako atarian jokatu ohi zuten. «Bi sarrera ditu alde bakoitzean eta ez dakit nola baina bi pareta egiten genituen eta tantoa ateratzen genuen», dio Inax Iturbe xare jokalari ohiak. «Sabaia orain baino baxuagoa zegoen ere, baina moldatzen ginen». Jaietan txapelketak antolatzen ziren eta jende ugari hurbiltzen zen plaza


20. alea | 2013ko uztaila

Kirolak

19

Sare batean oinarritua Herriko gazteek jokatu ahal izateko beharrezkoa zen norbaitek xareak egiten jakitea eta, horretarako, hainbat herritarrek ere ikasi zuten egiten. Gehienak baserritarrak ziren eta guztien artean Jose Ameztoy nabarmendu zen. Nafarroako Iruritan jaioa, Irurara bizitzera joan zenean Jose Jauregi apaizak berak erakutsi zion lanbidea. Hala ere, 1956 aldera xareak egiteari utzi zion eta xareak beherakada handia izan zuen, herrian ia desagertzeraino. Herriko gazteak elizako atarian jokatzen jarraitzen zuten, baina xareak egingo zizkien inor gabe. Hori dela eta, Jesus Mari Arsuagak lanbidea ikastea erabaki zuen. Horretarako Jose Ameztoyrekin hitz egin zuen eta, honek jada 90 urte zituen arren, xareak egiten irakatsi zion. Egun Arsuagaren semeak jarraitzen du lan horretan. Xareak 58 zentimetroko luzera dute. Kanpoaldea zume edo gaztainondoa izaten da eta barruan sare malgu bat osatzen da. Horretarako hiru soka mota erabiltzen dira: egurrari lotuta soka gogorra Irurako haurrak xareekin.··· Iñigo Ximenez euskarri bezala lehenengo bizpahiru bueltatan, ondoren kotoizko soka jartzen da, malguagoa, eta tinatik ekartzen genituen, agian hogei bat, eta beste soka batekin kirtena biltzen da. Jokatzeko hortik bakoitzak gehien gustatzen zitzaizkionak erabiltzen den pelota larruzkoa izaten da, gogorra, aukeratzen zituen», azaltzen dute Iturbe eta Artoeta horregatik behar izaten dute sarea malgua. lak. Beste batzuk Iparraldean ere erosten dituzte. Hala ere, jokalari bakoitzak bere lehentasunak Jokatzerakoan kaskoa eta betaurreko bereziak izaten ditu xarea aukeratzeko garaian. Xareek janzten dituzte pelota oso gogorra baita eta abiamakurdura pixka bat izaten dute eta aurrelariek duran begia jotzen badu begia galdu daitekemakurdura gehiago behar izaten dute. «Argen- elako. ingurura eta harmailak ere jartzen zituzten. «Giro ezin hobea sortzen zen», gogoratzen du Iturbek. Txapelketa hori urte askotan geldirik egon da, baina aurten berriro jarri da martxan kirol

asteko ekitaldien baitan. Bi mailatan jokatu zen, beteranoena eta Share elkartea saria. Bertan parte hartu zuten Munduko hainbat txapelketetan jokatu duten gazteak, baita etorkizunean jokatuko dutenak ere.

��������������������������������������� ���������������� ������������ ��������������� �������������������� ������������ ������������������ �����������������������

Munduko Euskal Pilota Txapelketa lehenengo aldiz 1952 urtean antolatu zen Donostian izan zen eta xarean

Irurar talde batek ere jokatu zuen: Joxe Gabarain, Gregorio Ameztoy, Martin Agirrezabalaga, Juanito eta Martxel Olano.


20

20. alea | 2013ko uztaila

Kirolak

“ ” “ ” Euskal Pilota Mundialetan txapeldun izan ziren 1998an iruratarrak

Egun Ametsa Pilota elkartean erakusten diete herriko haurrei xarean jokatzen

Ondoren, hiru hamarkadako etena egon zen eta hurrengo parte hartzea 1988an izan zen, 21 urtez azpiko Munduko Txapelketan Parisen jokatu zuten Larreak, Oladrek, Morcuendek eta Iturbek, azken biak herritarrak. Hala ere, garaipen garrantzitsuenak 1990. hamarkada amaieran iritsi ziren. 1997an Arnedon 22 urtez azpikoen mailan jokatu zuten eta 1998an Mexikon maila gorenean Euskal Pilota Mundiala. Mexikotik urrezko domina ekarri zuten, gainera, Joxi Lo-

Lopetegi pilota jotzeko prest Parisko pilota txapelketako finalean.··· J. Lopetegi petegi, Inax Iturbe, Manolo Molina eta Juantxo Larrartek. «Espainiako Euskal Pelota federazioak hautatzen gintuen, D’Anjou izan zen hautatzailea urte guztietan», azaltzen dute Inax Iturbe eta Aitor Artolak.

Erakustaldiak Garaipen horiek nazioarteko xare elkarteen arreta deitu zuen eta erakustal-

diak jokatzera joan ziren. «Euskadiko selekzioarekin hainbat erakustaldi jokatu ditugu. Argentinan izan ginen Euskal Etxe guztietatik bira bat egiten. Duela hamar urte, Mexikon ere egon ginen bertako selekzioarekin entrenatzen Iruñera etorri behar zirelako Munduko Txapelketa jokatzera», oroitzen dute. Jose Luis Larrarte, Inax

Ezkerrean, 1971an Nazioarteko txapelketan Olano, Larrinaga, Arrieta eta Mendizabal. Eskuinean, 1952ko Munduko txapelketako irurar bikoteetako bat.

Iturbe, Aitor Artola eta Manolo Molina izan ziren han, Mikel Uzkudun entrenatzaile zutela. Orain beraiek dira Ametsa Pelota Elkartearen bidez xarea haurrei erakusten dietenak. Guztira 50 haur inguru daude ikasten Iruran. Joan den urtean egin zen «trinketearen berritzearekin asko animatu dira eta ikasturte guztian hutsik egin gabe etorri dira. Esan digutenez hurrengo urtean gehiago izango dira. Bost urtetik aurrerako ikasleak ditugu, zaharrenak hamalau urtekoak», azaltzen dute. Ametsa Pelota Elkarteak egiten duen lana Atlantikoaren beste aldera ere iritsi da eta duela gutxi Argentinako Laurak Bat Euskal Etxetik mezua jaso zuten. Beraiek ere xare eskola dute eta bi eskolen arteko harremana sendotu nahi dute hemendik aurrera.


20. alea | 2013ko uztaila

21

Ibilbideak

Albiztur - Douglas izeidia

A

lbizturko plazatik aterako gara eta gorantz, errepiderantz joango gara, aldapan gora. 750 metro inguruko malda igoko dugu eta Bidegoianera doan errepidera iristean, metro batzuk aurrerako mendian gora doan bidea hartuko dugu. Aldapan gora joango gara. Bostehun metro inguru ibili ondoren, ezkerrean baserri bat pasako

dugu. Aurrera jarraitu eta eskuinean depositua ikusiko dugu eta metro batzuk aurrerago etxe bat. Horren parean, ezkerretara mendi bide bat ateratzen da. Hortik segiko dugu bidea. Bideak hasieran aldapa behera txiki bat du eta laua jarraitzen du aldapa behera leun batekin pinudian barrena. Minutu batzuk aurrerago eskuinaldean iturri bat

ikusiko dugu. Hemendik aurrera, aldapa behera jaitsiko gara 200 metro inguru eta amaitzen denean aldapa gora nahiko handia igoko dugu. Pinuditik izeidi batera sartuko gara. Bost minutu ibili eta gero malda gora bukatu eta bideak laua jarraitzen du. Bi minutu inguru aurrerago bideak gora egiten du eta ezkerretara bide estu bat ateratzen

da. Hortik segituko dugu, aldapa behera. Minutu gutxitan izeidiaren erdigunera iritsiko gara, eta bidearen ondoan babestua dagoen izeia ikusiko dugu. Itzulera bide beretik egingo dugu.

Iraupena: 2 ordu Zailtasuna: ertaina Desnibela: 487 m. Distantzia: 3,6 km. Irteera: Albiztur


22

20. alea | 2013ko uztaila

Ibilbideak

Inguruan Ibiur urtegia Errepidean gora jarraitzen badugu, basoa amaitu eta zelai batera iritsiko gara. Zelai horren parean Baliarraingo Ibiur urtegia ikusi daiteke. 2009. urtean eraiki zen eta urte bete beranduago jarri zen martxan. Gipuzkoan eraikitako azken urtegia da eta Tolosaldeko hamahiru herrietako biztanleentzako ura biltzen du: Tolosa, Andoain, Ikaztegieta, Alegi, Altzo, Ibarra, Hernialde, Anoeta, Irura, Villabona, Asteasu, Zizurkil eta Aduna. Probintziako laugarren urtegirik handiena da, 7,58 hektometro kubikoko edukierarekin.

Kuku prakak Basoaren ertzean bidearen ondoan kuku-praka eta kuku-belarrak ugariak dira. Kuku-prakak Europa osoan hazten dira, baita Afrika ipar-ekialdean eta Asian. Landarea erraz ezagutu daiteke kanpai itxurako more koloreko lore bereizgarriengatik, bost zentimetro izatera iritsi daitezkeenak. Bi urteko zikloa du, lehenengoan belar multzo bat hazten da eta bigarrenean zurtoin bat ateratzen zaio, 50 zentimetrotik 2,5 metro arteko altuerakoa, lorez betetzen dena. Loraldia udatik udazkenera izaten da.

Animalien aztarnak Gipuzkoako barnealdea basoz betea dago, animalia basati askoren bizilekua dena. Albiztur eta Tolosa arteko mendiak ez dira derberdinak eta basurdeak, oreinak, orkatzak, azeriak, eta abar aurki daitezke inguru horietan. Animaliak egunez bertatik bertara ikustea zaila bada ere, batez ere gauez mugitzen direlako, oinatzek lokatzetan utzitako aztarnak ikus daitezke bide inguruan. Oinatzeez gain, gorotzak eta zuhaitzetan ileak ere aurki ditzakegu.

Iturria Basoan, bidetik goazela eskuinaldean iturri bat dago baina beste hainbat iturburu ere badira inguru horietan. Iturri horretako ura edangarria da eta urte osoan du emaria, mendian euriak botatako ura akuiferoetatik kanpora ateratzen denean. Iturburu horiek errekastoak osatzen dituzte eta mendian behera doaz. Kasu gehienetan bidea gurutzatzen dute, ez baitago kanalizaturik eta bidea oztopatu dezakete. Iturri hauetako urek Albiztur errekarekin bat egiten dute herrira iristerakoan.


Gastronomia

20. alea | 2013ko uztaila

23

Los alcaldes junto a la piedra de San Martin.··· Patxi Uriz, Archivo de Turismo ‘Reyno de Navarra’

El tributo de las tres vacas se renueva un año más Los valles del Roncal y Baretous sellarán la paz como cada 13 de julio

D

Agurtzane Núñez

esde hace más de siete siglos cada trece de julio los valles del Roncal y Baretous sellan la paz con un acto especial: celebran el tributo de las tres vacas con el que renuevan la paz entre los dos valles. «Es el tributo más anti-

guo de Europa», explica Ángel Luis De Miguel, alcalde de Isaba y el en-

cargado de conducir la ceremonia. Su origen se pierde en el tiempo y na-

die sabe a ciencia cierta cuándo se hizo por primera vez, aunque existe

����������� ���������������� ����������������� ���������� ������������������ ������������������������� �������������������� ����������������� �������

����������������� ����������������� ������

������������������� �������������������������� ����������������������

�����������������

������������������������������


24

20. alea | 2013ko uztaila

Gastronomia

El origen se sitúa en una guerra entre los dos valles, aunque se desconoce lo que pasó en realidad La ceremonia se ha convertido en multitudinaria y cada año asisten miles de personas a verlo

Elección de las tres vacas.··· Patxi Uriz, Arch.Turismo ‘Reyno de Navarra’ una sentencia arbitral del año 1375 que obliga al valle de Baretous a pagar un tributo de tres vacas a los roncaleses. «Antes de esa fecha ya se pagaba, aunque con caballos», recuerda De Miguel.

Origen incierto El origen del pago del tributo está en una guerra que hubo entre los habitantes de los dos valles. Según algunos libros, los enfrentamientos por el uso de los pastos originaron una guerra entre los habitantes en la que hubo cientos de muertos. No se sabe que es lo que ocurrió realmente, ya que un incendio ocurrido en Isaba en el año 1427 destruyó todos los documentos. Solo se conoce un libro que escribió el encargado del archivo con los datos que recordaba, que fecha el inicio del tributo en torno al año 125 antes de nuestra era. Según este

documento, «se hizo un juicio en Ansó (Aragón), donde se estipuló el pago perpetuo de tres vacas al valle del Roncal por parte del Baretous. Las vacas tienen que ser del mismo año, astaje y condición», sin tacha ninguna, y actualmente son elegidas por el veterinario de Isaba. Los dos valles buscaron un lugar neutral para el juicio, por eso la sentencia se dictó en Ansó, que limita con ambos valles.

Sellar la paz La ceremonia se celebra junto a la piedra de San Martín, numerada como el mojón 262 de la muga entre España y Francia, en el collado de Ernaz, en el límite entre los dos valles situados a los dos lados del Pirineo. En ella participan, vestidos con los trajes típicos de cada valle, los alcaldes del valle de Baretous y los alcaldes de cuatro municipios del Roncal: Uztarroz, Ur-

zainki, Garde e Isaba. Este último da comienzo al acto preguntando a los de Baretous «a ver si vienen dispuestos a pagar el tributo de las tres vacas» a lo que los alcaldes responden afirmativamente. A continuación, todos ellos ponen las manos sobre la piedra, primero los franceses, después los roncaleses y el último el de Isaba, quien pronuncia tres veces ‘pax avant’, que significa paz en adelante en bearnes. Con esas palabras se sella la paz por un año más. Seguidamente se procede a elegir los animales con los que se cobrará el tributo. «El veterinario de Isaba es el que escoge a las vacas. Antiguamente se bajaban al pueblo y se hacía una puja», explica Luis Ángel de Miguel, quien indica que «se llegaron a pagar 200.000 pesetas por cada ejemplar». Hoy en día los animales se re-

parten entre los ayuntamientos del valle. Después, se celebra una comida popular en el lugar en el que el plato principal es el «calderete de cordero, siempre se ha hecho lo mismo», explica De Miguel.

Fiesta multitudinaria Desde que se estipuló su pago, el tributo de las tres vacas se ha celebrado consecutivamente todos los años, sin fallar ninguno con una excepción: «en la Segunda Guerra Mundial los alemanes no dejaron subir a los vecinos del Roncal a la parte francesa, por lo que no se hizo la ceremonia», recuerda el alcalde de Isaba. Hoy en día, es un acto multitudinario al que acuden cerca de tres mil personas cada año. Además, en el año 2011 fue declarado Bien de Interés Cultural Inmaterial por el Gobierno de Navarra. La jornada se completa con una feria de artesanía y gastronomía con productos típicos del Rocal y de Baretous.


20. alea | 2013ko uztaila

Artikulua: osasuna

25

Las Cerezas Dr. Julián Bereciartúa > médico

E

stá aumentando de forma increíble el número de cerezos silvestres en nuestros bosques, en setos y bordes de caminos vecinales y la razón es bien sencilla: los pájaros como los mirlos, malvices y gorriones son muy aficionados al consumo de esta fruta, pero tanto les hemos tiroteado durante generaciones que nacen con la lección aprendida de que nunca deben comer allá donde roban y en cuanto la desprenden con el pico, huyen con este manjar de su gusto y en un sitio relativamente alejado, dan cuenta de la cereza y sueltan la semilla que pronto será otra planta. Una de las variedades, es el guindo común, que más que árbol puede considerarse arbusto y su grano maduro y confitado es muy estético para rematar una tarta de postre, pero su sabor es bastante amargo en fresco, y tiene entre nosotros muy poco éxito. En nuestras tierras el árbol más habitual es el conocido como Prunus avium, o cereza común.

Esos famosos paisajes de cerezos en flor, como se puede observar en el valle de Jerte, duran poco, y son de cerezos cultivados obtenidos por injerto. A la menor herida, el tronco desprende una resina casi transparente, que cierra rápidamente las lesiones. A esta sustancia se le han atribuido múltiples propiedades en medicina antigua, pero que yo conozca sin demostración científica (en resfriados, hidratante de la piel), o como aperitivo. Lo que ciertamente co-

nocemos los médicos es que una infusión preparada con una docena de rabillos de cereza, puede ser un buen diurético en personas con edemas, con retención general de líquidos, y también tiene acción favorable en los dolores articulares de origen reumático. En Alemania las cerezas son muy conocidas porque con ellas se preparan el kirsch, un licor espirituoso que puede sustituir al pacharán o al orujo de hierbas, que tan en moda está en la actualidad. La mermelada de

cereza puede ser un buen laxante. Cada 100 gramos de parte comestible nos suministran 70 calorías, algo más que las manzanas o naranjas. En su composición el 80% es agua y no llega al 1% su contenido en grasas y proteínas. Poseen un 15% en azúcares y son muy ricas en vitaminas y sales minerales (menos sodio) haciendo muy recomendables en los hipertensos. Suficientes bondades -a mi entender- para un árbol y una fruta humildes.

··· Voraorn


o

26

20. alea | 2013ko uztaila

Gastronomia

Bakailaoz betetako piper berdeak

B

akailaoz betetako piper beteak oso plater ezaguna da. Hala ere, ohikoena piper gorriekin egitea da. Kasu honetan piper berdeekin egina dago, zapore berezia ematen diona, beti ere bakailaoaren ukitu bereizgarriarekin. Osagaiak norbere gustuaren arabera alda daitezke, batetik gehiago edo gutxiago jarriz.

Izaskun Etxeberria eta Aratz Garmendia Bodeg贸n Benta-Aldea

Piper beteak: -Mantekila -Olioa -Tipula -Baratxuria -Bakailaoa -Bi goilarakada irin -Esnea -Gatza -4 piper berde handi

:

Txipiroi tinta saltsa -Olioa -Gurina -Tipula -Baratxuria -Txipiroi bat -Irina -Txipiroi tinta

1

Olioa, gurina, tipula eta baratxuria eltze batean berotzen jarriko ditugu. Txipiroi bat txikitu eta aurrekoari gehituko diogu. Egina dagoenean irina gehitu eta irabiagailuan txikituko dugu. Saltsa sutan jarriko dugu eta irakiten hasten denean txipiroi tinta gehituko diogu eta pixka bat gehiago edukiko dugu irakiten.

1

Tomate saltsa eta piper gorriak eltze batean jarriko ditugu. Egina dagoenean esne-gaina gehituko dugu, nahi adina, eta irabiagailuarekin txikituko dugu.

3

Piperrei txorteneko zatia erdiraino edo moztuko diegu, luzeegiak geratu ez daitezen, eta barrua garbituko diegu. Pixka bat frijituko ditugu biguntzeko baina kolorea aldatu gabe. Masa hozten denean piperrak beteko ditugu.

Pikillo saltsa: -Tomate saltsa (etxean egina edo frijitua) -Piper gorriak -Esne-gaina

1

Gurina eta olioa jarriko dugu eltze batean eta tipula eta baratxuri pixka bat botako dugu eta dena frijituko dugu. Pixka bat txigortzen denean bakailaoa gehituko diogu. Dena nahastuko dugu bakailaoa ondo zatitu arte.

2

Bi koilarakada irin gehituko dizkiogu baita esnea ere, nahi dugun adina: bexamela lodia nahi badugu gutxiago eta arinagoa nahi badugu gehiago. Gatza gustuaren arabera botako diogu. Ondo nahastuko dugu eta egina dagoenean hozten utziko dugu.


20. alea | 2013ko uztaila

Artikulua: eskulanak

27

Zapatilak apaintzea Olivia Sรกnchez > margolaria

E

guraldi ona datorrela dirudien honetan, gure nahieran apaindutako zapatila paregabeak erakusteko aukera izango dugu. Lan hau egiteko edozein motako zapatilak erabili ditzakegu, telazkoak betiere. Erakusten dudan adibidean neskatilarenak apaindu ditut, baina motiboak aldatuz, edozein pertsonentzako egin daiteke.

1

Lehenik eta behin zapatilak garbituko ditugu eduki ditzaketen aprestua kentzeko eta, horrela, irudiak errazago marraztuko eta itsatsiko ditugu telan.

3

2

Arkatzarekin nahi ditugun irudiak marraztuko ditugu ehunean, zapatilako edozein lekutan. Txantiloiak ere badaude irudi ezberdin askotakoak, marrazkiak eskuz egin nahi ez dituztenentzat.

Egindako irudiak ehunentzako pinturarekin margotuko ditugu. Behin lehortuta dagoenean, plantxa beroarekin finkatu beharko ditugu. Horretarako, trapu bat jarriko dugu irudiaren eta plantxaren artean.

4

Materiala: - Telazko zapatilak - Ehunentzako pintura - Touch relieve - Swarosky kristalak - Lentejuelak - Ehunentzako kola - Pintzelak

Irudiak piska bat apaintzeko, ehunentzako kolarekin itxatsiko ditugu lentejuelak, kristalak, pitxiak, brillantinak, eta abar. Lanari azken ukitua emango diogu irudi batzuen ertzak touch relievearekin nabarmenduz, eta guztia lehortzen utziz.


Aisia

20. alea | 2013ko uztaila

28

67 diferencias

6sudoku difícil

2

8 1 6 6 7 6 4 8 1 3

6autodefinido MUJER

SURTIDOR DE GASOLINA

MOTIVO O

MARIONETA

SÍMBOLO DEL

ñ

ñ

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Carlos Gurpegui Athleticeko jokalariaren esaldi bat irakurriko duzu.

ñ

J A A R H A R A D

OXÍGENO

CER AGUJEROS

ñ

BOFETADA

ñ

GARGANTA

FUSIONA

R T B E R A D O U, R H A R E R A A Z

ñ

EXCLAMACIÓN

O K N R R R

6soluciones

Erantzunak 30. orrialdean Soluciones en la página 30

6sudoku

6pentsagrama

������������������� �������������

�������������������� �����������

������� 6cruzada ������

6diferencias

����������� ������������������ ��������������� A R

CUTRE LLAMA PAGAR POTRA SACAD

K U E A R R R S K E R E

6autodefinido

S E C O S A C A A D

5 letras BANCO CESTO CHICO CIEGA

8 letras ARCHIVOS ARTIFICE COLONIAS CONTRATA COSTADOS CULPABLE LAPICERO OBJETIVO ORGANICO

R I E N L A

E P A G I N A D O S U R C H I V H Z N I C O C T I V O A B

SUIZO

N D D E G A

I C O N S T R A T G A

6cruzada

FRIO LAGO PINO SECO

J E A L A R

J A A R T I F B R A B L E I N A C O C P E O N I A S C T E O R R O B J E

ñ REALIZARÁ

4 letras ABAD CLIP FAJA FOCO

T S D I N E

L P A G O L L R A M G A

DICE MENTIRAS

ñ

T O E E R A K R R

R D R B U, R O N R

F A O C U O C L C I U P O T R C I E

ñ

I N A R G A R E R

I R R R E R B O R T O G T E R E G I A N R A R R G U L A. D U

ñ

VIGILAR

R E L I O R R T R

«Jendeari talde sendoa garela erakutsi behar diogu, azkenera arte borrokan egiten dugula.»

ESCUCHA

G A S O L I N E R A

ñ

ñ

E T I C I D U T E E R A R H E G O O Y O L A H A R

DELICADEZA

ñ

S L T E M A U S O T R A E F O T O O R U R A N T R E A

ESTADO AMERICANO

I M A N O L

ñ

ñ

NOTA MUSICAL

C M A L Y O R B I F F I C B O

HIJO

1 8 3 5 4 7 2 6 9

APÓCOPE DE

A S E S I E O I A.

9 7 4 1 2 6 5 3 8

ñ

ñ

E R R T D N B G L

6 5 2 9 3 8 7 1 4

DE DOS MOTORES

ñ

ñ

CRUEL, FEROZ

D E A U R E R E U

3 2 5 8 7 4 6 9 1

FALLECIDO

ñ

ñ

EXCAVAR, HA-

N D G K R K E R G

4 9 1 3 6 5 8 7 2

ñ

E L R A A Z T N U

8 6 7 2 1 9 3 4 5

ñ

ALTERNE CANTANTE

SONRÍE

6pentsagrama

FUEROS

ñ

5

COBRE

OTORGAR

EGO

1 2 8 6 7 7 9 1 1 8

7 1 6 4 5 2 9 8 3

FECHA ROMANA

5

2 3 9 6 8 1 4 5 7

ñ

9 1

5 4 8 7 9 3 1 2 6

CAUSA

6 7

ñ

NOMBRE DE

ñ

ñ

PORTUGUÉS

FEMENINO

PRONOMBRE PERSONAL

ñ

ARTÍCULO

ñ

DEDUCTIVA

SESTEAR

ñ

CIENCIA

ACCIÓN DE

ñ

CALOR

ñ

RELATIVO AL

3


20. alea | 2013ko uztaila

29

Agenda

exposiciones

deportes

Alkiza · Ur Mara

Beasain · Ehunmilak

6 de julio, 17:00 h.

12, 13, 14 de julio

Los artistas Koldobika Jauregi y Juan Ramón LLavori presentarán la exposición ‘Nada es lo que parece’ en el museo Ur Mara. El día de la inauguración ofrecerán un concierto Susana Cencillo al acordeón y Juan Ignacio Emme al violonchelo.

La Sociedad Arrastaka Mendi taldea organiza ell IV Ehunmilak Ultra Trail en el que los participantes deberán recorrer 168 kilometros en una prueba de tres días y con un desnivel de 11.000 metros. Los participantes subirán a algunas de las cimas más altas de Gipuzkoa como Txindoki (1.346), Ganbo (1.402), Aizkorri (1.528), Erlo (1.026), Izaspi (967) y Ernio (1.075).

Tolosa · Palacio Aranburu Hasta el 6 de julio El Taller de Arte de Tolosa mostrará sus obras en el Palacio Aramburu. ··· Horario: de 17:30 a 20:30 horas, de martes a sábado.

Conciertos Tolosa · Banda de música 5 de julio, 19:30 h. La Banda de Música de Tolosa ofrecerá un concierto en el Barrio Amaroz. 19 de julio, 23:00 h. Concierto en la plaza Lopez Mendizabal donde predominarán las piezas para bailar. Tolosa · Udaberri 20 de julio, 12:00 h. Actuación conjunta de Udaberri Dantza Taldea y el grupo de danzas de una Euskal Etxea de Argentina en la Plaza Zaharra. Tolosa · Oinkari 12 de julio, 22:30 h. Oinkari Dantza Taldea estrenará en el Teatro Leidor ‘Itsasoaren emazteak’.

Beasain · G2Haundiak 12, 13, 14 de julio Por cuarto año consecutivo se organiza la carrera que recorre diversos montes de Tolosaldea y Goierri. Los corredores saldrán de Beasain para subir a Larraitz, Txindoki y Aizkorri antes de volver a Beasain.

Fiestas Alegi · Langostino Moto Festa 6 y 7 de julio Langostino Moto Elkartea de Ibarra organiza la XI edición del Langostino Moto Festa que este año se celebrará por primera vez en Alegia.

Talleres Alkiza · Ur MARA 29 de julio al 4 de agosto Durante una semana Juan Barbé impartirá el II Taller de papel y libro del artista en el Museo Ur Mara, donde cada participante podrá realizar su propio libro.

Dos de los participantes de la carrera de montaña Ehunmilak llegando al punto de avituallamiento de Lizarrusti en la pasada edición.··· Núñez

Teatro Tolosa · Amarozko Antzerki Astea 1 de julio, lunes 22:00 Pailaztana Klown Taldea representará su obra ‘Klowntainer’. 2 de julio, martes 18:00 Ipotx Zirkolosa presentará ‘Txapi-Txapo’. 22:00 Carlos Perez Aradros con ‘Historias de Pitu-Titu’. 3 de julio, miércoles 18:00 Decopivolta presentará la obra ‘Doble cita’. 22:00 El grupo Tic-Tac ac-

tuará representando las obras ‘Maitetasuna’ y ‘Bazen behin lur izeneko planeta bat’, y Juan Mari con ‘Yo-yo bakarsaioa’. 4 de julio, jueves 18:00 Bazen behin clown con ‘Maria Macozzi’. 22:00 Intujai Teatro con ‘May Gorostiaga...¡presen te!!!’. 5 de julio, viernes 18:30 Cia. Circotito con ‘La risa es bella’. 6 de julio, sábado 17:00 Xabi Larrea con ‘Mr. Frack’.


ñ

ROMANA

EGO

FUEROS

ñ

XÍGENO

CANTANTE FALLECIDO

ñ

BOFETADA APÓCOPE DE HIJO

6diferencias

6cruzada E P A G I N A D O S U R C H I V H Z N I C O C T I V O A B

S E C O S A C A A D

año con cita previa, llamando al 943.801.749 / 943.801.006.

6pentsagrama

I C O N S T R A T G A

A R

Larraul · Museo Etnográfico 4 letras FRIO 5 letras CUTRE Exposición de herramientas, fotografías antiguos ABAD LAGO BANCO y objetosLLAMA y podrán conocer la vida de antaño y de ahora con un viCLIP PINO CESTO PAGAR deo. . ··· AbiertoSECO primer domingoCHICO de cada mes, 11:00-14:00; FAJA POTRA grupos: de lunes a domingo grupos de más de 10 personas, FOCO CIEGA SACAD

6sudoku

J A A R T I F B R A B L E I N A C O C P E O N I A S C T E O R R O B J E

Visitas guiadas en las que se recorre la parte vieja de la villa con paradas en sus palacios, esculturas y plazas. Las visitas se podrán realizar en euskera, castellano, inglés y francés. 1,50 €/persona. Horarios: 10:00-14:00 - 15:30-19:00. Cita previa: 943697413 (Tolosaldea Tour).

8 letras ARCHIVOS De forma didácARTIFICE tica se trata el COLONIASdesde medievo CONTRATA las fundaciones deCOSTADOS las villas, urCULPABLE banismo medieval y el ámbito LAPICERO social. OBJETIVOVisitas guiadas todo el ORGANICO

6soluciones 6autodefinido

L P A G O L L R A M G A

Tolosa · Visitas al Casco Histórico

Segura · Centro deSUIZO Interpretación de Medievo

F A O C U O C L C I U P O T R C I E

EALIZARÁ

«Jendeari talde sendoa garela erakutsi behar diogu, azkenera arte borrokan egiten dugula.»

ICE MENTIRAS

G A S O L I N E R A

IGILAR

E T I C I D U T E E R A H R E G O O Y O L A H A R

ñ

ElV Topicñes el Centro Internacional del Títere de Tolosa y el único centro integral para el arte de la marioneta en toda D Europa. Cuenta con una destacada colección de marioneñ ñ y contas, procedente de distintos países de todo el mundo R formada por diferentes técnicas de manipulación de títeres. Hasta el 6 de marzo se podrá visitar la exposición ‘Arte de Mariona Masgrau. Viaje pedagógico al mundo de los títe6cruzada res’ y que expone 110 piezas que abarcan la vida creativa de Masgrau (1949-2007). Horario: laborables 11:00-13:00/16:0019:00 horas; fines de semana 11:00-14:00/16:00-20:00 horas.

S L T E M A U S O T R A E F O T O O R U R A N T R E A

EXCLAMACIÓN

I M A N O L

ñ

C M A L Y O R B I F F I C B O

ESCUCHA

Tolosa · Topic

1 8 3 5 4 7 2 6 9

ñ

ñ

Mediante un viaje virtual, conoceremos el mundo que envuelve el proceso de elaboración E queso R AIdiazabal. T S Precio J E R T B del 2 euros. Horarios: de D lunes a viernes de 10:30-12:30; O U, R H A D I sábados A L y festivos de 11:00 a 14:00 y de 16:00 a 19:00. Información y reservas: 943188203. R E R A A Z N E A R I R R R E R B O R T Segura · Museo Erraztiolatza O G T E R E G I A N R A R R G U L A. D U El museo creado por Rafa Berasategi en 2008, nos da la O Klas costumbres N D R yI quehaceres K U EdiaA oportunidad de conocer rios de nuestros antepasados. Visitas: sábados por la mañaN R D E E N R R R S na. Información y reservas: G A L A K E R E R R 943801248.

9 7 4 1 2 6 5 3 8

USIONA

6 5 2 9 3 8 7 1 4

ELICADEZA

STADO AMERICANO

ñ

OTA MUSICAL

3 2 5 8 7 4 6 9 1

El museo propone un viaje a través del tiempo, desde la épomoderna, hasta elEsiglo XIV, Nca más ñ ñ adentrándonos poco a poco en el mundo del confitero vasco. Visitas de lunes a sábaD F do: 16:00-20:00 horas. Grupos con cita previa. 943670727.

GARGANTA

4 9 1 3 6 5 8 7 2

ñ

Tolosa · Museo de la Confitería Gorrotxategi ñ

8 6 7 2 1 9 3 4 5

CRUEL, FEROZ

E DOS MOTORES

ñ

ñ

ñ

SONRÍE

museos D

XCAVAR HA CER AGUJEROS

7 1 6 4 5 2 9 8 3

LTERNE

J E N D E A R I R T A L D E R S E N D O O ñ 20. alea | 2013ko uztaila A R G A R E L A R E E , R A K U T S I R B E H A R R D I O G U, R A Z K E N E R A R A reservando en el teléfono 688E803R608. R T B O R R O K ñ A N R E G I T E N R Idiazabal · Centro de Interpretación del Queso D U G U L A. R R R R

2 3 9 6 8 1 4 5 7

Agenda A

ñ

ñ 30

ñ

OTORGAR

����������������������������� ������������������������������������ ����������� ������������������� ����������������������������������� �������������������������� ����������������������� ����������������������� ��������������������������������������� ����������������������������������������������� �������������������������������������������� ��������� �������������������������������������������������� ������������������������������������� ������������������������� �������������������������������� ���������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������� �������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������

5 4 8 7 9 3 1 2 6

PORTUGUÉS

�������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ��������� ��������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ �������������������������������������������������


20. alea | 2013ko uztaila

Zaharrak berri

Andazarrateko erietxea

Irakurle batek utzitako argazkiak Urtea: 1935eko apirilaren 14a XX. mendearean hasieran egun desagertuak dauden hainbat gaixotasunek indar handia zuten, tuberkulosia horien artean. Gaixo asko izaten ziren eta hiltze portzentajea altua zen. Hori dela eta, Gipuzkoan hainbat erietxe eraiki ziren, horien artean Andazarrete auzokoa. Andazarrateko Tuberkulosiaren Aurkako Erietxeko eraikitze lanak 1928an hasi ziren, Asteasuko herri mugen barruan, eta 1933ko ekainaren 1ean inauguratu zen. Estatuaren, Foru Aldundiaren eta inguruko udalen artean mantentzen zuten. Bertan lan egiten zuten hamabost Mesedetako Arrebek, hori medikuk, bi praktikantek, hamar morroi eta neskamek eta kapilau batek. Hasieratik gizonezkoen zaintzara bideratu zen eta kirurgia zerbitzua ere eskaintzen zuen. Guztira 80 ohe zituen erietxeak. Gaixoen osasunaz arduratzeaz gain, igande gauetan musika gaubelak antolatzen zituzten gaixoentzat eta beraien familientzat. 1950eko urtarrilaren 31ean sutea sortu zen galdara gelan eta teilatu guztia suntsitua geratu zen. Hala ere, ez zen kalte pertsonalik izan. Urte batzuk geroago, 1956an, erietxea itxi egin zen. Bertan zeuden gaixoak Amarako Erietxera eraman zituzten eta eraikina udal-eskola bezala erabili zen 1971ra bitartean. 1990. urtean eraitsi zuten eta egun ez da eraikinaren arrastorik geratzen.

31


32

Sección

1. alea | 2013ko hilabetea

Abuztuko herriko jaietarako gertu Argazkia: Núñez


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.