WERKSESSIE
MISSIE VOOR MIJ!
INLEIDING Op 10 december 2019 kwamen bijna 40 vertegenwoordigers van TSW&M naar het LEF in Utrecht om daar samen te werken aan het thema ‘Missie voor mij’. Dit als follow up van het Kennis en Innovatie Convenant (KIC), dat op 11 november 2019 werd ondertekend. De werksessie was niet alleen bedoeld om te reflecteren op het werkproces rond de totstandkoming van het KIC, maar vooral ook om vooruit te kijken. Deelnemers waren leden van het Topteam, de kernteams, de TKI-besturen, de programmaraden en het schrijfteam van Topsector Water & Maritiem. Annemieke Nijhof, officieel ‘boegbeeld’ maar eigenlijk liever gewoon ‘voorzitter’ van Topsector Water & Maritiem, zei vooraf: “Vier weken na mijn aantreden moest ik al een KIA opleveren. Lichte paniek, want het gaat over omvangrijke en complexe materie. Gelukkig merkte ik dat TSW&M een zelfsturend systeem is. Ik zou me geen raad hebben geweten zonder de hulp van alle betrokken mensen uit de sector Ik wil iedereen bedanken voor die hulp.”
Aanwezigen: Hans Vissers * Jacolien Eijer * Leendert van Damme *Arie Bleijenberg * Jos van Alphen * Louise Heijden * Nick Leung * Olga Clevering * Pauline van der Aa * Roos Gerrits * Roula Dambrink * Willem den Ouden * Maurice Luijten * Else Boutkan * Jan Busstra * Vincent Cornelissen * Marnix Krikke * Rob Heim * Barbara Alberts * Irene Mouthaan * Anne Hummelen * Marcelien Bos - de Koning * Annemieke Nijhof * Willem Buijs * Hein Molenkamp * Marcel Paalman * Jan Post * Jantienne van der Meij * Petra Krystek * Geertje Pronk * Bas Reedijk * Rob Koster * Jan Hoegee * Laurens Brandes * Jos Timmermans * Sigrid Scherrenberg * Johan Damveld
PROGRAMMA Het programma van de werkbijeenkomst bestond uit interactieve sessies die werden afgewisseld met plenaire terugkoppelmomenten. De sessies werden begeleid door de facilitatoren van het LEF. Een deel van de bijeenkomst was gereserveerd voor ‘reflectie en terugkijken’ op het KICproces. Dat leverde een reeks inzichten op. Een ander deel van de sessie ging over het verzamelen van kansen. Een belangrijk deel van de inhoudelijke agenda bepaalden de deelnemers zelf tijdens de ‘open space’.
Deze impressie bevat enkele opvallende uitspraken, opgetekend tijdens de plenaire terugkoppelmomenten. Daar zijn ook beelden van. Het verslag eindigt met een korte samenvatting door Annemieke Nijhof.
1
De drie belangrijkste uitdagingen voor TSW&M in de komende periode, aldus de voorzitter van Topsector Water & Maritiem:
Vitaal kennis- en innovatiesysteem
We moeten nadenken over de vraag hoe TSW&M een aantrekkelijke sector is en blijft
en vitaal kennis- en innovatiesysteem in Nederland. Dat begint bij weten-
schappelijk onderzoek, maar het gaat ook over agendasetting en het zorgen voor voldoende middelen voor onze toegepaste kennisinfrastructuur (TO2-instellingen). Daarnaast
moeten we zorgen dat het nadenken over kennis en innovatie in onze uitvoeringspraktijk heel normaal wordt. De vraag is steeds: hoe zorgen we niet alleen voor een goed product, maar ook voor het stimuleren van de Nederlandse kennisen innovatiestructuur?
2
ons bestaan weten en voor ons kiezen, maar ze moeten ook levenslang blijven leren. De
Aantrekkelijke sector
“We moeten zorgen voor een goed
voor talent. Mensen moeten niet alleen van
verbinding tussen kennis, innovatie en mensen moet vanzelfsprekender worden, zodat onze mensen ook meeinnoveren en van waarde blijven in een veranderende wereld.
3 EN
SAM
an sta
we
het topsectorenbeleid. Maar de internationale uitdaging wordt groter omdat de disciplines water-, delta- en maritiem steeds meer vervlochten raken met andere (nationale) maatschappelijke thema’s. Denk aan voeding, gezondheid, mobiliteit en transport, of veiligheid, of de duurzaamheidstransitie.
r
succesvol kunnen zijn. Dat was ooit de basis van
rke
lijk optrekken zodat we ook internationaal
ste
Tenslotte moeten we als TSW&M meer gezamen-
Dit alles vraagt om zelfreflectie. De vraag van vandaag is: wat betekenen deze veranderingen nou voor mij?
’We doen dit om de sector te laten groeien.’ Hein Molenkamp (Kernteam Watertechnologie)
Situatieschets
REFLECTIE OP TOTSTANDKOMING KIC • Het leren denken en werken in missiegedreven thema’s heeft daadwerkelijk integratie met andere sectoren opgeleverd, met als resultaat een nieuw gezamenlijk innovatiebeleid. In dat topsectorenbeleid zit nu de hele innovatieketen ingebakken: van wetenschap, toepassing tot valorisatie. We zijn dus tevreden over het resultaat.
• “In de coördinatiecommissie waren de betrokken mensen niet altijd even aardig tegen elkaar. Onze constatering was dat het mogelijk komt omdat er ‘nieuwe wijn in oude zakken’ werd gedaan. Het ging om een nieuwe insteek, te realiseren binnen de bestaande structuur. Dat levert spanning op. Natuurlijk gaat iedereen dan voor zijn sector staan. Eigenlijk moet je de hele organisatiestructuur omgooien, om het missie-gedreven beleid goed te laten werken.” • “Het werkproces om te komen tot het KIC was voor TSW&M chaotisch. Het gaat om maar liefst 3 TKI’s. Er werd gezegd: koester die complexiteit, want het biedt juist kansen voor samenwerking en voor synergie tussen de TKI’s, de topsectoren en de departementen. In die complexe setting helpt het wanneer betrokkenen zich bewust zijn van hun eigen rol en ‘circle of influence’. Nog een ander inzicht uit het werkproces: het is belangrijk om de successen met elkaar te vieren. We hebben een paar mooie KIA’s tot stand gebracht.”
• “In het KIC-proces is gezegd: we gaan niet reorganiseren want dat zorgt voor te veel lastenverhoging. We veranderen daarom op een organische manier. Maar als blijkt dat nieuwe verbindingen ontstaan, moeten we openstaan voor het feit dat het aantal ontmoetingen
• “In de coördinatiecommissie waren de betrokken mensen
tussen maritiem, delta en
niet altijd even aardig tegen elkaar. Onze constatering was
watertechnologie mogelijk
dat het mogelijk komt omdat er ‘nieuwe wijn in oude zakken’
afneemt terwijl het aantal
werd gedaan. Het ging om een nieuwe insteek, te realiseren
ontmoetingen tussen landbouw,
binnen de bestaande structuur. Dat levert spanning op.
water en voedsel of tussen
Natuurlijk gaat iedereen dan voor zijn sector staan. Eigenlijk
maritiem en logistiek juist zal
moet je de hele organisatiestructuur omgooien, om het
toenemen. Niet de topsector maar
missie-gedreven beleid goed te laten werken.”
de thema’s zijn leidend. Dat neemt niet weg dat we de goed functionerende topsectoren gebruiken om de nieuwe inhoud tot stand te laten komen. Op die manier kunnen we impact en geld generen.”
en kansen kansen kansen kansen kansen Kansen kA “In onze sector liggen ook volop kansen om ons te verbinden met de sleuteltechnologieën (nano, A.I., virtual reality). Hoe kunnen we watergerelateerde problemen inbrengen in het onderzoek naar die sleuteltechnologieën?”
“De koek is veel groter als de watersector zich oprecht interesseert in de problemen van andere sectoren en actief bijdraagt aan nieuwe oplossingen. Het brengt niet alleen een groter domein aan vraagstukken mee, maar nieuwe verbindingen met zeer krachtige sectoren, zoals landbouw en voedsel, met nieuwe marktpartijen en nieuw kapitaal en nieuwe internationale sales.”
Kansen kansen kansen kansen kansen kansen K
ansen kansen kansen kansen kansen kansen kansen
“De verbinding met het Hbo is al genoemd: dat is een gouden greep waar we allemaal iets voor moeten doen. Dat geldt ook voor de regioaanpak.”
“De missie-gedreven aanpak biedt voor de watersector de kans om uit zijn schulp te komen. Water zal altijd een eigenstandige opgave houden (denk aan de klimaatopgave, zeespiegelstijging en droogte). Maar water is ook een sleutelfactor om problemen van andere maatschappelijke sectoren op te lossen, denk aan gezondheid, veiligheid, voedsel. Als het lukt om onze kennis en kunde daar actiever mee te verknopen levert dat nieuwe economische kansen op.”
ansen kansen kansen kansen kansen kansen kanse
Waar zullen we het over hebben…? Over welke onderwerpen wilden de deelnemers aan de werksessie ‘Missie voor mij van TSW&M’ het zelf eigenlijk hebben? Ze opperden verschillende kansen en uitdagingen, maar kozen uiteindelijk vijf centrale gespreksthema’s. Na bespreking van deze onderwerpen koppelden ze de belangrijkste bevindingen op ludieke wijze terug aan de groep. Ze kregen daarbij de opdracht om de kern te verbeelden, zie beeldreportage! Een van de deelnemers zei na afloop van de bijeenkomst: “Het was een zeer nuttige en creatieve bijeenkomst. We hebben nieuwe inzichten gekregen in elkaar en in ieders werkvelden. We zijn uitgedaagd om anders te denken en hebben elkaar bedankt voor het intense proces der totstandkoming van de Kennis en Innovatieagenda.”
Hoe zetten we innovatie op de markt? “We verbeelden hier twee gescheiden werelden met aan de ene kant behoudende opdrachtgevende partijen, en aan de andere kant de wereld van de Willie Wortels. Die twee partijen zitten nog steeds met de ruggen naar elkaar.� - woordvoerder Jos van Alphen, staf Deltacommissaris.
“Onze oplossing? We gaan elkaar opzoeken zodat innovaties beter landen in de praktijk!�
Hoe weet het bedrijfsleven wat te doen? “Een missie is nog geen markt! We hebben met veel partijen een mooie KIA opgesteld, maar de probleemeigenaar (het bedrijfsleven) is nog niet betrokken.� - woordvoerder Hein Molenkamp, Water Alliance.
“Onze oplossing? We gaan van missie naar markt. Daarvoor ondernemen we activiteiten waardoor ook de bedrijven aanhaken.�
Typ hier om tekst in te voeren
wat zijn onze iconische projecten?
“We zoeken naar iconische projecten waar we trots op kunnen zijn en die bijdragen aan urgente problemen.� - woordvoerder Marnix Krikke, innovatiemanager NMT.
“Onze oplossing? We verbeelden hier 0-1-0, het netnummer van de havenregio Rotterdam. Daar liggen kansen voor iconische projecten, zowel voor de maritieme sector, voor deltatechnologie als ook voor de watersector.�
HOe Betrekken we de regio bij tswm?
“Hoe betrekken we de regio bij het topsectorenbeleid? Op dit moment zijn we met zijn allen vooral ons eigen ding aan het doen.� - woordvoerder Olga Clevering, ministerie I&W.
“Het ei van Columbus: we stellen de inhoud van de maatschappelijke thema’s centraal waardoor we iedereen kunnen laten samenwerken.”
HOe werken we samen met het HBO?
“Het HBO schreeuwt om aandacht omdat het meer en langjarig met de markt wil optrekken. Dit om meer inzicht te krijgen in wat toekomstige professionals nodig hebben.� - woordvoerder Willem den Ouden, University of Applied Sciences HZ.
“Oplossing? Samenwerken gaat verder dan het inschakelen van studenten. Het onderwijs en de marktpartijen denken samen na over noodzakelijke kennisontwikkeling.�
In gesprek met de voorzitter Missie-gedreven innovatiebeleid zorgt voor veranderingen in TSWM. Welke? “Meer dan voorheen moeten we verbindingen zoeken met andere sectoren, andere opdrachtgevers, andere kennisinstellingen. De komende jaren ligt de nadruk op het zoeken van samenwerking met Agro, Landbouw en Tuinbouw, maar ook met de Logistieke sector, en met thema’s als duurzame energie, circulaire economie en het sluiten van waterkringlopen. Dat alles betekent dat we als Topsector Water & Maritiem meer vanuit de problemen van anderen gaan werken dan vanuit onze eigen probleemstelling. Een andere grote verandering betreft uitbreidingen. We gaan onze samenwerkingskring vergroten met HBO-instellingen en we gaan nadrukkelijker kijken wat we in de regio kunnen doen.�
Op 11 november 2019 is het KIC ondertekend. Wat gaat het convenant betekenen voor TSWM? “In het Kennis- en Innovatieconvenant hebben we de kennis- en innovatievragen benoemd en belegd die we met elkaar gaan aanpakken. Daarvoor gebruiken we de topconsortia (TKI’s) die al acht jaar bestaan. Zij gaan met de vragen aan de slag. Partijen die voorstellen hebben die passen binnen de agenda kunnen zich daar dus melden. Verder komen er uitvragen vanuit NWO, gericht op de wetenschappelijke deelnemers aan de topsector, zodat zij langdurig onderzoek kunnen doen naar vragen die op die agenda staan. Daarnaast willen we in de uitvoeringspraktijk van de waterbeheerders in Nederland actief op zoek gaan naar proeftuinen, pilots, toepassing van innovaties in allerlei programma’s en projecten die ze sowieso al uitvoeren maar die naar ons idee innovatiever kunnen: kortom alles dat te maken heeft met het KIC. Wat daarin niet expliciet geregeld is, is de internationale ambitie. De vraag is: wat willen we met elkaar in het buitenland? Hoe gaan we missies organiseren, hoe gaan we naar belangrijke beurzen waar Nederland zich presenteert en waar we de watersector vertegenwoordigen? Dat is een aparte actielijn waar we
volop mee bezig zijn. En een laatste aandachtspunt: hoe zorgen we dat de jonge mensen in Nederland voor de goede opleidingen kiezen, zodat ze een weg kunnen vinden in belangrijke missies.”
Deze dag heet ‘missie voor mij’: wat heb jij zelf opgehaald vandaag? “Ben heel blij met de houding van de betrokken mensen als het gaat om vernieuwing. De deelnemers die hebben bijgedragen aan de onderwerpen in het KIC, blijken doordrongen van de kansen die het nieuwe innovatiebeleid biedt. Het buiten hun eigen wereld treden brengt aan de ene kant ongemakken met zich mee (‘waarom moet het anders terwijl het best goed ging’, en ‘wat doen we dan nog samen’), maar aan de andere kant blijkt iedereen ervan overtuigd dat er nog een wereld te winnen is als we onze sector verbinden met andere sectoren. De mensen uit de watertechnologie hebben al veel nieuwe verbindingen gelegd met andere sectoren en ze merken dat die samenwerking nieuwe inzichten
oplevert, omdat er elders anders gedacht en gewerkt wordt. Betrokken mensen zijn gelukkig heel nieuwsgierig.”
Laatste vraag: wat is nu de volgende concrete stap? “We gaan alles uitwerken. Onze agenda is breed en veelomvattend, en niet alles kan meteen. Dat betekent dat we prioriteiten moeten stellen voor wat we in 2020 gaan doen. De concrete vraag die ik aan de deelsectoren voorleg is: waar ga je in 2020 aan werken? Daarna gaan we faciliteren dat die prioriteiten ook daadwerkelijk tot stand komen, zowel op het gebied van kennis als qua innovatie.”
Aantekeningen tijdens de verschillende werksessies en discussie groepen
De werksessie ‘Missie voor mij!’ op 10 december 2019 is in opdracht van Topsector Water & Maritiem mede mogelijk gemaakt door: LEF centre RWS en alle deelnemers. Eindredactie: Ingrid Zeegers en Marcelien Bos- de Koning