Def jaarverslag af1282 130514 jaarverslag trimbos instituut 2013 digitaal

JAARVERSLAG

2013

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I COLOFON

Colofon Dit jaarverslag 2013 is een uitgave van het Trimbos-instituut, Netherlands Institute of Mental Health and Addiction, Utrecht.

Interviews en teksten: Wybo Vons en Marjan Heuving Projectleiding: Marjan Heuving en Laila Zaghdoudi Eindredactie: Peter Stark en Laila Zaghdoudi Foto’s: Roy Borghouts (m.u.v. foto pag. 10 Martine Sprangers), Leonie van de Mortel Ontwerp: Anton Knipping, Romke Wolters, Canon Business Services Druk: Canon Nederland N.V., ’s Hertogenbosch Oplage: 1500 exemplaren – bestelnummer AF1282 Met dank aan allen die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit jaarverslag. Via www.trimbos.nl/jaarverslag is ook het financiële jaaroverzicht en de volledige literatuurlijst te raadplegen.

Voor vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit jaarverslag kunt u contact opnemen via 030-2971100 of via info@trimbos.nl

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INHOUDSOPGAVE

Samen nieuwe kennis en interventies creëren die ertoe doen!

Prof. dr. Rutger Engels, voorzitter Raad van Bestuur

5

Zelfstandigheid, kwaliteit, innovatie en doelmatigheid Drs. Patricia Geradts, directeur Bedrijfsvoering, lid Raad van Bestuur

9

Kritisch klankbord: op afstand maar betrokken Drs. Wouter Vlasblom, voorzitter Raad van Toezicht

11

Promoties en hoogleraren Hoogleraarschap en afscheid Jan Walburg

12

Ouderen en zorgverleners direct betrokken bij onderzoeksprojecten Prof. dr. Anne Margriet Pot, programmahoofd Ouderen

14

Steeds meer thrillseekers gebruiken roekeloos drugs Drs. Daan van der Gouwe, wetenschappelijk medewerker

16

Alcohol time-out van 30 of 40 dagen… Wie durft?

Mr. dr. Rob Bovens, senior wetenschappelijk medewerker

18

NIX 18 Niet roken en drinken tot je 18de moet de norm zijn Drs. Judith Oostendorp, programmahoofd Opvoeding en Educatie

20

Kennis over uitgaansgedrag maakt betere risicotaxaties mogelijk Drs. Ninette van Hasselt, programmahoofd Jongeren en Riskant Gedrag

22

Intensief meewerken aan de kwaliteitsslag ggz Dr. Hedda van ’t Land, programmahoofd Zorginnovatie

24

Minder bedden, betere zorg?

Dr. Hans Kroon, programmahoofd Re-integratie

26

Monitors bieden waardevolle informatie voor beleid en praktijk Dr. Marja van Bon, programmahoofd Epidemiologie en Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid

28

Debat over regulering van cannabis mijlpaal Drs. Franz Trautmann, programmahoofd Internationaal drugsbeleid/verslavingsproblematiek

30

Wie voert de regie over de preventie van psychische aandoeningen?

Dr. Brigitte Boon, programmahoofd Publieke Geestelijke Gezondheid

32

M-health, sensor technologie en serious games bieden veel kansen voor de ggz en verslavingszorg Drs. Katherina Martín Abello, programmahoofd Innovation Centre of Mental Health & Technology (I.COM)

34

Direct contact met publiek heel waardevol Annemarie Pijnappel-Kok, programmahoofd Publieksinformatie

36

Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging vliegend van start Dr. Margriet van Laar, programmahoofd Drugmonitoring

38

3

Samen nieuwe kennis en

creĂŤren die

4

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I RAAD VAN BESTUUR

interventies

ertoe doen INTERVIEW

TOEPASSEN. Het mag wat Rutger Engels betreft in kapitalen. Want wat heb je aan kennis over geestelijke gezondheid en verslaving die nergens landt?

Hoe het Trimbos-instituut zijn core business de komende jaren precies gaat vormgeven, wil de nieuwe bestuursvoorzitter intern eerst verder bespreken. Zijn agenda spreekt echter voor zich: die raakt steeds voller met afspraken buiten de deur. Met zorginstellingen, met VWS, maar ook met tal van maatschappelijke organisaties en bedrijven in binnen- en buitenland die de kennis van het Trimbosinstituut direct kunnen gebruiken.

Prof. dr. Rutger Engels, voorzitter Raad van Bestuur

G

ezien zijn imponerende staat van dienst in de academische wereld, dringt de vraag zich op waarom Rutger Engels solliciteerde op de vacature bij het Trimbos-instituut. Vanwaar die carrièrestap?

“Ik was op mijn 32ste benoemd tot hoogleraar. De afgelopen twaalf jaar heb ik veel opgebouwd aan onderwijs en onderzoek.

Ik ben daar nog niet op uitgekeken, want inhoudelijk ben ik nog steeds erg gedreven. Tegelijkertijd vroeg ik mij af: hoe wil ik verder de komende dertig jaar?”

“Deze persoonlijke overweging was echter niet mijn enige drijfveer. Vanuit het Trimbos-instituut wil ik ook bijdragen aan onderzoek en nieuwe interventies, in directe samenwerking met mensen uit het veld, preventiemedewerkers, bestuurders, therapeuten. Uit eigen ervaring weet ik namelijk hoe effectief het is als je niet vóór maar met instellingen werkt. Dat leidt vaak tot veel sterkere ideeën. Onderzoek beklijft beter. En het vergroot de kans op een geslaagde implementatie. Daarom zou ik het prima vinden als meer Trimbos-onderzoekers ook parttime bij een universiteit, hogeschool of instelling zouden werken.”

Maatschappelijk relevant Met zijn onderzoek naar de rol van ouders op het (startend) alcoholgebruik van hun kinderen, raakte Engels aan een belangrijk maatschappelijk issue. Het leverde hem de prestigieuze Huibregtsenprijs op. Met zijn onderzoek lag er voor het eerst bewijs dat het wel degelijk uitmaakt dat ouders duidelijk regels stellen en die handhaven. Dit inzicht werd breed opgepakt en verwerkt in preventiestrategieën en publiekscampagnes. Uiteindelijk droeg het onderzoek zelfs bij aan het verhogen van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol en tabak. “Al heb ik daar maar een klein stukje aan bijgedragen, ik ben daar trots op. Met het onderzoek vormde ik een schakel, en juist daar ben ik blij mee.”

5

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I RAAD VAN BESTUUR

Alcohol, liefde, gekte en veerkracht…

Aan de muur van zijn nieuwe werkkamer hangen posters van drie films waarin de favoriete thema’s van Rutger Engels aan bod komen: Sideways, Betty Blue en Before Midnight. Films over de positieve en negatieve kanten van alcohol, sociale relaties, psychopathologie en persoonlijke veerkracht.

“Sideways zit vol dialogen over vrouwen, seks en zowel de positieve als negatieve facetten van alcohol. Betty Blue gaat over een jonge vrouw die langzaam bezwijkt aan haar eigen onstuimigheid, passie en psychose. Zonder psychopathologie te willen verheerlijken, zie je in deze film het mooie van mensen die ‘op het randje’ verkeren: sprankelend maar ook een beetje gek. En in Before Midnight zijn het weer de fantastische dialogen over het leven, liefde, ambities. Altijd boeiend, relaties tussen mensen!”

In diezelfde lijn moet de kennis die het Trimbos-instituut de komende jaren met partners gaat ontwikkelen ertoe doen, benadrukt Engels. Daarbij kan het instituut optimaal gebruik maken van zijn brede inhoudelijke focus op zowel geestelijke gezondheid als verslaving.

“Die breedte maakt ons uniek in Europa en biedt een voorsprong bij internationale projecten. Bijvoorbeeld bij de opzet van geestelijk gezondheidsbeleid en de implementatie van bijbehorende interventies in ontwikkelingslanden. Juist omdat we nationaal zo’n sterke reputatie hebben, zou ik de kennis die we ontwikkelen veel meer internationaal willen uitdragen.

Ja, dat is wel één van mijn missies. Want al samenwerkend kunnen we ook zelf weer leren van anderen.”

6

bij. Daardoor is het vrijwel onmogelijk om gedegen effectstudies uit te voeren naar dit soort apps. “Dat is inderdaad problematisch”, beaamt Engels.

“Als wij interventies willen evalueren met een randomised controlled trial en daarbij bijvoorbeeld naar gedragseffecten na een jaar willen kijken, zijn we zo drie jaar verder. Maar op dat moment is die interventie alweer verouderd. We zullen daar dus andere onderzoeksmethodieken voor moeten kiezen, waarmee we effecten al binnen enkele maanden kunnen toetsen. Bij het onderzoek naar dit type interventies zullen we bovendien meer graduele kwaliteitsnormen moeten hanteren; van nul – geen enkele evidentie – tot bijvoorbeeld vijf – sterke evidentie op basis van diverse studies.”

E-mental health

Van Los Angeles tot Den Haag

Op het terrein van e-mental health interventies behoort het Trimbos-instituut tot de koplopers. Het zou ook één van de thema’s kunnen zijn waarmee het instituut zich nationaal en internationaal meer kan profileren. Nationaal door nieuwe interventies te ontwikkelen voor bedrijven en voor zorgverleners in de eerste lijn, waar de komende jaren meer patiënten met lichte en matige psychische problematiek behandeld worden. En internationaal door bijvoorbeeld mobiele applicaties te ontwikkelen die jongeren helpen bij het stoppen met roken of minder drinken.

“Apps die dichtbij de belevingswereld van jongeren staan, goed zijn onderzocht en geëvalueerd, en voorzien zijn van een keurmerk”, gaat Engels verder. “Bovendien moeten die apps of serious games zo worden aangeboden, dat jongeren ze ook kunnen vinden en daadwerkelijk gaan gebruiken. Bijvoorbeeld via de school, de huisarts of via de ouders. Dat laatste is essentieel en vergt extra expertise. Iedereen kan tegenwoordig namelijk mooie apps maken. Maar om ervoor te zorgen dat die ook gebruikt worden, is een tweede.”

De vraag naar online gezondheidsapplicaties is booming. In razend tempo komen er dagelijks nieuwe online toepassingen

De agenda van Rutger Engels biedt een mooi inkijkje in zijn plannen. Eind maart zit hij met verschillende partijen om de tafel in Los Angeles en San Francisco om te praten over de doorontwikkeling van serious games op het gebied van angst en depressie. “Binnen het Trimbos-instituut bestaat veel enthousiasme om dat verder door te zetten. Wellicht moeten we daarvoor kleine bedrijfjes die hiermee bezig zijn in huis halen om samen applicaties te kunnen ontwikkelen.”

In New York wil hij langs Unicef om te onderzoeken of de kennis van het Trimbos-instituut op het gebied van angst ingezet kan worden in landen waar kinderen door agressie, conflicten of oorlogen in nood zijn.

In Den Haag zal hij regelmatig bij het ministerie van VWS langs gaan, want dat is nog altijd een van de grootste opdrachtgevers. “Die relatie is goed en wordt op meerdere niveaus onderhouden door projectleiders en programmahoofden. Ik zal daarbij dus vooral een vertegenwoordigende en adviserende rol hebben.”

Verder wil Engels langs bij grote werkgevers, want hij gelooft in publiek-private samenwerking met bedrijven die vanuit duurzaam personeelsbeleid investeren in de mentale vitaliteit van

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I RAAD VAN BESTUUR

hun werknemers. “Mensen die al op een zeven functioneren naar een acht helpen, zodat ze productiever en meer tevreden zijn”, oppert hij. “Maar daarnaast hebben veel bedrijven ook baat bij het terugdringen van langdurig verzuim door stress of depressie. De crisis, de complexiteit van onze samenleving en de eisen die aan werknemers worden gesteld, dat alles is voor veel mensen uitermate belastend. Depressie is echt volksziekte nummer één. Dat is een groot probleem waar ik me persoonlijk zorgen over maak. Dus als we daar ook in bedrijven met een mooi pallet aan ondersteunende interventies wat tegen kunnen doen, is dat uitstekend.”

Trots en gepassioneerd Intern wil Engels er graag aan bijdragen dat Trimbos-medewerkers met plezier naar hun werk gaan. “Ik ben onder de indruk van de inhoudelijke passie en de energie van de mensen: van de inhoudelijke medewerkers tot ondersteunende diensten.

Mensen werken hier graag, vanwege de maatschappelijke betrokkenheid en de thema’s waar wij ons mee bezighouden.

Het Trimbos-instituut doet ertoe, we zijn bijvoorbeeld heel zichtbaar in de media. Dat mensen daardoor trots zijn op dit instituut, vind ik heel belangrijk. Daarom wil ik graag met visie en ambitie met hen samen werken. Ondertussen moeten we vooral ook zelf blijven leren van wat we onderzoeken en ondernemen.

Rutger Engels (1968) is sinds januari 2014 voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut.

Daarnaast blijft hij hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Engels studeerde Sociale en organisatie-psychologie in ­Groningen en promoveerde in 1998 in Maastricht op het proefschrift Forbidden fruits: Social dynamics in smoking and drinking behavior of adolescents.

“We willen apps ontwikkelen die dicht bij de belevingswereld van jongeren staan en goed zijn onderzocht en geëvalueerd”

7

Na een aantal jaren van krimp was 2013 een stabiel jaar. De netto omzet is licht gestegen en de exploitatie uit normale bedrijfsvoering positief. Ook op internationaal vlak is er sprake van groei: waar het Trimbos-instituut tot nu toe vooral op projecten OVER middelengebruik actief was, zijn er nu ook steeds meer internationale ggz-projecten.

8

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I BEDRIJFSVOERING

Zelfstandigheid, kwaliteit,innovatie

en doelmatigheid

Drs. Patricia Geradts, directeur Bedrijfsvoering

D

e omslag van een subsidiegedreven organisatie naar een marktgerichte organisatie betekent een omslag in werkmethodes en cultuur, en doet een fors beroep op het aanpassingsvermogen van de organisatie en de veerkracht van de medewerkers. De inzet en motivatie van de medewerkers is onveranderd hoog. Om te zorgen dat onze medewerkers gedurende hun gehele werkende leven vitaal, productief en gemotiveerd aan het werk kunnen blijven voeren wij al jaren een personeelsbeleid gericht op duurzaamheid.

Zelfstandigheid, kwaliteit, innovatie en doelmatigheid worden als belangrijke energiebronnen ervaren door medewerkers.

Deze factoren blijven wij waar mogelijk versterken. Inspiratie en feedback, de relatie met de leidinggevende en leermogelijkheden zijn cruciale factoren voor de ontwikkeling, productiviteit en het innovatief vermogen van medewerkers op korte en langere termijn. Daarom is extra aandacht besteed aan het talentgericht ontwikkelen van onze medewerkers. Hierbij is gekozen voor een aantal interventies die elkaar versterken. Leidinggevenden worden getraind in het talentgericht ontwikkelen, medewerkers kunnen gesprekken voeren met een loopbaancoach en in de jaarlijkse gesprekscyclus van medewerkers en leidinggevenden

Kengetallen personeel • Formatie per 31 december: - 201 medewerkers (163 fte) - 73% vrouwen, 27% mannen - 85% in vaste dienst, 15% in tijdelijke dienst - gemiddelde leeftijd: 47 jaar • Duur dienstverband: - 48 medewerkers 0-4 jaar - 76 medewerkers 5-9 jaar - 38 medewerkers 10-14 jaar - 39 medewerkers ≥ 15 jaar • 36 stagiairs en 37 vrijwilligers • Verzuim: 3,2%.

wordt expliciet aandacht besteed aan de talenten en drijfveren van de medewerkers.

Maar ook worden nieuwe competenties in huis gehaald, gericht op business development en accountmanagement. Van belang is hier om in te spelen op maatschappelijke vraagstukken teneinde implementatie verder te bevorderen. Werkprocessen worden waar mogelijk vereenvoudigd en verbeterd. Het nieuw ingevoerde systeem ter vervanging van alle financiële en P&O-systemen ondersteunt dit, doordat werkprocessen meer geautomatiseerd worden en daardoor minder tijdrovend.

Bij een marktgerichte organisatie past ook een andere manier van klantbenadering. De behoefte van de opdrachtgever is meer en meer een op maat gemaakt aanbod van producten en diensten, waarvoor co-creatie een belangrijke vereiste is. Net zoals een heroriëntatie op de eigen focus en het verbinden aan partners zodat in gezamenlijkheid een totaalaanbod neergezet kan worden. Op beide fronten zet het Trimbos-instituut zich in.

Daar hoort ook een passende werkomgeving bij, zowel fysiek als online. Er wordt daarom begonnen met aanpassing van het pand om de in- en externe samenwerking beter te kunnen faciliteren. Maar ook de ‘online’-presentatie zal vernieuwd worden.

Om de externe samenwerking te bevorderen is met steun van ZonMw en By-ESN het GGz Kennisplein (www.ggzkennisplein.nl) ontwikkeld waar kennis rondom ggz-thema’s en verslavingszorg wordt gedeeld door professionals. Ook worden er discussies gevoerd, werkplaatsen kunnen worden aangemaakt en praktische actuele informatie wordt gedeeld.

Ook het tijdschrift MGv is aangepast aan de veranderende behoefte van de professional. Via www.mgvonline.nl kunnen geïnteresseerden up-to-date informatie vinden en discussiëren over actuele thema’s. Het blad is in samenwerking met de uitgever Performis vernieuwd tot een full colour magazine en biedt een gevarieerder inhoud: de vertrouwde vak- en discussieartikelen in een kenniskatern en interviews, reportages, columns en kortere stukken in een magazinegedeelte.

In dit jaarverslag verder een impressie van ontwikkelingen en behaalde resultaten in 2013.

9

De Raad van Toezicht was in 2013 verantwoordelijk voor de aanstelling van de nieuwe bestuursvoorzitter Rutger Engels. Daarnaast investeerde de raad in de eigen professionaliteit om zijn adviserende en controlerende taak optimaal te kunnen vervullen: als kritisch klankbord voor de raad van bestuur, op afstand maar tegelijkertijd vanuit grote betrokkenheid bij het dagelijks werk van het Trimbos-instituut.

10

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I RAAD VAN TOEZICHT

Kritisch klankbord: op afstand maar

betrokken

INTERVIEW

2

Drs. Wouter Vlasblom, voorzitter Raad van Toezicht

013 was een jaar van bezuinigingen vooral op preventie en leefstijlprogramma’s. Desondanks heeft het Trimbos-instituut talrijke succesvolle projecten uitgevoerd, interessante onderzoeken gehouden, en zijn nieuwe samenwerkingsverbanden aangegaan.

Het Trimbos-instituut streeft ernaar om meer maatschappelijke meerwaarde en impact te creëren op het gebied van geestelijke gezondheid, mentale veerkracht en verslaving. Dit kan alleen gerealiseerd worden door intensieve samenwerking met partners zoals de overheid, zorgverzekeraars, eerstelijnszorg, ggz-instellingen, scholen en het bedrijfsleven. In 2013 is op advies van de Raad van Toezicht een interim consultant aangesteld die nauw betrokken is geweest bij het exploreren in welke nieuwe markten de kennis van het Trimbos-instituut specifiek ingezet en geïmplementeerd kan worden. Er kan nog

Leden van de Raad van Toezicht • Dhr. drs. W. Vlasblom (voorzitter) Directeur eigenaar Vlasblom Consultancy & Coaching • Mw. S.T. van Lonkhuijzen-Hoekstra, MBA MCM Bestuurder Cordaan, Commissaris Achmea • Dhr. drs. B.J.A.M. Welten Bijzonder adviseur van de Regiopolitie Amsterdam-Amstelland en Nationale Politie • Dhr. F.M. Copini Directeur Security Risk Management bij het bedrijf IRS, tevens mede-eigenaar en plaatsvervangend algemeen directeur • Ir. J.I.M. de Goeij Bestuursadviseur en Sr. Adviseur van de Oude Grachtgroep BV en Adviseur van de Minister van VWS

veel maatschappelijke winst worden behaald door kennis te vertalen naar gerichte interventies. We kunnen bedrijven bijvoorbeeld ondersteunen bij het voorkomen van ziekteverzuim door stress of andere psychische problematiek.

De Raad van Toezicht bestaat uit vijf leden met uiteenlopende achtergronden en expertisegebieden. Eind 2013 nam mevrouw Dorette Corbeij afscheid. Om optimaal te kunnen functioneren, investeerde de Raad van Toezicht in deskundigheidsbevordering, onder meer door deel te nemen aan een trainingsdag voor toezichthouders. In 2014 zal de Raad van Toezicht het functioneren evalueren om te bezien welk vervolg dit krijgt en hoe het werk van de Raad van Toezicht de komende periode het beste kan worden vormgegeven.

In 2013 nam Jan Walburg afscheid als bestuursvoorzitter. Mede door zijn bevlogen leiderschap is het Trimbos-instituut een gezaghebbend kennisinstituut geworden met een uitstekende nationale en internationale reputatie. Uit zeven voordrachten van hooggekwalificeerde kandidaten werd Rutger Engels geselecteerd vanwege zijn wetenschappelijke statuur, zijn bestuurlijke staat van dienst in de academische wereld, en zijn heldere visie op de toekomst van het instituut. Tijdens deze selectieprocedure werkte de Raad van Toezicht constructief samen met leden van de ondernemingsraad, die betrokken waren bij de eindfase van de selectie. Uiteindelijk leidde dit tot een unanieme voordracht.

De Raad van Toezicht is blij met de benoeming van Rutger Engels tot bestuursvoorzitter van het Trimbos-instituut. We zien 2014 als een jaar vol nieuwe uitdagingen en kansen.

11

Promoties en Jan Walburg: hoogleraar positieve psychologie & afscheid Trimbos-instituut

De technische Universiteit Twente benoemt Jan Walburg, voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut, per 1 mei 2013 als hoogleraar aan de vakgroep psychologie, gezondheid en technologie. Het domein van de leerstoel is positieve psychologie.

P

rof. dr. J.A. Walburg is als bijzonder hoogleraar Positieve Psychologie verbonden aan het onderzoeksinstituut IGS van de Universiteit Twente. De leerstoel is mogelijk gemaakt door het Trimbos-instituut. Op 12 december sprak Jan Walburg zijn oratie uit: ‘Leren en werken met passie en plezier’. Hij stelt daarin dat onze sociale, emotionele en cognitieve vaardigheden het kapitaal vormen van de maatschappij. Het land dat het meest investeert in het leervermogen van zijn jonge burgers, dat het meest weet te innoveren, dat het meest creatief omgaat met problemen loopt voorop in een heftige concurrentie.

Door zowel op school als op het werk meer aandacht te geven aan het ontwikkelen van het mentale vermogen van mensen kan volgens onderzoek de productiviteit van bedrijven met 30 procent omhoog.

Walburg: “Uit cijfers van het onderzoeksinstituut Gallup in Amerika blijkt dat slechts 9 procent van de Nederlanders betrokken is bij hun werk. Hiermee scoort Nederland als één van de laagste landen in de wereld. Door zowel op school als op het werk meer aandacht te hebben voor betrokkenheid en leer- en sociaal-emotionele vaardigheden, kunnen resultaten sterk verbeterd worden. Er valt in Nederland nog zeer veel winst te behalen.”

De positieve psychologie ziet de mens niet als bepaald door het verleden maar anticiperend op de toekomst. Walburg: “De positieve psychologie kan dat nooit alleen en heeft vele andere disciplines nodig.

Veel daarvan zijn aanwezig op de Universiteit Twente. Wij werken dan ook aan een ‘positief sociaal innovatie lab’ waarin naast efficiency bijvoorbeeld ook aandacht is voor het welbevinden van de gebruiker.”

In september kondigde Jan Walburg zijn vertrek bij het Trimbos-instituut aan. Jan Walburg was sinds 2003 voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut. Hij heeft zich elf jaar ingezet voor de geestelijke gezondheid, positieve psychologie en de toepassing van e-mental health.

12

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

hoogleraren jaaroverzicht 2013

Nieuwe voorzitter: prof. dr. Rutger Engels Eind oktober werd de naam bekend van de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur: prof. dr. Rutger Engels (1968) van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Rutger Engels leidde in Nijmegen een internationaal toonaangevende groep die de beginfasen van verslaving bij adolescenten onderzoekt. Hij heeft vele wetenschappelijke publicaties op zijn naam in (internationale) tijdschriften en heeft het denken over beginnend alcoholgebruik bij jongeren radicaal veranderd. Engels blijft verbonden als hoogleraar aan de Radboud Universiteit.

Engels over zijn motivatie voor het voorzitterschap: “Het Trimbos-instituut is een vooraanstaand kennisinstituut in Nederland op het gebied van geestelijke gezondheid en verslaving.

Pijlers zoals de richtlijnontwikkeling in de GGZ en jeugdzorg, landelijke monitorstudies, preventie en interventie programma’s, internationale projecten rondom drugs en coördinatie van landelijke netwerken zijn van essentiële waarde voor beleid en zorg van overheden en instellingen. Belangrijk vind ik ook de inzet voor de ontwikkeling van zorgplannen voor ouderen en mantelzorg. Het Trimbos-instituut staat bovendien in de voorhoede als het gaat om vertalen van wetenschappelijke inzichten naar innovatieve methodieken zoals in e-mental health.” [lees meer in het interview met Engels op pag 5].

Promoties Depressie Initiatief In 2013 promoveerden drie wetenschappers van het Trimbos-instituut op onderzoek naar behandeling van depressie in het kader van het Depressie Initiatief.

Het Depressie Initiatief, dat van 2006 tot en met 2011 werd uitgevoerd, was een landelijk programma waarin onder leiding van het Trimbos-instituut 30 GGZ instellingen, 80 huisartspraktijken, het VU medisch centrum en het institute for Medical Technology Assessment (iMTA) zich inzetten voor optimale zorg voor mensen met een depressie.

Ook werd nauw samengewerkt met de Europese Alliantie tegen Depressie (EAAD).

Belangrijkste conclusie van het promotieonderzoek

van Anna Muntingh naar de effecten en kosten van het collaborative stepped care model, is dat anders organiseren van de zorg voor angststoornissen in de eerste lijn de behandeling effectiever maakt en de maatschappelijke kosten verminderen.

Een nieuwe aanpak van de behandeling van depressie volgens collaborative care in de huisartsenpraktijk kan leiden tot vijf keer betere resultaten dan met de tot nu toe gebruikelijke zorg. Dat stelt Klaas Huijbregts in april in zijn promotieonderzoek. Wanneer een depressie gepaard gaat met lichamelijke klachten treedt herstel trager op, maar ook daar werkt collaborative care beter dan gebruikelijke zorg.

Zware depressies zijn goed te behandelen bij patiënten met diabetes, COPD en hartziekten, en dat leidt tot minder noodzaak voor medische handelingen voor die chronische ziekten. Tot die conclusie kwam Kirsten van Steenbergen in september in haar proefschrift.

Promotie ontwikkeling en implementatie richtlijnen In januari promoveerde Gerdien Franx met een serie artikelen die betrekking hebben op de ontwikkeling en implementatie van richtlijnen, in het bijzonder voor depressie in de eerstelijnszorg.

Met de zogenoemde doorbraakmethode werd een aanzienlijke reductie bereikt in het aantal patiënten dat antidepressiva kreeg voorgeschreven.

Ander onderzoek in het proefschrift betreft de verbetering van zorg voor patiënten met ernstige psychiatrische problematiek, in het bijzonder schizofrenie. Ook hierin zijn verbeteringen bereikt met de doorbraakmethode.

In juni werd het proefschrift van Gerdien Franx bekroond met de onderzoeksprijs van het Nederlands Netwerk Kwaliteitsmanagement.

Oratie: Chronisch depressieve patiënt beter af bij huisarts Chronisch depressieve patiënten die weinig baat hebben bij bestaande behandelingen, kunnen beter bij de huisarts begeleid worden dan in de tweede lijn. Dat stelt Jan Spijker, bijzonder hoogleraar Chronische Depressie, in zijn oratie

op 15 februari. Spijker werd in 2012 benoemd tot bijzonder hoogleraar Chronische Depressie aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen. De bijzondere leeropdracht is ingesteld vanwege de Stichting Pro Persona en het Trimbos-instituut. Chronische depressie en depressiezorg zijn speerpunten van beide organisaties. De tweede lijn is er volgens Spijker voor specialistische hulp en gerichte behandelingen. Dat kunnen ook kortdurende interventies zijn. “Daarna kunnen deze patiënten gewoon weer in de eerste lijn begeleid worden” aldus Spijker.

Promotie op wereldwijd onderzoek naar ADHD en verslaving Belangrijkste conclusie van onderzoeken van het internationale netwerk van ADHD-verslavingsdeskundigen ICASA is dat het percentage van patiënten met ADHD in de verslavingszorg is verhoogd (5-22 procent) bij patiënten met alcoholverslaving en sterk verhoogd (12-57 procent) bij drugsverslaafden.

In oktober promoveerde Trimbos-onderzoeker en ICASA-oprichter Geurt van de Glind op de resultaten van het onderzoek. Hij pleit voor “intensief en vernieuwend onderzoek naar verschillende behandelvormen, zowel met als zonder medicatie en combinaties van beide. Binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie en jeugdzorg zouden professionals alert moeten zijn op het risico van verslavingsproblematiek bij kinderen en jongeren.”

Hoogleraar Gezondheidscommunicatie Bas van den Putte werd in juni benoemd tot hoogleraar Gezondheidscommunicatie aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam (UvA). De leerstoel is een samenwerking tussen de Universiteit van Amsterdam en het Trimbos-instituut.

Van den Putte gaat onderzoek doen naar het vergroten van de effectiviteit van (massa)mediale communicatie gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl bij verschillende doelgroepen (bijvoorbeeld adolescenten, jongeren en volwassenen). De hoogleraar streeft ernaar dat de bevindingen toepasbaar zijn bij campagnes over een breed spectrum aan leefstijlonderwerpen, alcohol, roken, bewegen, voeding, drugs, en seksueel gedrag.

13

Ouderen en

direct betrokken bij INTERVIEW

Prof. dr. Anne Margriet Pot, programmahoofd Ouderen In 2013 hebben wij bij meerdere projecten gebruik gemaakt van de ervaringskennis van beleidsmakers en direct betrokkenen. Met de Monitor Woonvormen Dementie konden we zo nog meer aansluiten bij vragen op de werkvloer.

W

e hebben daarbij met professionals van zorginstellingen uitvoerig besproken wat zij nodig hebben om de kwaliteit van leven van ouderen met dementie te verhogen. Die afstemming heeft de kwaliteit van deze monitor verder verbeterd.

Ook bij het ontwikkelen van interventies is co-creatie toegepast. Bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een e-interventie voor gezonde ouderen die dreigen te vereenzamen: Leven in de plus. Dankzij de inbreng van beleidsmakers en ouderen zelf hebben we hun behoeften en wensen goed in kaart kunnen brengen en testen we nu een eerste versie van deze interventie.

Tenslotte bleek co-creatie ook in een onderzoeksproject naar het inzetten van dorpsondersteuners - die op buurtniveau hulpvragen en hulpaanbod aan elkaar koppelen - waardevol. Bij dit project in de gemeente Gemert-Bakel hebben we zo een goed beeld gekregen welke data we moeten verzamelen.

Daarom gaan we in 2014 door op deze weg. Bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een nieuwe e-learning module over dementie voor verzorgenden (niveau 2 en 3). Co-creatie heeft namelijk meerdere voordelen.

Het levert betere kennis op die nauw aansluit bij beleid en praktijk. Het versterkt draagvlak en betrokkenheid bij de doelgroep - een belangrijke voorwaarde voor succesvolle implementatie. En ook niet onbelangrijk: als onderzoekers zien we zo direct waarvoor we ‘t doen.

14

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

zorgverleners

onderzoeksprojecten jaaroverzicht 2013

Evaluatie van dorps- en wijkgericht werken voor ouderen

E-learning dementie voor (leerling) helpenden en verzorgenden

In november startte een onderzoek naar de vraag in hoeverre kleinschalige wijkgerichte zorg voor ouderen in de gemeente Gemert-Bakel voordelen oplevert ten opzichte van reguliere hulpverlening en of daarmee kosten worden bespaard. Steeds meer zorgtaken worden vanuit het Rijk naar de gemeente overgeheveld en van burgers wordt meer zelfredzaamheid en een actieve bijdrage aan de samenleving verwacht. Kleinschalige wijkgerichte zorg sluit bij deze ontwikkelingen aan.

Vanaf 2007 is deze manier van dorps- en wijkgericht werken in de gemeente Gemert-Bakel ontwikkeld: van onderaf, samen met dorpsraden en inwoners. Het in de eigen kracht zetten van inwoners en het leggen van verbinding tussen inwoner en samenleving staan centraal.

Het onderzoek werd gefinancierd door het CZ Fonds.

In mei is begonnen met de ontwikkeling van een e-learning module over dementie, speciaal voor leerling helpenden en verzorgenden op ROC’s en voor medewerkers in de zorg als bij- of nascholing.

In de e-learning staat het welbevinden en het gedrag van mensen met dementie centraal. Met het aanleren van een persoonsgerichte manier van omgaan met mensen met dementie wil de e-learning zorgmedewerkers handvatten bieden om het welbevinden van mensen met dementie te bevorderen en moeilijk hanteerbaar gedrag zoveel mogelijk te voorkomen.

De scholing van helpenden en verzorgenden in de ouderenzorg gericht op het omgaan met mensen met dementie liet te wensen over.

Uit de Monitor Woonvormen Dementie bleek bovendien dat een gebrek aan deskundigheid op dit gebied tot gevolg heeft dat verzorgenden een hogere werkdruk ervaren.

De e-learning wordt ontwikkeld samen met de zorgorganisatie Laurens, Lelie zorggroep, het Nationaal Zorg College en het Albeda College, en met financiële steun van het Fonds Nutsohra.

“Co-creatie leidt tot betere vragen, en dus tot beter onderzoek!”

Anne Margriet Pot ere-professor Universiteit van Queensland Anne Margriet Pot, programmahoofd Ouderen en hoogleraar ouderenpsychologie bij de Vrije Universiteit te Amsterdam, is in september benoemd tot ere-professor aan de School of Psychology van The University of Queensland in Australië.

De afdeling psychologie van de Universiteit van Queensland is één van de beste ter wereld in dit vakgebied. Het ere-professoraat van Pot opent mogelijkheden voor intensieve samenwerking en gezamenlijk onderzoek.

Veerbeek, M., Oude Voshaar, R., Depla, M., & Pot, A. M. (2013). Mental health care Monitor Older adults (MEMO): Monitoring patient characteristics and outcome in Dutch mental health services for older adults. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 22(2), 100–109. doi:10.1002/mpr.1386 In 2007 is de Monitor Geestelijke Gezondheidszorg Ouderen (MEMO) gestart. Op basis van deze data kunnen landelijk uitspraken worden gedaan over de kwaliteit van de ambulante geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. In dit artikel wordt de opzet van MEMO beschreven en de kenmerken en behoeften aan zorg van ouderen die van de ggz gebruik maken.

Pot, A. M. (2013). Improving nursing home care for dementia: Is the environment the answer? Editorial. Aging & Mental Health, 17(7), 785-787. doi:10.1080/13607863.2013.82 8679 De omgeving van mensen met dementie is van groot belang voor hun kwaliteit van leven. Het gaat hierbij niet alleen om de fysieke omgeving, maar ook om de geboden zorg. Een kleinschalige woonvorm is geen garantie voor huiselijke zorg en ook in traditionele grootschalige zorginstellingen kan kleinschalige, huiselijke zorg worden geboden.

Willemse, B., Smit, D., Lange, J. d., & Pot, A. M. (2013). Is de zorg persoonsgericht? De Monitor Woonvormen Dementie (1).

Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie,(2), 22-24.

In dit artikel wordt ingegaan op het belang van persoonsgerichte zorg voor mensen met dementie.

Wat houdt deze benadering precies in? Hoe persoonsgericht is de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie in Nederland eigenlijk? En wat is er nodig voor deze vorm van zorg?

15

Steeds meer

gebruiken

INTERVIEW

Drs. Daan van der Gouwe, wetenschappelijk medewerker Drug Monitoring De ecstasymarkt raakte in 2013 in opschudding door een toename van het aantal incidenten, waarvan enkele met fatale afloop.

Hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt door de sinds enkele jaren sterk stijgende hoeveelheid MDMA in ecstasypillen die gezondheidsrisico’s met zich meebrengt.

H

et lijkt erop dat de vraag naar hooggedoseerde ecstasypillen toeneemt. Gebruikers hebben het idee dat hoe sterker de ecstasypil, hoe beter. Maar dat klopt niet. Het eufore, typische ecstasy-effect treedt op bij een dosering van 70/80 mg. Bij hogere doses vermindert het eufore gevoel.

Bovendien nemen naarmate de dosering stijgt de gezondheidsrisico’s toe, zoals de kans op oververhitting.

Omdat veel gebruikers denken dat ecstasy relatief onschuldig is – want nauwelijks verslavend - hebben we gebruikers via media en andere communicatiekanalen opnieuw gewezen op de risico’s. We deden dat ook, omdat uit onderzoek van het Bonger Instituut blijkt dat er een groep (jonge) thrillseekers is, die zich niets aantrekt van preventieboodschappen. Wij staan dus voor de opgave die groep alsnog te bereiken.

16

Er verschijnen steeds meer designer drugs op de markt, ook wel nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) of research chemicals genaamd. In 2014 willen we meer zicht krijgen op de aard en omvang van het gebruik van deze middelen. Daarnaast monitoren we de online drugsverkoop via webshops en via anonieme marktplaatsen die zich diep in het web bevinden. We zien dat vaker drugs via die sites worden verhandeld. Zoals Internet de wereld heeft veranderd, kan het ook de wereld van de drugshandel veranderden.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

thrillseekers

roekeloos drugs jaaroverzicht 2013

Onrust rondom ecstasy: veilig gebruik bestaat niet In 2013 was er veel onrust over vervuilde ecstasy. Het Drugs informatie en Monitoring Systeem (DIMS) waarschuwde in april voor als ketamine en MDMA verkochte poeders die de gevaarlijke stof PMMA bevatten. Ook lijken gebruikers steeds minder bewust van de risico’s van ecstasy. Daarom werd begin juni een persbericht verstuurd met als titel ‘Veilig gebruik van ecstasy bestaat niet!’ Het Trimbos-instituut heeft hierin haar zorgen geuit over de lichtzinnige wijze waarop in berichtgeving en discussies wordt gesproken over de risico’s van ecstasygebruik. Veilige ecstasy bestaat niet. Gebruikers van deze drug dienen daarom extra alert te zijn. In augustus volgde een nieuwe waarschuwing. Bij het DIMS werd tweemaal een als ecstasy verkochte tablet ingeleverd met hoge doseringen van de gevaarlijke stof PMMA. In september is opnieuw een bericht verstuurd, dit keer naar aanleiding van onrust over een aantal sterfgevallen die in verband werden gebracht met ecstasygebruik.

jaar weleens betrokken bij een vechtpartij. Het onderzoek is uitgevoerd via een websurvey, waaraan ruim 3000 frequente uitgaanders tussen de 15 en 35 jaar deelnamen.

THC-gehalte in nederwiet lager Het afgelopen jaar is het gemiddelde THC-gehalte, de werkzame stof in nederwiet, gedaald van 15,5 procent naar 13,5 procent .

Dit blijkt uit de jaarlijkse THC-monitor die in juni is gepresenteerd. Ongeveer één derde van de meest populaire nederwiet varianten bevatte een THC-percentage tussen de 15 en 20 procent, tweederde van deze variant valt dus onder de 15 procent grens, de norm die het kabinet wil hanteren voor de verkoop in coffeeshops.

Tot in 2004 steeg het gemiddelde percentage THC in nederwiet tot meer dan 20 procent . In de daaropvolgende jaren was sprake van een geleidelijke daling; de afgelopen jaren bewoog het percentage zich tussen de 15 à 18 procent Het afgelopen jaar daalde het THC-gehalte in nederwiet voor het eerst aanzienlijk ten opzichte van voorgaande jaren.

Hoog gebruik alcohol en ecstasy door partygangers In december verschijnt Het grote uitgaansonderzoek 2013.

Uitgaanspatronen, middelengebruik en risicogedrag onder uitgaande jongeren en jongvolwassenen. Frequente bezoekers van party’s en clubs drinken bijna allemaal alcohol tijdens een stapavond, roken stevig en één op de drie heeft de afgelopen maand ecstasy gebruikt. Dit brengt risico’s met zich mee voor zowel de uitgaander als de omgeving. Zo rijdt een kwart van deze groep wel eens onder invloed van drank en/of drugs en was één op de vier in het afgelopen

“Steeds meer nieuwe drugs worden anoniem via Internet verhandeld”

17

Alcohol time-out van 30 of 40 dagen‌ W INTERVIEW

Mr.dr. Rob Bovens, senior wetenschappelijk medewerker/lector verslavingspreventie Windesheim Voor veel Nederlanders is het volstrekt normaal om dagelijks alcohol te gebruiken. Geen feestje, geen etentje, geen gezellig moment zonder alcohol. Die opeenstapeling van drink-momenten heeft ongemerkt gewoontegedrag in de hand gewerkt.

T

egen die achtergrond zijn we in 2014 in de traditionele vastentijd na carnaval gestart met IkPas!. Door een alcoholvrije periode van 30 of 40 dagen willen we dat mensen zich meer bewust worden van hun alcoholgebruik en aan den lijve ondervinden wat wel of geen alcohol met hen doet.

Ter voorbereiding op deze campagne hebben we in 2013 enkele onderzoeken gedaan. Een groep mensen heeft bijvoorbeeld slaapdagboeken ingevuld. Hieruit blijkt dat een maand niet drinken al tot verbetering van de slaap leidt. Deelnemers aan het onderzoek gaven aan dat ze dieper sliepen en zich daardoor fitter voelden. Daarnaast hebben we ook gekeken naar het effect op studieresultaten. Het aantal deelnemers was echter te klein om hieraan conclusies te verbinden.

In 2014 willen we uiteenlopende groepen bereiken met IkPas! Startende hbo-studenten die nog 17 jaar zijn als ze met de introductieperiode beginnen. Voetbalteams die zich serieus voorbereiden op een belangrijke wedstrijd. Ouders van opgroeiende jongeren die het goede voorbeeld willen geven. Op de campagnesite kunnen zij ervaringen delen. Ik hoop dat mensen door IkPas! voortaan drankjes kunnen afslaan, zonder zich te hoeven verantwoorden. Net zoals iedereen het inmiddels normaal vindt dat de BOB nuchter blijft.

18

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

Wie durft? jaaroverzicht 2013

Advies ouderen en verslaving: doorbreken taboe en vroeger ingrijpen Een landelijke bewustzijnscampagne om het taboe te doorbreken, én in een vroeger stadium van dreigende verslaving ingrijpen met korte bewezen effectieve interventies. Dat waren de belangrijkste adviezen eind mei van een commissie van verslavingsdeskundigen om een halt toe te roepen aan het al jaren stijgend aantal ouderen dat een beroep doet op de verslavingszorg. Vooral op het terrein van alcohol en problematisch medicijngebruik is er de afgelopen tien jaar een forse aanwas van nieuwe cliënten van 55 jaar en ouder; meer dan een verdubbeling. Het aandeel ouderen met een drugsverslaving groeit ook sterk, dit zijn echter veelal oude bekenden van de verslavingszorg.

Congres alcoholbeleid 3.0 In juni is in Amersfoort het congres Alcoholbeleid 3.0 gehouden.

In opdracht van en in samenwerking met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) organiseerde het Trimbos-instituut deze dag over lokaal integraal alcoholbeleid.

Nieuw lokaal alcoholbeleid is noodzakelijk door de verhoging van de leeftijdsgrens naar 18 jaar en andere belangrijke veranderingen in de Drank- en Horecawet. Preventie van gezondheidsschade in combinatie met beleid voor openbare veiligheid en lokale handhaving vraagt samenwerking van meerdere sectoren. Op de congresdag discussieerden ruim 500 mensen over allerlei vraagstukken en werden in 29 sessies lokale en landelijke initiatieven gepresenteerd. In de brochure Effectief alcoholbeleid: hoe pakt u dat aan? zijn alle stappen en tips samengevat.

Happy drinks Het aantal Happy Drinks-recepten alcoholvrije cocktails met een kick en twist, ontwikkeld door Pierre Wind in opdracht van het Trimbos-instituut – is in 2013 verder uitgebreid.

In april is speciaal voor de inhuldiging van Willem Alexander het initiatief Be a King gelanceerd. De wedstrijd van The Greenery/Verse Oogst, het Voedingscentrum en het Trimbos-instituut is een oproep om zelf een alcoholvrije Koninklijke Happy Drink te bedenken. De cocktail Vive le Roy werd door Pierre Wind uit meer dan 50 inzendingen tot winnaar gekozen. Het Nationaal Comité Inhuldiging kende een Oranje strik toe aan het initiatief.

Less Sugar, No Alcohol. Dat is de naam van de zomeractie met de Stichting Ik Kies Bewust voor alcoholvrije cocktails met weinig calorieën. Doel is om mensen bewust te maken van hun drankkeuzes en de vele verborgen calorieën die ze drinkend binnen krijgen. De nieuwe recepten Happy Vink en Way of Life zijn waters met een smaakje.

Alle Happy Drinks recepten zijn gratis beschikbaar via www.happydrinks.nl.

“Een drankje kunnen afslaan zonder je te hoeven verantwoorden”

19

nix 18

Niet roken

tot je 18

INTERVIEW

Drs. Judith Oostendorp, programmahoofd Opvoeding en Educatie Het is nog even wennen: het nieuwe verbod op de verkoop van alcohol en tabak aan jongeren onder de 18. Niet alleen voor jongeren zelf, maar ook voor ouders, professionele opvoeders, horeca, winkels en gemeenten.

I

n het kader van de nieuwe wetgeving die vanaf 2014 van kracht is, startte VWS de campagne NIX18. Het Trimbosinstituut neemt hierbij de ondersteuning van professionals voor zijn rekening. Ook ontwikkelen we het voorlichtingsmateriaal voor ouders en jongeren. Belangrijkste boodschap: tot je 18de rook en drink je niet. Ook al is niet iedereen het daarmee eens, die boodschap lijkt inmiddels goed te zijn overgekomen. In het kader van de campagne hebben we een website en campagnemateriaal ontwikkeld. Er is ook intensief overlegd met diverse partijen zoals GGD-en en instellingen voor verslavingszorg. De nieuwe leeftijdsgrens is verwerkt in al onze publieksinformatie. In 2014 krijgt dit een vervolg met bijeenkomsten waarop professionals en beleidsmakers geslaagde initiatieven met elkaar kunnen delen, zoals ‘NIX-feesten’ voor 16- en 17-jarigen.

In 2013 zijn we gestart met een nieuwe koers binnen het programma De Gezonde School en Genotmiddelen. Op basisscholen focussen we op weerbaarheid en het vormen van een eigen mening, zodat leerlingen beter bestand zijn tegen groepsdruk. We richten ons daarbij ook op ouders, zodat zij duidelijk en met goede argumenten grenzen kunnen aangeven.

Op het voortgezet onderwijs volgt de roken-, alcohol- en drugsvoorlichting aan de jongeren zelf. Zonder opgeheven vingertje. Maar wederom gericht op het vergroten van weerbaarheid, vooral bij kwetsbare leerlingen die meer risico lopen op problemen met gebruik.

20

de

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

en drinken moet de norm zijn jaaroverzicht 2013

Online cursussen over signaleren van alcohol en drugs op scholen Wat is cannabis? Wat doet alcohol? Wat zijn de risico’s van cocaïne? Wat zijn de signalen van alcohol- en drugsgebruik?

Deze en vele andere vragen worden beantwoord in de online basiscursus Signaleren van alcohol en drugs, die in september is gepresenteerd. Doel van de e-learning module is het vergroten van kennis en vaardigheden bij professionals, zoals docenten en hulpverleners, op het gebied van alcohol en drugs.

Aansluitend op de basiscursus zijn twee vervolgcursussen beschikbaar: Signaleren van alcohol en drugs in het MBO en Signaleren van alcohol en drugs in het voortgezet speciaal onderwijs (cluster 3 en 4) en het praktijkonderwijs.

De e-learning modules zijn onderdeel van het project De Gezonde School en Genotmiddelen. Meer informatie op www.dgsg.nl

Pilot Happyles in Den Haag succesvol afgerond Vooral meisjes en leerlingen met depressieklachten lijken baat te hebben bij Happylessen. Dat bleek uit het in mei gepresenteerde onderzoek onder 373 VMBO-leerlingen uit de Haagse krachtwijk Zuidwest.

De leerlingen werkten in 2011-2012 aan hun psychische conditie in het kader van het Happyles-project, een online schoolprogramma ter bevordering van mentale veerkracht en ter voorkoming van depressie bij (V)MBO leerlingen.

“In de voorlichting op scholen focussen we op het vormen van een eigen mening”

De deelnemers waren vooral 12-14 jarigen, afkomstig van alle VMBO-niveaus. Tachtig tot negentig procent van de deelnemers was van allochtone komaf. De lessen zijn gegeven door professionals van De Jutters, centrum voor jeugd-ggz in Den Haag. Het onderzoek is gefinancierd door het Fonds Psychische Gezondheid. Meer informatie op www.happyless.nl

Eigen kracht aanpak in keten jeugd-lvb effectief Gezinnen met een kind met een licht verstandelijke beperking (lvb) die al jarenlang professionele zorg ontvangen, zijn gebaat bij een Eigen Kracht conferentie. Door het meer betrekken van de eigen familie, buren en vrienden om de problemen in het gezin op te lossen, functioneerden de kinderen beter en verminderde het aantal zorgpunten. Dat blijkt uit een in september gepresenteerd onderzoek in opdracht van de William Schrikker Groep in de provincie Overijssel.

De verbeteringen golden voor zowel het functioneren van het kind, het gezin of de opvoedomgeving. De aanpak leidde niet direct tot kostenbesparingen of minder zorg. Het is het eerste effectiviteitonderzoek naar de kosten en opbrengsten van de Eigen Krachtaanpak in de keten van de jeugd-lvb.

21

Kennis over

maakt betere

INTERVIEW

Drs. Ninette van Hasselt, programmahoofd Jongeren en Riskant Gedrag Onze kennis over uitgaan, genotmiddelen en jongeren blijkt vaak ook waardevol voor politie en justitie.

Voor het ministerie van Veiligheid en Justitie hebben we bijvoorbeeld informatie over de relatie tussen middelengebruik en geweld op een rij gezet. Die gegevens worden nu verwerkt in een toolbox voor agenten die werken in het uitgaansleven.

M “Ouders hebben meer invloed dan ze denken, ook op uitgaande pubers”

22

et bureau Beke ontwikkelen we hierbij ook een training die voorjaar 2014 klaar is. Agenten en beveiligers leren zo effectiever omgaan met mensen die onder invloed zijn.

Dienders op straat weten lang niet altijd welke middelen in bepaalde uitgaansscenes in omloop zijn en waaraan je de effecten van die middelen kunt herkennen. Heb je dat inzicht wel, dan kun je ter voorbereiding op uitgaansavonden, festivals en evenementen veel betere risicotaxaties maken.

Daarbij wijzen we er op dat geweld bijna altijd ontstaat door een combinatie van het middelengebruik, de persoon die het middel gebruikt en de context. Inzicht in dat samenspel is essentieel.

Ook voor ouders zijn dat handige inzichten. Zij denken dat hun rol helemaal is uitgespeeld als hun puber uitgaat, maar ze hebben vaak meer invloed dan ze denken. Al is dat niet af te lezen aan een tegendraadse puber. In Pubers en Uitgaan, een boek dat ik afgelopen jaar schreef, staan handvatten en tips voor de ‘uitgaans­ opvoeding’. Het boek is vooral geschreven voor ouders. ­ Ook van professionals die in en rond het uitgaansleven werken krijg ik enthousiaste reacties. Het helpt bijvoorbeeld om beter te begrijpen waarom uitgaan voor veel pubers zo’n belangrijk deel van hun leven is.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

uitgaansgedrag

risicotaxaties mogelijk jaaroverzicht 2013

Project X Haren versus wekelijks uitgaansgeweld De rellen op 21 september 2012 in Haren werden onderzocht door de Commissie Cohen. Hoewel de gebeurtenissen in Haren uitzonderlijk waren, zijn er veel overeenkomsten met wekelijkse incidenten van uitgaansgeweld in het hele land.

Het Trimbos-instituut bracht in maart samen met het Centrum Veilig en Gezond Uitgaan een deelrapport uit voor de Commissie Cohen: De explosieve mix in Haren. De invloed van middelengebruik en uitgaanscultuur. Het deelrapport biedt een overzicht van risicofactoren voor uitgaansgeweld die vermoedelijk in Haren een rol speelden. Bij geweld onder invloed is vrijwel altijd sprake van een samenspel tussen de kenmerken van personen die dat geweld plegen, de genotmiddelen die ze hebben gebruikt en de omgeving waarin dat gebeurt.

Open en Alert vernieuwd In december werd het vernieuwde aanbod van Open en Alert gepresenteerd. Open en Alert richt zich op alcohol- en drugspreventie in zorg- en welzijnsinstellingen zoals instellingen voor lvb-zorg (licht verstandelijke beperking) en jeugdhulpverlening.

Het programma reikt professionals kennis en vaardigheden aan voor het omgaan met alcohol- en druggebruik bij jongeren in de residentiële hulpverlening en jongeren met een licht verstandelijke beperking. Bij het opzetten

van Open en Alert is samenwerking tussen instellingen voor verslavingszorg en de zorgen welzijnsinstellingen belangrijk.

Nieuw in het aanbod is Open en Alert Online, een digitale training die helpt om in gesprek te komen met jongeren waarbij het vermoeden bestaat dat ze problemen met alcohol en/of drugs hebben.

Pilot opvoedmethodiek ConnXionz in residentiële jeugdzorg De residentiële jeugdzorg van De Rading doet goede ervaringen op met ConnXionz, een opvoedmethodiek voor groepsopvoeders van tieners met ernstige gedragsproblematiek.

Dat blijkt uit een in oktober gepresenteerd onderzoek.

ConnXionz is een toepassing van de Triple P methodiek binnen de residentiële jeugdzorg.

Het is door de Australische ontwikkelaars aangepast aan deze setting.

Een proefinvoering voor beroepsopvoeders en aanvullend de module Triple P Gericht Advies voor ouders vond gedurende tien maanden plaats bij twee langverblijfgroepen en twee Kamertrainingscentra (KTC’s) van De Rading.

ConnXionz blijkt voor De Rading een aanvullende en meer positieve manier van werken.

De pilot is uitgevoerd in samenwerking met het Nederlands Jeugdinstituut, De Rading en de Australische ontwikkelaars, met financiële ondersteuning door Stichting Kinderpostzegels.

Leeuwen, L. van, Renes, R. J. & Leeuwis, C. (2013). Televised entertainment-education to prevent adolescent alcohol use: Perceived realism, enjoyment, and impact. Health Education and Behavior, 40(2), 193-205. doi:10.1177/1090198112445906 Voor de preventie van alcoholmisbruik door adolescenten kan entertainment-education (E-E) een waardevolle strategie zijn. Onderzocht is in welke mate adolescenten afleveringen van de serie Roes, die voor dit doel werd ontwikkeld, realistisch en leuk vonden en in welke mate hun drinkgedrag erdoor werd beïnvloed. Het kijken naar de aflevering voorspelde de mate waarin jongeren van plan waren hun gedrag te veranderen en ook de normatieve druk die ze ervoeren, vooral bij lager opgeleide jongeren.

Onrust, S., & Voorham, L. (2013). Vier politiestrategieën tegen veel voorkomende criminaliteit: Effectiviteit en werkzame mechanismen. Den Haag: WODC. Vier politiestrategieën die geregeld worden ingezet voor de aanpak van veel voorkomende criminaliteit zijn in deze studie systematisch onderzocht op hun effectiviteit. Community Policing, Hotspot Policing en Problem Oriented Policing zijn effectieve politiestrategieën in het terugdringen van criminaliteit, geweld en overlast. Naar Third Party Policing is minder onderzoek gedaan, maar deze strategie blijkt in ieder geval effectief in het terugdringen van drugsdelicten.

Hasselt, N. van, & Wit, J. de (2013). Let’s talk about sex: Over middelengebruik en seksualiteit. Verslaving : Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(2), 44-58.

De relatie tussen seksueel gedrag en middelengebruik blijkt sterk: voor veel gebruikers spelen de verwachte seksuele effecten van een middel een belangrijke rol in hun gebruik van een bepaald middel. Seksueel riskant gedrag en ongewenste seksuele ervaringen hangen bovendien vaak samen met middelengebruik. Gezien de aanzienlijke samenhang tussen riskante en problematische ervaringen op het gebied van seks en middelengebruik, ligt een samenhangende aanpak voor de hand; vooral in het uitgaansleven.

23

Intensief meewerken aan de kwaliteitsslag ggz INTERVIEW

Dr. Hedda van ’t Land, programmahoofd Zorginnovatie De GGZ staat voor de uitdaging om een nieuwe structuur te ontwikkelen. Verbeteren van de kwaliteit, doelmatigheid en transparantie van de geleverde zorg binnen de GGZ en de toepassing van kwaliteitsstandaarden zijn daarbij van groot belang.

U

itgangspunt is: de patiënt staat centraal in de behandeling. Het in 2013 opgerichte Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ heeft hiervoor een meerjarenprogramma opgesteld.

Vanuit het Trimbos-instituut werken we intensief mee aan deze kwaliteitsslag.

Met name door in de praktijk een verbinding te leggen tussen het gebruik van kwaliteitsstandaarden (richtlijnen, zorgstandaarden, zorgpaden) en de uitkomsten van de zorg. Zo ontstaat een lerend systeem waarbij in de praktijk gemonitord wordt of de geleverde zorg 1) acceptabel is vanuit het perspectief van patiënt en behandelaar; 2) effectief is - want evidence-based; 3) de gewenste uitkomsten realiseert (ROM); 4) doelmatig is; en 5) tijdig kan worden bijgestuurd. Om deze ideaalsituatie te verwezenlijken, werken we aan een doorvertaling van bestaande (en nieuwe) evidence-based kwaliteitsstandaarden in modulair opgebouwde zorgstandaarden.

“We koppelen kwaliteitsstandaarden aan zorguitkomsten”

24

In 2014 zijn we in opdracht van het Netwerk gestart met het uitkristalliseren van een zorgstandaard-model voor de ggz. Ook zijn enkele trajecten gestart voor het ontwikkelen van kwaliteitsstandaarden (update persoonlijkheidsstoornissen; vroege psychose; en diagnostiek en behandeling in de generalistische basis ggz). Verder willen we dit jaar bestaande zorgpaden herzien, onder andere op het gebied van depressie, angst en slaapproblemen voor toepassing in de basis-ggz, met uitbreiding van zorgpaden op gebied van onverklaarbare lichamelijke klachten en burn-out.

Sinnema, H., Terluin, B., Wensing, M., Volker, D., Franx, G., Balkom, A. van & Lange, J. de (2013). Systematic tailoring for the implementation of guideline recommendations for anxiety and depressive disorders in general practice: Perceived usefulness of tailored interventions. BMC Family Practice, 14(94). doi:10.1186/1471-2296-14-94 Het op maat aanbieden van interventies gericht op ervaren barrières die het opvolgen van richtlijnaanbevelingen voor angst en depressie beïnvloeden, kan de implementatie van die richtlijnen vergroten. Ervaren barrières waren meestal gerelateerd aan kennis en vaardigheden; attitude; de mening en het gedrag van patiënten (volgens de huisarts); en de ervaren samenwerking met GGZ professionals. Intervisie en individuele telefonische consultatie werden gekozen als implementatiestrategieën om het opvolgen van richtlijnaanbevelingen te verbeteren.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

jaaroverzicht 2013

Richtlijnontwikkeling Angst en depressie De multidisciplinaire richtlijn (MDR) Angststoornissen en de MDR Depressie zijn richtlijnen die steeds per onderdeel worden geactualiseerd. In 2013 zijn herziene richtlijnteksten verschenen voor gegeneraliseerde angststoornis (GAS) en obsessief-compulsieve stoornis (OCS), als onderdeel van de richtlijn Angststoornissen. Als onderdeel van de richtlijn Depressie verscheen een herziene richtlijntekst voor terugvalpreventie en werd het hoofdstuk Eerste-stap interventies toegevoegd.

Opiaatverslaving In december 2013 is de MDR Opiaatverslaving gepubliceerd. De richtlijn bevat nieuwe inzichten over de eerste keus van behandeling (opiaatonderhoudsbehandeling), de risico’s op fatale hartritmestoornissen bij de start van methadon onderhoudsbehandeling, en over heroïne op voorschrift.

ODD en CD Eveneens in december is de monodisciplinaire Richtlijn Oppositioneel Opstandige stoornis (ODD) en gedragsstoornis (CD) gepresenteerd. De richtlijn schetst een genuanceerd beeld van beloop, diagnostiek en behandeling van deze stoornissen, en is in eerste instantie bedoeld voor psychiaters.

ADHD en middelengebruik De richtlijn ADHD en middelengebruik bij adolescenten is eind 2013 afgerond. De richtlijn, het werkboekje voor jongeren en de gebruikershandleiding zijn in het voorjaar van 2014 beschikbaar. Dit project is uitgevoerd in opdracht van Resultaten Scoren (kenniscentrum voor de Verslavingszorg).

Diabetes en depressie In december is Signalering en monitoring van depressieve klachten bij mensen met diabetes gepresenteerd. Deze richtlijn is opgesteld door de Nederlandse Diabetes Federatie in samenwerking met VU Medisch Centrum.

Jeugd In 2013 zijn twee praktijktesten uitgevoerd voor de JGZ-richtlijnen ADHD en Autisme-spectrumstoornissen (ASS) bij kinderen en jongeren.

Hiervoor zijn in samenwerking met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid JGZ organisaties geworven. Een praktijktest is van groot belang om knelpunten in en randvoorwaarden voor de uitvoering van een richtlijn op te sporen voordat deze landelijk geïmplementeerd wordt. De praktijkervaringen worden grotendeels verwerkt in de definitieve versie van de richtlijnen. Alle richtlijnen zijn te raadplegen via www.ggzrichtlijnen.nl

www.ADHD.nl voor jongeren en docenten Sinds november is www.adhd.nl online. De website is bedoeld om de voorlichting over ADHD bij kinderen en jongeren te verbeteren en bevat twee online modules voor jongeren en docenten.

Voor jongeren (12 – 16 jaar) is dit een psycho-educatie module in de vorm van een spel. Jongeren kunnen het spel spelen onder begeleiding van een ggz professional, op afstand en face-to-face.

De module is in 2013 getest door behandelaars en cliënten van vier ggz instellingen. Beide groepen beoordeelden de website en de module positief.

De module voor docenten in het basis- en voortgezet onderwijs biedt praktische handreikingen hoe met leerlingen met ADHD in de klas om te gaan. De cursus is gebaseerd op het boek Een nieuwe koers. Effectieve aansturing van kinderen met ADHD in het basis- en voorgezet onderwijs van Mirjam Hinfelaar en Esther ten Brink.

Monitoring pilots Ketenzorg Depressie Zorgverzekeraar CZ gaat in drie regio’s in het zuiden van het land op experimentele basis ketenzorg depressie inkopen bij huisartsen die samen werken met POH-GGZ en psychologen.

De 150 deelnemers aan de pilot zijn hulpverleners van diverse disciplines: huisartsen, POH-en GGZ, eerstelijnspsychologen, maatschappelijk werkers en fysiotherapeuten. Zij hebben samen een bereik van circa 300.000 mensen. De regio’s hebben vier modules ontwikkeld en geïmplementeerd, gebaseerd op het stepped care model van depressie.

Met behulp van een door het Trimbosinstituut ontwikkeld rekenmodel (STEPMOD) wordt

Spijker, J., Straten, A. van, Bockting, C. L. H., Meeuwissen, J. A. C., & Balkom, A. J. L. M. van (2013). Psychotherapy, antidepressants, and their combination for chronic major depressive disorder: A systematic review. Canadian Journal of Psychiatry, 58(7), 386–392.

Een gecombineerde behandeling van psychofarmaca en psychotherapie werkt het beste bij chronische depressie, blijkt uit deze systematische literatuurstudie. Er is weinig bewijs voor de effectiviteit van één van beide alleen. Omdat er onvoldoende goed uitgevoerde gerandomiseerde studies zijn voor antidepressiva ofwel psychotherapie ofwel de gecombineerde aanpak bij chronische depressie, zijn de conclusies voorlopig.

de kosteneffectiviteit van interventies berekend en in de tijd gevolgd. Ook de invoering van de geplande veranderingen en in welke mate deze zijn gerealiseerd wordt geëvalueerd. De resultaten van de pilots worden eind 2014 verwacht.

Zorgpaden basis ggz Vanaf augustus is de ‘Handleiding bouwstenen zorgpaden basis ggz’ beschikbaar via www.eerstelijnsggz.nl. De zorgpaden zijn ontwikkeld in samenwerking met regionale ondersteuners van de eerste lijn met het oog op de komst van de basis ggz. De zorgpaden op het gebied van signaleren, depressie, angst, slapen en alcohol zijn bedoeld als handreikingen voor professionals om hun zorgprocessen te optimaliseren en zijn ontwikkeld op basis van bestaande richtlijnen en de stand van de kennis om psychische problemen van mensen te diagnosticeren en te behandelen.

Zorggroepen of samenwerkingsverbanden in de eerste lijn kunnen de beschrijvingen gebruiken voor de organisatie van het eigen zorgproces.

Verschillende zorggroepen zijn getraind in het toepassen van de zorgpaden in de lokale situatie.

Pilot welzijn op recept Nieuwegein Eind 2013 is in Nieuwegein de eerste pilot met Welzijn op recept afgerond. Van december 2011 tot maart 2013 werden er 59 welzijnsrecepten uitgeschreven, meestal door huisartsen.

De meeste Welzijnsrecepten werden uitgeschreven voor eenzaamheid, depressie en angst. Meer dan een derde van de ontvangers had matige tot ernstige problemen met de mobiliteit en de dagelijkse activiteiten, en meer dan de helft had matige tot ernstige pijnklachten. Bijna de helft van de patiënten maakte actief gebruik van een welzijnsarrangement, mede dankzij de inzet van een welzijnscoach. De handleiding Welzijn op recept wordt geüpdatet met de ervaringen en tips uit de pilot. De handleiding is een gezamenlijk product van Gezondheidscentrum De Roerdomp, welzijnsorganisatie MOvactor, de gemeente Nieuwegein en het Trimbos-instituut. De handleiding kan gebruikt worden voor de implementatie van ‘Welzijn op recept’ in andere gemeenten.

Duin, D. van, Franx, G., Wijngaarden, B. van, Gaag, M. van de, Weeghel, J. van, Slooff, C. & Wensing, M. (2013). Bridging the science-to-service gap in schizophrenia care in the Netherlands: The Schizophrenia Quality Improvement Collaborative. International Journal for Quality in Health Care, 25(6), 626-632. doi:10.1093/intqhc/mzt072 Veel patiënten met schizofrenie worden niet behandeld in overeenstemming met evidence-based richtlijnen. De studie toont aan dat een intensief implementatiepro­ gramma - uitgevoerd volgens de doorbraakmethode - kan resulteren in een verbeterd aanbod van evidence-based interventies, verbeterde continuïteit van zorg en licht verbeterde uitkomsten van zorg, voor mensen met schizofrenie. Deze resultaten moeten bevestigd worden door studies met een strenger onderzoeksdesign.

25

Minder bedden, INTERVIEW

Dr. Hans Kroon, programmahoofd Re-integratie

De GGZ Kennisdag 2013 - op 7 februari georganiseerd door het Trimbosinstituut, GGZ Nederland en ZonMw - stond geheel in het teken van Ambulantisering. Dit thema is die dag vanuit verschillende perspectieven belicht.

I

n het verlengde van de afspraak in het Bestuurlijk Akkoord GGZ om het aantal bedden tot 2020 met een derde te verminderen, hebben wij voor het eerst een landelijke ‘beddentelling’ uitgevoerd. Vooral bij de opnamebedden – betaald vanuit de Zorgverzekeringswet – is een eerste afname te zien, terwijl in andere sectoren zoals Beschermd Wonen de groei stagneert.

“We werken door aan FACT-teams voor nieuwe doelgroepen”

26

In 2014 gaan we op verzoek van de SBWU en enkele andere GGZ-instellingen uitgebreider onderzoek doen naar ambulantisering in enkele Italiaanse voorbeeldregio’s.

Hoe biedt men daar met weinig bedden toch goede zorg? En hoe zet men daarbij de kracht van het netwerk van ggz-cliënten in?

Komend jaar gaan we in afstemming met VWS, Zorgverzekeraars Nederland, GGZ Nederland en het Landelijk Platform GGZ monitoren wat in Nederland wordt opgebouwd op het terrein van ambulantisering. Welk nieuw hulpaanbod komt er; wat zijn de kosten en opbrengsten daarvan; kunnen de gemeenten dit aan, en wat betekent het voor cliënten?

Relevante vragen, gezien het ontbreken van landelijke kaders voor ambulantisering en de angst bij sommige partijen dat van opbouw weinig terechtkomt. We helpen regio’s daarom ook bij het maken van lokale ambulantiseringsplannen.

Tenslotte werken we door aan de inzet van Flexible Assertive Community Treatment (FACT) voor nieuwe doelgroepen, zoals forensische cliënten en mensen met een lichte verstandelijke beperking plus complexe problematiek.

We ondersteunen de opbouw van dit soort nieuwe FACTteams, zodat de ambulante zorg ook voor deze doelgroepen van de grond komt.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

betere zorg? jaaroverzicht 2013

Panel Psychisch Gezien over uitvoering van dwangmaatregelen Mensen met langdurige psychische problemen hebben veel moeite met de manier waarop dwangmaatregelen worden toegepast, zoals het ontbreken van uitleg over het doel ervan en het contact met personeel tijdens een periode van dwang. Dat blijkt in juni uit een peiling van het panel Psychisch Gezien.

Twee derde van de 528 panelleden die de ­enquête invulden, vindt dat een gedwongen opname vanuit de thuissituatie als dwangmaatregel mag blijven bestaan. De overige maatregelen ziet de meerderheid echter het liefst verdwijnen. Het panel Psychisch Gezien startte in 2010 en heeft als doel meer zicht te krijgen op het maatschappelijk functioneren en de zorg- en leefsituatie van mensen met aanhoudende psychische problemen. Daarnaast beoogt het panel om deze groep een duidelijker stem te geven in maatschappelijke debatten over de ggz. www.psychischgezien.nl

Maatschappelijke opvang niet landelijk toegankelijk door regiobinding Dakloze mensen kunnen niet altijd in de opvang terecht omdat gemeenten en opvanginstellingen streng omgaan met regiobinding.

Dat bleek in september uit een onderzoek waarbij mensen met ervaring met dakloosheid zich als ‘mystery guest’ probeerden aan te melden bij de opvang.

‘Regiobinding’ is het principe dat de maatschappelijke opvang in een gemeente bestemd is voor dakloze mensen uit de regio. Volgens de Wet maatschappelijke ondersteuning moeten dakloze mensen echter altijd in Nederland opgevangen worden. Het Ministerie van VWS gaf opdracht voor het onderzoek naar aanleiding van signalen dat dakloze mensen van stad naar stad gestuurd of overal geweigerd werden.

Staatssecretaris Van Rijn zegt te verwachten dat gemeenten zich in zullen zetten voor verbetering, door de afspraken over regiobinding om te zetten naar een convenant. In 2014 wordt het onderzoek herhaald om te kijken of de toegang verbeterd is.

Meer gezinnen uit huis gezet ‘Succesvolle zorgmijders’ over leven met psychose zonder zorg In april verscheen Het gewone en het bijzondere.

Een onderzoek naar ervaringskennis van succesvolle zorgmijders. In deze studie vertellen achttien mensen met bijzondere zintuiglijke ervaringen hoe zij een zinvol bestaan hebben opgebouwd zonder hulp bij de ggz te zoeken.

Want lang niet iedereen die stemmen hoort of een psychose doormaakt, zoekt professionele hulp. En niet al deze ‘zorgmijders’ zijn zorgwekkend. Een aantal weet een goed leven op te bouwen zonder, of met een zelfgekozen minimum aan hulp.

De resultaten van het onderzoek dagen gangbare beeldvorming over mensen met psychoses uit. Ze ondergraven niet alleen het stereotype beeld van de ‘zieke patiënt’ maar nuanceren ook het beeld van de ‘zelfredzame zelfmanagers’ die hun verschijnselen zomaar zonder hulp weten te regelen.

In september zijn twee monitors uitgebracht die gemeentelijk beleid met betrekking tot dakloosheid in kaart hebben gebracht. Het blijkt dat in 2012 in de vier grote steden meer mensen dan het jaar daarvoor uit corporatiewoningen zijn gezet. Gemeenten geven wel steeds meer prioriteit aan het voorkomen van dakloosheid, maar tegelijkertijd zijn er steeds minder financiële middelen beschikbaar om dit beleid uit te voeren. De monitors zijn het Plan van Aanpak maatschappelijke opvang in de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht), en het Stedelijk Kompas in de 39 andere centrumgemeenten. Overigens is de toename van het aantal huisuitzettingen in drie van de grote steden beperkt. In de 39 centrumgemeenten nam het aantal huisuitzettingen in ongeveer even veel gemeenten toe als af.

Download gratis de publicaties en rapporten via www.trimbos.nl/webwinkel

Erp, N. van, Michon, H., Duin, D. van, & Wheegel, J. van (2013). Ontwikkeling van de multidisciplinaire richtlijn Werk en ernstige psychische aandoeningen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55(3), 193-202.

In de zorg voor mensen met ernstige psychische aandoeningen is naast aandacht voor de aandoening, ook veel aandacht nodig voor het dagelijks leven, het maatschappelijke functioneren en de rol die ketenpartners daarbij spelen. De doelgroep heeft een lage arbeidsparticipatie (onder de 20%). De nieuwe ‘Richtlijn Werk en ernstige psychische aandoeningen’, ontwikkeld op initiatief van de NVAB (beroepsvereniging van bedrijfsartsen) is daarom multidisciplinair en multisectoraal.

Dom, G., Dijkhuizen, A., Hoorn, B. van de, Kroon, H., Muusse, C., Rooijen, S. van & A. van Wamel (Eds.). (2013). Handboek dubbele diagnose. Utrecht: De Tijdstroom.

Professionals in de verslavingszorg en in de ggz hebben veel te maken met cliënten met verslavingsproblemen en psychiatrische aandoeningen die sterk met elkaar verweven zijn. Dit handboek van het Landelijk Expertisecentrum Dubbele Diagnose helpt bij een geïntegreerde behandeling van deze problemen. Voor uiteenlopende stoornissen wordt besproken welke behandeling en zorgverlening zijn aangewezen.

Knispel, A., Haggenburg, M., & Hoof, F. van (2013). Landelijke Monitor intramurale GGZ: 1e meting 2012. Utrecht: Trimbos-instituut.

Voor het eerst zijn alle psychiatrische bedden in Nederland geteld, van grote ggz-instellingen en RIBW’s tot PAAZ-en en kleine aanbieders. Deze publicatie geeft inzicht in wat voor bedden het zijn en hoe ze over het land verdeeld zijn. De monitor wordt de komende jaren in opdracht van VWS voortgezet en biedt dan inzicht in de trends in aantallen en soorten bedden en de regionale ontwikkelingen.

27

Monitors bied informatie voor

INTERVIEW

Dr. Marja van Bon, programmahoofd Epidemiologie en Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid Met epidemiologie en monitoren leveren wij bouwstenen voor evidence-based werken aan de geestelijke gezondheid, zowel voor beleidsmakers als voor de praktijk.

D

aarbij gaat het vooral om het signaleren en beschrijven van problemen en ontwikkelingen, het aandragen van oplossingsrichtingen en het evalueren van beleid. Op deze wijze willen wij een goede onderbouwing bieden voor een planmatige aanpak van geestelijke gezondheidszorg en verslaving; op populatieniveau voor beleidsmakers, maar ook op cliĂŤntniveau voor professionals.

Eind 2013 startte de derde en laatste ronde van de meting voor NEMESIS-2: wereldwijd gezien een uniek cohortonderzoek met elke drie jaar een meting van de psychische gezondheid bij een representatieve steekproef van de volwassen Nederlandse bevolking.

Op basis van de eerste twee rondes rapporteerden we in 2013 onder andere over werkomstandigheden, ziekteverzuim, psychische gezondheid en over voorspellers van psychische aandoeningen bij mantelzorgers.

In trendrapportages van de Nationale Monitor Geestelijke Gezondheid (NMG) is gerapporteerd over thema’s uit het Bestuurlijk Akkoord GGZ, zoals versterking van de eerstelijns ggz, ambulantisering en de transparantie van kwaliteitsinformatie. Hieruit bleek onder meer dat er in 2012 nog onvoldoende evidence bestond voor de bijdrage van ROM (Routine Outcome Monitoring) aan kwaliteitsverbeteringen in de ggz, ondanks belangrijke implementatiestappen op dat terrein. In 2014 zullen we extra aandacht besteden aan de verspreiding en implementatie van al onze resultaten, om de impact voor beleid en praktijk verder te vergroten.

28

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

en waardevolle

beleid en praktijk jaaroverzicht 2013

Jaarlijks 191.400 mensen met eerste psychische aandoening

Meeste ouders voor leeftijdsgrens 18 jaar alcohol en tabak

Jaarlijks ontwikkelen naar schatting 191.400 mensen voor het eerst een psychische aandoening, zoals een angststoornis, stemmingsstoornis of middelenstoornis. Jongeren, lager opgeleiden en mensen met een lager inkomen lopen een verhoogd risico.

Een scheiding, overlijden van een partner, verlies van werk of een beduidende teruggang in inkomen zijn risicofactoren. Dat bleek in januari uit de eerste resultaten van de tweede meting van NEMESIS-2.

Angststoornis en stemmingsstoornis kwamen het vaakst voor, gevolgd door middelenstoornis.

Van de afzonderlijke aandoeningen waren dat depressie, specifieke fobie, alcoholmisbruik, gegeneraliseerde angststoornis en paniekstoornis.

Vrouwen hebben vaker last van een stemmingsstoornis, zoals een depressie of angstklachten. Een middelenstoornis komt vaker voor bij mannen.

Tachtig procent van de ouders met kinderen in de puberleeftijd ondersteunt de verhoging van de minimumleeftijd voor het kopen van tabak en alcohol naar 18 jaar. Dat is in januari één van de conclusies van het Peilstationsonderzoek Ouders 2011. Op moment van het onderzoek en bekendmaking van de resultaten was het besluit voor de leeftijdsverhoging per 1 januari 2014 nog niet definitief, maar het rapport onderschrijft het grote draagvlak voor de aanstaande wetswijziging.

In het ‘Peilstationsonderzoek Ouders’ is voor de derde keer sinds 2007 het opvoedgedrag van ouders beschreven ten aanzien van roken, alcohol- en cannabisgebruik. Het percentage ouders dat strenge regels stelt ten aanzien van roken en het drinken van alcohol voor het 16e jaar is de afgelopen twee jaar verder gestegen.

Voor alle ouders geldt nog steeds dat zij het gebruik van zowel tabak, alcohol als cannabis door hun kinderen onderschatten.

“Wij leveren met Nemesis bouwstenen voor evidence-based werken”

Graaf, R. de, Tuithof, M., Dorsselaer, S. van, & Have, M. ten (2013). Verzuim door psychische en somatische aandoeningen. Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 29(3), 332-337.

Studie op basis van gegevens uit NEMESIS-2.

Conclusie: drugsmisbruik, bipolaire stoornis, depressieve stoornis, spijsverteringsproblemen en paniekstoornis hangen het sterkst samen met verzuim. De totale kosten van verzuim door psychische aandoeningen bedroeg per miljoen werkenden €360 miljoen en voor somatische aandoeningen €706 miljoen.

Looze, M. de, Vermeulen-Smit, E., Bogt, T.F. ter, Dorsselaer, S.A. van, Verdurmen, J., Schulten, I., Engels, R.C.M.E., & Vollebergh, W.A. (2014). Trends in alcohol-specific parenting practices and adolescent alcohol use between 2007 and 2011 in the Netherlands. International Journal of Drug Policy, 25(1), 133-141.

In de periode 2007-2011 nam het aantal scholieren dat ooit alcohol gedronken heeft (12-16 jaar) af van 75% naar 63%. Tegelijkertijd zijn ouders alcoholgebruik onder de 16 jaar als schadelijker gaan zien, praten ze gemakkelijker met hun kind over alcohol en stellen ze vaker regels over alcoholgebruik. Deze trend sluit aan bij alle overheid- en media-aandacht van de afgelopen jaren.

Have, M. ten, Nuijen, J., & Graaf, R. de (2013).

Ernst van de psychische aandoening als voorspeller van de aard en intensiteit van zorggebruik: Resultaten van de ‘Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2’ (NEMESIS-2). Trendrapportage GGZ 2012 Deel 2B: Toegang en zorggebruik. Utrecht: Trimbos-instituut.

Ondanks het feit dat de GGZ in Nederland over het algemeen goed aansluit bij de ernst van de problematiek van patiënten zijn er: 1) veel mensen met relatief milde problemen die zorg in de GGZ ontvangen, 2) veel mensen met een ernstige aandoening die geen gebruik maken van zorg, en 3) krijgen alle patiënten in de huisartsenzorg even vaak een verwijzing en evenveel gesprekken ongeacht de ernst van hun problematiek.

29

Debat over

van cannabis

INTERVIEW

Drs. Franz Trautmann, programmahoofd Internationaal drugsbeleid/verslavingsproblematiek

De belangrijkste ontwikkeling van het afgelopen jaar op het terrein van het drugsbeleid is ongetwijfeld het debat over de regulering van cannabisteelt en levering.

D

at de teelt, handel, verkoop en consumptie in Uruguay en de Amerikaanse staten Colorado en Washington uit het strafrecht zijn gehaald, is echt een mijlpaal. Dit was tien jaar geleden ondenkbaar.

In Nederland zijn er ook interessante ontwikkelingen. Het ‘social club’ model, waar de Utrechtse wethouder Victor Everhardt mee wil experimenteren, is een interessant voorbeeld. Met dit in Spanje ontwikkeld model – een soort coöperatief zonder winstoogmerk – willen meer landen ervaring opdoen. Het is goed dat er gekeken wordt naar alternatieven voor drugsprohibitie, en dat er experimenten worden gecombineerd met onderzoek naar de effecten.

Er lijkt wereldwijd meer ruimte voor een pragmatischer drugsbeleid. Het lijkt ook een logische weg, omdat duidelijk is dat het eenzijdige op repressie gerichte beleid niet heeft gewerkt. De doelstellingen die waren gesteld op de wereldwijde UNGASS bijeenkomst in 2008 – een substantiële vermindering van productie, handel en gebruik van illegale drugs – zijn duidelijk niet gehaald. Integendeel: onderzoek wijst uit dat de problemen alleen maar groter zijn geworden.

Vanuit het Trimbos-instituut zijn we betrokken – vaak als projectleider – bij internationale onderzoeken naar drugshandel en drugsbeleid. Wij hebben samen met andere partijen twee grote onderzoeken naar de internationale drugsmarkten uitgevoerd, gefinancierd door de Europese Commissie.

We participeren nu in ALICE RAP (Addiction and lifestyle in contemporary European societies – Reframing Addictions Project), een groot Europees onderzoeksproject waaraan ruim 200 wetenschappers uit meer dan 25 landen en 29 verschillende onderzoeksgebieden deelnemen. ALICE RAP wordt in 2016 afgerond en heeft tot doel om middels transdisciplinair onderzoek bij te dragen tot innovatie van beleid en praktijk. Wij coördineren het onderzoek op het terrein van drugsbeleid. Erg interessant wat daar uit komt, en nog belangrijker: wat er met de kennis gedaan wordt. In 2016 is ook een nieuwe UNGASS bijeenkomst over het wereldwijde drugsbeleid. Ik ben heel benieuwd waar we dan staan, in Europa en in Nederland, en welke kant we daarna opgaan.

30

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

regulering

mijlpaal jaaroverzicht 2013

Cannabismarkt EU minder groot dan verondersteld In april publiceerde de Europese Commissie het rapport Further insights into aspects of the illicit EU drugs market waaruit blijkt dat de omvang van de cannabismarkt in Europa kleiner is dan altijd werd verondersteld.

Het rapport biedt een analyse van een aantal kenmerken, mechanismen en bepalende factoren van de illegale drugsmarkt in de EU. Het Trimbos-instituut leidt het onderzoek.

Illegale drugsmarkten volgen dezelfde economische principes als legale markten. Ook illegale markten zijn onderhevig aan economische wetten als schaalvergroting van productie, mondialisering van aanbod en marktdiversificatie. Een andere overeenkomst met legale markten is dat de meeste geschillen en potentiële conflicten door onderhandelen en niet door geweld lijken te worden opgelost.

Internationale gezondheideconomische onderzoeken Het Centre of Mental Health and Economic Evaluation (CMHEE) van het Trimbos-instituut heeft in 2013 verschillende internationale onderzoeken uitgevoerd of opgestart.

Voor de WHO werden twee gezondheideconomische rapporten geschreven over preventie van depressie, waarvan één in samenwerking met de London School of Economics. Sinds 2013 wordt met de Luphana Universiteit (Duitsland) samengewerkt bij meerdere evaluaties van e-health rond preventie en vroege interventie van alcohol-, depressie en angststoornissen.

Op het platteland van India is geholpen bij een project om op een economisch duurzame manier de geestelijke zorg toegankelijker te maken. In dorpen krijgen mensen training via video’s op hun mobiel om psychische

stoornissen beter te herkennen. Ook wordt geïnvesteerd in een betere begeleiding van deze mensen naar professionele hulp.

Met het National Institute of Health and Care Excellence (NICE) is samengewerkt aan het ontwikkelen van een richtlijn voor bipolaire stoornis. Rondom de ontwikkeling van geavanceerde gezondheidseconomische simulatiemodellen wordt samengewerkt met de Deakin University in Australië.

Twinning project Montenegro In september is begonnen met de implementatie van een door de EU gefinancierd twinning project waarbij Nederland Montenegro ondersteunt bij het verbeteren van de geestelijke gezondheidszorg. Het Trimbos-instituut heeft samen met professionals van Noord Holland Noord en instellingen uit Utrecht en Amsterdam, verpleegkundigen werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg in Montenegro getraind in het verlenen van evidence based zorg. Met name de FACT-werkwijze is hierbij uitgelicht.

Psychiaters en psychologen zijn getraind in onder meer familietherapie en motivational interviewing. Verder is een nationaal centrum opgezet voor geestelijke gezondheid, dat toeziet op verdere implementatie en monitoring.

Petrea, I. & McCulloch, A. (2013). Mental health. In J. P. Mackenbach & M. McKee (Eds), Successes and failures of health policy in Europe: Four decades of divergent trends and converging challenges. (pp. 193-213). Berkshire: Open University Press.

Welke landen in Europa hebben een evidence-based ggz beleid gevoerd in de afgelopen vier decennia, wat zijn determinanten van successen en mislukkingen en welke factoren dragen het meeste bij aan een goede gezondheid? Extra aandachtspunten zijn suïcidepreventie en anti-stigma programma’s.

Pot, A. & Petrea, I. (2013). Improving dementia care worldwide: Ideas and advice on developing and implementing a National Dementia Plan.

London: Bupa/ADI. Dit rapport biedt inzicht in de inhoud van nationale dementie plannen, geeft advies over hoe een land een dergelijk plan kan ontwikkelen en biedt een overzicht van factoren die de implementatie kunnen bevorderen of belemmeren. Hierbij zijn de nationale dementie plannen van zeven landen (Australië, Frankrijk, Nederland, Noorwegen, Zuid-Korea, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten) als voorbeeld genomen. Het rapport wordt gebruikt bij trainingen van Alzheimer Disease International, en is verkrijgbaar in Engels, Frans en Braziliaans Portugees.

Gezamenlijk EU-actieplan voor Mental Health and Well-being In februari is de start van de EU Joint Action for Mental Health and Well-being. Het Trimbosinstituut heeft samen met Semmelweis University in Hongarije een leidende rol in het deelproject depressiepreventie, suicide en e-mental health. Er is gewerkt aan een overzicht van de belangrijkste stakeholders op deze thema’s in de EU. In 2014 wordt een eerste rapport uitgebracht.

31

‘Wie voert de

de preventie van INTERVIEW

Dr. Brigitte Boon, programmahoofd Publieke Geestelijke Gezondheid

De belangrijkste ontwikkeling van het afgelopen jaar heeft te maken met de inrichting van de basis ggz. Dat heeft gevolgen voor de plek waar geïndiceerde preventie wordt belegd.

D

ie preventie werd altijd uitgevoerd door de preventieafdelingen van de tweedelijns GGZ instellingen. Nu is het de bedoeling dat huisartsen dit gaan oppakken samen met POH’s. Dat geldt voor de preventie van psychische aandoeningen zoals depressie, angst tot overmatig alcoholgebruik.

“We werken aan een actieprogramma voor depressiepreventie”

32

Een belangrijke vraag is hoe de bestaande bewezen effectieve interventies gaan passen binnen die basis ggz. Door interventies te standaardiseren en te evalueren in gerandomiseerd effectonderzoek heeft het GGZ veld, vaak samen met het Trimbos-instituut, een mooie batterij aan bewezen effectieve interventies verkregen. Deze zijn opgenomen in de databank van het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Zijn die echter nog uit te voeren in de huidige vorm en rekening houdend met de nieuwe financieringsstructuren, of moeten ze worden aangepast? En, als ze worden aangepast, hoe kan dat met behoud van kwaliteit en effectiviteit? Een andere vraag is wie verantwoordelijk wordt voor preventie van ggz-problematiek en wie de kwaliteit in de eerste lijn bewaakt. Er is een risico dat er versnippering optreedt, en dat bewezen effectieve interventies niet meer uitgevoerd worden omdat onduidelijk is wie verantwoordelijk is.

Specifiek op het gebied van depressiepreventie werken we het komende jaar aan een actieplan. Dit vloeit voort uit het National Programma Preventie van VWS, waarin zes hoogrisicogroepen zijn benoemd: pas bevallen moeders; KOPP/KVO-kinderen en ROC-leerlingen; huisartsenpatiënten met depressieklachten; werknemers in stressvolle beroepen; chronische zieken en mantelzorgers. Wij brengen in opdracht van VWS in kaart wat per doelgroep nodig is om depressies te voorkomen, wie daarbij betrokken zouden moeten worden en welke capaciteit nodig is om dat voor elkaar te krijgen. Wij hopen hiermee bij te dragen aan een groter bereik van depressiepreventie.

regie over

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

psychische aandoeningen? jaaroverzicht 2013

Klachtgerichte mini-interventies: slapen, piekeren en stress Slapen, piekeren en stress zijn veel voorkomende klachten die een aantoonbare relatie hebben met depressie en angst en die veel hoge kosten aan zorggebruik en ziekteverzuim met zich meebrengen. Eerder werden in samenwerking met verschillende preventieafdelingen van regionale ggz-instellingen klachtgerichte mini-interventies ontwikkeld voor deze klachten. In 2013 zijn daar online varianten aan toegevoegd. De online varianten bestaan uit een beperkt aantal modules en tools die door mensen zelfstandig kunnen worden doorlopen. Ze kunnen ook door hulpverleners worden ingezet als blended variant. Dat wil zeggen dat er een mix wordt aangeboden van één of twee gesprekken, gecombineerd met de online interventies.

De klachtgerichte mini-interventies bestaan uit technieken die vooral zijn ontleend aan veel toegepaste en bewezen effectieve interventies voor de preventie van depressie en angst.

Ondersteunende werkmappen voor cursisten met duidelijke toelichtingen en werkbladen vergemakkelijken het maken van opdrachten om de technieken aan te leren.

In 2014 wordt een effectonderzoek uitgevoerd, waarin de praktische toepasbaarheid van de interventies en het effect op de klachten wordt onderzocht.

Verbeterproject lvb en verslaving afgesloten Half april is het Verbeterproject lvb (licht verstandelijke beperking) en verslaving, dat begin 2012 van start ging, afgerond. Doel van het project was zorgen dat meer organisaties in de gehandicaptenzorg een adequaat beleid en aanbod ontwikkelen voor preventie, begeleiding en behandeling van cliënten met een licht verstandelijke beperking op het gebied van alcohol- en drugsgebruik. Dat is grotendeels gelukt. De uitkomsten van het Verbeterproject in een notendop: • Meer instellingen hebben hun visie en

beleid geformuleerd ten aanzien van alcohol- en drugsgebruik door cliënten.

• De deskundigheid op het gebied van (problematisch) alcohol- en drugsgebruik bij begeleiders en gedragsdeskundigen is toegenomen.

• Verslavingszorg en verstandelijke gehandicaptenzorg hebben elkaar beter leren kennen zowel op lokaal niveau als op landelijk niveau.

Op de website www.kennispleingehandicaptensector.nl is alle informatie gebundeld.

Programmeringsstudie voor Depressiepreventie In december verscheen de programmeringsstudie Depressiepreventie.

Stand van zaken, nieuwe richtingen. De studie is uitgevoerd in opdracht van ZonMw in samenwerking met VUmc en UMCG. Belangrijke vraag was welk onderzoek kan bijdragen aan betere preventie van depressies.

Twee gesignaleerde knelpunten hebben te maken met het vergroten van het bereik (en dus de impact) van depressiepreventie om de geestelijke gezondheid van de bevolking te verbeteren, te beschermen en te onderhouden.

Echter, mede door de economische crisis, dient de beoogde impact van depressiepreventie gerealiseerd te worden op een zeer doelmatige manier. Samengevat: er wordt gevraagd om meer gezondheidswinst voor minder geld.

Dit levert spanningen op. Want hoe kan een ruimere en gelijktijdig doelmatiger inzet van depressiepreventie gerealiseerd worden? Hier ligt een uitdaging van formaat: lukt het om de geestelijke volksgezondheid te beschermen en te onderhouden op een manier die in economisch opzicht duurzaam is?

Bolier, L., Haverman, M., Kramer, J., Westerhof, G. J., Riper, H., Walburg, J. A., Boon, B. & Bohlmeijer, E. (2013) An internet-based intervention to promote mental fitness for mildly depressed adults: Randomized controlled trial. Journal of Medical Internet Research 15(9):e200. doi:10.2196/jmir.2603 Psyfit is een online zelfhulpprogramma waarmee je je eigen mentale fitheid kunt onderhouden. In een onderzoek waarin deelnemers willekeurig over een interventiegroep en een wachtlijst controlegroep werden verdeeld, bleek Psyfit effectief te zijn in het verhogen van een gevoel van welbevinden op korte termijn en in het verminderen van angstklachten en depressieve klachten op korte en langere termijn.

Lokkerbol, J., Adema, D., Cuijpers, P., Reynolds III, C. F., Schulz, R., Weehuizen, R. & Smit, F. (2013). Improving the costeffectiveness of a healthcare system for depressive disorders by implementing telemedicine: A health economic modeling study. American Journal of Geriatric Psychiatry. doi: advance online publication. 10.1016/j. jagp.2013.01.058 Investeren in preventie kan zorg voor depressie kosteneffectiever maken. Deze conclusie is gebaseerd op een doorrekening met behulp van een gezondheidseconomisch simulatiemodel, waarbij evidentie omtrent de epidemiologie van depressie werd gecombineerd met evidentie rondom klinische effectiviteit en zorgkosten.

Zanden, R. van der, Galindo-Garre, F., Curie, K., Kramer, J., & Cuijpers, P. (2013). Online cognitive based intervention for depression: Exploring possible circularity in mechanisms of change. Psychological Medicine, July 18, 1-12.

Deze studie onder 244 deelnemers van de RCT naar Gripopjedip lijkt de hypothese te bevestigen dat het herstelproces bij depressie circulair verloopt. Er is sprake van een hoge comorbiditeit tussen depressie en angst. Daarnaast toont mediatie-analyse een wederzijdse beïnvloeding aan tussen verandering in depressie- en angstklachten en mastery (gevoel greep te hebben op je leven).

33

M-health, sensor games bieden veel INTERVIEW

Drs. Katherina Martín Abello, programmahoofd Innovation Centre of Mental Health & Technology (I.COM) Actief bezig zijn met je fysieke en psychische gezondheid met behulp van apps op je mobiel of tablet… Uit meerdere onderzoeken blijkt dat mobile health, m-health of nog beter digital health, een prominente rol speelt. Nu, maar ook zeker in de toekomst.

I

n 2013 werd dit duidelijk bevestigd door de pilot naar het gebruik van een applicatie voor borstkankerpatiënten: Robbin, een door ons ontwikkelde applicatie voor borstkankerpatiënten. Patiënten kunnen deze app tijdens hun behandeling gebruiken om elkaar mentaal te ondersteunen en voor het vergroten van hun mentale fitheid. Naast oefeningen en ondersteunende tools is de app ook voorzien van social media-componenten. De app wordt intensief gebruikt en hoog gewaardeerd.

De ontwikkeling van kostbare online programma’s voor de computer zal verder afnemen, terwijl de productie van gezondheids-apps juist zal stijgen. Vanuit het Trimbos-instituut moeten wij echt met deze transitie mee, zelfs als het ten koste gaat van een deel van onze eerder ontwikkelde online interventies.

Wij onderzoeken momenteel actief de vele mogelijkheden die smartphones, sensoren, openbare data (bijv. verkeer info, het weer en nieuws) en de combinatie daarvan kunnen bieden voor het verbeteren van e-mental health programma’s. Tevens richten wij ons op de Persuasive Technology en nieuwe manieren om apps en programma’s aan te bieden. Bijvoorbeeld als een spel (serious game), zodat ze aantrekkelijker en toegankelijker zijn voor verschillende doelgroepen.

34

Het is van belang dat er nu onafhankelijke beoordelingen komen, zodat gebruikers weten of een gezondheids-app of online programma deugt en werkt. Het Onlinehulpstempel is ontwikkeld en de eerste programma’s zijn goedgekeurd, maar de urgentie voor aanbieders om het keurmerk te verwerven is er pas echt als gebruikers daar massaal naar gaan vragen.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

technologie en serious kansen voor de ggz en verslavingszorg jaaroverzicht 2013

Eerste Onlinehulpstempels toegekend In juli zijn de eerste Onlinehulpstempels uitgedeeld. De internetprogramma’s Alcohol en Ik en Praten Online kregen een Onlinehulpstempel toegekend. Dit betekent dat deze programma’s voldoen aan de kwaliteitscriteria voor e-mental health interventies.

Het Onlinehulpstempel is een keurmerk dat consumenten en hulpverleners duidelijkheid biedt over de kwaliteit van online hulpprogramma’s op het gebied van de geestelijke gezondheid.

Het Onlinehulpstempel is ontwikkeld in opdracht van het ministerie van VWS in samenwerking met ggz-professionals die aan de wieg hebben gestaan van e-mental health in Nederland. De volgende organisaties zijn betrokken bij het Onlinehulpstempel: 113 Online, Altrecht, AMC-UVA, Dimence, GGZ Nederland, Interapy, Jeugdriagg Noord Holland Zuid, Lentis, Stichting E-hulp.nl, Netwerk Online Hulp, Tactus, TNO, Trimbos-instituut en VNN. Meer informatie: www.onlinehulpstempel.nl

App Robbin voor borstkankerpatiënten In oktober is Robbin gepresenteerd, de eerste app voor het vergroten van de mentale fitheid van mensen met borstkanker. Doel is mensen in de periode van diagnose en behandeling met elkaar te verbinden, te versterken en mentaal te ondersteunen.

De app is gebaseerd op de principes van mental fitness, cognitieve gedragstherapie en mindfullnes.

Robbin is voorgedragen voor de Spider Award, een prijs van Zorgvisie ICT voor het meest vernieuwende en doelmatige ict-project in de zorg. Robbin is gefinancierd door Stichting Pink Ribbon. Meer informatie: www.metrobbin.nl

Versterken ouderrol vermindert psychische problemen bij kind en ouder Voor ouders met psychische problemen en een verminderde opvoedcompetentie is KopOpOuders Zelfhulp ontwikkeld. De vijf online modules die in oktober zijn gelanceerd bieden lichte, doeltreffende opvoedondersteuning.

In Nederland zijn er jaarlijks 405.000 ouders met psychische of verslavingsproblemen. De kinderen van deze ouders (KOPP) lopen een verhoogd risico zelf problemen te ontwikkelen.

Eén van de oorzaken hiervan is de verminderde opvoedcompetentie van de ouder met psychische problematiek.

De module KopOpOuders Zelfhulp is ontwikkeld in samenwerking met de ggz- en verslavingspreventie en ouders zelf en met financiering van de Achmea Foundation en Rabobank Foundation. De interventie is gebaseerd op versterking van beschermende factoren in het leven van het kind via de ouders.

Smeets, O., & Pranger, M. (2013). Resultaten project Bewustwordingsprogramma depressiepreventie: Toeleiding naar de portal Mentaalvitaal.nl. Utrecht: Trimbos-instituut.

Van eind 2010 tot begin 2013 zijn activiteiten uitgevoerd om de online bekendheid van mentaalvitaal te vergroten. In deze periode hebben 370.000 mensen mentaalvitaal bezocht. Thema’s zoals verdriet, depressie, angststoornis en ontspanning zijn vaak bekeken. Van de online tools is de depressietest het meest populair. Bij de online oefeningen scoren Stoppen met tobben en Positieve gedachten het hoogst.

Martin Abello, K., & Petrea, I. (In print).

E-health: Scope and potential in mental health care in Europe. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.

Dit artikel biedt een overzicht van doel, beschikbaarheid en potentie van verschillende e-mental health interventies in Europa, zoals psycho-educatie, screening, zelf management, zelfhulp en telecoaching. Ook wordt verkend welke kansen, uitdagingen en mogelijkheden er zijn om e-mental health meer te integreren in zowel de eerste lijn als in de gespecialiseerde gezondheidszorg.

“M-health is de toekomst”

35

Direct contact INTERVIEW

Annemarie Pijnappel-Kok, programmahoofd Publieksinformatie

Het directe contact met het publiek is bijzonder waardevol. Op deze manier staan wij met onze beide voeten in de klei.

V

oor het publiek is het belangrijk dat wij de nieuwste wetenschappelijke inzichten op een laagdrempelige manier naar de praktijk vertalen. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken maken we gebruik van alle denkbare kanalen: telefoon, internet, social media, discussiefora. We spreken mensen die worstelen met hun middelengebruik; ouders die zich geen raad weten met het alcohol- of drugsgebruik van hun puberende kind of professionals die advies willen over een bepaalde behandeling. We maken daarbij ook gebruik van ervaringsverhalen. Zoals in de gedichtenactie bij de Verslaafd aan jou-dag (13 februari, de dag voor Valentijn) waar mensen via onze Facebookpagina steun vinden bij elkaar.

In 2013 is de Roken Infolijn geïntegreerd bij de Alcohol en Drugs Infolijn (tel. 0900-1995/€0,10 p min) en vanaf 1 januari is ook www.rokeninfo.nl online gegaan. Van deze site, en ook van de alcohol en drugsinfo-sites, is in samenwerking met Mikado een interculturele scan gemaakt, zodat de sites nu beter toegankelijker zijn voor laag geletterden en mensen met een andere culturele achtergrond. Ook korte filmpjes over de waterpijp en stoppen met roken voor jongeren zijn voorbeelden van op een andere manier communiceren en de boodschap overbrengen bij doelgroepen.

Voor het komende jaar blijven we investeren in het vergroten van het bereik van de infolijnen, zodat meer mensen objectieve informatie krijgen. Ook willen we ons verder verdiepen in de thema’s gedragsverslaving (gaming, internet, social media) en uitgaansopvoeding. Online media zijn steeds meer geïntegreerd in ieder aspect van het leven, en daarbij wordt ons ook steeds vaker gevraagd hoe hiermee om te gaan als het gedrag problematisch wordt. Dit is nog een nieuw terrein voor ons, maar interessant om te kijken wat we op dit thema kunnen betekenen.

36

met publiek

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

heel waardevol

jaaroverzicht 2013

Publieksinformatie in cijfers Publieksinformatie is bereikbaar via één telefoonnummer (0900-1995/€0,10 p min) voor informatie over alcohol, drugs en tabak. Er zijn wel drie verschillende websites: www.alcoholinfo.nl, www.drugsinfo.nl en www.rokeninfo.nl. De site over alcohol is met ruim 500.000 bezoekers het drukst bezocht, gevolgd door drugs en daarna roken.

Telefonisch werden de meeste vragen gesteld over drugs, daarna roken en hier staat alcohol juist op de laatste plaats.

De doelgroep wordt via verschillende kanalen online ook opgezocht. Van Facebook tot Twitter en fora, zoals partyflock en drugsforum waar we ingezonden vragen van een groep jongeren beantwoorden die doorgaans moeilijk bereikbaar zijn.

de Roken Infolijn (0900-1995, 0,10 cent p/m) van start. Op de website staat informatie voor het algemeen publiek over roken en stoppen met roken. Er is ook een deel specifiek gericht op professionals, met onder meer een overzicht van beschikbare interventies voor stoppen met roken.

Van de nieuwe publiekssite is in samenwerking met Mikado een interculturele scan gemaakt, waarbij gekeken is of de site goed aansluit op de verschillende culturele achtergronden en sociaaleconomische klassen in onze maatschappij.

De uitkomsten van de scan zijn inmiddels verwerkt in updates van de site.

Sinds september is ook de Sociale Kaart online.

Deze wegwijzer laat zien waar in welke regio’s effectieve stoppen met roken interventies worden aangeboden.

De Sociale Kaart geeft een overzicht van gekwalificeerde stoppen met roken begeleiders en professionals die kennis en expertise hebben om mensen goed en intensief te begeleiden bij het stoppen met roken.

Rokeninfo en sociale kaart Sinds begin januari is de website voor publieksvoorlichting www.rokeninfo.nl online en ging

Dekker, N., De Josselin de Jong, S. & Wulp, Y. van der (2013). Wat je moet weten over alcohol en roken: Voor, tijdens en na de zwangerschap. Utrecht: Trimbos-instituut.

Nieuwe folder voor wie een kinderwens heeft. De meeste mensen weten wel dat roken en drinken tijdens de zwangerschap schadelijk is voor het kindje. Maar wat kan er nu eigenlijk misgaan? En kan het kwaad als je af en toe rookt of drinkt?

37

Nationaal Tabaksontmoediging INTERVIEW

Dr. Margriet van Laar, programmahoofd Drug Monitoring Sinds 2013 werkt het Trimbos-instituut in opdracht van HET MINISTERIE VAN VWS aan tabaksontmoediging. Hiertoe is het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging (NET) opgezet. Op www.rokeninfo.nl bieden we algemene informatie voor rokers en professionals.

I

n 2013 rookte een kwart van de Nederlandse bevolking, evenveel als het jaar ervoor. Cijfers uit andere landen laten zien dat dit percentage lager kan. Samen met externe partners zoals de Alliantie Nederland Rookvrij!, het KWF, de Hartstichting, Longfonds, Partnership Stop met Roken en andere partijen hebben we de handen ineengeslagen om elkaars kennis en deskundigheid te versterken en een gezamenlijke bijdrage te leveren om het aantal rokers verder terug te dringen.

In 2013 zijn we bij het Trimbos-instituut aan de slag gegaan met het NET. De doelstelling is om wetenschappelijke kennis op het terrein van rookverslaving en tabaksontmoediging te bundelen en te verspreiden.

Dit is relevant om onder andere effectieve interventies te ontwikkelen en goed beleid te voeren. We ontwikkelen en implementeren preventieprogramma’s, onderzoeken trends in rookgedrag in de bevolking en via rokeninfo.nl verzorgen wij de voorlichting aan publiek en professionals.

In 2014 gaan we ontwikkelingen op het terrein van de alternatieve tabaks- en rookproducten, zoals de e-sigaret en waterpijp, nauwkeurig bijhouden en analyseren. Wat zijn precies de risico’s voor de gebruiker en diens omgeving, draagt het gebruik van deze producten bij aan de normalisering van roken en helpt de e-sigaret mensen om te stoppen met roken? Ook zetten we ons in om de kwaliteit van bewezen effectieve interventies te borgen en bovenal breder te implementeren. Daar valt nog veel winst te behalen. Voor komend jaar zijn jongeren ook een speerpunt. Bestaande interventies slaan weinig aan bij jongeren en een innovatieve aanpak is nodig. Hier ligt een uitdaging. We gaan onderzoeken of technologische Mhealth benaderingen, die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren, bij preventie en stoppen met roken van nut kunnen zijn.

38

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I INTERVIEW

Expertisecentrum

vliegend van start jaaroverzicht 2013

Laar, M. W. van, Blankers, M. (2013) Interventies stoppen met roken jongeren: Factsheet 2013. Utrecht: Trimbos-instituut.

Het NET van het Trimbos-instituut heeft geïnventariseerd welke interventies er zijn voor jongeren om te stoppen met roken, en wat er bekend is over de effectiviteit van deze interventies.

Deze factsheet beantwoordt op basis van het beschikbare wetenschappelijke bewijs diverse vragen over stoppen-met-roken interventies voor jongeren. Per 2014 is de leeftijdsgrens voor tabakverkoop naar 18 jaar verhoogd. Dit is een extra reden om rokende jongeren te stimuleren te stoppen met roken.

Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Have, M. ten, Korf, D. J., Brink, W. van den & Laar, M. van (2013). Mental health differences between frequent cannabis users with and without dependence and the general population. Addiction, 108(8), 1459-1469. doi:10.1111/add.12196 In dit onderzoek onder 600 jongvolwassenen (18-30 jaar) die al zeker een jaar minstens drie keer per week blowden, werden twee groepen onderscheiden: diegenen die verslaafd (afhankelijk) waren aan cannabis en diegenen die dat niet waren. Zij werden vergeleken met 1027 leeftijdsgenoten die niet of weinig cannabis gebruikten. De geestelijke gezondheid van niet-verslaafde frequente gebruikers bleek vergelijkbaar met de gemiddelde Nederlander, terwijl verslaafde gebruikers vaker last hadden van depressie en angst. Of dat oorzaak of gevolg van de verslaving is, moet verder onderzocht worden.

Laar, M. W. van, Cruts, A. A. N., Ooyen-Houben, M. M. J. van, Meijer, R. F., Croes, E. A., Ketelaars, A. P. M., Verdurmen, J. E. E. & Brunt, T. (2013). Nationale Drug Monitor: Jaarbericht 2012. Utrecht: Trimbos-instituut.

In Nederland volgen tal van monitors de ontwikkelingen op het gebied van drugs, alcohol en tabak.

De Jaarberichten van de Nationale Drug Monitor (NDM) geven een actueel overzicht in de grote stroom van informatie over het gebruik van drugs, alcohol en tabak in Nederland. Het Jaarbericht 2012 is inmiddels de dertiende in de reeks.

“Wat zijn de risico’s en mogelijkheden van de e-sigaret?”

39

40

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013

&opdrachtgevers 2013 SBWU

Bernard van Leer Foundation Hartstichting Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) Psychiatrisch centrum Bethanie

Gemeente Sliedrecht RIBW Alliantie Van der Hoeven Kliniek PC Sint-Amedeus GGZ NHN Heiloo Kwaliteitsontwikkeling Stichting Benchmark GGZ Achmea Faculdade de Ciencias Medicas Gemeente Utrecht Reclassering Nederland CZ Actief in Gezondheid Bureau Jeugdzorg Haaglanden GGZ inGeest UMC St. Radboud Federal Department of Foreign Affairs (FDFA) Philips Electronics Voedingscentrum Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie Kenniscentrum Phrenos College voor Zorgverzekeringen Hogeschool In Holland Nederlands Jeugdinstituut Universiteit Maastricht Observatoire Franรงais des Drogues et des Toxicomanies RINO Noord-Holland Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Movisie GGZ Eindhoven

Liverpool John Moore Stichting Trajectum Radboud Universiteit Accoladezorggroep Rivierduinen Fonds Psychische Gezondheid Arkin Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NMO) NVvP

World Health Organization (WHO) GGNet Ministerie van VWS

GGz Centraal VU Medisch Centrum Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) VU Medisch Centrum Start Foundation Roche Nederland B.V. KWF Kankerbestrijding LAURENS

ZonMw

Delta Psychiatrisch Centrum

Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) Universiteit Utrecht United Nations Office on Drugs & Crime (UNODC) Parnassia Bavo Groep Stichting Anton Constandse Kwintes Haagse Gezondheidscentra Dimence AMC Medical Research Stichting Altrecht MSD GGZ Oost Brabant Siemens Nederland NV Fonds NutsOhra Healthdirect Australia Amarant Groep Stichting Coolsingel European Union Tactus Groep Veteranen instituut Lundbeck B.V. Longfonds Janssen Cilag Inforsa PGO Support Politie Oost Nederland VAD AMK Zuid-Holland Stichting Verantwoord Alcoholgebruik

Alliantie Nederland Rookvrij!

Stiva Palier

GGZ Nederland RIBW Nijmegen & Rivierenland

Cordaan Interzorg GGZ Drenthe

Gemeente Den Haag Lentis Stichting Warm Thuis Parnassia Bavo Groep Centrum voor Innovatie van opleidingen (CINOP)

samenwerkingspartners

41

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

LITERATUURlijst publicaties Centrum Jeugd Dekker, N., De Josselin de Jong, S. & Wulp, Y. van der (2013). Wat je moet weten over alcohol en roken: Voor, tijdens en na de zwangerschap. Utrecht: Trimbos-instituut.

Ferwerda, H. & Hasselt, N. van (2013). Geweld onder invloed: Lessen uit Haren en Hoek van Holland. Tijdschrift voor de Politie, 75(6), 6-9.

Gacsbaranayi, M., Sannen, A. & Mulder, J. (2013). Nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit. Utrecht: CVGU/Trimbos-instituut.

Goor, M. van & Sannen, A. (2013). Gezondheidsincidenten XTC: Informatie voor professionals in de uitgaanssetting. Infosheet Centrum Veilig en Gezond Uitgaan. Utrecht: Trimbos-instituut.

Goor, M. van & Sannen, A. (2013). Wat moet ik weten over lachgas? Infosheet Centrum Veilig en Gezond Uitgaan. Utrecht: Trimbos-instituut.

Goossens, F. X. (2013). SCHERP: Lespakket over wapenbezit: Theoretische en kwalitatieve evaluatie. Utrecht: Trimbos-instituut.

Goossens, F. X., Frijns, T., Hasselt, N. van & Laar, M. van (2013). Het grote uitgaansonderzoek. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hilderink, I. & Kaagman, C. (2013). Vaardigheidscursus Open en alert: Signaleren en begeleiden van alcohol- en drugsgebruik in de LVB-zorg en residentiële jeugdhulpverlening: E-learning module. Utrecht: Trimbosinstituut. Retrieved from http://openenalert.signalerenalcoholendrugs.nl Hilderink, I. (2013). Open en alert in de LVB-zorg en residentiële jeugdhulpverlening: E-learning module. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hilderink, I. (2013). Signaleren van alcohol- en drugsgebruik: E-learning module. Utrecht: Trimbos-instituut Retrieved from http://basis.signalerenalcoholendrugs.nl/ Hilderink, I., Schulten, I. & Prins, F. (2013). Roken, drinken en andere verslavingen, een probleem? In F. Prins, M. Clerkx & R. de Groot (Eds.), Kinderen-in-ontwikkeling op de basisschool (pp. 159-172). Apeldoorn: Garant Uitgevers.

Hilderink, I., Keer, M., Paulussen, T. & Peters, L. (2013). Voor je kiezen: Lesboek over roken. Utrecht: Trimbos-instituut.

Graaf, I. de & Jonge, M. C. de (2013). ConnXionz binnen De Rading: Implementatie van een evidence-based opvoedmethode in de reisidentiële jeugdzorg. Utrecht: Trimbos-instituut.

Jonge, M. C., Poel, A. van der, Haastregt, J. C. M., Moulin, M. F. T. M., Zijlstra, G. A. R., & Voordouw, I. (2013). Zicht op Evenwicht: Landelijke implementatie van een cursus gericht op het verminderen van angst om te vallen bij zelfstandig wonende ouderen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 44(1), 12–21. doi:10.1007/s12439-013-0006-8

Hasselt, N. van (2013). De explosieve mix in Haren: De invloed van middelengebruik en uitgaanscultuur. Arnhem: Trimbos-instituut/ Centrum Veilig en Gezond Uitgaan.

Jonge, M. C. de & Veen, C. van der (2013). Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland. Verslaving : Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(1), 35-46.

Hasselt, N. van, & Wit, J. de (2013). Let’s talk about sex: Over middelengebruik en seksualiteit. Verslaving : Tijdschrift over verslavingsproblematiek, 9(2), 44-58.

Jonge, M. C. de & Onrust, S. (2013). Wensen en grenzen: Module bij Lang leve de liefde: Meisjes onderbouw. Amsterdam: Soa Aids Nederland.

Hasselt, N. van, & Bovens, R. (2013). Tijd voor een heroriëntatie op alcohol.

Redactioneel. TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 91(4), 185-186.

Hilderink, I. (2013). Leren over roken: E-learning module. Utrecht: Trimbosinstituut. Retrieved from www.lerenoverroken.nl Hilderink, I. (2013). Signaleren van alcohol- en drugsgebruik op het voortgezet speciaal onderwijs en praktijkonderwijs: E-learning module. Utrecht: Trimbos-instituut. Retrieved from http://vsopro.signalerenalcoholendrugs.nl/ Hilderink, I., Keer, M., Paulussen, T. & Peters, L. (2013). Voor je kiezen: Docentenhandleiding. Utrecht: Trimbos-instituut.

42

Jonge, M. C. de & Onrust, S. (2013). Wensen en grenzen: Module bij Lang leve de liefde: Jongens onderbouw. Amsterdam: Soa Aids Nederland.

Jonge, M. C. de & Onrust, S. (2013). Wensen en grenzen: Module bij Lang leve de liefde: Jongens bovenbouw. Amsterdam: Soa Aids Nederland.

Jonge, M. C. de & Onrust, S. (2013). Wensen en grenzen: Module bij Lang leve de liefde: Meisjes bovenbouw. Amsterdam: Soa Aids Nederland.

Krul, J. & Sannen, A. (2013). Opwindingsdelier: Factsheet voor politie. Utrecht: Trimbos-instituut.

Lammers, J., Kuntsche, E., Engels, R. C. M. E., Wiers, R. W. & Kleinjan, M. (2013). Mediational relations of substance use risk profiles, alcoholrelated outcomes, and drinking motives among young adolescents in the Netherlands. Drug and Alcohol Dependence, 133(2), 571-579.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Leeuwen, L. van & Hilderink, I. (2013). Vaardigheidscursus Open en alert: Signaleren en begeleiden van alcohol- en drugsgebruik in de LVB-zorg en residentiële jeugdhulpverlening: E-learning module. Utrecht: Trimbosinstituut. Retrieved from http://openenalert.signalerenalcoholendrugs.nl

Voogt, C. V., Kleinjan, M., Poelen, E. A. P., Lemmers, L. & Engels, R. C. M. E. (2013). The effectiveness of a web-based brief alcohol intervention in reducing heavy drinking among adolescents aged 15–20 years with a low educational background: A two-arm parallel group cluster randomized controlled trial. BMC Public Health, 13(694). doi:10.1186/1471-2458-13-694

Leeuwen, L. van, Dijkstra, M. & Bransen, E. (2013). Open en alert: Alcoholen drugspreventie in zorg- en welzijnsorganisaties: Informatie voor cursisten. Utrecht: Trimbos-instituut.

Voorham, L. & Onrust, S. (2013). Verder dan een focus op hotspots: Succesfactoren voor effectieve politiezorg. Secondant, 27(6), 24-27.

Leeuwen, L. van, Dijkstra, L. & Bransen, E. (2013). Open en alert: Alcoholen drugspreventie in zorg- en welzijnsorganisaties: Handboek voor preventiewerkers. Utrecht: Trimbos-instituut.

Leeuwen, L. van, Renes, R. J. & Leeuwis, C. (2013). Televised entertainmenteducation to prevent adolescent alcohol use: Perceived realism, enjoyment, and impact. Health Education and Behavior, 40(2), 193-205. doi:10.1177/1090198112445906 Onrust, S., & Voorham, L. (2013). Vier politiestrategieën tegen veel voorkomende criminaliteit: Effectiviteit en werkzame mechanismen.

Den Haag: WODC. Rensink, R., Conijn, B., & Hilderink, I. (2013). Signaleren van alcohol- en drugsgebruik op het middelbaar beroepsonderwijs: E-learning module.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Retrieved from http://mbo.signalerenalcoholendrugs.nl Sannen, A. (2013). Extra wijzigingen Drank- en Horecawet: Een toelichting en enkele praktijkvoorbeelden. Utrecht: Trimbos-instituut.

Sannen, A. (2013). Verbeteren naleefgedrag alcoholwetgeving door de horeca: Adviesnotitie voor gemeenten. Utrecht: Trimbos-instituut.

Santvoort, F. van, & Goossens, F. X. (2013). Doe-praatgroep: Preventieve ondersteuning voor kinderen van ouders met psychische problemen en/of verslavingsproblemen. In C. Braet & S. Bögels (Eds.), Protocollaire behandelingen voor kinderen en adolescenten met psychische klachten (pp. 467-491). Amsterdam: Boom.

Saris, C., Kremers, S., Assema, P. van, Hoefnagels, C., Droomers, M., & Vries, N. de (2013). What moves them? Active transport among inhabitants of Dutch deprived districts. Journal of Obesity, (153973). doi:. org/10.1155/2013/153973 Snoeren, F., Hoefnagels, C., Lamers-Winkelman, F., Baeten, P., & Evers, S. M. A. A. (2013). Design of a quasi-experiment on the effectiveness and cost-effectiveness of using the child-interview intervention during the investigation following a report of child abuse and/or neglect.

BMC Public Health, 13(1164). doi:10.1186/1471-2458-13-1164 Snoeren, F., Hoefnagels, C., Evers, S. M. A. A. & Lamers-Winkelman, F. (2013). Design of a prospective study on mental health and quality of life of maltreated children (aged 5-16 years) after a report to an advice and reporting center on child abuse and neglect. BMC Public Health, 13(942). doi:10.1186/1471-2458-13-942

Voorham, L., Lammers, J., Jonge, M. de, & Sannen, A. (2013). Scanner uitgaan, alcohol en drugs. Utrecht: Trimbos-instituut.

Voorham, L. (2013). Uitgaansonderzoek in Utrecht: Nederlandse resultaten van de AMPHORA-studie. Utrecht: Trimbos-instituut.

Waerden, J. E. B., Hoefnagels, C., Hosman, C. M. H., Souren, P. M., & Jansen, M. W. J. (2013). A randomized controlled trial of combined exercise and psycho-education for low-SES women: Short- and long-term outcomes in the reduction of stress and depressive symptoms. Social Science & Medicine, 91, 84-93. doi:.org/10.1016/j. socscimed.2013.05.015 Weingart, S., Bovens, R., & Etten, D. van (2013). Advies ouderen en verslaving. Utrecht: Trimbos-instituut.

Weingart, S., & Been, N. de (2013). Trainershandboek Bar Smart. Utrecht: Trimbos-instituut.

Weingart, S., & Voorham, L. (2013). Drugs: Werken aan effectief drugsbeleid.

Teksten voor Loketgezondleven.nl. Bilthoven: RIVM. Retrieved from www. loketgezondleven.nl/gemeente-en-wijk/gezonde-gemeente/drugs Zanden, R. van der, Galindo-Garre, F., Curie, K., Kramer, J. & Cuijpers, P. (2013). Online cognitive-based intervention for depression: Exploring possible circularity in mechanisms of change. Psychological Medicine. doi:advance online publication. 10.1017/s003329171300175x Zanden, R. van der (2013). Web-based depression treatment: Associations of clients’ word use with adherence and outcome. Journal of Affective Disorders. doi:advance online publication. 10.1016/j.jad.2014.01.005 Zijlstra, G. A. R., Haastregt, J. C. M., Moulin, M. F. M. T., Jonge, M. C., Poel, A. van der, & Kempen, G. I. J. M. (2013). Effects of the implementation of an evidence-based program to manage concerns about falls in older adults. The Gerontologist, 53(5), 839-849. doi:10.1093/geront/gns142 Zijlstra, G. A. R., Du Moulin, M. F. M. T., Haastregt, J. C. M., Jonge, M. de, Kempen, G. I. J. M., & Poel, A. van der (2013). Zicht op Evenwicht: Evaluatie van een landelijk geïmplementeerde cursus gericht op het verminderen van bezorgdheid om te vallen bij zelfstandig wonende ouderen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 44(11), 272–284.

Zwaluw, C. van der, Kleinjan, M., Lemmers, L., Wiebing, M., Toorn, A. van, Zeegers, T. et al. (2013). De Power Button: Eerste aanwijzingen voor effecten van een herinneringscue op middelengebruik. Verslaving : Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(1), 60-73.

Snoeren, F., & Hoefnagels, C. (2013). Measuring perceived social support and perceived stress among primary school children in The Netherlands.

Child Indicators Research. doi:advance online publication. 10.1007/s12187013-9200-z

43

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Presentaties en trainingen Bovens, R. & Maat, M. (2013, Oktober). Signaleren in het onderwijs.

Workshop Congres Verslavingszorg, Amsterdam.

Dekker, N. (2013, Oktober). Alcohol, drugs en verslaving. Workshop Alcohol & drugs in de stad, Rotterdam.

Dekker, N. (2013, December). Uitgaansdrugs. Flitscursus Politie IJsselland, Zwolle.

Dekker, N. (2013, December). Seks, drugs en alcohol. Presentatie GGD Noorden Oost Gelderland, Deventer.

Dekker, N. & Krul, J. (2013, Juni). Uitgaansdrugs. Flitscursus Politie IJsselland, Apeldoorn.

Dekker, N. (2013, November). Seks, drugs en alcohol. Presentatie GGD Noorden Oost Gelderland, Apeldoorn.

Goor, M. van & Sannen, A. (2013, Februari). Resultaten aanmelden EHBDu cursussen 2012. Presentatie EHBDu als ‘tool’ voor preventie, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, Mei). Nightlife management in de US: Are we there yet?

Presentatie 8th International Conference on nightlife, substance use and related health issues, San Francisco.

Hasselt, N. van (2013, Juni). Alcohol en drugs in het uitgaansleven.

Flitspresentatie politie, Den Haag.

Hasselt, N. van (2013, Maart). Omgevingsfactoren bij alcoholincidenten.

Presentatie Conferentie Uitgaansonderzoek, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, November). Flitscursus uitgaansdrugs en bejegening.

Zwolle.

Hasselt, N. van & Vig, J. (2013, November). Beschonken uitgaansjeugd: De nieuwe Drank- en Horecawet in de praktijk. Dagvoorzitter Themadag Centrum Veilig en Gezond Uitgaan, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, Juni). Project X: De rol van alcohol. Presentatie Alcoholcongres, Amersfoort.

Hasselt, N. van (2013, Januari). Flitscursus uitgaansdrugs. Zwolle.

Hasselt, N. van & Elfallah, T. (2013, Oktober). De juiste snaar raken: Valt er te praten als alcohol en drugs in het spel zijn? Presentatie Werkconferentie Vreedzame veilige publieke taak, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, Mei). Prevention at large dance events. Parallel session Controlled chaos: How communities and advocates plan for large events.

Presentatie 8th International Conference on nightlife, substance use and related health issues, San Francisco.

Hasselt, N. van (2013, Mei). Electronic screening, brief intervention and referral to treatment for (poly) drug users in emergency services (eSBIRTes project).

Parallel session Online prevention and intervention. Presentatie 8th International Conference on nightlife, substance use and related health issues, San Francisco.

44

Hasselt, N. van (2013, Mei). Dealing with intoxicated violence. Parallel session Nightlife violence: Understanding prevalence and prevention. Presentatie 8th International Conference on nightlife, substance use and related health issues, San Francisco.

Hasselt, N. van (2013, September). Ontwikkelingen uitgaansdrugs.

Presentatie Expertmeeting preventieprofessionals, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, Februari). De juiste snaar: Uitgaan & opvoeding.

Presentatie Politievakschool, Hilversum.

Hasselt, N. van (2013, Maart). Alcohol- en drugspreventie: Voor wie precies?

Presentatie Bestuursconferentie Jeugd, alcohol, drugs, Heerhugowaard.

Hasselt, N. van, & Ferwerda, H. (2013, November). Omgaan met overlast, agressie en geweld als gevolg van alchohol en/of drugsgebruik. Presentatie Politieacademie, Apeldoorn.

Hasselt, N. van, & Bovens, B. (2013, April). Project X: Omgaan met middelengebruik op evenementen. Presentatie Kenniscentrum evenementveiligheid, Amsterdam.

Hasselt, N. van (2013, Januari). Jeugd. Presentatie voor CDA gedelegeerden, Utrecht.

Hasselt, N. van (2013, November). Jeugd. Presentatie voor PvdA gedelegeerden, Utrecht.

Hasselt, N. van, & Kesteren, D. van (2013, Juni). Project A: Alcohol en de Facebookrellen in Haren. Presentatie VWS, Den Haag.

Leeuwen, L. van, Putte, B. van der, Renes, R. J. & Leeuwis, C. (2013). Wat maakt entertainment-education programma’s effectief? Presentatie Nederlands Congres Volksgezondheid 2013, Ede. Leeuwen, L. van, Putte, B. van der, Renes, R. J. & Leeuwis, C. (2013, Februari). Engaging entertainment education: How engagement in entertainment-education programs relates to counterarguing and effects.

Presentatie Etmaal van de Communicatiewetenschap, Rotterdam.

Leeuwen, L. van, Putte, B. van der, Renes, R. J. & Leeuwis, C. (2013, Maart).

Entertainment education narratives to discourage binge drinking in youngsters: Effects, narrative engagement and cognitive responses.

Presentatie Lost in Story Worlds Symposium, Utrecht.

Maat, M., & Oers, L. van (2013, Januari). Signaleren in het MBO. Workshop Congres gebundelde krachten in een kansrijk MBO, Ede. Naaborgh, L. (2013, Juni). Problematisch alcoholgebruik en verslaving bij jeugd. Workshop JGZ Op de toekomst voorbereid, Zwolle en Utrecht.

Naaborgh, L., Rodenburg, R., Goeij, Y. de, Ruhl, Y. & Creemers, M. (2013, Juni). Vroegsignalering. Workshop Congres Alcoholbeleid 3.0, Amersfoort.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

publicaties Drugs Monitoring Naaborgh, L. & Ruhl, Y. (2013, Oktober). Praten met pubers over risicovol alcohol- en ander middelengebruik. Workshop Voor de Jeugd Festival, Amsterdam.

Amsterdam, J. van, Pennings, E., Brunt, T., & Brink, W. van den (2013).

Physical harm due to chronic substance use. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 66(1), 83-87. doi:10.1016/j.yrtph.2013.03.007

Naaborgh, L., Schoenmakers, T., Smeitink, J. & Brasser, M. (2013, September). Vroegsignalering van alchoholproblemen bij jongeren.

Workshop Congres Jong geleerd oud verslaafd? Zwolle.

Blanckaert, P., Amsterdam, J. G. C., Brunt, T. M., Berg, J. D. J., Durme, F. van, Maudens, K. et al. (2013). 4-Methyl-amphetamine: A health threat for recreational amphetamine users. Journal of Psychopharmacology, 27(9), 817-822. doi:10.1177/0269881113487950

Naaborgh, L. (2013, November). Alcohol en werk. Presentatie Siemens Nederland, Den Haag.

Schulten, I. & Josselin de Jong, S. de (2014, April). Rookvrij opgroeien.

Workshop Studiedag Jeugd en tabak, Utrecht.

Zebregs, S., Putte, B. van der & Moorman, M. (2013, Januari). Sponsoring good causes: Does the level of brand/cause fit matter? Presentatie Etmaal van de Communicatiewetenschap, Rotterdam.

Blankers, M., Donker, T., & Riper, H. (2013). e-Mental health in Nederland: Wetenschappelijke evidentie en uitdagingen voor de praktijk.

De Psycholoog, 48(9), 12-23.

Blankers, M., & Laar, M. van (2013). Interventies stoppen met roken voor jongeren: Factsheet. Utrecht: Trimbos-instituut.

Brunt, T. M., Koeter, M. W., Hertoghs, N., Noorden, M. S., & Brink, W. van den (2013). Sociodemographic and substance use characteristics of gamma hydroxybutyrate (GHB) dependent inpatients and associations with dependence severity. Drug and Alcohol Dependence, 131(3), 316-319. doi:10.1016/j.drugalcdep.2012.12.023 Brunt, T. M., Amsterdam, J. G. C., & Brink, W. van den (2013). GHB, GBL and 1,4-BD Addiction. Current Pharmaceutical Design, 19. doi: advance online publication. 10.2174/13816128113199990624 Buisman, R., & Laar, M. van (2013). Waterpijp: Factsheet. Utrecht: Trimbosinstituut.

Castaldelli-Maia, J. M., Martins, S. S., Oliveira, L. G., Laar, M. van, Andrade, A. G., & Nicastri, S. (2013). Use transition between illegal drugs among Brazilian university students. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. doi: advance online publication. 10.1007/s00127-013-0748-1 Croes, E., & Veen, C. van der (2013). Aandacht gevraagd voor hepatitis C in de verslavingszorg. Verslaving: Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(2), 34-42.

Croes, E., & Laar, M. van (2013). Leeftijdsgrens: Factsheet. Utrecht: Trimbosinstituut.

Croes, E., Poel, A. van der, & Lindt, S. van de (2013). Doorbraakproject Hepatitis C: Factsheet. Utrecht: Trimbos-instituut.

Gainsbury, S. M., Blankers, M., Wilkinson, C., Schelleman-Offermans, K., & Cousijn, J. (2013). Recommendations for international gambling harm-minimisation guidelines: Comparison with effective public health policy. Journal of Gambling Studies. doi: advance online publication.

10.1007/s10899-013-9389-2 Goossens, F. X., Frijns, T., Hasselt, N. E. van & Laar, M. W. van (2013).

Het grote uitgaansonderzoek 2013. Utrecht: Trimbos-insituut.

Gouwe, D. van der (2013). Jaarbericht update 2012: Drugs Informatie en Monitoring Systeem. Utrecht: Trimbos-instituut.

Gouwe, D. van der, & Laar, M. van (2013). Shishapen: Factsheet. Utrecht: Trimbos-instituut.

45

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Heijden, H. H. A. C., Brouwer, M. L., Hoekstra, F., Pol, P. van der, & Merkus, P. J. F. M. (2013). Reference values of exhaled nitric oxide in healthy children 1–5 years using off-line tidal breathing. Pediatric Pulmonology. doi: advance online publication. 10.1002/ppul.22796

Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Korf, D. J., Brink, W. van den, & Laar, M. van (2013). Validation of self-reported cannabis dose and potency: An ecological study. Addiction, 108(10), 1801–1808. doi:10.1111/ add.12226

Koning, R., & Niesink, R. (2013). Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS): Niets nieuws onder de zon. Verslaving: Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(1), 47-59.

Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Korf, D. J., Brink, W. van den, & Laar, M. van (2013). Predicting the transition from frequent cannabis use to cannabis dependence: A three-year prospective study. Drug and Alcohol Dependence, 133(2), 352–359. doi:10.1016/j.drugalcdep.2013.06.009

Laar, M. van, Cruts, G., Ooyen-Houben, M. van, Croes, E., Pol, P. van der, Meijer, R. et al. (2013). The Netherlands drug situation 2013: Report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Utrecht: Trimbos Institute.

Laar, M. W. van, Cruts, A. A. N., Ooyen-Houben, M. M. J. van, Meijer, R. F., Croes, E. A., Ketelaar, A. P. M. et al. (2013). Nationale Drug Monitor: Jaarbericht 2012. Utrecht: Trimbos-instituut.

Laar, M. van, Frijns, T., Trautmann, F., & Lombi, L. (2013). Surveys on user types, availability and consumption estimates. In F. Trautmann, B. Kilmer, & P. Turnbull (Eds.), Further insights into aspects of the EU illicit drugs market: Summaries and key findings (pp. 15-22). Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Laar, M. van, Frijns, T., Trautmann, F., & Lombi, L. (2013). Sizing the cannabis market: A demand-side and user-specific approach in seven European countries. Current Drug Abuse Reviews, 6(3). doi: advance online publication. 10.2174/1874473706666131205152835 Liebregts, N., Pol, P. van der, Laar, M. van, Graaf, R. de, Brink, W. van den, & Korf, D. J. (2013). The role of parents, peers and partners in cannabis use and dependence trajectories among young adult frequent users.

Contemporary Drug Problems, 40, 531-568.

Liebregts, N., Pol, P. van der, Laar, M. van, Graaf, R. de, Brink, W. van den, & Korf, D. J. (2013). The role of study and work in cannabis use and dependence trajectories among young adult frequent cannabis users.

Frontiers in Psychiatry, 4. doi:10.3389/fpsyt.2013.00085 Niesink, R. J. M., & Laar, M. W. van (2013). Does cannabidiol protect against adverse psychological effects of THC? Frontiers in Psychiatry, 4(130). doi:10.3389/fpsyt.2013.00130 Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Korf, D. J., Brink, W. van den, & Laar, M. van (2013). Reliability and validity of the Severity of Dependence Scale for detecting cannabis dependence in frequent cannabis users. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 22(2), 138–143. doi:10.1002/mpr.1385 Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Korf, D. J., Brink, W. van den, & Laar, M. van (2013). Facilitators and barriers in treatment seeking for cannabis dependence. Drug and Alcohol Dependence, 133(2), 776-780. doi:10.1016/j.drugalcdep.2013.08.011 Pol, P. van der, Liebregts, N., Graaf, R. de, Have, M. ten, Korf, D. J., Brink, W. van den et al. (2013). Mental health differences between frequent cannabis users with and without dependence and the general population. Addiction, 108(8), 1459-1469. doi:10.1111/add.12196

46

Vogels, N., & Croes, E. (2013). Tabellenboek Monitor Drugsincidenten 2012.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Vogels, N., & Croes, E. (2013). Monitor Drugsincidenten 2012: Factsheet.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Presentaties en trainingen Brunt, T. M., & Dorpmans, C. (2013, Maart). Verschillende gebruikersgroepen en aanknopingspunten voor preventie. Workshop GHB: Actualiteiten en verdieping, Amsterdam.

Brunt, T. M. (2013, Maart). De typologie van GHB gebruikers in Nederland: Resultaten van een websurvey en interviews onder gebruikers. Presentatie NISPA: State of the art congres GHB-monitor, Nijmegen.

Brunt, T. M. (2013, Mei). Strengths and weaknesses of price, purity and adulteration data. Presentatie Testing the waters: First international multidisciplinary conference on detecting illicit drugs in wastewater, Lissabon.

Brunt, T. M. (2013, September). Drug testing as a tool for market monitoring and harm reduction in the Netherlands: the Drug and Information System (DIMS). Presentatie NIGHTS 2013: Health, Pleasure & Communities, Padova.

Brunt, T. M. (2013, November). Drugsgebruik bij thuis- en daklozen.

Workshop. Situatie thuis- en daklozen., Harderwijk.

Brunt, T. M. (2013, December). Welke drugs en welke ziekten bij dubbele diagnose. Training. Dubbele diagnose, Utrecht.

Brunt, T. M. (2013, December). Mephedrone of toch gewoon ecstasy?

Presentatie. 7e Jaarsymposium VERSLAVING 2013: Nieuwe Middelen en Nieuwe Behandelingen, Amsterdam.

Croes, E. (2013, Februari). Hepatitis C among drug users in the Netherlands: The situation and policy response. Presentatie Startbijeenkomst Hepatitis C initiative voor internationale partners, Amsterdam.

Croes, E. (2013, April). Doorbraakproject hepatitis C in de verslavingszorg.

Presentatie bij Roche Nederland, Woerden.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Epidemiologie Croes, E. (2013, September). Doorbraakproject hepatitis C in de verslavingszorg. Presentatie Symposium De lever en verslaving van de Vereniging Verslavingsgeneeskundigen Nederland (VVGN), Utrecht.

Croes, E. (2013, Oktober). Monitor for drug-related emergencies. Presentatie bij het EMCDDA, Lissabon.

Croes, E. (2013, November). De elektronische sigaret: Panacee of gateway? Presentatie op het NNvT-congres (Nederlands Netwerk Tabaksontmoediging), Utrecht.

Gouwe, D. van der (2013, Juni). Online drugshandel: Vraag en aanbod voor politie Rotterdam. Presentatie voor Politie Rotterdam, Rotterdam.

Gouwe, D. van der (2013, Februari). Voorlichting alcohol en alcohol, drugs- en middelenbeleid. Presentatie Thyssen Krupp, Brielle.

Gouwe, D. van der (2013, Maart). Online drugshandel: Vraag en aanbod.

Presentatie Nationaal Netwerk Drugsexpertise, Zoetermeer.

Gouwe, D. van der (2013, April). Online drugshandel. Presentatie bij Pilot Nationaal Informatie- en Analysecentrum Grenstoezicht (NIAG) en Customs Control Centre Passengers/Cargo, Amsterdam.

Gouwe, D. van der (2013, Juli). Monitoren drugsfora en online drugshandel: Vraag en aanbod. Presentatie DIMS dag, Utrecht.

Gouwe, D. van der (2013, November). Online drugshandel: Vraag en aanbod.

Presentatie Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO), Utrecht.

Koning, R. (2013, September). DIMS & NPS VICTAS. Presentatie bij VICTAS, Utrecht.

Koning, R. (2013, Juni). DIMS & NIPS. Presentatie bij Brijder, Haarlem.

Pol, P. van der (2013, November). Cannabis: Van frequent naar afhankelijk gebruik. Presentatie Studiedag Vereniging voor Alcohol- en andere Drugsproblemen (VAD), Brussel.

Pol, P. van der (2013, Mei). Development of cannabis addiction: Predictors of dependence in frequent cannabis users. Presentatie Endo-neuro-psycho meeting, Lunteren.

Pol, P. van der (2013). Development of cannabis addiction. Presentatie College Drugs & Addiction voor studenten geneeskunde in het Academisch Psychiatrisch Centrum AMC, Amsterdam.

Pol, P. van der (2013, November). Facilitators and barriers in treatment seeking for cannabis dependence. Presentatie Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO), Utrecht.

Vogels, N. (2013, December). 5 Jaar Monitor Drugsincidenten. Presentatie MDI symposium, Utrecht.

Vogels, N. (2013, November). Sterkere ecstasytabletten en meer ernstige ecstasyintoxicaties: Voorlopige resultaten. Presentatie Forum alcohol en Drugs Onderzoek (FADO), Utrecht.

Ahmedani, B. K., Kubiak, S. P., Kessler, R. C., de, R., Alonso, J., & Bruffaerts, R. (2013). Embarrassment when illness strikes a close relative: A World Mental Health Survey Consortium Multi-Site Study.

Psychological Medicine, 43(10), 2191-2202. doi:10.1017/s003329171200298x Brugha, T. S., Matthews, R., Alonso, J., Vilagut, G., Fouweather, T., Bruffaerts, R. et al. (2013). Gender differences in mental health expectancies in early- and midlife in six European countries. British Journal of Psychiatry, 202(4), 294–300. doi:10.1192/bjp.bp.111.107003 Dezetter, A., Briffault, X., Bruffaerts, R., Graaf, R. de, Alonso, J., König, H. H. et al. (2013). Use of general practitioners versus mental health professionals in six European countries: The decisive role of the organization of mental health-care systems. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 48(1), 137-149. doi:10.1007/s00127-012-0522-9 Dijk, S. van, Nuijen, J., Kramer, J., & Land, H. van ‘t. (2013).

Trendrapportage. Psychosociale hulp aan chronisch lichamelijk zieken: Voorwaarden voor een integrale aanpak. MGv: Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 68(2), 83–91.

Ditzhuijzen, J. van, Have, M. ten, Graaf, R. de, Nijnatten, C. H. C. J., & Vollebergh, W. A. M. (2013). Psychiatric history of women who have had an abortion. Journal of Psychiatric Research, 47(11), 1737-1743. doi:. org/10.1016/j.jpsychires.2013.07.024 Fullana, M. A., Vilagut, G., Mataix-Cols, D., Duran Adroher, N., Bruffaerts, R., & Graaf, R. de (2013). Is ADHD in childhood associated with lifetime hoarding symptoms? An epidemiological study. Depression and Anxiety, 30(8), 741–748. doi:10.1002/da.22123 Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Tuithof, M., & Have, M. ten (2013).

Sociodemographic and psychiatric predictors of attrition in a prospective psychiatric epidemiological study among the general population. Result of the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2. Comprehensive Psychiatry, 54(8), 1131-1139. doi:10.1016/j. comppsych.2013.05.012 Graaf, R. de, Have, M. ten, & Dorsselaer, S. van (2013). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking: NEMESIS-2. In C. van der Feltz-Cornelis & N. Mulder (Eds.), Handboek sociale psychiatrie (pp. 27-39). Utrecht: De Tijdstroom.

Graaf, R. de, Have, M. ten, Tuithof, M., & Dorsselaer, S. van (2013). Firstincidence of DSM-IV mood, anxiety and substance use disorders and its determinants: Results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2. Journal of Affective Disorders, 149(1-3), 100–107. doi:. org/10.1016/j.jad.2013.01.009 Graaf, R. de, Tuithof, M., Dorsselaer, S. van, & Have, M. ten (2013).

Verzuim door psychische en somatische aandoeningen. Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken, 29(3), 332-337.

47

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Hardeveld, F., Spijker, J., Graaf, R. de, Hendriks, S. M., Licht, C. M. M., Nolen, W. A. et al. (2013). Recurrence of major depressive disorder across different treatment settings: Results from the NESDA study.

Journal of Affective Disorders, 147(1-3), 225–231. doi:10.1016/j.jad.2012.11.008 Hardeveld, F., Spijker, J., Graaf, R. de, Nolen, W. A., & Beekman, A. T. F. (2013). Recurrence of major depressive disorder and its predictors in the general population: results from The Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). Psychological Medicine, 43(1), 39-48. doi:10.1017/s0033291712002395 Have, M. ten, Nuijen, J., & Graaf, R. de (2013). Trendrapportage GGZ 2012 Deel 2B: Toegang en zorggebruik. Ernst van de psychische aandoening als voorspeller van de aard en intensiteit van zorggebruik: Resultaten van de ‘Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2’ (NEMESIS-2).

Utrecht: Trimbos-instituut.

Have, M. ten, Dorsselaer, S. van, & Graaf, R. de (2013). Prevalence and risk factors for first onset of suicidal behaviors in the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2. Journal of Affective Disorders, 147(1-3), 205–211. doi:.org/10.1016/j.jad.2012.11.005 Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, & Beekman, A. (2013).

Lifetime treatment contact and delay in treatment seeking after first onset of a mental disorder. Psychiatric Services, 64(10), -981–989. doi:10.1176/appi.ps.201200454 Have, M. t., Nuijen, J., Beekman, A., & Graaf, R. de (2013). Common mental disorder severity and its association with treatment contact and treatment intensity for mental health problems. Psychological Medicine, 43(10), 2203–2213. doi:10.1017/s0033291713000135 Kawakami, N., Chiu, W. T., Chatterji, S., Graaf, R. de, Matschinger, H., LeBlanc, W. et al. (2013). Early-onset mental disorders and adult household income. In J. Alonso, S. Chatterji, & Y. He (Eds.), The burdens of mental disorders: Global perspectives from the WHO World Mental Health Surveys (pp. 110-121). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.

Kessler, R. C., Berglund, P. A., Chiu, W. T., Deitz, A. C., Hudson, J. I., Shahly, V. et al. (2013). The prevalence and correlates of binge eating disorder in the World Health Organization World Mental Health Surveys. Biological Psychiatry, 73(9), 904–914. doi:.org/10.1016/j.biopsych.2012.11.020 Melchers, M. E. R., Dorsselaer, S. A. F. M., & Vollebergh, W. A. M. (2013). Leef gezond en pluk de vruchten. TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 91(1), 33-39.

Monshouwer, K., Have, M. ten, Poppel, M. van, Kemper, H., & Vollebergh, W. (2013). Possible mechanisms explaining the association between physical activity and mental health: findings from the 2001 Dutch Health Behaviour in School-Aged Children Survey. Clinical Psychological Science, 1 (1), 67-74. doi:10.1177/2167702612450485 Retrieved from http://cpx.sagepub.com/content/1/1/67.full.pdf+html

48

Nuijen, J. (Ed.) (2013). Trendrapportage GGZ 2012 Deel 2A: Toegang en zorggebruik. GGZ in de eerste lijn: De rol van de huisarts en de eerstelijnspsycholoog. Utrecht: Trimbos-instituut.

Nuijen, J. (Ed.) (2013). Trendrapportage GGZ 2012 Deel 3A: Kwaliteit en effectiviteit. Naar transparante kwaliteitsinformatie. Utrecht: Trimbosinstituut.

Nuijen, J. (Ed.) (2013). Trendrapportage GGZ 2012 Deel 3B: Kwaliteit en effectiviteit. Werkelijke en wenselijke eerstelijns depressiezorg: Resultaten van een verkennend onderzoek. Utrecht: Trimbos-instituut.

Nuijen, J., Veerbeek, M., & Wijngaarden, B. van (2013). Routine Outcome Monitoring in de geestelijke gezondheidszorg: een belofte voor de toekomst? In J. Nuijen (Ed.), Trendrapportage GGZ 2012. Deel 3A: Kwaliteit en effectiviteit Naar transparante kwaliteitsinformatie (pp. 61-92). Utrecht: Trimbos-instituut.

Pinto-Meza, A., Moneta, M. V., Alonso, J., Angermeyer, M. C., Bruffaerts, R., Caldas de Almeida, J. M. et al. (2013). Social inequalities in mental health: results from the EU contribution to the World Mental Health Surveys Initiative. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 48(2), 173-181. doi:10.1007/s00127-012-0536-3 Smeets, F., Lataster, T., Winkel, R. van, Graaf, R. de, Have, M. ten, & Os, J. van (2013). Testing the hypothesis that psychotic illness begins when subthreshold hallucinations combine with delusional ideation.

Acta Psychiatrica Scandinavica, 127(1), -34–47. doi:10.1111/j.16000447.2012.01888.x Tuithof, M., Have, M. ten, Brink, W. van den, Vollebergh, W., & Graaf, R. de (2013). Predicting persistency of DSM-5 alcohol use disorder and examining drinking patterns of recently remitted individuals: A prospective general population study. Addiction, 108(12), 2091–2099. doi:10.1111/add.12309 Vilagut, G., Forero, C. G., Pinto-Meza, A., Haro, J. M., & Graaf, R. de (2013).

The mental component of the Short-Form 12 Health Survey (SF-12) as a measure of depressive disorders in the general population: Results with three alternative scoring methods. Value in Health, 16(4), 564-573. doi:. org/10.1016/j.jval.2013.01.006 Wells, J. E., Browne, M. O., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Angermeyer, M. C. et al. (2013). Drop out from out-patient mental healthcare in the World Health Organization’s World Mental Health Survey initiative. British Journal of Psychiatry, 2012(1), 42–49. doi:10.1192/ bjp.bp.112.113134

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Presentaties en trainingen

Publicaties ICOM

Barbaglia, G., Have, M. ten, Dorsselaer, S. van, Vilagut, G., Alonso, J., & Graaf, R. de (2013, Augustus). Socioeconomic worsening and mental health. Presentatie European Congress of Epidemiology, Aarhus.

Fischer, E., & Splunteren, P. van (2013). Verleiden met e-technology: Van serious gaming tot social media. Kwaliteit in Zorg, (5), 8-11.

Dorsselaer, S. van (2013, Mei). Jongerenonderzoek in (inter)nationaal verband: Peilstationsonderzoek scholieren HBSC en Espad. Presentatie NPSOSymposium, Amsterdam.

Notten, N., Bogt, T. ter, Roos, S. de, & Dorsselaer, S. van (2013, Mei). (Un) healthy lifestyles and overweight: The relevance of parenting, media and school policy for adolescents’ BMI-score. Presentatie Dag van de Sociologie, Nijmegen.

Schat, A., Noorden, M. S. van, Noom, M. J., Giltay, E. J., Wee, N. J. A. van de, Graaf, R. de et al. (2013, September). Correlates of age of onset of anxiety disorders: Results of the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2 and the Leiden Routine Outcome Monitoring Study. Presentatie Society for Psychotherapy Research, Oxford.

Ballegooijen, W. van, Riper, H., Klein, B., Ebert, D. D., Kramer, J., Meulenbeek, P. et al. (2013). An internet-based guided self-help intervention for panic symptoms: Randomized controlled trial. Journal of Medical Internet Research, 15(7), e154. doi:10.2196/jmir.2362. Retrieved from http://www.jmir.org/2013/7/e154/ Ketelaar, S. M., Nieuwenhuijsen, K., Gärtner, F. R., Bolier, L., Smeets, O., & Sluiter, J. K. (2013). Effect of an e-mental health approach to workers’ health surveillance versus control group on work functioning of hospital employees: A cluster-RCT. PLoS ONE, 8(9), e72546. doi:10.1371/ journal.pone.0072546. Retrieved from http://www.plosone.org/article/ info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0072546 Martin Abello, K., & Petrea, I. (2013). WHO Report: Scope and potential of e-mental health in Europe. Utrecht: Trimbos-instituut.

Tuithof, M., Have, M. ten, Brink, W. van den, Vollebergh, W., & Graaf, R. de (2013, November). Het voorspellen van terugval van alcoholstoornissen in de algemene bevolking. Presentatie 23e Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO) congres, Utrecht.

Presentaties en trainingen

Verdurmen, J. (2013, April). Roken onder jongeren: Cijfers en trends uit het Peilstationsonderzoek 2011, ESPAD 2011 en HBSC 2009. Presentatie Studiedag Tabakspreventie en Jeugd, Utrecht.

Fischer, E., & Smeets, O. (2013, Februari). Informatiebijeenkomst Onlinehulpstempel. Presentatie over het Onlinehulpstempel, Utrecht.

Verdurmen, J. (2013, November). Monitoring van roken in Nederland, stand van zaken en toekomstige ontwikkelingen. Presentatie Congres Nederlands Netwerk voor Tabaksonderzoek, Utrecht.

Fischer, E. (2013, Januari). Boost your mood: An online mental fitness intervention for young people. Presentatie bezoek Schotse delegatie aan het Trimbos-instituut, Utrecht.

Vries, S. de, Have, M. ten, Graaf, R. de, Wezep, M. van, Dorsselaer, S. van, & Hermans, T. (2013, April). Groen en geestelijke gezondheid revisited: De relatie opnieuw bekeken met NEMESIS-2. Presentatie Nederlands Congres Volksgezondheid, Ede.

Fischer, E. (2013, Mei). Robbin: Een app voor de psychosociale ondersteuning van borstkankerpatiënten. Presentatie op het Helen Dowling instituut, De Bilt.

Fischer, E. (2013, Februari). Online interventions for specific groups: Breast cancer patients, youngsters and forensic patients. Presentatie bezoek Finse delegatie aan het Trimbos-instituut, Utrecht.

Fischer, E. (2013, Oktober). Robbin: A mobile application for breast cancer patients. Presentatie in het kader van de Spider awards, Amsterdam.

Fischer, E., & Splunteren, P. van (2013, November). Verleiden met e-technology: Van serious gaming tot social media. Workshop KIZ congres, Arnhem.

Haverman, M. (2014, November). Positieve psychologie: Achtergrond en toepassingen. Presentatie minisymposium Geluksroute, Woerden.

Kramer, J. (2013, September). E-mental health in Nederland. Plenaire presentatie Prinsjesdagsymposium SGBO, Nijmegen.

Kramer, J. (2013, April). E-mental health. Presentatie EU Conference Joint Action on Mental Health and Well-being, WP 4, Depression, Suicide and e-Health, Budapest.

49

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Kramer, J. (2013, Januari). Drinking less. Presentatie Invitational Conference NHS Schotland, Utrecht.

Martin Abello, K., & Smeets, O. (2013, Juni). Digitale zorg zelf doen: Wat kan je zelf doen bij psychische problemen? Van drinktest & drugdancer tot hulp bij depressie en angst. Workshop Digitale Zorgevent, Utrecht.

Martin Abello, K., & Smeets, O. (2013, Juni). Digitale zorg samen. Online GGZ: Ins en outs van online hulp bij psychische problemen. Workshop Digitale Zorgevent, Utrecht.

Martin Abello, K., & Smeets, O. (2013, April). Kwaliteit, effectiviteit en innovatie. Plenaire lezing op Landelijke studiedag E-mental health., Amersfoort.

Martin Abello, K. (2013, Februari). E-mental health in NL and future directions. Presentatie Invitational Conference Tempere University Finland, Tempere.

Martin Abello, K., Pot, A., & Rosier, I. (2013, Mei). E-mental health anno nu.

Workshop Interzorg, Assen.

Martin Abello, K., Boon, B., & Rooijen, S. van (2013, Juni). Trimbos e-mental health anno nu. Webcast op Digitale Zorgevent, Utrecht.

Martin Abello, K. (2013, Juni). General introduction E-mental health in the Netherlands. Presentatie Invitational Conference NAPH Noorwegen, Utrecht.

Mittelman, M., Pot, A., & Smeets, O. (2013, Oktober). Internet interventions for caregivers: The future of dementia care? Pre-conference workshop 16th international Congress of the International Psychogeriatric Association, Seoul.

Rosier, I. (2013, Augustus). Wat is e-mental health? Workshop Summerschool Public Health NSPOH, Amsterdam.

Rosier, I. (2013, Oktober). Wat is e-mental health? Lezing Seminar Online ontwikkelingen in de zorg Academy Noord, Leeuwarden.

Smeets, O., & Pranger, M. (2013). Resultaten project Bewustwordingsprogramma depressiepreventie: Toeleiding naar de portal Mentaalvitaal.nl. Utrecht: Trimbos-instituut.

Smeets, O., & Wind, L. (2013, November). E-mental health bij de huisarts.

Presentatie Bijscholingsbijeenkomst GGZ Stadsmaatschap Utrecht, Utrecht.

Smeets, O. (2013, September). Different care forms: From experience into practice! Interne presentatie Philips, Utrecht.

Smeets, O. (2013, Juni). E-GGZ Kwaliteitskeurmerk: Onlinehulpstempel.

Workshop Congres Kennisplatform internettoepassingen voor preventie en zelfhulp in de GGZ, Utrecht.

Smeets, O. (2013, Mei). Onlinehelpstamp: Quality seal for E-mental health interventions. Webinar projectteam WHO, Utrecht.

50

Smeets, O. (2013, Maart). E-mental health: Sociale zorg! Presentatie Regiobijeenkomst Oost-Nederland Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen, Wezep.

Smeets, O. (2013, Maart). E-mental health, wat betekent dit voor uw praktijk?

Workshop voorjaarsschool NSPOH, nascholing voor bedrijfsartsen, Apeldoorn.

Smeets, O. (2013, Januari). Colour your life. Presentatie Invitational Conference NHS Scotland, Utrecht.

Smeets, O. (2013, Januari). General introduction e-mental health. Presentatie Invitational Conference NHS Scotland, Utrecht.

Walburg, J., & Haverman, M. (2013, September). Flourishing St. Maarten.

Workshop congres Transforming Care, Sint Maarten.

Walburg, J., & Haverman, M. (2013, Oktober). Positive schools: Strengthening resilience, improving flourishing. Workshop Congres Transforming Care, Sint Maarten.

Walburg, J., & Haverman, M. (2013, Oktober). Resilience and addiction prevention. Plenaire lezing Congres Transforming Care, Sint Maarten.

Zanden, R. van der, Haverman, M., & Nobelen, J. van der (2013, December).

Focus op ouders met psychische problemen en/of verslavingsproblemen.

Presentatie Preventieoverleg GGZ, Utrecht.

Zanden, R. van der, Galindo-Garre, F., Curie, K., Kramer, J., & Cuijpers, P. (2013). Online cognitive based intervention for depression: Exploring possible circularity in mechanisms of change. Utrecht: Trimbos-instituut.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Internationalisering Trautmann, F. (2013). Key trends of the illicit drugs market and drug policy in the EU: What do experts anticipate for the coming years? In F. Trautmann, B. Kilmer, & P. Turnbull (Eds.), Further insights into aspects of the EU illicit drugs market: Summaries and key findings (pp. 41-43).

Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Trautmann, F., Kilmer, B., & Turnbull, P. (2013). Further insights into aspects of the EU illicit drugs market Brussels: European Commission.

Presentaties en trainingen Trautmann, F. (2013, Maart). Further insights into aspects of the EU illicit drugs market. Presentatie bij CND, Wenen.

Trautmann, F. (2013, November). Developing National Drug Policies in the Central Asia Drug Action Programme (CADAP) – Phase 6. Presentatie EUCentral Asia Senior Officials Dialogue on Drugs, Brussel.

Uitterhaegen, B. F. G. (2013, December). Drugs prevention among young people. Presentatie Bezoek delegatie Saudi Arabië, Trimbos-instituut, Utrecht.

Uitterhaegen, B. F. G. (2013, November). Drug prevention and education among young people through social networking in Europe. Presentatie Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Den Haag.

Uitterhaegen, B. F. G. (2013, Maart). On new synthetic drugs: Identification and health effects. Workshop Ministry of Interior, Forensic Department, Ministry of Health and Medical Faculty, Skopje, Macedonia.

Uitterhaegen, B. F. G. (2013, Oktober). Action plan on drugs. Presentatie Police Directorate & Ministry of Health, Podgorica, Montenegro.

Trautmann, F. (2013, April). Understanding changes in governance practice.

Presentatie ALICE RAP General Meeting, Barcelona.

Trautmann, F. (2013, Mei). Drug prevention and treatment in the Netherlands: Continuum of care. Presentatie The Second Regional Symposium on Drugs Control and Information Exchange, Riyadh Saudi Arabië.

Trautmann, F. (2013, Mei). Key trends of the illicit drugs market in the EU: What do experts anticipate for the coming years? Presentatie Seventh Annual Conference of the International Society for the Study of Drug Policy (ISSDP), Bogota Colombia.

Trautmann, F. (2013, Juni). Converging and diverging trends in European drug policies drug control policy: The European perspective. Presentatie International Symposium, Florence.

Trautmann, F. (2013, Juni). Drug use: Change from the crime to the health/ illness paradigm. NAPDI - New Approaches in Drug Policy & Interventions.

Presentatie Innovative cocaine and poly drug abuse prevention programme Experts’ seminar, Florence.

Trautmann, F. (2013, September). Trends in the EU drugs market en drug policy: Implications for responses. Presentatie Symposium The EU Drugs Strategy 2013-2020: Combating Illicit Trafficking and Substance Misuse, Brussel.

Trautmann, F. (2013, Oktober). Assessing the effectiveness of drug policy: National Drugs Monitoring System in Croatia. Presentatie TAIEX Workshop, Zadar Croatië.

Trautmann, F. (2013, Oktober). How to assure/improve service quality: Going beyond quality standards. Presentatie Scottish Drugs Forum, 2013 AGM Conference Building the road to recovery, Glasgow.

Trautmann, F. (2013, November). Drug demand reduction in the Netherlands.

Presentatie EU-Central Asia Senior Officials Dialogue on Drugs, Brussels.

51

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Ouderen Asch, I. van, Willemse, B., & Pot, A. M. (2013). Ouderen online!?

Hulpverlening voor ouderen via internet. PsychoPraktijk, 5(1), 34-37.

Asch, I. F. M., Nuyen, J., Veerbeek, M. A., Frijters, D. H. M., Achterberg, W. P., & Pot, A. M. (2013). The diagnosis of depression and use of antidepressants in nursing home residents with and without dementia.

International Journal of Geriatric Psychiatry, 28(3), 312-318. doi:10.1002/ gps.3830 Blom, M. M., Bosmans, J. E., Cuijpers, P., Zarit, S. H., & Pot, A. M. (2013).

Effectiveness and cost-effectiveness of an internet intervention for family caregivers of people with dementia: Design of a randomized controlled trial. BMC Psychiatry, 13(17). doi:10.1186/1471-244x-13-17.

Retrieved from http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1471-244X-13-17.pdf Bos, M. (2013). Agreement between resident and proxy assessments of quality of life in Korsakoff’s syndrome and other alcohol related cognitive disorders. Amsterdam: VU. (Masterthese).

Burg, P. van der (2013). Toegepaste psychologie. Amsterdam: Hogeschool Amsterdam. (Scriptie) Groot Zwaaftink, R., & Veerbeek, M. (2013). Met andere ogen: Twee jaar Alzheimer Experience. Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 25, 7-9.

Keehnen, C. (2013). Als de familie participeert: Een exploratief onderzoek naar familieparticipatie in woonvoorzieningen voor mensen met dementie en de relatie tot de arbeidsbelasting van verzorgenden. Utrecht: Universiteit Utrecht.

Lange, J. de, Willemse, B., Smit, D., & Pot, A. M. (2013). Het geheim van de succesvolle woonvoorziening: De Monitor Woonvormen Dementie (3).

Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 25(4), 26-29.

Lange, J. de, Deusing, E., Peeters, J., Francke, A., & Pot, A. M. (2013). De kunst van case management: 10 Succesfactoren volgens mantelzorgers.

Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 25(1), 26-29.

Leven, N. van ‘t, Prick, A. J. C., Groenewoud, J. G., Roelofs, P. D. D. M., Lange, J. de, & Pot, A. M. (2013). Dyadic interventions for communitydwelling people with dementia and their family caregivers: A systematic review. International Psychogeriatrics, 25(10), 1581-1603. doi:10.1017/s1041610213000860

Pot, A. M., Vink, M., & Kuin, Y. (2013). Richtlijnen en protocollen: Specifieke aandachtspunten bij ouderen. PsychoPraxis: De praktijk van de GGZ, 5(1), 30-33.

Pot, A. M., Smit, D., Willemse, B., & Lange, J. de (2013). Partners in de Zorg?

De Monitor Woonvormen Dementie (2). Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 25(3), 34-35.

Roosendaal, L. (2013). Effects of family participation on caregiver satisfaction and burden in long term care facilities for people with dementia.

Amsterdam: VU. (Masterthesis).

Sterke, M. de (2013). The influence of neuropsychiatric symptoms.

Amsterdam: VU. (Masterthesis).

Veerbeek, M., Stirbu-Wagner, I., Verhaak, P., & Nuijen, J. (2013).

Huisartsenzorg voor volwassenen en ouderen met psychische problemen tussen 2002-2010. In J. Nuijen (Ed.), Trendrapportage GGZ 2012. Deel 2A: Toegang en zorggebruik.GGZ in de eerste lijn (pp. 19-54).

Utrecht: Trimbos-instituut.

Veerbeek, M., Nuijen, J., Smit, D., Emmen, M., & Verhaak, P. (2013).

Volwassenen bij de eerstelijnspsycholoog in 2010: Kenmerken en geboden hulp. In J. Nuijen (Ed.), Trendrapportage GGZ 2012. Deel 2A: Toegang en zorggebruik GGZ in de eerste lijn. De rol van de huisarts en de eerstelijnspsycholoog (pp. 55-82). Utrecht: Trimbos-instituut.

Veerbeek, M., Oude Voshaar, R., Depla, M., & Pot, A. M. (2013). Mental health care Monitor Older adults (MEMO): Monitoring patient characteristics and outcome in Dutch mental health services for older adults. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 22(2), -100–109. doi:10.1002/mpr.1386 Veerbeek, M. A. (2013). Onderzoek naar zorgmodel Elsendorp. Eindhovens dagblad, 28 november 2013.

Veerbeek, M. A., Oude Voshaar, R. C., & Pot, A. M. (2013). Psychometric properties of the Dutch version of the Health of the Nation Outcome Scales for older adults (HoNOS 65+) in daily care. International Journal of Nursing Studies, 50(12), 1711–1719. doi:.org/10.1016/j.ijnurstu.2013.05.004 Willemse, B., Smit, D., Lange, J. d., & Pot, A. M. (2013). Is de zorg persoonsgericht? De Monitor Woonvormen Dementie (1). Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie,(2), 22-24.

Pot, A. M., & Asch, I. F. M. van (2013). Veerkracht bij ouderen. B-these Klinische Ouderenpsychiatrie VU.

Willemse, B. (2013). Gesprekken. Denkbeeld: Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 25(3), 36.

Pot, A. M. (2013). Mantelzorgers voor mensen met dementie onder druk.

Telegraaf, 27 mei 2013.

Pot, A. M. (2013). Maatschappelijke beroering over extramuralisering in de ouderenzorg. In Jaarverslag 2012 (pp. 10-14). Utrecht: Trimbos-instituut.

Pot, A. M. (2013). Improving nursing home care for dementia: Is the environment the answer? Editorial. Aging & Mental Health, 17(7), 785-787. doi:10.1080/13607863.2013.828679

52

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Presentaties en trainingen Asch, I. F. M. van, & Pot, A. M. (2013, Februari). Leven in de plus: Ontwikkeling van een internetinterventie voor ouderen waarin de verbetering van zelfmanagementvaardigheden centraal staat. Presentatie Geriatriedagen, ‘s-Hertogenbosch.

Pot, A. M., Smeets, O., & Mittelman, M. (2013, Oktober). Internet interventions for caregivers. Presentatie 16th International congress of International Psychogeriatric Association (IPA): Towards Successful Aging: Harmony of Mental, Physical and Social Life, Seoul (South Korea).

Asch, I. F. M. van, & Lamers, S. M. A. (2013, Juni). E-health & veerkracht.

Presentatie NIP-SOP Symposium, Amersfoort.

Pot, A. M. (2013, December). ICT innovation for dementia caregivers.

Presentatie WHO Global Forum on Innovation for Ageing Populations, Kobe (Japan).

Asch, I. F. M. van (2013, November). Casemanagers diagnose, en dan?

Training, Trimbos-instituut, Utrecht.

Blokland, M. A., & Asch, I. F. M. van (2013, November). Aan de slag met ­ co-creatie. Workshop tijdens NKOP congres.

Blokland, M. A. (2013, Oktober). Formele versus informele zorg. Debat Landelijk congres Palliatieve zorg en psychiatrie, Lunteren.

Blokland, M. A., & Vermeer, L. (2013). Zorg voor ouderen met een psychiatrische achtergrond. NKOP training: Zorgstroom (diverse 65+ trainingen), Middelburg.

Blokland, M. A., & Vermeer, L. (2013, November). Zorg voor ouderen met een psychiatrische achtergrond. NKOP training, Ridderkerk.

Blokland, M. A. (2013, September). Werken met groepen, train de trainer.

Incompany training Trimbos-instituut, Utrecht.

Blokland, M. A., & Kruidenier, E. (2013, Oktober). Op zoek naar zin, train de trainer. Incompany training Trimbos-instituut, Utrecht.

Lange, J. de (2013, Januari). Dementie: Ontwikkelingen in behoeften, zorg en diensten. Lezing Beleidsdag Laurens, Rotterdam.

Lange, J. de (2013, April). Onderzoeksleerlijn in het CV van de HBOV. Presentatie Studiedag docenten HBOV Hogeschool Rotterdam, Rotterdam.

Lange, J. de (2013, April). Casemanagement: De oplossing om de dementiezorg in goede banen te leiden? Presentatie Studiedag Samen Sterk, 20 jaar Ontmoetingscentra, Amsterdam.

Lange, J. de (2013, Mei). Sociale participatie van mensen met dementie.

Presentatie Bijeenkomst van Syntens/TNO/Alzheimer Nederland, Amersfoort.

Lange, J. de (2013, Mei). Randvoorwaarden en kansen voor persoonsgerichte zorg. Presentatie Symposium De persoon met dementie: Handvatten voor persoonsgerichte zorg, Utrecht.

Lange, J. de, & Asch, I. F. M. van (2013, November). Diagnose, en dan?

Workshop Congres Moderne Dementiezorg, Nieuwegein.

Lange, J. de (2013, April). Happy games voor mensen met dementie.

Presentatie Symposium Hogeschool Rotterdam, Rotterdam.

Pot, A. M. (2013, April). An internet intervention for family carers. Presentatie 28th International Conference of Alzheimer Disease International: Dementia: Action for Global Change, Taipee, (Taiwan).

Pot, A. M., Veerbeek, M. A., Willemse, B. M., Velden, C. van der, Blokland, M. A., & Wessel, C. (2013, Mei). De PERSOON met dementie: Handvatten voor persoonsgerichte zorg. Presentatie Symposium Trimbos-instituut & DCM Nederland, Utrecht.

Pot, A. M., & Willemse, B. M. (2013, December). Resultaten van de Monitor Woonvormen Dementie. Presentatie Lunchbijeenkomst VWS, Den Haag.

Pot, A. M. (2013, November). Realistische verwachtingen van mantelzorg.

Presentatie Valleiconferentie: De toekomst van de mantelzorg, Bennekom.

Pot, A. M. (2013, November). Monitor Woonvormen Dementie: Activiteiten in de zorg voor mensen met dementie. Presentatie Symposium UKON: Al 10 jaar topzorg, Nijmegen.

Pot, A. M. (2013, Oktober). Oog voor waarden en voorkeuren van mensen met dementie. Presentatie NOOP-dag 2013: Oud en autonomie, Enschede.

Pot, A. M. (2013, September). GZ-psychologie en ouderen: Een jong veld.

Presentatie NIP symposium 15 jaar: GZ-psycholoog, Amsterdam.

Pot, A. M. (2013, Juni). Oude en nieuwe behandelvormen voor ouderen.

Presentatie NIP-SOP symposium, Amersfoort.

Pot, A. M. (2013, Juni). Sleutels tot succes in de zorg voor mensen met dementie: Resultaten van de Monitor Woonvormen Dementie. Presentatie Bijeenkomst Amsterdam Center on Aging (ACA), Amsterdam.

Pot, A. M. (2013, Mei). Hoe staat het ervoor en wat levert persoonsgerichte zorg op? Presentatie Symposium Person-centered Care, Utrecht.

Pot, A. M. (2013, Mei). Best practice in de langdurige zorg. Presentatie Kwaliteits-instituut CVZ: Andere kijk op kwaliteit, Amsterdam.

Pot, A. M. (2013). Klinisch-psychologische behandelvormen bij ouderen.

College VU, Amsterdam.

Pot, A. M., & Asch, I. F. M. van (2013). Hulpverlening aan ouderen. Colleges voor Themavak VU, Amsterdam.

Pot, A. M., & Asch, I. F. M. van (2013). Klinische ouderenpsychiatrie. Colleges voor Keuzevak VU, Amsterdam.

Veerbeek, M. A. (2013, November). ROM in de ouderenpsychiatrie.

Presentatie NKOP Congres: State of the art ouderenpsychiatrie: Een multidisciplinaire tour in woord en beeld, Utrecht.

Velden, C. van der (2013, November). Inventory of end-users’ ICT needs and problems. Presentatie Partner meeting iAge, Groningen.

53

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Publieke Geestelijke Gezondheid Willemse, B. M. (2013, Augustus). Inventory of end-users’ ICT needs and problems. Presentatie Partner meeting iAge, Groningen.

Willemse, B. M., Downs, M., Smit, M., Arnold, L., Lange, J. de, & Pot, A. M. (2013, November). Staff-resident interactions in relations in relation to people with dementia’s psychological needs and well-being. Poster presentation at the International Psychogeriatric Association (IPA), Seoul (South Korea).

Beekman, A. T. F., Cuijpers, P., & Smit, F. (2013). Prevention of depression in later life: A developmental perspective. In H. Lavretsky, M. Sajatovic, & C. Reynolds III (Eds.), Late-life mood disorders (pp. 448-456). New York: Oxford University Press.

Bohlmeijer, E., Bolier, L., Westerhof, G., & Walburg, J. A. (2013). Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek, toepassingen. Amsterdam: Uitgeverij Boom.

Willemse, B. M., & Blokland, M. A. (2013, Februari). Weten, voelen en doen. Presentatie Symposium Gerion: Niet normaal meer (in de reeks: Gedragsproblemen bij ouderen), Amsterdam.

Bohlmeijer, E., Westerhof, G., Bolier, L., Steeneveld, M., Geurts, M., & Walburg, J. (2013). Welbevinden: Van bijzaak naar hoofdzaak? Over de betekenis van de positieve psychologie. De Psycholoog, 49-59.

Willemse, B. M., & Post, A. (2013, Maart). Persoonsgerichte of belevingsgerichte zorg en de rol van de psycholoog. Presentatie Studie PgD: Psychologische expertise voor de verpleegzorg, Laren.

Bohlmeijer, E., Bolier, L., Steeneveld, M., Westerhof, G., & Walburg, J. A. (2013). Welbevinden: Van bijzaak naar hoofdzaak? Introductie van de positieve psychologie en deze bundel. In E. Bohlmeijer, L. Bolier, G. Westerhof, & J. A. Walburg (Eds.), Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek en toepassingen (pp. 17-38). Amsterdam: Boom.

Willemse, B. M. (2013, April). Maken of breken? Persoonsgerichte communicatie bij dementie. Presentatie Vrijwilligersdag Alzheimer Nederland, Utrecht.

Willemse, B. M., Lange, J. de, & Post, A. (2013, Mei). Maak je organisatie klaar voor persoonsgerichte zorg! Presentatie Symposium De PERSOON met dementie: Handvatten voor persoonsgerichte zorg, Utrecht.

Willemse, B. M. (2013, Oktober). Persoonsgericht omgaan met mensen met dementie. Presentatie Alzheimer Café, Vinkeveen.

Willemse, B. M. (2013, November). E-health voor dummies. Presentatie Congres Moderne Dementiezorg, Nieuwegein.

Bolier, L. (2013). Positieve psychologie online. In E. Bohlmeijer, L. Bolier, G. Westerhof, & J. A. Walburg (Eds.), Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek en toepassingen (pp. 355-371). Amsterdam: Boom.

Bolier, L., Walburg, J. A., & Boerfijn, J. (2013). Positieve psychologie op school. In E. Bohlmeijer, L. Bolier, G. Westerhof, & J. A. Walburg (Eds.), Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek en toepassingen (pp. 325-338). Amsterdam: Boom.

Bolier, L., Haverman, M., Westerhof, G., Riper, H., Smit, F., & Bohlmeijer, E. (2013). Positive psychology interventions: A meta-analysis of randomized controlled studies. BMC Public Health, 13(119). doi:10.1186/1471-2458-13-119. Retrieved from http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1471-2458-13-119.pdf Bolier, L., Walburg, J. A., Smit, F., Petrea, I., & Bohlmeijer, E. (2013). WHO policy brief: How to promote well-being: Effective interventions and implementation in settings. Utrecht: Trimbos-instituut.

Boonk, E., Meulenbeek, P., Prenger, R., & Smit, F. (2013).

Kosteneffectiviteitsanalyse van de cursus Geen Paniek.

GZ-psychologie,(7), 18-26.

Boonk, E., Meulenbeek, P., Prenger, R., & Smit, F. (2013).

Kosteneffectiviteitsanalyses in de ggz: begrippen en technieken.

GZ-psychologie,(6), 20-23.

Bouwmans, C., Jong, K. de, Timman, R., Zijlstra-Vlasveld, M., FeltzCornelis, C. van der, Tan, S. S. et al. (2013). Feasibility, reliability and validity of a questionnaire on healthcare consumption and productivity loss in patients with a psychiatric disorder (TiC-P). BMC Health Services Research, 13(217). doi:10.1186/1472-6963-13-217. Retrieved from http://www.biomedcentral.com/1472-6963/13/217 Bransen, E., Gee, A. de, & Jonge, M. de (2013). Psychische problemen in de familie: Een groepscursus voor mantelzorgers. TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 91(3), 139-142.

54

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Bransen, E., Lokman, S., Neijmeijer, L., & Rooijen, S. van (2013).

Eindrapportage LVB en verlaving: Verslag van een verbeterproject in de gehandicaptenzorg. Utrecht: Trimbos-instituut.

Deursen, D. S., Salemink, E., Smit, F., Kramer, J., & Wiers, R. W. (2013).

Web-based cognitive bias modification for problem drinkers: Protocol of a randomised controlled trial with a 2x2x2 factorial design. BMC Public Health, 13(674). doi:10.1186/1471-2458-13-674. Retrieved from http://www.biomedcentral.com/1471-2458/13/674 Dozeman, E., Marwijk, H. W. J., Schaik, D. J. F., Smit, F., Stek, M. L., Horst, H. E. et al. (2013). Preventie van depressie en angst in verzorgingshuizen. Huisarts en Wetenschap, 56(4), 154-158.

Elissen, A., Steuten, L. M. G., Lemmens, L. C., Drewes, H. W., Lemmen, K. M. M., Meeuwissen, J. A. C. et al. (2013). Meta-analysis of the effectiveness of chronic care management for diabetes: Investigating heterogeneity in outcomes. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 19(5), 753-762. doi:10.1111/j.1365-2753.2012.01817.x Gaag, M. van der, Smit, F., Bechdolf, A., French, P., Linszen, D., Yung, A. R. et al. (2013). Preventing a first episode of psychosis: Meta-analysis of randomized controlled prevention trials of 12 month and longer-term follow-ups. Schizophrenia Research, 179(1-3), 56-62. doi:10.1016/j.schres.2013.07.004 Gee, A. de, Havinga, P., Baas, I., & Poel, A. van der (2013).

Infectieziektepreventie onder harddrugsgebruikers. Verslaving : Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(1), 3-13.

Havinga, P., Poel, A. van der, Velden, C. van der, & Gee, E. A. de (2013).

Hoe is het met jou? Resultaten van het onderzoek naar de leefsituatie, gezondheid en middelengebruik van harddrugsgebruikers in Nederland.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Joling, K. J., Marwijk, H. W., Smit, F., Horst, H. E., Scheltens, P., Ven, P. M. et al. (2013). Familiegesprekken voor mantelzorgers van mensen met dementie. Huisarts en Wetenschap, 56(4), 160-164.

Kenter, R. M. F., Straten, A. van, Hobbel, S. H., Smit, F., Bosmans, J., Beekman, A. et al. (2013). Effectiveness and cost effectiveness of guided online treatment for patients with major depressive disorder on a waiting list for psychotherapy: Study protocol of a randomized controlled trial. Trials, 14(412). doi:10.1186/1745-6215-14-412. Retrieved from http://www.trialsjournal.com/content/14/1/412 Ketelaar, S., Nieuwenhuijsen, K., Gärtner, F., Bolier, L., Smeets, O., Dijk, F. van et al. (2013). PMO-module psychische gezondheid verbetert werkfunctioneren in de zorg. Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde, 21(9), 406-411.

Ketelaar, S. M., Nieuwenhuijsen, K., Gärtner, F. R., Bolier, L., Smeets, O., & Sluiter, J. K. (2013). Mental Vitality@Work: The effectiveness of a mental module for workers’ health surveillance for nurses and allied health professionals, comparing two approaches in a cluster-randomised controlled trial. International Archives of Occupational and Environmental Health. doi:advance online publication. 10.1007/s00420-013-0893-6

Ketelaar, S. M., Gärtner, F. R., Bolier, L., Smeets, O., Nieuwenhuijsen, K., & Sluiter, J. K. (2013). Mental Vitality@Work: A workers’ health surveillance mental module for nurses and allied health care professionals: Process evaluation of a randomized controlled trial.

Journal of Occupational and Environmental Medicine, 55(5), 563–571. doi:10.1097/jom.0b013e318289ee3e Laghaei, F., Wamel, A. van, Poel, A. van der, & Gee, E. A. de (2013). Harm reduction in Nederland: Inventarisatie van opiaatonderhoudsprogramma’s, gebruiksruimten en harm reduction binnen de (F)ACT teams. Utrecht: Trimbos-instituut.

Lokkerbol, J., Splunteren, P. van, Conijn, B., & Smit, F. (2013). Versterken van mentaal kapitaal in de gemeente: Strategische verkenning. Utrecht: Trimbos-instituut.

Lokkerbol, J., Splunteren, P. van, Lokman, S., & Smit, F. (2013). Versterken van mentaal kapitaal in het onderwijs: Strategische verkenning. Utrecht: Trimbos-instituut.

Lokkerbol, J., Splunteren, P. van, & Smit, F. (2013). Versterken van mentaal kapitaal in de zorg: Strategische verkenning. Utrecht: Trimbos-instituut.

Lokkerbol, J., Splunteren, P. van, & Smit, F. (2013). Versterken van mentaal kapitaal in de werksetting: Strategische verkenning. Utrecht: Trimbosinstituut.

Lokkerbol, J., Adema, D., Cuijpers, P., Reynolds III, C. F., Schulz, R., Weehuizen, R. et al. (2013). Improving the cost-effectiveness of a healthcare system for depressive disorders by implementing telemedicine: A health economic modeling study. American Journal of Geriatric Psychiatry. doi:advance online publication.

10.1016/j.jagp.2013.01.058 Lokkerbol, J., Adema, D., Graaf, R. de, Have, M. ten, Cuijpers, P., Beekman, A. et al. (2013). Non-fatal burden of disease due to mental disorders in the Netherlands. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 48(10), 1591–1599. doi:10.1007/s00127-013-0660-8 Lokman, S., & Bransen, E. (2013). Factsheet Vroegsignalering van problematisch middelengebruik in het onderwijs. Utrecht: Trimbosinstituut.

Lokman, S., & Bransen, E. (2013). Vroegsignalering van problematisch middelengebruik op het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs: Hoe kan het beter? Utrecht: Trimbos-instituut.

Meer, R. M., Willemsen, M. C., Smit, F., & Cuijpers, P. (2013). Smoking cessation interventions for smokers with current or past depression.

Cochrane Database of Systematic Reviews,(8), 1-137. doi:10.1002/14651858. cd006102.pub2. Retrieved from http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD006102.pub2/pdf Poel, A. van der, Havinga, P., Velden, C. van der, & Gee, E. A. de (2013).

Kennisniveau van harddruggebruikers over infectieziekten is hoog.

Infectieziekten Bulletin, 24(9), 294-297.

55

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Poel, A. van der, Spijkerman, M., & Rooijen, I. van (2013). Preventie in de buurt. Resultaten van PreventieKracht dicht bij huis 2009-2011.

TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 91(8), 463-466.

Schotanus-Dijkstra, M., Ruiter, M., Poel, A. van der, Hosman, C., & Boon, B. (2013). Tien jaar monitor GGZ-preventie: Inzichten en vraagstukken.

Ontwikkelingen in organisatie, capaciteit, financiering en bereik.

TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 91(4), 217-224.

Smit, F., Vlasveld, M., Beekman, A., Cuijpers, C., Schoevers, R., Ruiter, M. et al. (2013). Depressiepreventie: Stand van zaken, nieuwe richtingen.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Smit, F., Cuijpers, C., Duivis, H., & Petrea, I. (2013). Preventing depression in the WHO European Region. Utrecht: Trimbos-instituut.

Smit, F., Cuijpers, C., & Petrea, I. (2013). Preventing depression: Do we have an economic case? Utrecht: Trimbos-instituut.

Spijkerman, M., Leone, S., Smit, F., & Boon, B. (2013). E-screener psychische gesteldheid wapenverlofaanvragers: Ontwikkeling van een e-screener voor risicotaxatie in het kader van beheersing legaal wapenbezit. Utrecht: Trimbos-instituut.

Vlasveld, M. C., Feltz-Cornelis, C. M. van der, Adèr, H. J., Anema, J. R., Hoedeman, R., Mechelen, W. van et al. (2013). Collaborative care for sick-listed workers with major depressive disorder: A randomised controlled trial from the Netherlands Depression Initiative aimed at return to work and depressive symptoms. Occupupational & Environmental Medicine, 70(4), 223-230. doi:10.1136/oemed-2012-100793 Zanden, R. van der, & Linden, D. van der (2013). Evaluatieonderzoek Happyles Den Haag: Implementatie van Happyles in het VMBO en de jeugdzorgketen ter bevordering van de mentale veerkracht van jongeren.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Zanden, R. van der, Speetjens, P., & Havinga, P. (2013). KopOpOuders Zelfhulp: Evaluatieonderzoek naar online zelfhulp met minimale begeleiding voor ouders met psychische en/of verslavingsproblemen.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Presentaties en trainingen

Spijkerman, M., Ruiter, M., & Poel, A. van der (2013). Kennis, vaardigheden en attitudes in de GGZ- en verslavingspreventie: Een competentiemixmodel voor preventiewerkers en -teams. Utrecht: Trimbos-instituut.

Bolier, L., & Bruin, D. de (2013, Maart). De positieve school: Een aanpak voor beter leren en meer veerkracht. Lezing ter gelegenheid van boekpresentatie Djoerd Hiemstra: Talentenwijzer, Utrecht.

Spijkerman, M., & Poel, A. van der (2013). Aard en omvang van preventie door en met de thuiszorg 2010-2011: Activiteiten en bereik, samenwerking en werving van preventie gefinancierd door ZonMw-Preventiekracht dicht bij huis. Utrecht: Trimbos-instituut.

Bolier, L. (2013, November). Positieve psychologie in de praktijk: Mental fitness. Workshop Congres Mooi Leven van Lentis, Veendam.

Trimbos-instituut, GGD Hollands Midden & LUMC (2013). Signaleren van depressie: Nascholing voor herkennen van klachten en risico’s depressie.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Vemer, P., Bouwmans, C. A., Zijlstra-Vlasveld, M. C., Feltz-Cornelis, C. M., & Hakkaart-van Roijen, L. (2013). Let’s get back to work: Survival analysis on the return-to-work after depression. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 9, 1637-1645. doi:http://dx..org/10.2147/ndt. s49883. Retrieved from http://www.dovepress.com/letrsquos-getback-to-work-survival-analysis-on-the-return-to-work-aft-peerreviewed-article-NDT Vlasveld, M. C., Feltz-Cornelis, C. M., Anema, J. R., Mechelen, W. van, Beekman, A. T. F., Marwijk, H. W. J. et al. (2013). The associations between personality characteristics and absenteeism: A cross-sectional study in workers with and without depressive and anxiety disorders.

Journal of Occupational Rehabilitation, 23(4), 309-317. doi:10.1007/s10926-012-9406-9

Bolier, L. (2013, November). Positieve psychologie in de gezondheidszorg: Evidence en toepassing. Keynote lezing Congres Mooi Leven van Lentis, Veendam.

Bolier, L. (2013, November). Mental Fitness in wetenschap en praktijk.

Workshop Landelijk congres positieve psychologie, Ede. Bransen, E., & Goedhoop, Ph. (2013, Juni). Alcohol- en drugspreventie in LVB risicosettings. Workshop Jaarcongres van Landelijk Expertisecentrum Dubbele Diagnose, Amersfoort.

Gee, E. A. de (2013, Mei). The Weed-Check. Presentatie EASAR Conference, Aeschi.

Gee, E. A. de, & Hoevenaars, G. (2013, September). De Wiet-Check.

Presentatie Congres Kwetsbare Jeugd en middelen - Resultaten Scoren, Zwolle.

Lokkerbol, J. (2013, Maart). Where to sow and where to reap: Mental healthcare systems optimalization from an economics perspective.

Presentation Eleventh Workshop on Costs and Assessment in Psychiatry, Venice.

Lokkerbol, J. (2013, Oktober). Improve the cost-effectiveness of primary mental healthcare by selectively investing and de-investing in interventions: A generalized health economic modeling approach.

Presentation ENMESH Conference, Verona.

56

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Reïntegratie Lokkerbol, J. (2013, Oktober). Improving the cost-effectiveness of a healthcare system for depressive disorders by implementing telemedicine: A health economic modeling study. Presentatie Global Consortium for Depression Prevention, Pittsburgh.

Lokkerbol, J., & Ruiter, M. (2013, September). GGZ-preventie: Nut en noodzaak. Presentatie Portefeuillehouders Samenwerkingsverband Holland-Rijnland, Roelofarendsveen.

Mierlo, F. van (2013, Februari). Bekostiging van intensieve ambulante zorg en maatschappelijke ondersteuning. Presentatie GGZ Kennisdag 2013, Amsterdam.

Ruiter, M. (2013, April). E-learning Signaleren depressie: Ontwikkeling en implementatie. Presentatie NCVGZ Symposium Partnership Depressiepreventie, Amsterdam.

Ruiter, M., & Bransen, E. (2013, November). Transitie: Gaan de GGZ- en verslavingspreventie ook mee? Presentatie Expertmeeting Transititie naar de eerste lijn, Utrecht.

Smit, F., Boon, B., & Ruiter, M. (2013, Februari). Klachtgerichte miniinterventies: Concepten, kennisvragen, kansen. Presentatie Platform Depressie- en Angststoornissen., Utrecht.

Vlasveld, M. (2013, Mei). De ernst van de situatie. Presentatie Event Psychisch Verzuim, Maarssen.

Walburg, J. A., & Bolier, L. (2013, November). Veerkracht en betrokkenheid aan het werk. Workshop Landelijk Congres positieve psychologie, Ede. Zanden, R. van der (2013, Januari). Implementatie van online depressiepreventie GOHD in huisartsenpraktijken. Presentatie GOJD Partners, Utrecht.

Zanden, R. van der (2013, Februari). KOPP-aanbod voor kind en ouders.

Presentatie huisartsen en eerstelijnsprofessionals regio Utrecht., Utrecht.

Zanden, R. van der (2013, Mei). Happyles Den Haag: Samenwerken aan mentale gezondheid van Haagse jongeren. Presentatie voor Wethouder Volksgezondheid en lokale stakeholders, Den Haag.

Zanden, R. van der (2013, November). Samenwerken aan mentale gezondheid van jongeren. Presentatie PVDA-delegatie, Utrecht.

Zanden, R. van der (2013, December). Ouders met psychische of verslavingsproblemen. Presentatie Hoofdenoverleg Verslavingspreventie Nederland, Amersfoort.

Bakel, M. van, Boertien, D., & Rooijen, S. van (2013).

Beroepscompetentieprofiel ervaringsdeskundigheid. Utrecht/Amersfoort: GGZ Nederland, Trimbos-instituut/HEE, Kenniscentrum Phrenos.

Boertien, D., Bakel, M. van, & Weeghel, J. van (2013). Wellness Recovery Action Plan in Nederland. In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 52-62).

Amsterdam: SWP. Bouman, J. (2013). Reactie op Bergamns & Thüss “Eerste ervaringen met een herstelondersteunend begeleidingsplan”. Rehabilitatie, 22(3), 24-27.

Boumans, J., & Baart, I. (2013). Het gewone en het bijzondere: Een onderzoek naar ervaringskennis van succesvolle zorgmijders. Utrecht: Trimbosinstituut.

Boumans, J. (2013). Mijn been is een ander: De ervaringskennis van Oliver Sacks. In A. Oderwald, K. Neuvel, & W. van Tilburg (Eds.), Het verwarde brein, hersenziekten in fictie. Utrecht: De Tijdstroom.

Boumans, J. (2013). Met een mutsje op de stemmen buiten houden: ‘Succesvolle zorgmijders’ over leven met stemmen zonder psychiatrie.

Deviant,(76), 10-12.

Boumans, J., & Lochtenberg, M. (2013). Op weg naar Ithaka: Reflecties op empowerment binnen zorg en welzijn. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 22(2), 4-14.

Bruijn, D. de, Wezep, M. van, Hasselt, N. van, & Onrust, S. (2013).

Minder middelengebruik door sport? Verslaving: Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(3), 37-51.

Bruijn, D. de, Wezep, N. van, Hasselt, N. van, & Onrust, S. (2013).

Minder middelengebruik door sport? Verslaving: Tijdschrift over Verslavingsproblematiek, 9(3), 37-51.

Delespaul, P., Hoof, F. van, Gaag, M. van de, Keet, R., Kroon, H., Mulder, N. et al. (2013). Consensus over de definitie van mensen met een ernstige psychische aandoening (epa) en hun aantal in Nederland. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55(6), 427-438.

Dijkhuizen, A., Wamel, A. van, & Kikkert, M. (2013). Geïntegreerd behandelen. In G. Dom, A. Dijkhuizen, B. van de Hoorn, & H. Kroon (Eds.), Handboek dubbele diagnose (pp. 13-28). Utrecht: De Tijdstroom.

Dom, G., Dijkhuizen, A., Hoorn, B. van de, Kroon, H., Muusse, C., Rooijen, S. van et al. (2013). Handboek dubbele diagnose. Utrecht: De Tijdstroom.

Erp, N. van, Kreuger, L., Burg, E. van de, & Rooijen, S. van (2013).

Kortdurende begeleiding aan huis: Evaluatie van een implementatietraject binnen Kwintes. Utrecht: Trimbos-instituut.

Erp, N. van, Michon, H., Duin, D. van, & Wheegel, J. van (2013).

Ontwikkeling van de multidisciplinaire richtlijn Werk en ernstige psychische aandoeningen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55(3), 193-202.

57

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Erp, N. van, Michon, H., Duin, D. van, & Weeghel, J. van (2013).

Multidisciplinaire richtlijn Werk en ernstige psychische aandoeningen.

In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 186-197). Amsterdam: SWP. Giffen, M. van, Stolker, J. J., & Rooijen, S. van. (2013). Implementatie van geïntegreerde behandeling volgens motivationele principes. In G. Dom, A. Dijkhuizen, B. van de Hoorn, & H. Kroon (Eds.), Handboek dubbele diagnose (pp. 95-109). Utrecht: De Tijdstroom.

Hendriksen-Favier, A., Rooijen, S. van, & Kroon, H. (2013). Bridging the gap: Levenskwaliteit en toekomstplannen van jonge mensen met psychotische ervaringen. MGv: Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 68 (6), -274–282.

Hendriksen-Favier, A. I. (2013). Modelbeschrijving FACT Jeugd. Herziene versie.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Hoof, F. van, & Rooijen, S. van (2013). Ambulantisering: Factsheet. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hoof, F. van, Knispel, A., Erp, N. van, Overweg, K., Place, C., & Vugt, M. van (2013). Trendrapportage GGZ 2012: Deel 1 Ambulantisering. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hoof, F. van, Weeghel, J. van, Knispel, A., & Kroon, H. (2013). De behoefte aan woningen voor geëxtramuraliseerde GGZ-cliënten: Een quick scan naar de consequenties van ambulantisering. Utrecht: Trimbos-instituut, Kenniscentrum Phrenos.

Hoof, F. van, & Kroon, H. (2013). Doelgroep ambulantisering GGZ: Beschikbare gegevens, informatiebehoeften en onderzoeksmogelijkheden. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hoof, F. van, & Knispel, A. (2013). Nationale stelsels en overheidsbeleid rond ambulante zorg en maatschappelijke ondersteuning. In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 39-49). Amsterdam: SWP. Hulsbosch, L., Place, C., & Michon, H. (2013). Factsheet Panel psychisch gezien 2013: Dwangmaatregelen in de GGZ. Utrecht: Trimbos-instituut.

Knispel, A., Haggenburg, M., & Hoof, F. van (2013). Landelijke Monitor intramurale GGZ: 1e meting 2012. Utrecht: Trimbos-instituut.

Knispel, A., & Hoof, F. van (2013). Ambulante zorg en maatschappelijke ondersteuning: Een internationale vergelijking van overheidsbeleid.

MGv: Maandblad Geestelijke volksgezondheid. Retrieved from http://www.mgvonline.nl/assets/sites/7/GV-0-0-9.pdf Michon, H., Wezep, M. van, Rijkaart, A. M., Overweg, K., Vink.L, & Kroon, H. (2013). Bewijs gevonden: Kwetsbare vrijwilligers sterker met erkenning verworven competenties: Algemene vrijwilligerscompetenties. Inzicht in sociale interventies, nr. 16. Utrecht: Movisie.

58

Michon, H., & Kroon, H. (2013). De pragmatische trial. Effectonderzoek in de sociale sector. In J. Omlo, M. Bool, & P. Rensen (Eds.), Weten wat werkt.

Passend evaluatieonderzoek in het sociale domein SWP. Michon, H., Busschbach, J. van, Vugt, M. van, Stant, D., & Weeghel, J. van (2013). De effectiviteit van Individuele Plaatsing en Steun: Een studie naar de resultaten van vernieuwde arbeidsrehabilitatie in Nederland. In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 175-185). Amsterdam: SWP. Mulder, C. L., Ruud, T., Bahler, M., Kroon, H., & Priebe, S. (2013). The availability and quality across Europe of outpatient care for difficult-toengage patients with severe mental illness: A survey among experts.

International Journal of Social Psychiatry. doi:advance online publication.

10.1177/0020764013485941 Muusse, C., Bosma, M., & Leenders, P. (2013). Groepsgerichte behandeling.

In G. Dom, A. Dijkhuizen, B. van de Hoorn, & H. Kroon (Eds.), Handboek dubbele diagnose (pp. 132-146). Utrecht: De Tijdstroom.

Neijmeijer, L., & Kroon, H. (2013). Forensische patiënten in de ggz: Een slag apart? MGv: Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 68(3), -128–136.

Planije, M., Tuynman, M., Hulsbosch, L., & Place, C. (2013). Monitor Stedelijk Kompas 2012: Plan van aanpak maatschappelijke opvang in 39 centrumgemeenten. Utrecht: Trimbos-instituut.

Planije, P., & Tuynman, M. (2013). Homelessness policy in the Netherlands: Nationwide access to shelter under pressure from local connection criteria? European Journal of Homelessness, 7(2), 183-202. Retrieved from http://feantsaresearch.org/IMG/pdf/mp_and_mt_review.pdf Quinn, N., Knifton, L., Goldie, I., Bortel, T. van, Dowds, J., Lasalvia, A. et al. (2013). Nature and impact of European anti-stigma depression programmes. Health Promotion International. doi:advance online publication. 10.1093/heapro/das076 Rooijen, S. van, & Boxtel, M. van (2013). Rehabilitatie en herstel binnen de forensische setting. Rehabilitatie, 22(1), 35-47.

Roozen, H., Kroon, H., & DeFuentes-Merillas, L. (2013). Contingency management. In G. Dom, A. Dijkhuizen, B. van de Hoorn, & H. Kroon (Eds.), Handboek dubbele diagnose (pp. 113-129). Utrecht: De Tijdstroom.

Slooten, D. van, & Rooijen, S. van (2013). Philippe Delespaul, hoogleraar zorginnovatie: “Mijn affiniteit ligt onmiskenbaar bij mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen”. Rehabilitatie, 22(3), 5-13.

Stobbe, J., Wierdsma, A. I., Kok, R. M., Kroon, H., Depla, M., Roosenschoon, B. J. et al. (2013). Lack of motivation for treatment associated with greater care needs and psychosocial problems. Aging & Mental Health, 17(8), 1052-1058. doi:10.1080/13607863.2013.807422 Storm, A., Frieswijk, N., & Hendriksen-Favier, A. (2013). FACT als organisatiemodel voor langdurig zorgafhankelijke kinderen en jongeren.

Kind en adolescent: praktijk, 12(2), 52-61.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Trinks, R., Wilde, G., & Rooijen, S. van (2013). Ga kijken! Goede voorbeelden van ‘herstel’ in de Nederlandse langdurende verblijfspsychiatrie. In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 147-157). Amsterdam: SWP.

Haggenburg, M., & Tuynman, M. (2013, September). Door to door social inclusion in a multi-ethnic priority neighbourhood. Workshop Integrating Cities VI conference: European cities shaping the future of integration, Tampere, Finland.

Tuynman, M., Muusse, C., & Planije, M. (2013). Opvang landelijk toegankelijk? Onderzoek naar regiobinding en landelijke toegankelijkheid van de maatschappelijke opvang. Utrecht: Trimbos-instituut.

Hendriksen-Favier, A. I. (2013, Mei). FACT Jeugd. Lezing Studiedag Kinder- en Jeugdpsychiatrie vanuit een internationaal perspectief!?, Brussel.

Tuynman, M., & Planije, M. (2013). Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang: Rapportage 2012: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Utrecht: Trimbos-instituut.

Vijselaar, J. (2013). Haalbaarheidsonderzoek: De rol van de psychiatrie bij de behandeling van plegers van seksueel misbruik bij minderjarigen 1930-1970.

Den Haag: ZonMw. Vugt, M. D., Kroon, H., Delespaul, P. A. E. G., & Mulder, C. L. (2013).

Assertive Community Treatment and associations with substance abuse problems. Community Mental Health Journal. doi:advance online publication. 10.1007/s10597-013-9626-2 Weeghel, J. van, Bruinvels, D., Duin, D. van, Erp, N. van, Hermens, M., Huson, A. et al. (2013). Multidisciplinaire Richtlijn werk en ernstige psychische aandoeningen. Utrecht: De Tijdstroom.

Presentaties en trainingen Boumans, J. (2013, November). Op weg naar empowerment. Presentatie Trimbos Strategiedagen, IJmuiden.

Hendriksen-Favier, A. I. (2013, April). Bridging the gap. Lezing Rehabilitatiecongres, Utrecht.

Hoof, F. van, Haggenburg, M., & Knispel, A. (2013, Juni). Laatste trends beddenafbouw: Naar een routekaart ambulantisering. Presentatie Congres Van bed naar beter in de buurt, Heiloo.

Hoof, F. van, Hulsbosch, L., & Rooijen, S. van (2013, November).

Ambulantisering en vermaatschappelijking in de regio Oost-Veluwe en de Achterhoek: Deel 1: Bedden tellen. Presentatie Werkconferentie Zorglandschap GGZ 2018, Apeldoorn.

Kroon, H. (2013, Februari). Ambulantiseren in Nederland. Lezing GGZ Kennisdag, Amsterdam.

Kroon, H. (2013, April). Bedden en ambulantisering. Lezing op voorjaarscongres NVvP, Maastricht.

Luijk, R., Knispel, A., & Haan, J. de (2013, Februari). Waardering van waarde: Hoe verschaffen wij inzicht in de waarde die ambulantisering van de GGZ zorg heeft voor EPA cliënten en de maatschappij? Workshop GGZ Kennisdag 2013 Ambulantisering in de GGZ, Amsterdam.

Michon, H. (2013, Maart). Bestemming werk: Supported employment en herstel. Presentatie Symposium Goed gestemd aan het werk, Amsterdam, AMC.

Boumans, J. (2013, October). Succesvolle zorgmijders: Over het leven met psychose zonder zorg. Presentatie Congres Werken met Zorgmijders, Eindhoven.

Michon, H., Place, C., Hulsbosch, L., & Kroon, H. (2013, Juni). National panel of people with severe mental illnesses. Presentatie 14th International Congress of the International Federation of Psychiatric Epidemiology, Leipzig, Duitsland.

Boumans, J. (2013, October). Mijn been is een ander: De ervaringskennis van Oliver Sacks. Presentatie Symposium Hersenziekten / Literatuur & geneeskunde, VUmc.

Michon, H. (2013, November). Arbeidsrehabilitatie voor mensen met ernstige psychische aandoeningen: Hoe werkt het? Presentatie UWV Regiosymposium, Roermond.

Boumans, J. (2013, October). Ervaringskennis als ontdekkingsreis. Presentatie Disability Studies Tweedaagse, Gent, België.

Boumans, J. (2013, September). Doorleefd Verstehen. Presentatie Disability Studies Tweedaagse, Gent, België.

Michon, H., & Wezep, M. van (2013, Oktober). Effectiveness of recognition of acquired competences for volunteers with vulnerabilities: Findings of the TRACE study. Presentatie European Network for Mental Health Service Evaluation (ENMESH) conference, Verona, Italië.

Boumans, J., & Lochtenberg, M. (2013, April). Op weg naar empowerment.

Presentatie Bijeenkomst werkplaats herstelondersteuning Phrenos.

Muusse, C. (2013, Oktober). Opvang landelijk toegankelijk? Presentatie Dag van de maatschappelijke opvang, Amersfoort.

Boumans, J., & Lochtenberg, M. (2013, February). Op weg naar empowerment. Presentatie GGZ Kennisdag Ambulantisering, Amsterdam.

Muusse, C. (2013, November). Herstel en geintegreerde behandeling van dubbele problematiek. Presentatie Afscheidssymposium Ria van Breemen, CBB Ingeest, Haarlem.

59

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Raad van Bestuur Tuynman, M., & Lochtenberg, M. (2013, December). Nu leef je zelf: Zelfbeheer in de maatschappelijke opvang. Plenaire lezing 13e Landelijke studiedag OGGz Schakelen tussen bemoeizorg en zelfredzaamheid, Amsterdam.

Feltz-Cornelis, C. van der (2013). Comorbid diabetes and depression: Do E-health treatments achieve better diabetes control? Diabetes Management, 3(5), 379–388. doi:10.2217/dmt.13.37. Retrieved from http://www.futuremedicine.com/doi/pdf/10.2217/dmt.13.37

Wamel, A. van (2013, Maart). Middelen en verslaving. Presentatie Teamdag woonbegeleiders Stichting Anton Constandse, Den Haag.

Feltz-Cornelis, C. van der, Volker, D., & Vlasveld, M. (2013). Depression: From remission to functional recovery. Die Psychiatrie, 10(2), 82-86.

Wamel, A. van (2013, April). Middelen, verslaving, werken met fasen en verslavingsbehandeling. Training GGZ WNB, GGZ WNB Halsteren.

Heer, E. W., Dekker, J., Eck van der Sluijs, J. F., Beekman, A. T. F., Marwijk, H. W. J., Holwerda, T. J. et al. (2013). Effectiveness and cost-effectiveness of transmural collaborative care with consultation letter (TCCCL) and duloxetine for major depressive disorder (MDD) and (sub)chronic pain in collaboration with primary care. BMC Psychiatry, 13(147). doi:10.1186/1471-244x-13-147. Retrieved from http://www.biomedcentral.com/1471-244X/13/147

Wamel, A. van (2013, Mei). Afname van de ROPI. Training, Utrecht, Nijverdal.

Wamel, A. van (2013, September). Middelen en effecten: Introductie geïntegreerd behandelen. Training, Reinier van Arkel groep Den Bosch.

Wamel, A. van, & Egelmeer, R. (2013, November). Dubbele diagnose. Train de trainer, Reinier van Arkel groep Den Bosch.

Wezep, M. van, & Bolier, L. (2013, April). Herstel en veerkracht bij een chronische aandoening. Presentatie Nederlands Congres Volksgezondheid (NCVGZ), Ede. Wezep, M. van, Rijkaart, A. M., Kroon, H., & Michon, H. (2013, Mei). Effect ‘recognition of acquired competences’ for vulnerable volunteers: A randomized controlled trial. Presentatie 2nd International Conference on Positive Psychology , Brno, Tjechië.

Wezep, M. van (2013, Juni). Effect ‘recognition of acquired competences’ for vulnerable volunteers: A randomized controlled trial. Presentatie 3rd World Congress on Positive Psychology, Los Angeles, Amerika.

Wezep, M. van (2013, November). Effectieve, evidence based ‘menselijke maat’ interventies. Workshop Congres zorginkoop met de menselijke maat, Almelo.

Huijbregts, K., Jong, F. de, Marwijk, H. van, Beekman, A., Hakkaart-Van Roijen, L., & Feltz-Cornelis, C. van der (2013). Collaborative care voor depressieve patiënten. Huisarts en Wetenschap, 56(5), 210-213.

Huijbregts, K. M., Jong, F. J., Marwijk, H. W. J., Beekman, A. T. F., Adèr, H. J., Hakkaart-Van Roijen, L. et al. (2013). A target-driven collaborative care model for Major Depressive Disorder is effective in primary care in the Netherlands. A randomized clinical trial from the depression initiative.

Journal of Affective Disorders, 146(3), 328-337. doi:pii: s0165-0327(12)00643-x Kouijzer, M. E. J., Loman, F., & Feltz-Cornelis, C. M. van der (2013). Kinderen en jongeren met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in een ggz-instelling. Tijdschrift voor Psychiatrie, 55(8), 599-608.

Maloney, J., Pfuhlmann, B., Arensman, E., Coffey, C., Gusmão, R., Poštuvan, V. et al. (2013). Media recommendations on reporting suicidal behaviour and suggestions for optimisation. Acta Psychiatrica Scandinavica, 128(4), 314–315. doi:10.1111/acps.12131 Walburg, J. A., & Place, C. (2013). Positieve psychologie in de forensische zorg. In E. Bohlmeijer, L. Bolier, G. Westerhof, & J. A. Walburg (Eds.), Handboek positieve psychologie: Theorie, onderzoek en toepassingen (pp. 291-310). Amsterdam: Boom.

Presentaties en trainingen Feltz-Cornelis, C. M. van der (2013, Juli). E-health interventions for depression in diabetes: Risks and benefits. Presentatie European Association for Psychosomatic Medicine Annual Conference, Cambridge.

60

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Publicaties Zorginnovatie Feltz-Cornelis, C. M. van der, Heer, E. W. de, & Eck, S. J. van der (2013, Juli). A medication treatment algorithm for chronic pain with comorbid depression or anxiety disorder, based on the WHO pain ladder. Presentatie European Association for Psychosomatic Medicine Annual Conference, Cambridge.

Balkom, A. L. J. M. van, Vliet, I. M. van, Emmelkamp, P. M. G., Bockting, C. L. H., Spijker, J., Hermens, M. L. M. et al. (2014). Multidisciplinaire richtlijn Angststoornissen (Derde revisie). Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen patiënten met een angststoornis. Utrecht: Trimbos-instituut.

Feltz-Cornelis, C. M. van der (2013, Juli). Ethical implications of an economic framework for mental health care in the Netherlands. Presentatie 33rd International Congress on Law and Mental Health, Amsterdam.

Brink, W. van den, & Glind, G. van de (2013). Multidisciplinaire richtlijn opiaatverslaving. Aanbevelingen voor de klinische praktijk.

De Psychiater, 20(9), 14-15.

Walbug, J. A. (2013, Oktober). Flourishing Sint Maarten. Presentatie Verslavingszorg Turningpoint, Mental Health Foundation en ParnassiaGroep, Sint Maarten.

Duin, D. van, Franx, G., Wijngaarden, B. van, Gaag, M. van de, Weeghel, J. van, Slooff, C. et al. (2013). Bridging the science-to-service gap in schizophrenia care in the Netherlands: The Schizophrenia Quality Improvement Collaborative. International Journal for Quality in Health Care, 25(6), 626-632. doi:10.1093/intqhc/mzt072

Walbug, J. A. (2013, Oktober). Welzijn op recept. Lezing huisartsen Buurtplein, Nieuwegein.

Walbug, J. A. (2013, Oktober). Flexibel en tevreden. Expertmeeting Zorg & Facilitair, Utrecht.

Walbug, J. A. (2013, November). Positieve psychologie: Mooi leven!

Symposium Lentis Direct, Veendam.

Walbug, J. A. (2013, November). De tijd is rijp: Anders kijken naar kwaliteit en verantwoording in de gehandicaptenzorg. Bijdrage aan Dialoogconferentie: Stand van zaken en ontwikkelingen op het gebied van kwaliteit en verantwoorden in de langdurige zorg, Amersfoort.

Walburg, J. A. (2013, April). Passie voor gezondheid. Presentatie Nederlands Congres Volksgezondheid, Ede. Walburg, J. A. (2013, Februari). Ambulantisering in de GGZ. Presentatie GGZKennisdag 2013, Amsterdam.

Walburg, J. A. (2013, April). Active aging. Presentatie Forum on Mental Health and Somatic Disorders, Belgrado.

Walburg, J. A. (2013, April). Positieve psychologie en justitie: Resocialisatie Utrecht. Presentatie Expertise Centrum Psychiatrie, Utrecht.

Walburg, J. A. (2013, Mei). Senioren onmisbaar! Presentatie PVGE symposium, Eindhoven.

Walburg, J. A. (2013, Juli). Jong van geest. Presentatie Minisymposium Wilgaerden in het koper ter gelegenheid van het 12,5 jarig bestaan, Hoorn.

Duin, D. van, Hermens, M., Kan, C., & Geurts, H. (2013).

Autismespectrumstoornissen bij volwassenen en GRADE. MGv: Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 68(1), 34–39.

Glind, G. van de, Emmerik-van Oortmerssen, K. van, Carpentier, P., Levin, F. R., Koeter, M. W. J., Barta, C. et al. (2013). The International ADHD in Substance Use Disorders Prevalence (IASP) study: Background, methods and study population. International Journal of Methods in Psychiatric Research, 22(3), 232-244. doi:10.1002/mpr.1397 Gllind, G. van de, Brink, W. van de, Koeter, M. W. J., Carpentier, P., Emmerik-van Oortmerssen, K. van, Kaye, S. et al. (2013). Validity of the Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS) as a screener for adult ADHD in treatment seeking substance use disorder patients. Drug and Alcohol Dependence, 132, 587-596. doi:10.1016/j.drugalcdep.2013.04.010 Gonçalves-Pereira, M., Xavier, M., Wijngaarden, B. van, Papoila, A. L., Schene, A. H., & Caldas-de-Almeida, J. M. (2013). Impact of psychosis on Portuguese caregivers: A cross-cultural exploration of burden, distress, positive aspects and clinical-functional correlates. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 48(2), -325–335. doi:10.1007/s00127-012-0516-7 Hendriks, S. M., Spijker, J., Licht, C. M. M., Beekman, A. T. F., & Penninx, B. W. J. H. (2013). Two-year course of anxiety disorders: Different across disorders or dimensions? Acta Psychiatrica Scandinavica, 128(3), 212–221. doi:10.1111/acps.12024 Lemmens, K. M. M., Lemmens, L. C., Boom, J. H. C., Drewes, H. W., Meeuwissen, J. A. C., Steuten, L. M. G. et al. (2013). Chronic care management for patients with COPD: A critical review of available evidence. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 19(5), 734-752. doi:10.1111/j.1365-2753.2011.01805.x Matthys, W., & Glind, G. van de (2013). Richtlijn oppositioneel-opstandige stoornis (ODD) en gedragsstoornis (CD). Aanbevelingen voor de klinische praktijk. De Psychiater, 20(4), 14-15.

61

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

Muntingh, A. D. T., Heer, E. W., Marwijk, H. W. J., Adèr, H. J., Balkom, A. J. L. M., Spinhoven, P. et al. (2013). Screening high-risk patients and assisting in diagnosing anxiety in primary care: The Patient Health Questionnaire evaluated. BMC Psychiatry, 13(192). doi:10.1186/1471-244x-13-192 Muskens, E., Eveleigh, R., Lucassen, P., Weel, C. van, Spijker, J., Verhaak, P. et al. (2013). Prescribing ANtiDepressants Appropriately (PANDA): A cluster randomized controlled trial in primary care. BMC Family Practice, 14(6). doi:10.1186/1471-2296-14-6

Wijngaarden, B. van, & Nuijen, J. (2013). Prestatie-indicatoren in de geestelijke gezondheidszorg: Wat is er bereikt en hoe verder? In J. Nuijen (Ed.), Trendrapportage GGZ 2012. Deel 3A: Kwaliteit en effectiviteit Naar transparante kwaliteitsinformatie (pp. 21-60). Utrecht: Trimbos-instituut.

Presentaties en trainingen

Schene, A., Wijngaarden, B. van, & Randamie, J. de (2013). Depressie. In J. Baars & E. van Meekeren (Eds.), Een psychische stoornis heb je niet alleen.

Praten met families en naastbetrokkenen (pp. 293-306). Amsterdam: Boom.

Glind, G. van de, Kaye, S., & Brink, W. van den (2013, Mei). A new continuous performance test for ADHD, tested in SUD patients: Preliminary results from an international multi-site study. Presentatie Neurotalk 2013, Xi’an, China.

Sinnema, H., Franx, G., Spijker, J., Ruiter, M., Haastrecht, H. van, Verhaak, P. et al. (2013). Delivering stepped care for depression in general practice: Results of a survey amongst general practitioners. European Journal of General Practice, 19(4), 221-229. doi:10.3109/13814788.2013.780018

Glind, G. van de (2013, Juni). Substance addiction in relation to ADHD: Motivation and reward. Presentatie 4th World Congress on ADHD, Milan, Italy.

Sinnema, H., Terluin, B., Wensing, M., Volker, D., Franx, G., Balkom, A. van et al. (2013). Systematic tailoring for the implementation of guideline recommendations for anxiety and depressive disorders in general practice: Perceived usefulness of tailored interventions. BMC Family Practice, 14(94). doi:10.1186/1471-2296-14-94 Spijker, J., Straten, A. van, Bockting, C. L. H., Meeuwissen, J. A. C., & Balkom, A. J. L. M. van (2013). Psychotherapy, antidepressants, and their combination for chronic major depressive disorder: A systematic review.

Canadian Journal of Pyschiatry, 58(7), -386–392.

Spijker, J., Bockting, C. L. H., Meeuwissen, J. A. C., Vliet, I. M. van, Emmelkamp, P. M. G., Hermens, M. L. M. et al. (2014). Multidisciplinaire richtlijn depressie (Derde revisie). Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen patiënten met een depressieve stoornis.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Splunteren, P. van, Boerema, I., & Leeuw, R. de (2013). Eigen regie bij schizofrenie: Een e-mental health toepassing voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. In J. van Busschbach, S. van Rooijen, & J. van Weeghel (Eds.), Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek 2013-2014 (pp. 97-110). Amsterdam: SWP. Volker, D., Vlasveld, M. C., Anema, J. R., Beekman, A. T. F., Hakkaart-van Roijen, L., Brouwers, E. P. M. et al. (2013). Blended E-health module on return to work embedded in collaborative occupational health care for common mental disorders: Design of a cluster randomized controlled trial. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 9, 529–537. doi:.org/10.2147/ndt.s43969 Wijngaarden, B. van, Meije, D., & Oskam, K. (2013). Een Consumer Quality Index voor het landelijk zorgsysteem voor veteranen. Utrecht: Trimbosinstituut.

62

Glind, G. van de (2013, Oktober). International ADHD in Substance use disorders Prevalence study (IASP). Presentatie 3rd International Congress on Dual Disorders, Barcelona.

Glind, G. van de (2014, Juni). ADHD and substance abuse: A general perspective . Presentatie 4th World Congress on ADHD, Milan, Italy.

TRIMBOS JAARVERSLAG 2013 I LITERATUURLIJST

63

Trimbos-instituut Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht T +31(0)30 297 11 00 E info@trimbos.nl I www.trimbos.nl www.twitter.com/trimbos www.facebook.com/trimbos.instituut www.linkedin.com/company/trimbos-instituut