Agder Historielags Årsskrift nr. 7 - 1928 by Torbjørn Justnes

BIDRAG TIL

AGDERS HISTORIE VII BYGDEDIKTING FRÅ A GDER SAMLA AV

JON L ØV L AND

KOSTA AV SAMLARF.N SAMAN Mf.D AC1DE1{ J--II STORI EI.AO 1()28

AGDER HISTORIELAG P\ilstboks 136 4601 KRISTIANSAHD S.

1928.

Prenta hj책 Johanssen & Tangen.

Kristiansand S.

Fyre ord. Kriugu1n i Lyg<len c finst ,<leL r eBter av mykjc~ gclrnnl <likt.ing. t,rnnt av de a11 e c1iktingi kan ha y mis t historisk verd . Fg hev tek c meg fyre å plukka ihop det eg h ev korne yve r av s ovori dikt.ing, og <lette h er er d å n oko a v det lik.a ste. Sumt som nok kunde ha hist orisk verd, kan Vl'rn ri11gt fonna. e ll er a v andre g,runnar ikkj e luw a t il

å k o.rwL pft prent.. ~umt av elet :-;um kj e m her er uhe:ilt, 1ncn eg l1ev likevel tcke de t rrH·d. D ei som måtte kunun skøyta t il - - eller retta på elet l:iom e r gale - vil eg beda sen dR r ctting ar og u tfyllingnr t il inc.gr, s o kan skje d et ve r t råd få pren ta <lei seina re. M f1 lfor111i lwv det vore mange van skar 1necl . (H1 c li c·v vi .s-: t diktarane n ytta ,e i hlancling av bygdcrntd. oµ: i-i b :m {tl~ og tidt h ev k ainhcnda formene vorte brigda seiwnu

:f,>1 kcmunne . Surne~ av ,likti hev eg fc·n ge upp~krifl, ~r av, me n c.lcFs-c er ticl t so klent skrivne at det. vild e ve nt rne:·iningslaust ha1<1a p å alle formene der. }fell er ik kje JH!V r-g sjolv allst øtt vore va rsan1 nok n1ell n1i nc cj g1ic npps k !·if t<:r, og eg kjc•nn er ikkjc alle Lyg';de m å li 80 go<H at eg nu etterpå gre itlcr r etta p å det. Til dei mange smn 11rnn11l cf!.' eller i;krif t.l c.o· '; ,..,, hev lijelpt meµ; 1necl t.ilf:111g til de nne samlin gi ~e nde r «'P: mi. bf's le lakk.

J. L.

V ennesla~visa. All rnin fortrøstning den er til Gud :-; 11:1:vle han mig saa troligcn l1jæ lpcr i 11ml Vera,1s ug Ruenes lwgge til l1ohc kn11 undertiden levere mig 'brød. IIerre du sarnle retfærdige dommer, giv dencm naade og staa <lenem bi, og naar du vroldig i skyene kommer, lacl dem indsamles i glæde rne<l dig ! Aam<lal i mange .adskillige 1naadcr ser mig forsynet rnc<l klæder og urød :Herre(n) forLene dem visdom og naadc at de rnaa blive ham tro til s in døcl. 1

J eppestøl maa jeg ti.lbørligen takke, Grovan' mit fødested gaar jeg forbi, ti jeg vil heller paa døren rnig pakke end jeg vil leve med dcnem i krig. V,cnnesla n<l ma,a jeg ei heller forglcn11ne, kjærlighed viser at viljen er gocl, tvende har føde, og tvende ltar penge) til ,a t opreise <len ringo paa fod. I-Ierrc de1n rigelig føde og nære, lad dem tilsammen i kjærlighecl ho, og før man dcncm til gra.ven skal ll iferc, ]a<l dem hcndo i den lcvencl c 1rn !

5 1\rn Eikeland regner de ikke, saa nøie hvad der om a.aret til fattige gaar ud; alt deres go<lc de faar fra det høie, derfor de priser den mægtige Gud. ] forre <lu selv deres ungdom oplærc r-;aa deres hj æ rte m,n:a hænge vecl <lig. Naar de e i. læuger paa jorden skal være, lad dem ,hcndø i de n salige tid!

Kvarn::;tciu maa jeg vel drage til minclc der jeg af brødrene godset opbar da jeg mig lod med betaling indfinde sag·clo ele begge min r egning var klar. Gucl som locl n1auna :fra himmelen sende og ndi ørken gav isra.cl va,nd, giv dcnem brød incltil dagene s ende, sid en et sted i elet himmel:s1ke land.

Tork cH rncxl Aaw1 i tal et rnaa være, lian ::;01n b ær ' Ralomou s vi s<lo1n og pragt, a1le hør hane1n at lyd e og ære, alle bør gjøre som han haver sagt. UnderHgt .er <let han kaldes en bonde, bedre det sømmer ha n var en profet, on ypperlig kvmrn •o g en priselig kone, naa r han clem brugerl, da gaar det saa let.

All e ele andre omliggende steder Rønningen , I-Tannemyr, store og smaa, Herre, lad salig,11ecl være dem rede naar de ved <løcl cn af verden skal gaa. L acl <line onl deres h.i ærter paan11nde, hvacJ de skal gjøre og hvaJ1 de skal tro,

rncl elig stride, og manclelig vinde, si<len at hl ive i f rød og i ro.

6 A lle~ :·mm l1 c:n t il diu kirke og liolig 8øg,cr dit ord med eu underlig lyst, ho·iv deuem naade at t .J· ene di.a· •• tl'oli1r b og at fort r y,de sin' feil og siu ' brøst. La.el d e m af aandc11s oprørebc komme hc'r i dit tcrnpcl snm l yd ige :faari g-1v denem bolig hos alle de f rornrnc 11di din himmel naar vcnl en ·forg-aar.

D;e1111c Yi sa er dikta a v lla11 s i .Hage n, klukkar i Ven11c::-·da. Uau val' føchl i 1740, og d øydc1e l 7t)6. flan d ikia mange visor, salrn a r og l'im. Eg tek bern~ med de111H : g·,t rclvi sa hau s her. Visa e r ennu vcl kjeud av gamle :folk i V i~ tlll esla. Eg f c k k ogso e i uppskrift av Peter J,u11d e.

so 111 linn hadde f111m<' i ~0g11e. J)e 11 uppskrifti var teki ~- mars ]792. Folk i Vc1111csb kn1lar alltid diktal'c n llau~ i liagen ellc~r IIaus i UroY a11. m e n l1a11 skreiv seg :~ °.i('l'll,c Jlan s J c n s011 elle r lL111s J c 11 sc n G rovc 11c.

Vegusdals:::visa. A slak*) b ur irnnnæ ve ien, å Per hur eit stykke ifrå. Men G-unnår nnne li'jeUc re si, Jorw1ycldc når han få r poteter å k ål.

Røyland de ligg så a1ci Hc el e ligge :-,å lagleg å se. i'1 Gunuar Lan æ h elle kleine. !lien cl1c• ka n li an slett inkjc te. *) j\[ y ]d (? lH! S t ~1 U,

7 ]?aa J fo uglan<l der m eg heime, der l1c dci så ring ein gjestalt, folkan d ci æ blit· kleine, i't h esten den æ blit halt.

,1 orci ele må 1ne nå prise alle som på jorden mon bo,, der Lliver så mange bespiset sum kommer fra ·s ør og fra nord.

A Gui:i ho

æ nå så lita å der går nå ingen forbi, ho gjer nå så m·y e i hita so m marr kunde v-ernte- av tri.

der æ <lei _På _Sunds _ tøl __ _

så greie

___,;

der sette dei folk over sunde så korte dei veiane av. Til Vindv:and kom Jeg en morgen, å Jens han æ nå kje stor. man ser ham dog aldrirg i sorgen, for flittig han dyrker sin iord. På Løland æ gjent.ene feite, å hestane clei ete korun, kjynane he dei ti l eigei å gjeitene dei hev honn. På Areksta æ <lei så rike, dei samle ein masse mæ smør, p å Håvårsta æ dei kje slike, <lei et å fortære de sjøl. På Engesland æ slike sv,eiser dei føre kje mykje mæ stas, P,er han kan sprinige på skjeiser, å Torje kan skjere glas.

8 Bellc111d de ligge så halle

å Ola han æ nå ein mann som vel kan omgåes m ed alle, t1 Krist.en hau he s.Jik forstand.

H e tterholt ligge mm åna å Ficlje, de ligg rnæ ein fjor, å Klemet han f rys på tåna 11år naren han blæs frå nor. liå::;tøl de ligg på ein knalle) <ler kjenne dei vinden sft vel , å T1aude <le ligge der horte,

eg trur kj e dei kjenne se sjel.

P å An es1and æ folkane sto ,·c, å i Lunden der æ d ei kontant. På IIeimclal de r ]eve el.ei r oleg) me n de æ nc'.'t bare hos l[ans. J(j ersti h o snuser i nasa, å Kri::;ten han æ så gj esvint, så tar han si l'jfk p tt r yggc 11 it lope r avsta ~orn ein Yind. l>e 1111e vi.:rn er dikta av U un11ar .11 ,1ugla11d , bonde og Her sjaut i V<~gusd1:1l. I-Iau v,1r c i.u flink diktar, so m ogso he v dikta maugc andre vjsur. Ein bro r t il Uummr som gjerne gjeug un<l e r namn e t Amlcrs lvI!!1S<)voll dikta den pJ Jesse k a.nt ar vclkjend c JV[yklan<lsvisa um eit dråp p å garden !![ykliaiLl (gjerne skri ve MygJand) i Iveland. V eg usclal svi sa e r trul<'g dik Lt k rin g um J 850 aari.

Gardvisa frå Høvåg. I. .l>afo·11c w ]111 s011 c stor' å istand å µ-o lv<:11 P s noh virl c vask a,

i\ 11i1r d e r så konun c r <)Il fl' cmrn cn derinu,

:-;,'i. spar er ele ikkj e på fla sk a.

t: cl

p [t

Hol men re ti a<lc f je1l e r,

rr1ui cr huse ne liclen kj eller .. 11 er p å stra nna sann å grus, [i

på baksia m brygge rhus.

] ) ctk e r hare eit brotstykk c av e i l eng er gard visa

~om skal ve ra clikta av Ande rs Sngelian gen. fy rs tc li alvpartc u av 1800 ta l et.

H a n l evde i

Frolan ds~visa. Mel.: Mr,laas-linna.

Kom min YC lL vær med for moro, Me n saa 111aa \'j II t og va11d re dcr~o1n du kan komme til, fo r at konnne l R· nger fr em. den som bare hadde stunder ~)rnk~·i1_1g k~ erk a ] iggcr gaarde, var h e r sagtens mye at se. Jore 1 :ior c 1 ,e n str eng, 1 la. vor jol'(l den er u tru sta ; E:.;pcl arnl og 1J stad gaarer, mecl saa mange skjønne ting, / Brnseli og Mclh11s med, ! l-Iurvc11cs ::;am t .Hurv og F i <lje at Vorherres store visdom lyser for os rundt omkrin g. ! rle e r kirk ebygda h er . J

Læugcr IH.' de l angs m ed elva konnne r v i til B lakstad gaar<l, jore i jore ligger Mæsel, rle r t:: r vakkert framifraa. Over ,el va ligger Træsnæs og <let skjønne Ovelancl,

Frolan<ls :;ogu, saa heiter bygda, c.len er haade l ang og br€i. Ifra O land og til Moen er et dygtigt stykke vei; saa at l ængden blir at r egne henved 4 norske mil, overalt skal vi bese os, dersom t ia strækker til.

Store Reierse{ med Moen, alt en h ygd a.v første rang.

E n kvart ll1il i vc8t f or Mæsel Froland ligger inde i landet J.1/ 2 mil fra Arendal, : kmmner vi til gaarden Træ. kjerka staar paa Frolands sletta, / ])rt e r en utav d<.! beste, bygda navn av gaarden ha~ I og der lig-gc r :jernverk t il; det er ogsaa gaard som duer: m ed si n sag og sin e ovner I og ::-aa mye kostbart stel, skylder trcdsinstyve skincl, der \y ~s Ly rer en regjerer li gger pent vccl F rolands elva omkring kjerka i en ring. alting t il lir. Smiths's vel. 1 J

11 :Mødo s, , '1'. n lrnlv mil lai11gc'r i o::; teL li:1ad e gud og vakk e r gaanL I <le i· skal du se en deilig bygd, de rfra komme r vi t il U gla nd I l1 Plc K v<'rve h a r vi f or os, 111('d g od t fi:·sk e og s tor skog; JI H r:-;cln 1. S øi~dal maa sta a først, la·ugcr nord der ligge r IIaugaas: ,le e r av d e b est e g a are r rln kan fr o at det er g aard f:om her ligger i vort sogn , Jt 1ccl sto r skog og mauge slaattcr, 1:wd god jorclbund,: d eilig s,l aattcr, og e n rnand som skihe har. skog og rnark; ja alt ihob. LH·11µ;<·r vp:-; f-.r·1· ·1igg('. I'

n(•J'l'l'a faar vi langt til g aa rde trn kvart- mile\ he nge r vest. .M en :-;aa kom11wr <'Il s om duer. ~V[jaa vatt c 11 dc 11 liggpi· 11::.l' :-;t· ; lll ed pPnt .ion\ g ode slaatte r, sk og i Yidd e som et sogn. l><->rif ra vi urna 1.il I 10vrak n ·s tre gaarrl i liy µ;c1a vor .

Afe n det koste r os at k omme vest og o p til clerni c gaanl, 1: ssd vei m ed t11ngc kleive r og to f j æ ri 11µ; h erif raa . J )et e r g aanl m ed mang·e h ø nd-c r, all e f e l'lll e og snill e folk. D ci hal' m a n ge kjør og saue r: prægtig· s k og og slaa t.ter nok.

K aa vi snue r 0 1n til h øire fo r at trækk c øs te rpaa, l1c·n til 8tø-lcrna l'ka reiser (lµ; til Fiovatn ]igesaa, I :egge to e r g ode garu·c ,·: skjøn t cfo ser k 11n smaal ig ut.

Folka d0-r

]1c1

va~ r et

flink e

og a rh cid et snnn ~ trnt.

L m11gc r n e d i Kve rveLy gda ko11111wr vi til 13aaseland, I\ :usla11cl ligge r tæt paa sida, ,le.~ 1·i n:<'llPm er et vand. Vak re gaarc r, f rn g-thart Jore, 111 e n 11 t mark c u mindre e r t) llcl paa an <lrc uahoga are r, 11(,t kan folk f ortmllc h e r.

E11d 11u har vi Lillek verve h ,tre en fj a~ring l æ nger ned . I >er er Bratt elawl rn e<l Aasen, IH'r e r lite nu at se, 1i det e r nv e r e n rna nds alder :,;1<le n de nn e stor e g aard v:1r hcboct av selvei er,

Idc•n forring es aa r !or aar. ::\,f <'11 elet

~1gc r a lle gamle,

som kan ve l eri ndre det, ,kt YH r av d e besh~ gaare r lfraHclan<.l, :-;o m he r vi ser , uwd e n m æ11g;d e gode slaatter , ~tore vidd e r, fisk cvand ; tu c u nu se r vi alt er f alden, ik k c et h 11 s C\ f g odt istand .

12 Litt i øst fur Frolands jernværk skal du se en deilig gaarcl; det er en utav de beste, cf ters om jeg skjønner paa; iler er jore mcxl slik vidde som til bønder to a tri, rlet er Tveiten som her ligger, vakker er den, stor og vid.

Nu .11rna yj 1il J01rurns rerne, c1ct or stor og dygtig gaard, rnccl G bønder i en cirkel og 2 smaa hor langt if raa, l iggcr u1HJcr J u111aas k n 111 on inc.li Bjønncnmarka styg, rncn de G som hor h einw skal du se e r folk som duer.

La.mger øster ligger Songe, tæt ved Yeicn paa en Rlet, c1eilig gaarcl og noget sandig, men her al ting er komplet ; hus og jord elet bliver passa, f-:a a det er en lyst at se. Nu har vi gj01·t denne omgang og er kirkebygda nær.

H er ·Cl' viddel', saa det moncr, utav baade jord og skog. og saa folk som paa sig ,-.; k unrk· r, frem irn a vil de alle i hop, jo d e kjører saa det clundrcr, hjul ug slædc, alt maa frem. l )u sk:tl se for al den trælast, ele har lagt \'Cd veien hen.

En halv mil i nord for kjerka kommer Yi til Dale gaard, der er haade vestre og østre, gode g:aarer hegge to, f rugtbar jorcl og flittig dyrka for der boer gjæve folk, ~01n sin dont forstaar at virke, holcle hus og gjøre godt.

Ku her l>li,·cr ty11dt rncd ganrcr, langs111ed veien vil vi ta, :--,aa ti L ]Jyngedal vi kommer , Omdal se<'.-s derifra., begge er li tav ele heste, vi::;s til avling og t il eng, melk og s111ør elet kan der sælges,, som e r bone.l e ns hes te stel.

Litt i nord for gaarden Dale kommer vi til Løvjomaas. 1)c r e1· en hel t.y It rne(l bønder, men ele 10 c r alle smaa. Snille folk og gode granner, so1n er godt~ det maa du tro, for eler vanker et og anna r1er de hoer saa tn~t i hob.

Naa l1f rnil længer oppe Iigge r Sparsaas lunt og godt, der (~r s1·o rt og vakkc,rt jore, ikk e t ø rt og ikke vaaclt. lld<lal er litt henger op11c,, rler ta c:r lrnadl\ fr ost og vand, tlH'll saa e r der skog og s1aa tter,

F:aa at folka er istand.

13 Nu h er bliver tungt til gaare,, men el u faa r vær' med derom, Olan(l ligg.er nærmest Omlie, Røisclaud gjør likcsaa; her e r l angt til by og kirke;, cndda boer her mange folk. Noglc maa pna h ei a stræve, det er I-fcrrens ordning saa.

Saa vi k omme r h en til Fjeldal eg til ga~uden Gouperaa. Det e r sniaabruk allesamme~ BjPllebækken likesaa. Derfra kommer vi til Valle, som er Aall paa N æs's gaard , eier e r skog i sto r e rnængder, myrc,sla atter likesaa.

Herifra saa maa vi vende, op ti 1 R ustodalcn gaa, over Ne1augkilen fare , dersom vi en pram kan faa. 1--ikal vi ovct· heia rei se Moripcn vi kommer til. der e r jevnt. men fros i-l,e 11clt jore, tæt ve vei.e n Jigger det.

Længcr nede tæt ved elva Vigger L a ngeiJ i en dok de n e r baade god og vakker" Ler r r skog band' stor og nok:J 1m h ogaanlen er og <lygtig,, stor og ferm, smn <lu skal se. Begge brmd c r har to gaare r. EYenstad v i kommer til.

A1tcl' har vi t ungt at. reise, op til (/)ye raas skal cl11 se, li e r er tungvindt alle veier, endd a -folk har i·mt sig n ed . Her lrn n vi se langt i Omlie, eig elet er et vakk ert syn, Kdaugvand ct. ligger fo r os. i,e1e b•ng<lc11 e r en mil.

Saa maa vi ta op ved elva, hem til Jlangsjaa paa e n tnr her i øst e r det paa grænscn. Holt begyrnler <lerifra. Her e r huse som i byen, hoi t til taket sk al du se., 1lygtig gnar<l med skog og sLiat tc~r~ fiskeri og va:-;drag til.

1\ 11 dPt. hdd er u1.for l>akk P, 1:e<.l 1·il ( )ls bu ·8taar ,·or tur, <ie r e r vidder :for c e n b onde, ~om <'l' mere e nd du trur, mange sto re hu smandspbssc, vakker skog og- <l ygtig eng, gj æve folk, <le r alt.ing pass-er.; so m <'r hnacle godt og ve1.

Mi<lt for Valle over P-lva ligge r ga~ude n B øilesta(\, der er skog i store m ængd e r og en h ei m ecl kobbermalm ; d<'n bli 1· <h eve n og det <lygt.ig, ~0111 e r godt for bygd;t v .:.H , stadig arhei<l er jo lykke for d en ringe i linn s knar.

14 Naa en k vart mil længer ute ligger Hersel paa en b rink her e r baad c sand og myrjord~ prægtig skog· og fi sk eri. Derfra komm er vi til Solim, det er st or og cleilig gaan1, med et j or e ::;om er prægtigt, ligger pent i held mot nord.

Saa til Lyngroth vil v1 r eise, bare et li te stykk e veii, der er ckcsk og i rnængd e, mye løv og prægtig eng; rike folk, 8om h ygger skibe 1 lever godt. paa ga arden sin. Sel]. cstøl ti 1 N æs værk ligrrer b ' eler er u slct rundt omk ring. I

M en jeg ha<l<le n æ r fo r sømt 1111g og glemt gaardeu IIurvcdal, lwr er god og deili g jonlmark, dygtig Yandfal<t kvern og sag, :-;kogen er nok næst<~n p lukka, derfor 1>1 ir ei saga hrukt rncn sa a k a 11 man clyrk e jora. (tC'n vil l>c:erc he rlig f rugt.

Folk etallet <'I' ~000, gam le, 11Hgc, store, Hmaa, d<.'riblall(lt er ma11g-c lmsmwud omkring lurn dr P og trc<live; mangPn fattig·. 11 ssPl stakkar, m a ngen syk og so rgcfnld , andre i l y kk e G m l ei takk er, stol e r paa :-; it go<l:,; og gulcl.

Fro hind va 1· 1i I a1ten li 1111<lr,c og f emti .lllllekssog 11 1 il v)yes tad , irnlti l den t id v:i r lwr prnike11 kun hn:rnu dn~ lidli gclag; men sna k c·.111 v i os op<'f ter og fik p nn;h~ 11 f o r os sj<:L I i k cso m en I rn su ia n<l fik fr r for <'Il li tr n ciPnclc l. ] Jd., som <log e r hove<l,:;agc11, Y<'t c nhv<:r, som O ud so1·d k:t n:

folk ti ltagC I' og fo r1H:c1c1 n·s el.i g· f nr d ag-; om i y c1111 yglid 1rn111 v,rndni 1· kj e11d<· r O ll<I og saa s ig ::,d v, de: t·. e r YC·l d <:11 sl ornk vi ~clo111. n1,1 11µ;c~ la·nlc faf les cl e11 .

l)('t, <'I' 0 111 VO l' l:

Ti<lt <let gaar. som Tltonnod I-Iele sognet er tilsammen hundreogsytten huder sto r , i skyldd alere fe1n hundre, el elt i jordbruk hundre to (200 ), mange smaa og nogle store, Reiersel e r største gaarcl sk y Ider 24 d·a ler, minste sl<yl d 3 sk illin g er.

sy11gc' C

at. <l en prest rnaa bli fo rsagt, som r d trut og stadig foktc' r rnot den gc1111 le Adams rnagt; n,1a r han ::,e r :1t. verden sl·yn; r likcf ulc1t s in Pg<' n kos, og at nuen gdt' n li.te vyrer :1a forhve rve J I i11ilc11 s ros.

is :Hermecl vil jeg sangen ende og mit arbeid tage fat, jeg har udi ledig stunder disse vers i samrnen sat. l)cn som vil dem ringeagte~ han gjøre det som bedre er, jeg skal ikke eft ertragte stol'i1et og- hcrømmel·sc. Frolar1dsv1sa er dikta ::tv Jørgen Berget, som. 1 ;.:, 1 t.id var lensmann i Froland. IIan val' med i ein matrikelkomrn isjon (] 863 ~) og for rundt ver,d ~ctt e jordeigedornane, difor kan han s~) nøge fortelja um clei. Visa fekk han visst 11rcnt~. - Eg såg lwnnc fyrstP gong i ei hand skrivi. visebok på Ojø\'nlaucl i Arnli i 1 B20, og tok ei avskrift der. I 102·± •;art ho prenta i Agde rposten. Enclå visa er heller ring 111ang-e 1-,tade r i rim og rytme, t ek eg he nne med millorn g-arclvi~o 11r. lier i. denne samlingi, då 110 heY mange 11pplys11i11p;a r 11111 gnrcbne og- hygdi.

Austre Moland. Pa J:[ ol t eb ekk <le l' æ fo lk a s n i JI c, strnk s e k om inu, då satl dci s.'.'t sti Ile, strak s dei bcjyutc på 1ncg tl sjlt, cl.'i va eg g I a eg k om deri frå. På Engelskjenn æ dei fu ll a Jruscr :fordi dei går mæ så lange 11asP1·_, å nasa den henger ende ne, å alle t ing ve <lei gjøn11a i:c. T e S kj ævesta tor eg inkjc ko1111ne fordi eg går 1næ så tom ei lo1nrn e. Men ska eg inn ti Knut Alfse n*) gå, så kann eg faa dei bå gul' å LHt. ])ette er ber re nokre restar av ei lc~ngcr s L<:vrekkja :-;om ei n farancle mann (fant eJlcr hand ve rk ar 'O laga w11 gard ane i Austre Moland . Eg skreiv dei ned etter O nnn er Eid et på Vegårshei i 1920. D e r skal ogso finnas t c 1 01111o r gamal moL,nclsvis:1. 111en eg hev bare fenge tak i dette:

Fløysta de ligger så høgt som ei n sal fl N oddeland de l igg('r 11c i '11 dal.

,;,) Knut Alfsen var frå. Brunk eberg·. 11.rn ,·.1r g·:1 Y eit lGg:at til knk.ia i .Au stre, l\fo l,1nd.

sYfl'•rt

rik.

.I l.111

Holt~visa. E reiste frå Songe då sola gjikk ne) då e kom Sunnsdalen kunne e se bortover te Lønne å Valle - ja Tveite å Ramlett å Angelsta mæ, Fosstveit å Berge - de seier e de, men Gliddi æ bas for dei alle. Saa gjikk e veien um Myglebusta fram, då e kom te Fiane fikk e ein dram, te Lisleholt der kun' e kje komme. Langtveit de ligger så langt a' min vei å Solberg de ligger nå unner ei hei, på Holt der bor presten den fromme. (eller: på Holt har dei bikkja den vonde.) På Goddersta bur dei bøndene tri, ~, J-Iagesta ligger upp unner ei li~ på Gåskjenn der va e kje framme. Kvas ta de ligger så slett som ein lu, å just som e sto kom e J orkjjenn ihu, så rant e te Torp mæ de samme. Så rent' e te Langann i same skrei. å Bjellann de ligger så langt a min vei - på Vi vesøll va dei kje oppe. Då e kom te Streng'rei. der kvilt' e ei stunn, då c kom te Garta, då so~ e ein blunn, å så tærte sola på toppe. 2

18 E glømte i visa å sette den krog: um Grensen å Lia å Skjerkholt e drog. på Østebø der va e inne; på Midrbø å Ansel dei leit' ette svin. å døna sto opa <lå e kom der inn, men inga så kunne dci finne.

Rosseland de ligger nå inn i em skau. på Øvernes lier de slets inga nau. på Nes verk der bur de nå alle.

Vers 4 finst ogso i ,d ette avbrigde: Langann de ligger så slett som eit lann, å Bjellann de ligger nå ut ve eit vann, på Vivesøll bur der ein lensmann. Paa Strengerei bur dei bøndene fem å Garta de ligger nå ut ve ei tj-enn, på U llsryggen vender me alle. Visa er visst dikta etter 1750, men fyre 1800. Der er eigen tone til henne.

Vegårshei:::visa. På Mo der æ gjenter s,om danse kan, Jon Øygarslia s,e tter sin tjøromn i stand Sutste de ligger langt bort i ei ro, I-Iaukstøl æ næraste granne ti Mo - i K visli har de mye å seie. E gjekk i Mjaavatn då sola gjekk ne, då e kom ti Degernes kunne e se bortover ti Mon.en å Lia. Kjil å Leiulvsta å Lauvnes mæ Skjeimo å Rka rstøl dei seier nå de at E speland æ basen for <lei alle*) . As'åmmeL der tor e kje fram, då S elås, då fekk e ein dram, ti Selåsdalen tor e kje komme. Moen el e lig ger nå midt i min vei, å Uberg de ligger bort unner ei hei, i S ongdalen bur kallen den vonde. Då

e kom ti e koru ti

c k1· e

vore i å r ' på Vindholrn e11 el er bur lensmannen vår, p {1 Hmrnnelsp,'i'.1r ha r 11.~ rn sin svoger :På Ljm,Ut de r æ nå bønden e f em, ,1 My ra <le li gge r tett bortmæ ei tj enn, p å Myre der skriiker de: over!**,) P å V ecrerstøl har b

*) Avbrig de:

•

P å E spel and bur bugg en d en breie. **) Der var f erjepl-ass.

20 På Bjørvatten bur de bøndene to, å Takserås de ligger upp i ei ro,*) å Lia de ligger aleine. På Slettås der gjør di ein bukk ti ei gjeit, på Simonsta seier di meir enn di veit, - Hans Øya på saga mon file. Nes de ligger burt unner ei li~ .på Lauve der æ de bøn'ene tri

___.

______

Moland de ligger så slett som ei mo, å alt som e gjekk kom e Stranna ihUi, - i Breiungen har e kje vore. Denne visa er truleg laga etter I!oltvisa. Dei er visst umlag jamgamle, frå sis.te halvparten av 1700 talet. Visa var svært uheil, ofte fekk eg bare nokre få verslinor av kvar. Um visa hev vore lenger kjenner eg ikkje til, eg hev ikkje funDJe meir. Eg hev aldri høyrt nokon hev havt nokor meining um kven som hev dikta visa.

*) Av brigde: på, Takserås eier de slett inga sko.

Gardvisa frå Austre Askerøyi. På Østre Askerøya æ ein går som heiter Berj, der buer eler ei kjerring, ho æ bister å ærj; ho piner å plager sin stakkers krøble mann, æ må reint ut beundre han beholler sin forstann. Hos Mattis æ fanter å fenter for gutt, di æ f æri te å jage Mattis Klemmetsen ut; litt hennenfor Mattis der ligger ei bru, der buer ein mann, han æ tøkk som ei ku. Hos Jenses der æ nå hverken spill eller dans, men ho,s Berntes der setter di staua på kant; å Kæren i hagen ho kinner nå smårr, og Læierses unger eter upp de ho får. Litt henne på reina der buer ein mann, han kan koke den maten ikkje kjerringa kan, men Dannil gjår kje så, han lær Relje rå, å så smeiser han på .Tams tø g g: å hei, ve du gå! Visa er dikta kringum 1860. Personane som er nemnde i vers 2 er Matias Klemmetson, gift rned Grete Matilde Pedersdatter. De·n tjukke mannen vog over 140 kg. og heitte Knut Johan Nielsen. Jens, i vers ;J, er J.ens Marcussen. Dei andre er Bernt Henriksen, Karen Margrete J ensdotter og Lars Marcussen. Mannen på reina i vers 4 er Nils Even Taraldsen, og Dannil er Daniel An<lersson. »J amstøgg« var namnet på ein galeas han siglde til Danmark med ei tid. Den heitte Sophies Minde, men var stygg og fekk difor klengenamnet. [ Danmark heitte den »Tredyden fra Norge«. - Uppskrifti ~r etter rektor Danielsen. Hornnes.

Ei gainal prestevisa. H r. H a n s e n pryder sin prækestol, er kirkens nestor og protektor: er vjdenskahernes midclagssol og re.ligionens sande lektor.

I selskab er han en morgenstjerne, lidt eg te fyldkalk af fyrrig hjerne opliver godt.

V or g a m l e p r o v s t - han vil alle vel, er sin families fryd og støtte: og skjønt lidt hidsig, lidt oldtids træl, hans ønsk e d og er at stifte nytte. Vi se ham gjerne som, broder være, vor geistligheds og sit samfunds ære. Gud signe ham!

At li 11 e p r o v sten er blid og snild og skapt til selskab og skyldfrie glæder, at vid og Inne som lysets ild den kreds opliver hvor han fremtræder, er sandt; men naar han despot vil være og gjerne over de smaa regJere, han l astes bør.

23 I selskab vittig og blid og snild er pastor The s t r up - hvo negter dette~ Og bar han end lidt for n1eget ild, hans muntre skjemt kan det heldig rette. Dog saa vi gjerne ham mindre ære den gode manunon og verden lære lidt ydmyghed.

Om A be I ved jeg slet ingen ting, un<ltagen at han ret god skal være, lidt s11orr1g, gjør lidt for mange spring, forresten mand af fornuft og ære. N aar af fortjeneste daaren brammer, hans dyd og indsigt sig derved skammer og tier stil!

Hr. Sørensen lever gjern€ vel og elsker æren lidt mer end standen, han bliver aldrig en modens træl, thi slw,ken er han son1 bare fanden. Lidt 1ner ordholden han kunde være, dog nok vi skylde hans hjerte ære. thi de:t er godt.

Vi bukke ydmygt for pastor K ro g, saasnart vi hører hans tordenstemme.

Fra prækestolen man ønske dog. at røsten vilde han litet tæmrne.

N aar tugt og mildhed sig begge ene, saa kan det nytte, men hin alene for bitrer tidJt.

24 N aar presten B u g g e er vennehuld og gjestfri som sig en Guds mand sømmer, ukonstlet, munter og lunefuld, vi hæderskransen ham straks tildørnmer. Men politikken forbandet være! 0 ! aldrig hymner til dennes ære vi ofre vil.

V or sjeldne Gr o o s jeg ei glemme kan som lærdoms elsker, som venners glæde, retskafien, indsigtsfuld, god er han. Vor taare aldrig han s ,1rne væde ! Dog naar han pebersvend stedse bliver: e1 jeg, ei nogen ham bifald giver. Han dadles bør.

Denne prestevisa er dikta av Lars Christian DochedahL som i 10 år frå 1795 - til han døydde i 1805 var kapellan hjå presten Groos i Austre Moland. Dochedahl var son til ein skippar i Kristiansand og var fødd i 1768. Han var ein lærd mann, men hoste glad i sterk drykk og rakk difor aldri lenger enn til å verta kapellan. Då han døydde fann <lei denne visa i skrivebordskuffa hans, og ho skal ei tid ha vore velkjend i provstedømet. 1-lo er no berre kjend frå ei avskrif t i samhngane åt Holtpresten Andreas Faye, dei er no på Riksarkivet i Oslo. Visa hev fyrr eingong vore prenta i Morgenbladet, og i 1920 i Agderposten. Visa og upplysningane um den hev eg derifrå. P e d e r H a n s e n som er nemnd i fyrste verset var bisp i Agder bispedøme frå 1798-1804. N i ·e 1 s L a s s ,e n var prest i Vestre Moland 1780 -1 810. :Han var prov,s t frå 1794. L i 11 e p ro v s t en er Axel Oluj stian Smith som var prest i Øyestad frå 1794-1828.

II a n s

Oh r i st i a n

T hest rup

var prest i

:Holt frå 179:3-1805. }1 a n s M a t h i a s A b e l var prest i Gjerstad 1788-11'., 03. fian var bestefar til n1atematikaren Nils Henrik Abel. 0 hr i st i an S ø rensen var prest i Risør 1797-1804. Frå 182:l-1845 var han bisp i Oslo bispedøme. :J o h a n E r n s t G u n n e r i u s K r o g var prest i Arendal 1794-1837. H e n n i n g J u n g h a n s B u g g e var prest i Rommedal (Landvik) frå 1789-1818. Lars Berte 1 Gro os var prest i Austre Moland 'og døydde der i 1805 nokre få dagar etter Dochedahl.

Visen om Sætersdals skik. Till ad. mme venner. et indf ald jeg fik, at digte en vise om Sætersclals skik . .Jeg :formoder at den sang Yilcle falde eder lang Yed at høre de skikke som der gaar i.svang. De drenge som løse og ugifte gaa til pigerne har de en særdeles attraa. De om natten løber ud · med slik bulder, hnv og tud som forhungrede ulve ved vinterens bud.

Hvis bonden sin hest ikke ind har sat, ~a a tager di.sse kra bater dem fat og i gallop rider eler hvor de ved piger er som ophidscde hunde naar haren er nær. 3

26 N aar ·disse tilsammen i selskab mon gaa for at opsøge de piger som denem anstaa, det kan stull!dom træffe ind at endel faar revet skind, naar ,d e ei kan forlig-es naar de kommer ind. De krænkede pigel' de vi ser hva<l spøg ele driver ved saadant nattebesøg. N aar i bedste ungdoms aar de uegte børn faar (.de) som skumpelskud siden blandt pigerne gaar. N aar julen begynder, fra hus og endel gaal' omkring for at trygle Hvis det er nu saa de godvillig ei -saa selver de av ned i kjælderen og prøver hvad bøndernies tønder

til hus sig et rus. faa, gaa formaa.

Naar der skal begraves en avsjælet krop, det S1piritus de finder, de først drikker op. Da m•a a den som tror sig klag staa ved den dødes kistelaag en ligtale at holde i et ynkelig sprog. Denne viHa er ik.kje kjend uppe i Setesdalen. Eg høyrde henne fyrst umtala i Holt 1919. Seinare fekk eg ei uppskrift på Gjøvland i .A mli. Denne uppskrifti er her noko retta p å etter fyresegn av N otto Rosseland, Evje. Der hev visa vore kjenJ i gamJf' dagar,. og <le i· gjt>ng det ordet at det er Evje-presten .Knudze11 ~01 11 hev dikta hen ne. Vi:,;;:t er daa truleg kring um 80-90 år gamal. Presten Knudzen arbeidd e for å re·f orm era ~kikka11e, ~p1·lcg i!tuga motarbeidde han dei gamle drik•k PHkikkar.

Gj ersta:::fiskarar. I Gjersta-vanne æ kleint å fiske, for der m lite eller illikje å få~ der æ så mange som går å liske 111æ sine stegler mæ beiter på; [t Håvår Jiåvårson, å Håvår I-ledde, .'i gamle ))Fy-far«, å unge ÅL A fiske der kan så lite nytte~ for Laen, K ongsnes han æ så hål. Håvår Alf~<'n å Håvår Olsen,. dei æ goe fiskerar begge to; dei fisker litt i den beste tia, men smie æ deres professjon. A gå rnæ byrsa i leiketia å skjyte tere å or ref aul - fr selP te ren går fort i byen, få atte kaffe. tobakk å saul.

Torbjørn Torsen de æ ein fiskar, å klein å pjuskeli' ser hau ut. Me ser de alle. de æ ein sæling, han æ kje stor som ein skuleg,u t*). A kjerring har han,, å mange ung,a r, å fisker gjer han så godt han kan. ])ei s·eier han bur uppå Stormyrheia. der æ kje feitt for ein fatti' mann. *) Av,brigde: h.iuringgut.

28 I S kjer-kjøn vanne va godt å tbk e bar' der va iukjc ::;ii. stor eiu fisk, e f å r så vondt uti mine a rma r. f 01' e må dra så mano· ei bo·oug· t 1· miss ' b - å n å r e får hau så upp i skorpa. å e få r se som ein skjimL av <lea. - ja fyste får c så vond t fo r lirjnga. å sia sette de se ti ei n klem.

T orju s M y ra h au ti::;ke r t ryter. i Bjønn-ås-vann e der æ ha 11 tit 1. H an brenner t jør e. ja ~it ele l'y ke r. å blander j ur i s[t de h a r skj ikk. Å Kjersti su sler å stell er inne. ho m aler to bakk t1 d rikk er :·m us. - A blande tjø ra æ lite vi un e. f or del' a· ,·istnok eit tt sse lt li u;.

Å Ol a :Egtg·dalen llla ille kJ·c 1rlø v me b " ' for h an æ over de i fo:c : :1 11eis. t i skjyt ' å fisk' æ han n v clei beste: t i anna æ han slett inga leis. flan har fått så vondt i ele eine nuga~ å r eint bedrøveli' ser han u t. - no skjyt han visst ikkje fl eire t erar. for børsa har han leve r t t i Knut.

N å kan e n evne bå' e111 tt a'nen utav <lei y n g re som fisk e k a1111 . men d'æ så le isk'leg mæ slik;e kaksar. e in ka n bli r eikna av same stan 11. Ein k ann bli t:imålt mæ same i;kj eppa, så de æ b este å tie still, å være gla at ein sjøl må sleppa å høre de som ein 110cli' vil.

29 Uppskrifti er etter fyresegn av Lars Lauvnes, Vegårshei. .Han lærde visa av ein t e11estgut då han var liten. Av dei sum v,a r nemnde i visa hugsa han Håvår Alfsen. Gaml.e :folk i Gjerstad kan lrngsa fl eire av <les:se fiska rane. ~mue segjer at det er ein gjersdøl som heitte Lars Liest0l som hev dikta visa. .Hau skal vera fødd i 1807 eller 1808. liau var med og lJyg.de G jertad kyrkje. - Etter andre fråsegner skal det vera presten John Aas som hev laga visa. l:Ian dikta m. a. den kjende visa um »Melaaslinna«, eit vctte t.l'e p{l gard en ]llel[is i Gjer stad, den er p å Gjerstadmål. V isa må kun11e t idfestast to leg nøge etter upplysningane um Ola Eg-dalen i siste verset. Han var altso yver 80 å r <lå visa vart dikta. H å vår Olsen var soldat og låg ute i 7 år i eitt. Han var gocl smed og son hans det same. Håvå r budde p å Mostad. Håvår Hedde skal ikkje vera fødd gjersdøl, men inn.flyt jar. Unge Ål == Jørgen AI == Jørgen Torjusson "Hedde. l{an vart kalla Ål fordi han dreiv me<l å fiska ål. Fy-far == Tjøstolv Berget. Han dreiv n1ed å tiska med stegla. N å r det. so hadde krøkt seg ihop og han hadde retta det, ri ste lian vatnet av seg og sa: »Fy-far «. So vart han heitande so.

Kolbrennar~visa. A mens

e æ åleine

å tia fall er lang, f'.iå tar pen å p apir å skriver upp ein ::;ang om alt sorn henna har, om skogen s kolemiler å k olebrennarar.

Den skrøp elige J ø ren han brente miler to, han va så fælt uvøren. ha n lot de alt bero e har aldri set. slikt syn: ha n va b orte mange netter, å de nødde kje sole gryn .

: }la• ri fl e, li.on II å m å te ~å gj ikk h:111 h e r forbiJ å upp t i Glopdalsskote,, I I :-- :°t h Il'l !ta11 el Pr ei ti. ! ] >e l' ~ette ~vein ung p å, å framifrå <lei anclre den mila skulle gå.

.1 1

11.<:' im i ~_, wl<·11 c1,~ Kj ellbu~anne de1· æ e1 n bunn~,) sa klein, 0

/ de r sto så stol' ei mile~ · I cl e·n IHen tB Gunnår I{veim ;

/ 1~wn el e r !1.ielp te inga spikk, for han fy lt'a rundt på støyten, å mila ·i ll e g jikk.

Ola And er sen hans g1~anne, han brente ikkj e så,

A se 11å Gunnar Flo ta

hos mila va han fra-mme å gong hau sette p å . Han brente rigti' vet' å at han g l ømte vak,e , de trur e ikkje h ell.

han klubba, høgg tt brota å brente rigti' godt1• å h a n to's vere g la, han stelte godt i hu s~ å lr_,vde cl e rtj bra.

E har få tt så tung ei bringe, e æ så kalleg h ås, men enndå får e synge et vers um dokter Ås. E ka:n aldri skjønne ha,n , han må være dygti hjBrta, for d'æ ein liten mann.

på :--;kjcggfj elld alen står~

I ~reste u

ele blei k 61. , rle mon a m est i huse I for N ikoh11 Aall.

"') Kol1botn der dei heldt til å brenne· milor.

31 Visa er dikta av Jørgen Melås, Gjerstad. Han -d ikta henne med han låg i ei kolhytta bren<le ei mila. Loket på mjølkeholken brukte han til skrivebord. »Den skrøpelige Jøren« i vers 2, er diktaren sjølv. Dokter Ås i vers 4, er Sveinung BjeUås, han var kvaksalvar. I Gjerstad og grannebygdene er der mange sogor um 0ig etter Jørgen Melås. Han var ein klok mann; men i surne måtar noko ukjuren. Han flutte til Hope i Søndeled og budde der det siste. »Rorgen og gleden die vandre til Hope, å ett.er kommer J øren å Ola på rad.~« hermer dei etter han. Jørgen Melås drukna ved Askerøyi i Dyvåg. D:1 <lei fann han, låg han flaut på eit par arer.

Pylsevisa. Alle vi ha py Ise, 1nen ingjen vi ha skjinn, kom mæ pylsa inn - k om pylsa .

.1E kje pylsa kokt. så ska kokken få skam, kom mæ p ylsa fram - kom pylsa. Perlebann um. hanna å halsen mæ, så clu brura i serkjen~, så måtte du læ - k om pylsa. Dei hadde i gamle dagar ein dans dei kalla pylsedansen. Dei brukte han i brudlaupj. Vika fyrr brudlaupet skulde standa, sende dei som var bedne ein kalv eller sau til brud'lanpsga r,d en. og han vart slakta der. Dei sendte so til fars brudlaup i 70 åri) :fortald e ein holting. Av blodet laga <l ei blo,dpylsa. Denn e skuhle Jei bera inn andre brudlaupsdagen. Dei para g jerne ih op »leisveinane« og »brupjkene«. dei skul.de so bera pyls-a til bords. Dei song då py l sevisa når dei bar py Isa inn. - Det lengste pyl seskinnet sknlde spelmannen hava.. han hengde det i munnen og let det slengja, og so kom han inn soleis spelande ein bruremars. Gildast var det um pylseskin net var so stort at det dekte heile bringa. »Botningen« og »botningens broer« m å me ha, dei kan dekke han h eilt hit, sa kokken, og peikte n edst p å bringa. Pylsevisa var kjend. veit eg 1 i Austre Moland., Holt, Vegårshei og Amli.

Skåpritn pa Espeland. Vegårshei. ,Jeg som a f ungdom1nen saa næt og lid en stod Og udi Sorte muld min fod befæste lod Jeg blev da s,tor og grom dog køn og stolt at skue En 1r1and da til mig kom for ham jeg maatte grue som strax sit Vaaben drog at ~;aare mig med smerte han hud og kiød bortslog indtil min Marv og Hierte Jeg brølende faldt ned til J o,rden i den V aa.de Mit hoved han afhug og huden af mig flaade jeg slæbtes nøgen bort til hiul med skarpe pigge ~Hvor :jeg radbrækket blev og maa derover ligge J tre til fire Aar med lem fra lem udflagt Men hvad sker her derrn r-cl han havd e <log iagt hen til et. bedre sted og liv dermed at føre mig op 1gJen stor flid· min Dokter og lod giøre da han mit tørre liv paa mange maadcr rørte han hug og Skar og stak 4

og mig trohiertig Smørte Saa alle som mig see r ham og berøn11ne bør Jeg flere lemmer fik Og Deyliger end før Naturens gave var jeg taalig alt ha.r døyet. Nu rn.ine lemn1e r rar med mig er sammen føy et Til ære for min ven son1 lod. mig komme her Hans Navn er vel bekien<lt Paa Brøstet jeg det bær Anno 1786. Dette rimet sten<l på inw,i<la av høgl'e skapdøri på eit ga1nalt skåp som no stend hjå Grunde E speland. Vegå rshei. Det er se rs fiut. arbeidt 111etl 1na11ge sk11ffar og andre gøyme. N amnet på fra1n::;ida som <let er tala um i rimet stend der ikkje n o leuger. D et hev vol'te m åla yver det. Rimet sum: kjem etterpt1 :,tend pii indre sida av vinstre skåpdøri. N aar J eg selv ved .H erre ru, beskjer111eL-;e staar Mit stæd j.e g m e d glæ<le <la uy de r I n1ange fornøyelig Dage ug Aar og trods 1nod al avind jeg by<ler Til tjeneste og nytte jeg stedse vil staa gid lykken mig st e<lse tilfælde saa længe til BorneBørn :--k11e mig mua og til jeg ned segner ai Ald e r. Ljøstad el. 2:~ 1Vf art11

ANNO 1.78(>.

Bjørguv Uppstad og Sigri Tveiti. Ko bryr rneg len smannsdotteri, me veit no,g ho æ rik, m en ingjo gjeilte Sigri mi i byg.di her æ lik. Ho jam:l eg ute kverda,gsklæ<ld æ meire staut å fin hell kver ei kjøpsta~frøken æ i helgestasen sin. V{!nt flettar h o sitt gule hår, so kvelvde, bringa æ,

Ifjor då onni va forbi, <l-u veit me dugna ha, då dansa eg m æ Sigri mi, me spar kje føtan da. So lett ho i den svei va gjekk å i ein springedans no hev du alli makjen set ko lett ho heldt balans. Ho d ansa meg ti å Men søte du føtan

fyst, å tenk ho bau danse mæ. vene koss me flaut, såg kje ti.

36 Presten a,bru 1b lei på meg å sa: Sliikt gjeng kje an. Lat vere meg, so svara egp tal du mæ spilemann. Ti hausten ska korn; bryddaup st å. dit vi eg mange be., å mang ein halling ska du få å mang ein springare.

godt eg dei trakte,ra sk,a mæ øl å brennevin å graut å steik å fisk å spa a mJø a messevin. O

•

Eg tok ei uppskrift av denne vi8a etter fyresegn av Gunnar T. Rysstad, Hylestad, og ei uppskrift fekk eg av Birgit Rike, Valle. Ho hadde skrive den upp etter farbror sin. Vis a er elles lite kjen<i i heimbygdene til Bjørguv og Sigri. Han var frå Hyles tad og Si,g ri frå Valle. Ho var dotter til Eidsvolls-mannen Olav Tveiti. Der er sumt i visa som tyder på at ho må vera dikta i Telemarki. Kan diet vera Tormod Knutsen som er diktaren tru~ 1

Visa um Jens Gåstjønndalen. Eg va' så ti vens mæ ein ifrå Gåstjønn å han heitte Jens. Me gjor' ein akort, å akorten va grei: han had<le to miark for kvar einaste tei'. Men de va fror Jens den slemmeste post: han sjel holt se k ost. I-Ian lærte et kast av Pikestøl-mannen mæ skolpen i hast. Han sat på gol ve å glettede bak å k aistede konne mot vegger å tak Han rensede konne for agner å rusk. han brukte kje fusk. Jens va polisk, mæ -h ita på ryggen han nippede fisk. Så kom der et rykk. å hita gav ,Jens over nakken et trykk, han kjempede lenge å sto på balans, men ,J ens fik r evarrs. M en når Mari blev l en::; for kost å for kaffi kom ·bud efter Jens at han ufortøvet, præsis og bardus måtte skaffe d.et m·a ng1ende hjem til sitt hus.

Men ,Jens han blev lei då ha n hadde tresket c.Len t rettende tei', han bad sin broder så inderlig(en) at han vilde treske de som va ig jen. Gjerull to r:esten på J·e ns's akort. å arbei e g jekk fort.

38 Visa er clikta av Gunnar Haugland. Vegusdal. (Sjå ID€rknadene til Vegusdalvisa.) Eg skreiv henne fyrst upp i 1914 etter Knut Nilsson, Vennesla. I-Ian var innflutt frå Vegusdal. Visa var då uheil og er det enno. Eg hev fenge sumt seinare av Aslak Fjermedal til utfylling: og mehev vore s.aman um: å set.ja det inn der me totte det høvde.

Visa um presten Axel Kristian Pharo. 'l1 one: Hellig Olav stod ved fjord,e n.

Axelen var stiv å tykk å lang å lei, derfor rn,å tt'an ud å rie. Men han trodde sjel at han va' snål å grei, holt seg fast foruden lige. Vanjelboga agta han kje for eit grann, loven d,eri1nod bør holles av hver mann, allti var hans ord , banna t itt å svor at han bar si lov i l,o mma. Kristian p å søndag råbte på sin dreng: »Krom, nå vil me ud :\ fiske! ])ykke som æ heime kann såmen gå hen å med flid i høye riste.« Auren som han fekk var bare ti han sjel, tenestfolkan fekk i aurens plass makrel; den var ul å sur, ti,e som 'n mur måtte ele å ta ti takke.

39 Pussig å fortele um koss de gjekk ti udi mannens hus å heimar. De som sma.gte godt sku allti legges ner ti de gjekk dem reint av gløyme. Men når <le blei gammel~, mugla, surt å strangt, når de hadde leije ti de lugta langt, råbte han 1næ hast: »Dette lugte fast! de ska teir1estfolkan tære.«

U ppå heia holt han næsten aldri fre, ne i dalen*) var de bær'e. Når han fekk begge hjelpesmennane å se, spurte han hvad var på fær ' e. »Er nå så stella alle sta omkring at der inga bøder i kassen kann kom inn. Er her ingen skurk som har t.at en slurk, så me kun 'e faa ein daler.

Rusta han seg ti å 1kjøre mæ sin blå**). U m cleu veien var kje regtig, setta han på eien at de skulle få kjenue lovens str.af var rnegtig. Enten her var 1·eg-n ell' rennefog ell' slud va,r han ikkje bangen for å kjøre ud med så st1olt en røst rnod ele folk i øst***) at han ikkje lod seg skremme. 1

*) Heia

Øvre bø ; dal<'u

= Venne~la .

**) Han hadde eiu blå he,s t.

*"·*) folk i øs t = folk i Veune sla.

40 All politiSJk kunnskab ligte han på kar. når de klingra i hans øre. Når de kunde komme ti ham som no ' narr å mæ f.olkie ts feile røre, - se, så spratt han upp så hastig som en hva,p s: Skaf mig hen den karen s01n har tatt en snaps, ,h an skal firnde 1nig, jeg er gutten jeg, han skal efter loven danse. Gauken*) han sa mange ro<ldevers iblandt. S'Om um rodde pakk var dikta. \Pappa trudde de at Gauken han sa sant. helst når de um bøder sikta. Homme ti sto dei aleine i ein krog. å der bant dei lygn å kjerringvas ihob - m en der kon1 ein lyr så de m.åtte fly, kleppen**) råbte høgt på pa.ppa. I

Presten Phar,o som visa er dikta uro var prest i Vennesla for umlag 100 år sidan. Han var myndig og st:r,eng. og svær til å krevja bøter når fo]k var fulle eller· misfor seg på andre m,åtar. Difor var han lite likt. Det skal vera ein ~kulelærar som heitte Hans Olsen Vennesland og ein bonde Ola J·ensen Vennesland som hev vore saman. um å dikta denne visa. Hans Olsen var soneson til den kjende vise- og salm.ediJktare11 Hans i H agen. - Dei tvo vart samde um å dikta eit vers kvar til dagen. Han::; Olsen h·eldt skule, og Ola J en sen køyrde k visteved. '·P haro va rt svært sinna då han fekk høyra visa. Han skulde bjoda 10 dal ar til den som kunde segja kven hadde dikta henne. Men han fekk vis:.,t aldri Yita det. Hans Olsen hadde ein s11mar vore i prestegarden og f enge *) Gauken v.ar ein av medhfolparane som heitte Gunna-r Gun-

valds,e n Moseid. **) Kl:e-ppen

kolven i kyrk.ieklo1kka.

41 skulemeisterupplæring. Difor kjende han so g,o dt til koss dei hadde det der. Det rneste a \. denne visa hev eg sk'rive upp etter Ommund Sagedalen, Vennesla. N oko lite hev eg og fenge andre stader,, m. a. av Aslak :Fjermedal. Visa er elles ikkj,e heil her, <ler hev vore fleire vers . .Her er nokre små brotstykke: Fattigkassen var hans ven, var der tomt i den, var han ferdig ti å grine. Upp til Gauken flagra titt ein annan fugl som av pappa au var agta. Denne »fugl en« som her er tale um skulde vera ein mann frå Kvarstein, Ola Olsen.

u<l av Gauk ens sekk slapp der noe vekk. _»Fy !«, sa pappa, »hå de lugta.« (eller: så at pappa t·otte: fy.~ de lugta!) Då Pharo flutte frå Øvrebø til Fjære, fekk han eit lite vers til velfar som lydde so: Tillykke på din reise, du stolte prestemand, tag godset i din skjeise*) og f ruen i din arm, reis så t il Grimstad hen, du aldrig skal få spørg€i, vi ønske dig igjen. Kven som var meisteren for dette verset er ukjent. *) karjol eHer vogn. 5

U rn kjynnestness~aften. lJ m kjynnesrnessaf ten <lå va her t:iå kaldt at hendene svidde ::;om dei l å i sa lt, å beina va fe,r di ti klakne å vasskluten klakna, å mate n pt't bor' å isen p å bøtta va temmeli sto r um marraen <.10 a :,;om c' va k na. 0

S k a <letta holle på, så ve <le bli s l-ritt. for nasa æ klak na, d P. æ ikkj<~ fritt. å haka ho æ ju~t som i::;en. A augoue rimar, å kj,e una æ blå , å be ina æ sti ve så me k a n k.ic gå, me r eiser p å lrn sta som grisen. M en uår her bli linu-v<\i r. dau bli 111 e så gla, 1ne :,;yng<~r å dan:-;er hve r e i11 a:-;te dc1 '. syHger å danser å lwi;-pc·r. ~Ie snakke r urn g ut t.ar, ll\·e r kjytc>I' ;i' ~m: clin æ nå kje ral', h a.n æ i uk;jP rn ot 1111 n ,

hurra, her m lystig·c· k rnpper. 1. og H. ver set h ev eg s kl'i v1· upp <)t ter Eilev Kallarberget og 2. verset. etter P e r Nongdc1 k11. Baae frå Vegårshe i. l)e t :-;kal vent I ngeho q1,· .Li ,t s o111 lwY dj kt.a visa. H o var frå H0<l i Nrmd<' Ied,. sy:-; t·p 1· f· i I I I a h ·o r Hta11 1s11, som ei tid var sto rting::,ma1m f l'å Aust-:\ g-d<'r. I I o va rt. g ift til Lia, e in gard attm ed Skjerklw lt. i ll o lt. Ua11ile folk minnest Ingeborg. m e11 eg kan ikkj<:· 11a•rnre tidfe:-;ta visa.

Barneritn. I.

A hei 8ikje lov! no æ katten dø, for nå æ k;a ,tten dø, dø; nå ska me reise inn i spiskammerse å spise smør å brø, brø~ - for nå æ katten dø, dø, for nå æ katten dø, dø.

A fyre kommer <le råtter grå mæ sine store la·n ge kapper. å etter S'Prirnger de mysner små, kun'e neppe holle se for latter, - for nå æ o. s. b.

Dei skjikte ut å <lei sente bo te clei sHek relle uti Risør å ba <lei versågo komrn1e her å gjør<~ k',a tten ei kjiste, - for nå æ o. s. b. Dei skjikte ut å dei sente ho te dei prc1stane uti Bora*) å ba dei ven,ågo komme der å følle katten ti jora - for nå æ o. s. b. JJei skjik te ut å dei sen te bo, te dei degnene uti Lyngør å ba dei versåg{J komme her å for den katten å synge, - for nå æ katten dø. dø. for nå æ katten dø, dø.

Frå Vegårs.hei. *) Boril

Borna

Borøra.

44 II. Pusekatten ligger unner omnen å klager alt sin nø' : »E har så vondt i magen m:iJn, e trur de bli min dø.« Gleder eder alle sm,å myser for nå æ pusekatten dø, nå kan de gå i spisikammersa å stjele melk å fløte. Frå Vegårshei.

Den bakvende regla. E va uppe så tile um morgoen, sju otter fyre da', gjore 'n da' før 'n <lei' (deig.), sette sju slear unde ein mei, slakta ei kake å baka 'n sau, kjørte inn de stiore regne før konne kom. Så gjikk e f jo rane, så r,odd' e monan:e. kom te midda f yrr e va Kjil. Banlka på kjeringa, så kom stua ut, hadde kje bikja vore så hadde mannen bite mæ. Så sa e: Se å få sola ut, krettura æ midt på himmelen. Så høyrt' e ibjønnen dya på hjuringan, så flau e på børsa, Så trei V e veggen, så skaut e åt smia, så rårnte e bastua, så flau der fire fjøler a' låvebrika. nå e kom te hjuriillgane, då lå kjyra å m,yrde bjønnen å hjuriinigane va' uppe i 'n roten eikestuve å braut brom te krætture o aot ao f"__enaen å bye sprengte se' :,; å nere. Denne regla skreiv eg upp etter Gunnu Alfsen Eidet på Vegårshei. Eit par H110r -som han ikkje hadde med fekk eg av rektor Danielsen, Hornnes. Han kjende regla frå Askerøyi. På Vegår'.shei er ein gard som heiter »Kjil«, han ligg attmed V egardfjorden. Regla er elles berre eit serrneflkt avbrigcle av »D e u o vi g e dro g j i« som Johs. Skar hev i Gamalt or 8ætesdal.

Klokkerim. ·Er det. tilladt at Jeg faar tale et ord for en og alle da kom jeg her at. ~taa for haa.cl e at YiR.e og i,laa. Mit. rum er kun liden. rneu j eg :-;kal pa~He tiden. NilH Ristøl haver kassen gjort, J en~ Braavol glasset lidet stort. Den so,m sa He mig farven paa. det var den rn.aud .Te ns Takseraa. ller paa min 0Yre plan vises hvem s,a tte verket iga,ng. 01c~ Torbjørn~en har m:ig betalt mecl 3,2 riksdaler i alt. 1.f eg- b1ev sat her i stue1i imenB vi :--krPv 179 og hal,vfems. Ole Torbjørnsen egen haand. Det.te rimet stend på skåpet t.il ei gama! stoveklokka ::;om no stPnd hjå .J en .:-- Br<'kka, Austre Moland. Nils Ristøl 0ig ,JPn:-- Hraavol var mo1e ndingar. Jens Taikseraa var frå Takseraas på Vegårshei.

Kravbrev. Min kjære:-;te du::;1brocler. beste her . K røger.

uu tror jeg s.g:u rigtig kaptein at du spøger. Sig, vil clu til domimedag tiden forhale forinden mit offer jeg ser dig betale. Jeg kan da ei tro at du evig kan glemme, i forårs decemher du viet blev hjemme. 1 vielses brBvd. der står1• saa lød mit og srk k ert der står visst. det samme i dit at man u.dcn lysn.i ng formæles kan frit. dog vel at bemærke: når degnen får sit. Og jeg er din degn, ja ,du kjender min stilling, og skjønt jeg erkjender at nwngen en ~killillig' du siden mig og;så har ydet som ven, så må du dog tilstå at hint står igje n,, står endnu uopgjort. skjønt år nu og dag - ja ja. det kan bli en alvorlig sag. ~ig orn. jeg n11 an:klaget. brudg'Orn samt prest, man sig;e1· det regner på denne som b(~st~ forresten f aldt. ikke på degnen en d råbe, han stakke! må stå der slukøret og måbe. Når Riddervold hører at sliikt er passeret, så kanskje prest Brager som prest blir kasscret, og du: å jeg gruer, da går det. dig slemt; han ved ei sou1 jeg at du tingen har glemt. Jeg vilde ei ønske - for alt. du må sky at U rian skulde stå brudgom på 11y. Hvis d,p,rfor d'in fei! du af hjertet erkjender og- strrnks mig mit offer med afbigt opsender, ska l alt bli ve hyl<let i glemselens f\krin . .og jeg sika l som forhen kun kal de mig din .

Ein kaptein Krøger i Øyestad gifte seg og løyste· kongebrev og vart vigd heim<::. Presten heitte då Brager. Då so klokkaren ikkje fekk sitt vanlege offer, sende han dette kravbrevet til kapteinen. U pps.krif t etter fy re segn av Gunnar Lilleva.aje, Austre Moland 1920. Brevet er ikkje so gamalt, men kan kanskje likevel vera av interess=a. Det fortel på ein sermerkt måte um tid. og tilhøve.

Farvel til Sætersdalen. 0 Farvel du Dal med stolte Fjelde, Med saa mangen kjæk og .dristig Kl~ppetind, Hvor jeg drømte mine bedste Drømme, Hvor med Aandens Bliik jeg saa i Hiimlen ind!

0 Farvel I stille, svale Lier , Hvor jeg om Sommerkveld saa ofte græd ! Farve] du Dal med sød og liflig Fred! 0 Farvel du Aa sa-a vild og munter Med de mange s,t ore,: vakre Fossefald,

T hvis Larm jeg hørte Smertenssukke Fra Naturens Moderbryst for ndoo Tal!

0 Farvel du Hei med rige Beiter, Med Sæterliv og livlig Bjeldeklanig! Farvel du Hei med J uringlok og San1g !

49 0 Farvel du Dal, hvor jeg længe talte Livets Evangelium med Fred, Hvor med Himmelmad jeg sjæle mættet, Hvor jeg N aade fik at trøste den som led! 0 Farvel I Dalem.ænd og K vinder! Guds Fred i Merurghed, i Huus, i Sjel 1 Farvel i Gud. du Dal, Farvel! Deune farvelsongen til Setesdal er dikta av presten P. Blorn, som frå 1864 tiil 1880 var prest i Valle. Frå 1870 var hau ogso prost i Robyggjelaget. Han var ogso ordførar i Valle frå 1865 til han flutte til det nye kallet Vardal attmed Gjøvik. Han garv ut fleire bøker. Her skal eg berre nemna diktsamlingi »Aandeligt Strengespil« (1866) og »Beskrivelse over Valle prestegjeld« (1896). Han var ein myndig prest og hadde mang ei ota med dei stridbare vallclø lenP. Men han vart glad i Valle og segjer sjølv: »Vemod sfn1c1 fo r1ocl han Valle d. 25. juni s. a. (1870): fj eldfolket. og fjeldbygden var bleven ham saa kjær.« D·e nne f arvelsongen sende han seinare til Taral G. Bø, Valle. Eg fekk avskrift av sonen Olarv T. Bø. Eg veit ikkje av at han hev vorte prenrta fyrr.

Gards~ og bygdereglor. Gardregla frå Valle. Kjyrvesta krakon Vike skjeran Rikjes vamnan Åkres ørnan

Hasta tartan Bø trælan ~annes brælan.

Gardregla frå Hylestad. U ppsta troddi Gare-gaupon N omelands hitan B ygde skjer,an Bjørge kattan

Hysstia fippan Treungs klypon Heddes fugl an Straume mauran.

Regle um støylar i Skårnedalen, Bygland. I-lauglands haukan Gryte skrape Røyslands røysæsle

G ardregla frå Årdal. Bø høynon Hurver-aks herran Dals slarpan Frøyraks garpan Tveitå rjupon 'PlH sse slikk.ion Starholt storan Steinli veinm

Greibrokks greivan _Hauge vreistan Bakke kn:eistan Lunde leivan Ner-Lands vassausa Øver Lands fesausa Nes nissan Vas·sellll blikon.

Gardregla frå Evje. ~yl'tveits hukan*) A11:;tr'11s vasan K orh ø ha8an F1ote kongan Tveite sleikan Å vitslan<ls nauta Klepslands prestan Hauge staukan Lnnde gapan

*) Der er ei gamal herma som lyder so:

A du Odda-gut, du ha platta deg ut um du ikkje ha fen,gje nokon Syrtveits-huk.

Aslands trollan Amlands slarvan Lauvlands larvan Galtelands galtan Rosselands ussingan Bjorå snart.an Li lubban Sti stubban

Gardregla frå Hornnes. Senum svenskan Mosei herran As kneistan Bir kjelands belj an Mylle kattan Fennefos,s hattan J ortveits bøy kan Kallhovd møyan Uleberg ljugaran Dåsvass dåsan Yksenskår yksnan

Vetr'us nauti Kjetså eng1an Strøyme stubban Li lubban Fjælest.a ~krublian Ilannås kub!b an*·) Møy mykjæ Sute sta sorgjæ Hau'lands borgjæ Tveite sleik:a.n. 1

Gardregla frå Vegusdal. Engeslands mye Tveite tye Ase hakke Støle pakke

Retterhults makta Land e drakta l-I.auko111 s liaukan vJvrc Eng·e::- lands g:aukan.

Gard regla frå Åseral. Borteli fjoren Åknes hosi&etorva Au stegards krullan Espeli rakje R øyn1Jti stcuuven ** ) Tveitstøl jollin Ekjils f ... IIarn:kodds . d . . R øyddan.s skarven Rois selands skropa Honne hoka Smelands nurra Aslands snarten *) Surne sei: Hannås knokan.

**) Steinulv, hubro.

Gard s glipen Dergs k røk le Austr 'us klubba Torsla tHl.s tugga

Fisk e sl li pse Kjyclda11s treskoen ] ~ydals øle Flyst.vei ts bøle Ek så µa kkjc

s esla llds

sk.iere skrata, Vo rme 'i fjwlde f rata. Tveite tære blødde~ Halla 11<1 ~, kråka døde.

Regla frå dei øystre bygder, Aust:::Agder. Risør kot Lyngør gaper Askerøy skrater Sandøy helter Borøy holter Bothe kuunger*) Strann.e fliper Holt leir(s)lamper Vegårshei koltamper

Molendings gaukane F losta leirlamper Tromøy gjeiter Byens bukkan**) ·Hisøy bjønnan Barbu skrape Vindholmens gaukan Øyesta skrubban Frolands gapan.

Gardregla frå Konsmo. Barsta bægan Abesta skjæga u

N ebsta nokkan Eigebø ko.kkan.

Regla frå Hylestad. Kyrk jebygdi ligg under au sta Otre. Straume de ligg i vassflaum. Der bur 'n bonde å Besteland, Hedde de ligg u!llder Skutefjødd. Ryssta æ liksom eire fl.eire kann. Gakkås skjy ~gjer Berg· å Brokke, Nom eland ligge eler ne ifr å, U ppsta de ligge pi (unde ~) heien håg, i Flårenda liggje mæ enden . D enne regla hev eg fenge av Gunnar T . Rysstad. Han l ærde den av Tarjei D . Straurn.e. - Eg hev ikkje t reft an<lr,e som J1ev kunna deu. Regla må visst vera svært ga*) kuung-er

**) Byens

strand'Sueglar. Arendals.

54 mal. Gakkås-namnet er sovidt eg veit ukjent no. Med Kyrkjebygdi e r meint g arden Hovet, og k anhencla Bj,ø rgum au. d å han ligg tett ved og; ikkje elles er n em11d i regla. »Byg.clii« er e nno eit vanlegt nam,n p å gardane Ho,vet og Haugen. Kyrkja stod her til 1839, då det vart bygt ny kyrkja på Yest.sida av Otr,a, p å Rysst ad.

Regla um gardane i Austad sokn. Solengje som Austa i velstand mon stå so stend de b er01m1ne1eg Ose. Møy de forsvinner å H eista forgår , de får dei på Sordal fiuna . Tv e,it leve vel, å Jleggland farvel , p å Langjei de r f å dei kje kjinna, de velle*,) dei Birkjelands-finna. l)et.t.e rimet um gardane i Austad sok n er eit avbrigcle av Pit rim som og-so ver t nytta um gardane andre ~,tader . Rikard Berge h ev det i Norsk Vj se t ugg sida 235. Der er ,J et nytta um gar<lane i Høydalsmo1• o,g L årdal. I Setesdal er det ogso nytta um husmannsplassi i Byglands sokn.

Byferds regla . Frå M os bø å ti Kjile æ fire stive mi] e. Mæ Stølen for me fram, der to rne oss ein dram. *)

= valdar.

Då me kom ti. Lolan cl. i <Hi 11pµrant sola. Enge1ancl dernest. / eter lei'de me oss hest. 1

55 Så to me litt a' leia å upp på Sandribheia, der kvilte me ei stund, der to me oss ein blund. Upp som me var galen å upp ti Reiersdalen, der kom ma uneu u t sjøl mæ ei skå1 øl.

P å H æg elaB cl eler n e e sto 1rnåla t r 0:rn å sle'e, ' de h a H erbon Homm,e gjort for me sku kjøyre ·f ort . 1

D å m e k om ti Kjile: la m e oss ti kvi.le c1n <.l a' eit:ler to f ør me to t i å ro.

· Då me kom i Amdalskleiva,

Så rodde m e u pp ette irni llom skj e r og kleppe . møtte Kjersti mæ mæ sleiva 1 kjeiv,a , .1\le kvilte okko på e1n voll~ I husa11 s t o ha.ga.for ein knoll. de var hennar vis I I når ho hadde spist. I l>i:t me k om ti H:o.nne , korn 11d så man.gn vene bonn(e). Eigelands gjor'e de breie å ele store. Kjerringa k om. sj el å. heL,tc os:-- f arvcl. då me kom på B ærens voll, då slo klokka 12. Det meste av denne regla (ellier visa) hev eg fenge av læra r Torjus Røyneland~ Søndeled, og lærar Hans Føreland, H ægelaI11d. Elles so er stubbar av regla kjend etter heile Otradalføret. Reg.l a hev truleg vorte til eingong i fyrste halvpart av fyrre hundradåret. D å levde - et.ter som det er meg for talt - Kjersti Amdal ( eller Omdal). Versemakaren hev ingen h avt greida på av clei eg hev tala med.

Kokkevisa. Se hvilken skade stor have1J.· rammet vår kok. Udi nat denne stakkel hun s in slev i stykker slog da hun vilde antænde en fakkel. ~k a den om den ei er Mor hør ei bæres av den tlom er ring av formue, men jeg håber og jeg tror at når gjestene får d en å skue de av taknemlig ånd rekker he~de en hjælpen<le hånd, så hun reise kan til by for å kjøpe en slev som er ny. Hun mig nu anmodet har om jeg vil de for hende en gave anhøre. Jeg har brud og brudgom kjæ,r og vil der min begyndclsc gjøre. Siden går jeg ru11Jdt om i ring bryll'llpsstuen tre gange omkring. U,de finder jeg en flok, den vil jeg besøg og. Jeg min hat nu tar i hånd og vil bede om gjes tene vil mig bønhøre. J e,g m,e d en erkjendtlig ånd vil min ydmyg taksigelse gjøre. Jeg vil takkP alle og enhver, ønske unge karle især en ung, smuk og vakker mø, og at piger ei ugift må dø.

57 Vers 1 av denne kokkevisa hev eg skrive upp etter

Eilev Kallarberget. Vegårshei. Vers 2 og 3 hev eg fenge aY l var W ei erholt. Aw-,tre Moland. Det var ei vanleg kokkevisa dette fyrr i dei øystre bygder i Aust-Agder. KjøkemeisteTen tok ei sundbroti sleiv, song visa og gjekk rnnclt. sa ml a 11111 pengar til kokk en . Dei song visa til tonen: Hor jeg på det høie fjel<l, sa Eilev Kallarberget. D e t er rneg fortalt at det er ein bror til Eidsvolls111a11nP11 Tor Reiersen Lilleholt, som hev dikta visa. Eg trur d e t var ( nav h a n heitte. TTan skul,d e ver a noko storkar :-; v(1ren. D et er 11·uleµ; di fo r at han hev dikta visa på dansk.

Den største daarlighed. stø rst e daarlighed j ve rde n være maa ,it gi ve hor t sin kj ærlighed til den man ei kan faa.

] )et

( 'I"

de11

J )u lovte mig s,a a mauge n gang, du venlig mig modtog, du tænkt' at g jøi-e mig st or sk am: at. bolde dig f or god. I la vde jeg dine øine aldrig set, da hav,de jeg levet vel, i --h~de nfor den store sorg ~om .ieg i hjertet bær. 7

Om dagen tænker jeg på dig naar jeg gaar ud1 og inc.1, om natten paa mit hvilested uroer du mit sind. Forsvoren er du hvor du gaar for mim skyld vis,s,elig, hvert trin som du paa jorden traa-r skal aldrig lykkes dig. Hv,er blodedraruh' s-o m i dig er. hvert lem· og ledemod hvert haar som du paa haived bær av mig forsvoren er.

Nu skuffer du 111oig m eget haard.t , og Horg,en r ammer mig; du glæder rVig ihvor du gaar at jeg hedr-a gen blei. Men lad mig kun bedragen gaa, jeg har et taalig mod ; jeg haaber Gud han levner (hevner '1) mig som alt.id er mig god. Ei gjenta i V egu sdal som hadde vorte narra av guten sin dikta denne visa. Ho skulde stella seg upp i svoli o,g syngja visa då guten stod brudgom. Ho som sa upp visa for meg i 1920 - ei kona i 60 åri - vis•ste ikkje meir um dei enn at dette hadde hendt i V egusdal.

S1nåriin. I. Hør lllJig her min granne Jon, haver du en egeh6n, så høvl ham op og gjør ham ~lett og dan ham til et tobaksibrett. ,Jeg skjemmer mi ne bord og benke med denne tobakRkarving kan du tenke. Når som du den ferdig får, s~\ send d< 11 or 111e,d lille VråL han går og- leser i år. 1

]JettP Yerset siende Gjen;tad-presten f;øren Georg A.be] til gra·11neli sin J.on Grantangen. S. G. Abel var far til matematikaren Nils Henrik Ahel.

II. No vi eg ..ildri mcfr ti Landsverk å fri for der fekk eg lus*) i halsskjorta mi. Ikkje fekk eg nei,. å ikkje fekk eg ja å ikkje fekk eg d~n som mitt hjerte ville ha. Dette verset er frå Gjerstad og vart sunge til e1n gama] vali;etone. Ein mann so·m he it.tie ,Jens Olsen Brekka i AustreMoland var god til å laga små rim. . Det gjekk på rim so mykje av elet han s:agde. Her er no·k re: *) Loppe-r å lus -

seg.ier sume.

60 III. Her æ Brekke-blo'e der æ Skjul1esta-mergjen å der kommer Ola Østre-Ottersland ·den lille <lV'ergjen.

1.V. Eingong fiota han noko timber til Sa.gene o.g vilde f å det skore på sagi der. ] )å laga lian ver$et som etter kjem. Noe stnrt å noe smått, noe tØ'rt å noe vått å alt æ komme ti Sagene gjennem vått ,\ nå s,ka de skjcrast s mått.

V. Eingong vart SD ll hans, O la , kverka mot bordet i eit drikk elag. Då sa han :

Nå e har P er ~ Høen har e kje Ola -fornøen. VI.

I kkje bær enn e k an n se,, så vi den bastua elet te ne; men de skjeler hvetken n1c elle r de, min ven, for me ska kje set t'a upp igj en. V II. Kari å Mari å Mette dei hadde ei gamal kjette, Mette sto i rompa å dro, så fe kk ho se eit par nye ~ko, dei gravte ho n er i oska t i påska.

Dette er eit gamalt barnerim, men ei Mette Bråvoll i Austr,e Moland, ::,om visst levde kring 1830, ho tok det til seg. Og so dikta ho eit stev til svar. Det lyder so:

A <likte viser æ inga ære, <l'æ møe bær å la Mette være, la Mette være for de ho æ, ,d e seier e å e1n annan mæ.

VIII. Gjentene i Holt sogn de seier nå som så, ti vinteren vi me på syskolen gå,. å der ska me være, å der ska me lære å sy våre kjolel' mæ k~plinger på.

I Holt <ler syng dei dette verset um gjento·n e i Austre Moland.

IX. Tere, lere love 12 mann i skoge ute aue, sun:d æ knee. a æ armen i ålbogsleen fatig, stakan; liten kjuring. Vilke på Hove, høyre du de '~ Vilke pf1 Hov<~. høyre du de~ : 1

Ei hjuringgjenta _µå Eikeland i Hægeland gjætte i skogen o,g so k om røvarane. D å bles ho denne sullen på gjætarhornet sit.t. Vilke var ei svær kjempa, han tok avstad med same, det var bare nok re få stig for han. Han tok røva rane og hengde dei upp på Hang-arholmen i Kilefjorden. H olme'Il heiter so den dag i dag.

X. So :-;y nge vi pa smør å egg ti pika

fie~k ti k åne. kitl t.i mann fl ~nrt. sutter ti gutan. (Frå MykLand.)

XI. Ingjen fuglen synge so vent som vipa å in.gjen vi so gjønne- gjipte seg_ som pik,a. CFrå Hyles·tad.}

XIL Torgeir >:me<l Brune-« han er på ei lune han sviv umkring som ei fjør, for tobakk ti] tygging han mangler~ den stygging. han glåper men ingenting ser. Men sender du tire kjem Torgeir til flire og glåpe so,m ham hev gjort før. Send dei med »Bjoren« som seiler på fjorden - den gongen han gjeng imot sør. Dette rimet sende Sialve Moy til landhand.lar Gunnar Ahu sdal :H ornnes. Torgreir »med Brune« var bror til Salve. Salve laga mange rim. Han var kontorist hjaa skrivaren på Klepp.

INNHALD fyreord

side

Vennesla -visa ..... .. ... ... .. . .... . .. . . . ...... . Vegusdals-visa ..................... . ..... . . .. . Oardvisa frå H øvåg· . ........... ... .. .. ....... . Frolands-visa ......... ... . ........ .. . . ....... . Austre Moland. . . . . . . . . . . . . . ... . .. . . . .... . . . . Holt-visa . . . .. . .... . .. ..... . .. .. . . . ... .. .. . . . Vegårshei-visa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. ... . Gardvisa frå Austre Askerøyi ........ . . ..... . Ei gama I prestevi sa ............... . .......... . Visen om Sætersdals ski k ..... . ..... . .. . . . ... . . Gjersta-fiskarar ............. .. ......... . .. .. . . Kolbrennar-visa ... ... .. .... .. .. . ... . ......... . Pylsevisa . ........ . ........ . .... . . .. .. ... ... . Skåprirn på Espeland . . ..... . ... ... . ...... ... . Bjørg uv Uppstad og Sigri Tveiti ... ... . .. .. . .. . . Visa um Jens Gåstjønndalen ....... . ... .. . . . ... . Visa um pres ten Axel Kristian Pharo ........ .. . . Um kjynn esmess-aften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . Barn er i 111 .. .· . . . .. • . . . . . . •. . . . . • • . • . . . . . . • . . . Den bakvende regla ................ .. . . ... . . . . Klokkerim .. ........ .. . .. . .... . .. .. . ... . . . .. . Kravbrev . . ...... . .... .. ..... . ... . ...... . .. . . Farvel til Sætersdalen .. .. .. . ........ .. . .. . . ... Gards - og- hygdereglor . . . . . . . . . .. .. .... ... Kokkevisa . . .... . . .......... . ..... . ... . . .... Den største daarli1,!hed . . .. . ...... . . . . . .. . .. .. . Smårim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . .

. . . . .

4 6

9 10

16 17 19 21 22 25 27 30 32 33 35 37 38 42 43 45 46 47 48 50 56 57 59