PrimaOnderwijs november 2013 by EDG Media

Onderwijsnl

Voor alle professionals in het onderwijs

: t h c o Gez

nummer 6 • november 2013 • www.primaonderwĳs.nl • verschĳnt 6x per jaar •

2.200 vindingrĳke klassen voor Serious Request!

Wet passend onderwĳs lĳkt hordeloop

& 06_Cover_Nov.indd 1

De gezonde schoolkantine • Doe mee aan De Gelduitdaging • Leermiddelen mediawĳsheid • Wetenschap in de klas 17-10-13 16:05

What I am looking for is not out there, it is within me. â&#x20AC;&#x201D; Helen Keller

Hoe 7 gewoonten zorgen voor (persoonlijk) leiderschap WWW.CPS.NL/COVEYINHETONDERWIJS

00_Basis_ADS_PO.indd 3

17-10-13 10:26

Inhoud

Onderwijs nl

Voor alle professionals in het onderwijs

Let’s go serious voor 800.000 kinderen die jaarlijks sterven aan diarree

Invoering Wet Passend onderwijs net hordeloop

Doukle Terpstra over het nieuwe Inholland

18+38

Het belang van financiële educatie

4 17 22 30 32 34 37 41

Nieuws Klassekids Schoolontwikkeling door onderzoek Leermiddelen mediawĳsheid De 7 gewoonten van effectief leiderschap Wetenschap en techniek in de klas C3 brengt chemie Topboeken voor de onderwĳsprofessional

Onderwijs nl Met 180.000 lezers het grootste blad voor alle onderwijsprofessionals. PrimaOnderwijs is een uitgave van

Naast het magazine biedt PrimaOnderwijs een tweewekelijkse nieuwsbrief en www.primaonderwijs.nl

Vormgeving Martin Hollander, Ellen Lennartz, Saskia van Geijlswijk

EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht

Medewerkers Brigitte Bloem, Suzanne de Boer, Tefke van Dijk, Mirjam Janssen, Claudia Lagermann, Gemma Steeman, Lieke Steijvers

Uitgever Erik Trimp Mediacoördinator Vanessa Pelle vpelle@edg.nl

03_Inhoud_PO.indd 3

42 De truc voor een gezonde schoolkantine 46 Wikiwĳs en Leermiddelenplein samen verder 48 Leren concentreren 50 Lesmateriaal van Schooltv 51 Beurs Leren met ICT 54 Haal TKMST in de klas

Verschijning en verspreiding PrimaOnderwijs verschijnt 6 keer per jaar. Verspreiding via gecontroleerde distributie door EDG Media bij alle basisscholen en scholen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Redactie 030-241 70 44 redactie@primaonderwijs.nl Sales Mark Hutzezon 030-2417025, mhutzezon@edg.nl

Klantenservice 030-241 70 30 klantenservice@edg.nl Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor enig handelen op grond van de in dit blad gegeven adviezen of gedane mededelingen.

17-10-13 13:00

Eneco WindLab groot succes! Het gratis scholenbezoek aan het Eneco Windlab in Etten-Leur is zo’n succes dat het programma volgend jaar verlengd wordt en het WindLab op een nieuwe locatie komt. Wat is windenergie? Wanneer is energie duurzaam? Waarom is het zo belangrĳk? Het WindLablesprogramma is speciaal ontwikkeld voor leerlingen van groep 7, groep 8 en brugklassers met als doel de kennis van Eneco over duurzame energie te delen en leerlingen windenergie echt te laten beleven. Het gratis lesprogramma bestaat uit een voorbereidende les

die informeert over duurzame energie en een aantal schoolopdrachten om de opgedane kennis in de praktĳk te brengen. Hoewel het lesmateriaal nog te downloaden is, is pas in het nieuwe schooljaar het bezoek aan het WindLab weer mogelĳk. Het programma sluit aan op een aantal belangrĳke, door het ministerie van Onderwĳs, Cultuur en Wetenschap geformuleerde leerdoelen zoals het zorgvuldig omgaan met het milieu. Kĳk op www.eneco.nl/windlab voor alle mogelĳkheden en het downloaden van het gratis materiaal.

WaterSpaarders ‘Kinderen begrĳpen hoe we met de aarde moeten omgaan. Ze kunnen ons dus helpen ons gedrag te veranderen. Met WaterSpaarders kan heel Nederland warm water besparen, op school en thuis. Dat is toch geweldig?’ Prinses Laurentien, directeur van de Missing Chapter Foundation hoopt dat zoveel mogelĳk scholen met het WaterSpaarders lesprogramma aan de slag gaan. En waarom ook niet? Door niet langer dan vĳf minuten te douchen besparen we heel wat emmers warm water en dus energie. Zo simpel kan het zĳn. En er zĳn meer opties! WaterSpaarders nodigt scholen dan ook uit om het lesprogramma in te zetten en zo de wereld een beetje te verbeteren. Het programma is bedoeld voor leerlingen van groep 6, 7 en 8 en sluit aan op kerndoelen zoals Oriëntatie op jezelf en de wereld (39), Nederlands (1-12) en rekenen (25, 26). Leuk, leerzaam en effectief! Kĳk op www.waterspaarders.nl voor meer informatie. 4

nieuws

Ontrafel klassikaal Het stenen bruidsbed

SPELEN EN LEREN TEGELĲK Schuldig of onschuldig, goed of slecht? Het stenen bruidsbed is een indrukwekkende en nog altĳd actuele roman over daders en slachtoffers in tĳden van oorlog. Harry Mulisch laat zien dat ‘de rechtvaardige oorlog’ niet bestaat. Het stenen bruidsbed is zeker geen makkelĳk boek; de roman kent talloze interpretaties. Het gratis online programma hetstenenbruidsbed.nl van het Letterkundig Museum helpt leerlingen het raadselachtige verhaal te ontrafelen en er een betekenis aan te geven. Op een toegankelĳke en interactieve manier maken ze kennis met de roman vanuit cultureel, maatschappelĳk, historisch en literair perspectief. Ze vinden er verdieping over de personages, de historische context, de persoon Mulisch, de symboliek en structuur van de roman. De educatieve site stimuleert een gesprek over morele en maatschappelĳke dilemma’s en prikkelt om Harry Mulisch’ meesterwerk te (her)lezen. En leraren zĳn enthousiast. Zo zegt één: ‘Alleen enthousiaste lessen zullen tot lezen leiden. De site is een goed handvat voor de docenten om die leuke lessen te geven!’ En een ander: ‘Ik ben onder de indruk van de verdiepingen die ik erin terugvind.’ Hetstenenbruidsbed.nl kan zowel op een computer, een tablet als op een smartboard worden gebruikt.

Een puzzel als ontwikkelingsmateriaal? Jazeker, puzzels helpen leerlingen waar te nemen, te ordenen, te sorteren. Leerlingen vergroten hun ruimtelĳk inzicht door te puzzelen. Ruimtelĳke oriëntatie is één van de peilers voor het leren van lezen, rekenen en schrĳven. Met de Larsen leerpuzzels stimuleer je oplossingsgericht denken, concentreren en ook door te zetten als het even niet lukt. Daarnaast trainen kinderen hun fĳne motoriek door te puzzelen. Larsen is over de hele wereld bĳ scholen bekend met educatieve puzzels. Schoolsupport biedt tientallen educatieve series over een groot aantal interessante thema’s, nieuwe en creatieve puzzeluitdagingen, geschikt voor kinderen van diverse leeftĳden en voor zelfstandig werk door het zelfcontrolerende karakter.

www.schoolsupport.nl PrimaOnderwijs 5

MEISJES ONDER GROTE DRUK OM MOOI TE ZIJN HELP MEE OM HET ZELFBEELD VAN MEISJES TE VERBETEREN Waarschijnlijk herkent u het wel: meisjes, maar ook jongens, staan onder druk mooi en cool te zijn. Bij de druk die zij zichzelf opleggen, spelen social media, de maatschappij en vrienden een belangrijke rol. Niet elk kind gaat hier even goed mee om, met als gevolg dat meisjes zichzelf niet mooi vinden en hierdoor zelfs stoppen met dingen doen die ze leuk vinden. Dit blijkt uit wereldwijd onderzoek van Dove. Om het zelfbeeld van meisjes te verbeteren ontwikkelde Dove een programma (Self Esteem) en stelde onder andere speciale toolkits beschikbaar voor docenten van leerlingen tussen 11 en 14 jaar.

Toolkit: interactief met jongeren in gesprek over zelfvertrouwen

Met behulp van deze toolkit (gratis te downloaden op www.dove.com) kunt u met uw klas het gesprek aangaan over zelfvertrouwen. De toolkit bestaat uit een werkboek met oefeningen en ďŹ lmpjes en biedt handvatten om jongeren te laten zien hoe media een vertekend beeld geven van de werkelijkheid. Dit werkboek werd in Groot-BrittanniĂŤ ontwikkeld door The Eating Disorders Association, met de steun van Susie Orbach (psychotherapeute, Londen), Dr. Nancy Etcoff (psychologe, Harvard University Boston) en The Girl Scouts of the USA.

Geef meisjes en jongens een boost!

Dove heeft als doel in 2015 wereldwijd 15 miljoen meisjes bereikt te hebben met het Self Esteem programma. Tot nu toe zijn in Nederland ruim 36.000 meisjes bereikt en is hun zelfvertrouwen verbeterd, maar we hebben uw hulp nodig om nog meer meisjes (en jongens) een boost te geven! Voor meer informatie: mdudokvanheel@wvhcommunicatie.nl

2235.13 Advertorial Dove Self Esteem_V4.indd 1 00_Basis_ADS_PO.indd 3

01-10-13 09:56 17-10-13 10:37

nieuws

Maak kanker bespreekbaar in de klas Zelfsturend en gratis lesmateriaal van KWF Kankerbestrĳding maakt het onderwerp kanker bespreekbaar in de klas. Aan de hand van vragen krĳgen leerlingen inzicht in wat de ziekte betekent voor hun omgeving en gaan ze hierover in gesprek. Dankzĳ de duidelĳke handleiding is het lespakket zowel inzetbaar voor leerlingen die in actie willen komen voor KWF als te gebruiken om invulling te geven aan een maatschappelĳke stage. Door het lespakket krĳgen leerlingen een goede voorlichting voor een gezonde leefstĳl en wordt ingegaan op de gevolgen van bĳvoorbeeld roken. Ook met jouw klas dit inspirerende project van KWF Kankerbestrĳding doen? Vraag via MAS@kwfkankerbestrĳding.nl inlogcodes aan voor het gratis lespakket en ga aan de slag met het materiaal.

Doe ook thuis

mee met het

Sinterklaas kan de hulp van de kinderen thuis goed gebruiken bĳ het oplossen van de problemen waarmee hĳ en de Pieten te maken krĳgen. Met de Sinterklaasjournaal pakketten voor thuis kun je nu ook samen de kinderen actief mee doen met de belevenissen van Sinterklaas. De inhoud van deze pakketten voor thuis sluit Vanaf aan bĳ de uitzendingen van het Sinterklaasjournaal en zo wordt het Sinterklaasfeest dit jaar nóg leuker. 11 november is het De Sinterklaasjournaal pakketten voor thuis zĳn te Sinterklaasjournaal bestellen via primaouders.nl/sinterklaas.

weer dagelĳks te zien bĳ NTR op Zappelin. PrimaOnderwijs 7

CĲFERS

1 op de 10 jongeren wordt gepest op internet. In 2012 werd ruim 10 procent van de jongeren van 15 tot 18 jaar wel eens gepest op internet. Laster, roddel en achterklap komen het meest voor, gevolgd door stalken, bedreiging en chantage. De meeste slachtoffers melden dit niet bĳ de politie of andere instanties. De cĳfers maken duidelĳk dat jongeren veel meer worden geconfronteerd met cyberpesten dan ouderen. Van de ouderen wordt 3 procent weleens gepest via internet. (bron: CBS)

Tentoonstelling

100 jaar

Philips Research

AGENDA

Museum Boerhaave presenteert vanaf 19 december 2013 een tentoonstelling over het 100-jarig bestaan van Philips Research: 100 jaar uitvindingen, Made by Philips Research. De tentoonstelling toont de belangrĳke innovaties van dit instituut zoals de radiobuis, de röntgenbuis, de compact disc en innovaties op het gebied van licht. www.museumboerhaave.nl

Op 15 en 16 november 2013 vindt de vĳfde landelĳke SWPBS-conferentie plaats op Windesheim in Zwolle. Het thema is ‘schoolbreed passend omgaan met gedrag en leren’. Meer informatie en aanmelden: www.windesheim.nl/swpbsconferentie

Lang Leve de Liefde! Onderzoek van TNO en Universiteit Maastricht toont een hoge waardering voor het vorig schooljaar hernieuwde lespakket over relaties en seksualiteit Lang Leve de Liefde aan. Evaluatieonderzoek – onder docenten én leerlingen – geeft aan dat zowel waardering voor gebruiksvriendelĳkheid als inhoud groot is. Het al 20 jaar in gebruik zĳnde pakket is vorig jaar na een vernieuwing opnieuw geïntroduceerd. Met succes, blĳkt nu. Er zĳn nu twee versies van het lespakket: voor praktĳkonderwĳs en vmbo bb en voor vmbo, havo, vwo. Lang Leve de Liefde bestaat uit zes lessen van één lesuur. Thema’s zĳn puberteit, verliefdheid, verkering, homoseksualiteit, wensen, grenzen & weerbaarheid, internet, loverboys, de eerste keer, seksuele problemen, hulp zoeken, veilig vrĳen, condoom & anticonceptie. Het pakket bestaat uit leerlingenmagazines, dvd, docentenhandleidingen, digilessen, lesbrief seksuele diversiteit en ondersteuning voor docenten via www.lesgevenindeliefde.nl. Sinds december 2012 gelden nieuwe kerndoelen rond seksualiteit en seksuele diversiteit. Door de vernieuwing van het pakket geeft men met gebruik van het pakket Lang Leve de Liefde adequaat invulling aan deze kerndoelen. Meer informatie en bestellen op www.langlevedeliefde.nl.

PrimaOnderwijs 9

De Promotiebeurs: een prachtkans voor docenten Met de Promotiebeurs kunnen leraren promotieonderzoek doen dat uiteindelijk moet resulteren in een proefschrift. Inmiddels zijn al zeventig leraren aan het promoveren met de Promotiebeurs. Komend jaar kunnen daar nog eens negentig leraren bij komen. Bent u daar straks een van? De beurs is beschikbaar voor bevoegde leraren uit het primair onderwijs tot en met het hoger beroepsonderwijs. Er wordt via de Promotiebeurs tijd beschikbaar gesteld om te kunnen promoveren naast het werk. Leraren worden vier jaar lang voor maximaal 0,4 fte vrijgesteld, met behoud van salaris. Van idee tot promotie in vijf stappen 1. Bedenk een onderzoeksidee. 2. Zoek een promotor. 3. Stel een promotievoorstel op. 4. Download het aanvraagformulier op www.nwo.nl/leraren. 5. Dien uw aanvraag in vóór 12 maart of 2 september 2014. Samenwerking met promotor Om voor een Promotiebeurs in aanmerking te kunnen komen, ontwikkelt u zelf een onderzoeksidee. Vervolgens

00_Basis_ADS_PO.indd 1

gaat u – met dat idee – op zoek naar een promotor: een hoogleraar aan een Nederlandse universiteit die bereid is u te begeleiden bij uw promotie. Samen met die hoogleraar werkt u het idee uit tot een onderzoeksvoorstel. Dit voorstel levert u via een aanvraagformulier in bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).U kunt het aanvraagformulier downloaden op www.nwo.nl/leraren. Hoe wordt uw aanvraag beoordeeld? Een beoordelingscommissie beoordeelt alle aanvragen aan de hand van een aantal criteria. Deze vindt u op www.nwo. nl/leraren. Twee weken na de aanvraagtermijn hoort u of uw aanvraag in behandeling wordt genomen. Na een eerste selectie wordt een aantal kandidaten uitgenodigd voor een interview. Zij presenteren hun voorstel aan de commissie. Uit deze kandidaten wordt een definitieve selectie gemaakt van kandidaten die een Promotiebeurs krijgen. Meer weten? Kijk op www.nwo.nl/leraren Het ministerie van OCW wil met de Promotiebeurs het aantal gepromoveerde leraren voor de klas vergroten en de aansluiting tussen universiteiten en scholen versterken.

17-10-13 10:21

“Je hebt je nieuwsgierigheid als drijfveer nodig.” “Op het ene moment zit ik met mijn neus diep in de boeken en de volgende dag sta ik met veel liefde voor de groep. Die combinatie is heerlijk”, zegt Marietje Beemsterboer, leerkracht van groep 7. Met de Promotiebeurs onderzoekt ze de identiteit van islamitische basisscholen. Al na haar master in Godsdienstwetenschappen wilde Marietje promoveren, maar dat lukte niet direct. “Later wees mijn hoogleraar, islamoloog Maurits Berger, mij op de Promotiebeurs. Als ik vertel dat ik de islam bestudeer, maakt dat vaak iets los in mensen. En toch zijn er weinig gefundeerde meningen. Met mijn onderzoek wil ik recht doen aan de diversiteit onder islamitische scholen en inzicht geven in de dagelijkse praktijk op de 43 islamitische basisscholen in Nederland.” De basisschool waar Marietje werkt, wist dat ze wilde promoveren. “Werken met jonge kinderen is heel bijzonder, maar ik zoek ook theoretische verdieping. Onze directeur staat achter deze constructie van werken-promoveren omdat die combinatie mij motiveert en energie geeft .” Haar onderzoek sluit niet direct aan bij haar werk. “Toch neem ik levensbeschouwelijke vorming mee in de klas. Bij een overlijden vraag ik wat de kinderen denken dat er met de overledene gebeurt. Dan kom je al snel op geloven, stromingen en meningen.” Dat ze per week maar twee dagen tijd heeft voor haar onderzoek vindt ze pittig. “In eenzelfde periode moet je hetzelfde eindresultaat tonen als iemand die fulltime promoveert. Bovendien sta ik van 8.30 uur tot 15.30 uur voor de klas, je kunt niet zomaar schuiven. Promoveer je op deze manier, dan moet je er volledig achter staan. Bij mij is dat geen probleem, ik heb mijn nieuwsgierigheid als drijfveer!” De lerares wist direct dat ze Maurits Berger als promotor zou vragen. “Ook als oud-journalist vervult hij een voorbeeldrol. Mijn onderzoek zorgt voor betere informatie over islamitische basisscholen. Door die informatie voor een breder publiek toegankelijk te maken, hoop ik bij te dragen aan de discussie over bijzondere scholen.”

“Wat ik uit mijn onderzoek haal, koppel ik terug in het onderwijs.” “Hoewel ik van mijn hobby mijn werk maakte, is de wens tot promotie altijd gebleven.” Dat zegt bioloog Erich Grothe die na 23 jaar lesgeven in het mbo nu een Promotiebeurs heeft. Zijn onderzoek richt zich op hoe Nederlandse bossen soortenrijker kunnen worden. Erichs onderwerpskeuze komt voort uit het door bosecoloog Patrick Hommel ontdekte ‘linde-effect’. “In Nederland vind je veel aangeplante productiebossen. De bladeren van die eiken en beuken maken de bodem zuur zodat er weinig kan groeien. Lindes zorgen voor een betere voedingsbodem en meer soorten in het bos. Vanuit mijn specialisatie in plantenfysiologie en -systematiek bekijk ik de invloed van boomsoorten op de bodem in detail.” De Netwerkschool Helicon Opleidingen MBO Velp leidt mensen op voor banen in het groen, van bosbeheer tot internationale studies Eco & Wildlife. Erichs onderzoek sluit aan bij dit onderwijs. “Onze oud-directeur was enthousiast over de Promotiebeurs en plaatste direct zijn handtekening. De school heeft mij gevraagd om een les te ontwikkelen over het onderwerp. Ook streef ik ernaar om studenten in te zetten bij mijn veldonderzoeken. Zij gaan dan samen met een student van de universiteit Wageningen grondboringen doen. Verder merk ik dat mijn promotie flow oplevert binnen de school, ik draag mijn kennis over aan jonge docenten.” Erich moest wennen aan de universitaire wereld. “Ik raad iedereen aan om rondom de aanvraag goed te sparren met mensen uit je eigen onderzoeksveld. Mijn stellingen zijn later bijvoorbeeld nog behoorlijk aangescherpt, je moet niet te veel willen onderzoeken. Tussentijds feedback vragen bij je promotoren is aan te raden, wees niet bang om op je gezicht te gaan!” De wens om het probleem van de Nederlandse bossen op te lossen is Erichs grootste drijfveer. “Ik kan niet wachten tot ik meer weet over de soortenrijkheid. In mijn lessen natuurbeheer bestuderen we ook de structuur van bossen. Dan zie ik dat studenten leren om anders te kijken. Dat is prachtig, toch?”

00_Basis_ADS_PO.indd 2

17-10-13 10:21

Op 1 augustus 2014 gaat de Wet passend onderwijs in. De bedoeling is dat kinderen met een beperking vaker een reguliere school bezoeken in plaats van een speciale school. De strekking van de wet is niet omstreden, maar de invoering ervan lijkt een hordeloop. tekst mirjam janssen | beeld iq images

De Wet passend onderwĳs is opgezet om de vele verwĳzingen naar het speciaal onderwĳs te verminderen. Tot nu toe gaan er twee stromen kinderen naar het speciaal onderwĳs: kinderen met een speciale indicatie en kinderen met een ‘rugzak’. Vooral kinderen in die laatste categorie zouden volgens de nieuwe wet met extra hulp vaker naar een reguliere school kunnen. De bedoeling van de wet is dat deze kinderen zo goed mogelĳk worden voorbereid op de maatschappĳ en dat lukt beter als ze samen met hun ‘gewone’ klasgenootjes opgroeien. Maar passend onderwĳs is ook goedkoper. Tot nu toe gold een open einderegeling voor verwĳzingen naar het speciaal onderwĳs; de kosten liepen daardoor enorm op. In de toekomst moeten scholen met een vast budget gaan werken.

70.000 plaatsen blijven Als ouders een kind met een leer- of lichamelĳke beperking bĳ een school aanmelden, heeft de instelling voortaan een zorgplicht. De school moet onderwĳs voor het kind regelen. Dat kan door zelf lessen op maat aan te bieden, maar ook door het kind te verwĳzen naar een andere reguliere school of naar het speciaal onderwĳs, want daarin blĳven 70.000 plaatsen voor kinderen met beperkingen bestaan. De ouders hoeven zelf geen indicatieprocedure meer te doorlopen, de school regelt alles. Het gaat er niet meer om welk etiket het kind heeft, maar welk aanbod het kan worden gedaan. De bedoeling van de nieuwe wet is ook om de bureaucratie en het aantal thuiszitters te verminderen. Leerkrachten krĳgen trainingen, zodat ze leren omgaan met verschillen in de klas.

SWV’s

Invoering Wet passend onderwĳs lĳkt hordeloop

Scholen voor basis- en voortgezet onderwĳs moeten samenwerkingsverbanden (swv’s) vormen die onderling afspreken hoe ze leerlingen met een leer- of lichamelĳke beperking onderwĳs bieden. Ze werken samen met de gemeente en instellingen voor jeugdzorg. Het is de bedoeling dat er 150 swv’s komen. Binnen een swv kiest iedere school een eigen specialisatie. De swv’s krĳgen een eigen budget dat ze intern kunnen verdelen. De omvang van het budget is afhankelĳk van het aantal leerlingen dat een swv heeft. Op die manier krĳgt elk swv naar verhouding evenveel geld. Omdat in sommige regio’s nu meer leerlingen worden doorverwezen naar het speciaal onderwĳs dan in andere zĳn de middelen nog ongelĳk verdeeld. Die verschillen worden rechtgetrokken. Sommige regio’s hebben in de toekomst dus minder geld te besteden en minder plekken voor de ‘rugzakkinderen’ in het speciaal onderwĳs te vergeven dan nu. Ze krĳgen vĳf jaar de tĳd om daar aan te wennen.

feature

‘Complicerende factor is de hervorming van de jeugdzorg’ ‘Voor leerkrachten betekent passend onderwĳs een forse klus erbĳ. Vooral in het basisonderwĳs, waar ze toch al voor de taak staan leerlingen van alle niveaus les te geven, in het voortgezet onderwĳs zĳn de verschillen in een klas minder. De vorming van de swv’s ligt op koers, maar ze moet nu ook nog inhoud krĳgen. Dat is niet eenvoudig in regio’s die bĳvoorbeeld ook nog te maken hebben met een krimpend leerlingenaantal. Dat geeft financiële spanningen tussen de betrokken partĳen. Een complicerende factor is de hervorming van de jeugdzorg. De jeugdzorg wordt een taak van de gemeenten, maar de invoering daarvan vindt later plaats dan die van het passend onderwĳs. Voor scholen is daardoor onduidelĳk welke ondersteuning ze van de gemeenten kunnen verwachten. Als PO-Raad geven we clinics voor samenwerkingsverbanden om hen te ondersteunen. Ook bieden we een praktĳktoets aan, waarmee ze in één dag kunnen checken hoe ver ze zĳn met de invoering van passend onderwĳs.’

In de praktijk ‘Ik merk dat er veel misverstanden over passend onderwĳs bestaan’, zegt Ank Jeurissen. Zĳ is directeur van samenwerkingverband Sterk VO in Utrecht, dat al sinds 2011 volgens de nieuwe wet werkt. ‘Het is niet zo dat er opeens veel meer kinderen waar iets mee is in een klas terechtkomen. Dat blĳft hetzelfde, maar we kĳken beter wat een kind binnen die klas nodig heeft voor een goede schoolloopbaan. Vroeger hadden kinderen een rugzakje, nu spreken we van een onderwĳsbehoefte. Het gaat er ook om dat alle partĳen beter gaan samenwerken en leveren waar het kind en de ouders behoefte aan hebben.’ De leraren van swv Sterk VO krĳgen trainingen, bĳvoorbeeld over omgaan met verschillen in de klas en ouders als partners. ‘Sinds wĳ op de nieuwe manier werken, hebben we het aantal leerlingen dat thuis op de bank zat omdat ze nergens heen konden, teruggebracht van 72 naar 30’, verklaart Jeurissen. ‘Scholen die nog bezig zĳn in hun swv met de voorbereidingen raad ik aan te zorgen dat ze op één lĳn komen te zitten, want alleen dan kun je effectief werken.’

Bezorgd De Algemene Rekenkamer vindt de financiële en personele voorwaarden voor de invoering van passend onderwĳs op het moment niet ideaal, zo blĳkt uit een recent rapport. Een op de vĳf basisscholen had in 2011 een negatieve buffer. De Rekenkamer concludeerde daarom: ‘De wankele verhouding tussen mensen, middelen, taken en tĳd in het basisonderwĳs vormt een risico voor een succesvolle inpassing van passend onderwĳs.’ Ook de Tweede Kamer is bezorgd. PrimaOnderwĳs vroeg betrokken partĳen om hun reacties.

Rinda den Besten, voorzitter van de PO-Raad

‘Kĳk naar de kansen!’ ‘De standaardreflex is dat docenten het zwaar krĳgen. Maar je moet ook realistisch zĳn. In de toekomst moeten we meer gaan doen met minder mensen. Dat is niet anders. We moeten dus kĳken naar de kansen. We hebben met tienduizenden leraren gesproken en vrĳwel al die leraren hebben de ambitie er wat van te maken. Maar ze hebben daar wel hulp en training bĳ nodig. Bĳ het aanbieden van maatwerk aan kinderen moeten de swv’s op een creatieve manier naar oplossingen zoeken. Ze zouden bĳvoorbeeld tussenvormen van onderwĳs kunnen aanbieden: een paar dagen per week op een reguliere school en een paar dagen in het speciaal onderwĳs. De invoering van de wet leidt tot spanningen binnen de swv’s: alle betrokken partĳen moeten onderling uitmaken wie het bestuur vormen en hoe ze onderling het geld verdelen. De oprichting van de swv’s is al een eind gevorderd, maar ik verwacht niet dat ze allemaal op 1 augustus 2014 klaar zĳn Michiel Wigman, directeur AVS met de inhoudelĳke kanten.’

PrimaOnderwijs 13

fo to jo difo

to gr af ie

‘De positie van ouders verzwakt’

Joli Luijckx, woordvoerder van Landelijke Oudervereniging Balans

‘Het is fĳn als kinderen met een beperking voortaan gewoon met hun buurtgenootjes naar een reguliere school kunnen en daar extra ondersteuning kunnen krĳgen. Maar we maken ons zorgen over de rechten van de ouders. Nu is het nog zo dat ouders hun handtekening moeten zetten onder een handelingsplan en met de school overeenstemming moeten bereiken als een kind naar een andere school wordt overgeplaatst. In de nieuwe wet moeten ouders nog wel instemmen met het handelingsdeel, maar niet meer met een eventuele overplaatsing. De school moet hierover alleen ‘’op overeenstemming gericht overleg’’ met de ouders voeren. De positie van ouders is dus verzwakt. Binnen een svw gaan scholen hun eigen zorgprofiel opstellen. De een kan zich richten op kinderen met ADHD, de andere op autisme. Het kan dus dat je kind vanwege die specialisatie naar een andere school wordt gestuurd dan zĳn broertje of zusje. We zien dat het onderwĳzend personeel heel welwillend is. Maar als ze alleen een training ‘omgaan met verschillen’ krĳgen, is dat niet genoeg. Ze moeten ook echt handjes erbĳ krĳgen. Juist in deze tĳd van bezuiniging is dat moeilĳk. De zorgenkinderen worden daarvan de dupe. Scholen worden steeds meer afgerekend op Cito-scores. Juist kinderen met een beperking kunnen de scores omlaag halen. Als scholen alleen worden afgerekend op resultaten, stimuleert hen dat niet om als school veel te investeren in het begeleiden van kinderen die extra ondersteuning nodig hebben.’

‘Snel in actie komen’ Eric Smaling, Tweede Kamerlid voor de SP

‘Niet goed doordacht’ ‘Ik vind het een draak van een wet. Hĳ is niet goed doordacht: leraren krĳgen nog meer voor hun kiezen. Ze hebben te maken met steeds grotere klassen en nu dit weer. Het burn-outpercentage onder leraren is al zo hoog. Zelfs al gaat het in veel klassen maar om één kind met een extra zorgbehoefte erbĳ, dat betekent toch dat de leraar de handenvol kan hebben aan die eventuele stuiterbal. In sommige regio’s zĳn bovendien meer kinderen naar het speciaal onderwĳs verwezen dan in andere. Daar wordt nu geld weggehaald en dat gaat ten koste van de kinderen die daar ook niets aan kunnen doen. Het zou beter zĳn de indicering voor het speciaal onderwĳs tegen het licht te houden dan zo’n grote systeemwĳziging door te voeren. Ik merk dat in het veld niemand echt enthousiast is over deze wet. Maar het is net een tanker die nog moeilĳk van koers kan veranderen.’

‘Wĳ staan positief tegenover de gedachte achter het passend onderwĳs, maar we vragen ons wel af of het strakke tĳdschema haalbaar is. Veel swv’s zĳn nog helemaal niet opgericht. Liesbeth Bovendien vinden we dat Verheggen, bestuurslid het onderwĳzend persoprimair neel veel te weinig bĳ de onderwijs plannen wordt betrokken. van de AOb De swv’s laten zich nu ondersteunen door adviesbureaus en we zĳn bang dat die bureaus straks ook de uitvoeringsplannen gaan schrĳven zonder dat de mensen voor de klas daarover iets te zeggen hebben. Er zĳn bĳscholingscursussen ‘omgaan met verschillen’ voor leerkrachten opgezet, maar die moeten ze vaak volgen omdat hun directeur dat wil. Er wordt hen niet gevraagd waar ze zich in willen bekwamen. Toch heeft uitstel van de wet geen zin, dan blĳft iedereen achteroverleunen. Maar het draagvlak is aan het afkalven en ik adviseer staatssecretaris Sander Dekker en de schoolbesturen snel in actie te komen.’

feature

‘Deskundigheid bĳ de school durven laten’

Sjoerd slagter, voorzitter van de VO-RAAD

‘Het is goed dat er meer samenhang komt tussen de verschillende zorgtrajecten. Je hebt nu nog aparte trajecten naar cluster 4-onderwĳs of voor leerlingen met lichamelĳke beperkingen. Voortaan wordt alles centraal geregeld via een samenwerkingsverband. Maar de invoering van de wet is complex. We moeten met minder geld werken. Dat is voor een deel op te vangen door meer efficiency. Het is nog niet gelukt de bureaucratie terug te dringen, wat wel de bedoeling van de wet was. Scholen worden tĳdens de invoering van de wet geconfronteerd met extra regels, zoals de verplichting dat ouders moeten instemmen met het ontwikkelingsperspectief. Alleen overleg zou genoeg moeten zĳn, want dit moet allemaal wel worden georganiseerd. Ik begrĳp dat ouders het beste voor hun kind willen, maar experts kunnen het beter beoordelen. Die zĳn opgeleid om te zeggen welk niveau een kind aankan en welke steun het nodig heeft. Je moet deskundigheid bĳ de school durven laten. De instroom van het basisonderwĳs naar het voortgezet onderwĳs verandert als het goed is niet heel ingrĳpend. Maar er kunnen door de nieuwe wet wel spanningen ontstaan. Stel dat een speciale basisschool veel naar het speciaal voortgezet onderwĳs doorverwĳst terwĳl het zorgbudget niet toereikend is, dan moeten alle scholen voor voortgezet onderwĳs binnen een svw bĳpassen. Dat kan conflicten geven. ’

‘De invoering van de wet is zeker haalbaar’

INFO

‘Het is belangrĳk dat scholen nadenken over hun ondersteuningsprofiel. Ze hoeven niet voor ieder probleem een oplossing in huis te hebben. Het gaat erom dat binnen een regio voor alle kinderen een oplossing komt. Ik heb de indruk dat scholen soms te veel proberen aan te bieden. Het zou beter zĳn als ze kiezen en daarbĳ uitgaan van de kwaliteiten van hun team. Ik zou zeggen: kĳk naar de ervaring en de opleiding van je medewerkers en stem daar je profiel op af. De invoering van de wet per 1 augustus is zeker haalbaar. Er zĳn scholen die al volgens de nieuwe wet werken. Swv’s kunnen een beroep doen op accountmanagers van het OCW. Die kunnen helpen bĳ het opstellen van de plannen. Ook handig is de simulatietoets van de onderwĳsinspectie op www.passendonderwĳs.nl. Swv’s kunnen daar oefenen met virtuele gevallen. Ze krĳgen dan een fictief kind met een probleem voorgezet en kunnen zelf nagaan hoe ze daarmee omgaan en hoe ze tot de keuze voor een school komen.’

www.passendonderwĳs.nl www.steunpuntpassendonderwĳs.nl

Karin Straus, Tweede Kamerlid voor de VVD

Reageren? Twitter mee via @prima_online

Of scan deze pagina met Layar om direct naar de websites te gaan. PrimaOnderwijs 15

Passend onderwijs Op PrimaOuders.nl vindt u alle educatieve producten voor thuis. Zowel voor kinderen die een beetje moeite hebben met bepaalde vakken, als voor kinderen die juist wat extra uitdaging kunnen gebruiken. Zo kan een kind thuis op laagdrempelige manier aan de slag met bijvoorbeeld rekenen, schrijven, techniek of geschiedenis. Het aanbod van producten is afkomstig van verschillende educatieve uitgeverijen.

Als leerkracht weet u natuurlijk als geen ander welke producten een goede aanvulling zijn op de les.

Samen met de ouders

 Educatief oefenmateriaal voor thuis makkelijk bestelbaar

via www.primaouders.nl  Breng ouders op de hoogte van de shop via uw

nieuwsbrief  Of verwijs naar het oefenmateriaal in een

10 minuten gesprek

Bofﬁn Boy - Pakket van 6 strips € 39,50 De zes Boﬃn Boy strips in dit pakket zijn zeer geschikt voor kinderen met dyslexie. De cartoons zijn voorzien van het Makkelijk Lezen keurmerk. Alle titels zijn ook los te koop à € 6,95 per stuk.

De wereld van Luuk € 12,50 Een therapeutisch verhaal voor jonge kinderen met een Autisme Spectrum Stoornis. Het kan als voorlichtingsboek gebruikt worden om kinderen duidelijk te maken wat autisme is en hoe je ermee om kunt gaan. Dit boek is een hulpmiddel om de problematiek uit te leggen en bespreekbaar te maken.

groep

4-7

groep

2-5 groep

Tridio Twist • € 14,95 Een uitdagende breinbreker voor hoogbegaafde kinderen die het ruimtelijk inzicht traint. Bouw de kubussen op de plaatjes en draai ze totdat alle zijdes juist zijn! In de webshop vindt u nog meer Tridio spellen.

58 -

Weet jij wat ADHD is? • € 10,00 Met speelse oefeningen zoals het beantwoorden van vragen, het schrijven van een verhaal en het uitvoeren van opdrachten, legt dit doe-boek uit wat ADHD is aan kinderen vanaf 8 jaar.

groep

4-7 PrimaOuders. Want elk kind leert anders Kijk op de webshop www.primaouders.nl voor het complete aanbod

00_Basis_ADS_PO.indd 4 1-1 adv PrimaOnderwijs PASSEND c.indd 1

17-10-13 10:28 11-10-13 15:10

GETIPT

Positieve groepsvorming in het primair onderwĳs Ieder kind, elke klas is anders. In elke groep ontmoet de leerkracht een grote diversiteit aan persoonlijkheden en grote verschillen in gedrag. Dat maakt het werk uitdagend, maar soms ook complex. Hoe komt een groep tot stand? Welke stadia doorloopt een groep? Hoe kan ik als leerkracht het groepsproces positief beïnvloeden en onderhouden? In KlasseKids vind je op al deze vragen het antwoord. Leerlingen beïnvloeden elkaar, zowel in gedrag als in gevoel. Dit groepsproces is voor een groot deel bepalend voor de sfeer. Voor de leerkracht is het de uitdaging om dat proces in een groep te begeleiden naar een positieve en veilige onderwĳsomgeving, waarbinnen de leerlingen basisvaardigheden opdoen in hun sociale en emotionele ontwikkeling. In het praktische boek KlasseKids vind je veel oefeningen die je helpen om, vanuit een kader met duidelĳke schoolafspraken, de leerlingen in de groep op een speelse wĳze positief te verbinden. Er wordt onder andere ingegaan op de verschillende rollen in de groep, voor jezelf opkomen, je mening geven, vertrouwen, pesten en vriendschap. Door KlasseKids krĳgen de leerlingen meer woorden om duidelĳk te maken wat ze écht willen.

Over de auteurs Aukje Donker-van der Meer is werkzaam bĳ SOTOG (Speciaal Onderwĳs Twente Oost Gelderland) als ambulant begeleider in het basis- en voortgezet onderwĳs. Vanaf 1990 heeft zĳ veel ervaring opgedaan

in het begeleiden van groepen en groepsprocessen. Ben Tempert is eveneens werkzaam bĳ SOTOG, als coördinator scholing en training. Hĳ heeft brede ervaring als trainer van groepen. Daarnaast is hĳ freelance docent aan de opleiding voor kinderen jeugdtherapie. Donker en Tempert ontwikkelden trainingen voor groepen in respectievelĳk het (speciaal) basisonderwĳs en het voortgezet onderwĳs. Daarnaast verzorgen zĳ voorlichting, workshops en opleidingen voor leerkrachten, docenten, studenten en ouders op het gebied van groepsvorming.

KlasseKids

PrimaOnderwĳs 17

PICA.indd 17

17-10-13 10:15

Stijlgids Week van het Geld 2012

Doe met je hele klas mee aan De gelduitdaging! >

Met de hele klas geld verdienen, beheren en uitgeven: dat is de Gelduitdaging, een superleuk onderwijsproject tijdens de Week van het geld van 10 tot en met 14 maart 2014 waar je je nu al voor kunt inschrijven! TEKST LIEKE STEĲ VERS

De Gelduitdaging is een scholenwedstrĳd voor groep 7 en 8 waaraan je met je hele klas kunt deelnemen. Het doel is om op een leuke en educatieve manier te leren omgaan met geld. Denk aan budgetteren, met je klas een bedrĳf starten of een musical organiseren over geld. De opdracht is om met de hele klas te laten zien

hoe ondernemend en verantwoord jullie met geld omgaan. Leerzaam en leuk! Samen met jou als leerkracht maken de kinderen een begroting en bedenken jullie een origineel plan. Als je je met de klas aanmeldt, maak je kans om geselecteerd te worden voor de spetterende finale

tĳdens de Week van het Geld van 10 tot en met 14 maart 2014. Dan strĳden tien scholen tegen elkaar om de leukste en origineelste inzending. Meedoen aan de Gelduitdaging? Alle scholen met een goed geldproject voor de hele klas kunnen meedoen aan de Gelduitdaging. Meld je klas aan op www.weekvanhetgeld/gelduitdaging

Leerlĳn leren omgaan met geld

Wat moeten basisschoolleerlingen kennen en kunnen als het over geldzaken gaat? Wĳzer in geldzaken heeft samen met uitgeverĳ Zwĳsen een gratis lespakket ontwikkeld dat leerkrachten een handvat biedt bĳ het inpassen van leren omgaan met geld in bestaande vakken en lessen. Het lespakket is gebaseerd op de basisvisie financiële educatie van Wĳzer in geldzaken, de Nibud leerdoelen en de kerndoelen van OCW voor het basisonderwĳs. In opdracht van Wĳzer in geldzaken heeft uitgeverĳ Zwĳsen een lespakket ontwikkeld dat lesmateriaal bevat voor alle acht groepen van de basisschool. Het lespakket per jaargroep bestaat uit vier afgeronde werkbladen gebaseerd op vier thema´s. Deze thema´s keren ieder jaar terug en groeien mee met het niveau van de leerlingen. Het eerste thema ´Verantwoord besteden´ behandelt onderwerpen als keuzes maken, verleidingen de baas blĳven en prĳzen vergelĳken. Het thema ´Vooruitkĳken´ gaat in op budgetteren, sparen, verzekeren en lenen. Het thema ´De wereld van het geld´ laat leerlingen kennismaken met financiële organisaties en verwerven ze inzicht hoe je geld op een passende manier kunt beheren. De waarde van geld, de functies van een bank, bankrekeningen en pinnen zĳn onderwerpen die hierbĳ aan de orde komen. Het thema ´In kaart brengen´ laat leerlingen nadenken over een gezonde financiële huishouding, zoals over de relatie tussen geld uitgeven en geld verdienen, kopen en verkopen en het belang van het zorgvuldig bewaren van financiële documenten. De kinderen kunnen zelfstandig tĳdens de vrĳe ruimte met de werkbladen aan de slag, zonder ondersteuning van de leerkracht. Daarnaast zĳn er handleidingen voor de leerkracht beschikbaar met aanwĳzingen voor instructie en reflectie bĳ klassikale invulling. De lespakketten voor alle groepen van de basisschool zĳn gratis. Ga naar www.weekvanhetgeld.nl voor meer informatie of om de eerste werkbladen te downloaden!

2_1 Geld BO.indd 2

17-10-13 15:55

De Gelduitdaging in de praktĳk! ‘Kunnen we het schoolreisje naar de Sterrenwacht Sonnenborgh betalen uit de klasse!kas?’ De leerkracht van groep 5/6 van basisschool de Windroos in Wĳk bĳ Duurstede keek vragend naar de jonge beheerders van de kas. De kinderen keken bedenkelĳk. Ze hadden uitgezocht wat zo’n bezoek zou kosten en dat was meer dan dat er in de kas zat. De leerlingen bedachten een manier om aan extra geld te komen: statiegeldflessen verzamelen en inleveren! Ze konden naar Sonnenborgh én leerden bewust omgaan met geld. Als klap op de vuurpĳl wonnen ze twee jaar geleden ook de Gelduitdaging met dit initiatief.

Klasse!kas

‘Bĳ de Windroos is financiële educatie een heel belangrĳk onderdeel van het onderwĳsprogramma’, zegt schoolhoofd Jan Overweel. ‘Iedere klas heeft beschikking over een klasse!kas, waarin een deel van de ouderbĳdrage wordt gestort. De kinderen overleggen met elkaar en met de leerkracht over het budget en over verantwoorde aankopen. Kinderen maken al vanaf de kleutergroepen kennis met de klasse!kas. Een groep 3/4 ging laatst op bezoek bĳ de vlindertuin. De entree was gratis, maar er moest wel een presentje voor de rondleider worden meegenomen. De juf ging met de kinderen in gesprek: Wat zullen we kopen? Wat hebben we in kas en hoeveel moeten we dan meenemen naar de winkel?’

Verweven in de les

Financieel onderwĳs is op de Windroos geen apart vak. ‘De leerkrachten verweven het in het reguliere onderwĳsprogramma’, aldus Overweel. ‘Voorafgaand aan het schoolkamp becĳferde groep 8 in de rekenles hoeveel brood er moest worden ingekocht. Dit was een gewone rekenles, maar dan heel praktisch. De kinderen gingen op pad om prĳsverschillen te onderzoeken en speurden de aanbiedingen af. In de week voor het kamp lag er een complete begroting op tafel.’ Op de Windroos leren kinderen niet alleen rekenen met geld, ze leren ook dat alles geld kost: een goede financiële houding en gedrag dus. Overweel: ‘Twee kinderen hadden laatst per ongeluk een groot document uitgeprint met elke pagina stampvol met één letter. Dat waren zo’n 500 prints bĳ elkaar. Het geld van dit papier moesten ze betalen uit de klasse!kas. Sindsdien is er in die klas geen liniaal of passer meer kwĳt!’

Gratis lesmateriaal Op www.weekvanhetgeld.nl zĳn per thema voor de groepen 1 tot en met 8 gratis lespakketten te downloaden die aansluiten bĳ elke leeftĳdscategorie. ‘Wat kost jouw verlanglĳstje’ of ‘Hoe word ik rĳk’: het is slechts een greep uit het gratis lesmateriaal dat op www.weekvanhetgeld.nl is te downloaden. Elke week komt er weer nieuw lesmateriaal bĳ!

Meer informatie? Ga naar

2_1 Geld BO.indd 3

www.weekvanhetgeld.nl 17-10-13 11:44

Hogeschool Inholland helpt uw leerlingen graag bij het maken van de juiste studiekeuze. Onze studiekeuzetools helpen ze op weg. Het vroegtijdig maken van de juiste studiekeuze wordt dit schooljaar nog belangrijker. Eindexamenleerlingen moeten zich v贸贸r 1 mei 2014 aanmelden voor een vervolgopleiding. Daarna worden zij door Inholland uitgenodigd voor de Studiekeuzecheck. In aanloop naar de Studiekeuzecheck biedt Inholland verschillende studiekeuzetools. Open Dagen en Open Avonden Proef de sfeer en ontmoet de studenten en docenten van Inholland. Kom kennismaken tijdens een van onze Open Dagen of Open Avonden. Kijk voor meer info op www.inholland.nl/opendag. Studiekeuze Adviescentrum Wanneer uw leerlingen echt nog niet weten wat ze willen gaan studeren, kunnen zij terecht bij het Studiekeuze Adviescentrum. Samen met een van onze medewerkers maken ze de Studiekeuzetest, analyseren ze de uitslag en bespreken ze de volgende stap in het studiekeuzeproces. Meer info over het Studiekeuze Adviescentrum is te vinden op www.inholland.nl/studiekeuzegesprek. Vraag het een student Onze eigen studenten kunnen natuurlijk het beste

vertellen hoe het is om bij Inholland te studeren? U en uw leerlingen kunnen direct online een vraag stellen aan onze studenten via www.inholland.nl/vraagheteenstudent. Twitter en Facebook Inholland is ook te vinden op Twitter en Facebook. Alle studiekeuzevragen kunnen op Twitter gesteld worden via @inhstudiekeuze. Op Facebook kunt u ons volgen via www.facebook.com/inholland.

Studiekeuzecheck Meer informatie over het programma van de Studiekeuzecheck bij Inholland kunt u vinden op www.inholland.nl/studiekeuzecheck.

Meer info over deze tools: www.inholland.nl/studieadvies

7343

Ik zoek een...

juf/meester! Voor 谩lle vacatures in het primair onderwijs! www.Onderwijsvacaturebank.nl

ad Inholland_participatiefonds.indd 4 7343 DIE adv OVB4 192x142.indd 1

17-10-13 10:44 31-07-12 12:22

ADVERTORIAL

Jullie school verdient een pluim! Vraag het vignet Gezonde School aan

Waarschijnlijk doet jullie school al heel wat aan gezondheidsbevordering. Dit maakt immers deel uit van de kerndoelen van het basisonderwijs. Maar weten ouders, leerkrachten en leerlingen dit ook? Met het vignet Gezonde School laat je als school zien dat gezondheid een belangrijk thema is.

Checklist Themacertificaat Voeding Aan welke criteria voldoet jullie school al? Vink af.

Het vignet is daarnaast een teken van waardering voor het schoolteam dat zich dag in dag uit inzet voor een gezonde omgeving. En het geeft een handvat voor de toekomst: het maakt het makkelĳk om gezondheidsbevordering te verankeren in het schoolbeleid.

Komt jullie school in aanmerking? Om het vignet te krĳgen, zĳn er twee punten waaraan de school moet voldoen. Jullie moeten de wettelĳke eisen opvolgen die van invloed zĳn op de gezondheid van je leerlingen, medewerkers en de schoolomgeving. Daarnaast moet de school de criteria van tenminste één themacertificaat naleven. Er zĳn in totaal acht themacertificaten, waaronder het themacertificaat Voeding: Gezond eten en drinken op de basisschool.

Kies voor het themacertificaat Voeding Het themacertificaat Voeding laat zien dat de school afspraken maakt over het eten en drinken dat naar school wordt gebracht. Vooral ouders en verzorgers hebben hier invloed op. Er zĳn vĳf onderdelen waar jullie school aan moet voldoen om in aanmerking te komen voor dit certificaat. En het goede nieuws is: waarschĳnlĳk doen jullie het meeste al.

VoedingsC.indd 21

1. We hebben een structureel lesaanbod voor het thema Voeding Gebruik structureel een lesprogramma gericht op voeding, zoals Smaaklessen, Lekker Fit! of Ik eet het beter! 2. We hebben beleid gericht op het eten en drinken, zowel in de pauze, tijdens de lunch en bij traktaties Maak duidelijke afspraken over al deze eetmomenten. Leg de afspraken vast in beleid. 3. Er is een hygiënische watervoorziening op school waar leerlingen en personeel water kunnen tappen Door te zorgen voor een goed te bereiken watertap wordt water drinken een voor de hand liggende keuze. 4. We informeren ouders over het voedingsbeleid Het is belangrijk dat ouders regelmatig aan de afspraken worden herinnerd. 5. We signaleren onder- en overgewicht Dit doet de schoolarts of bijvoorbeeld de eigen groepsleerkracht of de vakleerkracht bewegingsonderwijs. Is dit een haalbare kaart? Vraag het vignet Gezonde School aan op www.gezondeschool.nl

Voordelen vignet Gezonde School • 3 jaar lang profileren als Gezonde School • Structureel aan de slag met gezondheid en veiligheid • Eenvoudig aan te vragen via www.gezondeschool.nl

17-10-13 10:20

Schoolontwikkeling door onderzoek Hoe voeren we passend onderwijs in op klasniveau? Hoe vergroten we de leesvaardigheid van onze leerlingen? Elke school loopt dagelijks tegen uiteenlopende vragen aan. Omdat iedere school anders is, zijn pasklare antwoorden meestal niet voorhanden. De school moet zelf op zoek naar een oplossing. ‘Praktijkgericht onderzoek geeft scholen niet alleen sturing aan en feedback over de gekozen werkwijze, het bevordert ook de dialoog tussen onderwijsprofessionals en draagt bij aan hun ontwikkeling’, aldus Anje Ros van onderwijsadviesbureau KPC Groep.

tekst Tefke van Dĳk

Scholen moeten steeds nadrukkelĳker de haalbaarheid, uitvoerbaarheid en betaalbaarheid van plannen aantonen. Dit vraagt om betrouwbare informatie. Alleen dan kun je de juiste beslissingen nemen voor de beoogde uitkomst. ‘Evidence based’ en ‘evidence informed’ zĳn termen die ook in het onderwĳs terugkomen nu de kwaliteit en doelmatigheid van het primair proces en de onderwĳsorganisatie steeds centraler staan. Onderzoek levert een belangrĳke bĳdrage aan de ontwikkeling van scholen. Het geeft feedback over hoe we werken en de effecten daarvan. Anje Ros, sinds 1995 adviseur en onderzoeker bĳ KPC Groep en ruim zes jaar lector Leren en Innoveren bĳ Fontys Hogescholen, legt uit: ‘Met onderzoeksgegevens kun je planmatig werken en onderbouwd beslissingen nemen in het vernieuwingsproces. Naast feedback heeft onderzoek echter ook een belangrĳke dialoogfunctie; leerkrachten gaan met elkaar in gesprek over bepaalde thema’s. Door

het onderzoek wisselen zĳ inhoudelĳk van gedachten. Werkt het wat we doen en hoe zou het anders kunnen?’

Reflectie Door onderzoek te doen, kunnen onderwĳsprofessionals met afstand naar hun werk kĳken en formuleren leerkrachten en scholen begrippen scherper. ‘Door onderzoek ontdekken leerkrachten dat ze anders over zaken kunnen denken’, weet Ros. ‘Ze reflecteren op hun eigen handelen, zien wat werkt en achterhalen waarom hun werkwĳze soms succesvol afwĳkt van de literatuur. Praktĳkgericht onderzoek leidt tot meer reflectie en een meer onderzoekende houding. Zelf in teamverband onderzoek doen naar de eigen praktĳk onder begeleiding van een onderzoeksexpert, is veel effectiever dan een losse cursus. Deze manier van professionaliseren past bĳ de ontwikkeling naar een professionele leergemeenschap.’

ONDERZOEK OPZETTEN?

KPC Groep ondersteunt scholen die onderzoek als instrument willen implementeren en willen werken aan een meer professionele cultuur in de school. De adviseurs en onderzoekers van KPC Groep kennen de praktijk van scholen, maar hebben ook wetenschappelijke kennis in huis. Wil je weten hoe je een praktijkgericht onderzoek goed kunt inbedden in de school. KPC Groep heeft hiervoor een speciale website gelanceerd: onderzoekenderwijs.nl.

KPC.indd 22

17-10-13 11:16

ONTWIKKELING

‘We willen niet zomaar iets doen’

‘Bĳ de kop pakken wat er leeft in de school’ Noeke van Duĳne (63) werkt als onderzoeksdocent op het Montessori Lyceum Amsterdam. Samen met twee collega’s pakt zĳ thema’s op die leven op school en onderzoekt hoe het beter kan. ‘Het fĳne van werken in een onderzoeksteam, is de mogelĳkheid om te sparren. Een aantal jaar geleden zĳn we begonnen door vanuit het team te kĳken welke vragen en problemen er spelen op school. Het is belangrĳk dat het vanuit het team komt. Hierdoor wordt het onderzoek gesteund door collega’s en de schoolleiding. Via het proces van good practices zĳn we bĳ prioriteiten gekomen zoals leerlingbegeleiding en didactiek. Voor de leerlingbegeleiding heeft dat bĳvoorbeeld geleid tot een heldere taakbeschrĳving voor mentoren en Mentorweb, een digitale omgeving met daarop informatie en tips. Nu zĳn we de keuzewerktĳd aan het onderzoeken, daar was al langere tĳd onvrede over. Onvrede komt vaak voort uit gevoel, niet uit feiten. Door het onderzoek wordt duidelĳk hoe leerlingen en docenten de werktĳd waarderen en wat docenten als ideale werktĳd zien. Het is belangrĳk om tĳd en geld vrĳ te maken om knelpunten te onderzoeken. In de normale schooltĳd kom je daar niet aan toe, onderzoek biedt diepte. Je kunt bĳ de kop pakken wat er leeft in de school. Als we de werktĳd beter kunnen inrichten, is dat voor iedereen beter.’

Dianne Romijnders (28) werkt drie dagen als (onderzoeks)leerkracht bij basisschool het Rondeel in ‘s-Hertogenbosch. Ze heeft vorig jaar de master Leren & Innoveren afgerond (met veel aandacht voor praktijkgericht onderzoek) om meer diepgang te geven aan het onderzoek op school. ‘Vorig jaar zijn we begonnen met een onderzoeksgroep van een LIO-stagiaire en vier leerkrachten. De groep is onderdeel van ons schoolplan en stopt niet als de student is afgestudeerd. Hierdoor blijft het gedragen binnen de school. Afgelopen schooljaar hebben we onderzoek gedaan naar zelfstandig werken. In de middenbouw bleek daar nog aandacht voor nodig, leerlingen waren daar weinig zelfstandig en kwamen niet goed tot werken. We hebben uitgezocht hoe dit komt en in literatuur opgezocht wat we daar aan kunnen doen. Na dit onderzoek hebben we in de bovenbouw een andere manier van werken doorgevoerd, dit jaar starten we daar ook mee in de middenbouw. We hebben nu twee onderzoeksgroepen en willen ook coöperatieve werkvormen onder de loep nemen. Onderzoek is belangrijk, we willen niet zomaar iets doen. Kijken wat er al bekend is, niet opnieuw het wiel uitvinden en diepgang geven aan onderwijs. Met onderzoek verdiep je je niet alleen in de theorie, je merkt ook wat er leeft op school. Leerkrachten zijn zich nu meer bewust van een thema omdat we er in vergaderingen met elkaar over praten. En door er samen aan te werken, zorgen we dat wat we doen beter past bij de school en de leerkrachten.’

PrimaOnderwĳs 23

KPC.indd 23

17-10-13 11:16

Letâ&#x20AC;&#x2122;s go serious voor 800.000 kinderen die jaarlijks sterven aan diarree

: t h c o z e G 2.200 vindingrijke klassen Doe mee!

Per dag sterven 2.200 kinderen aan de gevolgen van diarree. We zoeken daarom 2.200 klassen die in actie komen en een oplossing bedenken. Doe met je klas mee aan het lesprogramma van Serious Request en bedenk een oplossing voor deze stille ramp. In totaal worden er vier online lessen met aanvullende opdrachten en spellen aangeboden. Deze komen op onderstaande data online.

Les 1 > 21 november

Les 2 > 28 november Les 3 > 5 december

Les 4 > 12 december

Meld je klas aan op kennisnet.nl/SR 1

4_1 Serious Requist 3FM PrimaOnderwijs.indd 1

17-10-13 11:17

Jaarlijks sterven er 800.000 kinderen aan diarree, vooral door een gebrek aan schoon drinkwater, zeep en toiletten. 3FM en het Rode Kruis vragen via Serious Request aandacht voor dit probleem. In samenwerking met Kennisnet en de NTR betrekken zij daar ook alle scholen in Nederland bij! TEKST SUZANNE DE BOER

Het is een ongelooflijk aantal kinderen dat in de armste delen van de wereld élke dag onnodig sterft aan diarree: 2.200 jongens en meisjes per dag, dat zijn samen zo’n 70 klassen! De grootste boosdoener is het vervuilde drinkwater. In veel plaatsen in Afrika en Azië is geen toilet beschikbaar. Mensen doen hun behoefte op een veldje of bij een rivier, waardoor rivieren en waterputten ernstig vervuild raken. Er is ook weinig kennis over hygiëne. Zo kunnen kinderen een bacteriële infectie krijgen die leidt tot diarree en vaak tot uitdroging, waaraan ze uiteindelijk overlijden. Iedereen helpt mee In december besteedt heel Nederland weer aandacht aan de stille ramp waar de DJ’s in het Glazen Huis aandacht voor vragen. Het leidt vaak tot collectieve bewustwording van en

betrokkenheid bij een groot probleem. Met Serious Request willen zij zoveel mogelijk mensen bereiken en geld inzamelen voor het werk van het Rode Kruis.

‘Het online lesprogramma kan zowel klassikaal als individeel aanboden worden’

Ook scholen kunnen een bijdrage leveren. Kinderen zijn nieuwsgierig, voortdurend op ontdekkingstocht, verwonderen zich. Ook over een tekort aan dingen die in Nederland heel gewoon zijn. De onderwerpen van 3FM Serious Request passen goed binnen het vak wereldoriëntatie. Het moment dat heel Nederland zich inzet voor een stille ramp is dus een goede manier om ook leerlingen bekend te maken met problematiek van kinderen die duizenden kilometers verderop wonen. Online lesprogramma Kennisnet en NTR hebben rond het thema van Serious Request een educatief programma ontwikkeld voor het basisonderwijs. Het is een online lesprogramma dat klassikaal op het digibord aangeboden kan worden, maar leerlingen kunnen het lesprogramma ook op elk moment, PrimaOnderwijs 25

4_1 Serious Requist 3FM PrimaOnderwijs.indd 2

17-10-13 11:18

zowel op school als thuis, zelfstandig volgen. Het lesprogramma is interactief. Het is een open platform, dat door iedereen bekeken en gebruikt kan worden. En doordat de leeftijden van kinderen uit groep 6, 7 en 8 nogal uiteenlopen, zijn er makkelijke en moeilijkere vragen en opdrachten. De opzet is dus speels en uitdagend. Kinderen kunnen zelf hun gevonden informatie in de tool verwerken en uiteindelijk hun mogelijke oplossing in hun eigen klas én online presenteren. Door het interactieve karakter van dit lesprogramma kunnen ook andere scholen, klassen en leerlingen meedenken. Het lesprogramma is opgebouwd rond vier deelonderwerpen. Deze komen vanaf 21 november steeds een week

na elkaar online en vanaf dat moment kunnen leerkrachten er mee aan de slag. De opbouw is als volgt: Diarree (probleem), Slechte hygiëne (oorzaak), Kindersterfte (gevolg) en tot slot Wat kun je er aan doen (oplossing)? Met dit lesprogramma wordt gericht op groep 6, 7 en 8 met aansprekende filmpjes, teksten, quizzen en leerzame opdrachten. Vindingrijk en creatief Diarree is een groot probleem dat niet even op te lossen is. Als het Glazen Huis genoeg geld inzamelt, hoe zouden de kwetsbare kinderen in Burundi dan geholpen kunnen worden? Alle kinderen worden opgeroepen om een oplossing voor het pro-

bleem te bedenken. Het lesprogramma is een tweetrapsraket. Kinderen worden bewust van iets om zich vervolgens betrokken te voelen en een oplossing voor het probleem te bedenken. Kinderen gaan bronnen raadplegen om een oplossing voor het probleem te vinden. Kinderen worden uitgedaagd om vindingrijk te zijn. Creatief. Daardoor gaat de verbeelding werken en gaan de kinderen aan de slag. Ze praten erover met elkaar, met de leerkracht, met ouders en klasgenoten. Zo komt het onderwerp tot leven en krijgt de kennis een bestemming. Leerkracht de sleutel Kinderen kunnen het lesprogramma zelfstandig volgen, maar de leerkracht blijft een belangrijke, initiërende rol spelen in het geheel. Zo kan hij elke week een half uur tot een uurtje besteden aan het onderwerp van die week en enkele opdrachten, of een korte introductie van twintig minuten geven waarna de kinderen zelfstandig op school of thuis, in groepjes

3FM Serious Request doet goed Met Serious Request zet 3FM zich in samenwerking met het Rode Kruis elk jaar in voor een stille ramp. Het Rode Kruis probeert met haar kennis en materialen structureel iets aan het hoge aantal sterfgevallen aan diarree te doen. Het Rode Kruis zorgt voor voldoende en veilig drinkwater via nieuwe pompen of leidingen, voor goede sanitaire voorzieningen en voor zoiets simpels als een stuk zeep, want zelfs dat laatste kan al levens redden. Doordat er vaak geen gelegenheid is om je handen te wassen, kan de besmettelijke infectie zich namelijk razendsnel verspreiden. Verder geeft het Rode Kruis ouders en kinderen training en informatie over hoe je water schoon kunt houden en levert ze zorg en medicijnen voor kinderen met diarree. Dat elke euro die 3FM Serious Request binnenbrengt telt, blijkt wel uit de cijfers: 50 cent is al voldoende om een kind een maand lang te voorzien van zeep. Voor 15 euro kan een heel gezin een jaar lang schoon drinkwater krijgen.

4_1 Serious Requist 3FM PrimaOnderwijs.indd 3

17-10-13 11:27

of individueel verder kunnen werken. Het is ook mogelijk om alle vier de deelonderwerpen in de laatste week te behandelen en zo in een korte tijd heel intensief met deze leerstof bezig te zijn. Minimale inzet, maximaal effect Linda Humme, leerkracht van groep 6 in het primair onderwijs heeft gemerkt hoe enthousiast kinderen met ict-toepassingen aan de slag gaan en hoe snel ze daarmee leren. â&#x20AC;&#x2DC;Met een ict-tool als deze kun je eenvoudig een actueel onderwerp behandelen op een originele manier die aansluit bij de belevingswereld van kinderen. Bovendien vinden kinderen het heel leuk om met een computer te werken. Enthousiast klikken ze op buttons om te zien wat er dan te voorschijn komt. In het lesprogramma zitten ook veel instructiefilmpjes, waardoor ze al snel zelfstandig aan de slag kunnen en de lesstof makkelijk tot zich nemen. Voor de leerkracht hoeft het allemaal dus nauwelijks extra tijd te kosten. Wat dat betreft vraagt dit lesprogramma om een minimale inzet en heeft het een maximaal effect.â&#x20AC;&#x2122;

Meld je klas vandaag nog aan op kennisnet.nl/sr Het online lesprogramma is ontwikkeld door Kennisnet in samenwerking met NTR.

PrimaOnderwijs 27

4_1 Serious Requist 3FM PrimaOnderwijs.indd 4

17-10-13 11:25

ADVERTORIAL

Texas Instruments; producent van moderne onderwijstechnologie

‘Wĳ bieden het complete pakket: hardware, content én docenttraining‘ Scholen die digitale middelen succesvol willen inzetten, kunnen al jaren rekenen op Texas Instruments. De fabrikant maakt educatieve technologie - rekenmachines, apps en software - maar zet net dat ene stapje extra. Marketing manager Mark de Hiep: ‘Wij laten het de docent niet allemaal zelf uitzoeken.’ pleet aanbod - hardware, content én training - is voor de klant belangrĳk en wordt gewaardeerd.’

Inspelen op ontwikkeling

Texas Instruments is al vanaf begin jaren zeventig een van de grootste spelers op het gebied van educatieve technologie. Mark de Hiep is marketing manager voor Europa. ‘We werken onderwĳsgericht en proberen educatieve technologie zoveel mogelĳk samen met het onderwĳs te ontwikkelen; we gaan met de mensen in het veld aan de slag.’

Compleet aanbod Bĳ de introductie van nieuwe producten laat Texas Instruments het de docent niet allemaal zelf uitzoeken. De Hiep: ‘We hebben educatieve consulenten die scholen bezoeken en bieden speciale trainingsprogramma’s waar onze producten kunnen worden uitgeprobeerd. In de wiskundeboeken Getal en Ruimte en Moderne Wiskunde en bĳ de exacte vakken Nova Scheikunde en Nova Natuurkunde wordt de TI-technologie in de stof aangeboden. Een com-

Ad 2_1 Texas PrimaOnderwijs.indd 2

Texas Instruments is een zeer snelle ontwikkelaar in onderwĳstoepassingen. De Hiep: ‘Na de opkomst van de tablet in het onderwĳs, met name de iPad, heeft Texas Instruments een app ontwikkeld; de TI-Nspire app. Deze werkt hetzelfde als op de TI-Nspire rekenmachine en software op de computer.’ Voorwaarde voor de succesvolle inzet van (digitale) leermiddelen zĳn geïntegreerd lesmateriaal en training. Zaken die Texas Instruments aanbiedt. In dat opzicht ziet De Hiep een zorgelĳke situatie. ‘Vaak verleiden leveranciers de “onwetende” schoolleiding tot de aankoop van hun producten. Directies realiseren zich dan nog niet dat ze de docenten met een probleem opzadelen: hoe zetten we deze middelen in en is er content - lesmateriaal - aanwezig? Het ging zo met de digiborden en nu lĳkt het met de iPad ook die kant op te gaan. De zwarte Piet is er voor de uitgevers want men vindt dat content, software en apps er snel moeten zĳn en niets mogen kosten. De Apple’s in deze wereld zouden in dat opzicht meer hun verantwoordelĳkheid moeten nemen.’

De getrainde docent: T3 Nederland Om te zorgen voor een goede integratie voorziet Texas Instruments het onderwĳs daarom niet alleen van producten. Via T3 Nederland (Teachers Teaching Teachers) wordt training van docenten en integratie van de lesstof aangeboden. De Hiep: ‘T3 Nederland opereert sinds kort zelfstandig en bestaat uit een groep ervaren en enthousiaste docenten. Zĳ geven naast

17-10-13 11:05

De TI-Nspire CX™ rekenmachine

hun lessen, parttime training aan andere docenten.’ Op 9 oktober vond het eerste T3-onderwĳssymposium plaats in Amersfoort, met een gevarieerd aanbod van presentaties en workshops voor docenten wiskunde, natuurkunde en biologie. Ook lerarenopleidingen geven meer en meer training in het werken met digitale leermiddelen; een ontwikkeling die De Hiep toejuicht: ‘Het is immers de plek waar de basis voor de competenties van de docent wordt gelegd en die is nu lang niet altĳd voldoende.’

De TI-Nspire™ app voor de iPad

De TI-84 Plus C

Nieuwe producten Meer dan 70% van de scholen gebruikt een grafische rekenmachine van Texas Instruments in de bovenbouw havo en vwo. Het recent gelanceerde topmodel is de TI-Nspire™. Mark de Hiep: ‘TI-Nspire is hét voorbeeld hoe een product zo breed mogelĳk en volledig geïntegreerd wordt aangeboden. Rekenmachine, software voor computer en schoolnetwerk en sinds kort een app voor iPad. Voor alle wiskunde en tevens om te meten bĳ natuurkunde, scheikunde en biologie. Aangemaakte bestanden kunnen worden bewaard via mail of USB. Binnen een document zitten verschillende schermen met bĳvoorbeeld teksten, grafieken en spreadsheets. Je kunt wiskundeboeken levend maken door plaatjes in de machine te zetten. Dat dynamische concept maakt lesgeven interactief en zorgt ervoor dat de organisatie van de les eenvoudiger wordt. Door de nauwe band met de educatieve uitgeverĳen is TINspire™ ook geïntegreerd in de wiskunde-, natuurkunde- en scheikundeboeken. We zĳn nu aangeland bĳ de volledige integratie van Nspire-technologie in

Silver Edition

leerboeken. Daarom ontvangt zowel docent als leerling bĳ hun aankoop van een rekenmachine ook de TINspire™ software voor de computer.’

Interactieve klas Een voorbeeld van een nieuwe dimensie in de klas is het interactieve klasnetwerk van TI-Nspire™. Een draadloos netwerk dat de docent verbindt met de leerlingen waar vraag en antwoord op simpele en directe wĳze zichtbaar worden op het scherm via beamer of digibord. Anoniem of met namen, individueel of klassikaal. Ook kan huiswerk draadloos worden verstuurd. Zo is TI-Nspire™ meer dan een rekenmachine, namelĳk een compleet didactisch pakket dat de interactieve klas mogelĳk maakt. En dat maakt Texas Instruments tegenwoordig veel meer dan ‘alleen’ een fabrikant van rekenmachines.

Scan deze pagina met Layar om direct naar de site van Texas Instruments te gaan of ga naar http://education.ti.com/nl/nederland/home

Ad 2_1 Texas PrimaOnderwijs.indd 3

17-10-13 11:06

Mediawijsheid

steeds vaker in beleidsplan school, nu nog de leermiddelen!

Eind november is de jaarlijkse Week van de Mediawijsheid, voor veel scholen aanleiding om extra aandacht te besteden aan dit thema. Mediawijsheid is in korte tijd buitengewoon belangrijk geworden. Steeds meer scholen nemen hun verantwoordelijkheid en maken mediawijsheid onderdeel van hun beleidsplan. Maar niet iedere leerkracht kan evenveel tijd aan dit onderwerp besteden. Vooral het vinden van passend leermateriaal blijkt een hele klus.

Kennisnet.indd 30

17-10-13 10:12

MEDIA & ICT

M tekst Gemma Steeman

MediaMasters is voor bĳna 2.500 leerlingen een vast onderdeel van de Week van de Mediawĳsheid. MediaMasters is een spannend spel, eigenlĳk meer een media-ervaring, voor leerlingen van groep 7 en 8. Een week lang voeren zĳ opdrachten uit samen met klasgenootjes, leerkrachten en ouders. Alle opdrachten, de zogenaamde mediamissies, hebben uiteraard een link met het gebruiken van media en geven kinderen spelenderwĳs antwoord op vragen als: hoe presenteer je jezelf op internet of hoe weet je of de informatie op een website betrouwbaar is? Mary Berkhout, programmamanager bĳ Mediawĳzer.net: ‘Leerlingen zĳn laaiend enthousiast. Ze moeten gedurende een hele week

Dan lachend: ‘Eerst je schoenstrikdiploma, daarna je verkeersdiploma en tot slot je Diploma Veilig Internet.’ Van der Ende is ook erg trots op de game die bĳ DVI is ontwikkeld: ‘De kinderen steken er veel van op en doen dat op een manier die hen aanspreekt.’ In vĳf levels leren leerlingen over veilig surfen en online imago, over zoekvaardigheden, de betrouwbaarheid van websites en digitaal pesten. Groep 7 en 8 van de Willem-Alexanderschool uit Leeuwarden doen alweer voor het derde jaar mee aan Diploma Veilig Internet: ‘We willen in gesprek blĳven over internet. Diploma Veilig Internet is een vast onderdeel van ons Internetprotocol.’

‘Eerst je schoenstrikdiploma, daarna je verkeersdiploma en tot slot je Diploma Veilig Internet’ overleggen, samenwerken, media maken en interpreteren. De mediamissies maken gebruik van bestaande kranten, tv-programma’s, sociale media en websites. Heel herkenbaar en realistisch dus. Op die manier leren de kinderen om kritisch te kĳken naar media, in te schatten wat de mogelĳkheden zĳn en risico’s te herkennen. Dit levert ze uiteindelĳk de titel Mediamaster op. En wat fĳn is voor leerkrachten; je kunt zonder enige voorkennis meedoen aan MediaMasters.’

Diploma Veilig Internet Mediawĳsheid is een onderwerp dat het hele jaar door aandacht nodig heeft. Niet alleen tĳdens de Week van de Mediawĳsheid. Frans Schouwenburg, strategisch adviseur bĳ Kennisnet: ‘Het onderwerp is te veelomvattend, te actueel om slechts éénmaal per jaar aandacht te krĳgen. Mediawĳsheid is geïntegreerd met veel van onze dagelĳkse activiteiten, daar zou de voorlichting dus ook op gericht moeten zĳn.’ Minder intensief dan MediaMasters is het Diploma Veilig Internet van Kennisnet, een kant-en-klaar lespakket bestaande uit tien lessen van 45 minuten. Diploma Veilig Internet (DVI) is er voor groep 5/6 en voor groep 7/8. Mandy van der Ende, product manager DVI: ‘Diploma Veilig Internet is een groot succes. Alleen al dit jaar zĳn bĳna 10.000 eindtoetsen gemaakt en dat aantal groeit snel. Wĳ zĳn een vertrouwde partĳ, dat maakt het voor basisscholen laagdrempelig om met DVI aan de slag te gaan.’ Ze gaat enthousiast verder: ‘DVI is echt een goed product, de laatste inzichten op het gebied van mediawĳsheid en online pesten zĳn erin verwerkt, het is leuk én direct inzetbaar. De kinderen zĳn supertrots als ze een heus diploma krĳgen.’

Diploma Veilig Internet op zak? Gefeliciteerd! Dan is het zaak om kinderen te leren hoe ze zelf media kunnen maken, inzetten en delen. Aansluitend op thema’s die spelen op de basisschool - zoals Kinderboekenweek, lente en heelal - biedt Kennisnet Kids educatieve opdrachten op het gebied van mediawĳsheid en -vaardigheden. Schouwenburg: ‘Bĳvoorbeeld de site WatNou? van Kennisnet Kids kan op elk moment van het schooljaar worden ingezet, zowel structureel als incidenteel. Op die manier kan een leerkracht mediawĳsheid op een leuke manier integreren met lopende thema’s, als aanvulling op bestaand lesmateriaal. De website is prachtig vormgegeven en krĳgt dan ook veel positieve feedback uit het veld.’ En voor de leraar zelf? De leraar die zichzelf helemaal niet mediawĳs voelt? ‘Kennisnet helpt ook de leerkrachten’, zegt Schouwenburg. ‘Echt, met weinig moeite kun je grote stappen maken op het gebied mediawĳsheid. Onze boodschap: kies het materiaal dat bĳ je past. Op de website kennisnet.nl/mediawĳsheid vind je een overzicht van materialen, veel gestelde vragen en tips. Maak zelf een keuze; wat past bĳ jou, je schoolvisie, de kinderen uit je klas. Een kind vertrouwt op de deskundigheid van zĳn leerkracht. Verbeter dus eerst je eigen mediawĳsheid en daarna die van de leerlingen.’

Meer info? Kĳk op www.mediamasters2013.nl, kn.nu/dvi en kn.nu/watnou of scan deze pagina met Layar.

PrimaOnderwĳs 31

Kennisnet.indd 31

17-10-13 10:12

Stephen Covey’s ‘7 gewoonten van effectief leiderschap’ in de praktijk!

‘Wĳ willen naar de top van de ladder’ Basisschool It Ambyld in Drachten is in vier jaar tijd veranderd van een zeer zwakke school in een school die een voorbeeld is voor de regio. Met dank aan The Leader in Me, een proces voor scholen gebaseerd op ‘The 7 Habits of Highly Effective People’ van Stephen Covey.

tekst Lieke Steĳ vers

‘Wĳ zĳn groep 6 en we willen naar de top van de ladder’. Zo begint het ‘mission statement’ van groep 6 van basisschool It Ambyld in Drachten. Op het contract staan nog meer afspraken zoals ‘wĳ praten niet door elkaar’, ‘wĳ sluiten niemand buiten’ en ‘wĳ luisteren goed naar de uitleg van de juf of meester’. Het klassencontract is een onderdeel van het programma The Leader in Me, een schoolproces dat het gedrag van leerlingen verbetert en hen spelenderwĳs principes leert voor persoonlĳke effectiviteit en samenwerking. Een programma dat voortkomt uit het gedachtegoed van Stephen Covey: de wereld is niet maakbaar, maar de invloed die je op je leven hebt, kun je wel vergroten door (zelf)leiderschap. The Leader in Me is ontwikkeld door leraren en al jaren een succesvol concept in de Verenigde Staten. Het programma is inmiddels volledig aangepast aan het Nederlandse onderwĳs.

Spectaculair effect Drs. Albert Brouwer, onderwĳskundig beleidsmedewerker bĳ de Vereniging PCBO Smallingerland, noemt de effecten van The Leader in Me op basisschool It Ambyld spectaculair. ‘Toen ik bĳ de scholengroep kwam werken, was de school zeer zwak, gelegen in een achterstandsbuurt in Drachten. Toch had de school grote ambities: in 2015 zou It Ambyld een voorbeeld moeten zĳn voor de regio. De schoolleiding en het team waren inmiddels enthousiast geraakt over de 7 gewoonten en wilden graag een The Leader in Me-school worden om dit doel te bereiken.’ Judith Boerema is leerkracht groep 8 van It Ambyld en legt uit hoe de gewoonten dagelĳks worden toegepast. ‘Om 8.30 uur zitten mĳn leerlingen in de klas.

Ze pakken zelf hun boek en een leerling vertrekt uit zichzelf uit de groep naar een extra ondersteuningsafspraak die ze heeft met haar begeleidster. Ik hoef niks te zeggen, ze heeft haar afspraken namelĳk zelf in haar agenda gezet (gewoonte 1, wees proactief). We bespreken in de groep het werk van de dag. Samen stellen we prioriteiten (gewoonte 3, belangrĳke zaken eerst) en passen we het rooster aan als dat nodig is. Dat hangt weer af van de doelen die we hebben (gewoonte 2, maak een plan). De kinderen vragen om twee leermomenten in te plannen, waarbĳ ieder voor zich kĳkt naar zĳn of haar cĳfers en doelen en van daaruit zelfstandig gaat leren. Op een gegeven moment komen er ‘s middags onverwacht gasten de school binnen. Een leerling heeft aangegeven lei-

CPS.indd 32

17-10-13 10:11

IN DE PRAKTĲK

De 7 gewoonten in kindertaal Covey’s bestseller ‘The 7 Habits of Highly Effective People’ is geschreven voor volwassenen, maar de theorie is zo simpel en krachtig, dat het zich gemakkelĳk breder laat vertalen. De 7 eigenschappen in kindertaal, direct te gebruiken in je eigen klas. 1. Wees proactief Jĳ hebt invloed op je eigen leven 2. Begin met het einddoel voor ogen Schrĳf doelen op en maak een plan 3. Belangrĳke zaken eerst Eerst werken, dan spelen 4. Denk win-win Het beste voor jou én mĳ 5. Eerst begrĳpen, dan begrepen worden Luister voordat je praat 6. Creëer synergie Samen is beter 7. Houd de zaag scherp Evenwicht voelt het best

Voorbeeld Een belangrĳk uitgangspunt van The Leader in Me is dat leraren een voorbeeldrol hebben. Als je als leraar wil dat leerlingen duidelĳk doelen stellen en actief met de les bezig zĳn, is het belangrĳk dat ze weten dat hun meester of juf ook doelen stelt en positieve verwachtingen van zĳn of haar eigen onderwĳs heeft. ‘Ik geef ook lessen vanuit de methodes, gepland en goed voorbereid’, zegt Judith Boerema. ‘Wat ik van de kinderen eis, doe ik zelf ook.’ Inmiddels gaat de school het vierde jaar in met The Leader in Me en begint het programma zichtbaar vruchten af te werpen, volgens Brouwer. ‘De sfeer en het leerklimaat op school zĳn enorm verbeterd. Kinderen nemen eigen verantwoordelĳkheid voor hun leren door een portfolio bĳ te houden en te ‘solliciteren’ op leiderschapstaken in de klas. De kinderen leren plannen, samenwerken, elkaar complimenten geven, maar ook goed voor zichzelf zorgen en hun eigen talenten te ontwikkelen. Het gedachtegoed van Stephen Covey is zo logisch en natuurlĳk, dat kinderen er als vanzelf mee gaan werken.’

derschap te willen tonen door gasten op te vangen. Ik hoef niets te zeggen, ze gaat naar de volwassenen toe en brengt ze waar ze een afspraak hebben.’

Dezelfde taal ‘Het The Leader in Me proces is van binnen naar buiten opgebouwd’, zegt Brouwer. ‘De school begon daarom met de leerkrachten zelf: wat betekenen de 7 gewoonten voor jezelf? En vervolgens: hoe kun jĳ ze toepassen in je eigen klas? Hoe pak je het op schoolniveau op? Het proces geeft alle betrokkenen een gemeenschappelĳke taal: de leerlingen, de ouders, de leraren, het ondersteunend personeel en de leidinggevenden.’ Jaap Tilkema, leerkracht van groep 3, geeft op It Ambyld cursussen over de 7 gewoonten aan ouders. ‘Het is heel goed om met ouders dezelfde taal te spreken. Tĳdens een cursusavond vertelde een van de ouders dat haar dochter vertelde over de pauzeknop (‘Mama, ik ben nu heel boos, ik druk even op de pauzeknop’). Deze ouder had op de eerste cursusavond kennis gemaakt met dit begrip en begreep haar kind volkomen.’

Meer informatie

CPS is in Nederland de exclusieve partner van FranklinCovey voor het onderwĳs. Op www.cps.nl/coveyinhetonderwĳs kun je een inspirerende special aanvragen waarin scholen vertellen over The Leader in Me. PrimaOnderwĳs 33

CPS.indd 33

17-10-13 10:12

‘Maak onderwĳs minder verbaal en meer concreet! Minder tekst, meer onderzoek.’

SAZ 3 pags.indd 34

17-10-13 10:13

PROJECT

Wetenschap en technologie in alle lessen Het Limburgse schoolbestuur Kindante wil wetenschap en technologie integreren in alle lessen. Het bestuur heeft daarvoor een speciaal project opgezet dat de komende tijd op veertig scholen wordt uitgewerkt. School aan Zet biedt daarbij ondersteuning.

tekst Mirjam Janssen | Fotografie iStock

‘Ingewikkeld hoeft de aandacht voor wetenschap en technologie helemaal niet te zĳn’ , legt Fons Vossen uit. Vossen is beleidsmedewerker wetenschap en technologie bĳ Kindante, een schoolbestuur met 52 scholen in het primair onderwĳs in Limburg. ‘Als je kinderen een liniaal op hun gum laat leggen, kun je al de hefboomwerking uitleggen.’ Vossen werkte jarenlang als vakleerkracht wetenschap en technologie op SBO de Blinker in Geleen en schudt nog meer eenvoudige, leuke oefeningen uit zĳn mouw. ‘Het gaat erom dat je onderwĳs minder verbaal en concreter maakt. Liever minder tekst en meer onderzoek door de kinderen zelf.’ Vossen is speciaal aangesteld als beleidsmedewerker wetenschap en technologie omdat zĳn schoolbestuur zoekt naar een manier van lesgeven die beter aansluit bĳ de belangstelling van de huidige kinderen en bĳ de behoefte van de tĳd. ‘We kunnen niet Fons Vossen precies voorzien waar de arbeidsmarkt over tien of vĳftien jaar om vraagt, maar we kunnen kinderen wel leren innovatief te zĳn’, aldus Vossen. ‘Dat kan door aandacht te besteden aan wetenschap en technologie en dan het liefst zo dat die in alle vakken terugkomen. Je moet dus niet één keer een vogelkastje met de kinderen timmeren, maar in iedere les op een andere manier gebruikmaken van de technologie. Bĳ wereldoriëntatie laten we ze bĳvoorbeeld proefjes doen. Stel dat ze les krĳgen over de Romeinen, dan laten we de kinderen een werktuig van vroeger maken of we onderzoeken hoe

je zelf zout kunt winnen. Zo leren ze vanuit de ervaring en spelen we in op hun nieuwsgierigheid.’

Omgaan met verschillen Uit onderzoek is gebleken dat jonge kinderen het meest ontvankelĳk zĳn voor technologie. Als je er in de basisschoolleeftĳd weinig aandacht aan besteedt, verliezen ze vaak hun belangstelling. In het kader van het STEM-project (Science, technology, engineering and maths) zĳn 15 van de 52 scholen van Kindante al hard aan de slag gegaan met wetenschap en technologie. In nauwe samenwerking met een externe partĳ, Mad Science, krĳgen deze scholen lessen in wetenschap en technologie die aansluiten bĳ hun eigen curriculum. Vossen: ‘We willen het lesprogramma niet zomaar op alle vĳftien scholen overplanten, maar rekening houden met de onderlinge verschillen. En binnenkort gaan we op veertig scholen aandacht besteden aan wetenschap en technologie. School aan Zet gaat ons daarbĳ ondersteunen.’ ‘Wĳ helpen de scholen van Kindante hun ambities te formuleren’, zegt Harry Cornelissen, thema-expert wetenschap en technologie van School aan Zet. ‘Na een startbĳeenkomst worden ambitiegesprekken ingepland. Op basis van deze Harr y Cornelissen gesprekken wordt een inhoudelĳke studiebĳeenkomst met voorstellen voor verbetering georganiseerd. Aansluitend zĳn er nog themagesprekken, waar scholen met dezelfde vragen met PrimaOnderwĳs 35

SAZ 3 pags.indd 35

17-10-13 10:13

aanbevelingen

elkaar in contact worden gebracht. Iedere school stippelt met een van onze thema-experts en Fons Vossen van Kindante een aanpak uit, zodat er per school een stappenplan komt. Daarin gaan we ook in op vragen als: hoe kun je via wetenschap en technologie omgaan met verschillen in de klas? Welke opbrengsten kun je ermee bereiken en hoe kun je die meten? En: wat moeten leerkrachten kunnen om op een gedegen manier wetenschap en technologie aan te bieden? Uiteindelĳk is het aan de scholen zelf om die in hun onderwĳs vorm te geven. Wĳ zĳn er vooral om een ontwikkeling op gang te brengen.’

Meer aandacht voor wetenschap en technologie op de basisschool is hard nodig. Dat stelt de Verkenningscommissie wetenschap en technologie primair onderwijs in een advies, dat half mei is aangeboden aan Sander Dekker, staatssecretaris van Onderwijs. De huidige samenleving is niet te begrijpen zonder kennis van wetenschap en technologie. Om kinderen goed voor te bereiden op die samenleving, is het zaak dat ze er al vroeg mee vertrouwd raken. Bijkomend voordeel is dat kinderen eerder zullen kiezen voor een technisch beroep. De commissie formuleert de volgende negen aanbevelingen:

Iedereen wordt nieuwsgierig

1 Ontwikkel curriculum en leerlijnen

In dat hele proces kunnen Kindante en School aan Zet veel van elkaar leren, denkt Vossen. ‘Wĳ kunnen van School aan Zet leren hoe je dit soort ontwikkelingen in gang zet en gebruikmaken van hun brede netwerk. Zĳ kunnen bĳ ons zien hoe het in de praktĳk gaat.’ De ervaring met de technologielessen tot nu toe is goed, vindt Vossen. ‘De kinderen zĳn enthousiast. Maar de opzet spreekt ook de leerkrachten aan. De opdrachten zĳn zo opgezet dat er geen van te voren vastgestelde antwoorden zĳn. Leerkracht en leerlingen moeten samen echt op onderzoek uit en dat werkt heel goed. Iedereen wordt nieuwsgierig. De komende vier jaar worden de leerkrachten nog begeleid bĳ de toepassing van wetenschap en technologie in de lessen, maar daarna moeten ze het zelf doen. Vanaf schooljaar 2014-2015 willen we de opbrengsten van deze manier van lesgeven in kaart brengen, zodat we leerlingen en hun ouders gerichter kunnen adviseren over een schoolkeuze. Er zĳn in de toekomst immers niet alleen studiehoofden nodig, maar ook goede vakmensen.’

voor wetenschap en technologie.

2 Leg wetenschap en technologie vast in schoolbeleid.

3 School de zittende leraren na in wetenschap en technologie.

4 Stel wetenschap en technologie verplicht op de pabo.

5 Stroomlijn de samenwerking tussen scholen en bedrijfsleven.

6 Stimuleer de samenwerking tussen scholen en wetenschapscentra.

7 Vergroot de betrokkenheid van de ouders.

8 Meet de leeropbrengst wetenschap en technologie.

9 Zie toe op de inspanningen van scholen op dit vlak. Zie voor meer informatie www.platformbetatechniek.nl/WenT of scan dit bericht met Layar

Doe mee met School aan Zet!

Met deelname aan het programma School aan Zet kun je werken aan de professionalisering van de school op één of meer van de volgende thema’s: Opbrengstgericht werken, HRM/Lerende organisatie, Wetenschap en Techniek, Omgaan met verschillen, Excellentie & Hoogbegaafdheid en Taal, Lezen en Rekenen. Doet jouw school of bestuur nog niet (voltallig) mee aan School aan Zet maar wil je net als de bĳna 2000 deelnemende basisscholen aan de slag met het verbeteren van onderwĳsopbrengsten en met je ontwikkeling? Dan kun je je nu nog aanmelden voor het programma via administratie@schoolaanzet.nl. Kĳk voor ervaringen van deelnemers en uitleg over het programma op www.schoolaanzet.nl. 36

SAZ 3 pags.indd 36

17-10-13 12:23

GETIPT

C3 brengt chemie!

In mei 2013 heeft de verkenningscommissie PO een advies uitgebracht waarin talentontwikkeling bij kinderen centraal staat. Wetenschap & Technologie (W&T) wordt niet als nieuw vak neergezet, maar is in de eerste plaats als een manier van kijken naar de wereld. Het begint bij verwondering: waarom is de wereld zo als zij is? Kinderen ontdekken en onderzoeken de wereld en stellen waarom-vragen. In de les is het doel om nieuwsgierigheid te prikkelen, verwondering op te roepen, enthousiast te maken en eigen vragen te stellen. In Wetenschap & Technologie staat het stimuleren van een onderzoekende en probleemoplossende houding bĳ jongeren centraal. Stichting C3 promoot chemie onder kinderen. Chemie in de breedste zin van het woord. Zonder chemie immers geen pilletje tegen de hoofdpĳn, bubbels in je cola, badpak om mee te zwemmen, plastic flessen of een tablet om op te spelen. Zo zĳn er tal van voorbeelden uit het dagelĳks leven van kinderen te bedenken waarbĳ chemie een rol speelt in de productie ervan. Om jongeren kennis te laten maken met de wereld van de chemie heeft Stichting C3 daartoe allerlei materialen ontwikkeld: survivalgidsen om een spreekbeurt te houden of een chemieles te geven, kinderpagina’s rond een thema zoals bioplastic maken, een ‘vulkaan maken’ en ‘kunnen toveren’. De kinderpagina’s zĳn voorzien van een stripje en een puzzel.

Gesmeerde lessen Ga je met W&T aan de gang, dan heeft Stichting C3 activiteiten vol met experimenten. Een voorbeeld is een gesmeerde les waarin kinderen een advies geven aan

C3 is een stichting gefinancierd door de brancheorganisaties en opleidingsfonds in de procestechniek. Daarnaast zĳn alle universiteiten en tal van grote en kleine chemiebedrĳven projectpartner. Mede door deze financiering zĳn alle materialen gratis of tegen portokosten bĳ grote aantallen te bestellen via http://onderwĳsmiddelen.c3.nl

een kermisexploitant die last heeft van een piepende draaimolen. Op basis van potentiële smeermiddelen die in het keukenkastje staan en zogenaamde gidsexperimenten, formuleren kinderen daarbĳ een eigen onderzoeksvraag en gaan op onderzoek uit. Dit lesmateriaal is ontwikkeld door Stichting C3 samen met ExxonMobil en bevat werkbladen en tips voor de leerkrachten. De activiteiten en experimenten zĳn breed in te zetten met rekenen, taal, geschiedenis en aardrĳkskunde. Conclusies formuleren, hoeveelheden vergoten, kleine delen nemen, marsen laten botsen om aardverschuivingen na te bootsen. Er zĳn tal van experimenten die te integreren zĳn in de andere vakken. Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten en nieuwe materialen, meld je dan aan om de digitale nieuwsbrief te ontvangen via C3.nl. PrimaOnderwĳs 37

C3.indd 37

17-10-13 12:24

Tieners in het rood ‘Jongeren moeten dringend leren omgaan met geld’

Veel jongeren kampen tegenwoordig met geldproblemen. Ze willen een mobieltje, mooie kleding, op vakantie… en lenen hiervoor geld. Gezond financieel gedrag kan een hoop problemen voorkomen. Platform Wijzer in geldzaken pleit dan ook voor structurele aandacht voor financiële educatie in het voortgezet onderwijs.

TEKST LIEKE STEĲ VERS

‘Nederlandse jongeren steeds dieper in het rood’, ‘Jongeren snelst stĳgende schuldengroep’. Het zĳn zomaar enkele krantenkoppen van de afgelopen maanden. Volgens Olaf Simonse, hoofd van het platform Wĳzer in geldzaken, zĳn er veel jongeren die op jonge leeftĳd schulden hebben. ‘Er zĳn zestienjarigen met een paar duizend euro schuld. Als ze eenmaal beginnen met werken, moeten ze meteen beginnen met afbetalen.

Flitsend mobieltje ‘Jongeren moeten daarom leren omgaan met geld’, vindt Wĳzer in geldzaken. Het platform, een initiatief van de Rĳksoverheid en ruim veertig partĳen, zet zich in om financieel gezond gedrag van Nederlanders te stimuleren. Geldproblemen leveren stress op. Uit verklaringen van docenten blĳkt dat studenten met geldproblemen vaker afwezig zĳn, weinig aandacht aan school besteden, hun school- en boekenkosten niet kunnen betalen en hierdoor soms zelfs stoppen met school. ‘Rond hun zestiende jaar worden geldzaken echt belangrĳk voor jongeren’, zegt Simonse. ‘Jongeren willen een mooie scooter, een flitsend mobieltje, ze gaan op vakantie. Ze

lenen geld en denken dit later terug te betalen als ze eenmaal werken. Maar deze jongeren overschatten het bedrag wat ze gaan verdienen. Als jongeren op zichzelf gaan wonen en er vaste lasten als huur en een zorgverzekering bĳkomen, is goed inzicht en overzicht in je inkomsten en uitgaven hard nodig.’

Alle vakken Wĳzer in geldzaken vindt dat er in de onderwĳsprogramma’s meer aandacht moet komen voor omgaan met geld, de voordelen van sparen en de risico’s van lenen. Dat kan door financieel bewustzĳn en gedrag directer aan de bestaande leerstof te koppelen. Wĳzer in geldzaken wil dit nader uitwerken en met het onderwĳs in gesprek gaan

Meten is weten Sinds 2012 wordt financiële geletterdheid gemeten via PISA, het internationale peilingsonderzoek van de OESO naar de kennis en vaardigheden van 15-jarigen. PISA wil vaststellen in hoeverre het onderwĳsstelsel in de deelnemende landen leerlingen opleidt tot financieel zelfstandige burgers. Vanaf 2015 zal ook Nederland de financiële geletterdheid van 15-jarigen via PISA gaan meten.

2_1 Geld VO.indd 2

17-10-13 16:07

Maak financiële educatie onderdeel van de les!

Download het gratis lesmateriaal Platform Wĳzer in geldzaken heeft een gigantisch aanbod lesmateriaal dat volledig gratis is te downloaden. Help mee aan de financiële educatie van jouw klas! Een greep uit het aanbod.

Junior company. In een heel schooljaar runnen leerlingen een

om leren omgaan met geld structureel te verankeren. Zo moeten tieners tegen hun achttiende jaar onder andere een eigen administratie kunnen beheren, een realistische inschatting kunnen maken van hun toekomstige inkomen en kunnen omgaan met financiële risico’s zoals abonnementen en leningen. Simonse: ‘Iemand die op jonge leeftĳd verstandig met geld omgaat, heeft minder kans om in problematische schulden terecht te komen, met alle persoonlĳke en maatschappelĳke gevolgen van dien. Het blĳkt dat mensen die meer grip hebben op hun geldzaken minder zorgen en meer vertrouwen hebben in de toekomst.’

eigen onderneming. Ze werken met echte producten en echt geld, en doen zaken met leveranciers en afnemers. (Onderbouw havo/vwo) Begrotingsspel. Leerlingen nemen de rol van de minister van Financiën op zich. Ze schuiven met miljoenen om de financiële mee- en tegenvallers te verdelen. (Bovenbouw havo/vwo) MoneyPoster: workshop over reclame. Op welke manier word je verleid tot een aankoop? Waar kom je reclame allemaal tegen? Jongeren gaan zelf aan de slag met het maken van een reclameposter. (Vmbo, onderbouw havo/vwo) GeldEzel. Er zĳn jongeren die denken dat zĳ met het helpen van witwassers op een makkelĳke manier geld kunnen verdienen, maar zĳ overzien de consequenties niet. Vrĳwel 100% pakkans en een strafblad! In GeldEzel gaan zĳ hierover met elkaar in gesprek. (Vmbo) Snoep & Snacks. Snoep en snacks zĳn een populaire uitgavenpost bĳ jongeren tussen de 12 en 18 jaar. Bĳna 30 euro per maand wordt uitgegeven in de kantine, kiosk en snoepautomaten. De workshop ‘Snoep & Snacks’ is door jongeren zelf ontwikkeld om medejongeren bewuster te laten worden van de verleiding, sociale druk en weerbaarheid rondom geldzaken. (Onderbouw vmbo, havo/vwo)

Interesse in de lessen? Ga naar www.wijzeringeldzaken.nl/onderwijs/ leermiddelen/voortgezet-onderwijs

Doe mee met vmbo pilot!

Wĳzer in geldzaken start samen met het ministerie van OCW een interessante pilot, speciaal voor het vmbo. Deze financiële pilot is gericht op ‘ondernemen’, een belangrĳk onderdeel van het vmbo waarbĳ financiële educatie niet mag ontbreken. Wilt u meer informatie over deze pilot? Stuur dan een mail naar info@wĳzeringeldzaken.nl onder vermelding van pilot ondernemerschap/FE.

PrimaOnderwijs 39

2_1 Geld VO.indd 3

17-10-13 16:07

Oefening en training in cito tekstbegrip en rekenen/wiskunde Schoolsupport biedt handige oefenboeken in citotraining voor uw leerlingen in groep 5 tot en met 8!

Tekstbegrip Met behulp van de oefenboeken ABCDE citotraining tekstbegrip weten uw leerlingen wat ze te wachten staat op de cito-toets tekstbegrip / begrijpend lezen. Extra oefenmateriaal en oefenen kan bijdragen aan een betere score op dit toetsonderdeel en zal het begrijpend lezen verder ontwikkelen.

RR AA RAAK! AAKK! ! RAAK! R RAA RAA R AAK! K! R A A K R K A RAAKR A ! ! A R K A A ! A R ! AAAK! AK!RAAKK! K! ! RAAK! RAAK! AA RAR RAR AAKA!K! ! K! AK RAA RAA K K! RAAK! RAAK! ! RAAK! RAAK! port.nl

heeft boer

B B? Boer

heeft …………

q w o u

> 9 789086 644582

VERMEN

CTIESO

IGVULD

MMEN

IGEN EN DELEN

€ 9,00 geef, dan moet ik aan jouw 3 broertjes Hij ook € 9,00 geven.

brengt ……………. kranten rond.

VERMENIGVULDIGEN EN DELEN

1) Opa, ik wil 3 € 9,00. graag

straten. in zeven jou bezorgt l kranten brengt gaan met rond. Hij . Je ouders . Hoeveel hoevee = 280 poffertjes g huizen = 28, 4 x70 g de kranten negenti je hoeveel bestelt poffertjes je wel zestien 4x7 op zaterda straat 3) Weet = 180, bestelt krijg brengt dat me in elke gaat kosten? kraam. Iedereen 3x60 poffertjes poffertjes staan er 3x6 =18, 3) Als je naar de rond. Ja, het gaat …. kranten Denk4) aan: je broertje en ………… zijn dat in totaal? je € ……… Hij brengt poffertjes

4 5

eld A € 27,Gemidd B € 9,- rond? hij C € 18,D € 36,-

met jou 62 bestelt krijg je wel zestien poffertjes. Je ouders gaan 3) Als je poffertjes A Hoeveel naar de poffertjeskraam. Iedereen bestelt poffertjes. en je broertje 64

chten

RAAK

RAAK_Dele

nVermenig

vuldigen

- Delen

RAAK 27/03/13

en vermen

igvuldig

en -

Opdrac

hten

- M5

Hoeve

vast heb je Nou, dan groot een heel . weiland

el koeien

heeft

boer B?

Boer

B heeft

………

…. koeien

B. 1500

M5E6

C. 600

27/03/13 11:01

14:50

covers.indd 10

19-01-13 18:43

op plek

27/03/13

13:08

gram D. 4 ons E. 500

RAAK

- Rekenen

gram

met maateenh

l m j p eden

- Opdracht

op plek

en - M5

19-01-13

11:02

13:06

gram

A appels B ananas en meloene C meloeneen bananen n D bananen n en aardapp elen en appels

RAAK_meten_

27/03/13 11:02

27/03/13

27/03/13 11:01

A. 7 ons

. koeien.

Rekenen/wiskunde

Opdra

kosten.

1.B 66 in totaal? 6 keer poffertjes C zijn dat 5. Bij Romano in de wijk hebben ze B) Ik heb een skeelerbaan. Elk rondje68 haar . In is 250 meter. D Romano probeert elke week 13 kilometer zoveel koeien. te skeeleren. Hoeveel rondjes digd voor haar feestje 62 zijn dat? A voor uitgeno A) Ik heb jou 64 vriendinnen ijsjes kopen maar maar gaan met B nodig? l ze A) Ik heb 30 ze koeien A 53 rondjes M5 s. Je ouders . C twintig s. Hoevee s heeft 4)66 sing gaat poffertje 30 koeien. Zij heeft B 130 rondjes poffertje el doosje 68Hoeve DAls verras is jarig. zestien n bestelt C 38 rondjes je wel Fadwa dagsfeestje. krijg D 52 rondjes 1) acht ijsjes. skraam. Iederee B) Ik s bestelt verjaar zitten 6 keer heb B) Ik heb 6 keer doos naar de poffertje je poffertje zoveel 3) Als een koeien 4) maar heb zoveel koeien. A) Ik C) in totaal? Nou, en je broertje .je vast 2 dat dan s zijn vast hebdan heb koeien. . 30 Hoeve een Nou, 6. Bij de supermarkt poffertje je krijg A heel je spaarzegels 3 voor een voetbal. el koeien Voor elke tien weilan groot groot zeven straten B je vijftien euro krijg je een zegel. Als een heel t in n brengt 4 zegelsBoer d. heeft hebt, krijg je tien euro korting op die voetbal. Voor bezorg el krante C 62geld5 moet je boodschappen boer B heeft Ahoeveel doen om tienB?rond. Hij weiland. hoeve x70 = 280 euro korting te krijgen? D 64 ……… n keer 4 B ….krante tig huizen = 28,B) Ik heb 6 66 ag de koeien negen 4x7 C koeien. A € 150,straat . = 180, . koeien. 68 2. Vierenop zaterd 3x60dan heb je vast n rond.zoveel heeft ………… brengt zestig D er in elke =18, Nou, B € 160,In elk staan 3x6 krante B? Boer B 2) Clinton deld C € 140,bootje aan:mense een heel groot ……. boer Hoeve n Gemid heeft maar Denk willen ……… zitten D € 25,el Ik heb koeien bootje weiland. brengt hij rond? A) mensen zitten Hoeveel Hijevenv In elk 30 koeien. in eel mense varen. 4) bootje elk bootje n. zitten ? In een ……… 7. In 2012 verdiende Ronaldo per … bootje jaar:Er€ zijn 34.552.846,00 Dat is per mense maand: passe n. € 2.879.404,00, per week : € 691.057,00, willen tweeë n wel dag: heeft boer B? Boer B heeft …………. koeien. € 138.211,00, nvijftig koeien . per Hoeveel zevenper uur € 5759,00 en dat is per kwartier bijna Hoeve € 1500,- Hoeveelmense verdiende mense je vast el bootje ongeveer per minuut? n dieRonaldo dan heb n. met jou in een sNou, zijn A gaan dan groot bootje el 7 ouders een heelvol? A € 6000,B jes. Hoeve jes. Je 8 C B € 600,poffert poffert weiland. 9 D C € 100,en bestelt wel zestien 10 D € 60,krijg je m. Iedere . koeien. Hoeve jes besteltpoffertjeskraa heeft ………… el menseje poffert de Boer B Als n zitten e naar totaal? ……… 3) boer in B? broertj inheeft menseen je hetdat jes zijn bootje n. l koeien RAAK - Delen en vermenigvuldigen poffert Hoevee dat 43 niet - Opdrachten - E6 vol is? 62 3. Brian keer A heb 6 64 RAAK_DelenVermenigvuldigen 43 Hij zit doet mee B B) Ik koeien. 66 Hoeve in Poule aan een zoveel 18-01-13 15:11 el teams B metC toerno 68 zes doen D teams oi. A mee 12 . Er aan zijn B maar het vier 18 Ik heb toerno A) poule C s: A, 24 oi? B, C D 30 koeien. 30 en D. 4)

18-01-13

raak redactiesommen

HEDEN

DBOEK M7-M8

ANTWOOR PROCENTEN EN BREUKEN REDA

haar In gd voor feestje. en uitgenodi voor haar ijsjes kopen twintig vriendinn g gaat ze heeft ze nodig? Zij heeft is jarig. verrassin doosjes 1) Fadwa gsfeestje. Als Hoeveel verjaarda zitten acht ijsjes. een doos

RAAK!

27/03/13 11:01

RAAK!

4. Een dun plastic gaat zakje het er nog stuk. Er zit is niet zo sterk. samen al Als je in doen? 2 kg. in (2 er meer liter water). dan 3 Welke kg. product in doet, en kun je

M7/M8 en en delen ANTWOORDEN n vermenigvuldig RAAK! Redactiesomme titel Junga concept Michael [Bureau HW] van den Heuvel redactie Mieke Pollet [Schoolsupport] port.nl omslag Marino www.schoolsup uitgever Schoolsupport, : Abimo Uitgeverij, www.abimo.net ing België vertegenwoordig gebruiker m.u.v. de rechthebbende DE RAR24A – Alle rechten voorbehouden, ARTIKELCO © Schoolsupport voor de instelling. een kopieerlicentie die beschikt over

OEF REDAREKENEN E5-E 6GELD CTIESOENBOEKMET MMEN REKENEN MET REDACTIESOMM EN MAATEEN

M7/M8

l koeien

14 raak redactiesommen covers.indd ★

A B C D

2) Clinton

EN EN DELEN ANTWOORDboek

RAAK_meten_M5E6 34

heb je vast Nou, dan groot een heel weiland.

Hoevee

op plek 7

MMEN

REDACTIESOMMEN

VERMENIGVULDIG

www.schoolsup

6 keer B) Ik heb koeien. zoveel

maar A) Ik heb 30 koeien.

koeien. q

kan geen zoveel c 40 kg met zijn tas wel of meer op deze dragen. ezel?

REDACTIESO

uitgenodigd voor haar 1) AFadwa2 is jarig. Zij heeft twintig vriendinnen feestje. In Als verrassing gaat ze ijsjes kopen voor haar 3 Bverjaardagsfeestje. nodig? 4 zitten acht ijsjes. Hoeveel doosjes heeft ze een doos C straten. 5 in zeven brengt D bezorgt kranten 2 A rond. Hij = 280 de kranten huizen hoeveel 3 B negentig 4 x 7 = 28, 4 x70 op zaterdag straat In 4 brengt elke haar = 180, in voor feestje. digd 2) CClinton ld staan er haar 3x60 5nen uitgenoaan: 3x6 DGemidde voor=18, rond. Denkkopen vriendin ze ijsjes …. kranten nodig? twintig hij rond? ………… heeft ze Hij brengt Zij heeft verrassing gaat is jarig. l doosjes Hij bezorgt in zeven straten. Als Clinton brengt op zaterdag de kranten rond. Hoevee 1) Fadwa agsfeestje. ijsjes. 2) ★ ★ ★ hoeveel kranten brengt huizen verjaard zitten acht Gemiddeld staan er in elke straat negentig x 7 = 28, 4 x70 = 280 Als ik aan aan: jou 3x6 =18, 3x60 = 180, 4 een doos hij rond? 2) Denk

GEN EN DELEN N REDACTIESOMME oek E5/M6 RAAK! oefenb

Wie kan

IGVULDI

poffertje

AK !

27/03/13 ezel

heb maar A) Ik koeien.

4) 7. Marciano heeft een30hekel aan alle vliegende, kruipende, wandelende, zeggen dat hij een

kun je wel 27/03/13 plakkerige en prikkende insecten. Eigenlijk 11:00 beetje bang voor is. Voor zijn hekel aan alle insecten heeft en er zelfs een dan dat er in de boekjes staat. gevoel zijn insecten altijd een stuk groter vast de 17 en 20 millimeter is maar jetussen In de boekjes staat dat een wesp heb A. dan Tas zien een stuk meer. kunt je zoals voor Marciano is datNou, kilo. Hetweegt 5 grootjongetje weegt B. Tas Hoeveel mm groter een heel 8 keer kilo. Hetweegt 4 . veel. zo is een wesp volgens weegt jongetje weiland 9 keer Marciano? Gebruik . zo veel. …. koeien je liniaal en meet van Vergeet ……… kop tot staart. B heeft van de niet dat je het Boer 18-01-13 14:40 tas B? gewicht p moet C. Meisje gewicht boervan optellen A 10 mm 32 kilo. weegt heeft e de persoon bij het hebt uitgerek D.Jongetj weegt De tas B 20 mm el koeien o 8 keer dat je Bij A en end. 35 kilo. e weegt minder. 30 mm C Hoeve B De tas moet 3 d weegt op plek Even je vermeni 5 keer een voorbee D 40 mm minder. 8 keer ld voor gvuldigen. minder. Bij C C en Nog een De en D. De voorbee tas weegt persoon D moet je De tas 48 kg delen. ld: De weegt persoon : 8 = 6 kg. weegt 48 63 kg. kilo. De weegt :9=7 tas weegt ........... 63 kg. kg. de tas ........... weegt mag wel 9 keer op de A. Jongen minder. rug van B. Jongen A de ezel met de C. Meisje B tas. D. Jongen C - M6 M6 - Opdrachten RAAK - Rekenen met maateenheden 34 D

port.nl

covers.indd 8

skraam s bestelt je poffertjenaar de poffertje 3) Als in totaal? en je broertje s zijn dat 9 789086 poffertje 644599 > 62 A 64 B 66 C 68 D

C 0 m 84 dm en 0 cm D680 m 8 dm en 0 cm

C D

RAAK

VERMEN

nog even de stad rokje brengt te kopen. Als ze

M7/M8 PROCENTEN EN BREUKEN ANTWOORDboek

bezorgt komt

15:28

hoolsup

HEDEN

EK M7-M8

ANTWOORDBOEK M7-M8

covers.indd

MET MA ATEEN

M5-E6

in omin zeven een mooi

RAAK! poffertje

raak redactiesommen

www.schoolsupport.nl

M5/M6

RAAK_Geld_M6E6

ARTIKELCODE RAR27 n bestelt wel > zestien krijg je 9 789086 644582 . Iederee

raak redactiesommen

MEN

EDEN oefenboek

binnenzietl kranten titel ze een rokje dat D rond. Hij K M5/M6 RAAK! 12 ze erg mooi vindt. hoevee = 280 een geluk!x70 Wat 4 Nu hoeft g huizen rokje. ze minder auteurs PaulineRedactiesommen rekenen en en delen ANTWOORDBOE g de kranten negenti x 7 = 28,Hoeveel kost het rokje te betalen voor dit n vermenigvuldig op zaterda met maateenhe Roosegaar straat 180, 4 nu minder? redactie de, Harold RAAK! Redactiesomme er in elke=18, 3x60 = denbrengt Femke titel Ottens en Hanneke Winkels A € rond. 2) Clinton M5-E6 2,60 3x6 eld staan Junga[Schoolsup omslag Marino MunnichDenk aan: Gemidd …. kranten B € 3,40 port] HW] concept Michael Pollet Heuvel [Bureau ………… [Schoolsup van den opmaak Inge C € 2,40 hij rond? port] redactie Mieke Hij brengt Hassink D € 3,60 [Schoolsupport] [Icarus] Pollet uitgever Schoolsup omslag Marino port, www.schoolsupport.nl www.scho vertegenw Schoolsupport, 26 RAAK - Geld uitgeveroordiging België : Abimoolsupport. - Opdrachten Uitgeverij, www.abimo.net - M6 ing België : Abimo Uitgeverij, nl vertegenwoordig © Schoolsup www.abimde rechthebbende gebruiker port – Alle m.u.v. o.net rechten voorbehouden, die beschikt rechten DE RAR23A voorbehou – Alle over een kopieerlice instelling. den, ARTIKELCO dem.u.v. © Schoolsupport voor jou de met rechthebbe kopieerlicentie ntie een voor gaan de instelling. nde gebruiker l die beschikt over Hoevee s. Je ouders RAAK_Geld_M6E6

RAAK!

VERMENIGVULDIGEN EN DELEN

IESOM

www.sc

EN EN DELEN ANTWOORDboek

REDACTIESOMMEN

REDACT

REKENEN

18-01-13

raak redactiesommen covers.indd

EN DE LEN

ANTWOOR DBOEK M7-M8

VERMENIGVULDIGEN EN DELEN

REKENEN MET MAATEENH

olsupport.

AK !

raak redactiesommen covers.indd 20

MMEN

DIGEN

kenOEFEN BOEK E5-E6

REDACTIESOMMEN

port.nl

VERMENIGVULDIG

www.scho

www.schoolsup

en af treK

RAAK!

IESOM

M5/M6

REDACT

ME REDACTIESO REKENE MMEN N MET MA N ATEENH VERMENIGVULDIGEN EN DELEN EDEN

E5-E6

CTIESO

IGVUL

PROCENTEN EN BREUKEN

REDACTIESOMMEN

ANTWOOR DBOEK E5-E6 OEFEN BOEK

VERMEN

REDACTIESOMMEN

ANTWO ORDBO

RAAK!

REDA

ANTW OORD BOEK E5-E REKENEN MET GELD 6

REDACT IESOM MEN REKENEN MET MA ATEENHE MMEN REDACTIESOMM DBOEK E5-E6 ANTWOOREN DEN REDA REKENEN MET GELD CTIESO EN BREUKEN PROCENTEN MMEN opteLl en

REDACTIESO

M5/M6 OPTELL EN BREUKEN ANTWOORDboek PROCENTEN EN EN AFTREK KEN ANTWOO N REDACTIESOMME RDboek RAAK! M5/M6

hoolsup port.nl www.schoolsupport.nl

www.sc

REKENEN MET GELD oefenboek M5-E6

PROCENTEN EN BREUKEN

REDACTIESOMMEN

REKENEN MET MAATEENH EDEN M5/E6 ANTWOORDboek REKENEN MET GELD ANTWOORDboek

RAAK!

www.schoolsupport.nl

! www.scho REDACT olsupport. IESOMM nl EN

REDACTIESOMMEN

MMEN

en en aftreKk

REDACTIESOMMEN

RAAK

RAAK!

CTIESO

opteLl

MEN

REKENEN MET GELD

RAAK

N MET MA ATEENH REKENEN MET GELDEDEN

oefenen

RAAK!

www.schoolsupport.nl

Lekker veel

MMEN

REDACTIESOMMEN REKENEN MET MAATEENH EDEN ANTWOORD boek M7/M8 MET GELD ANTWOORDboek M7/M8 REKENEN REDACTIESOMMEN www.scho olsupport.

ANTWOORDBOEK E5-E6

REDACTIESO

! REDACT IESOMM www.schoolsupport.nl EN

OEFENBOEK E5-E6

REDACT OEF ENB IESOM OEK E5-E REDA CTIESOM 6 REKENE ANTWOORDBOEK MENMENM7-M8

EK E5-E6

met redactie Met de redactieso sommen… mmen in dit cito-toetsen boek oefenen cito-toetsen rekenvraamet Lekkermoeilijke veel oefenen redactiesommen… de baas! de baas! met redactie leerlingen gstukken. Met de redactieso stappen goed volop met En dat de sommencito-toetsen Lekker veel oefenen met redactiesommen… lezeninen het oplossen Met de redactiesommen cito-mani … cito-toe de baas! ditde boek oefenenopleerlingen volop het oplossen van van moeilijke rekenvraammen in dit boek antwoord juiste er! met Leerlinge tsen de baas! informatie oefenen te vinden. En dat Met de redactiesommen n lere volgens in dit boek oefenen moeilijke leerlingen rekenvraagstukken. leerlingen volop met het oplossen gstukken. te halen van Leerlingen lere volgens Deels doorop de cito-manier! vaste vaste stappen goed volgens volop En meerkeuzevragen, uit de verhaalsommen lezen en de En datdat het vaste moeilijke rekenvraagstukken. cito-manier! op op de de oplossen cito-manier! stappen goed een Leerlingenmet lezen en de juiste informatie te halen volgens vaste structuur. uit dedeels verhaalsommen om zoom hetzo goede antwoord juiste informatie van Leerlingelere het goede door telezen vinden. n lere volgens De oefenboe stappen en Deels te halen de juiste Lekkeantwoord informatie te halen vragen, uit de verhaalsommen te vinden. door meerkeuzevragen, deels door open open om zo het goede vragen, maar maar altijd altijd volgensgoed kenDeels door vaste r veel oefen Lekke RAAK meerkeuzevragen, uit de verhaalsommen eenvinden. redactiesommen r veelte vaste structuur. oefening antwoord Deels door meerkeuzevragen, deels een vaste door open vragen, maar structuur. enhet altijd Met devolgens oefen om zo op deels met het goede gebied zijn door open en met redacti Met de redacvan Deredacti te trainen. oefenboe esomm In rekenen. Uitstekeninzetbaar naast alle vragen, maar volgens een vaste tiesom moeilijke ken structuur. en in esomm dedit methodes RAAK redactiesom remedial altijd Derekenv oefenboeken moeilij RAAK redactiesommen zijn inzetbaar naast alle methodes d geschikt en bieden extra oefening boek en bieden teachingmen… worden, men… ke rekenvop het en in ditredacties raagstu ommen stappe om de cito-toets oefene in kunnencito-to boek extra de cito-to etsen gebiedredactiesommen zijninzetbaar De klasEnalsvan oefenboeken raagstu RAAK n oefening n leerling stappe oefenen zijn degeschikt op hetkken. inzetbaarnaast goed gebied methodes en bieden extra rekenen. Uitstekend boeken om debaas! cito-toets vraagstellingen van rekenen. zelfstandi de vraagstellingen tentrainen. etsen kken. En lezen een dat naastalle tevens goed lezen en volop leerling leerling antwoo g te verwerken op de cito-ma de baas! alle en deuitjuiste Uitsteken als herhaling de dat methodes remedial endgeschikt oefening opInhet antwoo rdtetetrainen. te dagen met van rekenen. op de cito-ma Uitstekend volop om de cito-toets engebied teaching vraagstellingen kunnen de boeken geschikt tevens stof. als herhalingsstof het isoplosse sstof vinden.In de remedial en bieden gebruikt de juiste teaching worden, met deze nier! rd te vinden met gebruikt om volgens LeerlingenOok inIndede kunnen de het mogelijk hetde extra Deels door informa sommen. informa kunnen tie te halen nier! cito-toets vraagstell Er zijnin n van in een volgeneen tes trainen. een remedial als zelfstandi teaching Leerlintevens . klas tien worden, boeken boeken Deels deoefenboe klas als zelfstandig alsoplosse herhalingsstof te verwerken tie te halende Ook lere vaste is het mogelijk in een lagere n van gebruikt haar groep meerke uit de stof. een tevens gen lere lagere door volgen leerling In voor g structu ingen te gd ken vaste als groep verwerken uzevrag meerke verhaa uitklas in deze herhalingeen uitstof. feestje. s vaste volgen deze sommen. De oefenbeenniveaus te dagen structu de verhaa worden, in de als zelfstandig te verwerken RAAK-lijn lsommen leerlingaandacht Ook isislsomm uitur. het mogelijk en uitgenodi voor haar te dagen met en, deels sstoflagere groep baas! met dezeuzevrag de. door Ook ur. vaste gebruikt oeken oefenb Vijf krijgen:cito-toetsen en, het en s in om zo het verschille Lekker veel oefenen met redactiesommen… cito-toetsenDede Ereen ijsjes kopen twintig vriendinn Lekker veel oefenen RAAK zijn oefenin met redactiesommen… oeken open vragen tien RAAK leerling nde onderwer uit te dagen met dezesommen. • Optellen om zo inhet sommen.deels door open mogelijk oefenboe een lagere g gaat ze heeft ze nodig? Zij heeft redacten goede oefeninbaas! g op het van is jarig. ken in deze verrassin iesomm tien oefenboeken met het oplossen aftrekken goede groep in deze , maar altijdpen, volop vragen, Vijf verschillende g op hetaandachtredact onderwerpen, leerlingen diedie niveaus opop doosjes twee gebied oefenen boek te trainenin Er ditzijn Met de redactiesommen in dit boek oefenen leerlingen volop met het 1) Fadwa gsfeestje. Als iesomm RAAK-lijn , RAAK-lijn. en zijn twee zowel • Vermenig Met de redactiesommen maar altijd oplossen van rekene gebied te trainen op . Inniveaus . ijsjes. Hoeveel inzetba M5-E6 Vijf en baas! Er. In zijnvan krijgen: vaste de tien oefenboeken vuldigen in deze volgens RAAK-lijn. verjaarda de lere Vijf verschille verschillende van cito-toetsen aandacht acht zijn onderwerpen, krijgen: Leerlingen die op twee niveau n. Uitstek redactiesommen… opalde cito-manier! worden rekene ar naast inzetba dat Enremedi zitten oefenen met en delen, de remedi •veel als op M7-E8 moeilijke rekenvraagstukken. En dat op de cito-manier! Leerlingen worden Optellen • Procente moeilijke rekenvraagstukken. lereLekker volgens vaste teachin ar naast nde onderwerpen,van , in de klas allezomethod end geschik een doos zowel en goede hetop niveaus niveau aandacht al teachin aftrekken om krijgen: n. Uitstek opniveau en •informatie Optellen g breuken, , in aftrekken, verhaalsommen allemet M5-E6 end leerlingen het oplossen die op twee op M5-E6 uit de zowel kunnen als M7-E8 niveau ten halen een leerling method oefenen t om geschik volop , zowel niveaues en de juiste • zo zelfstanen klas stappen goed lezen en de juiste informatie te halen uit de verhaalsommen in ditg boek Vermenig enop •als stappen goed lezen Rekenen kunnen redactiesommen dezowel een leerling Met de omde de hetalsgoede opop bieden als es op vragen, boeken tniveau M5-E6 cito-toe zelfstan dig om vuldigen uit te dagen M5-E6 2 en M7-E8extra altijd • Optellen mettegeld, maar en aftrekken, vaste zowel M5-E6 niveau de cito-toe •meerkeuzevragen, Vermenigvuldigen bieden volgens als oplere open M7-E8 niveau door en delen, zowel niveau op M5-E6 deels verwer A boeken niveau niveau Leerlingen tevens als op M7-E8 dig teEn niveau en cito-manier! de opde zowel dat delen, Deels door •uit als ts antwoord te vinden. Deels door meerkeuzevragen, deels door open vragen, tealtijd Procente extra • Rekenen rekenvraagstukken. ken stof. met deze opvraagst antwoord te vinden. verwer als herhali Er zijn tien dagenn met op M5-E6 niveau tevens als op M7-E8 moeilijke 3 ts vraagst zowel M7-E8 vriendinnen uitgenodigd voor haar ellinge twintig heeft niveau Zij jarig. B is op en breuken, goede ken niveau Fadwa met • Vermenigvuldigen het 1) als Er zijn tien maar zo Ook en om delen, M5-E6 zowel M5-E6 niveau als op M7-E8 breuken, maateen ellinge niveau zowel op M5-E6 verhaalsommen herhalingsstof oefenb • Procenten en somme deniveau niveau feestje. In deze alsngsstof op M7-E8 niveaun te halen is het mogeli als op informatie 4 juiste Ookopisuit zowel opstof. • Rekenen en de structuur. volgens een vaste structuur. n. heden, somme n goed lezen M7-E8 Als verrassing gaat ze ijsjes kopen voor haar niveaus gebruik oeken in oefenb als op M7-E8 volgens een vaste C verjaardagsfeestje. het niveau M5-E6 zowelniveau n. altijd niveausstappen jk inM7-E8 oekenmet • Procenten aandacVoorkenn mogeli maar en breuken, nodig? in zeven straten. dezemet geld, zowel vragen,gebruik op M5-E6 op niveau 5 M5-E6 niveau niveau • Rekenen open geld, zowel op M5-E6 niveau isactiveri eenextra als op niveau t zowel acht ijsjes. Hoeveel doosjes heeft zebezorgt in Deels RAAKmeerkeuzevragen, als als jkop door t ht krijgen doos zitten aandac een D en bieden lagere • Rekenen deze RAAKbrengt niveau op inM7-E8 te vinden. op M5-E6 niveaudeels door alle methodes ng en antwoord M7-E8 eenniveau inzetbaar lijn.leerhulp: zijn als waarop ht kranten groep redactiesommen lagere groep Optelle : Vijfnaast De oefenboeken RAAK redactiesommen zijn inzetbaar naast alle methodes rond. Hij krijgenmet •bieden Rekenen De oefenboeken •RAAK met geld, zowel maateen op M5-E6 niveau uitgelegd verschi lijn. Vijf • Rekenen eneen als op M7-E8 niveau met maateenheden, • Optelle ieder zowel op M5-E6 niveau als op n en aftrekk op M7-E8 M7-E8 niveau :structuur. = 280 de kranten onderwer heden, huizen hoeveel vasteextra vraagstellingen llende wordt verschillendeals op M7-E8 cito-toets volgens de Voorkenn n en niveau zowel in welkeom Uitstekend zaterdag komen. Vermevan rekenen. negentig 4 x 7 = 28, 4 x70 begint met A ★ ★2 oefening op het gebied van rekenen. Uitstekend geschikt om de cito-toets aftrekk met maateenheden, en, zowel geschikt op M5-E6 • Rekenen oefening op het •gebied situaties de onderwperpen, isactiveri Daarnaas zowel op M5-E6 niveau • Vermevraagstellingen als op M7-E8 nigvul niveauextra brengt op er in elke straat onderw een en bieden niveau en, gebruikt ngzowel alle zijnop naast leerlingen Voorkennisactivering digen en tde herhalingsstof 3 alsieder nigvuldigenRAAK en leerhulp: en leerhulp: B 2) Clinton 3x60 = 180, diemet tevens alsmethodes onderwerp aan M5-E6 erpen, waarop begint eenvoorkenn voorkennispagina, redactiesommen Procen zien op op twee elk teaching ispagina, ld staan op M5-E6iederzijn inzetbaar De oefenboeken te trainen. In de remedial teaching kunnen de boeken tevens als herhalingsstof sommen oefenboe welkekunnen uitgelegd niveau k flappen dieM7-E8 3x6 =18, te trainen. In de•remedial delen,boeken • Procen haar gebruikt en niveau ten rond. stappen In Gemidde 4 onderwer vraagstellingen C en breuke wordt groepals als opde niveau Voorkennisactivering de cito-toets lagere ombegint delen, een Denk aan: en leerhulp: in ieder kranten geschikt zezowel waarop ten en mogelijk metop feestje. eentwee in voorkennispagina, welke is het Uitstekend digd voor…. situaties in welke moeten • Rekene Ook leerlingen komen. rekenen. sommen stof. p begint bevestigd alsdeze van dezetegen tegen kunnen M7-E8 gebied op verwerken teuitgelegd het alsonderwerp opbreuke zowel stappen oefening als zelfstandig n, zowelwordt worden, in de klas als zelfstandig te verwerken stof. Ook is het mogelijk M5-E6 hij nemen situaties op M7-E8 Daarnaas 5 rond? met ………… worden, in de klas • Rekene D voor haar in een nde lagere groep op M5-E6 nen uitgeno een voorkenn geautoma met om de som niveau waarop de leerlingenkunnen de niveau n, zowel t zijn herhalingsstof op als leerlingen waarop uitgelegd tevens wordt geld,Daarnaast welke niveau situaties boeken n metIn de leerlingen aan deniveau komen. M5-E6 sommen vriendinHijzebrengt • Rekene ook als dezegebruikt kunnen aan elk tegen oefenboek tiseerd kunnen flappen zien teaching bevestigd als op goed ijsjes kopennodig? elk de leerlingen kunnen ispagina, de remedial sommen. zowel op zijn opin deze sommen oefenboe welke met te trainen. geld, hebben, twintig aan tewaarop niveau zonder een leerling uit te dagen met deze sommen. M5-E6 • Rekene M7-E8 een leerling uit te dagen n met stappen als pakken. Wanneer kunnen als deze zowel k flappen kunnen lagere groep ing gaat M5-E6 heeft ze in een alsom niveau hulp de Zij heeft niveau het mogelijk isM7-E8 ze moeten komen. Ookop Daarnaast stof.bevestigd op M7-E8 zijnM5-E6 n metinmaate aannemen elkteoefenboek tegen op zienmaate welkede bevestigd verwerken stappen waarop zesommen moeten de leerlingen nemen niveaude dezesom de stappen zelfstandig deniveau goed Voorke te pakken. alsflappen klas als is jarig. tje. Als verrass de leerlingen l doosjes kunnenkunnen Zelfcorrig flappen enhed niveau twee op aan leerlingen op M7-E8 die waarop jarig.2) onderwerpen, de kranten rond. Hij bezorgt in zeven straten. alsbaas Zij Clinton niveau heeft twintig Voorke worden, nnisactiverin naar binnen Wanneer geautoma verschillende op zaterdag maand in totaal? 1) Fadwa Hoeveeuitgenodigd Vijfzowel om en, erend: vriendinnen brengt enhed op zijn! Ik verdien RAAK-lijn. 1)isFadwa deze inde de leerlingen Er zijn tien oefenboeken in deze RAAK-lijn. Vijf verschillende onderwerpen, voor haar agsfees oefenboeken som niveau te pakken. zien alsde de ijsjes. welke Er zijn tien ze nnisac moeten tiseerd nemen om degoed som goed en, stappen die antwoord op deze sommen. twee geautomatiseerd vouwen op met Wanneer leerlingen de jongens ongeveer per verjaardagsfeestje. hebben,M7-E8 waarop huizen hoeveel kranten brengt kunnen ookeen ze de flappen naar te dagen open uitstappen negentig per maand verjaard Als verrassing binnen niveau vouwen zowel straat telkens zodat ze leerling M7-E8 hebben, aan teaan zonder geen er in M5-E6 tiverin zodat en leerhu zeelke Gemiddeld ijsjes zitten acht staangaat kopen voor haar feestje. waarop uitgele bestaan pakken. Wanneer 5.kunnen de kunnen ze niveau ze € 250,00 niveau letter In 4 x70 = 280 hulp g en doos M5-E6 Hoeveel verdienen een krijgen: doos een niveaus aandacht krijgen: = 180, 4 x 7 = 28, zitten aandacht de sommen op gd wordt de stappen te acht uitgelegd geautomatiseerd niveauskomen =18, ze3x60 leerhu 3x6heeft hebben, verdienen kunnen de flappen ook zonder twee ze de flappen de lp: hulp Denk aan: naar binnen als op de onderw die op sommen de baasveelal doosjes niveau ieder uitM7-E8 vouwen zodat ze rond? Hoeveel zijn! hij ijsjes. onderwerpen, meerkeuzemogelijk nodig? leerlingen lp: in deRAAK-lijn. in woord . Daarna letters niveau deze komen Zelfcorrig naar als wordt een baas zijn!Vijf verschillende ieder op erend: alserp welke oefenboeken niveauvalt. ZijnM7-E8 Er zijn M5-E6 binnen vouwen opsituatie zowel alle antwoord niveau onderw de in welke • Optellen en aftrekken, zowel op M5-E6 niveau als op M7-E8. Daarna ast • Optellen ooktien gemaakt zonder deantwoord hulp de sommen heden, waarbij 2 A € 1380,00 de zien welkeen aftrekken, begint niveau zijn! op M7-E8 niveau Zelfcorrigerend: zijn de antwoorden telkensast bestaan veelalniveau uitenmeerkeuzemogelijkheden, A erpbaas motiveren waarbij 2 A aand! zodat situatie en deworden. zien juist gegeven, een begint met M7-E8 Hij brengt ……………. kranten rond. zijnaandacht opmet krijgen: elkKraak leerling € 1480,00 niveau letter stappe niveaus Hetalsoefenboe op sM5-E6 B ze een voorke oefenb aan elk s debestaan 3 veelal en delen, te verdienen • Vermenigvuldigen en delen, zowel op M5-E6 niveau als welke B en Vermenigvuldigen leerling • de Zelfcorrigerend: 3 n ze de antwoorden dandan deoek uit stappe jou B bestaan op M7-E8 veelal telkens een niveau uit eenzowel oefenb letter somme tecode… verdienen meerkeuz letters valt. stappen M7-E8 niveau waarbij Zijn allen antwoorden kankan k is dus grotende opemogelijk alsmeerkeuzemogelijkheden, juist gegeven, moeten niveau nnispag er van flniveau C € 1490,00 straten. voorke M5-E6 er van op valt. en appen bevesti zowel n• ze de stappe 4 een gaan met aftrekken, oekveel enLekker somme Zijn Optellen woord als op M7-E8 niveau de de als deze geauto C Ik ben4boos?C zeven brengt moeten nnispag nemen alle M5-E6 oefenen ina, flappen op in zowel 1580,00 ouders € breuken, antwoord els gemaakt en Je • Procenten en breuken, zowel op M5-E6 niveau als op M7-E8 n heden, D n . ook Procenten • telkens zelfcorrig een letter matisee te als verdienen geauto niveau valt. Zijnop alle niveau matisee antwoorden lettersrdeen woordom nemen M7-E8ina, 5 met op gegeven, juist gemaakt als bevesti bezorgt l poffertjes motiveren dan worden.gd kan er van de . Hoeveel zonder Hetwaarop dezegegeven, oefenboek waarbij istegen dus grotendeels enniveau M5-E6 kranten de som de baas! zelfcorrigerend, redactie D Waarom erend, en en juist Met deworden. ook zonder 5 verdien endedelen, kunnen D tegen om gd waarop Vermenigvuldigen Het zowel • d! poffertjes hebben M7-E8 niveau de hulp rond. Hijwel hoevee als op … cito-toetsen redactieso per zestien niveau 280 sommen oefenboe goed M5-E6 op kunnen zowel ik zoveel minder rdwoord geld, som Ik verdien met dan Zelfcor de code… je • Rekenen met geld, zowel op M5-E6 niveau als op M7-E8 baas! hebben • Rekenen lettersKraak , kunnen redactiesommen de een de aan te pakkende leerlingen gemaakt mmen worden. niveau Het kan kniveau met 4 x70 = bestelt motiverend! M7-E8 isleerling krijg dus goed … de Kraak grotendeels op de isboek code… g huizen als zelfcorrigerend, per somme en dus er vantsen g de kranten cito-toe dan jullie? cito-toetsen oefenen op M5-E6 rigeren Zelfcorniveaude hulp inoefenboek … zowel moeilijke veel grotende maand € 360,00 , kunnen Ik verdien dit bestelt de aan en breuken, niveau kunnen van 7 = 28,Iedereen ze deniveau de negenti Lekker • Procenten als op M7-E8 xkraam. somme met het oplossen te pakken op M5-E6 redactiesommen en kunnen per rekenvraa d:titel volop els oefenen op zaterda . Wanne met flappen straat de = poffertjes baasdit de antwoo n dezowel telkens maateenheden, zelfcorrigvan ze degstukken. met leerlingen 180, 4 maand € 460,00 • Rekenen met maateenheden, zowel op M5-E6 niveau Ik verdien poffertjes oefenen • Rekenen nKraak motiverend! de code… veel niveau alsrigeren op M7-E8 de baas leerlingen niveau brengt M7-E8 d: de op. Wanne boek oefenen flappen erlere Lekker niveau naar binnen 3) Alserjein elke naar het oplossen erend, en de baas! RAAK! in zijn! M5-E6 telkens een letter vaste 3x60 meter leerling zowel op stappen geld, 2) Clinton brengt met volop rden bestaan volgens maand € 420,00 Redactieso Rekenen Clinton •antwoo volop En als zijn! op zaterdag redactiesommen =18, leerlingen staan dat de naar rond. broertje 2) de een letter kranten goed Met Leerlingen en leerling met je rond. oefenen totaal? op 3x6 eld Hij te letters concept bezorgt rden bestaan mmen boek in en de binnen vouwe in lezen dit zeven verdien niveau in straten. de cito-manier! vaste het oplossen met een voorkennispagina, cito-mani dat aan: op M7-E8 kranten alslere rekenen niveau volgens onderwerp en en Gemiddeld En datuitopbegint Opdrachten veelal Michael op M5-E6Leerlingen een zijnhuizen Gemidd …. te lettersmet zowel van staan de juiste n zodat om zo het goede redactiesommen en leerhulp: er in elkeDenk vouwe deverdien en valt.ieder antwoord Voorkennisactivering en leerhulp: ieder onderwerp begint straat Met met met maateenheden, negentig van Junga Voorkennisactivering • Rekenen Leerlingen een voorkennispagina, hoeveel kranten veelal eentitel met 4 briefjes poffertjes informatie ………… n zodater!om meerke de cito-manier! moeilijke ze de verhaalsommen brengt rond? M6 uitmaateenhe te datuitop en valt. redactie Zijn motiverend!woord gemaarekenvraagstukken. woord hij rond? Denkhijaan: halenals kunnen Hij betaald te uzemo tegen den lere deze alle 3x6 =18, 3x60 Hij te halen brengt sommen meerke informatie ze zo het goede ANTWOOR Mieke leerlingen RAAK! Redactieso de antwoo = 180, kt Deelsuzemo Zijn alle Envinden. juiste gemaa 4 x 7 = 28, 4 x70 = 280 situaties welke voor 328 euro. in worden maar altijd en de verhaalsommen van wordt volgens moeilijke waarop uitgelegd wordt in welke situaties de leerlingenmotive voorkennispagina, door meerkeuz lezen vaste vragen, uit debegint met eenuit gelijkh Kraak DEN waarop uitgelegd de verhaalso volgens goed sommen open alsKraak halen deze tegenrekenvraagstukken. rend! kt kunnen M7/M8 nieuwe fiets antwoo rden juistrekenen Heuvel [Bureau iederteonderwerp door ANTWOORDBOEK M7/M8 stappen geld met een omslag worden leerhulp: . Hetden en deels concept Redactiesommen RAAK! 62 informatie titel eden, de code… vaste kunnen gelijkheden, koopt een juiste altijd 6.mmen Voorkennisactivering demmen evragen, rekenen waarop rdenmet Marino A 1. Bets wil haar Michael structuur. lezen .en bevestigd vragen, waarbi gegevede leerlingen door meerkeuzevragen, HW] Het flappen goed Junga open de hij terug? oefenboek om zo het Deelsoefenb kunnenBert elk Pollet juistde door tegen zijn aan deels oek deze maar oefenb komen. Daarnaast zijn aan elk oefenboek flappen bevestigd waarop als moeder graag code… vinden. deelsgeld Daarnaast Hij brengt ……………. te maateenhe sommen gaan met jou M5/E6 komen. 64 krijg j Wat krijgt [Schoolsup ouders leerlingen ANTWOORDBOEK waarbi n, gegeve Je destappen met leerlingen door is rekenen kunnen uitgever antwoord situaties kranten 100. poffertjes. Redactiesommen RAAK! goede redactie dan Junga welke titel helpen dus in zestien rond. Michael concept wel wordt je meerkeuzevragen, oek B open vloer De uitgelegd en poetst bestelt den ANTWOOR waarop een half uur. port] kan erleerlingen j groten oefenboe je poffertjes Alskeer Wanneer n, dan Deels door Schoolsup 3) drie is dus groten 5 vragen, maar Miekete te pakken. aan vinden. Hoeveel euro som goed dewww.scho om in de week de66 van kunnen Hoeveel heb 6 keer van de en bieden extra nemen deels en een van Ze krijgt structuur. kenoefenboek kanwaarop antwoord leerlingen port, ze moeten den Heuvel DBOEK M5/M6 euro zien welke stappen ze moeten nemen om de som goed aan te pakken. krijgt ze dan RAAK een vaste bevestigd C naar de poffertjeskraam. Iedereen bestelt poffertjes. zien welke stappen er van de 50, van 20 flappen HW] vertegenw [Bureau zelfcorr Wanneer Michael omslag volgens den Heuvel leerlingen van concept Mieke van altijd elk per redactie munt van 2 per week deels aan[Bureau redacties zijnJunga je broertje enweek? B) Ik oefening Daarnaast haar komen. . In olsupport. zodat ze de alle methodes A briefje oordiging Marino 68 vouwen van 20 een euro structuur. igerend zelfcorr pakken. naast binnen HW] vaste ommen de flappen extra een ze [Schoolsupport] op inzetbaar Pollet kunnen D dat in leerlingen nl zijnnaar munt van 2 titel België van 50, twee het hebben, volgens Wanneer en bieden totaal? teinzetbaar igerend , en vraagstellingen de stappen geautomatiseerd hebben, kunnen ze de fltitel aan digd voor haar feestje [Schoolsup geautomatiseerd gebied zijn HW] zoveel koeien. : Abimo poffertjes zijn som goednaast Heuvel van 10 en A den deinzetbaar van de stappen methodes Mieke B briefje om appen naaruitgever Pollet redactie redactiesommen Marino binnen alle omslag nemen[Bureau vouwen ze moeten RAAK van stappen RAAK! Uitgeverij, geschikt om de cito-toets € 30,00 van 20 een port] te ze welkezodat , en zien voor uitgeno Schoolsup trainen. zijnrekenen. De oefenboeken Mama, wil je mij Redacti auteurs ze RAAK! Redacti C drie briefjes 10 nnen allezodat In de zijn!rekenen. port, kopen baas van vouwen redactiesommen deSchoolsupport, Uitstekend www.abimo.net binnennaast B € 32,50 vraagstellingen sommen naar methodes de esomm RAAK flappen www.scho © Schoolsup remedialkunnen ook zonder de hulp de sommen de baas zijn! [Schoolsupport] de hulp de Uitsteken Pollet ze www.schoolsupport.nl van Marino omslag ook zonder uitgever € 10,00 betalen concept vertegenw jou ijsjesheb maar hebben, Pauline dcito-toets oefenboeken om de Dede geschikt het en bieden olsupport. stappen teaching geschikt worden, herhalingsstof gebruikt ze nodig? oordiging voor en gebied als waarbij esomm geautomatiseerd 62 twintig vriendi C € 35,00 oefening op port redactie vermen Uitstekend Rooseg – Alle rechten om de cito-toetsD 8 briefjes gaat zeA) Ikheeft Michae gaan met l boeken tevens een half uur poetsen?A in kunnen de herhalingsstof uitkunnen België extra veelal van derekenen. en bestaan heeft www.abimo.net klas gebied www.schoolsupport.nl igvuldig : Abimo antwoorden aarde, optellen AbimodeUitgeverij, :meerkeuzemogelijkheden, debeschikt Schoolsupport, l Junga België groep uitgever Zelfcorrigerend: de antwoorden bestaan veelal uit meerkeuzemogelijkheden, redactie Femke die vertegenwoordiging zijn!boeken op het teaching voorbehou baas nl als 4) verrassing el doosjes 30 koeien. dezelfstandi Zelfcorrigerend: boeken tevens gebruikt D € 37,50 de sommen waarbij remedial Uitgeverij, B Zij 64Als tevens als vraagstellingen de de s. Je ouders s. Hoevee Harold Inover zonder omdat hij ook en en delen eenhulp Winkels mogelijk omslag en de g te verwerken den, deeen lagere is hetkan er vanin te trainen. een Mieke vanoefening is jarig. leerling dan Ookde kunnen 7,98 maar www.abim m.u.v. gegeven, Ottens kopieerlice stof. juist poffertje groep Hoeve als waarbij teaching poffertje [School valt. alle antwoorden www.abimo.net Zijn Uitgeverij, uitaftrekke bel kost € herhaling Abimo België © Schoolsup te verwerken omslag remedial 66 rechthebbe meerkeuzemogelijkheden, vertegenwoordiging Fadwa dagsfe duur1)is de uit dede C estje. te:dagen n ANTWO o.net te verdienen en Hannek telkens een letter te verdienen valt. Zijn alle antwoorden ntie een letter bestaan bel bij de telkens Marino trainen. juist Marino voor de M5-E6 gegeven, stof. Ookin een lagere is het mogelijk de antwoorden teden dan kan er–Invan n bestelt klas als]zelfstandig sstof opmaak wel zestien Heuvel Ook Pollet betalen. Hoe nde in desupport Zelfcorrigerend: port met veelal stof. een mooie acht ijsjes. instelling. zelfcorrigerend, en gebruikergebruiker ORDEN worden, deze e Munnic Alle de helft te [School te verwerken krijg je hetkan verjaar de Hij wil gebruikt . Iederee grotendeels rechten D er van 7. sommen. is dus er graag nog Ingewoord zitten 68 mogelijk Pollet [School zelfstandig m.u.v. de rechthebbende Erklas die beschikt voorbehouden, sommen. als rechten M5/M6 – Alle juist gegeven,isdan zijn © Schoolsupport worden. deze support Het oefenboek hoeft hij maar voorbehou de[Bureau Hassink gemaakt Is goed, meisje. h met letters een woord gemaakt worden. Het oefenboek uitgeve skraam Zijn alle antwoorden HW] tien s bestelt valt.den, een uitgeve in een letters verdienen is dus grotendeels r Schools worden, te ets koopt zelfcorrigerend, letter oefenboe een over in en telkens een doos ] leerling uit te dagen [Icarus] een nieuwe fi een support r Schools die op twee sommen. kopieerlice je poffertjenaar de poffertje Je poetst gebruiker dezeken en eenlagere groep de rechthebbende upport,© Schoolsupport m.u.v. vertege metrechten de rechthebbe voorbehouden, de instelling. zelfcorrigerend, in m.u.v. voor – Alle onderwerpen, zó niveaus 3) Als je poffertjes bestelt ] gemaakt deze die beschikt over een kopieerlicentie te dagen dus grotendeels is ntie 3) Als vertege oefenboek upport, code… Het verschillende motiverend! Kraak de code… RAAK-lijn nwoord krijg leerling voor worden. ARTIKELCODE www.sc je wel zestien totaal? aandacht een motiverend! bel nu? woord die op twee nde gebruiker eenuit B) Ik heb 6 keer de instelling. letters RAR28A RAR30A Je ouders gaan 2 goed! nwoord Kraak dewww.sc ARTIKELCODE in deze RAAK-lijn. Vijf . Vijf onderwerpen, iging België met jou hoolsup krijgen: en je broertje dat in poffertjes. je vast verschille . de instelling. en je broertjeAnaar4)de poffertjeskraam. een kopieerlicentie iging België over beschikt die Vijf verschillende hoolsup Er zijn tien oefenboeken dan heb port.nl RAAK-lijn.voor nde onderwer • Optellen RAR29A 3 poffertjes zijn A)Iedereen : Abimo Ik heb maar straten zoveel koeien. besteltNou, in deze poffertjes. de code… Kraak port.nl Hoeveel ARTIKELCODE : Abimo € 4,99 poffertjes zijnBdat in totaal? zeven Uitgeve en © Schools © Schools zijn tien oefenboeken krijgen: groot Ermotiverend! pen, A op Uitgeve 4 niveaus aandacht rij, www.abaftrekken, zowel als op M7-E8 niveau een heelbezorgt in kranten brengt 30 koeien. 3,99 upport ARTIKELCODE RAR27A die • Vermenig M6 B € twee rij, www.ab C 2. Vader vindt krijgen: el Hij op M5-E6 zowel op M5-E6 niveau die beschikupport – Alle rechten 62 – Alle niveaus aandacht die beschik imo.net 5 A M7-E8 niveau vuldigen niveau het toch wel en aftrekken, als opniveau op M7-E8 imo.net weiland. hoeve 4 x70 = 280 n rond. • Optellen C € 2,99 erg A veel 62 t over een enM5-E6 de helft betalen 9 7890869 789086 geld. Hij D t over een rechten voorbeh•en als op M7-E8 zowel op delen,niveau op M5-E6 niveau alsM7/M8 voorbeh krante Procente wil de weekBdaarna64 zowelANTWOORDBOEK aftrekken, niveau niveau tig huizen breuken en dan moet = 28, delen, zowel op M5-E6 6 keer en en kopieer • Vermenigvuldigen 644582 644582 > D € 7,98 procenten als op M7-E8 ouden, kopieer • Optellen ouden, n en breuken, raak redactiesommen nog maarag de B ze ook 64 de auto nog Voor het wassen cito-toetsen negen 4x7 M5-E6 geldbaas! rekenen met de M7-E8 niveau 66 > op M5-E6 niveau licentie B) Ik heb RAAK! Redactiesommen RAAK! Redactiesommen titel met redactiesommen… m.u.v. licentie • Rekenen zaterd zowelzowel m.u.v. titel wassen. van de auto krijgt niveau als 9M5/M6 straat Lekker veel oefenen covers.indd op en delen, = 180, C koeien. voor de breuken, ANTWOORDBOEK op M5-E6 niveau als op 789086 644582 > voor de C zowel ze € 2,50 extra. 66 en rechthe opbreuken 19 rechthe op M7-E8 zoveel . koeien. M7-E8 niveau 68er in elke =18, 3x60 • Vermenigvuldigen procenten M5-E6 brengt eninstellin de metdegeld, als op Munnich Hannekevan Wat enoplossen Ottens Junga Harold instellin n rond. ………… Roosegaarde, verdient niveau niveau Redactiesommen Pauline bbende Procenten auteurs bbende Michael • niveau het niveau RAAK! D met M7-E8 M5-E6 volop Bets op op concept A 9 titel muntheeft leerlingen als Clinton staan zowel g. nu? € D zowel 99 oefenen 789086 15,B 3x6 68 als op M7-E8 g. krante Boer in dit boek • Rekenen 2) gebruik op M5-E6 en breuken, Hij heeft deld HW] Met de redactiesommen aan: 644582 zowel op M5-E6 niveaugebruiker als op M7-E8 niveau ……. niveau B? • Procenten raak redactiesommen wisselen. Heuvel [Bureau M7-E8 er B € 16,25 met geld, niveau met maateen [Schoolsupport] niveau nou Gemid je vast redactie Femke Winkels Denk > Nou, dan heb • Rekenen volgens vaste niveau als op graag geld ……… redactie Mieke van den concept Michael Junga niveau heeft boer als op M7-E8 niveau maar heeft Fred 6. covers.indd zowel op M5-E6 En dat op de cito-manier! Leerlingen lere heb 8. Fred wil heden, zowel op M5-E6 koeien Ik met geld, Hoeveel geldC € 17,50 17 moeilijke rekenvraagstukken. ARTIKELCOD hij rond? A)heel Voorkenn en 6 dm en 8 cm lang. als op M7-E8niveau zowel op • Rekenen 1m Hij [Schoolsupport] ben den Heuvel [Bureau HW] Ik brengt groot met maateenheden, Hoeveel niveau omslag Marino Pollet [Schoolsupport] een Mieke van jes van € 0,20. M5-E6 E RAR23 voorkennispagina, omslag Marino Pollet• Rekenen isactiveri M5-E6 D € 19,25 zowel opARTIKELCOD 30 koeien. te halen uit de verhaalsommen om zo het goede redactiewaarop lengte is precies de 4) niveau als informatie 4) E RAR21A met een Mijn broertjes maateenheden, de juisteInge ng en leerhulp: met stappen goed lezen en [Schoolsupport] B) Ik heb www.schoolsupport.nl weiland. • Rekenen Hassink [Icarus] Pollet opmaak op M7-E8 niveaueigenlijk? A) Ik heb maar covers.indd 24 Marino redactiesommen raak uitgever ieder onderwerp begint Schoolsupport, omslag voorkennispagina, mijn lengte. 6 keer 27/03/13 11:02 van uitgelegd altijd helft leerhulp: een maar kunnen en ieder vragen, met g open tegen raak door begint deels Ja, dat klopt. onderwer redactiesom wordt meerkeuzevragen, Deels doorSchoolsupport, sommen als deze zoveel koeien. Voorkennisactiverin www.schoolsupport.nl ieder onderwerp Abimo Uitgeverij, www.abimo.net www.schoolsupport.nl raak redactiesom 30 koeien. antwoord te vinden. uitgever in welke komen. p begint mettegen kunnen Schoolsupport, raak redactiesommen covers.indd 22 uitgever € 19,80 men covers.indd g en leerhulp: vertegenwoordiging België: Ik ben ………m, situaties Daarnaas kunnen in welke situaties de9leerlingen men covers.indd www.abimo.net sommen als deze Voorkennisactiverin een voorkenn AB € 18,80 Uitgeverij, de leerlingen 6 t zijn waarop de leerlingen : Abimo de9leerlingen 789086 www.abimo.net waarop uitgelegd wordt Uitgeverij, België vertegenwoordiging België: Abimo aansituaties bevestigd ……..dm 3. Oma is jarig. volgens e welke zien welke wordt kunnenispagina, flappen elk oefenboe vertegenwoordiging 3 789086 sommen gebruiker 644575 Ze krijgt 7 bloembosjes. de leerlingen waarop zijn aan elk oefenboek stappeninze waarop uitgelegd Wanneer leerlingen m.u.v. de rechthebbende als deze tegen C € 21,80 k flbevestigd ………..cm lang. vast Daarnaast kleinkind een. 644582 appen > Van elk flappen voorbehouden, cmje(A) heb Alle rechten = ........... jou –komen. oefenboek B heeft …………. koeien. bevestigd van 1mboer gebruiker de som goed aan te pakken. De helft heeft B? deDaarnaast leerlingenkunnen danBoer aan elkmoeten om D € 17,80 > waarop Schoolsupport zijn stappen koeien © rechthebbende met ze Wanneer nemen de Hoeveel nemen Nou, Elk zodat m.u.v. bloembosje pakken. moeten te ze © Schoolsupport – Alle rechten voorbehouden, m.u.v. de rechthebbende gebruiker vouwen RAR26A komen. cm (B) geautoma voorbehouden, gaan goed kost haar De helft van 6 dm = ........... somde naar binnen de leerlingen welke stappenvoor de instelling. – Alle rechten el In € 19,85. zienkopieerlicentie om de om somaan flappen ARTIKELCODE heel groot ze kunnen tiseerd © Schoolsupport nemen Hoeveel kosten ouders goed aan zodatRAR25A ook zonder een moeten die beschikt over een vouwen digd voor ........... (C) hebben, hebben, kunnen ze de die bloembosjes RAR29ze kopieerlicentie instelling. stappen binnen De helft van 8 cm = die beschikt over een kopieerlicentie voor de instelling. voor dekunnen jes. Hoeve te pakken. welke jes. Je haar feestje. zien ARTIKELCODE flappen naar Ongeveer: in totaal? Nou, dan heb je vast ARTIKELCODE een hulp de sommen overde voor poffert de stappen geautomatiseerd poffert nen uitgeno Wanneer leerlingen die beschikt hebben, kunnen ze de ze de flappen A+B+C= ….. cm. weiland. kopen Zelfcorrig de baas sommen de baas zijn! en bestelt een heel groot naar binnentwintig vriendin eden, waarbij de stappen geautomatiseerd ze ijsjes ze nodig? erend: de wel zestien ook zonder de hulp de A € 135,00 de baas zijn! zijn! antwoord krijg je vouwen ing gaat m. Iedere heeft veelal uit meerkeuzemogelijkh . koeien. Zij heeft waarbij sommen de telkens bestaan eden, hulp de weiland. nog? je de Weet zodat van en jarig. er verrass bestelt antwoorden jeskraa zonder kan een letter te bestaan uit meerkeuzemogelijkh is ook l doosjes dan > ze B € 137,50 jes gegeven, 644582 tje. Als er van - M6 100 27 789086 Zelfcorrigerend: de 9juist heeft ………… Fadwa . poffert Hoevee cm = 1mde verdienenbestaan veelalveelal de 1)uit - Opdrachten je poffert meerkeuz agsfeesdan kan letters een de> antwoorden Boer B zijn de centimeters. C € 140,00 valt. Zijn alle antwoorden en RAAK - Geld valt. Zijn alle B?eenheden gegeven, e naar zijn juist 9 Zelfcorrigerend: 789086 acht ijsjes. de decimeters. 644605 emogelijk 3) Als broertj verjaard De tientallen woord boer De in totaal? telkens een letter te verdienen zitten is dus grotendeels zelfcorrigerend, D € 145,00 antwoord gemaakt worden. valt. Zijn alle antwoorden en heden, waarbij 27/03/13 en je te verdienen motiveren zelfcorrigerend, zijn datl koeien heeft endoos 11:02 worden. Het oefenboek een een letter juist gegeven, jes grotendeels telkens is dus Het oefenboe d! Kraak de worden. Hoevee letters een woord gemaakt broertje is: 27/03/13 11:01 Mijn dan kan er code… Het oefenboek Hoeveel koeien heeft boer poffert k is dus grotende B? Boer B heeft …………. koeien. code… van de 2 letters een woord gemaakt i motiverend! Kraak de A els zelfcorrig 62 code… keer f 3 A 0 m 8 dm en 4 cm A erend, en 4. Voor haar heb 6 motiverend! Kraak de B 64 3. Deze verjaardag B) Ik straten. B 1 m 8 dm en 4 cm wil Oma 4 B 13:09

REDACTIESOM

ANTWOORDBOEK M7-M8

RAAK!

BOEK E5-E 6

MEN REKENEN ANTWOORDBOEK E5-E6 MET MAMET REKENEN GELD ATEENH Lekker RE EDEN veel oefenen DA

REDACTIESOMMEN

REDACTIESOM IESOM OEFENBOEK E5-E6 MEN

ANTWO ORDBO

RAAK!

REDACT

ANTW OORD

M7-M8 ANTWO ORDBO ANTWOORDBOEK EK M7-M8

ANTWOORDBOEK M5-E6

ANTWOORDBOEK M5-E6 ANTWO ORDBO EK E5-E6

RRAAAAKK! ! RA RAAK! RA AK ! A K!

18:42

RAAK

Leerlingen leren in de oefenboeken RAAK redactiesommen volop te oefenen met het oplossen van moeilijke rekenvraagstukken. Ze leren volgens vaste stappen opdrachten goed te lezen en informatie uit opdrachten te halen om tot een juist antwoord te komen. Zo werken ze aan de referentieniveaus rekenen 1F en 1S.

Unieke voorkennisactivering In de oefenboeken citotraining van Schoolsupport krijgen de leerlingen altijd voorkennisactivering om zo tot beter leren te komen. In de RAAK redactiesommen oefenboeken worden leerlingen ingeleid in het onderwerp (geld, maateenheden, ...) door middel van betekenisvolle, dagelijkse situaties. In de oefenboeken ABCDE citotraining tekstbegrip krijgen de leerlingen voorafgaand aan een tekst betekenisvolle woordenschat aangeboden.

Additioneel en aantrekkelijk www.schoolsupport.nl/ ABCDE+citotraining www.schoolsupport.nl/ RAAK!+Redactiesommen

00_Bas s_ADS_PO ndd 3

De oefenboeken van Schoolsupport zijn inzetbaar naast alle methodes en zowel voor klassikaal gebruik geschikt als ook voor zelfstandig gebruik en voor het oefenen in het kader van remedial teaching. De boeken zijn aantrekkelijk door hun handige flappen met stappenplannen & leerhulp en door de codekrakers waarmee elk onderdeel een ware missie wordt om op te lossen!

17 10 13 10 40

GETIPT

De beste boeken voor de onderwĳsprofessional! Al 17.000 exemplaren van verkocht!

De vĳf rollen van de leraar Leraren zĳn succesvol als zĳ goed contact kunnen maken met hun leerlingen, een persoonlĳke presentatie hebben en hun vak verstaan. Dit boek brengt dit succesvolle lerarengedrag in kaart door onderscheid te maken in vĳf rollen die de leraar tĳdens de les vervult: de rol van gastheer, presentator, didacticus, pedagoog en afsluiter. Bĳ elke rol hoort specifiek gedrag, dat elke leraar kan leren. Dit boek beschrĳft dit gedrag en geeft aan hoe leraren zich dit gedrag kunnen eigen maken. Het boek is een praktische steun voor leraren in basisonderwĳs, voortgezet onderwĳs en middelbaar beroepsonderwĳs, die hun effectiviteit willen vergroten.

Boek + cd-rom Leeskilometers maken op school Aanpak Vrĳ Lezen Plezier in lezen is het beste startpunt voor leerlingen om leeskilometers te maken. De aanpak Vrĳ lezen gaat uit van de interesses van leerlingen, ze helpen leesmateriaal te vinden bĳ die interesses, een vast leesritme invoeren en werkbladen ter verwerking om het leereffect te vergroten. In het boek wordt beschreven hoe de aanpak Vrĳ lezen op school ingevoerd kan worden. Met praktĳkverhalen, tips voor de leraar en tal van aanbevelingen. Op de cd-rom die in het boek zit, staan 95 werkbladen voor direct gebruik in de klas. Nieuw! Onderwĳssoort: Basisonderwĳs | Voortgezet onderwĳs | Vmbo Auteur(s): Lucia Fiori, Janneke van Hardeveld Paperback, 104 p. + cd-rom met 95 bĳlagen. ISBN: 978-90-6508-651-8 Bestelnummer: 32370 € 49,00

Nu ook vo-versie van Gouden regels voor een sterke school Gouden regels voor een sterke school – editie voortgezet onderwĳs is verschenen! De nieuwe uitgave is een vervolg op de succesvolle uitgave voor het basisonderwĳs. In dit nieuwe boek wordt duidelĳk hoe scholen hun onderwĳs sterker maken. Kernboodschap: zet het leren van leerlingen centraal. De rollen van de schoolleider, middenmanager en docent worden uitgebreid beschreven. Onderwĳssoort: Voortgezet onderwĳs | Beroepsonderwĳs Auteur(s): Gert-Jan Bos, Elleke van den Burg-Poortvliet, Pieter Gerrits, Roland Zuidema Paperback, 137 p. ISBN: 978-90-6508-655-6 Bestelnummer: 32374 € 29,90

Onderwĳssoort: Basisonderwĳs | Voortgezet onderwĳs | Beroepsonderwĳs Auteur: Martie Slooter Paperback, 140 p. ISBN: 978-90-6508-616-7 Bestelnummer: 32300 € 29,90

Ouderbetrokkenheid voor elkaar Hoe komt een effectieve samenwerking tussen school en ouders tot stand? Hoe betrekt u ouders beter bĳ uw school? En wat kunt u als school doen om het onderwĳsondersteunend gedrag van ouders te stimuleren? Dit boek biedt schoolbestuurders, schoolleiders en leraren in het basisonderwĳs, voortgezet onderwĳs en middelbaar beroepsonderwĳs praktische handvatten om de ouderbetrokkenheid te vergroten. Met als doel: betere leerresultaten van leerlingen. Ook voor ouders is het boek zeer goed leesbaar. Onderwĳssoort: Basisonderwĳs | Voortgezet onderwĳs | Beroepsonderwĳs Auteur(s): Peter de Vries, Harry Cox, Gerben Heldoorn, Hens Galjaard Paperback, 93 p. ISBN: 978-90-6508-650-1 Bestelnummer: 32369 € 19,90

Kĳk voor alle boeken en bestellen op www.cps.nl/publicaties

CPS BOEKEN.indd 1

17-10-13 12:09

Hoe verleid je jongeren om in de schoolkantine te blĳven? In 2015 moeten alle schoolkantines gezond zijn, zo staat in motie Vendrik van de Tweede Kamer. Maar hoe maak je van een gezonde schoolkantine een populaire ‘hangout’? Heleen Schuit van de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum, geeft antwoorden en tips. Als de kantine gezond is, gaan jongeren dan niet expres de deur uit voor een ongezonde hap? Die vraag krĳgt Heleen Schuit vaak. Ze ziet dat dat enorm meevalt: ‘Het grappige is dat slechts een paar procent van de leerlingen voor het aanbod naar de supermarkt gaat. Juist het sociale aspect blĳkt belangrĳk. Jongeren gaan samen. Kunnen ze op school gezellig samenzĳn, dan heb je de halve wereld al gewonnen.’

Maar hoe maak je het als school aantrekkelijk om op school te blijven? ‘Eigenlĳk is het gewoon een kwestie van marketing. Kĳk naar die populaire ketens van koffie, zeep of broodjes; ze verkopen meer dan alleen een product. Ze verkopen ook een gevoel. Dat je gezond bezig bent, dat je een persoonlĳke koffie hebt samengesteld met je naam erop of dat je heel natuurlĳke shampoo koopt. Daar kunnen we best wat van leren.’ Houden we daarmee dan alle leerlingen binnen? Schuit denkt van niet. ‘Het is ook een uitje en eens in de zoveel tĳd kan een snoepreisje naar de supermarkt weinig kwaad. Het moet ook geen verboden vrucht worden. Belangrĳk is wat ze dagelĳks doen en wat ze normaal vinden. Een gezonde lunch eten moet de norm zĳn.’

S c holieren zij n n net consumente

GEEF LEERLINGEN EEN STEM

TIP

‘Als schoolleiding kun je wel bepalen wat leuk is, maar geef leerlingen ook invloed. Houd verkiezingen over de leukste kleur op de muur, vraag leerlingen naar hun favoriete broodje en draai hun muziek. Zo zagen we een school waar leerlingen posters mochten inleveren en daarmee werd vervolgens de muur behangen. Misschien kunnen ze ook helpen in de kantine. Zo wordt de kantine ook van hen.’

inspiratie

TIP CHECK DE BASIS ‘Neem de fundamenten van de kantine onder de loep’, adviseert Heleen Schuit. ‘Zĳn er genoeg zitplekken? Is er daglicht? Is het er niet te koud of te warm? Is de kantine schoon en ruikt het er fris? Ziet het aanbod er smakelĳk en vers uit? Kun je het goed uitstallen? Is er een watertap? Een goede basis is vaak al het halve werk.’

TIP

GEEF NET WAT EXTRA SERVICE

‘Zorg voor een goede doorloop. Houd daarbĳ vooral de gezonde producten voorradig. Als ze net wat langer moeten wachten op een saucĳzenbroodje dat nog warm gemaakt moet worden, zullen ze net zo makkelĳk toch maar de minder vette tosti bestellen. Verder verwachten jongeren dat je kunt pinnen, dat er wifi is en oplaadpunten voor laptops en telefoons. Verdeel de ruimte in verschillende hoeken: banken om te loungen, tafels om aan te eten of huiswerk te maken en actieve hoeken met tafelspelen.’

ins

VERKOOP MÉÉR

a ir

tie

Niet alle scholen hebben de ruimte en de middelen om alle plannen in één keer uit te voeren. Maar toch valt er altĳd wel iets te verbeteren. Doe inspiratie op via www.voedingscentrum.nl/gezondeschoolkantine of maak een gratis afspraak met de Schoolkantine Brigade voor persoonlĳk advies.

TIP

‘Speel in op het gevoel van de jongeren. Noem je tomatensoep niet gewoon soep, maar zet er een bordje bĳ met een specifieke naam: ‘tegen-dewind-in-tomatensoep’ bĳvoorbeeld. Een smoothie wordt een ‘powershot’, een tosti met half wit, half bruin een ‘Zebra-tosti’. Mooie foto’s aan de muur en een hippe uitstraling doen ook veel. Leerlingen kopen niet alleen het product, maar in feite ook wat van de uitstraling van jullie kantine. Zorg dat ze ermee geassocieerd willen worden.’

PrimaOnderwijs 43

ADVERTORIAL

Levenslang genieten van een interactief wh it Het digibord is al jaren een succesvol instrument in het Nederlandse onderwijs. Hoewel docenten het digitale schoolbord omarmen, kleven er ook nadelen aan. Zo is de korte levensduur voor veel scholen een doorn in het oog. Gelukkig gaat de techniek met haar tijd mee en ontdekken steeds meer leraren ēno; een onverslijtbaar whiteboard. Tekst Claudia Lagermann

Sinds de meeste traditionele schoolborden in het onderwijs zijn vervangen door digiborden, worden klassikale lessen steeds interactiever. Martin Rutten, IT manager op The American School of The Hague, moedigt deze ontwikkeling aan. Op zijn school wordt op dit moment gebruik gemaakt van maar liefst honderd digiborden. Toch besloot hij een half jaar geleden op zoek te gaan naar een alternatief voor de smartboards die nu in de meeste lokalen hangen. ‘De voornaamste reden daarvoor was dat smartboards slijten. Na een aantal jaar zijn ze op en moeten ze worden vervangen. Een dure grap, want een nieuw digibord kost al snel een paar duizend euro.’ Tijdens zijn zoektocht ontdekte Rutten het ēno whiteboard van Steelcase Education Solutions. ‘Dé oplossing omdat het whiteboard minstens zoveel mogelijkheden heeft, maar geen slijtageproduct is.’

Breed inzetbaar en gebruiksvriendelijk ēno bestaat uit een stevig whiteboard dat niet snel beschadigt of kapot gaat. Bovendien ontvang je als consument een levenslange

Ad 2_1 Eno PrimaOnderwijs.indd 2

garantie op het product. Het enige wat volgens Martin Rutten kan slijten, is de meegeleverde bluetooth-pen. ‘Maar het is een stuk voordeliger om een klein onderdeel te vervangen, dan een heel digibord.’ De IT manager is zeer tevreden over zijn aankoop. Zeker als hij naar de lange termijn kijkt. ‘Veel digiborden werken met hun eigen softwareprogramma. Daar moet je rekening mee houden bij de aanschaf van een nieuw exemplaar. Docenten zijn niet blij als ze al hun digitale lesmateriaal moeten omschrijven, maar je wilt bij de aanschaf van een nieuw

digibord ook niet afhankelijk zijn van een softwareprogramma. ēno is van meerdere markten thuis. Het whiteboard werkt zelfs met de software die op je laptop is geïnstalleerd. Daarmee is het product niet alleen breed inzetbaar, maar ook gebruiksvriendelijk. Je kunt er snel en eenvoudig mee aan de slag, omdat je dezelfde programma›s gebruikt als waar je in het dagelijks leven mee werkt.’

Het eerste duurzame bord Voor veel scholen zijn de gebruiksvriendelijkheid en een lange

17-10-13 11:23

h iteboard levensduur belangrijke factoren bij de aanschaf van nieuwe digitale producten. Het ēno whiteboard bevat deze eigenschappen, maar is daarnaast ook milieuvriendelijk. Het is het eerste interactieve bord met het duurzame Cradle to Cradle Silver certificaat. Dit houdt in dat de materialen waaruit het whiteboard is opgebouwd volledig worden hergebruikt bij het produceren van nieuwe producten. Wie op zoek is naar een milieuverantwoord bord dat bovendien nadenkt over gebruikersgemak, komt daarom al snel uit bij ēno. Producent Steelcase is gespecialiseerd in het inrichten van werken leeromgevingen en wereldwijd marktleider.

Meer inzicht in denkwijze van leerlingen John Faber is wiskundedocent en een directe collega van Martin Rutten. Hij maakt tijdens zijn lessen bijna dagelijks gebruik van het ēno whiteboard en ziet daar veel voordelen in. ‘Dankzij het interactieve bord kan ik beter in de hoofden van de leerlingen kijken. Ik roep ze tijdens de lessen regelmatig naar voren met de vraag of ze een som of een wiskunde- probleem op het whiteboard stap voor stap willen oplossen en daarbij hardop willen denken. Op deze manier krijg ik inzicht in hun denkwijze en zie ik snel welke onderdelen ze onder controle hebben en welke onderwerpen om extra uitleg vragen.’ Volgens de wiskundedocent maakt het interactieve bord

Ad 2_1 Eno PrimaOnderwijs.indd 3

Voordelen van ēno op een rij + ēno is niet gebonden aan één softwareprogramma + Het whiteboard is geschikt voor meerdere gebruikers tegelijk + De consument krijgt een levenslange garantie + Het whiteboard is verkrijgbaar in verschillende formaten + ēno is duurzaam, alle onderdelen zijn volledig recyclebaar

zijn lessen daarnaast uitdagend en afwisselend. ‘Ik kan mijn lessen in verschillende blokken opbouwen. Zo kan ik starten met een klassikale uitleg, de leerlingen vervolgens sommen laten maken en afsluiten met opdrachten op het ēno whiteboard.’ Faber merkt dat de klas bij dat laatste onderdeel altijd goed bij de les is. ‘ēno is snel en daardoor kan ik in een kort tijdsbestek iedereen om de beurt naar voren roepen, maar we doen bijvoorbeeld ook weleens een groepsspel waarbij individuele leerlingen of

groepjes punten kunnen verdienen. Ik merk dat de lessen op het whiteboard leerlingen motiveert en dat ze tijdens dit soort activiteiten extra betrokken zijn.’

Extra dimensie Het ēno whiteboard geeft Fabers lessen een extra dimensie. Hij kan het interactieve bord dan ook aan al zijn collega’s aanraden. Al benadrukt hij wel dat ze het op de juiste manier moeten inzetten. ‘Het bord heeft zoveel mogelijkheden. Het is fantastisch om daar gebruik van te maken, maar in de praktijk zie ik dat sommige collega’s het alleen als schoolbord of als beamer gebruiken. Dat is jammer, omdat juist het interactieve karakter zoveel meerwaarde geeft.’ Zelf zou de docent van nog meer ēno snufjes gebruik willen maken. ‘Een leuk extraatje aan het whiteboard is dat je er met drie bluetooth-pennen tegelijk op kunt schrijven. Ik heb er nu maar één, maar tegen een extra paar pennen zou ik zeker geen nee zeggen. Die zouden mijn lessen nog interactiever maken dan ze nu al zijn!’

Kijk voor meer info op www.meeteno.be

17-10-13 11:24

Wikiwĳsleermidde le het beste van twee werelden! Wikiwijs.nl en Leermiddelenplein.nl gaan samen verder. Sinds 10 oktober 2013 is Wikiwijsleermiddelenplein.nl hét publieke en onafhankelijke onderwijsplatform voor het zoeken, vergelijken, maken en delen van leermiddelen.

Leermiddelenplein.nl, in 2003 opgericht door het Kenniscentrum Leermiddelen (KCL) van SLO, had vooral tot doel om scholen te helpen bĳ het vinden van geschikte leermiddelen. Wikiwĳs.nl, in 2009 ontwikkeld door Kennisnet en de Open Universiteit, was een platform om het gebruik en de ontwikkeling van open leermiddelen in het onderwĳs te stimuleren én te vergemakkelĳken. Dat de twee zĳn samengesmolten, is eigenlĳk niet meer dan logisch, vindt Hans de Vries, die vanuit KCL betrokken is bĳ de integratie. ‘Voor een klein deel boden ze dezelfde diensten aan, op andere punten vulden ze elkaar aan en beide werden gefinancierd door het ministerie van OCW. Samengaan levert dus efficiëntievoordelen op. Het nieuwe onderwĳsplatform biedt zo het beste van twee werelden. Voor scholen is het heel handig dat nu alle informatie over lesmethoden, lesmaterialen en het zelf maken en delen hiervan bĳ elkaar te vinden is.’ Dennis van der Helm, programmamanager Wikiwĳs: ‘We hebben op nationaal niveau nu één plek gecreëerd waar je de zoektocht naar leermiddelen kunt starten. Daardoor zal die zoektocht voor gebruikers vlotter verlopen.’

Optimale leermiddelenmix Wikiwĳsleermiddelenplein.nl is bedoeld voor iedereen in de school die betrokken is bĳ het keuzeproces en de inzet van leermiddelen in de dagelĳkse praktĳk: leraren, afdelingshoofden, ict-coördinatoren en onderwĳsbeslissers. Het doel van het nieuwe platform is om scholen, en dan met name leraren, te ondersteunen bĳ het samenstellen van de optimale leermiddelenmix. Hiervoor wordt informatie over leermiddelen en de verkrĳgbaarheid ervan beschikbaar gesteld. Om de informatievoorziening zo compleet mogelĳk te maken, wordt samengewerkt met diverse partĳen waaronder de groep educatieve uitgevers (GEU) en Digischool.nl.

Methodes zoeken Het nieuwe platform is opgebouwd rondom drie hoofdactiviteiten: methodes zoeken, lesmateriaal zoeken

en zelf aan de slag. De Vries geeft een korte toelichting op de eerste activiteit: ‘Een methode kiezen, is voor iedere school een grote stap. Voordat je zo’n kostbare methode aanschaft, wil je als school wel zeker weten dat deze goed aansluit bĳ je doelen, visie en aanpak. Zo’n methode moet immers weer een tĳdje mee: zo’n vier tot acht jaar. Dit vraagt van school-

SLO.indd 46

17-10-13 10:14

MEDIA & ICT

e lenplein.nl: leiding en team dat ze zich goed oriënteren op het aanbod.’ Op Wikiwĳsleermiddelenplein.nl is actuele, complete en betrouwbare informatie te vinden over meer dan 1.400 methodes voor het primair onderwĳs, (voortgezet) speciaal onderwĳs en de opleidingsonafhankelĳke vakken in het mbo. Er zĳn uitgebreide methodebeschrĳvingen en -analyses te vinden, gemaakt door onafhankelĳke onderwĳsspecialisten van SLO. Ook de prĳzen van diverse methodes zĳn toegevoegd, net zoals ervaringen van leraren met de verschillende methodes. Bovendien bestaat de mogelĳkheid om de kenmerken van methodes met elkaar te vergelĳken.’

Lesmateriaal zoeken Leraren gebruiken ook lesmaterialen aanvullend op de methode of (deels) ter vervanging van de methode. Wikiwĳsleermiddelenplein.nl biedt naast het overzicht van methoden ook een overzicht van andere beschikbare lesmaterialen, voor basisonderwĳs tot en met universitair onderwĳs. In totaal gaat het om meer dan 100.000 lesmaterialen zowel methodegebonden als niet-methodegebonden (thematisch lesmateriaal, ontwikkelingsmateriaal, toetsen, losse modules of lessenseries). Veel van dit materiaal is digitaal, gratis en vrĳ in het onderwĳs te gebruiken, maar er kan ook gezocht worden naar niet-digitaal materiaal. Ook lesmateriaal waar wel een prĳskaartje aan hangt, is opgenomen in het nieuwe platform. Van der Helm: ‘Door het grote aanbod op het platform kunnen leraren hun lessen echt op maat maken voor hun leerlingen.’

Zelf aan de slag Soms willen leraren naar eigen inzicht bestaand leermateriaal aanpassen aan specifieke omstandigheden. Ook hiertoe biedt Wikiwĳsleermiddelenplein.nl de mogelĳkheid. Bovendien kunnen leraren zelf materiaal ontwikkelen, dit bewaren en delen met collega’s. Verder staan er op het nieuwe onderwĳsplatform informatiebronnen die gebruikt kunnen worden om zelf lessenseries te maken en/of verschillende eenheden te arrangeren tot een groter geheel. ‘Als een leraar zelf materiaal wil gaan uploaden en delen, is het overigens wel noodzakelĳk dat hĳ een profiel aanmaakt met persoonsinformatie zoals naam en school waarvoor hĳ werkzaam is’, aldus De Vries. ‘Dit geeft de mogelĳkheid om gevonden lesmateriaal op te slaan als favoriet en eigen leermateriaal te bewaren.’

Ondersteuning Wikiwĳsleermiddelenplein.nl heeft ook professionaliseringsmateriaal voor leraren opgenomen over het gebruik en de toepassing van de leermiddelen. Het gaat hierbĳ zowel om materiaal dat door Wikiwĳs als door SLO is ontwikkeld. Bezoekers vinden er een groot aantal handige stappenplannen en handleidingen. Zo is er scholingsmateriaal dat gericht is op het vergroten van de competenties van leraren bĳ het arrangeren van leermiddelen en zĳn er praktische handleidingen voor het maken van lesmateriaal binnen het platform. Ook zĳn er verwĳzingen te vinden naar trainers die ze kunnen inhuren om cursussen of workshops te geven over specifieke onderwerpen.

Toekomstmuziek Ook na de lancering van Wikiwĳsleermiddelenplein.nl gaat het werk aan het nieuwe onderwĳsplatform gewoon door. ‘We zĳn nog volop bezig met het ontwikkelen van plannen voor de toekomst’, vertelt Van der Helm. ‘Zo willen we op termĳn wellicht open materiaal - materiaal uit het publieke domein dat vrĳ gebruikt kan worden - aanbevelen bĳ gesloten materiaal, zoals methoden. En vice versa. Misschien vragen we uitgevers dan ook wel om een keurmerk te verlenen aan open leermiddelen. Dit wordt nu al gedaan door diverse onderwĳsinstellingen, zodat gebruikers weten dat het met de kwaliteit wel goed zit.’ Een ander plan is het uitbreiden van de persoonlĳke profielen. ‘We zouden graag van gebruikers meer gegevens willen bewaren om hen gerichter te kunnen adviseren’, zegt Van der Helm. ‘Als je van een leraar bĳvoorbeeld weet welk vak hĳ geeft, welke methode hĳ gebruikt, welk aanvullend materiaal hĳ heeft ontwikkeld en welke zoektermen hĳ heeft ingevoerd, kun je hem vervolgens ook tips geven over leermiddelen die hĳ goed kan gebruiken. Zo help je hem beter op weg.’ PrimaOnderwĳs 47

SLO.indd 47

17-10-13 10:14

Concentreren

is te leren?!

Rust in de klas is belangrijk om tot leren te komen. Maar hoe ga je om met prikkels en concentreer je je op één zaak? Is dat te leren? Schoolsupport denkt van wel en tipt hun leermiddelen en lesmaterialen die concentratieproblemen tegen moeten gaan. Stippestappen Veel leerlingen in het basisonderwĳs leren werken met ‘de beertjes aanpak’. Stippestappen gaat uit van deze aanpak. Aan de hand van vaste structuren leren kinderen een goede werkhouding hanteren en beter concentreren. Nu is er ook Stippestappen 2: zelfregulatie en ontspannen. www.schoolsupport.nl/Stippestappen

Zorg voor rust Deze serie handboeken voor leerkrachten en begeleiders kan ingezet worden om met leerlingen te werken aan een goed sociaal klimaat in de klas. Leer handige hulpmiddelen inzetten als muziek, poppen, verhalen, snoezelhoeken en meer. www.schoolsupport.nl/ Zorg+voor+rust

Concentreer en leer

QUIZ IT! In de QUIZ IT!-lĳn zĳn de titels QUIZ IT! Concentratie en QUIZ IT! Geheugentraining uitermate geschikt om in de klas op een speelse manier aandacht te besteden aan leren concentreren en onthouden. Leeftĳd: voor 8+ en 10+ www.schoolsupport.nl/QUIZ+IT!

Met deze boeken kunnen leerkrachten en begeleiders dagelĳks zo’n tien minuten tĳd besteden aan concentratie- en denkontwikkeling. Concentratieproblemen zĳn de oorzaak van allerlei leerproblemen bĳ kinderen. Gebruik Concentreer en leer en behaal verbluffende resultaten. Voor elke bouw. www.schoolsupport.nl/ Concentreer+en+leer

schoolsupport

Hupla, Rugla en Joepla bewegingstussendoortjes

Het is belangrĳk om ontspanning en inspanning af te wisselen, om zo tot een betere concentratieboog te komen. Bewezen is dat fysieke inspanning een toename in de doorbloeding van de hersenen tot gevolg heeft. Dit verbetert de concentratie. www.schoolsupport.nl/hupla www.schoolsupport.nl/rugla www.schoolsupport.nl/joepla

Logli Deze vier praktische mappen voor groep 3 tot en met 6 met logische puzzels en opdrachten doen wonderen voor de concentratie bĳ leerlingen. Rĳk geïllustreerd en vol kant-en-klare uitdagingen. www.schoolsupport.nl/logli

Bewust bewegen in de klas DCD Survivalgids Deze survivalgids is er speciaal voor kinderen met Developmental Coordination Disorder (DCD). Kinderen met DCD kunnen last hebben van een grote bewegingsonrust, problemen met de fĳne motoriek en coördinatie. Leuk en begrĳpelĳk geschreven voor leerlingen én hun begeleiders. www.schoolsupport.nl/ DCD+Survivalgids

Uit onderzoek is gebleken dat fysieke activiteit het zelfbeeld en het zelfvertrouwen positief beïnvloedt. Wanneer factoren zoals depressie en een negatief zelfbeeld kunnen worden uitgeschakeld, heeft dat een positief effect op de concentratie. Dit boek staat vol oefeningen om kinderen ‘uit hun hoofd’ te halen en in contact te brengen met hun gevoel en hun lichaam. www.schoolsupport.nl/ Bewust+bewegen+in+de+klas

Mandala’s Met deze kopieerboeken heb je materiaal in handen waarmee je kinderen direct geconcentreerd, creatief en ontspannen aan het werk kunt zetten. Bĳzonder aan mandala’s is dat ze door het cirkelvormige ontwerp de aandacht als het ware vanzelf naar binnen trekken. Daardoor bevordert het kleuren en tekenen van mandala’s de concentratie en het bewustzĳn. www.schoolsupport.nl/ Mandala_s

Basisschoolmateriaal.nl Voor elke groep en voor elk vakgebied honderden werkbladen, zo ook rond concentratieoefening. Werkbladen zĳn te gebruiken, te rubriceren als ‘favorieten’ en te printen wanneer het uitkomt. Voor groep 1 tot en met 8. www.schoolsupport.nl/ basisschoolmateriaal.nl

MEER WETEN? Sommige leerlingen raken sneller afgeleid van hun taak dan anderen. We spreken dan van concentratieproblemen of, wanneer de concentratieproblemen chronisch zĳn, van concentratiestoornissen. Op www.hbo-kennisbank.nl zĳn diverse onderzoeken gepubliceerd, o.a. over concentratie en taakgerichtheid in het basisonderwĳs. Op www.schoolsupport.nl zĳn uitgaven rond leren concentreren en concentratieproblemen te vinden. PrimaOnderwijs 49

Altijd leuke lessen met Schooltv Voortgezet onderwijs

25%

korting lesmat op eriaal!

Ontvang nu 25% korting op alle dvd’s, dvdPLUS-en en handleidingen uit het Schooltv-webwinkel assortiment voor het voortgezet onderwijs (uitgezonderd boeken en nieuw lesmateriaal). Kijk in de Schooltv-webwinkel voor het complete overzicht aan lesmateriaal voor uw vak, type onderwijs en niveau. Wees er snel bij want op = op.

Basisonderwijs De herfst in de klas met Huisje Boompje Beestje Met de thema-dvdPLUS Herfst komen leerlingen meer te weten over alles wat met herfst te maken heeft. Over spinnen en zaden, dood of levend, paddenstoelen... De dvdPLUS is uitermate geschikt om op een projectmatige manier in de klas in te zetten. Naast de vier aﬂeveringen over herfst bevat de dvdPLUS ook bijbehorende werkbladen, een lesbrief en een handleiding in PDF-vorm. Gemakkelijk te printen of te gebruiken op het digitale schoolbord. Thema-dvdPLUS Herfst € 34,50 Groep 3-4

Thema-dvd’s: binnenkort ook te bestellen Huisje Boompje Beestje Winter en Voorjaar.

schooltv.nl/webwinkel

ONDERWĲS & ICT

Leren met ICT 2014!

Leren met ICT 2014 (voorheen Onderwijs & ICT) is op 22 en 23 januari 2014 in Jaarbeurs Utrecht. Leren met ICT is het platform dat voorziet in de ICT behoefte van Onderwijs Nederland en biedt themapleinen, praktijksessies, congressen en een netwerkterras. We zetten de must see’s voor je op een rijtje.

Leermiddelenplein

Voor en door het onderwijs

Met medewerking van Malmberg, Noordhof, ThiemeMeulenhoff en Zwĳsen worden demonstraties van didactische toepassingen en innovatieve leermiddelen gegeven. Zie en ervaar wat er mogelĳk is op het gebied van ICT in de klas.

De brede samenwerking van partĳen door het hele onderwĳsveld heen zorgt ervoor dat Leren met ICT echt voor en door het onderwĳs is. Docenten, schoolleiders, directies en besturen vinden elkaar tĳdens het event en kunnen ervaringen en kennis uitwisselen, inspiratie opdoen, leermiddelen uitproberen en daarmee een beeld vormen van wat ICT op hun school, voor hun leerlingen en voor het onderwĳs kan betekenen.

Onderwijsacademie In samenwerking met een brede groep partners biedt de Onderwĳsacademie tĳdens Leren met ICT inhoudelĳke programma’s voor elk onderwĳssegment, van po tot hbo. Daarnaast is er ook een Young Professional programma voor studenten en leraren die net in het onderwĳs aan de slag zĳn. Thema’s in de Onderwĳsacademie zĳn onder meer Mediawĳsheid, Onderwĳs in de 21e eeuw, Gepersonaliseerd leren, Online strategie in het mbo en Slagvaardig met ICT.

Met één registratie ook naar CEOB Gelĳktĳdig met Leren met ICT 2014 vindt ook de Cultuur en Onderwĳs Beurs (CEOB) plaats. U kunt u bĳ registratie voor beide beurzen in één keer inschrĳven. Dat maakt een dagje beursbezoek wel heel aantrekkelĳk.

Gedragen door het hele onderwijsveld Leren met ICT 2014 krĳgt een ĳzersterke programmering in de Onderwĳsacademie, op het Leermiddelenplein, bĳ Verenigingen & Meetingpoints en in verschillende seminars en workshops dankzĳ de brede samenwerking met het onderwĳsveld. Naast toonaangevende leveranciers van ICT oplossingen en toepassingen, leermiddelen, faciliteiten, hardware en meer is er een belangrĳke rol en inbreng van onderwĳsorganisaties. De PO-, VO- en MBO-Raad leveren bĳdragen aan het inhoudelĳke programma. Ook Kennisnet, I&I, Lerarenkamer en de Onderwĳscoöperatie zĳn hier nauw bĳ betrokken. Daarnaast presenteren AVS, Aob en CNV zich ook nadrukkelĳk tĳdens Leren met ICT .

Kĳk voor alle informatie rondom de beurs op www.leren-met-ict.nl of blĳf op de hoogte via Twitter. Gebruik #LMICT14

PrimaOnderwĳs 51

ICT Leren.indd 51

17-10-13 10:11

Doekle Terpstra over het ándere Inholland

‘De vrĳblĳvendheid i Ingegeven door een hevige bestuurscrisis en het sterk afgenomen aantal aanmeldingen van nieuwe studenten, vonden bij hogeschool Inholland de afgelopen drie jaar ingrijpende bezuinigingen plaats. Doel was de ontstane tekorten op te vangen en de kwaliteit van het onderwijs weer op peil te krijgen. Wat niemand voor mogelijk hield, gebeurde: Inholland is weer een gezonde hogeschool aan het worden met negen goed florerende vestigingen.

tekst Brigitte Bloem

De deur van zĳn werkkamer staat altĳd open voor studenten. ‘Het is voor een bestuurder zo belangrĳk om onderdeel te zĳn van de leeromgeving’, vindt collegevoorzitter Doekle Terpstra. ‘De tĳd van ivoren torens ligt ver achter ons. Het is fantastisch en ontzettend leuk om middenin de dynamiek en hectiek van de hogeschool te staan. In contact met studenten voel ik het beste wat er gebeurt. Je krĳgt direct input en reflectie.’ Als u naar de afgelopen drie jaar van Inholland kĳkt, wat is er veranderd? ‘We kwamen van ver. Inholland was een grote hogeschool die heel institutioneel gedreven was. Bestuurlĳk ‘gedoe’ resulteerde in 2011 in een verminderde studenteninstroom van 35 procent. Dat vertaalde zich ogenblikkelĳk in een enorme reorganisatie die zĳn weerga niet kent in het hoger onderwĳs. Tegelĳkertĳd geven we ons onderwĳs een enorme kwaliteitsimpuls. Onze maatschappelĳke opdracht is immers om goed onderwĳs te verzorgen. We zĳn er voor onze studenten en voor het werkveld.’

opleidingen zĳn we gestopt of gaan we stoppen. In nauwe samenspraak met het werkveld hebben we zes economische opleidingen samengevoegd tot een brede bachelor Business Studies, met verdiepende afstudeervarianten. Deze HEAO 3.0 gaat in september 2014 van start. Iets dergelĳks doen we ook met onze technische opleidingen. Daarnaast starten we volgend studiejaar met ons Engelstalige International College in Amsterdam, een clustering van onze internationale opleidingen. Een ander voorbeeld behelst onze groenopleidingen. Relatief kleine opleidingen, die we welbeschouwd twee jaar geleden hadden moeten schrappen. Echter, we hebben geluisterd naar het werkveld en geconstateerd dat we de enige aanbieders van groen onderwĳs in het westen van het land zĳn. Werkgevers in deze sector gaven aan behoefte te hebben aan jonge mensen die opgeleid zĳn op het snĳvlak van groen en techniek en groen en management. In plaats van de opleidingen te sluiten, hebben we ervoor gekozen om ze een extra impuls te geven en sterk te vernieuwen. Dat blĳkt een groot succes.’

Welke vernieuwingen komen daaruit voort? ‘In belangrĳke mate konden we van de nood een deugd maken. De politieke agenda - van verbreding in de bachelorsopleidingen tot het schrappen van niet-rendabele studies en aanscherping van het profiel van instellingen en opleidingen - konden wĳ inzetten om heel gericht keuzes te maken en onszelf te vernieuwen. Met een aantal kleine (deeltĳd-)

Op de website van Inholland is te lezen ‘Wie bĳ Hogeschool Inholland studeert kan rekenen op inhoudelĳk en waarde(n)vol hoger beroepsonderwĳs, op menselĳke maat en dichtbĳ.’ Wat houdt die menselĳke maat in? ‘We zĳn nog altĳd een grote hogeschool. Maar, we zitten met onze 30.000 studenten verspreid over negen locaties. Onze grootste locatie telt 6.000 stu-

Inholland.indd 52

17-10-13 11:17

d is voorbĳ’ denten. Inholland wil de hogeschool zĳn van nabĳ en dichtbĳ. Waar studenten en docenten zich gekend voelen. We werken in compacte groepen en bieden onze studenten intensieve begeleiding.’ Wat betekent de Wet Kwaliteit in Verscheidenheid hoger onderwĳs voor de (aankomende) studenten en opleidingen van Inholland? ‘Inholland stond noodgedwongen voor rigoureuze keuzes. Deze wet geeft richting aan die keuzes. Alle studenten die per september 2014 bĳ Inholland willen gaan studeren, krĳgen te maken met de Studiekeuzecheck. Inholland is voornemens om voor al haar opleidingen intakegesprekken te houden met aanstaande studenten. Omdat de kwaliteit van ons onderwĳs aanzienlĳk aan het verbeteren is, stellen we ook meer eisen aan onze studenten. De vrĳblĳvendheid is voorbĳ. In het eerste jaar moeten onze studenten minstens vĳftig van de zestig studiepunten halen. Natuurlĳk is dat ons belang, maar het is vooral ook het belang van de studenten zelf. We weten immers dat als een student de propedeuse heeft gehaald, hĳ of zĳ dan grote kans heeft om de studie tot een goed einde te brengen. Met name de eerste honderd dagen zitten we onze studenten heel nauw op de huid. We bieden ze intensieve begeleiding om de overstap vanuit het voortgezet onderwĳs of mbo zo soepel mogelĳk te laten verlopen.’ De juiste student op de juiste plaats? ‘Inholland biedt beroepsopleidingen, die gefundeerd zĳn in de beroepspraktĳk van alledag. Daarin onderscheiden we ons van het universitaire onderwĳs. Ik zie hbo en wo als twee volwaardige pĳlers van het hoger onderwĳs. Neem mĳn dochter, ze zat op het vwo. Een echte doener. Totaal ongeschikt voor de wetenschap. Toch werd haar aangeraden om automatisch van vwo door te stromen naar wo. Gelukkig hebben we haar ervan kunnen overtuigen om naar het hbo te gaan. Vervolgens studeerde ze cum laude af. Wat voor advies krĳgt ze? “Jĳ moet door naar de universiteit.” Waanzin! Ze zou veel meer baat hebben om, na ervaring in de beroepspraktĳk opgedaan te hebben, te kiezen voor een beroepsmaster. Zonder enige twĳfel had ik haar geadviseerd daarvoor naar het ándere Inholland te gaan.’

Wet Kwaliteit in Verscheidenheid hoger onderwijs

De Wet Kwaliteit in Verscheidenheid is erop gericht de juiste student op de juiste plaats te krijgen en moet een einde maken aan de hoge uitval en het switchgedrag onder studenten. Doel is om de kwaliteit van het hoger onderw ijs te vergroten en de aansluiting tussen studenten, instellingen, bedrijf sleven en de samenleving te verbeteren. Vanaf 2014 moeten studenten zich uiterlijk op 1 mei aanmelden voor de studie van hun keuze. Zij hebben dan recht op een studiekeuzecheck, zoals proefs tuderen of een intakegesprek bij de opleiding. Tegelijkertijd zijn ze ook verplicht aan deze activiteiten mee te doen als de opleiding dat vraagt . Bovendien betekent de wet het einde van het onderscheid in titulatuur tussen hbo en wo, zowel voor bachelors als masters, zodat hbo-studenten in het buitenland beter op hun waarde worden geschat.

PrimaOnderwĳs 53

Inholland.indd 53

17-10-13 11:17

inspiratie

Scholieren begeleiden bĳ het maken van een studiekeuze?

TKMST helpt!

Scholieren zĳn nog niet eens aan hun eindexamen begonnen en moeten al een studiekeuze maken. Voor velen een moeilĳke beslissing. De LOB-les biedt het ideale moment om de scholier hierbĳ te begeleiden. Het multimediale platform van TKMST geeft extra handvatten die kunnen helpen bĳ het maken van een keuze. TKMST.nl Op TKMST.nl vinden scholieren alles over studiekeuze en oriëntatie. De site heeft het Studie Keuze Programma met beschrĳvingen van alle mbo-,hbo- en woopleidingen. TKMST.nl heeft een slimme zoekmachine. Hoe gedetailleerder een scholier zĳn/haar profiel invult, hoe beter de resultaten zĳn. Zo sluiten vervolgopleidingen en beroepen helemaal aan op de wensen, interesses, niveau, vooropleiding, sector en/of stad van de scholier. Scholieren kunnen via TKMST.nl ook brochures aanvragen van onderwĳsinstellingen en aanmelden voor een open dag. www.tkmst.nl

Nieuwsbrief Voor scholieren is er de TKMST nieuwsbrief. Gedurende het schooljaar blĳven scholieren met de nieuwsbrief op de hoogte van open dagen en opleidingsinformatie. Aanmelden kan via www.tkmst.nl

Open Dagen App De TKMST Open Dagen app biedt scholieren alle informatie die zĳ nodig hebben voor, tĳdens en na een open dag en bundelt alle open dagen in Nederland in één applicatie. Met de app kunnen scholieren zich direct aanmelden voor een open dag, favorieten bewaren en contact opnemen met een instelling. De app navigeert de scholier ook naar de open dag; te voet, met fiets, ov of auto. Via de app kan de scholier instellingsbrochures aanvragen en vinden ze meer informatie over opleidingen, kwaliteitsgegevens en stadsinformatie. www.tkmst.nl/opendagenapp

TKMST Gids De TKMST Gids is het naslagwerk voor scholieren in hun (voor)eindexamenjaar die zich voorbereiden op de stap naar het hbo en wo. De gids bevat overzichten van alle opleidingen en instellingen op hbo- en wo niveau, handige indexen op o.a. beroep en opleiding, informatie over het maken van een studiekeuze en algemene informatie over studeren. De gids is ook ideaal om aan ouders mee te geven zodat ze zich in de mogelĳkheden voor hun kind kunnen verdiepen. Ook voor u als decaan/docent is het een handig naslagwerk. www.tkmst.nl/bestellingen/gids

TKMST Helpt adv.indd 2

TKMST Magazine TKMST is hét magazine voor scholieren op het (v)mbo, havo of vwo dat ingezet wordt tĳdens de LOB-les. Het magazine staat vol artikelen over keuzes maken, studeren, beroepen, opleidingen en werken. Op basis van de inhoud worden ook lesideeën gemaakt die gratis zĳn te downloaden. Hiermee heeft de docent samen met het magazine een kant-en-klare les voorhanden waarmee ook het gesprek over de studiekeuze makkelĳk op gang komt. Het magazine wordt gratis geleverd op school. Aanmelden kan via www.tkmst.nl/bestellingen/magazine

TKMST Test Met de TKMST Test krĳgt de docent op een snelle en makkelĳke manier inzicht in de interesses van de leerlingen. De test voor profiel-, sector- en studiekeuze helpt bĳ de begeleiding van het LOBtraject. De leerling kan met de score van de test zelf zoeken naar opleidingen en beroepen in het actuele Studie Keuze Programma op TKMST.nl. De TKMST Test is er voor vmbo, havo/vwo en mbo leerlingen. www.tkmst.nl/bestellingen/test

TKMST in de LOB-Les TKMST heeft een ruim aanbod aan producten en nuttige LOB-instrumenten om met de leerlingen aan de slag te gaan met profiel-, sector en studiekeuze. Aanmelden kan via de genoemde bestelsites of download lesideeën via tkmst.nl/decaan

17-10-13 11:03

leren met I C T 2 0 1 4

• • • •

Hét platform voor ICT-toepassingen en -diensten in het onderwijs 22 en 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht

Onderwijsacademie met speciale programma’s voor PO - VO - MBO - HBO - Young Professionals Managementcongres, seminars, workshops Leermiddelenplein met Malmberg - Noordhof - ThiemeMeulenhoff - Zwijsen Met één registratie ook bezoek aan CEOB

In samenwerking met o.a. AOb - AVS - CNV - I&I - Innofun - Kennisnet - Lerarenkamer - MBO Raad - PO Raad - Onderwijscoöperatie - VO Raad

Noteer alvast in uw agenda!

Mediapartner:

www.leren-met-ict.nl 00_Basis_ADS_PO.indd 3

17-10-13 10:33

Kies bewust uw zorgverzekering

Voordelen voor het onderwijs

95804-1310.indd 1 00_Basis_ADS_PO.indd 3

Omdat u in het onderwijs werkt, krijgt u bij Zilveren Kruis veel voordelen: p 10% korting op uw basisverzekering p 15% korting op alle aanvullende verzekeringen Deze voordelen gelden voor uw hele gezin. Meer informatie kunt u vinden op www.zk.nl/onderwijs.

14-10-13 17-10-13 11:50 10:34