Trouw
17
DINSDAG 23 FEBRUARI 2016
opinie
Bekroonde foto vertelt op zich eigenlijk heel weinig De World Press Photo van dit jaar illustreert dat een foto pas krachtig wordt als deel van een maatschappelijk debat, schrijft Thomas Smits.
O
nlangs werd de winnaar van de World Press Photo 2015 bekendgemaakt. Op de winnende foto van de Australische fotograaf Warren Richardson zien we hoe een vluchteling een baby doorgeeft tussen het prikkeldraad van de Servisch-Hongaarse grens. Richardson heeft zijn korrelige foto de titel ‘Hoop op een nieuw leven’ meegegeven. De boodschap van de foto lijkt duidelijk. Het beeld laat de (wan)hoop zien van vluchtelingen die Europa proberen te bereiken, ondanks de vaak dodelijke obstakels op hun weg. Maar is de boodschap eigenlijk wel zo duidelijk? Net als elk jaar is de discussie over de World Press Photo alweer losgebarsten. En net als elk jaar proberen mensen elkaar te overtuigen van wat de foto ‘duidelijk maakt’. En hier gaat het mis. Hoewel we graag willen geloven in de kracht van een nieuwsfoto, vertelt een foto op zichzelf niets. Wij vertellen wat een foto ons vertelt.
Opeenstapeling van clichés
2
Thomas Smits historicus, promovendus aan Radboud Universiteit, Nijmegen
Hoewel de prijs pas net is uitgereikt, hebben critici op internet al een duidelijke mening over de foto. ‘De World Press Photo van 2015 is kitsch’, is bijvoorbeeld te lezen op de site van Vrij Nederland. Alle elementen – een baby, prikkeldraad, duisternis, grove korrel, de titel – stapelen cliché op cliché. Dit is precies wat er mis is met de foto: dé foto van het jaar moet verassen en de kijker met ‘een andere invalshoek, met contrast en conflict’ letterlijk een andere blik op een belangrijk probleem geven. Deze interpretatie staat lijnrecht tegenover die van de jury van Word Press Photo, die Richardsons inzending roemt om zijn ‘klassieke karakter’ en zijn ‘eenvoud’. In het licht van
De World Press Photo 2015. Wij vertellen zelf wat een foto ons vertelt. FOTO WARREN RICHARDSON
discussies over digitale manipulatie en aanpassingen in voorgaande jaren, is de jury ongetwijfeld ook blij met de ‘korreligheid’ van het beeld. Richardson’s verklaring hiervoor – hij kon zijn flitser niet gebruiken omdat dit de vluchtelingen zou verraden – is een fijn analoog verhaal in de digitale realiteit van de hedendaagse fotojournalistiek. Deze twee interpretaties zijn mooie voorbeelden van ideeën over het effect dat een nieuwsfoto op ons zou moeten hebben. Sommigen vinden dat nieuwsfoto’s duidelijk moeten laten zien wat we eigenlijk al weten. Foto’s ontlenen hun kracht aan het
feit dat ze het perfecte cliché zijn. Anderen vinden dat foto’s ons iets moeten laten zien wat we eigenlijk nog niet wisten; nieuwsfoto’s moeten een sublieme ervaring teweegbrengen. Ik denk dat beide groepen eigenlijk verwachten dat een World Press Photo alle twee tegelijk doet: de ideale nieuwsfoto moet een cliché zijn dat ons verrast.
Angst voor vluchtelingen Maar wanneer doet een nieuwsfoto dit? Het is tijd dat we ons realiseren dat het niet aan de foto ligt. Foto’s worden pas krachtig als onderdeel van een maatschappelijk debat. Als
dat debat verandert, verandert de kracht van de foto. Nu de angst voor vluchtelingen in Europa toeneemt en xenofobie vrijuit beleden mag worden, neemt de kracht van foto’s zoals die van Richardson af. Het ligt niet aan de foto’s dat mensen zich het lot van de Syrische vluchtelingen niet meer lijken aan te trekken: nog schokkendere beelden helpen niet. In plaats van te hopen dat een unieke foto mensen de ogen opent, zullen we mensen moeten overtuigen van de boodschap van de foto’s die al gemaakt zijn. Hopelijk helpt de erkenning voor Richardsons prachtige foto hierbij.
De mening van de krant, verwoord door leden van de hoofdredactie en senior redacteuren.
commentaar
De deal van Cameron verdient geen navolging in de rest van Europa Als elke lidstaat uitzonderingen bedingt, kan de EU niet functioneren
D
avid Cameron houdt niet van de Europese Unie, zei hij afgelopen weekeinde in een interview, hij houdt alleen van Groot-Brittannië. Maar hij heeft geen van beide een dienst bewezen door voor zijn land een nog verdergaande uitzonderingspositie binnen de EU te bedingen en de Britse burgers daarover in juni per referendum te laten stemmen. De Britse premier werd en wordt belaagd door eurosceptici binnen en buiten zijn eigen partij. Hij had gehoopt het eeuwige debat over de positie van zijn land ten opzichte van de EU voor eens en altijd te beslechten door een op
Britse maat gesneden deal met de andere lidstaten. Als dit akkoord, waarvan tevoren vaststond dat het gepresenteerd zou worden als ‘heroïsch bevochten’, vervolgens de steun van de kiezers krijgt, kan Cameron de anti-Brusselse stemmen voortaan simpelweg het zwijgen opleggen door te verwijzen naar de wil van het volk. Maar het kost zowel voor- als tegenstanders van een Brits lidmaatschap van de EU weinig moeite te constateren dat de deal tussen Cameron en ‘Brussel’ geen wezenlijke verandering betekent voor de plaats van het Verenigd Koninkrijk in de Europese gelederen. In veel opzichten is het een
bevestiging van de uitzonderingspositie die Londen toch al innam. Het idee dat daarmee de van oudsher al felle Europa-discussie onder de Britten zal verstommen, kan niet anders worden omschreven dan als wishful thinking. Cameron heeft hoog spel gespeeld en loopt – ondanks gunstige indicaties in de peilingen – het risico dat de kiezers zijn deal afwijzen, waarna een Brits vertrek uit de EU voor de hand ligt. Maar ook als een dergelijke dramatische ontwikkeling uitblijft, moet worden vastgesteld dat de strategie van Cameron weinig goeds heeft opgeleverd. Door nog meer dan voorheen met één been buiten de unie te gaan staan, be-
perken de Britten hun eigen invloed in de EU. Daarnaast vormt de Britse aanpak om het Europese project te zien als een pakket waaruit naar believen kan worden geselecteerd, een bedreiging voor de EU als geheel. Elk land heeft zo zijn eigen wensen, maar samenwerking kan alleen effectief zijn als die steunt op compromissen. Een unie kan onmogelijk functioneren als een verzameling uitzonderingsposities. Als er iets is dat de huidige vluchtelingencrisis duidelijk maakt, is het dat wel. Een Brits vertrek zou nog schadelijker zijn, maar de deal van Cameron verdient geen navolging in de rest van Europa.