Astronomia 04/2010

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Przegląd Wiadomości Astronomicznych 04 / 2010

© 2007 -2010 Atelier 17 - Tomasz L. Czarnecki - teleskopy.net 1 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

2 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Spis Treści LHC rozpoczyna badania Jasna i ciemna strona mgławicy Astronomie oglądają wybuch supernowej z nowej perspektywy Europa - lecimy na KsięŜyc Kometa przyczyną wymarcia mamutów ?

Sekrety Materii - wydanie specjalne Wiedzy i śycie Discovery gotów do startu Teleskop Fermi bada Centaura A Rozpoczęła się 131 misja promu kosmicznego Paradoks słabego Słońca rozwiązany ?

Letnie niebo na Trytonie CHOMIK wgryzie się w grunt zagadkowego księŜyca Astronomowie fotografują tajemniczy ciemny obiekt Kolejne lawiny na Marsie Brązowe karły - dziwaczni obywatele Galaktyki Hubble fotografuje M66 Wenus nie jest martwą planetą - przynajmniej w sensie geologicznym Mały kompan brązowego karła a definicja planety Wakacyjny Program Studencki 2010 Teleskop Herschel ukazuje protogwiazdy mgławicy Rozeta Nowe niezwykłe egzoplanety Szokujące rozmiary komety McNaught Satelitarne zdjęcie chmury wulkanicznego pyłu z nad Islandii Centrum VAACS przedstawia animację rozprzestrzeniania się popiołu Eyjafjallajoekull Mikrokwazar w M82 Pyłowe dyski starzejących się gwiazd Popioły wulkanu Eyjafjallajoekull nie zmienią globalnego klimatu Teoria Einsteina górą Skaliste planety są powszechne w naszej Galaktyce Eksperyment ukazuje rolę pyłu w powstawaniu wody w kosmosie Marsjański meteoryt odkrywa tajemnice ewolucji Czerwonej Planety Niesamowite zdjęcia wulkanu Eyjafjallajoekull ESA prezentuje kolejne zdjęcie wulkanu Eyjafjallajoekull wykonane z orbity Czy nasz Wszechświat jest fragmentem większego wszechświata?

Maksymalny zasięg lodu arktycznego w 2010 roku NieduŜy teleskop na Ziemi fotografuje trzy egzoplanety Badania łączących się galaktyk Dokładne badania obłoku popiołu wulkanicznego za pomocą laserów Risø DTU Diagnoza - morderstwo ZbliŜa się powrót kaspuły z próbkami asteroidy Wykład Sir Rogera Penrose'a LUCIFER pozwoli astronomom badać rodzące się gwiazdy 20 lat teleskopu Hubble VISTA ukazuje odmienne oblicze Kociej Łapy Mniej popiołu, ale temperatura rośnie Nowe obserwatorium słoneczne NASA przesłało pierwsze zdjęcia Niezwykły film ukazujący aktywność wulkanu Eyjafjalajökull Dziwny smak nowej planety Wielozakresowe obserwacje pulsarów Planck ukazuje złoŜoność procesów w jakich powstają gwiazdy Wybrano lokalizację teleskopu E-ELT Gdzie komety wyrzucają pył Czarne dziury w M82

3 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

LHC rozpoczyna badania

O godzinie 13:06 strumienie cząstek zderzyły się we wnętrzu Wielkiego Zderzacza Hadronów z energią 7 TeV - rozpoczynając tym samym program badań w największym urządzeniu badawczym świata. Fizycy cząstek na całym świecie z niecierpliwością oczekują nowych danych podczas gdy LHC rozpoczyna pierwszą fazę pracy z energiami trzy i pół raza większymi niŜ te, jakie kiedykolwiek wcześniej udało się osiągnąć w akceleratorach.

Dzięki rekordowym energiom zderzeń, eksperymenty w Wielkim Zderzaczu Hadronów wypływają na niezbadane wody - rozpoczynają się łowy na ciemną materię, nowe siły, nowe wymiary i bozon Higgsa. To, Ŝe zostały juŜ opublikowane artykuły wykorzystujące dane z zeszłego roku (ze zderzeń testowych) dobrze wróŜy pierwszemu cyklowi fizycznemu Fabiola Gianotti

"Na nas wszystkich działanie LHC robi ogromne wraŜenie "- mówi Guido Tonelli, rzecznik prasowy eksperymentu CMD -" a szczególnie satysfakcjonujące jest gdy widzimy, jak doskonale działają nasze detektory cząstek w trakcie gdy zespoły fizyków juŜ analizują dane.

Wkrótce będziemy w stanie mierzyć się z niektórymi z najwaŜniejszych zagadek nowoczesnej fizyki, takimi jak pochodzenie masy, wielką unifikacją sił i obecnością ciemnej materii we Wszechświecie. Oczekuję, Ŝe nastały ogromnie ciekawe czasy."

Rzecznik prasowy eksperymentu ALICE, Jürgen Schukraft dodaje: -" To moment, na który czekaliśmy i na który się przygotowywaliśmy. Niecierpliwie oczekujemy wyników zderzeń protonów, a później w tym roku zderzeń jonów ołowiu, które dadzą nam nowe dane na temat natury silnego oddziaływania i ewolucji materii we wczesnym Wszechświecie."

"LHCb

jest gotowy na fizykę "- mówi rzecznik kolejnego eksperymentu - LHCb Andrei Golutvin. -" Przygotowaliśmy wspaniały prgram badawczy eksplorujący naturę asymetrii materii i antymaterii głębiej niŜ to kiedykolwiek zbadano."

CERN zamierza wykorzystywać LHC przez 18 - 24 miesięcy w celu uzyskania wystarczającej ilości danych by dokonać znaczącego postępu w wielu dziedzinach fizyki. Zaraz po tym jak zostaną "odkryte" znane cząstki z modelu standardowego - co jest niezbędnym krokiem, by moŜliwe było zapuszczenie się na nieznane tereny eksperymenty LHC rozpoczną systematyczne poszukiwania bozona Higgsa. Mając przewidywaną ilość danych - określanych wartością jednego odwrotnego femtobarna przez fizyków, połączona analiza eksperymentów ATLAS i CMS pozwoli na zbadanie znaczącego przekroju mas umoŜliwiająca odkrycie bozona nawet jeŜeli jego masa będzie w okolicach 160GeV. JeŜeli jest on znacząco cięŜszy lub lŜejszy szanse odkrycia go w trakcie pierwszego przebiegu LHC będą mniejsze.

W badaniach supersymetrii dane ATLAS i CMS dostarczą wystarczająco duŜo danych by dwukrotnie zwiększyć czułość w niektórych obszarach badań.

Obecnie prowadzone eksperymenty są czułe na supersymetryczne cząstki o masach sięgających 400 GeV. Odwrotny femtobarn danych LHC rozszerza zakres odkryć do 800 GeV. "W ciągu następnych

4 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

dwóch lat LHC ma duŜe szanse odkryć supersymetryczne cząstki "- wyjaśnia Heuer -" i w ten sposób umoŜliwić poznanie składu ćwierci Wszechświata."

RównieŜ w bardziej egzotycznych obszarach badań zakres moŜliwych odkryć dzięki LHC zwiększa zakres dwukrotnie. Eksperymenty LHC będą czułe na nowe masywne cząstki - o masach sięgających 2 TeV - wskazujące na istnienie dodatkowych wymiarów.

Po zakończeniu tej fazy LHC zostanie wyłączony na czas rutynowej konserwacji oraz w celu przygotowania to eksperymentów, w których zostanie osiągnięta planowana energia 14 TeV. Źródła: CERN: LHC research programme gets underway Ilustracja: CERN/Atlas Original press release follows: LHC research programme gets underway Beams collided at 7 TeV in the LHC at 13:06 CEST, marking the start of the LHC research programme. Particle physicists around the world are looking forward to a potentially rich harvest of new physics as the LHC begins its first long run at an energy three and a half times higher than previously achieved at a particle accelerator.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

lot of people have waited a long time for this moment, but their patience and dedication is starting to pay dividends.”

insights into the nature of the strong interaction and the evolution of matter in the early Universe."

“With these record-shattering collision energies, the LHC experiments are propelled into a vast region to explore, and the hunt begins for dark matter, new forces, new dimensions and the Higgs boson,” said ATLAS collaboration spokesperson, Fabiola Gianotti. “The fact that the experiments have published papers already on the basis of last year’s data bodes very well for this first physics run.”

“LHCb is ready for physics,” said the experiment’s spokesperson Andrei Golutvin, “we have a great research programme ahead of us exploring the nature of matter-antimatter asymmetry more profoundly than has ever been done before.”

“We’ve all been impressed with the way the LHC has performed so far,” said Guido Tonelli, spokesperson of the CMS experiment, “and it’s particularly gratifying to see how well our particle detectors are working while our physics teams worldwide are already analysing data. We’ll address soon some of the major puzzles of modern physics like the origin of mass, the grand unification of forces and the presence of abundant dark matter in the universe. I expect very exciting times in front of us.”

"This is the moment we have been waiting and preparing for", said ALICE spokesperson Jürgen Schukraft. "We're very much looking forward to the results from proton collisions, and later this year from lead-ion collisions, to give us new

CERN will run the LHC for 18-24 months with the objective of delivering enough data to the experiments to make significant advances across a wide range of physics channels. As soon as they have "re-discovered" the known Standard Model particles, a necessary precursor to looking for new physics, the LHC experiments will start the systematic search for the Higgs boson.

With the amount of data expected, called one inverse femtobarn by physicists, the combined analysis of ATLAS and CMS will be able to explore a wide mass range, and there’s even a chance of discovery if the Higgs has a mass near 160 GeV. If it’s much lighter or very heavy, it will be harder to find in this first LHC run.

For supersymmetry, ATLAS and CMS will each have enough data to double today’s sensitivity to certain new discoveries. Experiments today are sensitive to some supersymmetric particles with masses up to 400 GeV. An inverse femtobarn at the LHC pushes the discovery

“It’s a great day to be a particle physicist,” said CERN1 Director General Rolf Heuer. “A

5 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

range up to 800 GeV. “The LHC has a real chance over the next two years of discovering supersymmetric particles,” explained Heuer, “and possibly giving insights into the composition of about a quarter of the Universe.”

Even at the more exotic end of the LHC’s potential discovery spectrum, this LHC run will extend the current reach by a factor of two. LHC experiments will be sensitive to new massive particles indicating the presence of extra dimensions up to masses of 2 TeV, where today’s reach is around 1 TeV. “Over 2000 graduate students are eagerly awaiting data from the LHC experiments,” said Heuer. “They’re a privileged bunch, set to produce the first theses at the new high-energy frontier.”

Following this run, the LHC will shutdown for routine maintenance, and to complete the repairs and consolidation work needed to reach the LHC’s design energy of 14 TeV following the incident of 19 September 2008. Traditionally, CERN has operated its accelerators on an annual cycle, running for seven to eight months with a four to five month shutdown each year. Being a cryogenic machine operating at very low temperature, the LHC takes about a month to bring up to room temperature and another month to cool down. A four-month shutdown as part of an annual cycle no longer makes sense for such a machine, so CERN has decided to move to a longer cycle with longer periods of operation accompanied by longer shutdown periods when needed.

“Two years of continuous running is a tall order both for the LHC operators and the experiments, but it will be well worth the effort,” said Heuer. “By starting with a long run and concentrating preparations for 14 TeV collisions into a single shutdown, we’re increasing the overall running time over the next three years, making up for lost time and giving the experiments the chance to make their mark.”

6 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Jasna i ciemna strona mgławicy

Europejskie Obserwatorium Południowe przedstawiło zdjęcie mało znanej, ciemnej mgławicy Gum 19, która w podczerwieni ukazuje dwa oblicza - jasne w jednej połowie, i ciemne - w drugiej. Po jednej stronie wodór jest oświetlony przez błękitnego nadolbrzyma V391 Vel. Produkcja nowych gwiazd zachodzi w paśmie świetlistej i ciemnej materii, która otacza V391 Vel z lewej strony. Za kilka tysięcy lat te młode gwiazdy, wraz z gwałtowną śmiercią V391 Vel, która eksploduje jako supernowa, zmienią obecny wygląd mgławicy.

Mgławica Gum 19 leŜy w obszarze konstelacji śagla (Vela) w odległości około 22 000 lat świetlnych. Jej nazwa pochodzi z publikacji australijskiego astrofizyka Colina S. Gum, który w 1955 roku opublikował pierwszy obszerny katalog regionów H-II nieba południowego. H-II odnosi się do zjonizowanego gazowego wodoru emitującego światło w konkretnie zdefiniowanym zakresie widma, co oznacza, Ŝe te kosmiczne obłoki świecą w charakterystyczny sposób. Podobnie do chmur na ziemi kształty i wzory regionów H-II zmienia się z upływem czasu, choć zajmuje im to znacznie więcej czasu. Obecnie Gum 19 przypomina nieco pochodzące z filmów science-fiction pęknięcie w czasoprzestrzeni, dzięki wąskiemu, prawie pionowemu jasno świecącemu obszarowi przecinającemu mgławicę.

Zdjęcie Gum 19 zostało wykonane przez kamerę podczerwoną SOFI zainstalowaną na teleskopie ESO NTT (New Technology Telescope), który znajduje się w obserwatorium La Silla w Chile. Źródłem energii, która pobudza do świecenia Gum 19 jest ogromna, niezwykle gorąca gwiazda V391 Velorum. Świecąc najjaśniej w niebieskim obszarze widma V391 ma temperaturę powierzchni w okolicach 30 000 ° C. Jednocześnie gwiazda ta jest obiektem zmiennym i jest skatalogowana jako zmienna. Jasność V391 potrafi zmieniać się gwałtownie w wyniku gwałtownych zjawisk,

7 z 120

do których naleŜą odrzuty powłok materii, które wpływają na skład Gum 19 i emisję światła.

Gwiazdy rodzaju V391 Vel nie palą się długa i po relatywnie krótkim Ŝyciu rzędu 10 milionów lat - tytany te eksplodują jako supernowe. Eksplozje te, które w swym maksimum mogą rywalizować pod względem jasności z całą galaktyką, wyrzucają w otaczającą przestrzeń rozgrzaną materię.

Wydarzenie takie moŜe radykalnie zmienić barwę i kształt otaczającej je mgławicy. MoŜna się spodziewać, Ŝe eksplozja V391 całkowicie zmieni Gum 19.

W sąsiedztwie niezrównowaŜonego olbrzyma nadal rosną nowe gwiazdy.

Regiony H-II wskazują miejsca aktywnej produkcji gwiazd, gdzie ogromne ilości gazu i pyłu zaczęły zapadać się pod wpływem własnej grawitacji. Za kilka milionów lat te zapadające się węzły materii osiągną wystarczającą gęstość aby w ich jądrach zapaliła się fuzja jądrowa. Źródła: ESO: The Light and Dark Face of a Star-Forming Nebula Ilustracja: ESO Original press release follows: The Light and Dark Face of a Star-Forming Nebula Today, ESO is unveiling an image of the little known Gum 19, a faint nebula that, in the infrared, appears dark on one half and bright on the other. On one side hot hydrogen

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

gas is illuminated by a supergiant blue star called V391 Velorum. New star formation is taking place within the ribbon of luminous and dark material that brackets V391 Velorum’s left in this perspective. After many millennia, these fledgling stars, coupled with the explosive demise of V391 Velorum as a supernova, will likely alter Gum 19’s present Janus-like appearance.

Gum 19 is located in the direction of the constellation Vela (the Sail) at a distance of approximately 22 000 light years. The Gum 19 moniker derives from a 1955 publication by the Australian astrophysicist Colin S. Gum that served as the first significant survey of so-called HII (read “H-two”) regions in the southern sky. HII refers to hydrogen gas that is ionised, or energised to the extent that the hydrogen atoms lose their electrons. Such regions emit light at well-defined wavelengths (or colours), thereby giving these cosmic clouds their characteristic glow.

And indeed, much like terrestrial clouds, the shapes and textures of these HII regions change as time passes, though over the course of eons rather than before our eyes. For now, Gum 19 has somewhat of a science fiction-esque, “rip in spacetime” look to it in this image, with a narrow, near-vertical bright region slashing across the nebula.

Looking at it, you

8 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

could possibly see a resemblance to a two-toned angelfish or an arrow with a darkened point.

This new image of the evocative Gum 19 object was captured by an infrared instrument called SOFI, mounted on ESO’s New Technology Telescope (NTT) that operates at the La Silla Observatory in Chile. SOFI stands for Son of ISAAC, after the “father” instrument, ISAAC, that is located at ESO’s Very Large Telescope observatory at Paranal to the north of La Silla. Observing this nebula in the infrared allows astronomers to see through at least parts of the dust.

The furnace that fuels Gum 19’s luminosity is a gigantic, superhot star called V391 Velorum. Shining brightest in the scorching blue range of visible light, V391 Velorum boasts a surface temperature in the vicinity of 30 000 degrees Celsius. This massive star has a temperamental nature, however, and is categorised as a variable star accordingly. V391 Velorum’s brightness can fluctuate suddenly as a result of strong activity that can include ejections of shells of matter, which contribute to Gum 19’s composition and light emissions.

temporarily rival whole galaxies in their light intensity, blast heated matter in surrounding space, an event that can radically change the colour and shape of its enclosing nebula. As such, V391 Velorum’s death throes may well leave Gum 19 unrecognisable.

Within the neighbourhood of this fitful supergiant, new stars nonetheless continue to grow. HII regions denote sites of active star formation wherein great quantities of gas and dust have begun to collapse under their own gravity. In several million years — a blink of an eye in cosmic time — these shrinking knots of matter will eventually reach the high density at their centres necessary to ignite nuclear fusion. The fresh outpouring of energy and stellar winds from these newborn stars will also modify the gaseous landscape of Gum 19.

Stars on the grand scale of V391 Velorum do not burn bright for long, and after a relatively short lifetime of about ten million years these titans blow up as supernovae. These explosions, which

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Astronomie oglądają wybuch supernowej z nowej perspektywy

Od momentu, w którym Galileusz 400 lat temu po raz pierwszy skierował teleskop w stronę nieba tysiące technicznych nowinek umoŜliwiły astronomom badanie bardzo ciemnych obiektów, bardzo odległych obiektów jak równieŜ obserwację tychŜe obiektów w świetle niewidzialnym dla ludzkiego oka. Jednak wciąŜ jeden aspekt zazwyczaj pozostaje nieuchwytny - to moŜliwość obserwacji kosmosu w trzech wymiarach. Nasze teleskopy nadal ukazują Drogę Mleczną tak jak widać ją z jednego punktu obserwacji - naszego Układu Słonecznego. Teraz jednak, dzięki prostej a jednocześnie potęŜnej technice, grupa astronomów kierowana przez Armina Resta z Uniwersytetu Harward, ujrzała eksplozję supernowej z kilku róŜnych kierunków.

To samo zjawisko z róŜnych miejsc w Drodze Mlecznej wygląda inaczej. Po raz pierwszy mamy moŜliwość zobaczenia supernowej z perspektywy obcych

o taki czas, jaki światło potrzebuje na dotarcie do obłoku a następnie podróŜ w stronę Ziemi. W efekcie echa świetlne supernowej mogą dotrzeć do nas setki lat po tym, jak sama supernowa zgasła.

Armin Rest

Supernowa, którą badali astronomowie, pozostawiła po sobie gazową pozostałość znaną jako Kasjopea A. Światło supernowej obserwowano na Ziemi około 330 lat temu. Jednak inne promienie światła wybrały inne ścieŜki, i odbite od obłoków międzygwiezdnego pyłu, dotarło do Ziemi dopiero teraz. To właśnie to słabe, odbite światło, zaobserwowali astronomowie.

Technika bazuje na znajomym zjawisko echa, tyle, Ŝe wykorzystano ją do światła a nie dźwięku. Światło supernowej odbija się od cząstek pyłu międzygwiezdnego i dociera do Ziemi z opóźnieniem - obłoki działają jak lustra, tworząc echa świetlne z róŜnych kierunków, zaleŜnie od połoŜenia obłoku.

"Podobnie jak lustra w przymierzalni pozwalają obejrzeć ubranie z róŜnych stron, tak obłoki pyłu międzygwiezdnego działając jak lustra pozwalają nam zobaczyć supernową z róŜnych stron "wyjaśnia Rest.

Co więcej, podobnie jak echo dźwiękowej jest opóźnione, poniewaŜ fale dźwiękowe muszą pokonać róŜne odległości odbijając się od obiektów, równieŜ echo świetlne jest opóźnione

9 z 120

W ten sposób echa świetlne nie tylko dają astronomom moŜliwość bezpośredniego badania historycznych supernowych ale dodatkowo dostarczają przestrzennej perspektywy bowiem kaŜde echo pochodzi z miejsca, które widziało supernową pod innym kątem.

Większość ludzi myśli o supernowej jak o ogromnych wybuchu ogni sztucznych rozszerzającym się w kulistej eksplozji, która wygląda tak samo z kaŜdego kierunku. Jednak badając echa świetlne astronomowie odkryli, Ŝe przynajmniej z jednej strony eksplozja znacznie róŜniła się niŜ z innych stron. Naukowcy dostrzegli ślady gazu, poruszającego się w jednym kierunku z prędkością 4200 km / sekundę - znacznie większą niŜ w jakimkolwiek innym kierunku.

"Ta supernowa miała dwie twarze "mówi Ryan Folej z Smithsonian. -" W jednym z kierunków, eksplodująca gwiazda rozpadła się ze znacznie większą prędkością."

Wcześniejsze badania równieŜ potwierdzają nowe obserwacje - dla przykładu odkryto, Ŝe gwiazda neutronowa, która powstała w wyniku zapaści jądra przemieszcza się przez Galaktykę z prędkością 1 280 000 km / godzinę w kierunku przeciwnym do

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

niezwykłego echa świetlnego. Być moŜe eksplozja

10 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

wyrzuciła w jedną stronę gaz, a w drugą gwiazdę neutronową zgodnie z trzecią zasadą dynamiki Newtona.

Do obserwacji echa świetlnego wykorzystano 4 metrowy teleskop Mayall w Obserwatorium Kitt Peak.

Widma zostały uzyskane za pomocą 10 metrowego teleskopu Keck I. Źródła: CfA: Astronomers See Historical Supernova From a New Angle Ilustracja: CfA/KPNO Original press release follows: Astronomers See Historical Supernova From a New Angle Since Galileo first pointed a telescope at the sky 400 years ago, a myriad of technological advances have allowed astronomers to look at very faint objects, very distant objects, and even light that's invisible to the human eye. Yet, one aspect usually remains out of reach - the benefit of a 3-D perspective.

Our telescopes show the Milky Way galaxy only as it appears from one vantage point: our solar system. Now, using a simple but powerful technique, a group of astronomers led by Armin Rest of Harvard University has seen an exploding star or supernova from several angles.

"The same event looks different from different places in the Milky Way," said Rest. "For the first time, we can see a supernova from an alien perspective."

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

supernova left behind the gaseous remnant Cassiopeia A. The supernova's light washed over the Earth about 330 years ago. But light that took a longer path, reflecting off clouds of interstellar dust, is just now reaching us. This faint, reflected light is what the astronomers have detected.

The technique is based on the familiar concept of an echo, but applied to light instead of sound. If you yell, "Echo!" in a cave, sound waves bounce off the walls and reflect back to your ears, creating echoes. Similarly, light from the supernova reflects off interstellar dust to the Earth. The dust cloud acts like a mirror, creating light echoes that come from different directions depending on where the clouds are located.

"Just like mirrors in a changing room show you a clothing outfit from all sides, interstellar dust clouds act like mirrors to show us different sides of the supernova," explained Rest.

Moreover, an audible echo is delayed since it takes time for the sound waves to bounce around the cave and back.

Light echoes also are delayed by the time it takes for light to travel to the dust and reflect back. As a result, light echoing from the supernova can reach us hundreds of years after the supernova itself has faded away.

Not only do light echoes give astronomers a chance to directly study historical

supernovae, they also provide a 3-D perspective since each echo comes from a spot with a different view of the explosion.

Most people think a supernova is like a powerful fireworks blast, expanding outward in a round shell that looks the same from every angle. But by studying the light echoes, the team discovered that one direction in particular looked significantly different than the others.

They found signs of gas from the stellar explosion streaming toward one point at a speed of almost 9 million miles per hour (2,500 miles per second) - much faster than any other observed direction.

"This supernova was two-faced!" said Smithsonian co-author and Clay Fellow Ryan Foley. "In one direction the exploding star was blasted to a much higher speed."

Previous studies support the team's finding. For example, the neutron star created when the star's core collapsed is zooming through space at nearly 800,000 miles per hour in a direction opposite the unique light echo. The explosion may have kicked gas one way and the neutron star out the other side (a consequence of Newton's third law of motion, which states that every action has an equal and opposite reaction).

By combining the new light-echo measurements and the movement of the neutron star with X-ray data on the supernova remnant, astronomers have

The

11 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

assembled a 3-D perspective, giving them new insight into the Cas A supernova.

"Now we can connect the dots from the explosion itself, to the supernova's light, to the supernova remnant," said Foley.

Cassiopeia A is located about 16,000 light-years from Earth and contains matter at temperatures of around 50 million degrees F, causing it to glow in X-rays. A 3-D computer model of the remnant is online.

The Mayall 4-meter telescope at Kitt Peak National Observatory was used to locate the light echoes. Follow-up spectra were obtained with the 10-meter Keck I Telescope.

Headquartered in Cambridge, Mass., the Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA) is a joint collaboration between the Smithsonian Astrophysical Observatory and the Harvard College Observatory. CfA scientists, organized into six research divisions, study the origin, evolution and ultimate fate of the universe.

12 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Europa - lecimy na KsięŜyc

Południowy obszar podbiegunowy KsięŜyca, z ciemnymi kraterami o wysokich krawędziach to obszar zupełnie odmienny od płaskich terenów odwiedzonych przez astronautów misji Apollo. Ten właśnie region wybrała Europejska Agencja Kosmiczna jako cel następnego kroku naszego kontynentu w kosmos. MoŜliwość istnienia w tym rejonie zasobów wody, zróŜnicowany teren oraz długie okresy światła słonecznego czynią biegun południowy KsięŜyca i jego otoczenie obszarem niezwykle interesującym dla astronomów. Dlatego stały się głównym celem przyszłej eksploracji KsięŜyca.

Europejska Agencja Kosmiczna analizuje misję lądownika, która ma przetrzeć drogę dla astronautów.

Prekursorem ma być pierwszy europejski lądownik księŜycowy, pierwszy - który odwiedzi biegun południowy KsięŜyca. ESA wystosowała zaproszenie dla przemysłu kosmicznego by ten przygotował propozycję misji Lunar Lander.

Główne cele misji są dwa. Po pierwsze ma wykorzystać najnowsze technologie nawigacyjne by precyzyjnie zejść z orbity i wylądować bezpiecznie w wybranym miejscu. Po drodze robot ma wykonywać zdjęcia powierzchni i samodzielnie rozpoznawać niebezpieczeństwa. Następnie Lądownik ma zbadać ten unikalny rejon za pomocą zestawu instrumentów naukowych. Ma dostarczyć danych na temat promieniowania i moŜliwego zagroŜenia dla astronautów pyłu księŜycowego, jak równieŜ zbadać grunt poszukując zasobów, które mogłyby być przydatne dla przyszłych ludzkich badaczy.

Kilka zespołów jeŜ wcześniej przystąpiło do analizy róŜnych wariantów misji. Następną fazą - Fazą B1 - będzie kompletny projekt misji i pojazdu kosmicznego, który będzie w stanie wylądować i pracować w określonej lokalizacji na KsięŜycu. Ta faza - mająca trwać 18 miesięcy rozpocznie się tego lata i przeniesie pomysł Lądownika KsięŜycowego z fazy koncepcyjnej do realizacji. Celem jest lot na KsięŜyc przed końcem tego dziesięciolecia.

ESA News: Fly us to the Moon…south pole to be precise Ilustracja: OHB-System AG / EADS Astrium GmbH Original press release follows: Fly us to the Moon…south pole to be precise The south polar region of the Moon, with dark craters and high ridges, is a world away from the relatively smooth terrain visited by Apollo astronauts four decades ago. This rugged moonscape is the target for Europe’s next leap into space.

The possible deposits of water ice, heavily cratered terrain and long periods of sunlight make the lunar south pole and areas around it extremely interesting for explorers and scientists. It is therefore a prime target for future human missions to the Moon.

Europe is now looking at a lander mission to pave the way for astronauts.

This precursor would be the first European Moonlander and the first to visit the south polar region.

ESA is now asking industry to submit proposals for this Lunar Lander mission.

Preparing for human exploration ESA’s Lunar Lander would pave the way for future human exploration on the Moon. There are two core goals.

The first requires that it uses the latest

Źródła:

13 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

navigation technology to fly a precise course from lunar orbit to the surface and touch down safely and accurately. On the way down, it must image the surface and recognise dangerous features by itself, using its own ‘intelligence’.

Then the Lander shall investigate this unique region with a suite of instruments. It will investigate the properties and possible health effects of radiation and lunar dust on future astronauts, and it will examine the soil for signs of resources that could be used by human explorers.

Europe’s vision: a leader in exploration Several European industrial teams have already assessed the various mission options and designs. The next step is ‘Phase-B1’, which will mature the mission and spacecraft design and examine in detail the demands of landing and working at specific southern sites.

This 18-month phase will begin this summer, taking the Lunar Lander from a design concept to hardware reality. The goal is for launch by the end of this decade.

Involving European researchers and industry is crucial for defining the detailed mission objectives and identifying instruments to address them. For instance, a request for information in 2009 produced more than 200 responses.

14 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Kometa przyczyną wymarcia mamutów ?

Zdaniem prof. Billa Napiera z Centrum Astrobiologii Uniwersytetu Cardiff 13 000 lat temu w ciągu godziny w Ziemię uderzyły tysiące fragmentów komety, kaŜdy wielkości obiektu, który eksplodował w rejonie Tunguski na Syberii. W efekcie nastąpiło dramatyczne ochłodzenie planety sięgające nawet 8°C. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.

DuŜa kometa rozpadała się w przestrzeni niedaleko Ziemi w okresie pomiędzy 20 000 a 30 000 lat temu, a wpadnięcie w rój tysięcy fragmentów tej komety jest znacznie bardziej prawdopodbnym zdarzeniem niŜ jedna duŜa kolizja. Wyniki tego wydarzenia dobrze pasuję do najwaŜniejszych cech geofizycznych obserwowanych na tej granicy wartw. prof. Bill Napier

Ochłodzenie, sięgające 8°C przerwało trend ocieplania, który miał miejsce na zakończenie ostatniej epoki lodowcowej i spowodowało rozszerzenie się lodowców. Znaleziono dowody na to, Ŝe ta katastrofalna zmiana była wynikiem jakiegoś niezwykłego zdarzenia na Ziemi.

Granica między warstwami jest zaznaczona przez obecność warstwy czarnej maty grubości kilku centymetrów odnajdywanej na wielu stanowiskach na terenie Stanów Zjednoczonych. Mata ta zawiera znaczne ilości sadzy wskazując na ogromny, kontynentalny poŜar. Ponadto znajdują się w nie mikroskopijne, heksagonalne nanodiametny, które powstają w wyniku udaru i znajdowane są wyłącznie w meteorytach i kraterach meteorytowych. Odkrycia te prowadzą do wniosków, Ŝe katastroficzne zmiany w tym momencie historii Ziemi zostały wywołane przez zderzenie z kometą lub asteroidą o średnicy

4 km, która uderzyła w lądolód Laurentyński, który w owym czasie pokrywał Kanadę i północną część USA. Ochłodzenie trwało ponad tysiąc lat a jego początek przypada na moment gwałtownego wymarcia 35 rodzin ssaków północnoamerykańskich oraz zakłócenie rozwoju kultury paleoindiańskiej. Idea tak duŜego zderzenia jest jednak problematyczna bowiem prawdopodobieństwo zderzenia Ziemi z asteroidą o tej średnicy 13 000 lat temu wynosi 1 do 10000, ponadto oddziaływanie fali gorąca wygenerowanej przez kulę ognia zderzenia byłoby ograniczone przez krzywiznę Ziemi i nie wyjaśnia poŜaru w skali kontynentalnej.

Prof. Napier proponuje nowy astronomiczny model, który wyjaśnia większość cech katastrofy bez konieczności zajścia mało prawdopodobnego zjawiska. Według jego modelu Ziemia wpadła w gęsty ogon fragmentów duŜej komety, która wcześniej rozpadła się tworząc kompleks Taurydów. Prof. Napier wskazuje, Ŝe istnieje bogaty zbiór dowodów, Ŝe taka kometa dostała się do wewnętrznej części Układu Słonecznego między 20 000 a 30 000 lat temu i od tego czasu rozpada się tworząc grupę blisko spokrewnionych strumieni meteorytowych oraz współbieŜnych asteroid.

W okresie rozpadu komety środowisko międzyplanetarne stało się niebezpieczne dla Ziemi i ta przynajmniej raz dostała się w obręb gęstego roju materii kometarnej. Nowy model pokazuje,

15 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

Ŝe takie zdarzenie trwałoby około godziny, w trakcie której tysiące zderzeń miałoby miejsce na obszarze wielkości kontynentu. KaŜde z tych zderzeń z osobna uwolniło energię bomb megatonowych, generujących ogromne poŜary. Znajdywane w warstwie granicznej nanodiamenty pochodzą zatem z komety.

Znany jest jeden niedawny meteoryt, który mógł pochodzić z owej komety meteoryt jeziora Tagish, który spadł na terytorium Jukon w styczniu 2000 roku i wyróŜnia się tym, Ŝe odkryto w nim najwyŜsze stęŜenie nanodiamentów, jakie kiedykolwiek obserwowano w meteorytach. Źródła: RAS: Was a giant comet responsible for a North American catastrophe in 11,000 BC? Zdjęcie: NASA / ESA / H. Weaver (JHU/APL) / M. Mutchler / Z. Levay (STScI) Original press release follows: Was a giant comet responsible for a North American catastrophe in 11,000 BC? 13,000 years ago the Earth was struck by thousands of Tunguska-sized cometary fragments over the course of an hour, leading to a dramatic cooling of the planet, according to astronomer Professor Bill Napier of the Cardiff University Astrobiology Centre. He presents his new model in the journal Monthly Notices of

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

the Royal Astronomical Society.

The cooling, by as much as 8°C, interrupted the warming which was occurring at the end of the last ice age and caused glaciers to readvance.

Evidence has been found that this catastrophic change was associated with some extraordinary extraterrestrial event. The boundary is marked by the occurrence of a "black mat" layer a few centimetres thick found at many sites throughout the United States containing high levels of soot indicative of continental-scale wildfires, as well as microscopic hexagonal diamonds (nanodiamonds) which are produced by shocks and are only found in meteorites or impact craters. These findings led to the suggestion that the catastrophic changes of that time were caused by the impact of an asteroid or comet 4 km across on the Laurentide ice sheet, which at that time covered what would become Canada and the northern part of the United States.

The cooling lasted over a thousand years, and its onset coincides with the rapid extinction of 35 genera of North American mammals, as well as the disruption of the Palaeoindian culture.

The chief objection to the idea of a big impact is that the odds against the Earth being struck by an asteroid this large only 13,000 years ago are a thousand to one against. And the heat generated by the rising fireball would be limited by the

curvature of the horizon and could not explain the continent-wide occurrence of wildfires.

Professor Napier has now come up with an astronomical model which accounts for the major features of the catastrophe without involving such an improbable event. According to his model, the Earth ran into a dense trail of material from a large disintegrating comet. He points out that there is compelling evidence that such a comet entered the inner planetary system between 20 000 and 30 000 years ago and has been fragmenting ever since, giving rise to a number of closely related meteor streams and comoving asteroids known as the Taurid Complex.

In the course of the giant comet's disintegration, the environment of the interplanetary system would have been hazardous and the Earth would probably have run through at least one dense swarm of cometary material. The new model indicates that such an encounter would last for about an hour during which thousands of impacts would take place over continental dimensions, each releasing the energy of a megaton-class nuclear bomb, generating the extensive wildfires which took place at that time.

The nanodiamonds at the extinction boundary would then be explained as having come in with the comet swarm.

One recent meteorite is known which may have come from this giant comet progenitor: the Tagish Lake meteorite, which fell over Yukon Territory in January 2000. It has the highest abundance of nanodiamonds of any meteorite so far analysed.

Professor Napier sums up his model: "A large comet has been disintegrating in the near-Earth environment for the past 20,000 to 30,000 years, and running into thousands of fragments from this comet is a much more likely event than a single large collision. It gives a convincing match to the major geophysical features at this boundary."

16 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

17 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Sekrety Materii - wydanie specjalne Wiedzy i śycie

Czy na pewno wiemy, czym jest materia? WciąŜ trwają poszukiwania bozonu Higgsa, podstawowej cząstki nadającej masę wszystkim obiektom we Wszechświecie, a astrofizycy nie mogą się doliczyć ponad 90% jego zawartości. Wiemy jedynie, Ŝe ciemnej materii nie tworzą obiekty zbudowane z atomów i innych znanych nam cząstek. <> Powoli jednak wydzieramy światu kolejne sekrety. Nie jest juŜ tajemnicą, jak powstały pierwiastki, zaczynamy się teŜ domyślać, co dzieje się we wnętrzu supergęstych i obdarzonych olbrzymimi polami magnetycznymi gwiazd.

Coraz zręczniej manipulujemy materią i potrafimy uczynić niewidzialnymi drobne struktury albo praktycznie wykorzystać wewnętrzny moment pędu elektronów, czyli spin. Dzisiejsza nauka stoi na progu odkryć, które mogą zmienić nie tylko nasz świat, ale i światopogląd – w podobnej mierze jak niegdyś mechanika kwantowa i teoria względności.

W najnowszym wydaniu specjalnym Wiedzy i śycia m.in.: Magnetyczne gwiazdy.

Węglowa nanorewolucja.

Elektronika XXI wieku.

Metale z przyszłości.

Kosmos wciąŜ nieznany. „Wiedza i śycie” to najstarszy polski miesięcznik popularnonaukowy. Regularnie ukazuje się od 1926 roku. Od tego czasu charakteryzuje się niezmiennie rzetelnością, wiarygodnością i aktualnością. Łączy solidną 80-letnią tradycję z nowoczesnym podejściem do upowszechniania osiągnięć nauki. „Wiedza i śycie” to aktualności i doniesienia naukowe. Odkrycia i wynalazki. Ilustracje i infografiki pozwalają lepiej zrozumieć poruszane zagadnienia.

Miesięcznik adresowany jest do ludzi młodych, aktywnych, wykształconych, ciekawych świata, otwartych na nowości.

18 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Discovery gotów do startu

W centrum lotów kosmicznych Kennedy na Florydzie w przygotowaniu na poniedziałkowy start wahadłowca Discovery odsunięta została obrotowa struktura serwisowa (RSS - rotating service structure). Jest to ostatnie zdarzenie przygotowujące prom do planowanego na godzinę 6:21 czasu lokalnego (12:21 czasu polskiego) 131 startu wahadłowca, mającego wynieść na orbitę wielozadaniowy moduł międzynarodowej stacji kosmicznej. <> Zespół zarządzania misją planuje na godzinę 20:15 zebranie, na którym zostanie podjęta decyzja o podjęciu tankowania wahadłowca. JeŜeli będzie pozytywna około 21:00 rozpocznie się tankowanie głównego zbiornika paliwa. Źródła: NASA Space Shuttle: Discovery Poised for Launch Zdjęcie: NASA/Jack Pfaller Original press release follows: Discovery Poised for Launch At NASA’s Kennedy Space Center in Florida, the rotating service structure, or RSS, rolled back Sunday morning revealing space shuttle Discovery ready for launch. The rollback is in final preparation for Discovery’s scheduled 6:21 a.m. EDT liftoff Monday, Apr. 5 on the STS-131 mission.

The Mission Management Team plans to meet tonight around 8:15 p.m. to give Discovery its "go/no-go" decision for fueling. If given the “go”, the filling of Discovery’s external tank should begin around 9 p.m. with NASA TV’s tanking coverage scheduled to begin at 8:45 p.m.

Teleskop Fermi bada Centaura A

Gdyby nasze oczy były w stanie dostrzec fale radiowe wówczas leŜąca niedaleko galaktyka Centaurus A byłaby jednym z najjaśniejszych obiektów na niebie. Przy okazji równieŜ jednym z najbardziej okazałych mając 20 razy większą średnicę od KsięŜyca w pełni. W paśmie światła widzialnego nie moŜemy dostrzec, iŜ obiekt ten leŜy pomiędzy parą gigantycznych, emitujących fale radiowe, pióropuszy gazu wyrzucanych przez znajdującą się w jej jądrze supermasywną czarną dziurę. KaŜdy z tych pióropuszy ma długość bliską miliona lat świetlnych. Teleskop kosmiczny NASA Fermi obserwuje promieniowanie gamma - promieniowanie niosące zazwyczaj 100 miliardów razy większe energie niŜ fale radiowe. Ale mimo to, ku zaskoczeniu wielu astrofizyków, pióropusze Cen A wyraźnie

19 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

widać w danych zebranych w czasie pierwszych 10 miesięcy obserwacji teleskopu. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach Science Express.

To coś, czego nigdy wcześniej nie widzieliśmy w paśmie gamma. Nie tylko obserwujemy rozciągłe półkule radiowe, ale ich promieniowanie w paśmie gamma jest ponad dziesięciokrotnie potęŜniejsze niŜ w paśmie radiowym.

Teddy Cheung

"To coś, czego nigdy wcześniej nie widzieliśmy w paśmie gamma "- mówi Teddy Cheung z Laboratorium Badawczego Marynarki USA. -"Nie tylko obserwujemy rozciągłe półkule radiowe, ale ich promieniowanie w paśmie gamma jest ponad dziesięciokrotnie potęŜniejsze niŜ w paśmie radiowym." Gdyby teleskopy gamma powstały przed radioteleskopami, astronomowie z pewnością zaklasyfikowaliby Cen A jako "galaktykę gamma".

Centaur A, klasyfikowany równieŜ jak NGC 5128, leŜy w odległości około 12 milionów lat świetlnych w obrębie konstelacji Centaura i był jednym z pierwszych źródeł promieniowania radiowego na niebie, które zostało zidentyfikowane jako galaktyka. "Znakiem szczególnym galaktyk radiowych jest obecność olbrzymich, sparowanych struktur emitujących fale radiowe wokół pod innymi względami zupełnie normalnie wyglądających galaktyk eliptycznych "- wyjaśnia Jürgen Knödlseder z Centrum Badań Promieniowania Kosmicznego w Tuluzie, we Francji. -" Centaur A to

20 z 120

podręcznikowy przykład takiej galaktyki."

Astronomowie klasyfikują Cen A jak galaktykę aktywną - taką, której centralny obszar wykazuje intensywne emisje w wielu zakresach widma. "Źródłem tych emisji jest dobrze odŜywiona centralna czarna dziura o masie miliony razy większej od masy Słońca "- mówi Yasushi Fukazawa, współautor badań z Uniwersytetu Hiroshima w Japonii. -" W jakiś sposób czarna dziura przekierowuje część opadającej na nią materii tworząc dwa skierowane przeciwnie dŜety wystrzelające z jądra."

Napędzany przez czarną dziurę, której masę astronomowie szacują na setki milionów razy większą od masy Słońca, Centaur A wyrzuca dŜety cząstek z prędkością bliską prędkości światła. W czasie dziesiątków milionów lat dŜety stworzyły dwa gigantyczne bąble wypełnione polami magnetycznymi i cząstkami o wysokich energiach - to te struktury obserwujemy jako radiowe półkule. Fale radiowe powstają gdy elektrony rozpędzone do ogromnych prędkości wirują w splątanych polach magnetycznych.

Jednak gdzie powstają promienie gamma - forma światła o najwyŜszych energiach.

Cały Wszechświat jest wypełniony promieniowaniem o niskiej energii fotonami radiowymi pochodzącymi z wszechobecnego promieniowania reliktowego tła, jak równieŜ światłem widzialnym i podczerwonym emitowanym przez gwiazdy i galaktyki.

Właśnie obecność

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

tego promieniowania jest kluczem do zrozumienia promieni gamma Centaura A.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

to jedyny taki obiekt, który moŜna będzie obserwować z takimi szczegółami. Źródła:

"Gdy jeden z tych fotonów zderza się z nadzwyczaj szybką cząstką w półkulach radiowych, otrzymuje tak ogromną dawkę energii, Ŝe przekształca się w promień gamma "- wyjaśnia Łukasz Stawarz z Japońskiej Agencji Eksploracji Kosmosu (pracujący równieŜ w Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego). Choć brzmi to bardziej jak bilard niŜ astrofizyka, proces ten, nazwany rozpraszaniem komptonowskim jest powszechnym mechanizmem produkcji kosmicznych promieni gamma.

W przypadku Centaura A szczególnie istotnym jest połoŜenie regionów, w których fotony promieniowania tła odbijają się od cząstek o najwyŜszych energiach w półkulach radiowych.

W dziesiątkach galaktyk aktywnych obserwowano wcześniej, Ŝe proces ten prowadził do powstania promieniowania rentgenowskiego.

Jednak Cen A to pierwszy ufokumentowany przykład, gdzie astronomom udało się zebrać solidne dowody, na zwiększanie energii fotonów mikrofalowych do energii promieniowania gamma.

W ciągu pierwszego roku obserwacji Fermi skatalogował setki blazarów i innych typów galaktyk aktywnych. Zanim misja się zakończy naukowcy mają nadzieję skatalogować kilka tysięcy takich obiektów. Jednak ze względu na relatywną bliskość Cen A, a jednocześnie jego wielkość i aktywność, być moŜe będzie

21 z 120

NASA Fermi Gamma-ray Space Telescope: Fermi Maps an Active Galaxy's 'Smokestack Plumes' Zdjęcie: NASA/DOE/Fermi LAT Collaboration, Capella Observatory Original press release follows: Fermi Maps an Active Galaxy's 'Smokestack Plumes' If our eyes could see radio waves, the nearby galaxy Centaurus A (Cen A) would be one of the biggest and brightest objects in the sky, nearly 20 times the apparent size of a full moon.

What we can't see when looking at the galaxy in visible light is that it lies nestled between a pair of giant radioemitting gas plumes ejected by its supersized black hole. Each plume is nearly a million light-years long.

NASA's Fermi Gamma-Ray Space Telescope maps gamma rays, radiation that typically packs 100 billion times the energy of radio waves. Nevertheless, and to the surprise of many astrophysicists, Cen A's plumes show up clearly in the satellite's first 10 months of data. The study appears in Thursday's edition of Science Express.

"This is something we've never seen before in gamma rays," said Teddy Cheung, a Fermi team member at the Naval Research

Laboratory in Washington. "Not only do we see the extended radio lobes, but their gamma-ray output is more than ten times greater than their radio output." If gamma-ray telescopes had matured before their radio counterparts, astronomers would have instead classified Cen A as a "gamma-ray galaxy."

Also known as NGC 5128, Cen A is located about 12 million light-years away in the constellation Centaurus and is one of the first celestial radio sources identified with a galaxy. "A hallmark of radio galaxies is the presence of huge, double-lobed radio-emitting structures around otherwise normal-looking elliptical galaxies," said Jürgen Knödlseder, a Fermi collaborator at the Center for the Study of Space Radiation in Toulouse, France. "Cen A is a textbook example."

Astronomers classify Cen A as an "active galaxy," a term applied to any galaxy whose central region exhibits strong emissions at many different wavelengths. "What powers these emissions is a well-fed black hole millions of times more massive than our sun," said Yasushi Fukazawa, a co-author of the study at Hiroshima University in Japan. "The black hole somehow diverts some of the matter falling toward it into two oppositely directed jets that stream away from the center."

Fueled by a black hole estimated at hundreds of millions of times the sun's mass,

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

Cen A ejects magnetized particle jets moving near the speed of light. Over the course of tens of millions of years, these jets puffed out two giant bubbles filled with magnetic fields and energetic particles -- the radio lobes we now see. The radio waves arise as high-speed electrons spiral through the lobes' tangled magnetic fields.

But where do gamma rays -- the highest-energy form of light -come from?

The entire universe is filled with low-energy radiation -- radio photons from the all-pervasive cosmic microwave background, as well as infrared and visible light from stars and galaxies. The presence of this radiation is the key to understanding Cen A's gamma rays.

"When one of these photons collides with a super-fast particle in the radio lobes, the photon receives such an energy boost, it becomes a gamma ray," explained co-author Lukasz Stawarz at the Japan Aerospace Exploration Agency in Sagamihara, Japan.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

X-rays. But the Cen A study marks the first case where astronomers have solid evidence that microwave photons can be kicked up to gamma-ray energies.

Fermi cataloged hundreds of blazars and other types of active galaxies in its first year. Before its mission ends, that number may reach several thousand. But because Cen A is so close, so large and so vigorous, it may be the only active galaxy Fermi will view this way.

With Centaurus A, Fermi hit the jackpot.

NASAâ&#x20AC;&#x2122;s Fermi Gamma-ray Space Telescope is an astrophysics and particle physics partnership, developed in collaboration with the U.S. Department of Energy, along with important contributions from academic institutions and partners in France, Germany, Italy, Japan, Sweden, and the U.S. The National Radio Astronomy Observatory is a facility of the National Science Foundation operated under cooperative agreement by Associated Universities, Inc.

Although it sounds more like billiards than astrophysics, this process, called inverse Compton scattering, is a common way of making cosmic gamma rays. For Cen A, an especially important aspect is the case where photons from the cosmic microwave background ricochet off of the highest-energy particles in the radio lobes.

In dozens of active galaxies, this process has been shown to produce

22 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Rozpoczęła się 131 misja promu kosmicznego

O godzinie 6:21 EST (12:21 UT) prom kosmiczny Discovery, na którego pokładzie znajduje się siedmioosobowa załoga wystartował z Centrum Lotów Kosmicznych Kennedy'ego na Florydzie. W ciągu zaplanowanej na 13 dni misji prom dostarczy do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) zaopatrzenie i sprzęt, a w ramach misji planowane są trzy wyjścia astronautów w przestrzeń kosmiczną. Dokowanie na ISS zaplanowane jest na środę.

Wkrótce po dotarciu na orbitę załoga rozłoŜyła antenę komunikacyjną Ku jednak urządzenie nie było w stanie dokończyć sekwencji aktywacyjnej i obecnie nie działa. Antena ta jest wykorzystywana do transmisji szerokopasmowej z operatorami na Ziemi, w tym do przesyłania sygnału telewizyjnego oraz w danych radarowych wykorzystywanych w trakcie dokowania.

Kontrola misji uspokaja, Ŝe brak anteny nie zagraŜa bezpieczeństwu misji ani moŜliwości przeprowadzania planowanych prac. Discovery moŜe bezpiecznie połączyć się ze stacją oraz wypełnić planowane zadania bez korzystania z anteny Ku-Band.

Wahadłowiec posiada zapasowe systemy zarówno komunikacyjne jak i radarowe. Jednocześnie kontrolerzy misji starają się zdiagnozować problem anteny, jednocześnie przygotowując zmodyfikowane plany przeprowadzania misji uwzględniające jej brak, jeŜeli nie uda się przywrócić jej działania.

Aktualnie prowadzona jest inspekcja osłony termicznej wahadłowca a sam prom przygotowywany jest do dokowania. Źródła: NASA Space Shuttle: STS-131 MCC Status Report #01 Zdjęcie: NASA Original press release follows: STS-131 MCC Status Report #01

shuttle Discovery, carrying a crew of seven and supplies and equipment for the International Space Station, launched at 5:21 a.m. CDT Monday from the Kennedy Space Center in Florida to begin a three-spacewalk resupply mission.

Commander Alan G. Poindexter, Pilot James P. Dutton Jr. and Mission Specialists Clayton Anderson, Rick Mastracchio, Dorothy MetcalfLindenburger, Stephanie Wilson and Naoko Yamazaki of the Japan Aerospace Exploration Agency began their 13-day mission with an 8.5-minute dash to orbit to begin the pursuit of the space station.

Aboard the station waiting to welcome Discovery crew members are Expedition 23 Commander Oleg Kotov and Russian Flight Engineers Alexander Skvortsov and Mikhail Kornienko, Soichi Noguchi of the Japan Aerospace Exploration Agency, and NASA Flight Engineers T.J. Creamer and Tracy Caldwell Dyson. The Expedition crew will welcome the Discovery astronauts to the orbiting laboratory early Wednesday.

Discovery’s crew deployed the Ku-Band antenna shortly after reaching orbit and checked out its systems. The antenna did not successfully complete its standard initial activation sequence and is not operational at this time. The dish-shaped antenna is used for high data rate communications with the ground, including television, and for the shuttle's radar system that is used

Space

23 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

during rendezvous with the station.

Loss of the antenna operations will not impact mission safety or success. Discovery can safely rendezvous and dock with the station and successfully complete all of its planned mission objectives without use of the Ku-Band antenna, if needed. The Ku-Band system is one of several shuttle communications systems that can be used for transmission of voice and data to and from the ground. Discovery also has multiple systems that provide backup capability for the rendezvous radar system.

STS-131 flight controllers are continuing to troubleshoot the problem with Discovery's Ku-Band antenna while also formulating plans to conduct the mission without use of the shuttle Ku system if necessary.

The crew began a sleep period at 11:21 a.m. and is scheduled to be awakened at 7:21 p.m. to begin the mission's first full day in orbit. The day will focus on using the robotic arm and the Orbital Boom Sensor System extension to inspect the reinforced carbon-carbon on the leading edges of the shuttle’s wings and nose cap. Video of that inspection will be recorded aboard Discovery and transmitted to the ground after the shuttle docks with the station. Mastracchio and Anderson will prepare the spacesuits they will wear for their three planned spacewalks. Docking preparations will occupy the remainder of the crew’s day.

The next shuttle status report will be issued after crew wakeup or earlier if warranted.

24 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Paradoks słabego Słońca rozwiązany ?

Cztery miliardy lat temu nasze młode Słońce wypromieniowywało zaledwie 70 - 75% dzisiejszej energii. Zakładając, Ŝe inne parametry na Ziemi nie zmieniły się znacząco zmiana ilości otrzymywanej przez naszą planetę energii powinna doprowadzić do zamarznięcia całej wody na jej powierzchni.

Jednak prehistoryczne skały z tego okresu wskazują, Ŝe młoda Ziemia była okryta ciekłą wodą ogromnym, planetarnym oceanem. Coś zatem musiało w znaczącym stopniu skompensować mniejszą wydajność Słońca i utrzymać wodę na powierzchni w stanie ciekłym.

NiŜsze albedo zrównowaŜyło słabsze Słońce i zapewniło Ziemi właściwe warunki bez konieczności występowania w atmosferze wyŜszych stęŜeń gazów cieplarnianych prof. Minik Rosing

Aby wyjaśnić ten paradoks teoretycy najczęściej sugerują, Ŝe w atmosferze musiało znaleźć się wysokie stęŜenie gazów cieplarniach, takich jak dwutlenek węgla, które pomagały zatrzymać w atmosferze znacznie większą część docierającej ze Słońca energii. Jednak zespół naukowców, w tym grupa naukowców Uniwersytetu Stanford, po analizie składu mineralogicznego mających 3,8 miliarda lat skał morskich z Grenlandii doszła do wniosku, Ŝe gazy cieplarniane nie są rozwiązaniem zagadki. Prof. geologii i nauk o środowisku Dennis Bird mówi: -" W tych skałach brak dowodów geologicznych na wysokie stęŜenia gazów cieplarnianych takich jak dwutlenek węgla."

Zamiast tego zespół sugeruje, Ŝe globalny ocean młode Ziemi absorbował znacznie większą część docierającej energii niŜ dzisiejsze oceany, wystarczająco duŜo, by ochronić Ziemię przed zamarznięciem.

PoniewaŜ pierwsze lądy, jakie powstały na Ziemi, były niewielki - zaledwie wyspy na planetarnym morzu - znacznie większa część powierzchni Ziemi była równieŜ okryta

25 z 120

przez wodę. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach Nature.

Istotą proponowanego mechanizmu jest fakt, Ŝe morza są znacznie ciemniejsze od kontynentów - szczególnie zanim te zostały okryte przez rośliny i glebę - w związku z czym absorbują więcej światła. "To to samo zjawisko, z jakim mamy do czynienia kiedy podjedziemy do hipermarketu w gorący dzień i wysiądziemy z samochodu na asfalt "tłumaczy Bird. -" Idąc po czarnym asfalcie czujemy gorąco aŜ do momentu kiedy wejdziemy na jasny, betonowy chodnik."

Kolejnym kluczowym elementem hipotezy są chmury. "Nie wszystkie chmury są takie same "- dodaje Bird.

Chmury odbijają część energii słonecznej z powrotem w kosmos, schładzając Ziemię, jednak ich skuteczność zaleŜy od liczby drobnych cząstek, mających słuŜyć za jądra kondensacji kropli wody. Więcej jąder kondensacji oznacza więcej kropli o mniejszych rozmiarach co czyni chmury gęstszymi i o większym albedo - czyli zdolności odbijania światła.

Większość jąder kondensacji obecnie powstaje dzięki roślinom i algom, i sprzyja powstawaniu liczniejszych drobnych kropli. Ale we wczesnej historii Ziemi nie było ani roślin ani alg a zatem w okresie około 4 miliardów lat temu nie były źródłem jąder kondensacji. Rzadkie jądra kondensacji w tym czasie mogły powstawać wyłącznie w wyniku erozji skał na nielicznych

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

wyspach, a zatem chmury, które wówczas powstawały składały się z większych kropli i były znacznie bardziej przezroczyste dla energii słonecznej.

"Stworzyliśmy kilka modeli by wykazać, Ŝe przy powolnym powstawaniu kontynentów i z ograniczoną liczbą chmur moŜna utrzymać temperaturę wody powyŜej temperatury zamarzania przez całą historię geologiczną "- mówi Bird.

"W ten sposób wykazaliśmy, Ŝe nie istnieje paradoks ciemnego Słońca "dodaje prof. Norman Sleep. Modele zostały zbudowane przez prof.

Christiana Bjerruma z Uniwersytetu Kopenhagi, współautora publikacji.

Skały, które badali naukowcy to rodzaj morskich skał osadowych określanych mianem formacji Ŝelaza pasmowego. "W kaŜdej skale zapisana jest pamięć o środowisku, w jakim powstała "- mówi prof. Minik Rosing z Uniwersytetu Kopenhagi, główny autor publikacji w Nature. -" Te prehistoryczne skały, mające 3,8 miliarda lat, pamiętają skład oceanu i atmosfery z czasów, kiedy zostały osadzone."

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

zbilansowanej diety. JeŜeli stęŜenie któregokolwiek ze składników poŜywienia wyraźnie odbiega od preferowanych proporcji - metanogeny umierają. Te wymagania, w szczególności minimalne stęŜenie wodoru dostarczają dodatkowych informacji na temat stęŜenia dwutlenku węgla w atmosferze a wynikająca z badań jego ilość nie jest wystarczająca by wywołać niezbędny efekt cieplarniany, konieczny do skompensowania efektu słabego młodego Słońca.

"Z tego wszystkiego wypływa wniosek, Ŝe nie moŜemy rozwiązać paradoksu słabego Słońca i jednocześnie pogodzić ograniczeń wynikających z geologii i metabolizmu wczesnych form Ŝywych za pomocą wysokich stęŜeń ditlenku węgla "- mówi Bird. Jednocześnie teoria niŜszego albedo Ziemi spełnia te wymogi.

"NiŜsze albedo zrównowaŜyło słabsze Słońce i zapewniło Ziemi właściwe warunki bez konieczności występowania w atmosferze wyŜszych stęŜeń gazów cieplarnianych "- podsumowuje prof.

Rosing. Źródła:

Kolejnego ograniczenia dotyczącego stęŜeń dwutlenku węgla dostarcza samo Ŝycie. W czasach zanim fotosyntetyzujące organizmy rozpowszechniły się na Ziemi większość Ŝywych form stanowiły metanogeny jednokomórkowe organizmy, których poŜywienie stanowiły wodór i dwutlenek węgla, i które jako produkt spalania produkowały metan.

Minik T. Rosing, Dennis K. Bird, Norman H. Sleep & Christian J. Bjerrum1, "No climate paradox under the faint early Sun", Nature 464, 744-747 (1 April 2010) Stanford University News: Early Earth stayed warm because its ocean absorbed more sunlight; greenhouse gases were not

involved, Stanford researchers say Zdjęcie: Erich Vieth Original press release follows: Early Earth stayed warm because its ocean absorbed more sunlight; greenhouse gases were not involved, Stanford researchers say Four billion years ago, our then stripling sun radiated only 70 to 75 percent as much energy as it does today. Other things on Earth being equal, with so little energy reaching the planet's surface, all water on the planet should been have frozen. But ancient rocks hold ample evidence that the early Earth was awash in liquid water – a planetary ocean of it. So something must have compensated for the reduced solar output and kept Earth's water wet.

To explain this apparent paradox, a popular theory holds there must have been higher concentrations of greenhouse gases in the atmosphere, most likely carbon dioxide, which would have helped retain a greater proportion of the solar energy that arrived.

But a team of earth scientists including researchers from Stanford have analyzed the mineral content of 3.8-billionyear-old marine rocks from Greenland and concluded otherwise.

"There is no geologic evidence in these rocks for really high concentrations of a greenhouse gas like carbon dioxide," said Dennis Bird, professor of geological and

Jednak by Ŝyć metanogeny potrzebują

26 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

environmental sciences.

Instead, the team proposes that the vast global ocean of early Earth absorbed a greater percentage of the incoming solar energy than today's oceans, enough to ward off a frozen planet. Because the first landmasses that formed on Earth were small – mere islands in the planetary sea – a far greater proportion of the surface of was covered with water than today.

The study is detailed in a paper published in the April 1 issue of Nature.

Bird and Norman Sleep, a professor of geophysics, are among the four authors.

The lead author is Minik Rosing, a geology professor at the Natural History Museum of Denmark, University of Copenhagen, and a former Allan Cox Visiting Professor at Stanford's School of Earth Sciences.

The crux of the theory is that because oceans are darker than continents, particularly before plants and soils covered landmasses, seas absorb more sunlight.

"It's the same phenomenon you will experience if you drive to Wal-Mart on a hot day and step out of your car onto the asphalt," Bird said. "It's really hot walking across the blacktop until you get onto the white concrete sidewalk."

Another key component of the theory is in the clouds. "Not all clouds are the same," Bird said.

Clouds reflect sunlight back into space to a degree, cooling Earth, but

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

how effective they are depends on the number of tiny particles available to serve as nuclei around which the water droplets can condense. An abundance of nuclei means more droplets of a smaller size, which makes for a denser cloud and a greater reflectivity, or albedo, on the part of the cloud.

Most nuclei today are generated by plants or algae and promote the formation of numerous small droplets.

But plants and algae didn't flourish until much later in Earth's history, so their contribution of potential nuclei to the early atmosphere circa 4 billion years ago would have been minimal. The few nuclei that might have been available would likely have come from erosion of rock on the small, rare landmasses of the day and would have caused larger droplets that were essentially transparent to the solar energy that came in to Earth, according to Bird.

"We put together some models that demonstrate, with the slow continental growth and with a limited amount of clouds, you could keep water above freezing throughout geologic history," Bird said.

"What this shows is that there is no faint early sun paradox," said Sleep.

The modeling work was done with climate modeler Christian Bjerrum, a professor in the Department of Geography and Geology, University of Copenhagen, also a co-author of the Nature paper.

that the team analyzed are a type of marine sedimentary rock called a banded iron formation.

"Any rock carries a memory of the environment in which it formed," Rosing said. "These ancient rocks that are about 3.8 billion years old, they actually carry a memory of the composition of the ocean and atmosphere at the time when they were deposited."

Another constraint on early carbon dioxide levels came from life itself.

In the days before photosynthetic organisms spread across the globe, most life forms were methanogens, singlecelled organisms that consumed hydrogen and carbon dioxide and produced methane as a digestive byproduct.

But to thrive, methanogens need a balanced diet. If the concentration of either of their foodstuffs veers too far below their preferred proportions, methanogens won't survive. Their dietary restrictions, specifically the minimum concentration of hydrogen, provided another constraint on the concentration of carbon dioxide in the atmosphere, and it falls well below the level needed for a greenhouse effect sufficient to compensate for a weak early sun.

"The conclusion from all this is that we can't solve a faint sun paradox and also satisfy the geologic and metabolic constraints by having high carbon dioxide values," Bird said.

The rocks But the theory of a lower Earthly albedo meets those constraints.

"The lower albedo counterbalanced the fainter sun and provided Earth with clement conditions without the need for dramatically higher concentrations of greenhouse gasses in the atmosphere," Rosing said.

Louis Bergeron, Stanford University News

27 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Letnie niebo na Trytonie

Pierwsza w historii wykonana w podczerwieni analiza atmosfery Trytona - księŜyca Neptuna wskazuje, Ŝe na jego południowej półkuli jest środku lata. Zespół europejskich astronomów wykorzystał teleskop ESO VLT () i odkrył tlenek węgla oraz po raz pierwszy, w obserwacjach prowadzonych z Ziemi, wykrył w rzadkiej atmosferze Trytona metan. Obserwacje te wykazały takŜe, Ŝe rzadka atmosfera Trytona ulega sezonowym zmianom, gęstniejąc gdy jest ogrzana.

Uzyskaliśmy konkretne dowody, Ŝe obecność Słońca, mimo odległości wciąŜ jest odczuwana na Trytonie. Na tym lodowym księŜycu, podobnie jak na Ziemi, zmieniają się pory roku - choć znacznie wolniej Emmanuel Lellouch

Na Trytonie, na którym średnia temperatura powierzchni wynosi -235°C na półkuli północnej panuje zima, a na południowej lato. W miarę jak południowa półkula ogrzewa się, cienka warstwa zamarzniętego azotu, metanu i tlenku węgla sublimuje zagęszczając lodowatą atmosferę, w miarę jak zmieniają się pory roku w trakcie trwającego 165 lat obiegu Neptuna wokół Słońca. Pora roku na Trytonie trwa nieco ponad 40 lat - w 2000 roku na miało miejsce południowe przesilenie.

W oparciu na pomiarach ilości gazu zespół kierowany przez Emmanuela Lelloucha szacuje, Ŝe ciśnienie atmosferyczne na Trytonie mogło wzrosnąć nawet czterokrotnie w porównaniu do zmierzonego podczas przelotu Voyagera 2 w 1989 roku, kiedy na księŜycu panowała wiosna. Ciśnienie to wynosi pomiędzy 40 a 65 mikrobarów - 20 000 razy mniej niŜ na Ziemi.

Naukowcy wiedzieli, Ŝe na powierzchni Trytona występuje tlenek węgla w postaci lodu, jednak zespół Lelloucha odkrył, Ŝe wierzchnia warstwa Trytona

28 z 120

jest dziesięciokrotnie bogatsza w tę substancję od głębszych warstw i to właśnie ten powierzchniowy film zasila atmosfer. Podczas gdy głównym składnikiem atmosfery Trytona, podobnie jak na Ziemi, jest azot, to metan, którego obecność wykrył Voyager 2 i które to odkrycie dopiero teraz zostało potwierdzone w badaniach z Ziemi, odgrywa równieŜ istotną rolę.

"Modele atmosfery i klimatu Trytona trzeba będzie ponownie przeanalizować - po tym jak wykryliśmy obecność tlenku węgla oraz ponownie zmierzyliśmy ilość metanu "- mówi Catherine de Bergh, współautorka publikacji przedstawiającej odkrycia na łamach Astronomy & Astrophysics.

Z 13 znanych księŜyców Neptuna, Tryton jest zdecydowanie największy mając średnicę 2700 km (3/4 średnicy KsięŜyca), i jest jednocześnie siódmym największym księŜycem w Układzie Słonecznym. Od odkrycia w 1846 roku Tryton fascynuje naukowców ze względu na aktywność wulkaniczną, zróŜnicowane rodzaje lodu na powierzchni - wsród których są zarówno zestalony azot jak i woda oraz ditlenek węgla, oraz unikalną wsteczną orbitę.

Badanie atmosfery Trytona, który jest w przybliŜeniu 30 razy bardziej oddalony od Słońca niŜ Ziemia, nie jest łatwym zadaniem. W latach 80. XX wieku astronomowie sformułowali hipotezę, Ŝe jego atmosfera moŜe być równie gęsta jak Marsa (7 milibarów). Jednak dopiero przelot

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

Voyagera 2 w 1989 roku pozwolił dokonać pomiarów ciśnienia atmosfery złoŜonej z azotu i metanu - okazało się, Ŝe wynosi ono 14 mikrobarów - 70 000 razy mniej niŜ na Ziemi. Od tamtego czasu badania były bardzo rzadkie.

Obserwacje okultacji gwiazd przez Trytona wskazywały Ŝe ciśnienie na jego powierzchni wzrasta. Dopiero uruchomienie spektrometru CRIRES (Cryogenic High-Resolution Infrared Echelle Spectrograph) zainstalowanego na teleskopie VLT dało astronomom moŜliwość dokonania znacznie dokładniejszych badań atmosfery Trytona. "Potrzebowaliśmy moŜliwości i czułości CRIRES by wykonać szczegółowe widma i przyjrzeć się tej niezwykle rzadkiej atmosferze "- mówi Ulli Käufl, współautor badań, które stanowią część kampanii obserwacyjnej badającej takŜe Plutona.

Pluton, którego uwaŜa się za dalekiego kuzyna Trytona o podobnych właściwościach znów jest w centrum zainteresowania naukowców, którzy starają się sprawdzić czy równieŜ na jego powierzchni występuje tlenek węgla.

Badania te stanowią pierwszy krok dla astronomów wykorzystujących CRIRES do zrozumienia fizyki odległych ciał Układu Słonecznego. "Teraz moŜemy zacząć monitorować atmosferę Trytona by dowiedzieć się więcej na temat sezonowej ewolucji Trytona w kolejnych dekadach "- podsumowuje Lellouch.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

target="_blank">"Detection of CO in Triton’s atmosphere and the nature of surface-atmosphere interactions", Astronomy & Astrophysics ESO: Triton’s Summer Sky of Methane and Carbon Monoxide Ilustracja: ESO/L. Calçada Original press release follows: Triton’s Summer Sky of Methane and Carbon Monoxide According to the first ever infrared analysis of the atmosphere of Neptune's moon Triton, summer is in full swing in its southern hemisphere. The European observing team used ESO's Very Large Telescope and discovered carbon monoxide and made the first ground-based detection of methane in Triton's thin atmosphere. These observations revealed that the thin atmosphere varies seasonally, thickening when warmed.

"We have found real evidence that the Sun still makes its presence felt on Triton, even from so far away. This icy moon actually has seasons just as we do on Earth, but they change far more slowly," says Emmanuel Lellouch, the lead author of the paper reporting these results in Astronomy & Astrophysics.

On Triton, where the average surface temperature is about minus 235 degrees

Celsius, it is currently summer in the southern hemisphere and winter in the northern. As Triton's southern hemisphere warms up, a thin layer of frozen nitrogen, methane, and carbon monoxide on Triton's surface sublimates into gas, thickening the icy atmosphere as the season progresses during Neptune's 165-year orbit around the Sun. A season on Triton lasts a little over 40 years, and Triton passed the southern summer solstice in 2000.

Based on the amount of gas measured, Lellouch and his colleagues estimate that Triton's atmospheric pressure may have risen by a factor of four compared to the measurements made by Voyager 2 in 1989, when it was still spring on the giant moon. The atmospheric pressure on Triton is now between 40 and 65 microbars — 20 000 times less than on Earth.

Carbon monoxide was known to be present as ice on the surface, but Lellouch and his team discovered that Triton's upper surface layer is enriched with carbon monoxide ice by about a factor of ten compared to the deeper layers, and that it is this upper "film" that feeds the atmosphere. While the majority of Triton’s atmosphere is nitrogen (much like on Earth), the methane in the atmosphere, first detected

by Voyager 2, and only now confirmed in this study from Earth, plays an important role as well. "Climate and atmospheric models

Źródła: y E. Lellouch et al.,

29 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

of Triton have to be revisited now, now that we have found carbon monoxide and re-measured the methane," says co-author Catherine de Bergh.

Of Neptune's 13 moons, Triton is by far the largest, and, at 2700 kilometres in diameter (or three quarters the Earth’s Moon), is the seventh largest moon in the whole Solar System.

Since its discovery in 1846, Triton has fascinated astronomers thanks to its geologic activity, the many different types of surface ices, such as frozen nitrogen as well as water and dry ice (frozen carbon dioxide), and its unique retrograde motion [1].

Observing the atmosphere of Triton, which is roughly 30 times further from the Sun than Earth, is not easy. In the 1980s, astronomers theorised that the atmosphere on Neptune's moon might be as thick as that of Mars (7 millibars). It wasn't until Voyager 2 passed the planet in 1989 that the atmosphere of nitrogen and methane, at an actual pressure of 14 microbars, 70 000 times less dense than the atmosphere on Earth, was measured. Since then, ground-based observations have been limited. Observations of stellar occultations (a phenomenon that occurs when a Solar System body passes in front of a star and blocks its light) indicated that Triton’s surface pressure was increasing in the 1990's. It took the development of the Cryogenic High-Resolution

30 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Infrared Echelle Spectrograph (CRIRES) at the Very Large Telescope (VLT) to provide the team the chance to perform a far more detailed study of Triton’s atmosphere. "We needed the sensitivity and capability of CRIRES to take very detailed spectra to look at the very tenuous atmosphere," says co-author Ulli Käufl. The observations are part of a campaign that also includes a study of Pluto [eso0908].

Pluto, often considered a cousin of Triton and with similar conditions, is receiving renewed interest in the light of the carbon monoxide discovery, and astronomers are racing to find this chemical on the even more distant dwarf planet.

This is just the first step for astronomers using CRIRES to understand the physics of distant bodies in the Solar System.

"We can now start monitoring the atmosphere and learn a lot about the seasonal evolution of Triton over decades," Lellouch says.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

CHOMIK wgryzie się w grunt zagadkowego księŜyca

W Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie rozpoczęto prace nad budową penetratora geologicznego CHOMIK, przeznaczonego dla rosyjskiej misji kosmicznej Fobos-Grunt. Za kilka lat pobrana przez penetrator próbka gruntu Fobosa, jednego z księŜyców Marsa, powinna trafić na Ziemię.

Dla operatorów pojazdu kosmicznego słaba grawitacja to ułatwienie. Jednak w przypadku urządzenia słuŜącego do wbijania się w grunt staje się ona powaŜną przeszkodą. CHOMIK zagwarantuje pobranie próbki w sytuacji, gdyby powierzchnia okazała się za twarda dla innych manipulatorów, zaprojektowanych dla gruntu sypkiego inŜ. Jerzy Grygorczuk

W Laboratorium Mechatroniki i Robotyki Satelitarnej Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie powstanie CHOMIK, unikatowy penetrator geologiczny przeznaczony dla misji kosmicznej Fobos-Grunt. Do najwaŜniejszych celów misji naleŜy dostarczenie na Ziemię próbki materiału z powierzchni Fobosa, satelity Marsa. Materiał zostanie pobrany za pomocą polskiego penetratora i umieszczony w pojemniku, a ten we wnętrzu rosyjskiej kapsuły powrotnej wyląduje w 2014 roku w Kazachstanie. „Jeśli wszystko przebiegnie zgodnie z planem, za kilka lat będziemy w posiadaniu pierwszego przedmiotu, który wróci na Ziemię z księŜyca innej planety” – mówi dr inŜ. Karol Seweryn z CBK PAN. Umowa dotycząca budowy penetratora CHOMIK, podpisana z Instytutem Badań Kosmicznych Rosyjskiej Akademii Nauk oraz Naukowo-Produkcyjnym Zjednoczeniem im. S. A.

31 z 120

Ławoczkina (jednym z największych podmiotów rosyjskiego przemysłu kosmicznego) weszła w Ŝycie 2 kwietnia br. Polscy naukowcy zyskują dzięki niej prawo do uczestnictwa w międzynarodowym zespole, który zajmie się analizą materiału pochodzącego z powierzchni Fobosa, mają równieŜ zagwarantowany zwrot polskiego pojemnika na grunt.

Fobos, większy z dwóch marsjańskich księŜyców, jest drobną, nieregularną bryłą o rozmiarach 27×22×18 km i małej gęstości (1,9 g/cm3). Słaba grawitacja czyni go atrakcyjnym celem dla misji kosmicznych. Prędkość ucieczki jest zbliŜona do prędkości sprintera i wynosi ok. 11 m/s, dzięki czemu manewry lądowania i startu są stosunkowo łatwe do przeprowadzenia.

Dodatkowo Fobos krąŜy wokół Marsa w odległości zaledwie 9 400 km, aŜ 40 razy bliŜej niŜ KsięŜyc względem Ziemi. Tak niewielki dystans i brak własnej atmosfery powodują, Ŝe Fobos doskonale nadaje się do obserwacji Czerwonej Planety, która wypełnia aŜ jedną czwartą jego nieboskłonu. „Dla operatorów pojazdu kosmicznego słaba grawitacja to ułatwienie. Jednak w przypadku urządzenia słuŜącego do wbijania się w grunt staje się ona powaŜną przeszkodą” – mówi inŜ. Jerzy Grygorczuk z CBK PAN. KaŜdej akcji towarzyszy reakcja, co oznacza, Ŝe próba wbicia się w grunt spowodowałaby odepchnięcie lądownika od powierzchni. Dzięki unikatowej konstrukcji,

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

polski penetrator potrafi wbijać się samoczynnie, a wsparcie ze strony lądownika jest potrzebne jedynie przy pierwszych uderzeniach. „CHOMIK zagwarantuje pobranie próbki w sytuacji, gdyby powierzchnia okazała się za twarda dla innych manipulatorów, zaprojektowanych dla gruntu sypkiego” – podkreśla inŜ. Grygorczuk. Penetrator posłuŜy takŜe do przeprowadzenia badań termicznych i przewodnictwa cieplnego powierzchni Fobosa.

Fobos od dawna przyciąga uwagę naukowców świata. Jego niewielka gęstość i egzotyczna orbita doprowadziły w połowie ubiegłego wieku do sformułowania hipotezy, Ŝe moŜe być obiektem sztucznym: metalową skorupą zbudowaną przez hipotetycznych Marsjan. Obecnie wiemy, Ŝe Fobos jest obiektem naturalnym, prawdopodobnie o silnie porowatej strukturze. Wiele wskazuje na jego podobieństwo do słabo poznanej klasy ciał niebieskich tworzących na obrzeŜach Układu Słonecznego pas Kuipera, którego najbardziej znanym przedstawicielem jest planeta karłowata Pluton. Równocześnie pozostaje prawdopodobna hipoteza, Ŝe Fobos nie został przechwycony przez Marsa, lecz uformował się juŜ na jego orbicie, zatem naleŜy do drugiej generacji obiektów Układu Słonecznego. „Wyniki badań próbki pobranej za pomocą naszego penetratora przyczynią się do rozstrzygnięcia zagadki pochodzenia Fobosa” – mówi

32 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

dr Joanna Gurgurewicz z CBK PAN. Misja Fobos-Grunt miała się rozpocząć juŜ w 2007 roku. Według obecnych planów, sonda wystartuje w listopadzie 2011 roku na pokładzie rakiety nośnej Zenit. Pół roku później pojazd wejdzie na orbitę wokółmarsjańską. Lądowanie na Fobosie jest przewidziane na początek 2013 roku. Po miesiącu w kierunku Ziemi wystartuje moduł powrotny z kapsułą zawierającą próbkę gruntu zamkniętą w wykonanym w Polsce pojemniku. Kapsuła powrotna o masie ok. 11 kg z pojemnikiem wyląduje w Kazachstanie w połowie 2014 roku.

Po zakończeniu misji i odbyciu koniecznej kwarantanny, polski pojemnik – tuleja rozmiarami przypominająca połowę grubego długopisu – zostanie zwrócony do Centrum Badań Kosmicznych PAN. Lądownik misji Fobos-Grunt pozostanie na księŜycu, skąd będzie prowadził dalsze badania powierzchni Czerwonej Planety, jej środowiska (zapylenia, pola magnetycznego itp.) oraz dynamiki atmosfery i sezonowych zmian klimatu.

który w ramach misji CASSINI osiadł w 2005 roku na powierzchni Tytana, księŜyca Saturna – było to najdalsze lądowanie ziemskiego próbnika w historii.

Prace prowadzone w CBK PAN wpisują się w program eksploracji kosmosu formułowany obecnie przez Unię Europejską i Europejską Agencję Kosmiczną ESA. W Polsce realizuje się szereg projektów związanych z tą tematyką, m.in. w ramach międzynarodowej inicjatywy International Lunar Network w CBK PAN powstaje urządzenie KRET, przeznaczone do badań geologicznych KsięŜyca. Charakteryzuje się ono unikatową konstrukcją mechaniczną, zaprojektowaną i wykonaną w całości przez polskich naukowców i inŜynierów. W dalszej perspektywie wiele polskich ośrodków badawczych jest zainteresowanych udziałem w eksploracji KsięŜyca. Oprócz Centrum Badań Kosmicznych, podobną tematyką zajmuje się AGH oraz konsorcjum instytutów naukowych GEOPLANET. Źródła:

Przyrządy zbudowane w Centrum Badań Kosmicznych PAN uczestniczą w najbardziej wyrafinowanych misjach kosmicznych. Na lądowniku Philae, wysłanym w ramach misji Rosetta, Europejska Agencja Kosmiczna ESA umieściła penetrator MUPUS; w 2014 roku wbije się on w jądro komety 67P/Czuriumow-Gierasimienko.

Wykonane w CBK PAN czujniki znajdowały się takŜe na lądowniku Huyghens,

Wiadomości prasowe CBK PAN: CHOMIK wgryzie się w grunt zagadkowego księŜyca Zdjęcie: CBK PAN

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Astronomowie fotografują tajemniczy ciemny obiekt

Po raz pierwszy astronomom udało się bezpośrednio zaobserwować tajemniczy ciemny składnik układu podwójnego, który zadziwiał astronomów od XIX wieku. Wykorzystując instrument zaprojektowany na Uniwersytecie Michigan astronomowie wykonali zbliŜenia gwiazdy Epsilon Woźnicy w trakcie zaćmienia, która powtarza się co 27 lat. "ZbliŜenie" jest oczywiście kwestią względną, ale zdjęcia są na tyledobre, Ŝe pokazują kształt cienia jaki tworzy ciemny obiekt oświetlonyprzez gwiazdę.

Badania wykazały, Ŝe mimo Ŝe szanse na to były minimalne, nasze podejrzenia w zasadzie były słuszne. To przekracza prawie pojęcie, Ŝe mogliśmy sfotografować to zjawisko. Nie znamy Ŝadnego innego podobnego układu. Na dodatek system ten zdaje się znajdować w rzadkiej fazie ewolucji gwiezdnej. A na dodatek leŜy tak blisko - wszystko to składa się na szczęśliwy zbieg okoliczności. ass. prof. John Monnier

"Ujrzeć znaczy uwierzyć "- mówi prof.

John Monnier z Wydziału Astronomii Uniwersytetu Michigan (U-M), autor artykułu prezentującego odkrycie na łamach Nature. W badaniach brali takŜe udział naukowcy z Uniwersytetu Denver i Uniwersytetu Stanowego Georgia. Ε Woźnicy to piąta najjaśniejsza gwiazda konstelacji. Od ponad 175 lat astronomowie wiedzą, Ŝe gwiazda ta jest ciemniejsza niŜ powinna być przy swojej masie. ZauwaŜyli równieŜ Ŝe co kilkadziesiąt lat jasność gwiazdy malała na ponad rok. Doszli do wniosku, Ŝe gwiazda ta jest częścią układu podwójnego, w którym jeden z obiektów jest niewidoczny - ale nie wiedzieli, jakiego rodzaju jest to obiekt.

PoniewaŜ nie udało się zaobserwować światła kompana dominująca teoria opisywała kompana jako mały obiekt gwiezdny

otoczony przez pyłowy dysk. Według teorii dysk znajdował się w płaszczyźnie orbity kompana wokół jasnej gwiazdy, a na dodatek wszystko to znajdowało się w jednej płaszczyźnie dla obserwatora z Ziemi.

Choć układ taki był mało prawdopodobny to wyjaśniał dane obserwacyjne.

Nowe zdjęcia udowodniły, Ŝe teoria ta jest prawdziwa. Na zdjęciach pojawił się geometrycznie wąski, ciemny i gęsty, choć jednocześnie nieznacznie prześwitujący obłok przesuwający się przed tarczą Ε Woźnicy. Dysk ten jest nawet bardziej płaski niŜ wynikało to z modeli opartych na niedawnych obserwacjach wykonanych przez kosmiczny teleskop podczerwony Spitzer. "Jest cienki jak naleśnik "dodaje Monnier.

Monnier kierował zespołem budującym instrument MIRC (Michigan Infra-Red Combiner ), który posłuŜył do uzyskania zdjęć. MIRC wykorzystuje interferometrię by połączyć i wzmocnić światło z grupy teleskopów CHARA Uniwersytetu Stanowego Georgii, tak Ŝe działają one jak teleskop sto razy większy od teleskopu kosmicznego Hubble'a. MIRC jest jednym z niewielu instrumentów, który pozwala obserwować kształt i cechy powierzchni gwiazd. Źródła: University of Michigan News Service: Astronomers take close-up pictures of mysterious dark object

33 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

href="http://www.nsf.gov /news/news_summ.jsp?cntn_id=116731& org=NSF&from=news">NSF: Astronomers Capture a Rare Stellar Eclipse in Opening Scene of Year-long Show Ilustracja: NASA / JPL-Caltech Original press release follows: Astronomers take close-up pictures of mysterious dark object For the first time, astronomers have directly observed the mysterious dark companion in a binary star system that has puzzled skywatchers since the 19th century.

Using an instrument developed at the University of Michigan, scientists have taken close-up pictures of Epsilon Aurigae during its eclipse, which happens every 27 years. "Close up" in this case is a relative term, but the images zoom in enough to show the shape of the dark object's shadow.

"Seeing is believing," said John Monnier, an associate professor in the U-M Department of Astronomy who is an author of a paper about the research findings published in the April 8 edition of Nature. Researchers from the University of Denver and Georgia State University were involved as well.

Epsilon Aurigae is the fifth brightest star in the northern constellation Auriga. For more than 175 years, astronomers have known it is dimmer than it should be, given its mass. They also noticed its brightness dip for more

34 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

than a year every few decades. They surmised that it was a binary system in which one companion was invisible.

But what type of object was the companion?

Because astronomers hadn't observed much light from it, the prevailing theory labeled it a smaller star orbited edge-on by a thick disk of dust. The theory held that the disk's orbit must be in precisely the same plane as the dark object's orbit around the brighter star, and all of this had to be occurring in the same plane as Earth's vantage point. This would be an unlikely alignment, but it explained observations.

these images. MIRC uses a process called "interferometry" to combine the light entering four telescopes at the CHARA array at Georgia State University and amplify it so that it seems to be coming through a device 100 times larger than the Hubble Space Telescope.

MIRC allowed astronomers to see the shape and surface characteristics of stars for the first time. Previously, stars were mere points of light even with the largest telescopes.

The new images show that this is indeed the case. A geometrically thin, dark, dense, but partially translucent cloud can be seen passing in front of Epsilon Aurigae.

"Interferometry has made high resolution imaging of distant objects a reality," said Fabien Baron, a post-doctoral researcher in the Department of Astronomy who helped with the imaging in this study. "It most probably will solve many mysteries but also raise many new questions."

"This really shows that the basic paradigm was right, despite the slim probability," Monnier said. "It kind of blows my mind that we could capture this. There's no other system like this known. On top of that, it seems to be in a rare phase of stellar life. And it happens to be so close to us. It's extremely fortuitous."

The paper is called "Infrared images of the transiting disk in the epsilon Aurigae System." Xiao Che, a graduate student in the U-M Department of Astronomy, contributed to the research.

The lead authors are astrophysics graduate student Brian Kloppenborg and astronomy professor Bob Stencel at the University of Denver.

The disk appears much flatter than recent modeling from the Spitzer Space Telescope suggests, Monnier said.

This research is funded by the National Science Foundation and the office of the dean of the College of Arts and Sciences at Georgia State University.

"It's really flat as a pancake," he said.

Ann Arbor Monnier led the creation of the Michigan Infra-Red Combiner (MIRC) instrument that was used to produce

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Kolejne lawiny na Marsie

Zdjęcie opublikowane przez zespół eksperymentu HiRISE (High Resolution Imaging Science Experiment) ukazuje jeden z trzech odizolowanych obłoków cząstek u podnóŜa stromych klifów w północnych obszarach podbiegunowych Marsa. Chmury te, unoszące się przy gruncie mają wysokość kilkudziesięciu metrów i prawdopodobnie powstały w wyniku osunięcia się lawiny śniegu złoŜonego głównie z ditlenku węgla. Śnieg ten przywiera do klifu w ciemnościach zimy i osuwa się po ogrzaniu przez Słońce gdy nadchodzi wiosna. Klif o wysokości około 700 metrów zbudowany jest z warstw lodu wodnego o róŜnej zawartości pyłu, podobnie jak czapy polarne na Ziemi.

Na wierzchu lodowiec okrywa lód ditlenku węgla. W zeszłym roku HiRISE obserwował zmiany w tym rejonie aby zbadać jak zmienia się on wraz z nadejściem wiosny. DuŜą niespodzianką było uchwycenie wówczas lawin (PSP_007338_2640). W tym roku zespół był gotów sfotografować kolejne.

Badanie tej i podobnych skarp wokół krawędzi lodowych osadów polarnych pomoŜe określi czy procesy te są charakterystyczne dla cyklu rocznego Marsa w tym okres roku w którym są aktywne oraz jak rozległych obszarów dotyczą. Podobne zdarzenia miały miejsce juŜ wcześniej w tym roku zarówno w tym jak i w innych rejonach obejmujących około jedną trzecią obwodu regionu podbiegunowego.

Obecnie wydaje się się, Ŝe zjawiska te są powszechne i zachodzą w środku marsjańskiej wiosny. Wydaje się, Ŝe jest to regularny wiosenny proces, którego moŜna spodziewać się co roku. Źródła: HiRISE: Avalanche Clouds Zdjęcie: NASA/JPL/University of Arizona Original press release follows: Avalanche Clouds This HiRISE image shows at least three isolated clouds of particles near a steep cliff in the northern polar region of Mars.

to the ground yet reaching up tens of meters high (up to 180 feet), are likely the result of an avalanche or fall of mostly carbon-dioxide frost. The frost clings to the scarp in the darkness of winter and may be disrupted by sunlight and thermal processes with the coming of spring. The cliff, approximately 700 meters (2000 feet) high is made up of layers of water ice with varying dust content, roughly similar to the polar ice caps on Earth.

On top is bright white carbon-dioxide ice and frost. Last year, HiRISE was monitoring this area for changes in frost patterns as spring progressed - it was quite surprising and very exciting to find an avalanche in progress (e.g.

PSP_007338_2640)! This year, we were ready to capture more.

Targeting this scarp as well as others around the edge of the north polar icy layered deposits will help determine if this process is a characteristic one in Mars' cycle of seasons, including the period of year it is active and how wide-spread around the region it is.

Several such events occurred earlier this year at this same scarp (e.g.

ESP_016173_2640), and several more were also seen at a few other scarps (e.g. ESP_016228_2650) spread around about one-third of the circumference of the polar region.

Looking at all of the individual instances of avalanches from all of the images will

These clouds, rolling or hovering close

35 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

also allow us to piece together a sequence of snaphots of the whole avalanche process, from beginning (a stream of material falling down the cliff face) to end (lingering puffy clouds). Based on this year's observations, these events happen mostly in the middle of spring, roughly equivalent to April to early May on Earth. And, they are indeed more widespread than just this one scarp. All together, it seems this is a regular spring process at Mars' north pole that may be expected every year - avalanche season! This information, in conjunction with the results of numerical modeling of the behavior of the materials involved, will help us find out what is causing these dramatic events.

Patrick Russell

36 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Brązowe karły - dziwaczni obywatele Galaktyki

Niektóre z praw rządzących Wszechświatem przypominają te obowiązujące w Hollywood. Weźmy dla przykładu gwiazdy. Nie kaŜdy obiekt rodzący się w kosmosie ma szansę zostać gwiazdą (jak choćby planety czy asteroidy). Co więcej, według praw rządzących Wszechświatem nawet jeŜeli przychodzisz na (wszech)świat jako gwiazda wcale nie musisz się nią stać. Niektóre obiekty zaczynają w ten sposób, ale nie udaje im się zebrać wystarczająco duŜo masy by zapłonąć i stać się pełnoprawną gwiazdą rozświetlającą niebo przez kolejne miliardy lat. Tak właśnie przychodzą na świat brązowe karły.

Co ciekawe wszystkie brązowe karły mają w przybliŜeniu tę samą średnicę - mniej więcej odpowiadającą średnicy Jowisza. W miarę jak stygną, wytwarzają atmosferę, chmury metanu, a w przypadku najchłodniejszych równieŜ obłoki pary wodnej. Pod tymi względami przypominają planety. Jednak planety powstają z dysku wokół gwiazdy, co zdecydowanie róŜni je od procesu narodzin brązowych karłów dr J. Davy Kirkpatrick

"Brązowe karły to prawie gwiazdy, prawie... " mówi dr J. Davy Kirkpatrick, który dokrotyzował się w Obserwatorium Steward Uniwersytetu Arizona, a obecnie pracuje w Centrum Przetwarzania i Analizy Podczerwieni w Catlech. -" Są równieŜ podobne do planet, ale teŜ nie do końca." Kirkpatrick jest autorem systemu klasyfikacji brązowych karłów i gwiazd o niskich masach. W tym roku został zaproszony do wygłoszenia wykładu w Obserwatorium Steward. Wykłady tego cyklu honorują Marca Aaronsona, astronoma z Obserwatorium Steward, który w 1987 roku zginął w wieku 36 lat w wypadku podczas badań prowadzonych w obserwatorium Kitt Peak.

Podobnie jak gwiazdy, brązowe karły powstają z zapadającego się obłoku międzygwiezdnego pyłu i gazu, jednak w trakcie kolapsu nie udaje im się zebrać

wystarczającej ilości materii by rozpalić w jądrze płomień fuzji nuklearnej i resztę istnienia spędzają z wolna stygnąc.

Jak zauwaŜa Kirkpatrick brązowe karły mają równieŜ wiele wspólnego z planetami: "Co ciekawe wszystkie brązowe karły mają w przybliŜeniu tę samą średnicę - mniej więcej odpowiadającą średnicy Jowisza. W miarę jak stygną, wytwarzają atmosferę, chmury metanu, a w przypadku najchłodniejszych równieŜ obłoki pary wodnej. Pod tymi względami przypominają planety. Jednak planety powstają z dysku wokół gwiazdy, co zdecydowanie róŜni je od procesu narodzin brązowych karłów."

PoniewaŜ brązowe karły są znacznie chłodniejsze od gwiazd nie emitują zbyt wiele światła co powoduje, Ŝe trudniej jest je odkryć, nawet jeŜeli są stosunkowo blisko. Jednak - jak wyjaśnia Kirkpatrick - to światło, które emitują skupia się w paśmie podczerwonym, dzięki czemu mogą zostać dostrzeŜone przez specjalne detektory takie jak sonda NASA WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer), która została wyniesiona na orbitę w grudniu 2009 roku i poszukuje najzimniejszych i najbliŜszych brązowych karłów.

"Astronomowie odkryli setki tych obiektów w sąsiedztwie Słońca "mówi Kirkpatrick. -" Obecnie wierzymy, Ŝe w naszej Galaktyce moŜe być nawet dwa razy więcej brązowych karłów niŜ gwiazd."

W ramach projektu WISE Kirkpatrick

37 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

kieruje zespołem badań brązowych karłów, określając gęstość tych obiektów w przestrzneni kosmicznej i mając nadzieję na odkrycie najbliŜszego brązowego karła. Źródła: Univeristy of Arizona News: The Secret Lives of Brown Dwarfs: Hidden Oddballs of the Universe Zdjęcie: NASA/JPL-Caltech Original press release follows: The Secret Lives of Brown Dwarfs: Hidden Oddballs of the Universe Some of the laws that govern the universe resemble the laws that govern Hollywood. Take stars, for example.

Not everyone gets to be one (think planets or moons or asteroids). As a matter of fact, under the laws of the universe, even if you're born as a star still doesn't mean you get to be one.

Some start out that way, but never gather enough raw materials to spontaneously ignite and become a full-blown star that will grace the night sky for billions of years to come. Those are the brown dwarfs.

"Brown dwarfs are like stars, but not really," said J. Davy Kirkpatrick, who received his PhD in 1992 at the University of Arizona's Steward Observatory and is now a project scientist at the Infrared Processing and Analysis Center at the California Institute of Technology. "They're also like planets, but not really."

Kirkpatrick,

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

who has invented a classification scheme for low-mass stars and brown dwarfs, is this year's honored lecturer to deliver the 2010 Marc Aaronson Memorial Lecture on April 9 at 7:30 p.m. at Steward Observatory. He is the first former Steward Observatory graduate student to be honored with the Aaronson lectureship.

The public is invited to join Kirkpatrick for an exciting journey of discovery into the strange nature of brown dwarfs during his presentation titled "Searching for the Coldest Brown Dwarfs: Breaking the Distinction Between Stars and Planets."

Brown dwarfs are cosmic oddballs: They defy classification as either a star or a planet.

Just like stars, they form from a collapsing cloud of interstellar gas and dust but stall in the middle of the star formation process and keep puttering along, continuously cooling down for the remainder of their existence.

According to Kirkpatrick, brown dwarfs also have traits in common with planets: "Oddly, all brown dwarfs have roughly the same size, about the size of the planet Jupiter. As brown dwarfs cool, they begin to develop atmospheres, clouds of methane, and, in the coolest cases, water. So in that respect they also resemble planets. However, planets are formed in a disc around a star, quite unlike the birthing process for brown dwarfs."

Because brown

dwarfs are so much cooler than stars, they don't emit much light, which has made it tough for astronomers to detect them, even when they're relatively close.

However, according to Kirkpatrick, what little light they do emit is concentrated in infrared wavelengths, which can be seen by specialized detectors such as NASA's WISE spacecraft (Wide-field Infrared Survey Explorer), which was launched last December to discover the coolest and closest brown dwarfs yet.

"Quite amazingly, astronomers have detected hundreds of these objects in the neighborhood of the sun," said Kirkpatrick. "We now believe that in our own galaxy, there are twice as many brown dwarfs as there are stars."

Within the WISE project, Kirkpatrick is the leader of the brown dwarf research team, determining the space density of brown dwarfs and hoping to discover the closest brown dwarf to the sun. In his lecture, he will present the history of our knowledge of brown dwarfs and other low-mass objects and explain how the new WISE mission will reach new extremes of discovery: brown dwarfs no warmer than the Earth and perhaps closer than the nearest star.

The Aaronson Memorial Lecture honors the late Marc Aaronson, a Steward Observatory astronomer who died at age 36 in 1987 in an accident while making astronomical observations on Kitt Peak, Ariz. The lectureship and cash prize are awarded every 18 months to an individual or group who, by his or her passion for research and dedication to excellence, has produced a body of work in observational astronomy that has resulted in a significant deepening of our understanding of the universe. The Marc Aaronson Memorial Lectureship Fund is administered by the UA; additional funding comes from Steward Observatory and the National Optical Astronomy Observatory.

Daniel Stolte

38 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Hubble fotografuje M66

Teleskop Hubble'a wykonał spektakularne zdjęcie najmasywniejszej z galaktyk składających się na trio (tryplet) Lwa - galaktykę o niezwykłej anatomii z asymetrycznymi ramionami spiralnymi i przemieszczonym jądrem. Ta niezwykła anatomia zapewne powstała w wyniku oddziaływań grawitacyjnych pozostałych dwóch galaktyk składających się na trio.

Nietypowa spiralna galaktyka - znana jako Messier 66 - leŜy w odległości około 35 milionów lat świetlnych w obrębie konstelacji Lwa. Wraz z M65 i NGC 3628 galaktyka ta tworzy trio Lwa, grupę trzech oddziałujących na siebie galaktyk naleŜących do grupy M66, która mając około 100 000 lat świetlnych średnicy, jest największą z galaktyk w tej małej grupie.

Messier 66 jest dumnym posiadaczem ekskluzywnych asymetrycznych ramion spiralnych, które zdają się unosić ponad główny dysk galaktyki oraz najwyraźniej przemieszczone jądro. Asymetria ta jest niezwykła - najczęściej gęste fale gazu, pyłu i nowo powstałych gwiazd okręcają się wokół centrum galaktyki symetrycznie. Astronomowie sądzą, Ŝe dawna symetria M66 została zburzona przez grawitacyjne oddziaływanie sąsiadujących galaktyk.

Teleskop Hubble sfotografował wyraźne pasy pyłowe oraz jasne gromady gwiazd M66 korzystając z kamery ACS (Advanced Camera for Surveys).

Gromady - widoczne jako niebieskie i róŜowe obszary na zdjęciu - są kluczowym narzędziem astronomów umoŜliwiając badanie tego, jak ich macierzysta galaktyka ewoluowała w czasie.

M66 ma na koncie rekordową liczbę supernowych. Od 1989 roku

zaobserwowano w niej trzy supernowe, w tym jedną w 2009 roku. Supernowe sygnalizują niezwykle gwałtowną śmierć gwiazdy, przez krótki czas świecąc światłem, które moŜe przyćmić intensywnością całą galaktykę. Później w czasie od kilku tygodni do kilku miesięcy rozbłyski te gasną. Jednak w tym krótkim czasie emitują tyle energii ile Słońce wypromieniuje w czasie trwającego 10 miliardów lat istnienia. Źródła: Hubble Information Centre: Hubble snaps heavyweight of the Leo Triplet Zdjęcie: NASA, ESA and the Hubble Heritage (STScI/AURA)-ESA/Hubble Collaboration.

Acknowledgement: Davide De Martin and Robert Gendler Lokalizacja: RA 11h20m15.0s, Dek: +12°59'30'', mapka: Stellarium Original press release follows: Hubble snaps heavyweight of the Leo Triplet Hubble has snapped a spectacular view of the largest "player" in the Leo Triplet, a galaxy with an unusual anatomy: it displays asymmetric spiral arms and an apparently displaced core. The peculiar anatomy is most likely caused by the gravitational pull of the other two members of the trio.

The unusual spiral galaxy, Messier 66, is located at a distance of about 35 million light-years in the constellation of Leo.

39 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Together with Messier 65 and NGC 3628, Messier 66 is one third of the Leo Triplet, a trio of interacting spiral galaxies, part of the larger Messier 66 group. Messier 66 wins out in size over its fellow triplets — it is about 100 000 light-years across.

Messier 66 is the proud owner of exclusive asymmetric spiral arms which seem to climb above the galaxy's main disc and an apparently displaced nucleus. This asymmetry is unusual; most often, dense waves of gas, dust and newly born stars wind about the galaxy's centre in a symmetric way. Astronomers believe that Messier 66's once orderly shape has most likely been distorted by the gravitational pull of its two neighbours.

Hubble has imaged Messier 66's striking dust lanes and bright star clusters along the spiral arms in fine detail with the Advanced Camera for Surveys. Star clusters — pictured in the blue and pinkish regions of the image — are key tools for astronomers since they are used as indicators of how the parent galaxies assembled over time.

Messier 66 boasts a remarkable record of supernovae explosions. The spiral galaxy has hosted three supernovae since 1989, the latest one occurring in 2009. A supernova is a stellar explosion that may momentarily outshine its entire host galaxy. It then fades away over a period lasting several weeks or months. During its very short life the supernova radiates as much energy as the Sun would radiate over a period of about 10 billion years.

40 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Wenus nie jest martwą planetą - przynajmniej w sensie geologicznym

Sonda Venus Express Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) dostarczyła jak dotąd najlepszych dowodów na to, Ŝe Wenus jest wciąŜ planetą aktywną geologicznie. Dzięki sposobowi w jaki emitują promieniowanie podczerwone zidentyfikowano stosunkowo świeŜe wypływy lawy. To dowodzi, Ŝe na planecie nadal mogą zachodzić erupcje wulkaniczne.

Istnieją intrygujące modele przedstawiające jak Wenus moŜe w krótkim czasie w całości pokrywać się kilometrami lawy wulkanicznej.

Jednak wymagają one by wnętrze Wenus zachowywało się odmiennie od ziemskiego. JeŜeli procesy wulkaniczne zachodzą stopniowo, oznacza to, Ŝe wnętrze zachowuje się podobnie do ziemskiego, choć bez tektoniki płyt. dr Sue Smrekar

Dawno zauwaŜono, Ŝe na powierzchni Wenus jest zdecydowanie zbyt mało kraterów. Jakiś proces musiał wyrównywać jej powierzchnię. Tym czymś zapewne są procesy wulkaniczne natomiast otwarte pozostaje pytanie, czy zjawiska te zachodzą powoli czy teŜ gwałtownie. Czy następuje tam periodycznie jednoczesna, całkowita wymiana powierzchni w wyniku ogromnego, kataklizmicznego zjawiska wulkanicznego, czy teŜ tworzenie nowej powierzchni jest stopniowe i jest wynikiem wielu mniejszych erupcji wulkanicznych. Niedawno pisaliśmy o badaniach wskazujących na pierwszą opcję - nowe wynik natomiast sugerują, Ŝe być moŜe jednak właściwa jest druga alternatywa.

"Zebraliśmy silnie dowody niedawnych erupcji na samej powierzchni Wenus "mówi Sue Smrekar z Laboratorium Napędu

Rakietowego (JPL)NASA. Dowody te mają formę odmiennego niŜ otoczenie składu trzech regionów wulkanicznych.

Dane zostały zebrane przez spektrometr obrazujący pasma widzialnego i podczerwonego VIRTIS (Visible and Infrared Thermal Imaging Spectrometer) na pokładzie sondy ESA Venus Express krąŜącej wokół planety od kwietnia 2006 roku.

VIRTIS rejestruje jasność skał powierzchniowych dostarczając szacunkowych danych na temat ich "emisyjności". W 2008 roku naukowcy z Instytutu Badań Planetarnych Niemieckiej Agencji Kosmicznej Jörn Helbert i Nils Müller (współautorzy obecnych badań) opublikowani mapę dystrybucji emisyjności skał w podczerwieni na południowej półkuli Wenus.

Teraz zespół dr Smrekar wybrał trzy obszary, które geologicznie przypominają Hawaje - dobrze znany region aktywności wulkanicznej na Ziemi. Badając te obszary wykazali, Ŝe regiony te mają wyŜszy współczynnik emisyjności niŜ otoczenie, co wskazuje na ich odmienny skład.

Na Ziemi wypływy lawy reagują szybko z tlenem i innymi składnikami atmosfery, co zmienia ich skład. Na Wenus powinien zachodzić podobny proces - tyle, Ŝe znacznie szybciej ze względu na gorętszą i gęstszą atmosferę.

Naukowcy interpretują fakt, Ŝe wypływ lawy zdają się mieć inny skład jako dowód na to, Ŝe ich powierzchnia nie uległa erozji - co wskazuje na to, Ŝe powstały

41 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

stosunkowo niedawno. Szacują, Ŝe są mogą one mieć nie więcej niŜ 2,5 miliona lat, a być moŜe są obecnie aktywne.

Choć scenariusz stopniowego wytwarzania nowej skorupy nie jest tak spektakularny jak alternatywy to jednak czyni z Wenus planetę bardziej podobną do Ziemi. Źródła: ESA News: Venus is alive – geologically speaking Zdjęcie: ESA/NASA/JPL Original press release follows: Venus is alive – geologically speaking ESA’s Venus Express has returned the clearest indication yet that Venus is still geologically active. Relatively young lava flows have been identified by the way they emit infrared radiation. The finding suggests the planet remains capable of volcanic eruptions.

It has long been recognised that there are simply not enough craters on Venus.

Something is wiping the planet’s surface clean. That something is thought to be volcanic activity but the question is whether it happens quickly or slowly? Is there some sort of cataclysmic volcanic activity that resurfaces the entire planet with lava, or a gradual sequence of smaller volcanic eruptions? New results suggest the latter.

“Now we have strong evidence right at the surface

42 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

for recent eruptions,” says Sue Smrekar, a scientist at NASA's Jet Propulsion Laboratory in California.

That strong evidence comes in the form of compositional differences compared to the surrounding landscape in three volcanic regions. The data were collected by the Visible and Infrared Thermal Imaging Spectrometer (VIRTIS) on ESA’s Venus Express spacecraft, which has been orbiting the planet since April 2006.

VIRTIS records the brightness of surface rocks, providing an estimate of ‘emissivity’. In 2008, Jörn Helbert and Nils Müller, Institute of Planetary Research, German Aerospace Center, Berlin and co-authors on this new work, published a map of the variation of infrared emissivity across the southern hemisphere of Venus.

Dr Smrekar and her colleagues targeted three regions that geologically resemble Hawaii, well known for its active volcanism. They show that the regions on Venus have higher emissivities than their surroundings, indicating different compositions.

to have different compositions from their surroundings as being evidence of a lack of surface weathering, indicating that the flows erupted relatively recently. They estimate that the flows are possibly as geologically recent as 2 500 000 years – and likely much less, possibly even currently active. “This is a significant result,” says Hakan Svedhem, ESA Venus Express Project Scientist.

Whilst the gradual resurfacing scenario might not be the most spectacular, it does make Venus look a little more Earth-like.

“There are some intriguing models of how Venus could have completely covered itself in kilometres of volcanic lava in a short time, but they require that the interior of Venus behaves very differently from Earth. If volcanism is more gradual, this implies that the interior may behave more like Earth, though without plate tectonics,” says Dr Smrekar.

On Earth, lava flows react rapidly with oxygen and other elements in the atmosphere, changing their composition.

On Venus, the process should be similar, though more intense because of the hotter, denser atmosphere, chiefly of carbon dioxide.

The researchers interpret the fact that the lava flows appear

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Mały kompan brązowego karła a definicja planety

Wraz z wzrostem moŜliwości coraz potęŜniejszych teleskopów astronomowie wciąŜ odkrywają kolejne obiekty nie pasujące do panujących przekonań. Najnowszym przykładem jest odkrycie małego, podobnego do planety, obiektu krąŜącego wokół brązowego karła. Ma właściwe dla planety rozmiary - jego masę naukowcy oszacowali na 5 do 10 razy większą od Jowisza. Jednak obiekt ten powstał w ciągu mniej niŜ miliona lat - taki wiek ma w przybliŜeniu brązowy karzeł - a co za tym idzie w czasie znacznie krótszym niŜ przewidują teorie opisujące mechanizmy powstawania planet.

Najciekawszym wnioskiem wynikającym z tych obserwacji jest wykazanie, Ŝe proces odpowiedzialny za powstawanie układów podwójnych rozciąga się w dół aŜ do poziomu mas planetarnych. Wygląda na to, Ŝe kosmos potrafi tworzyć towarzyszy o masach planetarnych na dwa zupełnie odmienne sposoby.

Kevin Luhman

Kamen Todorov z Uniwersytetu Penn State wraz ze współpracownikami wykorzystał sokoli wzrok teleskopów Hubble Space Telescope oraz Obserwatorium Gemini by bezpośrednio sfotografować towarzysza brązowego karła, który został odkryty w trakcie badań 32 młodych brązowych karłów w regionie powstawania gwiazd w Byku.

Brązowe karły to obiekty, których masa jest zazwyczaj kilkadziesiąt razy większa od masy Jowisza, jednak zbyt mała, by podtrzymać procesy fuzji termojądrowej, jak to ma miejsce w gwiazdach.

Tajemniczy obiekt okrąŜa karła w odległości około 3,6 miliarda kilometrów (czyli w odległości mniejszej niŜ dzieląca od Słońca Urana). Wyniki badań zostały przyjęte do publikacji na łamach The Astrophysical Journal.

Całkiem niedawno burzliwe dyskusje wzbudził Pluton w kontekście tworzenia definicji jak małym obiektem moŜe być coś, i wciąŜ nazywać się planetą.

Nowe obserwacje stawiają podobne pytanie, choć dotyczy ono drugiego końca skali - jak mały moŜe być obiekt i nadal zostanie uznany za brązowego karła, a nie planetę? Nowy obiekt bowiem ma masę podobną do wielu masywnych egzoplanet. Ale czy powinien nadal być określany mianem planety? Odpowiedzi moŜna szukać w mechanizmie jaki powołał go do istnienia.

Istnieją trzy moŜliwe scenariusze. Pył w dysku wokół gwiazdy powoli zlepia się tworząc planetę o masie około 10 razy większej od Ziemi, która następnie akumuluje ogromną gazową powłokę; zagęszczenie gazu w dysku szybko zapada się tworząc obiekt o rozmiarach gazowej, olbrzymiej planety; lub towarzysz powstaje bezpośrednio z zapaści tego samego obłoku molekularnego w ten sam sposób co gwiazda lub brązowy karzeł.

JeŜeli poprawny byłby trzeci scenariusz oznaczałoby to, Ŝe obiekty o masie planetarnej mogą powstawać w wyniku działania tych samych mechanizmów, które produkują gwiazdy. Jest to prawdopodobne bowiem towarzyszący obiekt jest zbyt młody by powstał w wyniku działania pierwszego scenariusza, który wymaga duŜo czasu.

Drugi mechanizm zachodzi szybko, jednak mało prawdopodobne jest by dysk wokół centralnego brązowego karła zawierał dość masy by powstał z niego obiekt o masie 10 do 15 razy większej od masy Jowisza.

"Najciekawszym wnioskiem wynikającym z tych

43 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

obserwacji jest wykazanie, Ŝe proces odpowiedzialny za powstawanie układów podwójnych rozciąga się w dół aŜ do poziomu mas planetarnych.

Wygląda na to, Ŝe kosmos potrafi tworzyć towarzyszy o masach planetarnych na dwa zupełnie odmienne sposoby "- mówi Kevin Luhman z Centrum Egzoplanet Uniwersytetu Penn State. JeŜeli tajemniczy obiekt powstał w wyniku framgentacji i kolapsu obłoku molekularnego, tak jak powstają gwiezdne układu wielokrotne, zatem zgodnie z obecnymi definicjami nie jest planetą, te bowiem powstają we wnętrzu dysków istniejących wokół młodych gwiazd.

Masę towarzysza oceniono na postawie porównania jego jasności do jasności przewidywanych przez teoretyczne modele ewolucji obiektów o róŜnych masach i wieku około 1 miliona lat.

Dodatkowe dowody na pochodzenie obiektu pochodzą z faktu obecności w pobliŜu układu podwójnego, w którym wokół małej czerwonej gwiazdy krąŜy brązowy karzeł. Luhman sądzi, Ŝe wszystkie cztery obiekty powstały w wyniku zapaści tego samego obłoku molekularnego, czyniąc z nich układ poczwórny. "Ich konfiguracja bardzo przypomina układ poczwórny sugerując, Ŝe wszystkie jego cztery składniki powstały jak gwiazdy "- podsumowuje Luhman. Źródła: HubbleSite: Small Companion to Brown

44 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Dwarf Challenges Simple Definition Zdjęcie: NASA, ESA, and K. Todorov and K. Luhman (Penn State University) Original press release follows: Small Companion to Brown Dwarf Challenges Simple Definition As our telescopes grow more powerful, astronomers are uncovering objects that defy conventional wisdom. The latest example is the discovery of a planet-like object circling a brown dwarf. It's the right size for a planet, estimated to be 5-10 times the mass of Jupiter. But the object formed in less than 1 million years — the approximate age of the brown dwarf — and much faster than the predicted time it takes to build planets according to some theories.

Kamen Todorov of Penn State University and co-investigators used the keen eyesight of the Hubble Space Telescope and the Gemini Observatory to directly image the companion of the brown dwarf, which was uncovered in a survey of 32 young brown dwarfs in the Taurus star-forming region. Brown dwarfs are objects that typically are tens of times the mass of Jupiter and are too small to sustain nuclear fusion to shine as stars do.

The mystery object orbits the nearby brown dwarf at a separation of approximately 2.25 billion miles (3.6 billion kilometers — which is between the distances of Saturn

and Uranus from the Sun). The team's research is being published in an upcoming issue of The Astrophysical Journal.

There has been a lot of discussion in the context of the Pluto debate over how small an object can be and still be called a planet. This new observation addresses the question at the other end of the size spectrum: How small can an object be and still be a brown dwarf rather than a planet? This new companion is within the range of masses observed for planets around stars — less than 15 Jupiter masses. But should it be called a planet? The answer is strongly connected to the mechanism by which the companion most likely formed.

There are three possible formation scenarios: Dust in a circumstellar disk slowly agglomerates to form a rocky planet 10 times larger than Earth, which then accumulates a large gaseous envelope; a lump of gas in the disk quickly collapses to form an object the size of a gas giant planet; or, rather than forming in a disk, a companion forms directly from the collapse of the vast cloud of gas and dust in the same manner as a star (or brown dwarf).

If the last scenario is correct, then this discovery demonstrates that planetary-mass bodies can be made through the same mechanism that builds stars. This is the likely solution because the companion is too young to have formed

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

by the first scenario, which is very slow. The second mechanism occurs rapidly, but the disk around the central brown dwarf probably did not contain enough material to make an object with a mass of 5-10 Jupiter masses.

"The most interesting implication of this result is that it shows that the process that makes binary stars extends all the way down to planetary masses. So it appears that nature is able to make planetary-mass companions through two very different mechanisms," says team member Kevin Luhman of the Center for Exoplanets and Habitable Worlds at Penn State University. If the mystery companion formed through cloud collapse and fragmentation, as stellar binary systems do, then it is not a planet by definition because planets build up inside disks.

The mass of the companion is estimated by comparing its brightness to the luminosities predicted by theoretical evolutionary models for objects at various masses for an age of 1 millon years.

Further supporting evidence comes from the presence of a very nearby binary system that contains a small red star and a brown dwarf. Luhman thinks that all four objects may have formed in the same cloud collapse, making this in actuality a quadruple system. "The configuration closely resembles quadruple star systems, suggesting that all of its components formed like stars," says Luhman.

45 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Wakacyjny Program Studencki 2010

Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN z siedzibą w Warszawie i Toruniu oferuje moŜliwość realizacji w okresie wakacyjnym (lipiec - wrzesień) małych projektów badawczych prowadzonych pod opieką naszych pracowników. Propozycja jest adresowana do studentów astronomii i fizyki kończących w czerwcu b.r. III lub IV rok studiów. Czas realizacji projektów wynosi 4-6 tygodni, typowo 4 tygodnie. Osoby zamieszkałe poza miejscem realizacji projektu mogą ubiegać się o bezpłatne zakwaterowanie w hotelu Centrum (Warszawa) lub w akademiku UMK (Toruń). <> Studenci realizujący projekty badawcze w ramach programu wakacyjnego nie otrzymują wynagrodzenia z Centrum Astronomicznego. Praktykanci mogą, w zaleŜności od moŜliwości opiekuna, otrzymać honorarium z jego grantu.

Osoby zainteresowane udziałem w programie proszone są o skontaktowanie się w pierwszej kolejności z potencjalnym opiekunem. Po uzgodnieniu z opiekunem terminu realizacji projektu naleŜy przesłać na adres sekretariatu Centrum zgłoszenie zwierające co najmniej następujące informacje: nazwisko opiekuna; termin realizacji projektu; wyciąg z indeksu; ew. zapotrzebowanie na zakwaterowanie; adres e-mailowy. Mile widziane są dodatkowe informacje dotyczące ew. dotychczasowej aktywności naukowej kandydatów (udział w obserwacjach, konferencjach lub warsztatach, publikacje). Zgłoszenia będą przyjmowane do 24 maja 2010. Procedura kwalifikacyjna zostanie zakończona do 14 czerwca 2010 a o jej wynikach zainteresowani zostaną powiadomieni pocztą elektroniczną i/lub listownie.

Propozycje tematów: Opracowanie danych rentgenowskich przy uŜyciu oprogramowania XSPEC Modelowanie błysków gamma Modelowanie sferoidalnych galaktyk karłowatych Poszukiwanie periodyczności w układach podwójnych obserwowanych przez RXTE/ASM i Swift/BAT Dyski akrecyjne z niestandardową lepkością wokół czarnych dziur Analiza i interpretacja profili radiowych pulsarów Źródła: CAMK: Wakacyjny Program Studencki 2010 Ilustracja: Swift/BAT

46 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Teleskop Herschel ukazuje protogwiazdy mgławicy Rozeta

Najnowsze zdjęcie wykonane przez teleskop kosmiczny Herschel ukazuje narodziny wcześniej niewidocznych masywny gwiazd, kaŜdej do dziesięciu razy masywniejszych od Słońca. To te gwiazdy w przyszłości zdecydują kiedy i jak urodzi się kolejna generacja gwiazd. Zdjęcie jest kolejną publikacją w ramach projektu OSHI - Online Showcase of Herschel Images.

Regiony, w których powstają masywne gwiazdy zą rzadkie i z reguły bardziej oddalone, niŜ te w których powstają mniej masywne gwiazdy dr Frédérique Motte

Mgławica Rozeta (NGC 2237) leŜy w odległości około 5000 lat świetlnych od Ziemi i jest powiązana ze znacznie większym obłokiem molekularnym zawierającym wystarczającą ilość gazu i pyłu by stworzyć równowartość 10 000 gwiazd takich jak Słońce. Zdjęcie wykonane przez teleskop Herschel ukazuje połowę obłoku oraz większą część mgławicy Rozeta. Masywne gwiazdy, które są źródłem energii mgławicy leŜą na prawo od zdjęcia, ale są niewidzialne w obrębie widma, w którym zostało wykonane. Kolory przypisano pyłowi o róŜnych temperaturach od 10K (czerwony) po 40K (niebieski).

Jasne maźnięcia to pyłowe kokony skrywające masywne protogwiazdy. Z nich w przyszłości powstaną gwiazdy, z których kaŜda będzie około 10 razy masywniejsza od Słońca. Mniejsze punkty w centrum oraz w czerwieńszych obszarach zdjęcia to protogwiazdy o mniejszej masie, zbliŜonej do masy Słońca.

Obserwatorium kosmiczne Herschel Europejskiej Agencji Kosmicznej obserwuje światło podczerwone emitowane przez pył. Na zdjęciu połączono obrazy uzyskane dla

trzech róŜnych zakresów widma podczerwonego, niewidocznego dla ludzkich oczu. Zdjęcie zostało wykonane przez kamery PACS (Photoconductor Array Camera and Spectrometer) i SPIRE (Spectral and Photometric Imaging Receiver) obserwatorium Herschel.

Herschel po raz pierwszy ukazał astronomom tak młode, masywne protogwiazdy w ramach przeglądu HOBYS (Herschel imaging survey of OB Young Stellar objects) poszukującego młodych gwiazd klasy OB, które w przyszłości przekształcą się w najgorętsze i najjaśniejsze gwiazdy.

"Regiony, w których powstają masywne gwiazdy zą rzadkie i z reguły bardziej oddalone, niŜ te w których powstają mniej masywne gwiazdy "- mówi Frédérique Motte z Laboratorium AIM Paris-Saclay we Francji, dlatego astronomowie musieli zaczekać z ich badaniem na teleskop kosmiczny taki jak Herschel.

Zrozumienie procesów prowadzących do powstania w naszej Galaktyce masywnych gwiazd jest istotne poniewaŜ to one pompują w obłok molekularny z którego powstały róŜne postacie energii stając się czynnikami inicjującymi powstawanie kolejnych generacji gwiazd. A kiedy astronomowie badają odległe galaktyki obserwują w nich jasne obszary powstawania masywnych gwiazd zatem jeŜeli chcą porównywać owe galaktyki do naszej Drogi Mlecznej muszą najpierw poznać takie obszary w naszej Galaktyce.

"Herschel

47 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

zbada wiele innych regionów produkcji masywnych gwiazd, wśród nich takie, w których powstają gwiazdy do stu razy masywniejsze od Słońca "- mówi dr Motte, który zaprezentuje wyniki przeglądu HOBy w trakcie planowanego na maj sympozium ESLAB. Źródła: ESA News: Baby stars in the Rosette cloud Zdjęcie: ESA/PACS & SPIRE Consortium/HOBYS Key Programme Consortia Original press release follows: Baby stars in the Rosette cloud Herschel’s latest image reveals the formation of previously unseen large stars, each one up to ten times the mass of our Sun. These are the stars that will influence where and how the next generation of stars are formed. The image is a new release of ‘OSHI’, ESA’s Online Showcase of Herschel Images.

The Rosette Nebula resides some 5,000 light years from Earth and is associated with a larger cloud that contains enough dust and gas to make the equivalent of 10,000 Sun-like stars. The Herschel image shows half of the nebula and most of the Rosette cloud. The massive stars powering the nebula lie to the right of the image but are invisible at these wavelengths. Each colour represents a different temperature of dust,

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

from –263oC (only 10oC above absolute zero) in the red emission to –233oC in the blue.

The bright smudges are dusty cocoons hiding massive protostars. These will eventually become stars containing around ten times the mass of the Sun. The small spots near the centre and in the redder regions of the image are lower mass protostars, similar in mass to the Sun. ESA’s Herschel space observatory collects the infrared light given out by dust. This image is a combination of three infrared wavelengths, colour-coded blue, green and red in the image, though in reality the wavelengths are invisible to our eyes. It was created using observations from Herschel’s Photoconductor Array Camera and Spectrometer (PACS) and the Spectral and Photometric Imaging Receiver (SPIRE).

important to understand the formation of high-mass stars in our Galaxy because they feed so much light and other forms of energy into their parent cloud they can often trigger the formation of the next generation of stars.

When astronomers look at distant galaxies, the star-forming regions they see are the bright, massive ones. Thus, if they want to compare our Galaxy to distant ones they must first understand high-mass star-formation here.

“Herschel will look at many other high-mass star-forming regions, some of them building stars up to a hundred times the mass of the Sun,” says Dr Motte, who plans to present the first scientific results from HOBYS at ESA’s annual ESLAB symposium to be held in the Netherlands, 4–7 May.

Herschel is showing astronomers such young, massive protostars for the first time, as part of the ‘Herschel imaging survey of OB Young Stellar objects’.

Known as HOBYS, the survey targets young OB class stars, which will become the hottest and brightest stars.

“High-mass star-forming regions are rare and further away than low-mass ones,” says Frédérique Motte, Laboratoire AIM Paris-Saclay, France.

So astronomers have had to wait for a space telescope like Herschel to reveal them.

It is

48 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Nowe niezwykłe egzoplanety

Podczas konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (RAS NAM2010) ogłoszono odkrycie nowych dziewięciu planet, które zostały wykryte metodą tranzytów. Gdy nowe wyniki połączono z wcześniejszymi obserwacjami tranzytów egzoplanet astronomów zaskoczyło jak znaczący odsetek tych planet (6 z 27) okrąŜa swe gwiazdy w kierunku przeciwnym do kierunku rotacji gwiazdy - przeciwnie do tego, co obserwujemy w Układzie Słonecznym. Nowe odkrycie stawia nieoczekiwane i powaŜne wyzwanie dominującym obecnie teoriom opisującym powstawanie planet. Wskazują równieŜ, Ŝe w systemach z egzoplanetami typu tzw. gorących jowiszów powstanie planet typu ziemskiego jest mało prawdopodobne.

Nowe wyniki podwaŜają powszechnie przyjęty model, według którego planety powinny zawsze krąŜyć w tym samym kierunku co ich gwiazdy Andrew Cameron

"To prawdziwa bomba rzucona przez badania egzoplanet "- mówi Amaury Tiaud z Obserwatorium Genewskiego, który wraz z Andrew Cameron i Didier Queloz kierował znaczącą częścią kampanii obserwacyjnej.

UwaŜa się, Ŝe planety powstają z dysku gazu i pyłu krąŜącego wokół młodej gwiazdy. Dyski proto-planetarne wirują w tym samym kierunku co gwiazda zatem sądzono, Ŝe planety powstające z dysku powinny okrąŜać gwiazdę w mniej więcej tej samej płaszczyźnie i okrąŜać ją w tym samym kierunku co ruch wirowy samej gwiazdy. Tak jak dzieje się to w Układzie Słonecznym.

Po pierwszej detekcji dziewięciu nowych egzoplanet w ramach projektu WASP (Wide Angle Search for Planets) zespół astronomów wykorzystał spektrograf HARPS zaisntalowany na 3,6 metrowym teleskopie ESO oraz szwajcarski teleskop Euler, oba znajdujące się w obserwatorium La Silla w Chile, by potwierdzić odkrycia oraz stworzyć charakterystykę egzoplanet wykrytych zarówno w tym jak i wcześniejszych przeglądach.

Naukowcy byli zaskoczeni, gdy po połączeniu nowych

49 z 120

danych ze starszymi obserwacjami okazało się, Ŝe ponad połowa badanych gorących jowiszów miała orbity o osiach obrotu znacznie odchylonych od osi obrotu gwiazd wokół których krąŜą.

Co więcej okazało się, Ŝe sześć planet (w tym dwie nowo odkryte) krąŜy w kierunku przeciwnym do kierunku rotacji ich gwiazd.

Mechanizm powstania gorących Jowiszów pozostaje zagadką od odkrycia pierwszych takich obiektów piętnaście lat temu. Obiekty te mają masy podobne lub większe od Jowisza, jednak krąŜą bardzo blisko swych gwiazd. Naukowcy sądzą, Ŝe jądra olbrzymich planet powstają z mieszaniny skał i lodu występujących jedynie w odległych, zimnych zewnętrznych obszarach układów planetarnych. Zatem uwaŜa się, Ŝe równieŜ gorące jowisze muszą powstawać z daleka od swych gwiazd, a następnie migrować na ciasne orbity.

Wielu astronomów jako przyczynę wskazywało oddziaływanie grawitacyjne dysku pyłu, z którego powstały. Scenariusz ten rozgrywa się w ciągu kilku milionów lat a wynikiem jest orbita, której oś obrotu jest zgodna z osią obrotu gwiazdy. Scenariusz ten pozwala równieŜ na późniejsze powstanie planet typu ziemskiego.

Jednak nowe odkrycia są sprzeczne z tym modelem.

Alternatywna teoria migracji, która pozwala wyjaśnić wsteczny ruch nowo odkrytych egzoplanet, sugeruje, Ŝe ciasna orbita gorących jowiszów nie jest wynikiem interakcji

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

z dyskiem ale wolniejszego procesu ewolucyjnego wymagającego oddziaływania grawitacyjnego bardziej oddalonego towarzysza gwiazdowego lub planetarnego trwającego setki milionów lat. W miarę jak zaburzenia orbity umieszczają olbrzymią egzoplanetę na pochylonej i wydłuŜonej orbicie zostaje ona dodatkowo poddana tarciu pływowemu tracąc energię podczas kaŜdego kolejnego zbliŜenia do gwiazdy. Ostatecznie parkuje na prawie dokładnie kołowej, ciasnej orbicie, która jednak moŜe być losowo pochylona. "Dramatyczną konsekwencją tego procesu jest usunięcie w tych systemach wszelkich mniejszych, podobnych do Ziemi, planet "- mówi Didier Queloz z Obserwatorium Genewskiego.

Dla dwóch z nowo odkrytych planet o orbitach wstecznych astronomowie odkryli dalszych, masywnych towarzyszy, którym moŜna przypisać oddziaływanie. Nowe wyniki zapewne zainicjują poszukiwania kolejnych obiektów w podobnych układach planetarnych. Źródła: ESO: Turning Planetary Theory Upside Down Ilustracja: ESO/A. C. Cameron Original press release follows: Turning Planetary Theory Upside Down

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

results were combined with earlier observations of transiting exoplanets astronomers were surprised to find that six out of a larger sample of 27 were found to be orbiting in the opposite direction to the rotation of their host star — the exact reverse of what is seen in our own Solar System. The new discoveries provide an unexpected and serious challenge to current theories of planet formation. They also suggest that systems with exoplanets of the type known as hot Jupiters are unlikely to contain Earth-like planets.

“This is a real bomb we are dropping into the field of exoplanets,” says Amaury Triaud, a PhD student at the Geneva Observatory who, with Andrew Cameron and Didier Queloz, leads a major part of the observational campaign.

Planets are thought to form in the disc of gas and dust encircling a young star.

This proto-planetary disc rotates in the same direction as the star itself, and up to now it was expected that planets that form from the disc would all orbit in more or less the same plane, and that they would move along their orbits in the same direction as the star’s rotation.

This is the case for the planets in the Solar System.

After the initial detection of the nine new exoplanets [1] with the Wide Angle Search for Planets (WASP, [2]), the team of astronomers used the HARPS

spectrograph on the 3.6-metre ESO telescope at the La Silla observatory in Chile, along with data from the Swiss Euler telescope, also at La Silla, and data from other telescopes to confirm the discoveries and characterise the transiting exoplanets [3] found in both the new and older surveys.

Surprisingly, when the team combined the new data with older observations they found that more than half of all the hot Jupiters [4] studied have orbits that are misaligned with the rotation axis of their parent stars. They even found that six exoplanets in this extended study (of which two are new discoveries) have retrograde motion: they orbit their star in the “wrong” direction.

“The new results really challenge the conventional wisdom that planets should always orbit in the same direction as their stars spin,” says Andrew Cameron of the University of St Andrews, who presented the new results at the RAS National Astronomy Meeting (NAM2010) in Glasgow this week.

In the 15 years since the first hot Jupiters were discovered, their origin has been a puzzle. These are planets with masses similar to or greater than that of Jupiter, but that orbit very close to their suns.

The cores of giant planets are thought to form from a mix of rock and ice particles found only in the cold outer reaches of planetary

The discovery of nine new transiting exoplanets is announced today at the RAS National Astronomy Meeting (NAM2010). When these new

50 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

systems. Hot Jupiters must therefore form far from their star and subsequently migrate inwards to orbits much closer to the parent star. Many astronomers believed this was due to gravitational interactions with the disc of dust from which they formed. This scenario takes place over a few million years and results in an orbit aligned with the rotation axis of the parent star. It would also allow Earth-like rocky planets to form subsequently, but unfortunately it cannot account for the new observations.

To account for the new retrograde exoplanets an alternative migration theory suggests that the proximity of hot Jupiters to their stars is not due to interactions with the dust disc at all, but to a slower evolution process involving a gravitational tug-of-war with more distant planetary or stellar companions over hundreds of millions of years. After these disturbances have bounced a giant exoplanet into a tilted and elongated orbit it would suffer tidal friction, losing energy every time it swung close to the star.

It would eventually become parked in a near circular, but randomly tilted, orbit close to the star. “A dramatic side-effect of this process is that it would wipe out any other smaller Earth-like planet in these systems,” says Didier Queloz of Geneva Observatory.

Two of the newly discovered retrograde planets have already been found to have more distant, massive companions that could potentially be the cause of the upset. These new results will trigger an intensive search for additional bodies in other planetary systems.

This research was presented at the Royal Astronomical Society National Astronomy Meeting (NAM2010) that is taking place this week in Glasgow, Scotland. Nine publications submitted to international journals will be released on this occasion, four of them using data from ESO facilities. On the same occasion, the WASP consortium was awarded the 2010 Royal Astronomical Society Group Achievement Award.

51 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Szokujące rozmiary komety McNaught

Brytyjscy naukowcy zidentyfikowali kandydata do miana największej komety jaką do tej pory zmierzono. Dr Geraint Jones z Laboratorium Nauk Kosmicznych Mullarda UCL (University College London) przedstawił wyniki badań na konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (RAS NAM2010). W badaniach, zamiast tradycyjnych pomiarów długości ogona komety wykorzystywanych do oszacowania rozmiarów jądra zespół naukowców wykorzystał dane zebrane przez sonde ESA/NASA Ulysses by zmierzyć obszar przestrzeni kosmicznej zaburzonej przez obecność komety.

Przejście przez obszar zaburzony przez ogon komety Hyakutake wiatru słonecznego zajęło Ulyssesowi 2,5 dnia. Natomiast przejście przez obszar zaburzony przez kometę McNaught - 18 dni. To pokazuje, Ŝe kometa nie tylko była spektakularnym obiektem z Ziemi, ale stworzył prawdziwie ogromną przeszkodę dla wiatru słonecznegkierunku co ich gwiazdy dr Geraint Jones

Analiza danych dostarczonych przez magnetometr sondy ukazuje dowody fali uderzeniowej otaczającej kometę, powstałej gdy zjonizowany gaz wyrzucany z jej jądra zderzał się z szybkimi cząstkami wiatru słonecznego i spowalniającym je.

W styczniu i lutym 2007 roku kometa C/2006 P1 McNaught stała się najjaśniejszą kometą widoczną z Ziemi w ciągu ostatnich 40 lat. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności sonda Ulysses przeszła w tym czasie przez ogon komety. W ciągu trwającej 19 lat misji Ulysses jeszcze dwa razy przeszedł przez ogony komet, w tym w 1996 roku przez ogon komety Hyakutake, która obecnie posiada na swym koncie rekord najdłuŜszego ogona.

Ulysses napotkał ogon zjonizowanego gazu komety McNaught za jądrem w odległości 1,5 większej od odległości dzielącej Ziemię od Słońca. To znacznie dalej niŜ długość

spektakularnego ogona pyłowego obserwowanego z Ziemi w 2007 roku.

"W porównaniu do ogona pyłowego obserwacja ogona plazmowego komety McNaught jest bardzo trudna tak Ŝe nie potrafimy na prawdę określić jak był długi. Natomiast wiemy, Ŝe Ulyssesowi przejście przez obszar zaburzony przez ogon komety Hyakutake wiatru słonecznego zajęło 2,5 dnia. Natomiast przejście przez obszar zaburzony przez kometę McNaught - 18 dni. To pokazuje, Ŝe kometa nie tylko była spektakularnym obiektem z Ziemi, ale stworzył prawdziwie ogromną przeszkodę dla wiatru słonecznego "mówi dr Jones.

RównieŜ porównani innych czasów przejścia przez obszary zaburzone ukazuje skalę komety McNaught.

Podczas zbliŜenia się do komety GriggSkjellerup w 1992 sonda Giotto potrzebowała zaledwie pół godziny na przejście od jednej fali uderzeniowej do drugiej. Przejście tego samego regionu komety Halleya zajęło kilka godzin.

"Skala aktywnej komety zaleŜy bardziej od intensywności wyrzucania gazów a nie rozmiaru jej jądra "- dodaje dr Jones. -" Jądra komet nie muszą być koniecznie aktywne na całej powierzchni, i to co moŜemy powiedzieć, to Ŝe produkcja gazu przez kometę McNaught znacznie przewyŜszała wydajność komety Hyakutake."

W 1996 roku w danych magnetometru Ulysses wykryto potencjalne efekty fali uderzeniowej jednak ich identyfikacja była wątpliwa,

52 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

szczególne w tak duŜej odległości od jądra komety. Odkrycie podobnych efektów w danych dla komety McNaught wskazuje, Ŝe równieŜ tamta interpretacja danych była poprawna. Źródła: RAS: The Shocking Size of Comet McNaught Zdjęcie: Sebastian Deiries/ESO Original press release follows: The Shocking Size of Comet McNaught British scientists have identified a new candidate for the biggest comet measured to date. Dr Geraint Jones of UCL’s Mullard Space Science Laboratory will be presenting the results at the RAS National Astronomy Meeting in Glasgow on Tuesday 13th April.

Instead of using the length of the tail to measure the scale of the comet, the group have used data from the ESA/NASA Ulysses spacecraft to gauge the size of the region of space disturbed by the comet’s presence.

Analysis of magnetometer data shows evidence of a shockwave surrounding the comet created when ionized gas emitted from the comet’s nucleus interacts with fast-flowing particles in the solar wind, causing the wind to slow down abruptly.

In January and February 2007, Comet C/2006 P1 McNaught became the brightest comet visible

53 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

from Earth for 40 years.

Serendipitously, Ulysses made an unexpected crossing of Comet McNaught’s tail during this time, one of three unplanned encounters with comet tails during the 19-year mission. The other encounters included Comet Hyakutake in 1996, the current recordholder for the comet with the longest tail.

Ulysses encountered McNaught’s tail of ionized gas at a distance downstream of the comet’s nucleus more than 1.5 times the distance between the Earth and the Sun. This is far beyond the spectacular dust tail that was visible from Earth in 2007.

Dr Jones said, “It’s very difficult to observe Comet McNaught’s plasma tail in comparison with the dust tail, so we can’t really estimate how long it might be. What we can say is that Ulysses took just 2.5 days to traverse the shocked solar wind surrounding Comet Hyakutake, compared to an incredible 18 days in shocked wind surrounding Comet McNaught. This shows that the comet was not only spectacular from the ground; it was a truly immense obstacle to the solar wind.”

another; to cross the shocked region at Comet Halley took a few hours.

“The scale of an active comet depends on the level of outgassing rather than the size of the nucleus,” Dr Jones added.

“Comet nuclei aren't necessarily active over their entire surfaces, and all we can say is that McNaught's level of gas production was higher than that of Hyakutake.”

Candidate shock features had been found in Ulysses magnetometer data from the Hyakutake encounter in 1996 but their identification was tentative, especially so far downstream from the comet's head. The discovery of similar features at McNaught suggests that this interpretation is correct.

A comparison with crossing times for other comet encounters demonstrates the huge scale of Comet McNaught. The Giotto spacecraft's encounter with Comet Grigg-Skjellerup in 1992 took less than half an hour from one shock crossing to

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Satelitarne zdjęcie chmury wulkanicznego pyłu z nad Islandii

Zdjęcie, wykonane dzisiaj przez satelitę Euopejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) Envisat, ukazuje ogromną chmurę wulkanicznego popiołu pochodzącego z erupcji wulkanu na oddalonej o 1000 kilometrów Islandii przelatującą ponad Wielką Brytanią.

Niesiona przez wiatry wysoko w atmosferze, chmura popiołu z erupcji wulkanu na lodowcu Eyjafjallajoekull w południowo zachodniej części Islandii doprowadziła do zamknięcia lotnisk w Anglii i Skandynawii, a kolejne przerwy w pracy lotnisk spodziewane są dzisiaj popołudniu. Popiół, który widoczny jest na zdjęciu w postaci szarego pasma, dryfuje z zachodu na wschód na wysokości około 11 km nad powierzchnią Ziemi, stwarzając znaczne zagroŜenie dla silników samolotów.

20 marca wulkan pod Eyjafjallajoekull wybuchł po raz pierwszy od 1821 roku.

Po raz kolejny eksplodował w środę, 14 kwietnia. Znajdując się pod lodowcem spowodował gwałtowne topnienie lodu i lokalne powodzie i zniszczenia.

Zdjęcie zostało wykonane o 13:25 CEST przez spektrometr MERIS (Medium Resolution Imaging Spectrometer) pracujący w trybie pełnej rozdzielczości, co daje przestrzenną rozdzielczość zdjęcia odpowiadającą 300 metrom/piksel.

across the UK from the eruption in Iceland, more than 1000 km away.

Carried by winds high up in the atmosphere, the cloud of ash from the eruption of the Eyjafjallajoekull glacier in southwest Iceland has led to the closure of airports throughout the UK and Scandinavia, with further disruption in northern Europe expected later today.

The ash, which can be seen as the large grey streak in the image, is drifting from west to east at a height of about 11 km above the surface Earth. It poses a serious danger to aircraft engines; hence the airspace shut down.

The volcano erupted, for the first time since 1821, on 20 March and started erupting for a second time on Wednesday. The volcano, under the glacier ice, has caused ice melt and subsequent flooding and damage locally.

This image was acquired on 15 April 2010, at 13.25 (CEST) by Envisat's Medium Resolution Imaging Spectrometer (MERIS) while working in Full Resolution Mode to provide a spatial resolution of 300 metres.

Źródła: ESA News: New satellite image of volcanic ash cloud Ilustracja: ESA Original press release follows: New satellite image of volcanic ash cloud This image, acquired today by ESA's Envisat satellite, shows the vast cloud of volcanic ash sweeping

54 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

55 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Centrum VAACS przedstawia animację rozprzestrzeniania się popiołu Eyjafjallajoekull

Animacja przedstawia przemieszczanie się pióropusza popiołu wulkanicznego z erupcji wulkanu pod lodowcem Eyjafjallajoekull na Islandii. <> Informacje do stworzenia animacji uzyskano dzięki instrumentowi SEVIRI na pokładzie satelity Meteosat w połączeniu z modelem dyspersji cząstek w atmosferze, który został stworzony przez Norweski Instytut Badań Atmosfery.

Serwis stworzony w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej ma na celu generowanie dokładnych, opartych na pomiarach satelitarnych danych dle Centrów VAACS () mających za zadanie zabezpieczanie ruchu lotniczego przed wpływem popiołów wulkanicznych. Źródła: ESA News: Animation of the ash plume from Icelandic eruption Ilustracja: ESA/VAACS Original press release follows: Animation of the ash plume from Icelandic eruption This animation shows the movement of the ash plume from the eruption of the Eyjafjallajoekull glacier in Iceland.

The information has been derived from SEVIRI instrument on board the Meteosat weather satellite in combination with a particle dispersion model. This model has been developed at the Norwegian Institute for Air Research in the Department of Atmospheric and Climate Research.

This service was developed within the ESA Data User Element 'Support to Aviation for Volcanic Ash Avoidance' with the aim of generating accurate and timely satellite-based information to Volcanic Ash Advisory Centres (VAACs) to assist the aviation community.

Mikrokwazar w M82

56 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Radioastronomowie z Obserwatorium Jodrell Bank odkryli nowy, niezwykły obiekt w bliskiej galaktyce. Obiekt, który niespodziewanie pojawił się w paśmie radiowym i nie wykazuje oznak gaśnięcia nie przypomina niczego, co do tej pory obserwowano w obrębie naszej Galaktyki. Odkrycie zostało zaprezentowane przez dr. Toma Muxlowa na konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego.

Obiekt zapalił się nagle, w ciągu kilku zaledwie dni, i nie wykazuje oznak gaśnięcia w trakcie kolejnych miesięcy od pojawienia się. Nowa, młoda eksplozja supernowej, której oczekiwaliśmy w M82 rozjarza się w paśmie radiowym w okresie kilku tygodni, a następnie w ciągu kilku miesięcy gaśnie, zatem takie wyjaśnienie dla obserwowanego obiektu jest mało prawdopodobne Dr Tom Muxlow

Galaktyka - Messier 82 - leŜy w odległości 10 milionów lat świetlnych i naleŜy do galaktyk klasy starburst takich, w których występuje gwałtowna produkcja gwiazd. Jednocześnie wiele z tych gwiazd umiera wkrótce w ogromnych eksplozjach, a supernowe w M82 pojawiają się co 20 do 30 lat.

"Nowy obiekt, który pojawił się w maju 2009 roku, zupełnie nas zaskoczył - nigdy wcześniej nie widzieliśmy czegoś takiego "- mówi dr Muxlow. -" Obiekt zapalił się nagle, w ciągu kilku zaledwie dni, i nie wykazuje oznak gaśnięcia w trakcie kolejnych miesięcy od pojawienia się.

Nowa, młoda eksplozja supernowej, której oczekiwaliśmy w M82 rozjarza się w paśmie radiowym w okresie kilku tygodni, a następnie w ciągu kilku miesięcy gaśnie, zatem takie wyjaśnienie dla obserwowanego obiektu jest mało prawdopodobne."

Kolejnej

57 z 120

wskazówki, Ŝe naukowcy nie mają do czynienia z supernową dostarczyła sieć radioteleskopów Merlin, która wykryła zmianę połoŜenia obiektu w okresie pierwszych 50 dni. Zmiana ta odpowiadała pozornemu przemieszczeniu obiektu z nadświetlną prędkością czterokrotnie większą od prędkości światła. Tak duŜych pozornych prędkości nie obserwuje się w przypadku pozostałości supernowych natomiast zazwyczaj obserwowane są w relatywistycznych dŜetach wyrzucanych przez dyski akrecyjne wokół masywnych czarnych dziur.

UwaŜa się, ze podobnie jak w większości galaktyk, Ŝe w jądrze M82 znajduje się supermasywna czarna dziura. Nowy obiekt leŜy blisko centrum, ale jest od niego oddalony o kilka sekund łuku - wystarczająco daleko, by mało prawdopodobne było, Ŝe obiekt ten jest powiązany z centralną czarną dziurą galaktyki.

Być moŜe jest to pierwsze radiowe odkrycie pozagalaktycznego mikrokwazara. Przykłady tego rodzaju obiektów są znane w obrębie Drogi Mlecznej, gdzie występują jako rentgenowskie układy podwójne z relatywistycznym dŜetem wyrzucanym przez dysk akrecyjny zapadniętej pozostałości po gwieździe, który zasilany jest przez materiał ściągany z sąsiedniego składnika. Jednocześnie obiekt ten jest znacznie jaśniejszy od odpowiedników z Drogi Mlecznej, jak równieŜ jego czas trwania znacznie przewyŜsza znane rentgenowskie

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

układy podwójne. Wreszcie leŜy w regionie M82, w którym nie wykryto wcześniej zmiennego źródła rentgenowskiego.

JeŜeli obiekt faktycznie okaŜe się być mikrokwazarem będzie to pierwszy taki obiekt obserwowany w paśmie radiowym. Jego ogromna jasność wskazuje, Ŝe najpewniej jest związany z masywną czarną dziurą - jednak jego cechy wskazują, Ŝe jest wyjątkowo niezwykły i niczego podobnego jak do tej pory nie obserwowano w Drodze Mlecznej.

"Dopiero zaczęliśmy przetwarzanie danych zebranych przez 20 radioteleskopów rozmieszczonych na Ziemi, które zbierały informacje na temat centralnego regionu M82. Obrazy te pozwolą nam szczegółowo zbadać strukturę nowego radioźródła. Jednak przetwarzanie tak ogromnej ilości danych wymaga znaczącej ilości czasu i mocy obliczeniowej. Dopiero na końcu będziemy w stanie stwierdzić czy jest to rodzaj rzadkiego mikrokwazara "kończy Muxlow.Źródła: RAS: Mystery object in Starburst Galaxy M82 possible micro-quasar Zdjęcie: ST.W.B. Muxlow, JBCA, University of Manchester Original press release follows: Mystery object in Starburst Galaxy M82 possible micro-quasar

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Jodrell Bank Observatory have discovered a strange new object in a nearby galaxy. The object, which appeared very suddenly in radio wavelengths and shows no signs of going away, does not appear to be like anything that has been seen in the Milky Way. Dr Tom Muxlow will present the discovery at the National Astronomy Meeting in Glasgow on Wednesday 14th April.

The galaxy, known as M82, is 10 million light years away and is a stellar production line churning out new stars at a prodigious rate. However, many of these stars die quickly in huge explosions, with a new supernova explosion occurring every 20 to 30 years.

“The new object, which appeared in May 2009, has left us scratching our heads – we’ve never seen anything quite like this before,” said Dr Muxlow. “The object turned on very rapidly within a few days and shows no sign of decaying in brightness over the first few months of its existence. The new young supernova explosions that we were expecting to see in M82 brighten at radio wavelengths over several weeks and then decay over several months, so that explanation seems unlikely.”

The plausibility of a supernova explanation was further undermined when very accurate positional monitoring by the UK network of radio telescopes, MERLIN, tentatively

detected a change in position for the object over the first 50 days. This was equivalent to an apparent superluminal motion of over 4 times the speed of light. Such large apparent velocities are not seen in supernova remnants and are usually only found with relativistic jets ejected from accretion disks around massive black hole systems.

The nucleus of M82, like most major galaxies, is expected to contain a supermassive black hole. The new detection lies at a position close to, but several arcseconds from the dynamical centre of M82 – far enough away that it would seem unlikely that this object is associated with the central collapsed core of this galaxy.

The new source could be the first radio detection of an extragalactic ‘microquasar’. Examples of such systems within the Milky Way are found as X-ray binaries with relativistic jets ejected from an accretion disk around a collapsed star fuelled with material dragged from a close binary companion.

However, this object would be brighter than any Galactic example yet detected, has lasted months longer than any known X-ray binary, and lies at a position in M82 where no variable X-ray source has been yet been detected.

If this object is an extragalactic microquasar, it would be the first that has been detected at radio wavelengths.

Radio astronomers at the University of Manchester’s

58 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

The very high luminosity suggests that it is likely to be associated with a massive black hole system of some type; however this and its longevity imply that this type of object is extremely unusual and has not yet been seen within our Galaxy.

“We have just started processing data from an array of 20 radio telescopes across the Earth were taken for the central nuclear region of M82. These images will allow us to examine the structure of the new radio source in detail. However, processing such huge datasets takes significant amounts of computing effort and painstaking work. Only then will we be able to see if it is some rare form of micro-quasar. Watch this space…!” said Muxlow.

59 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Pyłowe dyski starzejących się gwiazd

Radioastronomowie z Obserwatorium Jodrell Bank oraz Observatoire de la Cote d’Azur wykorzystali teleskop VLT () w Chile by odkryć pyłowe dyski wokół starzejących się gwiazd. Odkrycie zostało zaprezentowane przez Foteini (Claire) Lykou na konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego.

Dysk w Obiekcie Sakurai powstał w ciągu ostatnich 10 lat dając nam moŜliwość badania świeŜo narodzonego dysku. Rozszerza się gwałtownie w przestrzeni. W trakcie obserwacji w 2007 ujrzeliśmy jak dysk rozszerzył się od średnicy 10 miliardów km do 75 miliardów km Foteini (Claire) Lykou

Pod koniec Ŝycia, za około 5 miliardów lat, Słońce powoli zmieni się w czerwonego olbrzyma. Temperatura w okolicach jądra naszej gwiazdy wzrośnie a zewnętrzne jej warstwy rozszerzą się tworząc coś na kształt rzadkiej atmosfery o średnicy setki razy większej od obecnej średnicy Słońca. Pył, powstający w tej chłodnej atmosferze, wraz z gazem, jest wyrzucany przez tego rodzaju gwiazdy w miarę ich starzenia się staje się surowcem dla kolejnych pokoleń gwiazd i planet. Wypływający w otaczającą przestrzeń gaz w wyniku działania nie w pełni poznanych mechanizmów tworzy piękne mgławice. Poza mgławicami powstają równieŜ pyłowe dyski. W końcu fuzja nuklearna w gwieździe wygasa i jej martwe jądro przekształca się w stygnącego białego karła.

Choć dyski pyłowe mają średnicę setek miliardów kilometrów (tysiąc razy większą niŜ średnica orbity Ziemi) leŜą w tak duŜych odległościach, Ŝe bardzo trudno je

60 z 120

obserwować. Jedyną metodą obserwacji jest interferometria, w której wykorzystuje się kilka sprzęŜonych teleskopów w taki sposób, by uzyskać syntetyczny obraz o rozdzielczości odpowiadającej uzyskanej za pomocą teleskop o średnicy odpowiadającej odległości pomiędzy najdalszymi teleskopami. W tym celu astronomowie wykorzystali interferometr VLTI (Very Large Telescope Interferometer) Europejskiego Obserwatorium Południowego w Chile. Połączono w nim cztery teleskopy, kaŜdy o średnicy 8,2 metra, uzyskują syntetyczny teleskop o rozdzielczości instrumentu o średnicy 130 metrów. Ponadto VLTI moŜe obserwować kosmos w podczerwieni paśmie widma, w którym dyski świecą najintensywniej.

"Wokół centralnych gwiazd w kilku mgławicach odkryliśmy dyski na róŜnych etapach ewolucji. Nie jesteśmy pewni jak długo trwają takie dyski być moŜe setki tysięcy lat, moŜe miliony. Zdjęcia zaprezentowane na konferencji NAM2010 ukazują dwa dyski, w początkowej fazie istnienia "mówi Lykou.

Pierwszy z nich powstał w dwubiegunowej mgławicy M2-9 w odległości 3200 lat świetlnych wokół układu podwójnego na który składają się czerwony olbrzym i biały karzeł.

Dysk produkuje czerwony olbrzym o temperaturze powierzchni 15 000 ° C i jasności ponad 2500 razy większej od Słońca. Wewnętrzny promień dysku wynosi 2,2 miliarda km a zewnętrzna krawędź sięga

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

135 miliardów kilometrów. Dysk składa się z pyłu zbudowane z tlenu i krzemu, podobnie jak pył w Układzie Słoneczny.

Muxlow, JBCA, University of Manchester

"Dysk wokół M2-9 ma prawdopodobnie mniej niŜ 2000 lat, co czyni z niego bardzo młodą strukturę. WciąŜ podlega zmianom wynikającym z grawitacyjnej interakcji składników układu podwójnego "- mówi Lykou.

Original press release follows: First detailed look at young dusty discs around ageing stars

Drugi prezentowany dysk odkryto w Obiekcie Sakurai - okrągłej mgławicy oddalonej 11 400 lat świetlnych od Ziemi. Gwiazda w jego centrum ma temperaturę powierzchni wynoszącą 12 000 ° C i jest 10 000 razy jaśniejsza od Słońca. Dysk zbudowany jest z amorficznego węgla i gwałtownie rośnie.

"Dysk w Obiekcie Sakurai powstał w ciągu ostatnich 10 lat dając nam moŜliwość badania świeŜo narodzonego dysku. Rozszerza się gwałtownie w przestrzeń. W trakcie obserwacji w 2007 ujrzeliśmy jak dysk rozszerzył się od średnicy 10 miliardów km do 75 miliardów km "- mówi Lykou.

W przyszłości dyski zostaną najpewniej zniszczone przez promieniowanie międzygwiezdne rozbijające cząstki pyłu na indywidualne atomy i molekuły w ten sposób zasilając medium międzygwiezdne Galaktyki. Źródła: RAS: First detailed look at young dusty discs around ageing stars Zdjęcie: ST.W.B.

61 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Astronomers from the University of Manchester's Jodrell Bank Centre for Astrophysics and the Observatoire de la Cote d’Azur in France have used the Very Large Telescope (VLT) in Chile to discover discs of dust around ageing stars. The images will be presented by Foteini (Claire) Lykou on Wednesday 14th April at the RAS National Astronomy Meeting (NAM2010) in Glasgow.

"This is the first time we have ever observed in these dusty discs in such detail," said Ms Lykou.

Towards the end of its life, in around 5 billion years time, our Sun will evolve into a red giant star. The temperature near the core will rise and the outer layers will expand to form a tenuous atmosphere a few hundred times the current radius of the Sun. Dust, which forms in this cool atmosphere, along with gas, is expelled from these types of stars during the aging process and forms the raw materials for the next generations of stars and planets. As the dust flows out into space it is shaped into beautiful nebulae by mechanisms that are not yet fully understood. Dusty discs can be created as a by-product of those mechanisms. Ultimately, nuclear fusion

shuts down and the core of the dead star becomes a white dwarf.

Although these dusty discs are more than a hundred thousand million kilometres across (almost a thousand times larger than the orbit of the Earth around the Sun) they lie at such large distances from us that their apparent size is tiny.

The discs can only be observed using a special technique in which telescopes are combined together to act like a giant zoom lens, dramatically increasing the sharpness of view. The astronomers used the Very Large Telescope Interferometer (VLTI) at the European Southern Observatory in Chile. This combines four giant telescopes, each with an 8.2-metre mirror, to create a telescope with the sharpness of view of one with a diameter of up to 130 metres.

The VLTI also has the advantage of observing in the infrared, the part of the electromagnetic spectrum where the dusty discs shine brightly.

"We've discovered discs at various stages of their evolution around the central stars in several nebulae. We are not sure exactly how long these discs survive – it could be hundreds of thousands or possibly millions of years.

The images that I am presenting at NAM2010 show two discs, both at a relatively early stage of their life," said Ms Lykou.

The first disc was found in M2-9, a bipolar nebula (a gas cloud

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

with symmetrical lobes) 4200 light-years away that has a binary stellar system in its core. Both stars, a red giant and a white dwarf, are hidden inside the disc. The dust originates from the red giant, which is 15 000 degrees Celsius and 2 500 times more luminous than the Sun. The disc has an inner radius of 2250 million kilometres and an outer radius near 135 thousand million kilometres and is composed of dust grains made out of silicon and oxygen, similar to the dust found in our Solar System.

"The disc inside M2-9 is probably less than 2000 years old, making it a teenager in terms of the lifetime of these discs. It is still evolving due to the gravitational interactions of the binary stars," said Ms Lykou.

The second disc was found in Sakurai's Object, a round nebula that lies 11,400 light-years from Earth. The star is 12 000 degrees Celsius and 10 000 times brighter than the Sun. It is composed of amorphous carbon, a type of carbon that has no crystalline structure (coal and soot have this composition) and it is growing in size.

"The disc in Sakurai’s Object was created within the last 10 years, so we have the opportunity to study a newborn disc. It is expanding radially – and rapidly – in space. During our observation period in 2007, we saw the disc extend from 10 thousand million kilometres to 75 thousand million kilometres," said Ms Lykou.

The most probable scenario for the distant future is that the discs may be destroyed by interstellar radiation breaking down the dust grains to their individual atoms and molecules, thus replenishing and enriching the Galaxy’s interstellar medium with new materials.

62 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Popioły wulkanu Eyjafjallajoekull nie zmienią globalnego klimatu

Według prof. Briana Toona kierującego wydziałem badań atmosfery i oceanów Uniwersytetu Kolorado w Boulder erupcja wulkanu pod lodowcem Eyjafjallajoekull na Islandii, która wysłała ogromną chmurę popiołów w atmosferę powodując zakłócenia ruchu lotniczego nad znaczną częścią Europy najpewniej rozproszy się w ciągu kilku najbliŜszych dni.

Prof. Toon wyjaśnia, Ŝe pióropusz popiołów utworzony w wyniku erupcji wulkanu Eyjafjallajoekull zawiera maleńki cząstki sklane, złoŜone głównie z krzemianowego i bazaltowego szkła, które mogą być ekstremalnie niebezpieczne dla silników lotniczych.

Niestety, obłok unosi się na wysokości 10 000 metrów - czyli na tej samej wysokości, na której latają samoloty pasaŜerskie.

Zasięg i czas trwania obłoku zaleŜy głównie od warunków pogodowych takich jak wiatry i deszcz. W miarę dryfowania na wschód zostanie zapewne wypłukany z atmosfery przez opady deszczu. Na szczęście obłok nie dotarł do stratosfery, gdzie gazy wulkaniczne mogą mieć wpływ na globalną pogodę, bowiem brak opadów tak wysoko powoduje, Ŝe materiał wulkaniczny znacznie dłuŜej utrzymuje się w atmosferze.

Prof. Toon dodaje, Ŝe ilość ditlenku siarki, wyrzucona dotychczas w trakcie erupcji i zmierzona przez instrumenty na pokładzie satelity NASA Aura, nie stanowi zagroŜenia dla światowego klimatu. Jednocześnie zauwaŜa, Ŝe znacznie większa erupcja tego samego wulkanu w 1783 roki i opisana między innymi przez Benjamina Franklina wpłynęła na europejski klimat wytwarzając podobne do smogu warunki w Londynie, które częściowo zmniejszyły ilość promieniowania słonecznego i utrzymywały się przez kilka miesięcy.

Prof. Toon brał udział w badaniach ozonu

63 z 120

nad Arktyką prowadzonych przez NASA, w trakcie których odrzutowiec naukowców przeszedł przez obłok podobnego popiołu wyrzuconego przez islandzki wulkan Hekla. Popiół uszkodził turbiny silników, których wymiana kosztowała kilka milionów dolarów. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat miało miejsce kilka podobnych zdarzeń, które powodowały awarię silników, jednak jak do tej pory za kaŜdym razem załodze udawało się ponownie uruchomić silnik i jak do tej pory nie miał miejsca Ŝaden wypadek. Źródła: University of Coloroado at Boulder: News: Volcanic Eruption in Iceland Unlikely to Have Global Effects, Says CU Scientist Zdjęcie: Reuters Original press release follows: Volcanic Eruption in Iceland Unlikely to Have Global Effects, Says CU Scientist The eruption of an Icelandic volcano that sent a huge plume of ash into the atmosphere and caused sweeping disruptions of air traffic over Great Britain and Scandinavia today will likely dissipate in the next several days, according to a University of Colorado at Boulder atmospheric scientist.

Professor Brian Toon, chair of CU-Boulder's atmospheric and oceanic sciences department, said the plume created by the eruption

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

of the Eyjafjallajokull Volcano contains tiny rock particles made up of silicate and basaltic glass that can be extremely damaging to aircraft engines. Unfortunately, the plume is at about 30,000 feet -- the same altitude as jet aircraft fly -- and is directly in the flight path between New York and Europe, he said.

The destination and duration of the volcanic plume depends primarily on weather conditions like rain and winds, said Toon. The plume should get washed away by rain as it continues to drift east, and likely will have no effect on the United States, he said.

Fortunately, the plume also is below the stratosphere, where volcanic gases can have global effects because of a lack of rain there prohibits the removal of volcanic material.

Toon said the amount of sulfur dioxide spewed by the volcano so far poses no threat to world climate as determined by an instrument aboard NASA's Aura satellite. But he noted than an apparently larger eruption of an Icelandic volcano in 1783 --which was written about by Benjamin Franklin -- caused some climate issues in Europe by creating smog-like conditions in London that partially blocked out the sun and persisted through the summer months.

Toon compared the Icelandic eruption to the popping of a champagne bottle cork. When the pressure is released by breeching the rock "cork," gases bubble out, spewing tiny rock particles into the air like champagne droplets. Such rocks threaten the safety of airliners.

Toon was involved in a 2000 NASA research campaign to study Arctic ozone when a research jet passed through a similar Icelandic volcanic plume from Mount Hekla, damaging the engine turbines and subsequently requiring the replacement of the jet's engines at a cost of several million dollars. Several other similar incidents in the past several decades also have caused the failure of jet engines, but the aircraft were able to restart their engines and no crashes occurred, he said.

64 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Teoria Einsteina górą

Wykorzystując niezaleŜnie dane o gromadzie galaktyk Abell 3376 zebrane przez obserwatorium rentgenowskie Chandra dwa zespoły naukowców przetestowały właściwości grawitacji w kosmicznych skalach by przetestować Ogólną Teorię Względności Einsteina. Tego rodzaju badania są kluczowe dla zrozumienia ewolucji Wszechświata zarówno w przeszłości jak i w przyszłości, oraz do zrozumienia natury ciemnej energii, jednej z największych zagadek współczesnej nauki.

Kompozytowy obraz gromady galaktyk Abell 3376 ukazuje dane rentgenowski zebrane przez Obserwatorium Chandra i teleskop ROSAT w kolorze złotym, optyczne dane, z cyfrowego przeglądu nieba Sloana (SDSS) w czerwieni, zieleni i błękicie, a dane radiowe radioteleskopu VLA w kolorze niebieskim. Przypominający pocisk kształt widoczny w danych rentgenowskich jest wynikiem połączenia - gdy materia wpływa do wnętrza gromady z prawej strony.

Ogromne radiowe łuki widoczne w lewej części zdjęcia zostały wytworzone przez fale uderzeniowe podczas łączenia się obiektów.

Na wzrost gromad takich jak Abel 3376 ma wpływ tempo ekspansji Wszechświata kontrolowane przez konkurujące efekty ciemnej materii i ciemnej energii oraz grawitacji w duŜych skalach. Dla porównania obserwacje supernowych oraz wielkoskalowej dystrybucji galaktyk zaleŜy wyłączni od tempa ekspansji Wszechświata i nie jest czułe na właściwości grawitacji.

W pierwszym z wspomnianych badań testowano alternatywną teorię określaną mianem grawitacji f(R). Teoria ta przewiduje, Ŝe przyspieszanie rozszerzania się Wszechświata wynika nie z istnienia egzotycznej formy energii, ale modyfikacji siły grawitacji.

Porównano przewidywania masy gromad galaktyk w lokalnym Wszechświecie z tymi przewidywanymi przez grawitację f(R). Wykorzystano równieŜ dane z badań geometrycznych ,

65 z 120

takich jak prace nad supernowymi.

Porównanie teorii i obserwacji wykazało brak dowodów na to by grawitacja róŜniła się od tej, przewidywanej przez Ogólną Teorię Względności w skalach większych od 130 mln lat świetlnych. Wyniki te ponad stukrotnie zawęŜają moŜliwość modyfikowania siły grawitacji w stosunku do wcześniejszych opracowań, w których nie uwzględniano danych o gromadach.

W drugie z badań porównano dane rentgenowskie ukazujące tempo wzrostu gromady galaktyk w czasie kosmologicznym z przewidywanym przez Ogólną Teorię Względności.

RównieŜ tutaj dodatkowo korzystano z innych badań, takich jak odległości do supernowych. Uzyskano prawie całkowitą zgodność pomiędzy teorią i obserwacją wykluczając alternatywne modele grawitacji. Wyniki w szczególności podwaŜyły model grawitacji DGP, przewidujący wolniejszy wzrost gromad - wynikający z osłabienia grawitacji w ogromnych skalach, w których według teorii wycieka ona do innego wymiaru.

Podobnie jak grawitacja f(R) model DGP powstał by uniknąć konieczności uciekania się do egzotycznej formy energii jako czynnika przyspieszającego rozszerzanie się Wszechświata. Źródła: CHANDRA X-Ray Observatory: Abell 3376: Einstein's Theory Fights off Challengers Zdjęcie: X-ray (NASA/CXC /SAO/A.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

Vikhlinin; ROSAT), Optical (DSS), Radio (NSF/NRAO/VLA/IUCAA /J.Bagchi) Original press release follows: Abell 3376: Einstein's Theory Fights off Challengers Two different teams have reported using Chandra observations of galaxy clusters to study the properties of gravity on cosmic scales and test Einstein's theory of General Relativity. Such studies are crucial for understanding the evolution of the universe, both in the past and the future, and for probing the nature of dark energy, one of the biggest mysteries in science.

This composite image of the galaxy cluster Abell 3376 shows X-ray data from the Chandra X-ray Observatory and the ROSAT telescope in gold, an optical image from the Digitized Sky Survey in red, green and blue, and a radio image from the VLA in blue. The "bullet-like" appearance of the X-ray data is caused by a merger, as material flows into the galaxy cluster from the right side. The giant radio arcs on the left side of the image may be caused by shock waves generated by this merger.

The growth of galaxy clusters like Abell 3376 is influenced by the expansion rate of the universe - controlled by the competing effects of dark matter and dark energy - and by the properties of gravity over large scales. By contrast, observations of supernovas or

66 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

the large-scale distribution of galaxies, which measure cosmic distances, depend only on the expansion rate of the universe and are not sensitive to the properties of gravity.

In the first of the new studies of gravity, an alternative theory to General Relativity called "f(R) gravity" was tested. In this theory, the acceleration of the expansion of the universe does not come from an exotic form of energy but from a modification of the gravitational force. Mass estimates of galaxy clusters in the local universe were compared with model predictions for f(R) gravity.

Data from geometrical studies, such as supernova work, were also used. Using this comparison between theory and observation, no evidence was found that gravity is different from General Relativity on scales larger than 130 million light years. This limit corresponds to a hundred-fold improvement on the bounds of the modified gravitational force's range that can be set without using the cluster data.

any alternative gravity models with a different rate of growth. In particular "DGP gravity" (named after its inventors Gia Dvali, Gregory Gabadadze, and Massimo Porrati) predicts a slower rate of cluster growth than General Relativity, because gravity is weakened on large scales as it leaks into an extra dimension. Like f(R) gravity, the DGP model is designed to avoid the need for an exotic form of energy causing cosmic acceleration.

Chandra observations of galaxy clusters have previously been used to show that dark energy has stifled the growth of these massive structures over the last 5 billion years and to provide independent evidence for the existence of dark energy by offering a different way to measure cosmic distances.

In the second study, a comparison was made between X-ray observations of how rapidly galaxy clusters have grown over cosmic time to the predictions of General Relativity. Once again, data from geometrical studies such as distances to supernovas and galaxy clusters were incorporated. Nearly complete agreement was seen between observation and theory, arguing against

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Skaliste planety są powszechne w naszej Galaktyce

Międzynarodowy zespół astronomów odkrył przekonujące dowody na to, Ŝe skaliste planety są powszechne w Galaktyce. Dr Jay Farihi z Uniwersytety Leicester przeprowadził badani białych karłów, kompaktowych pozostałości po gwiazdach podobnych do Słońca, i odkrył, Ŝe wiele z nich wykazuje ślady zanieczyszczenia przez cięŜsze pierwiastki a być moŜe nawet wodę, co zwiększa szansę istnienia w kosmosie Ŝycia poza Ziemią. Wyniki badań zostały zaprezentowane na konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (RAS NAM2010).

W Układzie Słonecznym - z przynajmniej jedną zamieszkałą, wodną planetą - pas asteroid stanowiących pozostałość po elementach, z których powstały planety - zawiera kilka procent wody. Z naszych badań białych karłów wynika, Ŝe istnieją podstawowe podobieństwa z obiektami podobnymi do asteroid wokół innych gwiazd. Stąd moŜna wyciągnąć wniosek, Ŝe ich część kiedyś okrąŜały planety z wodą na powierzchni a być moŜe i Ŝyciem. dr Jay Farihi

Białe karły stanowią końcowy etap ewolucji większości (ponad 90%) gwiazd w Drodze Mlecznej, w tym równieŜ Słońca. PoniewaŜ ich atmosfery powinny składać się w zasadzie z czystego wodoru i helu jeŜeli zostaną w nich zaobserwowane cięŜsze pierwiastki (takie jak wapń, magnez czy Ŝelazo, przez astronomów określane zbiorczo mianem metali) to muszą one być zanieczyszczeniami zewnętrznego pochodzenia. Od dziesięcioleci sądzono, Ŝe to medum międzygwiezdne rozrzedzony gaz wypełniający przestrzeń pomiędzy gwiazdami - jest źródłem tego rodzaju zanieczyszczeń białych karłów.

Zespół kierowany przez Farihi'ego wykorzystał dane zebrane w ramach cyfrowego przeglądu nieba Sloana (SDSS), projektu, którego celem jest stworzenie mapy nieba w podczerwieni,

67 z 120

na której znajdzie się ponad 100 milionów obiektów, z których dla miliona zostanie równieŜ zebrane widmo. Badając połoŜenie, ruch i widma białych karłów zidentyfikowanych przez SDSS Farihi wykazał, Ŝe teoria iŜ to medium międzygwiezdne jest źródłem zanieczyszczeń nie jest poprawna.

Miast tego w większości przypadków proponuje jako źródło zanieczyszczeń szczątki planetarne.

Z badań wynika Ŝe przynajmniej 3% a być moŜe nawet 20% wszystkich białych karłów jest w ten sposób zanieczyszczona, szczątkami najprawdopodobniej pochodzącymi ze skalistych, karłowych planet o masach porównywalnych z 140km średnicy asteroidą. Wynika stąd, Ŝe podobny odsetek gwiazd takich jak Słońce i nieznacznie masywniejszych - jak Vega czy Fomalhaut - tworzy układy planetarne zawierające planety typu ziemskiego. W ten sposób astronomowie przyjęli rolę kosmicznych archeologów badając ślady zrujnowanych skalistych planet i ich skład odciśnięty na pozostałościach po gwiazdach.

Zmierzony skład chemiczny pozostałości po planetach przyniósł jeszcze jedno waŜne odkrycie - znaczny odsetek gwiazd został zanieczyszczony materią zawierającą wodę, co ma waŜne konsekwencje dla poszukiwania wokół innych gwiazd planet, na których mogłoby powstać Ŝycie. JeŜeli bowiem woda jest obecna w znaczącym odsetku asteroid wokół innych gwiazd, moŜna wyobrazić sobie,

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

Ŝe przynajmniej w najprostszej formie, Ŝycie jest zjawiskiem występującym powszechnie w Galaktyce. Źródła: RAS: Rocky planets 'are commonplace' in our Galaxy Ilustracja: NASA-JPL / Caltech / T. Pyle (SSC) Original press release follows: Rocky planets 'are commonplace' in our Galaxy An international team of astronomers have discovered compelling evidence that rocky planets are commonplace in our Galaxy. Leicester University scientist and lead researcher Dr Jay Farihi surveyed white dwarfs, the compact remnants of stars that were once like our Sun, and found that many show signs of contamination by heavier elements and possibly even water, improving the prospects for extraterrestrial life. On Tuesday 13th April Dr Farihi will present his results at the RAS National Astronomy Meeting (NAM 2010) in Glasgow.

White dwarf stars are the endpoint of stellar evolution for the vast majority (>90%) of all stars in the Milky Way, including our Sun. Because they should have essentially pure hydrogen or pure helium atmospheres, if heavier elements (in astronomy described as ‘metals’, examples including calcium, magnesium

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

and iron) are found then these must be external pollutants. For decades, it was believed that the interstellar medium, the tenuous gas between the stars, was the source of metals in these polluted white dwarfs.

Farihi and his team used data from the Sloan Digital Sky Survey (SDSS), a project that aims to survey the sky in infrared light, imaging more than 100 million objects and following up 1 million of these by obtaining their spectrum (dispersing the light by colour).

By examining the positions, motions and spectra of the white dwarfs identified in the SDSS, Farihi and his team show that this is no longer a viable theory. Instead, rocky planetary debris is almost certainly the culprit in most or all cases.

The new work indicates that at least 3% and perhaps as much as 20% of all white dwarfs are contaminated in this way, with the debris most likely in the form of rocky minor planets with a total mass of about that of a 140 km diameter asteroid.

of the contaminating planetary debris through its chemical signature which stands out in the otherwise pure atmosphere of the white dwarfs.

Excitingly, it appears a significant fraction of these stars are polluted with material that contained water, with important implications for the frequency of habitable planets around other stars.

If internal water is present in a substantial fraction of asteroids around other stars, like those that contaminated the white dwarfs, it is conceivable that at least simple life may be common throughout the Galaxy.

Dr Farihi comments: “In our own Solar System with at least one watery, habitable planet, the asteroid belt - the leftover building blocks of the terrestrial planets - is several percent water by mass. From our study of white dwarfs, it appears there are basic similarities found among asteroid-like objects around other stars; hence it is likely a fraction of these white dwarfs once harbored watery planets, and possibly life.”

This implies that a similar proportion of stars like our Sun, as well as stars that are a little more massive like Vega and Fomalhaut, build terrestrial planetary systems. Astronomers are thus playing the role of celestial archaeologists by studying the 'ruins' of rocky planets and or their building blocks.

The scientists also measured the composition

68 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Eksperyment ukazuje rolę pyłu w powstawaniu wody w kosmosie

Kurz i pył stanowią w domu coś, czego chcielibyśmy widzieć jak najmniej jednak, jak twierdzą naukowcy z Wydziału Chemii Uniwersytetu Heriot-Watt, w kosmosie odgrywają kluczową rolę w powstawaniu kluczowego składnika Ŝycia - wody. Wyniki pionierskich eksperymentów, w których badano jedną z zagadek kosmosu - pochodzenia wody - przedstawiła podczas konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (RAS NAM2010) Victoria Frankland.

Nasze eksperymenty bazują na zdolności odtworzenia w warunkach laboratoryjnych bardzo niskich ciśnień i niskich temperatur w regionach powstawania gwiazd. Eksperymenty prowadzimy w komorze próŜniowej schłodzonej do temperatury około 5 K, w której wykorzystujemy powierzchniowo czułe techniki by badać fizyczne i chemiczne zachowanie atomów tlenu oraz cząstek na powierzchniach pyłu i drobin lodu

a ozonu jak dotąd w ogóle nie wykryto.

Z drugiej strony tlen atomowy jest stosunkowo powszechny, jednak zachodzące w fazie gazowej reakcje między nim a wodorem nie pozwalają na wyprodukowanie obserwowanej ilości wody. Dodatkowo obserwowane ilości atomowego tlenu wskazują, Ŝe w obszarach gwiazdotwórczych jest go mniej niŜ w pozostałej przestrzeni kosmicznej.

Victoria Frankland

"Sądzimy, Ŝe na wczesnych etapach historii Ziemi wodę na naszą planetę dostarczyły komety, te z kolei powstały z materii międzygwiezdnej pozostałej po okresie narodzin Słońca. Ale kolejny krok wstecz jest niewiadomą "- mówi Frankland.

Woda jest stosunkowo powszechna w medium międzygwiezdnym a atomy wodoru są wszędzie, jednak istniej problem z drugim podstawowym składnikiem H2O. Reakcje w fazie gazowej, jakie mogą zachodzić w medium międzygwiezdnym są ograniczone przez niskie ciśnienia i temperaturę.

Eksperymenty wykazały, Ŝe w takich warunkach atomy wodoru mogą łączyć się z cząsteczkowym tlenem (O2) i ozonem (O3). Jednak dane z badań satelitarnych wykazały, Ŝe w przestrzeni jest bardzo mało gazowego tlenu cząsteczkowego

69 z 120

Victoria Frankland i jej zespół na Uniwersytecie Heriot-Watt sądzą, Ŝe cząstki pyłu, stanowiące około 1% medium międzygwiezdnego, są kluczem dostarczają bowiem powierzchni na których mogą zachodzić reakcje.

Dodatkowo część cząstek zostaje na powierzchni, na której z czasem powstaje warstwa lodu. Ta powłoka, zbudowana głównie z lodu wodnego moŜe odgrywać rolę w kolejnych reakcjach.

Zespół stworzył pionierską technikę badań powierzchniowych pozwalających ocenić eksperymentalnie jak tego rodzaju reakcje mogą zachodzić. Wyzwaniem stało się odtworzenie w warunkach laboratoryjnych bardzo niskich temperatur i ciśnień medium międzygwiezdnego.

W pierwszym etapie badań naukowcy przyjrzeli się jak powierzchni cząstek pyłu wpływa na reakcje tlenu w róŜnych formach w celu wyeliminowania innych ścieŜek powstawania wody. Jednak ostatecznym celem badań jest połączenie strumieni atomowego tlenu i wodoru by badać jak na powierzchni pyłu powstają cząstki wody.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

"JuŜ

70 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

we wstępnych eksperymentach uzyskaliśmy ciekawe wyniki, które pozwalają nam obserwować jak na cząstkach pyłu powstaje lodowa skorupa. Wygląda na to, Ŝe w jej wnętrzu mogą zostać złapane atomy tlenu. Badania wymagają dalszej pracy, ale istnieje nadzieja, Ŝe nasze eksperymenty nie tylko pomogą rozwiązać zagadkę pochodzenia wody, ale równieŜ brakującego tlenu "- mówi Frankland. Źródła: RAS: Dusty experiments are solving interstellar water mystery Zdjęcie: NASA/JPL-Caltech/L. Allen (Harvard-Smithsonian CfA) Original press release follows: Dusty experiments are solving interstellar water mystery Dust may be a nuisance around the house but it plays a vital role in the formation of the key ingredient for life on Earth – water – according to researchers at Heriot-Watt University. The results from pioneering experiments to solve one of the mysteries of the interstellar space, where did all the water come from, will be presented by Victoria Frankland at the RAS National Astronomy Meeting in Glasgow on Wednesday 14th April.

“We think that the Earth’s water was delivered by comets during the early

71 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

stages of Earth’s history and that comets were formed from interstellar material left over after the birth of the Sun, but the next step back has been unclear,” said Ms Frankland.

place. In addition, some molecules remain stuck to the surface, building up an icy coating over time. This coating, which is mainly water ice, can then play a role in reactions.

Water is relatively abundant in the interstellar medium and hydrogen atoms are extremely common, but there is a problem with the other vital ingredient for H2O. Gas phase reactions that can take place in the interstellar medium are limited by the low temperatures and pressures. Experiments show that it is possible for hydrogen atoms to combine with molecules of oxygen (O2) or ozone (O3) under the conditions of the interstellar medium. However, observations by recent satellite missions have detected very little gaseous molecular oxygen (O2) and ozone (O3) has never been detected at all in these regions of space. On the other hand, atomic oxygen (O) is quite plentiful, but gas phase reactions between hydrogen and atomic oxygen can’t account for the amount of water observed. Even the observed quantities of atomic oxygen suggest that some is ‘missing’ in star-forming regions compared to the rest of interstellar space.

The team at Heriot-Watt has pioneered surface science techniques to evaluate experimentally exactly how such reactions might occur. However, the temperatures in interstellar space can reach just a few degrees above absolute zero, so recreating the conditions in the laboratory has been a challenge.

Ms Frankland and her colleagues at Heriot-Watt believe the dust grains, which make up about 1% of the interstellar medium, hold the key by providing a surface that helps reactions take

“Our experiments rely on being able to reproduce in the laboratory the very low pressures and low temperatures of these star-forming regions. We set up our experiments in a vacuum chamber and cool it down to –268 degrees Celsius, then use surface sensitive techniques to explore the physical and chemical behaviour of oxygen atoms and molecules on the surfaces of dust and ice grains.” said Ms Frankland.

Initially, the experiments have been looking at how the surfaces of dust particles affect the reactions of oxygen in its various forms in order to eliminate other water formation reactions.

However, the ultimate aim of this research will be to combine atomic beams of oxygen and hydrogen study in situ water formation on a grain surface.

“These initial experiments are having some interesting results in that they are allowing us to look at how the ice coating develops on the dust particles. It appears that oxygen atoms may become trapped inside the icy mantles. We need to do more work, but it may be that our experiments might help solve the mystery of the missing atomic oxygen as well as where the water has come from,” said Ms Frankland.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Marsjański meteoryt odkrywa tajemnice ewolucji Czerwonej Planety

Badania wieku znanego meteorytu pochodzącego z Marsa - szergotytu ALH84001 - pozwoliły zespołowi profesora Thomasa Lapena z Uniwersytetu Houston dokonać waŜnych odkryć dotyczących historycznej aktywności wulkanów na Marsie. Wyniki zostały przedstawione na łamach magazynu Science.

Badanie te pomagają nam dokładniej określić historię Marsa. Ma to ogromne znaczenie dla naszego zrozumienia aktywnych procesów wulkanicznych na Marsie oraz natury głębszych warstw planety, które są źródłem magmy, która stworzyła największe wuklany w Układzie Słonecznym. Dane te wykorzystać moŜna równieŜ do ulepszenia modeli początkowych faz powstawania planet i ich wczesnej ewolucji. prof. Thomas Lapen

ALH84001 to dobrze zbadany i znany meteoryt marsjański. Skała ta jest unikalna wśród okruchów pochodzących z Marsa, które moŜna badać na Ziemi, bowiem wiek jej powstania określano na ponad 2,5 miliarda starszy od kolejnej najstarszej skały, którą zidentyfikowano jako podchodzącą z Marsa. Jest to zatem jedyna próbka materii powstałej we wczesnej fazie ewolucji naszego sąsiada.

Dane zebrane podczas jej badania pomagają geologom lepiej zrozumieć poprzez analogie - procesy, jakie zachodziły równieŜ na młodej Ziemi.

Zespół Lapena wykazał, Ŝe meteoryt ten ma 4,091 miliarda lat - około 400 milionów lat mniej, niŜ wcześniejsze szacunki. Naukowcy ustalili, Ŝe skała ta powstała w waŜnym dla Marsa czasie, kiedy na jego powierzchni istniała woda a sama planeta posiadała poe magnetyczne

- warunki umoŜliwiające rozwój prostych form Ŝycia. Badania wykluczają równieŜ moŜliwość by ALH84001 stanowił fragment pierwotnej skorupy Marsa, natomiast potwierdzają, Ŝe aktywność wulkaniczna miała miejsce na Marsie przez większość czasu istnienia planety.

Od odkrycia meteorytu w 1984 roku trwa debata nad wiekiem krystalizacji i czasem powstania tego meteorytu.

Zespół kierowany przez Lapena postanowił skorzystać z moŜliwości zbadania wczesnej historii Marsa.

Próbki dostarczone przez kuratora meteorytów antarktycznych NASA zostały poddane przez naukowców badaniom za pomocą wcześniej nie stosowanej wobec tego meteorytu metody - analizy izotopów lutetu i hafnu "Badaliśmy róŜnice w składzie izotopowym minerałów by określić wiek i źródło magm, które tworzyły te skały "- mówi Lapen. -" Odkryliśmy dowody, Ŝe system wulkaniczny Marsa był zapewne aktywny ponad cztery miliardy lat temu. To sugeruje, Ŝe być moŜe obszary z największymi wulkanami Układu Słonecznego to takŜe obszary o najdłuŜej trwającej aktywności w Układzie Słonecznym." Źródła: Univeristy of Houston: Rock of Ages: Clues About Mars Evolution Revealed Zdjęcie: Tomasz L. Czarnecki (meteoryty.net) Original

72 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

press release follows: Rock of Ages: Clues About Mars Evolution Revealed Through the study of a popular Martian meteorite’s age, a University of Houston professor and his team have made significant discoveries about the timeline of volcanic activity on Mars.

Thomas Lapen, assistant professor of geosciences at UH, describes his team’s findings in a paper titled “A Younger Age for ALH84001 and its Geochemical Link to Shergottite Sources in Mars,” appearing April 16 in Science, the world’s leading journal of original scientific research, global news and commentary.

TomLapenALH84001 is a thoroughly studied, well-known Martian meteorite.

This stone is unique among Mars rocks available for study on Earth, since its formation age is more than 2.5 billion years older than any other recognized Martian meteorite, giving scientists the only sample of material formed early in Mars’ history. Data from this rock may help geologists better understand, through analogy, the processes of early Earth evolution.

Lapen and his colleagues’ data showed that the true age of this meteorite is 4.091 billion years old, about 400 million years younger than earlier age estimates. They concluded that

73 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

this stone formed during an important time when Mars was wet and had a magnetic field, conditions that are favorable for the development of simple life. This finding precludes ALH84001 from being a remnant of primordial Martian crust, as well as confirming that volcanic activity was ongoing in Mars over much of its history.

“This research helps us better refine the history of Mars,” Lapen said. “This has huge ramifications for our understanding of volcanic processes active in Mars and for the nature of deeper portions of the planet that are sources of magmas that produced the largest volcanoes in the solar system. These data also are used to refine models of initial planetary formation and early evolution.”

With the crystallization age and formation of this rock being debated since its discovery in 1984, Lapen and his team seized an opportunity to better refine the early history of Mars. With samples provided by the NASA Antarctic meteorite curator and the meteorite working group, the researchers used a relatively new method that has never been applied to this stone – lutetium-hafnium isotope analysis.

“We uncovered evidence that the volcanic systems in Mars were likely active more than four billion years. This connection allows the possibility that regions with the largest volcanoes in the solar system perhaps host some of the longest-lived volcanic systems in the solar system.”

In addition to Lapen, the team includes Alan Brandon, an associate professor in UH’s department of earth and atmospheric sciences, and their two post-doctoral researchers Minako Righter and John Shafer. Other collaborators were Brian Beard from the University of Wisconsin-Madison and NASA Astrobiology Institute, Vinciane Debaille from the University of Bruxelles and Anne Peslier, a research scientist at Jacobs Technology working at NASA Johnson Space Center.

The project was supported by NASA Cosmochemistry grants to Lapen and Brandon, a NASA Astrobiology grant to Beard and a grant from UH’s own Institute for Space Systems Operations to Lapen. The Belgian Fund for Scientific Research provides current financial support to Debaille. The research took about 15 months.

Lisa Merkl, Univeristy of Houston

“We studied variations in isotopic compositions of minerals to determine the age and sources of magmas that produced these rocks,” Lapen said.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

74 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Niesamowite zdjęcia wulkanu Eyjafjallajoekull

Strona UniverseToday opublikowała niesamowite zdjęcia erupcji wulkanu pod lodowcem Eyjafjallajoekull wykonane przez Snaevarr Gudmundsson, islandzkiego astronoma, który dojechał na odległość zaledwie kilku kilometrów od wulkanu.

75 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

76 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

ESA prezentuje kolejne zdjęcie wulkanu Eyjafjallajoekull wykonane z orbity

Na zdjęciu wykonanym dzisiaj o 14:45 CET przez satelitę ESA Envisat widać cięŜki pióropusz popiołu wyrzuconego przez wulkan pod lodowcem Eyjafjallajoekull kierujący się w kierunku południowo wschodnim. <> Od rozpoczęcia się najnowszej erupcji 20 marca wulkan wyrzuca duŜe ilości popiołu i pary wodnej i póki co nie widać znaków, by zamierzał przestać. Pióropusz widoczny na zdjęciu ma około 400 kilometrów długości/ Zdjęcie zostało wykonane przez instrument MERIS () pracujący w trybie pełnej rozdzielczości dając odpowiednik 300 metrów/ piksel. Źródła: ESA News: New satellite image of ash spewing from Iceland’s volcano Zdjęcie: ESA Original press release follows: New satellite image of ash spewing from Iceland’s volcano In this image taken just under two hours ago (14:45 CET) by ESA’s Envisat satellite, a heavy plume of ash from the Eyjafjallajoekull Volcano is seen travelling in a roughly southeasterly direction.

The volcano has been emitting steam and ash since its recent eruptions began on 20 March, and as observable, the emissions continue. The plume, visible in brownish-grey, is approximately 400 km long.

Envisat’s Medium Resolution Imaging Spectrometer instrument (MERIS) acquired this image on 19 April, while working in Full Resolution Mode to provide a spatial resolution of 300 m.

Czy nasz Wszechświat jest fragmentem większego wszechświata?

77 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Czy to moŜliwe, by nasz Wszechświat znajdował sie we wnętrzu tunelu czasoprzestrzennego, który z kolei jest częścią czarnej dziury leŜącej w obrębie znacznie większego wszechświata. Scenariusz, w którym Wszechświat powstaje z wnętrza tunelu czasoprzestrzennego - mostu Einsteina-Rosena proponuje dr Nikodem Popławski, fizyk teoretyk obecnie pracujący na Uniwersytecie Indiana.

Artykuł, prezentujący wyniki badań został opublikowany na łamach Physics Letters B.

Warunki te są spełnione, jeŜeli nasz Wszechświat jest wnętrzem czarnej dziury istniejącej w większym Wszechświecie. PoniewaŜ Ogólna Teoria Względności nie wskazuje kierunku upływu czasu, jeŜeli czarna dziura powstaje w wyniku kolapsu grawitacyjnego materii poprzez powstający w przyszłości horyzont zdarzeń moŜliwy jest zatem równieŜ proces odwrotny. W procesie takim mamy do czynienia z eksplodującą białą dziurą: materia pojawia się poprzez horyzont zdarzeń w przeszłości, tak jak rozszerzający się Wszechświat dr Nikodem Popławski

Popławski wykorzystał oparty na geometrii euklidesowej izotropowy układ współrzędnych by opisać pole grawitacyjne czarnej dziury i stworzyć model radialnego, geodezyjnego ruchu masywnej cząstki we wnętrzu czarnej dziury.

Porównując ruch radialny przez horyzont zdarzeń dla dwóch rodzajów czarnych dziur - Schwarzschild i Einsteina-Rosena, obu będących poprawnymi rozwiązaniami wynikającymi z Ogólnej Teorii Względności - Popławski przyznaje, Ŝe tylko eksperyment lub obserwacja mogą jednoznacznie ukazać ruch cząstki wpadającej do rzeczywistej czarnej dziury. Jednocześnie zaznacza, Ŝe poniewaŜ obserwować moŜemy jedynie zewnętrzny obszar poza horyzontem

zdarzeń, analiza ruchu moŜe być wykonana jedynie przez obserwatora, który przekroczy horyzont zdarzeń albo znajduje się w jego wnętrzu.

Biała dziura jest połączona z czarną dziurą za pomocą tunelu czasoprzestrzennego i - hipotetycznie jest przeciwieństwem czarnej dziury.

Badania Popławskiego sugerują, Ŝe wszystkie astrofizyczne czarne dziury nie tylko Schwarzschilda czy EinsteinaRosena, tworzą mosty EinsteinaRosena, kaŜdy wewnątrz z nowym Wszechświatem, który powstaje jednocześnie z czarną dziurą.

Prowadząc badania grawitacyjnego kolapsu sfery pyłu w współrzędnych izotropowych, i stosując obecną wiedzę do innych rodzajów czarnych dziur scenariusz, w którym Wszechświat powstaje z wnętrza czarnej dziury Einsteina-Rosena pozwala uniknąć problemów, jakie niesie ze sobą teoria Wielkiego Wybuchu oraz problemu utraty informacji we wnętrzu czarnej dziury, który wskazuje, Ŝe podczas gdy materia przekracza horyzont zdarzeń utracona zostaje cała informacja z nią związana, co jest sprzeczne z prawami fizyki kwantowej.

Model ten, wykorzystujący izotropowe współrzędne Wszechświata jako czarną dziurę pomaga równieŜ wyjaśnić pochodzenie inflacji Wszechświata. Źródła: Nikodem J. Poplawski.,

78 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

target="_blank">"Radial motion into an Einstein-Rosen bridge", Physics Letters B ((Volume 687, Issues 2-3, 12 April 2010, Pages 110-113).

Indiana University: Our universe at home within a larger universe? So suggests IU theoretical physicist's wormhole research Ilustracja: AllenMcC / Indiana University Original press release follows: Our universe at home within a larger universe? So suggests IU theoretical physicist's wormhole research Could our universe be located within the interior of a wormhole which itself is part of a black hole that lies within a much larger universe?

Such a scenario in which the universe is born from inside a wormhole (also called an Einstein-Rosen Bridge) is suggested in a paper from Indiana University theoretical physicist Nikodem Poplawski in Physics Letters B. The final version of the paper was available online March 29 and will be published in the journal edition April 12.

Poplawski takes advantage of the Euclidean-based coordinate

system called isotropic coordinates to describe the gravitational field of a black hole and to model the radial geodesic motion of a massive particle into a black hole.

In studying the radial motion through the event horizon (a black hole's boundary) of two different types of black holes -Schwarzschild and Einstein-Rosen, both of which are mathematically legitimate solutions of general relativity -Poplawski admits that only experiment or observation can reveal the motion of a particle falling into an actual black hole. But he also notes that since observers can only see the outside of the black hole, the interior cannot be observed unless an observer enters or resides within.

"This condition would be satisfied if our universe were the interior of a black hole existing in a bigger universe," he said. "Because Einstein's general theory of relativity does not choose a time orientation, if a black hole can form from the gravitational collapse of matter through an event horizon in the future then the reverse process is also possible. Such a process would describe an exploding white hole: matter emerging from an event horizon in the past, like the expanding universe."

A white hole is connected to a black hole by an Einstein-Rosen bridge (wormhole) and is hypothetically the time reversal of a black hole.

Poplawski's

79 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

paper suggests that all astrophysical black holes, not just Schwarzschild and Einstein-Rosen black holes, may have Einstein-Rosen bridges, each with a new universe inside that formed simultaneously with the black hole.

"From that it follows that our universe could have itself formed from inside a black hole existing inside another universe," he said.

By continuing to study the gravitational collapse of a sphere of dust in isotropic coordinates, and by applying the current research to other types of black holes, views where the universe is born from the interior of an Einstein-Rosen black hole could avoid problems seen by scientists with the Big Bang theory and the black hole information loss problem which claims all information about matter is lost as it goes over the event horizon (in turn defying the laws of quantum physics).

This model in isotropic coordinates of the universe as a black hole could explain the origin of cosmic inflation, Poplawski theorizes.

Poplawski is a research associate in the IU Department of Physics. He holds an M.S. and a Ph.D. in physics from Indiana University and a M.S. in astronomy from the University of Warsaw, Poland.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

80 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Maksymalny zasięg lodu arktycznego w 2010 roku

Pokrywa lodowa Oceanu Arktycznego oscyluje w ciągu roku rosnąc zimą i osiągając maksymalny zasięg w lutym lub marcu. W tym roku arktyczna pokrywa lodowa miała zasięg wyraźnie większy niŜ w ostatnich latach, choć nadal poniŜej średniej z 30 lat obserwacji satelitarnych. <> NASA przestawia wideo informujące o sposobach badania zasięgu pokrywy lodowej oraz wizualizację zmian tej pokrywy w okresie od 1 września 2009 do 30 marca 2010. Źródła: NASA: Arctic 2010 Sea Ice Maximum, Visualized Ilustracja: NASA/Goddard Space Flight Center Scientific Visualization Studio.

Original press release follows: Arctic 2010 Sea Ice Maximum, Visualized Sea ice coverage over the Arctic Ocean oscillates over the course of a year, growing through winter and reaching a maximum extent by February or March. This year, Arctic sea ice grew to levels beyond those measured in recent years but slightly below average when compared to the 30-year satellite record.

What does the 2010 sea ice extent look like and how is NASA studying it? To find out, view NASA's updated sea ice animation and watch a video interview with polar scientist Lora Koenig of NASA's Goddard Space Flight center in Greenbelt, Md. Arctic sea ice and seasonal land cover change are shown from Sept. 1, 2009, when sea ice in the Arctic was near its minimum extent, through March 30, 2010, the day before sea ice reached its 2010 maximum extent. Credit: NASA/Goddard Space Flight Center Scientific Visualization Studio.

NieduŜy teleskop na Ziemi fotografuje trzy egzoplanety

Astronomowie wykonali zdjęcie trzech planet okrąŜających odległą gwiazdę wykorzystując średniej wielkości teleskop w obserwatorium na powierzchni Ziemi. Zaskakujące osiągnięcie zespołu Laboratorium Napędu Rakietowego NASA JPL było moŜliwe dzięki wykorzystaniu nieduŜej części teleskopu Hale w Obserwatorium Palomar w Kalifornii. Wcześniej zdjęcia planet wykonały teleskopy

81 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

naleŜące do największych na Ziemi - jeden z dwóch 10 metrowych teleskopów Obserwatorium W.M Keck oraz 8 metrowy teleskop Gemini North, oba znajdujące się na szczycie wulkanu Mauna Kea na Hawajach. Planety, krąŜące wokół gwiazdy HR 8799 były jednymi z pierwszych, które udało się bezpośrednio sfotografować o czym astronomowie informowali w listopadzie 2008 roku.

Nasza metoda moŜe być wykorzystana na większych naziemnych teleskopach by fotografować planety leŜące bliŜej swych gwiazd, albo na małych teleskopach by odszukać podobne do Ziemi planety blisko jasnych gwiazd Gene Serabyn

Nowe zdjęcie planet, podobnie jak wcześniejsze wykonane w paśmie podczerwonym, zostało uchwycone za pomocą 1,5 metrowej średnicy fragmentu zwierciadła teleskopu Hale. Zespół naukowców podjął się wyzwania sięgnięcia limitu dostępnych obecnie technik by wykazać, Ŝe obserwacja taka jest moŜliwa do wykonania z uŜyciem nieduŜego teleskopu. W tym cel połączyli dwie techniki - koronografii, minimalizującej poświatę gwiazdy, oraz optyki adaptywnej - korygującej zaburzenia światła powstające gdy to przechodzi przez atmosferę. Razem metody te pozwoliły uchwycić słabe światło odległych planet. Wyniki ich pracy zostały przestawione na łamach Nature.

Trzy planety - oznaczone symbolami HR8799b, c i d - to gazowe olbrzymy podobne do, choć masywniejsze od Jowisza. OkrąŜają swą gwiazdę w odległościach 24, 38 i 68 razy większych niŜ orbita Ziemi (Jowisz jest tylko pięć razy dalej od Słońca niŜ Ziemia). Być moŜe w układzie HR8799 istnieją planety skaliste, krąŜące

82 z 120

blisko gwiazdy, ale obecna technologia nie pozwala ich póki co dostrzec.

Gwiazda HR8799 jest nieco masywniejsza od Słońca, i znacznie młodsza - jej wiek szacuje się na zaledwie 60 milionów lat. LeŜy w odległości 120 lat świetlnych w konstelacji Pegaza. System planet, który wokół niej się tworzy jest wciąŜ aktywny - planetozymale zderzają się tam wytwarzając pył, który nie tak dawno wykrył teleskop kosmiczny NASA Spitzer. Na podobieństwo świeŜo upieczonego chleba egzoplanety wokół tej gwiazdy są jeszcze ciepłe emitując wystarczająco duŜo promieniowania podczerwonego by moŜliwe było ich dostrzeŜenie przez teleskopy czułe na ten rodzaj światła.

By wykonać zdjęcie planet wokół HR8799 zespół Serabyna najpierw zastosował optykę adaptywną, by zredukować zniekształcenia światła powstające w atmosferze. Technikę tę zoptymalizowano dla małego fragmentu zwierciadła teleskopu. Po tym, jak zredukowano mruganie gwiazdy, jej światło zostało usunięte za pomocą koronografu - instrumentu, który pozwala precyzyjnie zakryć gwiazdę.

Zastosowano 'koronograf stoŜkowy (wirowy)' wynaleziony przez Dimitra Maweta z JPL, naleŜącego do zespołu.

Dzięki niemu moŜna było dostrzec słabe światło planet. "Sztuka w tym, by tak wygasić światło gwiazdy by jednocześnie nie wyciąć

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

światła planet "- mówi Serabyn.

Technika pozwala wykonać zdjęcia obszaru leŜącego 1 / 10 000 stopnia kątowego od gwiazdy - czyli równie blisko, co teleskopy Keck i Gemini - 5 do 7 razy większe od uŜytego w eksperymencie.

Utrzymanie moŜliwie jak najmniejszych rozmiarów teleskopu jest czynnikiem krytycznie waŜnym dla misji kosmicznych. "Ten rodzaj technologii pozwoli nam kiedyś sfotografować inną ziemię "- mówi Wesley Traub kierujący programem badań egzoplanet w NASA. -" Krok po kroku zbliŜamy się do momentu, kiedy wykonamy zdjęcie innego niebieskiego punktu w kosmosie." Źródła: NASA JPL: News: Small, Ground-Based Telescope Images Three Exoplanets Zdjęcie: NASA/JPL-Caltech /Palomar Observatory Original press release follows: Small, Ground-Based Telescope Images Three Exoplanets Astronomers have snapped a picture of three planets orbiting a star beyond our own using a modest-sized telescope on the ground. The surprising feat was accomplished by a team at NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena, Calif., using a small portion of the Palomar Observatory's Hale Telescope, north of San Diego.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

ground-based telescopes -- one of the two 10-meter (33-foot) telescopes of W.M. Keck Observatory and the 8.0-meter (26-foot) Gemini North Observatory, both on Mauna Kea in Hawaii. The planets, which orbit the star HR 8799, were among the very first to be directly imaged, a discovery announced in Nov. of 2008.

The new image of the planets, taken in infrared light as before, was captured using just a 1.5-meter-diameter (4.9-foot) portion of the Hale telescope's mirror. The astronomy team took painstaking efforts to push current technology to the point where such a small mirror could be used. They combined two techniques -- adaptive optics and a coronagraph -- to minimize the glare from the star and reveal the dim glow of the much fainter planets.

The picture is online at http://www.nasa.gov/topics/universe /features/exoplanet20100414-a.html.

"Our technique could be used on larger ground-based telescopes to image planets that are much closer to their stars, or it could be used on small space telescopes to find possible Earth-like worlds near bright stars," said Gene Serabyn, an astrophysicist at JPL and visiting associate in physics at the California Institute of Technology in Pasadena. Serabyn is lead author of a report on the findings in the April 15 issue of the journal Nature.

HR8799b, c and d, are thought to be gas giants similar to Jupiter, but more massive. They orbit their host star at roughly 24, 38 and 68 times the distance between our Earth and sun, respectively (our Jupiter resides at about five times the Earth-sun distance). It's possible that rocky worlds like Earth circle closer to the planets' star, but with current technology, they would be impossible to see under the star's glare.

The star HR 8799 is a bit more massive than our sun, and much younger, at about 60 million years, compared to our sun's approximately 4.6 billion years. It is 120 light-years away in the constellation Pegasus. This star's planetary system is still active, with bodies crashing together and kicking up dust, as recently detected by NASA's Spitzer Space Telescope (http://spitzer.caltech.edu /news/1000-feature09-16-UnsettledYouth-Spitzer-Observes-a-ChaoticPlanetary-System). Like fresh-baked bread out of the oven, the planets are still warm from their formation and emit enough infrared radiation for telescopes to see.

To take a picture of HR 8799's planets, Serabyn and his colleagues first used a method called adaptive optics to reduce the amount of atmospheric blurring, or to take away the "twinkle" of the star. This technique was optimized by using only a small piece of the telescope. Once the twinkle

The three planets, called

The planets had been imaged previously by two of the world's biggest

83 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

was removed, the light from the star itself was blocked using the team's coronograph, an instrument that selectively masks out the star. A novel "vortex coronagraph," invented by team member Dimitri Mawet of JPL, was used for this step. The final result was an image showing the light of three planets.

"The trick is to suppress the starlight without suppressing the planet light," said Serabyn.

The technique can be used to image the space lying just fractions of a degree from a star (about one degree divided by roughly 10,000). This is as close to the star as that achieved by Gemini and Keck -- telescopes that are about five and seven times larger, respectively.

Keeping telescopes small is critical for space missions. "This is the kind of technology that could let us image other Earths," said Wesley Traub, the chief scientist for NASA's Exoplanet Exploration Program at JPL. "We are on our way toward getting a picture of another pale blue dot in space."

JPL is a partner with the California Institute of Technology in Pasadena in the Palomar Observatory. Caltech manages JPL for NASA. More information about exoplanets and NASA's planet-finding program is at http://planetquest.jpl.nasa.gov . More information about the Palomar Observatory is at http://www.astro.caltech.edu/palomar/ .

84 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Badania łączących się galaktyk

Naukowcy Laboratorium Badawczego Marynarki USA (Naval Research Laboratory - NRL) rozwiązali zagadkę dotyczącą masy zlewających się jasnych w podczerwieni galaktyk. PoniewaŜ galaktyki są największymi obiektami, jakie moŜna bezpośrednio obserwować we Wszechświecie, zrozumienie procesów jakie prowadzą do ich powstania jest kluczem do zrozumienia mechanizmów rządzących Wszechświatem. Wyniki badań zostały opublikowane na łamach Astrophysical Journal. świecąc w paśmie podczerwonym.

Aby rozwiązać problem masy dr Barry Rothberg i dr Jacqueline Fischer z Infrared-Submillimeter Astrophysics & Techniques Section zespołu zdalnej obserwacji wykorzystali nowe dane zebrane przez 8 metrowy teleskop Gemini South w Chile oraz wcześniej uzyskane wyniki teleskopów 10 metrowego teleskop W.M.Keck oraz 2,2 metrowego teleskopu Uniwersytetu Hawajów jak równieŜ archiwalne dane teleskopu kosmicznego Hubble.

Jak wyjaśnia Rothberg galaktyki we Wszechświecie z grubsza moŜna podzielić według kształtu na dwie główne klasy - galaktyki spiralne, takie jak Droga Mleczna, oraz eliptyczne - w których gwiazdy poruszają się po losowych orbitach. Największe galaktyki Wszechświata to galaktyki eliptyczne zatem poznanie procesów, które doprowadziły do ich powstania jest kluczowe dla zrozumienia ewolucji Wszechświata od jego narodzin. Od dawna przyjęta teoria zakłada, Ŝe spiralne galaktyki zlewają się ze sobą tworząc większość galaktyk eliptycznych we Wszechświecie.

Galaktyki spiralne zawierają znaczne ilości zimnego wodoru w postaci gazu.

Podczas łączenia się ich spiralny kształt ulega zniszczeniu a gaz zostaje przekształcony w nowe gwiazdy. Im więcej gazu znajduje się w galaktykach, tym więcej powstaje gwiazd a wraz z nimi, ogromne ilości pyłu. Pył ten zostaje ogrzany przez młode gwiazdy a następnie oddaje energię

Do niedawna naukowcy uwaŜali, Ŝe owe jasne w podczerwieni zlewające się galaktyki nie są wystarczająco masywne by mogły stać się prekursorami większości galaktyk eliptycznych.

Problem leŜał w metodzie pomiaru ich masy. Standardowa metoda pomiaru masy zapylonych, jasnych w podczerwieni galaktyk wykorzystuje bliską podczerwień by zmierzyć losowe ruchy starych gwiazd. Im są one większe, tym większa jest masa.

Wykorzystanie bliskiej podczerwieni pozwala zajrzeć poprzez zasłonę pyłu i obserwować moŜliwie jak najwięcej gwiazd. Jednak w zlewających się galaktykach pojawia się problem bowiem większość gazu, które zawierają przepływa w kierunku centrum grawitacji systemu i tworzy wirujący dysk. Dysk ten przekształca się w wirujący dysk młodych gwiazd, które są bardzo jasne w paśmie podczerwonym. W efekcie oślepia on instrumenty przyćmiewając stare gwiazdy i prowadząc do błędnego oszacowania, zaniŜającego ich losowy ruch.

W miejsce konwencjonalnej metody Rothberg i Fischer postanowili zbadać losowe ruchy starych gwiazd wykorzystując krótsze pasmo widma co pozwoliło wykorzystać pył, do przesłonięcia światła młodych gwiazd.

Uzyskane wyniki dowiodły, Ŝe stare gwiazdy w zlewających się galaktykach mają duŜe losowe ruchy, co oznacza, Ŝe galaktyki te przekształcą się w bardzo masywne galaktyki eliptyczne.

Naukowcy

85 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

planują bezpośrednią obserwację dysków gwiazd w zlewających się, jasnych w podczerwieni galaktykach wykorzystując trójwymiarową spektroskopię. W metodzie tej kaŜdy piksel niesie informację o widmie, z której naukowcy zamierzają wydobyć dwu wymiarowe mapy ruchu gwiazd i ich wieku. To pozwoli zmierzyć rozmiar, rotację, jasność, masę i wiek centralnego dysku. Źródła: Naval Research Laboratory: NRL Researchers Study Galaxy Mergers Zdjęcie: Hubble Space Telescope/University of Hawaii 88" telescope Original press release follows: NRL Researchers Study Galaxy Mergers Scientists at the Naval Research Laboratory have solved a long-standing dilemma about the mass of infrared bright merging galaxies. Because galaxies are the largest directly observable objects in the universe, learning more about their formation is key to understanding how the universe works.

Dr. Barry Rothberg and Dr. Jacqueline Fischer, both of the InfraredSubmillimeter Astrophysics & Techniques Section in the Remote Sensing Division, used new data from the 8-meter Gemini-South telescope in Chile along with earlier results from the W. M. Keck-2 10-meter and University of Hawaii 2.2-meter

86 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

telescopes in Hawaii and archival data from the Hubble Space Telescope, to solve the problem. They have published a paper on their research findings on galaxy evolution in the Astrophysical Journal (March 20, 2010 Volume 712).

Galaxies in the Universe generally come in two shapes, spiral, like our own Milky Way, and elliptical, in which the stars move in random orbits, Rothberg explains. The largest galaxies in the Universe are elliptical in shape and how they formed is central to our understanding how the Universe has evolved over the last 15 billion years.

The long-standing theory has been that spiral galaxies merge with each other forming most of the elliptical galaxies in the Universe. Spiral galaxies contain significant amounts of cold hydrogen gas. When they merge, the beautiful spiral patterns are destroyed and the gas is converted into new stars. The more gas present in the spiral galaxies, the more stars are formed and with it, large amounts of dust. The dust is heated by the young stars and radiates energy at infrared wavelengths.

Until recently scientists thought that these infrared bright merging galaxies were not massive enough to be the precursors of most elliptical galaxies in the Universe. The problem lay in the method of measuring their mass. The conventional method of measuring mass in dusty IR-bright

galaxies uses near-infrared light to measure the random motions of old-stars. The larger the random motions, the more mass is present. Using near-infrared light makes it possible to penetrate the dust and see as many of the old stars as possible. However, a complication occurs when spiral galaxies merge, because most of their gas is funneled to the gravitational center of the system and forms a rotating disk. This rotating disk of gas is transformed into a rotating disk of young stars that is also very bright at near-infrared wavelengths. The rotating disk of young stars both outshines the old stars and makes it appear as if the old stars have significantly less random motion. In contrast to this conventional method, Rothberg and Fischer instead observed the random motions of old stars at shorter wavelengths effectively using the dust to their advantage to block the light from the young stars. Their new results showed that the old stars in merging galaxies have large random motions, which means they will eventually become very massive elliptical galaxies.

The next step for NRL researches is to directly observe the stellar disks in IR luminous mergers using threedimensional spectroscopy. Each pixel is a spectrum, and from this the researchers can make two-dimensional maps of stellar motion and stellar age. This will allow them to measure the size, rotation, luminosity, mass and age of the central disk.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Dokładne badania obłoku popiołu wulkanicznego za pomocą laserów Risø DTU

W stacji badawczej Risø DTU duŜych turbin wiatrowych w Hovsore w zachodniej Jutlandii naukowcy śledzą zachowanie obłoku pyłu pochodzącego z wulkanu Eyjafjallajökul na Islandii za pomocą LIDARu(LIght Detection And Ranging) słuŜącego do laserowej detekcji aerozoli zawieszonych w atmosferze. Ich wyniki zostały potwierdzone dzięki porównaniu danych z Risø z obliczeniami wykonanymi przez Duński Instytut Meteorologiczny (DMI) oraz Narodowy Instytut Badań Środowiska (NERI). LIDAR dostarczył bardziej dokładnych danych na temat rzeczywistej wysokości i zmian zachodzących w obłoku popioły jak równieŜ jakościowe pomiary stęŜeń popiołu w atmosferze.

Uziemianie samolotów wyłącznie na podstawie obliczeń komputerowych jest problematyczne, bowiem zdajemy sobie sprawę, Ŝe modele komputerowe nie zawsze w pełni oddają rzeczywistą sytuację. Za pomocą LIDARów rozmieszczonych na terenie Europy moŜemy przeprowadzać pomiary i zbierać w czasie rzeczywistym dane na temat chmur w atmosferze.

To oznacza, Ŝe nasze oceny będą dokładniejsze i pozwolą na poprawienie modeli obliczeniowych, które są wykorzystywane przez meteorologów prof. Torben Mikkelsen

DMI przeanalizowało dane LIDARu z Risø - główny meteorolog DMI Jens Havskov Sorensen wymienił się danymi z prof. Torbenem Mikkelsenem z Riso DTU i porównał pomiary z modelami obliczeniowymi i obserwacjami chmur w DMI. Ustalono, Ŝe wyniki obliczone w wyniku komputerowego modelowania dobrze zgadzają się z danymi zebranymi przez LIDAR. Ponadto Torben Mikkelsen i jego współpracownik z Risø DTU Sven-Erik Gryning nawiązali międzynarodową współpracę w celu zebrania danych z innych LIDARów by śledzić obłok popiołu.

"Poprzez Leosphere we Francji producenta LIDARów i ich sieć LEONET, w której połączone są instrumenty będziemy dostarczać na bieŜąco pomiary obłoku popiołu do międzynarodowych

87 z 120

organizacji meteorologicznych takich jak UKMO w Wielkiej Brytanii i WMO Narodów Zjednoczonych "- mówi prof.

Mikkelsen.

"Uziemianie samolotów wyłącznie na podstawie obliczeń komputerowych jest problematyczne, bowiem zdajemy sobie sprawę, Ŝe modele komputerowe nie zawsze w pełni oddają rzeczywistą sytuację. Za pomocą LIDARów rozmieszczonych na terenie Europy moŜemy przeprowadzać pomiary i zbierać w czasie rzeczywistym dane na temat chmur w atmosferze. To oznacza, Ŝe nasze oceny będą dokładniejsze i pozwolą na poprawienie modeli obliczeniowych, które są wykorzystywane przez meteorologów" podsumowuje prof. Mikkelsen.Źródła: Riso DTU: More accurate mapping of ash cloud with Riso DTU’s wind energy measuring equipment Ilustracja: Riso DTU Original press release follows: More accurate mapping of ash cloud with Riso DTU’s wind energy measuring equipment At Riso DTU’s test station for large wind turbines at Hovsore in western Jutland, a so-called LIDAR follows the progress of the ash cloud from the Eyjafjallajökul volcano across Denmark. This has now been confirmed by comparing data from Riso with calculations made by the Danish Meteorological

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Institute (DMI) and the National Environmental Research Institute (NERI). LIDARs provide more details about the actual height and development of the ash cloud as well as qualitative measurements of the volcanic ash concentrations in the cloud.

The good news comes after DMI has analysed LIDAR measurements from Riso. At DMI, Chief Consultant Jens Havskov Sorensen has exchanged data with Torben Mikkelsen from Riso DTU and compared the measurements from Riso’s LIDAR with DMI’s model cloud and cloud observations.

The conclusion is that DMI’s model calculations are well in line with Riso’s LIDAR observations. Torben Mikkelsen and his colleague from Riso DTU, Sven-Erik Gryning, have now started collaborating with international colleagues and with DMI on using the LIDAR to map the ash cloud: “We have already entered into international collaboration with Leosphere in France, a manufacturer of LIDARs, and via their LEONET of connected LIDARs they will submit online measurements of the ash cloud to the international meteorological organisations such as UKMO in the UK and WMO (under the UN),” says Torben Mikkelsen.

“Grounding aircraft solely on the basis of model calculations is problematic because we know that models do not always totally agree with reality. By means of LIDARs sited around Europe, we can now carry out measurements and collect real-time data of the cloud in the atmosphere. This means that assessments will be more accurate and help improve the calculation models used by the meteorologists,” says Torben Mikkelsen.

88 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Diagnoza - morderstwo

Czarne dziury ze względu na swe destrukcyjne moŜliwości oraz zadziwiające zdolności wpływania na czasoprzestrzeń od dawna naleŜą do ulubionych obiektów kosmicznych pisarzy literatury SF. Nowe badania kierowane przez naukowców Uniwersytetu Nottingham odkrywają niewiarygodną potęgę supermasywnych czarnych dziur - zdolność, pozwalającą pozbawić masywne galaktyki zimnego gazu potrzebnego do produkcji nowych gwiazd, pozostawiając jedynie starzejące się, czerwone olbrzymy po których wypaleniu się galaktyki umrą w ciemnościach. Wyniki badań zostały przedstawione na konferencji Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego RAS NAM2010.

Masywne galaktyki stanowią mniejszość w widocznym Wszechświecie - uwaŜa się, Ŝe na tysiąc galaktyk tylko jedna jest obiektem masywnym. Przynajmniej jedna trzecia z nich ma w jądrze supermasywną czarną dziurę. Dlatego tak niezwykłe jest to, Ŝe ten rodzaj czarnych dziur odpowiada za większość promieniowania rentgenowskiego we Wszechświecie Asa Bluck

W badaniach czarnych dziur w odległych galaktykach, kierowanych przez Asa Bluck z Wydziały Astronomii i Fizyki, wykorzystano zdjęcia o niespotykanej głębokości i rozdzielczości wykonane przez teleskop kosmiczny Hubble oraz orbitalne obserwatorium rentgenowskie Chandra. Naukowcy szukali galaktyk emitujących znaczne ilości promieniowania, w tym promieniowania rentgenowskiego - stanowiących wyznacznik czarnych dziur aktywnie pochłaniających pył i gaz poprzez grawitacyjne przyciąganie.

W trakcie gdy materia wiruje wokół horyzontu zdarzeń czarnej dziury ogrzewa się i jako dysk akrecyjny promieniuje energię. Badania, finansowane przez STFC (Science and Technology Facilities Council ) i NASA a prowadzone wspólnie przez Uniwersytet Nottingham i Imperial College w Londynie zaskoczyły naukowców.

Okazało się, Ŝe w przypadku super

89 z 120

masywnych czarnych dziur ilość promieniowania emitowanego przez dysk moŜe osiągnąć zdumiewające wartości, a emisja promieniowania rentgenowskiego moŜe znacznie przewyŜszać ilość promieniowania łącznie wszystkich pozostałych składników galaktyki - czarna dziura "świeci" znacznie intensywniej niŜ jej macierzysta galaktyka. Dysproporcja ta jest niezwykła - ilość uwolnionej energii wystarczyłaby by pozbawić galaktykę gazu ponad 25 razy.

Badania wykazały równieŜ, Ŝe znakomita większość promieniowania rentgenowskiego obecnego we Wszechświecie jest produkowane przez dyski akrecyjne otaczające super masywne czarne dziury, a jedynie niewielki odsetek produkują wszysktie pozostałe źródła takie jak gwiazdy neutronowe czy galaktyki.

Dyski akrecyjne otaczające masywne czarne dziury wytwarzają ogromne ilości energii, która ogrzewa chłodny gaz leŜący w centralnych obszarach galaktyk. Dysk świeci w całym zakresie widma od fal radiowych po promieniowanie gamma. To przyspiesza losowy ruch gazu, ogrzewając go i odpychając od centrum galaktyki, a w miarę odpychania zmniejszając jego gęstość. To ogranicza moŜliwość produkcji gwiazd przez galaktykę - poniewaŜ powstają one z zimnego gazu o gęstości wystarczającej by mógł zapaść się pod własnym cięŜarem. Powstajły w wyniku oddziaływania czarnej dziury rzadki, gorący materiał musi ulec

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

schłodzeniu zanim grawitacja przejmie władanie - a według obliczeń, czas stygnięcia jest dłuŜszy niŜ obecny wiek Wszechświata.

W galaktyce pozostają jedynie stare gwiazdy, które umierają niezastąpione przez nowe prowadząc do wygaszenia i śmierci galaktyki. Jednocześnie odpychając dysk z jądra galaktyki dysk akrecyjne głodzi czarną dziurę, która pozbawiona dopływu materii do poŜarcia równieŜ ostatecznie cichnie.

"UwaŜa się, Ŝe czarne dziury powstają we wnętrzu galaktyk macierzystych i rosną wraz z nimi, tworząc dyski akrecyjne, które ostatecznie prowadzą do zniszczenia nosiciela. W tym sensie moŜna traktować je na podobieństwo wirusów "- mówi Asa Bluck.

-"Masywne galaktyki stanowią mniejszość w widocznym Wszechświecie - uwaŜa się, Ŝe na tysiąc galaktyk tylko jedna jest obiektem masywnym. Przynajmniej jedna trzecia z nich ma w jądrze supermasywną czarną dziurę. Dlatego tak niezwykłe jest to, Ŝe ten rodzaj czarnych dziur odpowiada za większość promieniowania rentgenowskiego we Wszechświecie.

Choć są w mniejszości to są dominującym producentem energii." Źródła: University of Nottingham: Diagnosis murder Zdjęcie: Roeland P. van der Marel (STScI), Frank C. van den Bosch (Univ. of Washington), NASA

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

press release follows: Diagnosis murder Black holes have long been beloved of science fiction writers for their destructive capabilities and peculiar ability to warp space time. Now a study led by researchers from The University of Nottingham reveals the awesome power of supermassive black holes — the ability to strip massive galaxies of the cool gases required to form new stars, leaving ageing red giants to splutter out of existence with no stars to replace them..

The study, led by Asa Bluck in the School of Physics and Astronomy, used images of unprecedented depth and resolution from the Hubble Space Telescope and the Chandra X-Ray Observatory to detect black holes in distant galaxies. Researchers looked for galaxies emitting high levels of radiation and x-rays — a classic signature of black holes devouring gas and dust through accretion, or attracting matter gravitationally.

As this matter swirls around the event horizon of a black hole it heats up and radiates energy — as an accretion disc.

The study, which was funded by the Science and Technology Facilities Council and NASA and was a collaboration between researchers at The University of Nottingham and Imperial College London, gleaned some startling results. In supermassive black holes

this radiation can reach huge proportions, emitting X-ray radiation in far greater quantities then is emitted by the rest of the objects in the galaxy combined — meaning that the black hole ‘shines’ far brighter than the entire galaxy it lies at the heart of. In fact, the amount of energy released is sufficient to strip the galaxy of gas at least 25 times over.

Results have also shown that the vast majority of the X-ray radiation present in the universe is produced in these accretion discs surrounding supermassive black holes, with a small proportion produced by all other objects, including galaxies and neutron stars.

The accretions discs surrounding supermassive black holes produce so much energy that they heat up the cold gases lying at the heart of massive galaxies. The accretion disc shines across all wavelengths — from radio waves to gamma waves. This speeds up the random motions of the gas, making it rise in temperature and pushing it away from the galactic centre, where it becomes less dense. Gas needs to be cold and dense to collapse under gravity to form new stars, this resulting hot, low-density material must cool down before gravity will take effect — a process which would take longer than the age of the universe to achieve.

Old stars are therefore left to die out with

Original

90 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

no new stars replacing them, leaving the galaxy to grow dark and die. And by pushing gas away from the galactic centre, the accretion disc starves the supermassive black hole of new material to devour, leading to its eventual demise.

“It’s thought that black holes form inside their host galaxies and grow in proportion to them, forming an accretion disc which will eventually destroy the host. In this sense they can be described as viral in nature,” said Asa Bluck, a PhD student at the University and a Fellow of the Royal Astronomical Society. “Massive galaxies are in the minority in our visible universe — about one in a thousand galaxies is thought to be massive, but it may be much less. And at least a third of these have supermassive black holes at their centre. That’s why it’s so interesting that this type of black hole produces most of the X-ray light in the universe. They are the minority but they dominate energy output.”

Asa will present these results at the Royal Astronomical Society National Astronomy Meeting in Glasgow on Friday 16 April.

91 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

ZbliŜa się powrót kaspuły z próbkami asteroidy

Japońska Agencja Badań Kosmicznych JAXA poinformowała, Ŝe otrzymała zgodę na lądowanie próbnika zawierającego próbki asteroid, obecnie znajdującego się na pokładzie sondy Hayabusa, na terenie Australii.

Lądowanie kapsuły nastąpi w czerwcu 2010 roku. Według aktualnych informacji, kapsuła wejdzie w atmosferę Ziemi około 14:00 UT 13 czerwca 2010 roku i wyląduje w obszarze Woomera Prohibited Area w południowej Australii.

Zespół misji szczegółowo nadzoruje postępy misji i będzie na bieŜąco informować opinię publiczną gdy pojawią się nowe informacje. Źródła: Asteroid Explorer Hayabusa, The Final Approach Ilustracja: JAXA Original press release follows: Return of Sample Recovery Capsule aboard Asteroid Explorer "HAYABUSA" The Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) would like to announce that it was issued the Authorized Return of Overseas Launch Space Object (AROLSO) for the Sample Recovery Capsule aboard the Asteroid Explorer "HAYABUSA" from the Space Licensing and Safety Office (SLASO) of the Australian Government on Friday, April 16th.

The capsule is scheduled to return to the Earth in June 2010. According to the latest information, the capsule will reenter into the atmosphere at around 11:00 p.m. on June 13th, 2010, (Japan Standard Time, or 14:00 UTC* on the day) at the Woomera Prohibited Area in South Australia.

operate the spacecraft ahead of the reentry, and will release any updated information to the public whenever it becomes available.

Outline of trajectory guidance based on the latest trajectory plan (The plan is subject to change due to operational status or analysis): March 27: Completed the second trajectory shifting by ion engines April 6: TCM-0 implemented the initial guidance to the outer rim of the Earth.

About 39 days prior to reentry: TCM-1 to guide to the outer rim of the Earth About 15 days prior to reentry: TCM-2 to guide to the outer rim of the Earth About 7 days prior to reentry: TCM-3 to guide to Australia (Earth's outer rim to the expected land area) About 3 days prior to reentry: TCM-4 to guide to Australia (more detailed guidance) About a day prior to reentry: Increase capsule temperature About 3 hours prior to reentry: Capsule separation Reentry: around 11:00 p.m.

(JST or 2:00 p.m. UTC) One hour after reentry: Capsule landing *TCM: Trajectory Correction Maneuver (It takes a long time as we carry out the TCM using the ion engines.)

The "HAYABUSA" project team continues to carefully

92 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Wykład Sir Rogera Penrose'a

17 maja 2010 roku o godzinie 18:00 Sir Roger Penrose - brytyjski fizyk i matematyk, autor wielu ksiąŜek, znany z prób stworzenia teorii kwantowej grawitacji oraz udowodnienia, wraz ze Stephenem Hawkingiem twierdzenia o osobliwościach w Ogólnej Teorii Względności - wygłosi wykład pod tytułem "Aeons Before The Big Bang" (Czasy przed Wielkim Wybuchem). Wykład, na który zaprasza Katedra Teorii Względności i Grawitacji Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, odbędzie się w Audytorium Starej Biblioteki przy ul. Krakowskie Przedmieście 26/28.

There is much impressive observational evidence, mainly from the cosmic microwave background (CMB), for an enormously hot and dense early stage of the universe referred to as the Big Bang.

Observations of the CMB are now very detailed, but this very detail presents new puzzles of various kinds, one of the most blatant being an apparent paradox in relation to the second law of thermodynamics. The hypothesis of inflationary cosmology has long been argued to explain away some of these puzzles, but it does not resolve some key issues, including that raised by the second law. In this talk, I describe a quite different proposal, which posits a succession of universe aeons prior to our own. The expansion of the universe never reverses in this scheme, but the space-time geometry is nevertheless made consistent through a novel geometrical conception. Some very recent analysis of the CMB data, obtained from the WMAP satellite, will be described, this having a profound but tantalizing bearing on these issues.

Istnieje znaczna ilość obserwacyjnych dowodów, głównie pochodzących z reliktowego promieniowania tła (CMB), Ŝe młody Wszechświat przeszedł nadzwyczaj gorącą i gęstą fazę znaną jako Wielki Wybuch. Obserwacje CMB są obecnie bardzo szczegółowe, jednak wraz z ich dokładnością pojawiaja się nowe zagadki róŜnego rodzaju, wśród

93 z 120

których jedną z najbardziej oczywistych jest widoczny paradoks w stosunku do drugiej zasady termodynamiki.

Kosmologiczna hipoteza inflacji od dawna jest propagowana jako rozwiązująca wiele z tych zagadek, jednak nie wyjaśnia ona niektórych kluczowych kwestii w tym tych wynikających z drugiej zasady. W czasie wykładu zaproponuję alternatywne wyjaśnienie, które wskazuje na sukcesję wszechświatów w eonach poprzedzających powstanie naszego. W tej teorii nigdy nie następuje odwrócenie ekspansji Wszechświata, a mimo to geometria czasoprzestrzeni dzięki zastosowaniu nowych koncepcji geometrycznych zachowana. PokaŜę równieŜ najnowsze analizy danych CMB, uzyskanych przez satelitę WMAP, które mają istotne znaczenie dla omawianych tematów. Źródła: Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego: Wykład Sir Rogera Penrose'a Zdjęcie: Jerry Bauer (Wikipedia)

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

LUCIFER pozwoli astronomom badać rodzące się gwiazdy

Konsorcjum operujące najeikszym optycznym teleskopem świata - LBT (Large Binocular Telescope) poinformowali, Ŝe pierwszy z jego nowych, innowacyjnych pracujących w bliskiej podczerwieni spektrografów/kamer jest gotów i moŜe być wykorzystywany przez astronomów do prowadzenia badań z obserwatorium Mount Graham w południowo wschodniej Arizonie. Po ponad dekadzie projektowania, produkcji i testowania nowy instrument - o nazwie LUCIFER 1 - staje się potęŜnym narzędziem zdobywania wiedzy na temat Wszechświata. LUCIFER 1 został zbudowany przez konsorcjum niemieckich instytucji. Na początku 2011 roku dołączy do niego bliźniaczy instrument.

Dzięki ogromnym moŜliwościom zbierania światła jakie daje LBT astronomowie są teraz w stanie uzyskać widmowy odcisk palca najsłabszych i najdalszych obiektów we Wszechświecie prof. Richard Green

LUCIFER 1 i jego bliźniak są zamontowane w ognisku dwóch ogromnych, mających 8,4 metra średnicy, zwierciadeł teleskopu LBT. KaŜdy z nich jest schładzany do temperatury -213 °C by umoŜliwić obserwacje nieba w bliskiej podczerwieni. Obserwacje takie są kluczowe dla zrozumienia procesów prowadzących do powstania planet i gwiazd w naszej galaktyce, jak równieŜ odkrycia tajemnic najdalszych i najmłodszych galaktyk.

Innowacyjna budowa LUCIFERa umoŜliwia astronomom prowadzenie obserwacji z wcześniej niespotykaną rozdzielczością takich obiektów, jak obszary powstawania gwiazd, zazwyczaj skryte za obłokami pyłu. Instrument jest równieŜ wyjątkowo elastyczny łącząc duŜe pole widzenia z wysoką rozdzielczością i moŜliwością wyboru jednej z trzech kamer przeznaczonych do obrazowania i spektroskopii w róŜnych rozdzielczościach w zaleŜności od potrzeb konkretnego obserwatora. Źródła: Univeristy of Arizona News: LUCIFER

94 z 120

Allows Astronomers to Watch Stars Being Born Zdjęcie: Arjan Bik Original press release follows: LUCIFER Allows Astronomers to Watch Stars Being Born A new instrument for the world's largest optical telescope, the Large Binocular Telescope on Mount Graham, allows astronomers to observe the faintest and most distant objects in the universe. A UA professor directs the LBT collaboration.

Large Binocular Telescope (LBT) partners in the U.S, Germany and Italy announced April 21 that the first of two new innovative near-infrared cameras/spectrographs for the LBT is now available to astronomers for scientific observations at the telescope on Mount Graham in southeastern Arizona.

After more than a decade of design, manufacturing and testing, the new instrument – dubbed LUCIFER 1 – provides a powerful tool to gain spectacular insights into the universe – from the Milky Way to extremely distant galaxies. LUCIFER, built by a consortium of German institutes, will be followed by an identical twin instrument that will be delivered to the telescope in early 2011.

"With the large light-gathering power of the LBT, astronomers are now able to collect the spectral fingerprints of the faintest and most distant objects in the universe," said LBT director

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Richard Green, a professor of astronomy at the University of Arizona's Steward Observatory.

Institute of the Ruhr-University in Bochum, and the University of Applied Sciences in Mannheim.

LUCIFER 1 and its twin are mounted at the focus points of the LBT's two giant 8.4-meter (27.6 foot) diameter telescope mirrors. Each instrument is cooled to -213 degrees Celsius in order to observe in the near-infrared wavelength range.

Near-infrared observations are essential for understanding the formation of stars and planets in our galaxy as well as revealing the secrets of the most distant and very young galaxies.

The LBT is a collaboration among the Italian astronomical community (National Institute of Astrophysics), the University of Arizona, Arizona State University, Northern Arizona University, the LBT Beteiligungsgesellschaft in Germany (Max-Planck-Institut f?r Astronomie in Heidelberg, Zentrum fur Astronomie der Universität Heidelberg, Astrophysikalisches Institut in Potsdam, Max-Planck-Institut f?r Extraterrestrische Physik in Munich, and Max-PlanckInstitut f?r Radioastronomie in Bonn), and the Ohio State University and Research Corporation (Ohio State University, University of Notre Dame, University of Minnesota and University of Virginia).

LUCIFER's innovative design allows astronomers to observe in unprecedented detail, for example star forming regions, which are commonly hidden by dust clouds.

The instrument is remarkably flexible, combining a large field of view with a high resolution. It provides three exchangeable cameras for imaging and spectroscopy in different resolutions according to observational requirements.

Astronomers use spectroscopy to analyze incoming light and answer questions such as how stars and galaxies formed and what they are made of.

The instruments were built by a consortium of five German institutes led by the Center for Astronomy of Heidelberg University, together with the Max Planck Institute for Astronomy in Heidelberg, the Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics in Garching, the Astronomical

95 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

20 lat teleskopu Hubble

Dokładnie dwadzieścia lat temu teleskop kosmiczny Hubble'a znalazł się na orbicie rozpoczynając niezwykły skok w naszej wiedzy na temat Wszechświata. W ciągu tych dwudziestu lat zobaczyliśmy dzięki niemu tysiące miejsc we Wszechświecie, które bez niego pozostałyby niedostrzegalnymi.

Obserwowaliśmy kolejne misje astronautów, które dostarczyły teleskopowi nowych urządzeń przedłuŜając jego misję, a same w sobie były niezwykłymi, pierwszymi w swoim rodzaju przygodami. <> W dwudziestolecie pracy teleskop Hubble'a wkroczył odnowiony i wyposaŜony na najnowsze instrumenty, dzięki którym przez kolejne lata pozostanie jednym z najwaŜniejszych instrumentów jakie posiadamy do badania Wszechświata. W ciągu minionych lat ponad 30 000 obiektów znalazło się pod lupą teleskopu, uzupełniając o kolejne fragmenty naszą wiedzę na temat kosmosu. Źródła: HubbleSite: Starry-Eyed Hubble Celebrates 20 Years of Awe and Discovery Ilustracja: NASA, ESA, and M. Livio and the Hubble 20th Anniversary Team (STScI) Original press release follows: Starry-Eyed Hubble Celebrates 20 Years of Awe and Discovery In 1990, the Hubble Space Telescope was launched into its orbit around the Earth. Over the past two decades, the world has followed Hubble's saga, watching as image after image revealed another part of the cosmos that would otherwise be invisible to our eyes. We absorbed the discoveries that the pictures sparked and witnessed the astronaut missions that brought the telescope new technology and extended its life.

This year Hubble achieves its 20th anniversary, renewed and equipped by the latest servicing mission for many more years of astronomy. More than 30,000 objects have come under the telescope's gaze, each observation slotting another piece into the cosmic puzzle of the universe. Join us as we celebrate one of the world's most successful observatories, even now changing the face of astronomy, its final legacy still in the making.

96 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

VISTA ukazuje odmienne oblicze Kociej Łapy

Mgławica NGC 6334 (Kocia Łapa) to gigantyczny gwiezdny Ŝłobek - miejsce narodzin setek masywnych gwiazd. Wspaniałe nowe zdjęcie wykonane za pomocą teleskopu ESO VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy), znajdującego się w Obserwatorium Paranal w Chile, przesłaniające gwiazdy pył i gaz dzięki przenikającemu przez nie światłu podczerwonemu przestają być przeszkodą i odsłaniają skrywane przez "kota" młode gwiazdy.

5,5 tysiąca lat świetlnych w kierunku centrum Drogi Mlecznej, w obrębie konstelacji Skorpiona, leŜy mgławica Kocia Łapa o średnicy około 50 lat świetlnych. W świetle widzialnym gaz i pył są oświetlone przez gorące, młode gwiazdy tworząc dziwne kształty o czerwonym zabarwieniu, których kształt stał się źródłem popularnej nazwy obiektu. W styczniu zdjęcie tego samego obiektu w paśmie widzialnym zostały wykonane przez instrument WFI (Wide Field Imager) w Obserwatorium La Silla. NGC 6334 jest jednym z najaktywniejszych rejonów powstawania masywnych gwiazd w naszej Galaktyce.

VISTA, najnowszy teleskop w Obserwatorium Paranal, to największy na świecie teleskop przeznaczony do przeglądów nieba. Pracuje w paśmie podczerwonym, dzięki czemu moŜe przejrzeć przez większość pyłu, który choć jest piękną częścią mgławicy, jednak nie pozwala dostrzec skrytych w paśmie widzialnym szczegółów. Światło widzialne jest w znacznie większym stopniu pochłaniane i rozpraszane przez pył, który dla światła podczerwonego jest niemal całkowicie przezroczysty.

Główne zwierciadło teleskopu VISTA ma średnicę 4,1 metra a sam teleskop wyposaŜono w największą kamerę podczerwoną na świecie. Umieszczony w tym samym rejonie co ESO VLT (Very Large Telescope) VISTA

ma dostęp do niezwykle ciemnego i czystego nieba. Mając tak potęŜny instrument astronomowie nie mogli doczekać się by zajrzeć wgłąb mgławicy i badać powstawanie masywnych gwiazd, niektórych nawet dziesięć razy cięŜszych od Słońca. Widok w paśmie podczerwonym znacząco róŜni się od widoku w paśmie widzialnym.

PoniewaŜ pył w znacznie mniejszym stopniu przeszkadza w prowadzeniu badań, naukowcy mogą poznać lepiej jak takie gwiazdy powstają i rozwijają się w ciągu pierwszych kilku milionów istnienia. Niezwykle szerokie pole widzenia teleskopu VISTA pozwala na sfotografowanie całego obszaru na jednym ujęciu ze znacznie większą dokładnością niŜ było to moŜliwe do tej pory.

Na zdjęciu wykonanym przez teleskop VISTA niezliczone gwiazdy Drogi Mlecznej przesłaniają wspaniałe włókna ciemnego pyłu, które tutaj po raz pierwszy się ujawniły. Pył ten w niektórych miejscach jest tak gęsty, Ŝe zatrzymuje nawet podczerwone promieniowanie, rejestrowane przez VISTA. W wielu wypełnionych pyłem miejscach, takich jak te blisko centrum obrazu, widać pomarańczowe twory znaki skrytych aktywnych młodych gwiazd i towarzyszących im dŜetów.

Dalej od centrum, nieco starsze gwiazdy widać w pełni odkryte przed spojrzeniem teleskopu ujawniając procesy, które zachodzą w czasie kilku niestabilnych pierwszych milionów lat po zapłonie fuzji termojądrowej.

Teleskop

97 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

VISTA rozpoczyna kilka wielkich projektów badania nieba południowego, które zajmą kilka lat. Jego duŜe zwierciadło, wysokiej jakości kamera i ogromne pole widzenia czynią zeń najpotęŜniejszy w swej klasie teleskop na Ziemi.

object its nickname. A recent image by ESO’s Wide Field Imager (WFI) at the La Silla Observatory (eso1003) captured this visible light view in great detail. NGC 6334 is one of the most active nurseries of massive stars in our galaxy.

Źródła:

VISTA, the latest addition to ESO’s Paranal Observatory in the Chilean Atacama Desert, is the world’s largest survey telescope (eso0949). It works at infrared wavelengths, seeing right through much of the dust that is such a beautiful but distracting aspect of the nebula, and revealing objects hidden from the sight of visible light telescopes.

Visible light tends to be scattered and absorbed by interstellar dust, but the dust is nearly transparent to infrared light.

ESO: VISTA Captures Celestial Cat’s Hidden Secrets Zdjęcie: ESO/J. Emerson/VISTA i Cambridge Astronomical Survey Unit Lokalizacja: RA 17h19m58s, Deklinacja -35°57'47" Original press release follows: VISTA Captures Celestial Cat’s Hidden Secrets The Cat’s Paw Nebula, NGC 6334, is a huge stellar nursery, the birthplace of hundreds of massive stars. In a magnificent new ESO image taken with the Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) at the Paranal Observatory in Chile, the glowing gas and dust clouds obscuring the view are penetrated by infrared light and some of the Cat’s hidden young stars are revealed.

Towards the heart of the Milky Way, 5500 light-years from Earth in the constellation of Scorpius (the Scorpion), the Cat’s Paw Nebula stretches across 50 light-years. In visible light, gas and dust are illuminated by hot young stars, creating strange reddish shapes that give the

98 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

VISTA has a main mirror that is 4.1 metres across and it is equipped with the largest infrared camera on any telescope. It shares the spectacular viewing conditions with ESO’s Very Large Telescope (VLT), which is located on the nearby summit. With this powerful instrument at their command, astronomers were keen to see the birth pains of the big young stars in the Cat’s Paw Nebula, some nearly ten times the mass of the Sun. The view in the infrared is strikingly different from that in visible light. With the dust obscuring the view far less, they can learn much more about how these stars form and

develop in their first few million years of life. VISTA’s very wide field of view allows the whole star-forming region to be imaged in one shot with much greater clarity than ever before.

The VISTA image is filled with countless stars of our Milky Way galaxy overlaid with spectacular tendrils of dark dust that are seen here fully for the first time. The dust is sufficiently thick in places to block even the near-infrared radiation to which VISTA’s camera is sensitive. In many of the dusty areas, such as those close to the centre of the picture, features that appear orange are apparent — evidence of otherwise hidden active young stars and their accompanying jets. Further out though, slightly older stars are laid bare to VISTA’s vision, revealing the processes taking them from their first nuclear fusion along the unsteady path of the first few million years of their lives.

The VISTA telescope is now embarking on several big surveys of the southern sky that will take years to complete. The telescope’s large mirror, high quality images, sensitive camera and huge field of view make it by far the most powerful infrared survey telescope on Earth. As this striking image shows, VISTA will keep astronomers busy analysing data they could not have otherwise acquired.

This cat is out of the bag.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Mniej popiołu, ale temperatura rośnie

Wysokiej rozdzielczości zdjęcia wykonane zarówno w paśmie widzialnym jak i podczerwonym przez instrument ASTER (Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflectance Radiometer) znajdujący się na pokładzie satelity Terra, zostały przeanalizowane przez naukowców Uniwersytetu Pittsburgh dostarczając pierwszych nie przesłoniętych pyłem widoków krateru wulkanu Eyjafjallajökull, którego erupcja trwająca od 14 kwietnia zakłóciła ruch lotniczy na świecie.

Prof. Michael Ramsey, z Wydziału Geologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Pittsburgh zebrał zdjęcia wykonane przez ASTER. Na zdjęciach z kolejnych dni widać, Ŝe choć słynny pióropusz popiołów wulkanicznych zmniejsza się, to temperatura wewnątrz wulkanu rośnie.

W odróŜnieniu od zdjęć wykonywanych przez satelity pogodowe, wysokiej rozdzielczość zdjęcia instrumentu ASTER umoŜliwiają naukowcom określenie składu chemicznego i grubości chmury pyłu, połoŜenie wypływów lawy oraz wewnętrznej temperatury wulkanu. Dane pozwalają na lepsze monitorowanie aktywności wulkanu, w szczególności jego wpływu na sąsiadujący z nim, znacznie większy wulkan Katla, który na zdjęciach jest widocznych na prawo od lodowca sąsiadującego z Eyjafjallajökull. W przeszłości wybuchy wulkanu Eyjafjallajökull zazwyczaj poprzedzały wybuch Katla, choć na razie dane ASTER nie wskazują na ryzyko eksplozji tego znacznie większego, i stanowiącego znacznie większe zagroŜenie, wulkanu. Źródła: Univeristy of Pittsburgh: Iceland Volcano: Pitt Researcher Compiles First High-Res Visible and Thermal Infrared Images Using NASA Satellite, Showing Plume Receding but Internal Temperature Rising Ilustracja: NASA, K. Duda, LP-DAAC

press release follows: Iceland Volcano: Pitt Researcher Compiles First High-Res Visible and Thermal Infrared Images Using NASA Satellite, Showing Plume Receding but Internal Temperature Rising High-resolution visible and thermal infrared images captured by a joint NASA-Japanese satellite sensor and compiled by University of Pittsburgh volcanologist Michael Ramsey provide the first clear glimpse of the Icelandic volcano Eyjafjallajökull that has disrupted air travel worldwide since it began erupting April 14.

Ramsey, an associate professor in Pitt's Department of Geology and Planetary Science, collected images taken by NASA's Earth-orbiting Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflectance Radiometer (ASTER) instrument showing that although the volcano's infamous ash plume is receding, its internal temperature is rising.

The images are available on Pitt's Web site at www.pitt.edu/~mramsey /data/iceland. Eyjafjallajökull appears on the left side of the images as a bright spot with a cloud emanating from it.

Ramsey, who is available to comment on the images and Eyjafjallajökull's activity, is a member of the ASTER science team and specializes in remote sensors and visualization as applied to volcanoes. His work with ASTER usually centers on the north

Original

99 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Pacific region, but the satellite was redirected to Iceland to help scientists at the Iceland GeoSurvey (ÍSOR) who cannot safely approach the volcano. Ramsey has been sharing the images with colleagues at ÍSOR and volcanologists worldwide.

Unlike standard weather-satellite images, the high-resolution pictures from ASTER can help scientists determine the plume's chemical composition and thickness, the location of lava flows, and the volcano's internal temperature, Ramsey explained. The data can help better monitor the volcano's activity, particularly its worrisome effect on the nearby and much larger volcano Katla, which in the ASTER images is seen as a large off-color area to the right of Eyjafjallajökull. In the past, Katla has erupted every time Eyjafjallajökull has, though

100 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Nowe obserwatorium słoneczne NASA przesłało pierwsze zdjęcia

Niedawno umieszczone na orbicie nowe obserwatorium słoneczne - Solar Dynamics Observatory (SDO) - rozpoczęło przesyłanie na Ziemię pierwszych zdjęć. Ich jakość potwierdza, Ŝe naukowcy zyskali potęŜne narzędzie, dzięki któremu zbliŜą się do zrozumienia dynamicznych procesów zachodzących na Słońcu, które wpływają na wszystko co dzieje się na Ziemi.

Te pierwsze zdjęcia ukazują dynamiczne Słońce, jakiego nigdy wcześniej nie widziałem w trakcie 40 lat moich badań. SDO zmieni nasze pojmowanie Słońca i procesów, które na nim zachodzą, a które wpływają na nasze Ŝycie i społeczeństwo. Misja SDO będzie miała ogromne znaczenie dla nauki, podobne do tego, jaki wywarł w astrofizyce teleskop Hubble'a Richard Fisher

Na niektórych zdjęciach widać nigdy dotąd nie obserwowane detale materii wypływającej z plam słonecznych, na innych ujawniają się zbliŜenia aktywności zachodzącej na powierzchni naszej gwiazdy. Sonda wykonała równieŜ pierwsze wysokiej rozdzielczości pomiary flar słonecznych w szerokim paśmie dalekiego ultrafioletu.

Sonda, umieszczona na orbicie 11 lutego 2010 roku, jest najbardziej zaawansowanym w historii instrumentem zaprojektowanym do badań Słońca. W trakcie planowanej na pięć lat misji zbada pole magnetyczne Słońca, jak równieŜ pozwoli lepiej zrozumieć rolę naszej gwiazdy w procesach chemicznych zachodzących w atmosferze Ziemi i jej wpływ na nasz klimat. Czas od startu do "pierwszego światła" został przeznaczony na testowanie i sprawdzenie sondy.

Obecnie, w pełni uruchomione obserwatorium dostarczy zdjęcia

101 z 120

o rozdzielczości 10 krotnie wyŜszej niŜ telewizja HD i będzie przekazywać obszerne dane naukowe szybciej niŜ jakakolwiek inna sonda badająca Słońce. KaŜdego dnia sonda przekaŜe na Ziemię 1,5 TB danych z trzech instrumentów przeznaczonych do badania naszej gwiazdy.

Do mapowania pola magnetycznego Słońca, a przez to do badania co zachodzi pod jego powierzchnią posłuŜy Helioseismic and Magnetic Imager. Eksperyment ten pozwoli zrozumieć fizyczną stronę aktywności Słońca oraz zbadać jego aktywne obszary. Instrument ten został zbudowany przez Uniwersytet Stanford we współpracy z Lockheed Martin Solar and Astrophysics Laboratory.

Kierować jego badaniami będzie Phil Scherrer z Uniwersytetu Stanford.

Cztery teleskopy zaprojektowane do fotografowania powierzchni i atmosfery Słońca tworzą Atmospheric Imaging Assembly. Razem obejmują 10 zakresów promieniowania wybranych do badania kluczowych zjawisk na Słońcu. Jego badaniami kierować będzie Alan Title z Lockheed Martin Solar and Astrophysics Laboratory, które zbudowało urządzenie.

Pomiary fluktuacji emisji promienistej Słońca zostaną wykonane przez Extreme Ultraviolet Variability Experiment. Promieniowanie to ma bezpośredni i potęŜny wpływ na górną atmosferę Ziemi - podgrzewa ją, zmienia, i rozbija znajdujące się tam cząstki. Zjawiska te są słabo poznane

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

więc naukowcy wiąŜą duŜe nadzieje z tym eksperymentem. Kierować badaniami będzie Tom Woods z Laboratory for Atmospheric and Space Physics, Uniwersytetu Colorado.

the sun and its processes, which affect our lives and society. This mission will have a huge impact on science, similar to the impact of the Hubble Space Telescope on modern astrophysics.”

Źródła:

Launched on Feb. 11, 2010, SDO is the most advanced spacecraft ever designed to study the sun. During its five-year mission, it will examine the sun's magnetic field and also provide a better understanding of the role the sun plays in Earth's atmospheric chemistry and climate. Since launch, engineers have been conducting testing and verification of the spacecraft’s components. Now fully operational, SDO will provide images with clarity 10 times better than high-definition television and will return more comprehensive science data faster than any other solar observing spacecraft.

NASA SDO: NASA's New Eye on the Sun Delivers Stunning First Images Ilustracja: NASA Original press release follows: NASA's New Eye on the Sun Delivers Stunning First Images NASA's recently launched Solar Dynamics Observatory, or SDO, is returning early images that confirm an unprecedented new capability for scientists to better understand our sun’s dynamic processes. These solar activities affect everything on Earth.

Some of the images from the spacecraft show never-before-seen detail of material streaming outward and away from sunspots. Others show extreme close-ups of activity on the sun’s surface. The spacecraft also has made the first high-resolution measurements of solar flares in a broad range of extreme ultraviolet wavelengths.

"These initial images show a dynamic sun that I had never seen in more than 40 years of solar research,” said Richard Fisher, director of the Heliophysics Division at NASA Headquarters in Washington. "SDO will change our understanding of

102 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

agency’s Science Mission Directorate in Washington.

“I’m so proud of our brilliant work force at Goddard, which is rewriting science textbooks once again.” said Sen. Barbara Mikulski, D-Md., chairwoman of the Commerce, Justice and Science Appropriations Subcommittee that funds NASA. “This time Goddard is shedding new light on our closest star, the sun, discovering new information about powerful solar flares that affect us here on Earth by damaging communication satellites and temporarily knocking out power grids. Better data means more accurate solar storm warnings.”

SDO will determine how the sun's magnetic field is generated, structured and converted into violent solar events such as turbulent solar wind, solar flares and coronal mass ejections. These immense clouds of material, when directed toward Earth, can cause large magnetic storms in our planet’s magnetosphere and upper atmosphere.

Space weather has been recognized as a cause of technological problems since the invention of the telegraph in the 19th century. These events produce disturbances in electromagnetic fields on Earth that can induce extreme currents in wires, disrupting power lines and causing widespread blackouts.

These solar storms can interfere with communications between ground controllers, satellites and airplane pilots flying near Earth's poles. Radio noise from the storm also can disrupt cell phone service.

SDO will provide critical data that will improve the ability to predict these space weather events. NASA's Goddard Space Flight Center in Greenbelt, Md., built, operates and manages the SDO spacecraft for the

SDO will send 1.5 terabytes of data back to Earth each day, which is equivalent to a daily download of half a million songs onto an MP3 player. The observatory carries three state-of the-art instruments for conducting

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

solar research.

The Helioseismic and Magnetic Imager maps solar magnetic fields and looks beneath the sun’s opaque surface. The experiment will decipher the physics of the sun’s activity, taking pictures in several very narrow bands of visible light.

Scientists will be able to make ultrasound images of the sun and study active regions in a way similar to watching sand shift in a desert dune. The instrument’s principal investigator is Phil Scherrer of Stanford University. HMI was built by a collaboration of Stanford University and the Lockheed Martin Solar and Astrophysics Laboratory in Palo Alto, Calif.

The Atmospheric Imaging Assembly is a group of four telescopes designed to photograph the sun’s surface and atmosphere. The instrument covers 10 different wavelength bands, or colors, selected to reveal key aspects of solar activity. These types of images will show details never seen before by scientists. The principal investigator is Alan Title of the Lockheed Martin Solar and Astrophysics Laboratory, which built the instrument.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

don’t know how fast the sun can vary at many of these wavelengths, so they expect to make discoveries about flare events. The principal investigator is Tom Woods of the Laboratory for Atmospheric and Space Physics at the University of Colorado, Boulder. LASP built the instrument.

"These amazing images, which show our dynamic sun in a new level of detail, are only the beginning of SDO's contribution to our understanding of the sun," said SDO Project Scientist Dean Pesnell of Goddard.

SDO is the first mission of NASA's Living with a Star Program, or LWS, and the crown jewel in a fleet of NASA missions that study our sun and space environment. The goal of LWS is to develop the scientific understanding necessary to address those aspects of the connected sun-Earth system that directly affect our lives and society.

The Extreme Ultraviolet Variability Experiment measures fluctuations in the sun’s radiant emissions. These emissions have a direct and powerful effect on Earth’s upper atmosphere -- heating it, puffing it up, and breaking apart atoms and molecules. Researchers

103 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Niezwykły film ukazujący aktywność wulkanu Eyjafjalajökull

Teraz, gdy zmniejszyła się ilość popiołów wyrzucanych przez wulkan Eyjafjalajökull moŜliwe było sfilmowanie z bliska nowego krateru. To co robi ogromne wraŜenie to widok kolejnych sferycznych fal uderzeniowych, powstających w głębi krateru, przemierzających obłok pary i popiołu. <>

Źródła: YouTube: First pictures from the new crater at Eyjafjalajökull

104 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Dziwny smak nowej planety

Badając odległą planetę teleskop kosmiczny NASA Spitzer odkrył coś dziwnego - brak na niej metanu, składnika powszechnie występującego na wielu planetach w Układzie Słonecznym. Kierujący badaniami Kevin Stevenson z Uniwersytetu Środkowej Florydy, główny autor publikacji prezentującej wyniki na łamach Nature podkreśla, Ŝe jest to wielka zagadka, bowiem według modeli węgiel na tej planecie powinien występować w formie metanu. A jego brak oznacza, Ŝe przed teoretykami znów pojawiła się zagadka wymagająca wyjaśnienia.

W tym wypadku spodziewaliśmy się odkryć metan nie ze względu na obecność Ŝycia, ale ze względu na chemię planety. Tego rodzaju planeta powinna była przygotować metan. To tak jakbyśmy obtoczyli chleb w jajku, podsmaŜyli go i dotali... owsiankę Joseph Harrington

Odkrycie przybliŜa astronomów do badań atmosfer odległych planet podobnych do Ziemi. Planeta, na której brak metanu ma symbol GJ 436b i ma rozmiary zbliŜone do Neptuna, czyniąc z niej najmniejszą egzoplanetę, jak została skutecznie "posmakowana" przez jakikolwiek teleskop. W przyszłości większy teleskop będzie mógł skorzystać z tej samej techniki by na mniejszych, podobnych do Ziemi planetach szukać metanu i innych chemicznych znaczników Ŝycia, takich jak woda, tlen czy ditlenek węgla.

"Naszym celem jest odnalezienie znaczników Ŝycia na małej, skalistej planecie. Tlen, w szczególności z nawet niewielką domieszką metanu, byłby dla nas sygnałem, Ŝe być moŜe my ludzie nie jesteśmy sami "- mówi Stevenson.

"W tym wypadku spodziewaliśmy się odkryć metan nie ze względu na obecność Ŝycia, ale ze względu na chemię planety.

Tego rodzaju planeta powinna była przygotować metan. To tak jakbyśmy obtoczyli chleb w jajku,

podsmaŜyli go i dostali... owsiankę "mówi Joseph Harrington, kierujący badaniami.

Na Ziemi metan powstaje głównie w wyniku produkcji przez bakterie Ŝyjące między innymi w jelitach krów i na zalanych wodą polach ryŜowych.

Wielkie planety Układu Słonecznego, mimo braku krów, równieŜ obfitują w metan. To dzięki jego obecności Neptun jest niebieski. Ponadto metan jest powszechnym składnikiem innych chłodnych obiektów, wśród nich nieudanych gwiazd - brązowych karłów.

W zasadzie kaŜdy świat, w którego atmosferze występuje typowa mieszanka wodoru, tlenu i węgla w temperaturach do 1000 K powinien zawierać znaczne ilości metanu i nieco tlenku węgla, bowiem węgiel w tych temperaturach preferuje formę metanu.

PoniewaŜ GJ 436b ma temperaturę 800K naukowcy spodziewali się właśnie takiego składu. Obserwacje przeprowadzone za pomocą teleskopu Spitzer w sześciu róŜnych pasmach widma podczerwonego wykazały coś przeciwnego - obecność tlenku węgla i całkowity brak metanu.

"Odkrycie to mówi nam, Ŝe w naszych modelach jest miejsce na poprawki.

Teraz mamy rzeczywiste, obserwacyjne dane odległej planety, które pozwolą nam zrozumieć co dzieje się w jej atmosferze "- mówi Harrington.

GJ 436b leŜy w odległości 33 lat świetlnych w konstelacji Lwa. KrąŜy po ciasnej - trwającej 2,64 dnia orbicie wokół małej, znacznie chłodniejszej

105 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

gwiazdy naleŜącej do klasy karłów M. Z naszego punktu obserwacji planeta przechodzi przed tarczą swej gwiazdy naleŜąc w ten sposób do klasy egzoplanet tranzytowych.

Spitzer był w stanie wykryć słabe światło GJ 436b obserwując moment, gdy planeta chowała się za gwiazdą czyli w trakcie wtórnego zaćmienia. W czasie gdy planeta chowa się za gwiazdę spada nieznacznie całkowita jasność układu. Ten spadek jest mierzony, by określić jasność planety w róŜnych częściach widma. Technika ta, po raz pierwszy wykorzystana przez teleskop Spitzer w 2005 roku, została wielokrotnie uŜyta do określenia składu chemicznego tzw. gorących jowiszy.

Badania przeprowadzono, zanim w maju 2009 skończyło się chłodziwo teleskopu.

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

sciences graduate student at the University of Central Florida in Orlando, lead author of a study appearing tomorrow, April 22 in the journal Nature. "Models tell us that the carbon in this planet should be in the form of methane. Theorists are going to be quite busy trying to figure this one out."

The discovery brings astronomers one step closer to probing the atmospheres of distant planets the size of Earth. The methane-free planet, called GJ 436b, is about the size of Neptune, making it the smallest distant planet that any telescope has successfully "tasted," or analyzed.

Eventually, a larger space telescope could use the same kind of technique to search smaller, Earth-like worlds for methane and other chemical signs of life, such as water, oxygen and carbon dioxide.

Źródła: NASA JPL: 'This Planet Tastes Funny,' According to Spitzer Telescope Ilustracja: NASA JPL Original press release follows: 'This Planet Tastes Funny,' According to Spitzer Telescope NASA's Spitzer Space Telescope has discovered something odd about a distant planet -- it lacks methane, an ingredient common to many of the planets in our solar system.

"It's a big puzzle," said Kevin Stevenson, a planetary

106 z 120

"Ultimately, we want to find biosignatures on a small, rocky world.

Oxygen, especially with even a little methane, would tell us that we humans might not be alone," said Stevenson.

"In this case, we expected to find methane not because of the presence of life, but because of the planet's chemistry. This type of planet should have cooked up methane. It's like dipping bread into beaten eggs, frying it, and getting oatmeal in the end," said Joseph Harrington of the University of Central Florida, the principal investigator of the research.

is present on our life-bearing planet, manufactured primarily by microbes living in cows and soaking in waterlogged rice fields. All of the giant planets in our solar system have methane too, despite their lack of cows. Neptune is blue because of this chemical, which absorbs red light. Methane is a common ingredient of relatively cool bodies, including "failed" stars, which are called brown dwarfs.

In fact, any world with the common atmospheric mix of hydrogen, carbon and oxygen, and a temperature up to 1,000 Kelvin (1,340 degrees Fahrenheit) is expected to have a large amount of methane and a small amount of carbon monoxide. The carbon should "prefer" to be in the form of methane at these temperatures.

At 800 Kelvin (or 980 degrees Fahrenheit), GJ 436b is supposed to have abundant methane and little carbon monoxide. Spitzer observations have shown the opposite. The space telescope has captured the planet's light in six infrared wavelengths, showing evidence for carbon monoxide but not methane.

"We're scratching our heads," said Harrington. "But what this does tell us is that there is room for improvement in our models. Now we have actual data on faraway planets that will teach us what's really going on in their atmospheres."

GJ 436b is located 33 light-years away in the constellation

Methane

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Leo, the Lion. It rides in a tight, 2.64-day orbit around its small star, an "M-dwarf" much cooler than our sun. The planet transits, or crosses in front of, its star as viewed from Earth.

Spitzer was able to detect the faint glow of GJ 436b by watching it slip behind its star, an event called a secondary eclipse. As the planet disappears, the total light observed from the star system drops -- this drop is then measured to find the brightness of the planet at various wavelengths. The technique, first pioneered by Spitzer in 2005, has since been used to measure atmospheric components of several Jupiter-sized exoplanets, the so-called "hot Jupiters," and now the Neptune-sized GJ 436b.

"The Spitzer technique is being pushed to smaller, cooler planets more like our Earth than the previously studied hot Jupiters," said Charles Beichman, director of NASA's Exoplanet Science Institute at NASA's Jet Propulsion Laboratory and the California Institute of Technology, both in Pasadena, Calif. "In coming years, we can expect that a space telescope could characterize the atmosphere of a rocky planet a few times the size of the Earth. Such a planet might show signposts of life."

This research was performed before Spitzer ran out of its liquid coolant in May 2009, officially beginning its "warm" mission.

Other authors include: Sarah Nymeyer, William C. Bowman, Ryan A. Hardy and Nate B. Lust from the University of Central Florida; Nikku Madhusudhan and Sara Seager of the Massachusetts Institute of Technology, Cambridge; Drake Deming of NASA's Goddard Space Flight Center, Greenbelt, Md.; and Emily Rauscher of Columbia University, New York.

107 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Wielozakresowe obserwacje pulsarów

Unikalne połączenie kilku teleskopów umoŜliwiło astronomom jednoczesną obserwację fal radiowych sześciu pulsarów w zakresie widma od 3,5 cm do 7 metrów - tworząc nieznany wcześniej obraz tego, jak świecą pulsary radiowe. Aby ustanowić ten światowy rekord zakresu widma międzynarodowy zespół, w skład którego weszli naukowcy z Instytutu Radioastronomii Maxa Plancka, wykorzystał nowy europejski teleskop LOFAR wraz z dwoma naleŜącymi do największych na świecie radioteleskopami - 100-metrowym teleskopem Effelsberg w Niemczech i 76-metrowym teleskopem Lovell w Wielkiej Brytanii.

Wykonując jednocześnie obserwacje pulsarów w tak duŜym zakresie długości fal pozwala nam uzyskać wiele osobnych ujęć tego, jak emisje zmieniają się wraz z wysokością ponad biegunami magnetycznymi pulsara Jason Hessles

Pulsary to szybko wirujące gwiazdy neutronowe, obiekty, które mając średnicę zaledwie około 20 kilometrów mają masę większą od Słońca. Z ich biegunów magnetycznych emitowane są strumienie promieniowania radiowego, obserwowalne w szerokim zakresie częstotliwości. Pulsary są badane od czterdziestu lat i astronomowie coraz lepiej rozumieją mechanizmy generujące te intensywne strugi. UwaŜają między innymi, Ŝe emisje o róŜnych długościach fali powstają na róŜnych wysokościach nad wysoce namagnetyzowaną powierzchnią pulsara. JeŜeli tak, to emisje te tworzą przekrój otaczającej pulsar magnetosfery.

Astronomowie wierzą,, Ŝe emisje pulsara o róŜnych długościach fali mogą powstawać na róŜnych wysokościach nad biegunami magnetycznymi gwiazdy. Linie pola magnetycznego, przyspieszające cząstki rozszerzają się w miarę oddalania od powierzchni pulsara.

Eksperymentalnym dowodem poprawności tej hipotezy jest obserwacja, iŜ impulsy niektórych pulsarów stają się rozciągnięte

108 z 120

wraz z wydłuŜeniem fal. Obserwuje się dramatyczną ewolucję kształtu pulsu emisji pulsara jako funkcji długości fali mapującej rozszerzanie się linii pola magnetycznego ponad biegunami magnetycznymi.

Gdy do obserwacji pulsara wykorzystuje się jeden teleskop, obserwacje moŜna prowadzić w stosunkowo wąskim paśmie widma. Łącząc tradycyjne radioteleskopy Effelsberg i Lovell - obserwujące w paśmie centymetrowym z nowej generacji radioteleskopem LOFAR, obserwującym w zakresie fal o długości metrów astronomom udało się zbadać sześć pulsarów, kaŜdy jednocześnie w zakresie blisko ośmiu oktaw. "Dla porównania, to tak jakbyśmy obserwowali te pulsary w zakresie odpowiadającym wszystkie tonacje fortepianu "- mówi Jason Hessles z Holenderskiego Instytutu Radioastronomii ASTRON. -" Wykonując jednocześnie obserwacje pulsarów w tak duŜym zakresie długości fal pozwala nam uzyskać wiele osobnych ujęć tego, jak emisje zmieniają się wraz z wysokością ponad biegunami magnetycznymi pulsara."

Kluczem do przeprowadzenia tych obserwacji było wykorzystanie nowego teleskopu LOFAR, na który składa się tysiące anten radiowych z centrum w okolicach Exloo w Holandii a rozmieszczonych takŜe we Francji, Niemczech, Szwecji i Anglii. Dane zebrane przez wszystkie te stacje transmitowane są za pomocą szybkiej sieci do analizy przez superkomputer BlueGene/P

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

oraz klastry obliczeniowe Uniwersytetu Groningen. Pracą teleskopu kieruje zespół ASTRON znajdujący się w Dwingeloo w Holandii. Teleskop LOFAR wciąŜ jest rozbudowywany i jest w trakcie przygotowywania i testowania do badań naukowych, tym bardziej astronomowie byli zachwyceni uzyskaniem tak wysokiej jakości wyników juŜ w fazie testowej teleskopu.

Teleskop LOFAR o rozpiętości ponad 1000 km, zostanie ukończony w przyszłym roku i stanie się największym na Ziemi radioteleskopem przeznaczonym do obserwacji najdłuŜszych obserwowalnych z powierzchni Ziemi fal radiowych o długości od 1 do 30 metrów. Źródła: Max Planck Society: Pulsars in many octaves Ilustracja: Aris Karastergiou, University of Oxford Original press release follows: Pulsars in many octaves A unique combination of telescopes allowed astronomers to simultaneously observe the radio wavelength light from six different pulsars across wavelengths from only 3.5 centimetres up to 7 metres - a difference-factor of 200, providing an unprecedented view of how radio pulsars shine. For this world record in wavelength coverage, the international team,

109 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

including scientists from the Max Planck Institute for Radio Astronomy, used the new European LOFAR telescope, in combination with two of the world's largest radio telescopes, the 100 metre Effelsberg telescope in Germany and the 76 metre Lovell telescope in the United Kingdom Pulsars are rapidly rotating neutron stars, which measure only about 20 kilometres across and yet are more massive than the Sun. They produce beams of radio light from their magnetic poles, which are observable over a wide range of wavelengths. For the last 40 years astronomers have been studying pulsars and have been getting closer to understanding the mechanism that generates these intense beams. They hypothesize that the emission seen at the different wavelengths emerges from different heights above the highly magnetized pulsar surface. Emission seen at a particular radio wavelength therefore provides a slice through the pulsar's surrounding "magnetosphere" (magnetized atmosphere).

Astronomers believe that pulsar emission at different radio wavelengths may be created at different heights above the star's magnetic poles. The magnetic field lines that accelerate particles spread apart as one moves further and further away from the pulsar's surface. Experimental support for this hypothesis is the observation that the pulses of some pulsars become

stretched out at long wavelengths (Fig. 1). The shape of the pulsar's pulsed emission is seen to evolve quite drastically as a function of wavelength and maps the spreading of magnetic field lines above the pulsar's magnetic poles.

With any single telescope, a pulsar can only be observed in a relatively narrow range of wavelengths at any given time.

By combining the traditional large Effelsberg and Lovell telescopes, observing at wavelengths of centimetres, with the next generation telescope LOFAR, observing at wavelengths of meters, the astronomers were able to observe a set of six pulsars, each simultaneously across a range of nearly 8 octaves. "For comparison, consider that we have simultaneously observed these pulsars over a range equivalent to all the tones spanned by a piano," says Jason Hessels of ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy. "By simultaneously observing these pulsars at such a wide range of wavelengths, we can make many snapshots of what the pulsar's emission looks like at a range of heights above the star's magnetic poles," he adds.

Key to these observations was the use of the new LOFAR telescope, which has a collection of thousands of radio antennas in stations that are centred near Exloo, in the Netherlands, and that spread from there over distances of hundreds of kilometres into neighbouring

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

countries, such as France, Germany, Sweden, and the United Kingdom. The data taken on all stations are brought together for data analysis via high-speed networks to a BlueGene/P supercomputer and powerful cluster computers at the University of Groningen Centre for Information Technology.

LOFAR is operated as an integrated facility from the ASTRON headquarters in Dwingeloo, the Netherlands. The LOFAR telescope is currently being prepared for full-scale scientific observations, and the astronomers were excited to make such high-quality, pulsar measurements even in the testing phase.

Michael Kramer, director at the Max Planck Institute for Radio Astronomy (MPIfR) in Bonn, is excited about the enormous extension in wavelength coverage provided by LOFAR, of which the first international antenna station was built next to the Effelsberg telescope in Germany. "These observations show how LOFAR complements the existing radio telescopes in Europe, like the 100-m Effelsberg telescope, in an almost perfect way."

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

gas that is between us and the pulsar," says Ben Stappers of the University of Manchester.

"We are really excited to have the first international LOFAR station operating here in direct vicinity to the giant 100m Effelsberg radio telescope", says Kosmas Lazaridis from MPIfR. "The combination of both, large parabolic dishes for the centimetre regime, and new digital technology for the longer wavelengths provides a wealth of new data for our pulsar research programs."

The LOFAR telescope, spanning more than 1000 kilometres in Europe, will be completed in the next year and will be the most powerful telescope on Earth for observing the Universe at the longest possible radio wavelengths visible from the Earth's surface: 1-30 metres. It is expected that this will produce a flood of exciting new scientific results.

These observations have the primary goal of better understanding how pulsars pulse. However, there is also much to be learned beyond studying just the pulsar itself. "Not only do such observations give us a fantastic handle on understanding the emission of pulsars, they are also a powerful probe of the interstellar

110 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Planck ukazuje złoŜoność procesów w jakich powstają gwiazdy

Nowe zdjęcia wykonane przez obserwatorium Planck Europejskiej Agencji Kosmicznej ukazują siły, jakie napędzają powstawanie gwiazd. W ten sposób obserwatorium umoŜliwia astronomom lepsze zrozumienie złoŜonych procesów fizycznych, kształtujących pył i gaz w naszej Galaktyce/ Gwiazdy powstają w miejscach ukrytych za zasłoną pyłu co jednak nie oznacza, Ŝe nie moŜemy zajrzeć za tę zasłonę. Tam gdzie teleskopy optyczne widzą jedynie czarne pasma pyłu mikrofalowe oczy teleskopu Planck odsłaniają tysiące świecących struktur pyłu i gazu. Teraz Planck wykorzystał te zdolności do zbadania dwóch stosunkowo blisko połoŜonych regionów powstawania gwiazd.

Region w konstelacji Oriona leŜy w odległości około 1500 lat świetlnych.

Jego znaną częścią jest słynna Wielka Mgławica Oriona, dostrzegalna nieuzbrojonym okiem pod dobrym niebem. Pierwsze z prezentowanych zdjęć Pierwsze z zaprezentowanych zdjęć (po prawej) obejmuje znaczną część konstelacji Orion - Wielka Mgławica to jasny obszar poniŜej środka zdjęcia. Z kolei jasny obszar na prawo od środka zdjęcia odpowiada Mgławicy Koński Łeb.

Ogromny czerwony łuk Pętli Bernarda to zapewne ślad fali uderzeniowej wywołanej przez eksplozję gwiazdy około 2 milionów lat temu. Bąbel, który w ten sposób powstał ma obecnie około 300 lat świetlnych średnicy.

Region Perseusza (główne zdjęcie ilustrujące artykuł) znacznie róŜni się od Oriona - procesy produkcji gwiazd są tu znacznie spokojniejsze,

jednak jak pokazuje Planck, równieŜ tutaj sporo się dzieje.

Oba zdjęcia ukazują, Ŝe w pyle i gazie medium międzygwiezdnego zachodzą trzy fizyczne procesy. Planck pozwala wskazać kaŜdy z nich z osobna. Na najniŜszych częstotliwościach Planck rejestruje promieniowanie generowanie przez elektrony o duŜych energiach oddziałujące z polem magentycznym Galaktyki. Dodatkowa, rozmyta składowa w tym paśmie pochodzi od wirujących cząstek pyłu.

W pośrednim zakresie pasma obserwowanego przez teleskop Planck czyli w falach długości kilku milimetrów - świeci gaz ogrzany przez nowo powstałe, gorące gwiazdy. W jeszcze wyŜszych częstotliwościach Planck rejestruje delikatną poświatę cieplną niezwykle zimnego pyłu. To pozwala odkrywać najzimniejsze jądra gazu w obłokach molekularnych, znajdujących się na końcowym etapie zapadania się, przed tym, jak urodzą się ponownie jako pełnoprawne gwiazdy.

Później gwiazdy te rozproszą otaczający je obłok.

Delikatny balans między zapadaniem się obłoku a erozją obłoku reguluje liczbę gwiazd, jaka powstaje w Galaktyce.

Planck pozwala lepie zrozumieć te oddziaływania poniewaŜ po raz pierwszy dostarcza jednocześnie danych na temat wielu istotnych mechanizmów jednocześnie.

Podstawową misją teleskopu Planck jest obserwacja reliktowego promieniowania tła - pozostałości po Wielkim Wybuchu. Źródła:

111 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

head.

ESA News: Planck highlights the complexity of star formation Zdjęcie: ESA/LFI & HFI Consortia Original press release follows: Planck highlights the complexity of star formation New images from ESA’s Planck space observatory reveal the forces driving star formation and give astronomers a way to understand the complex physics that shape the dust and gas in our Galaxy.

Star formation takes place hidden behind veils of dust but that doesn’t mean we can’t see through them. Where optical telescopes see only black space, Planck’s microwave eyes reveal myriad glowing structures of dust and gas. Now, Planck has used this ability to probe two relatively nearby star-forming regions in our Galaxy.

The Orion region is a cradle of star formation, some 1500 light-years away. It is famous for the Orion Nebula, which can be seen by the naked eye as a faint smudge of pink.

The first image covers much of the constellation of Orion. The nebula is the bright spot to the lower centre. The bright spot to the right of centre is around the Horsehead Nebula, so called because at high magnifications a pillar of dust resembles a horse’s

The giant red arc of Barnard’s Loop is thought to be the blast wave from a star that blew up inside the region about two million years ago. The bubble it created is now about 300 light-years across.

In contrast to Orion, the Perseus region is a less vigorous star-forming area but, as Planck shows in the other image, there is still plenty going on.

The images both show three physical processes taking place in the dust and gas of the interstellar medium. Planck can show us each process separately. At the lowest frequencies, Planck maps emission caused by high-speed electrons interacting with the Galaxy’s magnetic fields. An additional diffuse component comes from spinning dust particles emitting at these frequencies.

At intermediate wavelengths of a few millimetres, the emission is from gas heated by newly formed hot stars.

At still higher frequencies, Planck maps the meagre heat given out by extremely cold dust. This can reveal the coldest cores in the clouds, which are approaching the final stages of collapse, before they are reborn as fully-fledged stars. The stars then disperse the surrounding clouds.

The delicate balance between cloud collapse and dispersion regulates the number of stars that the Galaxy makes. Planck will advance our understanding of this interplay hugely, because, for the first time, it provides data on several major emission mechanisms in one go.

Planck’s primary mission is to observe the entire sky at microwave wavelengths in order to map the variations in the ancient radiation given out by the Big Bang. Thus, it cannot help but observe the Milky Way as it rotates and sweeps its electronic detectors across the night sky.

112 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Wybrano lokalizację teleskopu E-ELT

Zarząd Europejskiego Obserwatorium Południowego podjął decyzję o lokalizacji przyszłego, mającego mieć 42 metry średnicy, teleskopu European Extremely Large Telescope (E-ELT). Wybrano Cerro Armazones, mającą 3060 metrów wysokości górę leŜącą w centralnej części chilijskiej pustyni Atacama, 130 kilomtrów na południe od Antofogasta i około 20 km od obserwatorium Cerro Paranal, gdzie znajduje się teleskop ESO Very Large Telescope (VLT).

To waŜny krok milowy, który umoŜliwia nam ukończenie fazy projektowej tego niezwykle ambitnego projektu, który w niezwykłym stopniu poszerzy naszą wiedzę na temat astronomii.

Dziękuję zespołowi zajmującemu się wyborem lokalizacji za wspaniałą pracę jaką wykonali w ciągu kilku ostatnich lat.

target="_blank">ESO: World’s Biggest Eye on the Sky to be Located on Armazones, Chile Zdjęcie: ESO/S. Brunier Original press release follows: World’s Biggest Eye on the Sky to be Located on Armazones, Chile

Tim de Zeeuw

Kolejnym krokiem ESO jest budowa największego teleskopu optycznego i podczerwonego, którego główne zwierciadło będzie miało 42 metry średnicy. E-ELT stanie się największym na świecie okiem skierowanym na niebo jedynym tej skali instrumentem. Obecnie, wraz ze środowiskiem naukowym ESO opracowuje projekt teleskopu. E-ELT pomoŜe rozwiązać wiele z najwaŜniejszych zagadek współczesnej astronomii i - być moŜe zrewolucjonizuje nasze postrzeganie Wszechświata, podobnie jak 400 lat temu uczynił to teleskop Galileusza. Początek budowy planuje się na koniec tego roku, a pierwsze światło teleskop być moŜe ujrzy w 2018 roku.

Rząd Chile postanowił przekazać ESO tereny leŜące obok obserwatorium Pranal i zawierające Armazones. Dzięki temu ESO moŜe dbać o te obszary chroniąc je między innymi przed zanieczyszczeniem światłem. Źródła:

113 z 120

On 26 April 2010, the ESO Council selected Cerro Armazones as the baseline site for the planned 42-metre European Extremely Large Telescope (E-ELT). Cerro Armazones is a mountain at an altitude of 3060 metres in the central part of Chile’s Atacama Desert, some 130 kilometres south of the town of Antofagasta and about 20 kilometres from Cerro Paranal, home of ESO’s Very Large Telescope.

“This is an important milestone that allows us to finalise the baseline design of this very ambitious project, which will vastly advance astronomical knowledge,” says Tim de Zeeuw, ESO’s Director General. “I thank the site selection team for the tremendous work they have done over the past few years.”

ESO’s next step is to build a European extremely large optical/infrared telescope (E-ELT) with a primary mirror 42 metres in diameter. The E-ELT will be “the world’s biggest eye on the sky” — the only such telescope in the world. ESO is drawing up detailed construction plans

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

together with the community. The E-ELT will address many of the most pressing unsolved questions in astronomy, and may, eventually, revolutionise our perception of the Universe, much as Galileo's telescope did 400 years ago. The final go-ahead for construction is expected at the end of 2010, with the start of operations planned for 2018.

The decision on the E-ELT site was taken by the ESO Council, which is the governing body of the Organisation composed of representatives of ESO’s fourteen Member States, and is based on an extensive comparative meteorological investigation, which lasted several years. The majority of the data collected during the site selection campaigns will be made public in the course of the year 2010.

Various factors needed to be considered in the site selection process. Obviously the “astronomical quality” of the atmosphere, for instance, the number of clear nights, the amount of water vapour, and the “stability” of the atmosphere (also known as seeing) played a crucial role. But other parameters had to be taken into account as well, such as the costs of construction and operations, and the operational and scientific synergy with other major facilities (VLT/VLTI, VISTA, VST, ALMA and SKA etc).

In March 2010, the ESO Council was provided with a preliminary

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

report with the main conclusions from the E-ELT Site Selection Advisory Committee [1]. These conclusions confirmed that all the sites examined in the final shortlist (Armazones, Ventarrones, Tolonchar and Vizcachas in Chile, and La Palma in Spain) have very good conditions for astronomical observing, each one with its particular strengths.

The technical report concluded that Cerro Armazones, near Paranal, stands out as the clearly preferred site, because it has the best balance of sky quality for all the factors considered and can be operated in an integrated fashion with ESO’s Paranal Observatory. Cerro Armazones and Paranal share the same ideal conditions for astronomical observations. In particular, over 320 nights are clear per year.

Taking into account the very clear recommendation of the Site Selection Advisory Committee and all other relevant aspects, especially the scientific quality of the site, Council has now endorsed the choice of Cerro Armazones as the E-ELT baseline site [2].

“Adding the transformational scientific capabilities of the E-ELT to the already tremendously powerful integrated VLT observatory guarantees the long-term future of Paranal as the most advanced optical/infrared observatory in the world and further strengthens ESO’s position as the world-leading organisation for ground-based astronomy,” says de Zeeuw.

In anticipation of the choice of Cerro Armazones as the future site of the E-ELT and to facilitate and support the project, the Chilean Government has agreed to donate to ESO a substantial tract of land contiguous to ESO’s Paranal property and containing Armazones in order to ensure the continued protection of the site against all adverse influences, in particular light pollution and mining activities.

114 z 120

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Gdzie komety wyrzucają pył

Badanie komet, szczególnie z bliska, moŜe być bardzo niebezpieczne ze względu na znaczne ilości drobnych cząstek pyłu wyrzucanych z aktywnych regionów na powierzchni komety moŜe uszkadzać sondy kosmiczne. Naukowcy z Instytutu Badań Układu Słonecznego Maxa Plancka (MPS) opracowali model komputerowy pozwalający na zlokalizowanie tych obszarów na podstawie wyłącznie danych zebranych z Ziemi. Nowa metoda pomoŜe obliczyć bezpieczną trajektorię lotu sondy ESA Rosetta mającej w 2014 roku zbliŜyć się do komety Churyumov-Gerasimenko.

Zdjęcia komety wykonane z Ziemi ukazują kometę i jej dŜety jako dwuwymiarową projekcję. Miejsce skąd dokładnie wydobywają się cząstki pyłu i gazu nie moŜe zatem być dokładnie wskazane Hermann Böhnhardt

Jądro komety to obiekt znacznie bardziej złoŜony od zwykłego kawałka lodu i pyłu.

Pod wpływem oddziaływania Słońca lotne substancje takie jak woda, ditlenek czy tlenek węgla są emitowane z niektórych miejsc na jej powierzchni - tak zwanych obszarów aktywnych - niosąc ze sobą cządki pyłu, niektóre o średnicach rzędu kilku centymetrów. Widziane z Ziemi te fontanny pyłu moŜna zauaŜyć jako dŜety a czasem spiralne ramiona otaczajace jądro. Struktury te znajdują się we wnętrzu otoczki gazowej znanej jako koma, która powstaje jako efekt bardziej jednorodnej aktywności całej powierzchni komety.

"Zdjęcia komety wykonane z Ziemi ukazują kometę i jej dŜety jako dwuwymiarową projekcję "- wyjaśnia Hermann Böhnhardt. Miejsce skąd dokładnie wydobywają się cząstki pyłu i gazu nie moŜe zatem być dokładnie wskazane W celu zlokalizowania aktywnych regionów naukowcy z MPS wybrali podejście, które po raz pierwszy uwzględniło trójwymiarowy kształt komety. " Do tej pory programy komputerowe,

115 z 120

których zadaniem było wskazanie aktywnych regionów przyjmowały, Ŝe kometa ma kształt elipsoidy lub sfery "wyjaśnia Jean-Baptiste Vincent z MPS. PoniewaŜ w rzeczywistości komety często mają bardzo dziwne kształty podejście takie nie jest wystarczające.

Naukowcy postanowili zatem podejść do problemu w standardowy sposób obserwując kometę w trakcie pełnego obrotu wokół jej osi na podstawie zmian jasności obliczyli jej rzeczywisty kształt.

Wprowadzając do programu dane o kształcie jądra, przypuszczalną lokalizację aktywnych regionów oraz prawdopodobną charakterystykę cząstek pyłu naukowcy uzyskali komputerową symulację obrazu komety widzianego z Ziemi. Porównując go z obserwacjami przez teleskop w kolejnych krokach model jest poprawiany aŜ do uzyskania zgodnych obrazów. Metoda ta została przetestowana dla komety Tempel 1, dla której lokalizacja obszarów aktywnych jest znana od czasu misji NASA Deep Impact w 2005 roku.

Kolejnym krokiem będzie określenie lokalizacji obszarów aktywnych komety Churyumov-Gerasimenko, w kierunku której zmierza sonda ESA Rosetta. Źródła: J.-B. Vincent, H. Böhnhardt, and L.M. Lara, "A numerical model of cometary dust coma structures - Application to comet 9P/Tempel 1", Astronomy&Astrophysics 512, A60 (2010)

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

target="_blank">Max Planck Society: Where comets emit dust Zdjęcie: Instituto de Astrofisica de Andalucia (Luisa Maria Lara)/MPS Original press release follows: Where comets emit dust Scientists from the Max Planck Institute for Solar System Research identify the active regions on the surface of comets Studying comets can be quite dangerous - especially from close up. Because the tiny particles of dust emitted into space from the so-called active regions on a comet’s surface can damage space probes. Scientists from the Max Planck Institute for Solar System Research in Germany have now developed a computer model that can locate these regions using only the information available from Earth. The new method could help calculate a safe flight route for ESA’s space probe Rosetta, which is scheduled to arrive at the comet Churyumov-Gerasimenko in 2014.

(Astronomy & Astrophysics, 512, A60, 2010) A comet’s nucleus is much more than an unvarying chunk of ice and dust. Under the Sun’s influence, volatile substances such as water, carbon dioxide, and carbon monoxide are emitted from certain regions on its surface - the so-called active regions - carrying dust

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

particles with a diameter of up to a few centimetres into space. Seen from Earth, these fountains of dust can be discerned as jets or spiral arms that surround the comet (see figure 1). These structures are embedded in a sheath of gas and dust called the coma that is produced by the more uniform activity of the overall surface.

"Pictures taken from Earth show the comet and its jets as a two-dimensional projection", explains Hermann Böhnhardt from the Max Planck Institute for Solar System Research (MPS).

Where exactly the dust particles and gases originate from can not therefore be well identified.

In order to localize the active regions despite this problem, the MPS-researchers chose an indirect approach that for the first time also accounts for the three dimensional shape of the comet. "Until now, computer programs trying to find the active regions assumed the comet as a sphere or ellipsoid", explains Jean-Baptiste Vincent from MPS. Since in reality comets often have quite bizarre shapes, for many applications this approach is not good enough. The researchers therefore decided to take a standard approach: While watching a comet for an entire rotation period, changes in its luminance allow its true form to be calculated.

In a next step, the researchers fed their program with an initial assumption where the active

116 z 120

regions might be located. Additionally they made an "educated guess" concerning the physical properties of the dust particles like size and initial velocity upon emission from the nucleus.

As a result, the computer simulation delivers an image as it would be seen through a telescope on Earth. By comparing this with the actual image through a telescope the model can be refined step by step until simulation and actual image agree.

Already, the new method has passed its first test: The scientists could successfully apply it to the comet Tempel 1 that was the destination of NASA’s Deep Impact Mission in 2005.

"Even though ever since this mission we know where Tempel1’s active regions are, we pretended not to", explains Vincent. For their computer program the scientists only used information that was available from Earth-base observations - apart from the nucleus shape model that was adopted from the mission results.

Next, the researchers intend to calculate the active regions of the comet Churyumov-Gerasimenko, the rendezvous target for ESA's Rosetta mission on which the Rosetta lander Philae will touch down in late 2014.

The mission, to which MPS contributed many scientific instruments, has been on route to its destination beyond the orbit of Mars and the asteroid belt since 2004. In the crucial phase of the mission, the new method could help to determine a safe route for Rosetta through the cometary coma and maybe even find a suitable landing site.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

Czarne dziury w M82

To pierwsza obserwacja dostarczająca solidnych dowodów na istnienie więcej niŜ jednej czarnej dziury o pośredniej masie w pojedynczej galaktyce.

Dowody te opierają się na analizie zmienności promieniowania rentgenowskiego tych obiektów w czasie oraz ich widmie i jasności rozkładu promieniowania rentgenowskiego o róŜnych energiach.

Pierwsza z czarnych dziur leŜy w odległości szacowanej na 290 lat świetlnych od jądra M82, a jej masę naukowcy oszacowali na 12000 - 43000 razy większą od masy Słońca. Gdyby powstała ona wraz z galaktyką, to przy tak niewielkiej odległości od centrum i masie przekraczającej 30 000 razy masę Słońca powinna dawno zostać wciągnięta do jądra galaktyki. A poniewaŜ ją obserwujemy zapewne udało się jej jakoś obronić się przed przyciąganiem przez supermasywną czarną dziurę w jądrze M82.

Druga czarna dziura leŜy w odległości około 600 lat świetlnych od centrum M82. Do obserwacji w tym wypadku najlepiej pasuje obiekt o masie 200 800 razy większej od Słońca, pochylony pod kątem 60-80 stopni względem nas, tak, Ŝe jego dysk akrecyjny obserwujemy prawie dokładnie z boku. Ze względu na efekty relatywistyczne szybko wirującej czarnej dziury dysk widziany pod tak ostrym kątem jest prawie równie jasny jak dysk widziany z góry.

Wyniki obserwacji są istotne między innymi ze względu na fakt,

117 z 120

Ŝe mogą pomóc w poszukiwaniach odpowiedzi na pytanie o to, jak powstają supermasywne czarne dziury w jądrach galaktyk. M82 leŜy w odległości 12 milionów lat świetlnych i jest najbliŜszym nam miejscem przypominającym warunki, jakie panowały w młodym Wszechświecie, w czasach gdy produkcja gwiazd zachodziła w znacznie większym tempie.

M82 była wielokrotnie obserwowana przez Chandrę od początku misji. Dane pokazane tutaj nie zostały wykorzystane w badaniach, poniewaŜ źródła rentgenowskie są tak jasne, Ŝe zniekształcają widmo. Aby pokonać ten problem Chandra celowo zmieniał nieznacznie kierunek obserwacji by rozmyć źródła, zmniejszając ich intensywność. Źródła: CHANDRA X-Ray Observatory: M82: "Survivor" Black Holes May Be Mid-Sized Zdjęcie: Wstawka: X-ray: NASA/CXC/Tsinghua Univ./H. Feng et al.; Całe pole: X-ray: NASA/CXC/JHU/D.Strickland; Optical: NASA/ESA/STScI /AURA/The Hubble Heritage Team; IR: NASA/JPL-Caltech /Univ. of AZ/C. Engelbracht Original press release follows: M82: "Survivor" Black Holes May Be Mid-Sized This composite image of the nearby starburst galaxy M82 shows Chandra X-ray Observatory data in blue, optical data from the Hubble Space Telescope in green and orange,

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- PrzeglÄ&#x2026;d wiadomoĹ&#x203A;ci astronomicznych

and infrared data from the Spitzer Space Telescope in red. The pullout is a Chandra image that shows the central region of the galaxy and contains two bright X-ray sources -- identified in a labeled version, roll your mouse over the image to view -- of special interest.

New studies with Chandra and ESA's XMM-Newton show that these two sources may be intermediate-mass black holes, with masses in between those of the stellar-mass and supermassive variety. These "survivor" black holes avoided falling into the center of the galaxy and could be examples of the seeds required for the growth of supermassive black holes in galaxies, including the one in the Milky Way.

118 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

of the galaxy. That is, it may have just escaped falling into the supermassive black hole that is presumably located in the center of M82.

The second black hole is located 600 light years in projection away from the center of M82. The best model for this M82 black hole has a mass between 200 and 800 times that of the Sun, and tilted at an angle between 60 and 80 degrees, meaning that the disk is viewed almost side-on. However, because of relativistic effects for a rapidly spinning black hole with this mass, a disk viewed at a high inclination is almost as bright as one viewed at a low inclination (i.e., face-on).

This is the first case where good evidence for more than one mid-sized black hole exists in a single galaxy. The evidence comes from how their X-ray emission varies over time and analysis of their X-ray brightness and spectra, i.e., the distribution of X-rays with energy.

These results are interesting because they may help address the mystery of how supermassive black holes in the centers of galaxies form. M82 is located about 12 million light years from Earth and is the nearest place to us where the conditions are similar to those in the early Universe, with lots of stars forming.

One of the black holes is located at a projected distance of 290 light years from the center of M82 (labeled with an "x") and its mass is estimated to be between 12,000 and 43,000 times the mass of the Sun. At this close distance, if the black hole was born at the same time as the galaxy and its mass was more than about 30,000 solar masses, it likely would have been pulled into the center

Multiple observations of M82 have been made with Chandra beginning soon after launch. The Chandra data shown here were not used in the new research because the X-ray sources are so bright that some distortion is introduced into the X-ray spectra. To combat this, the pointing of Chandra is changed so that images of the sources are deliberately blurred, producing fewer counts in each pixel.

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

119 z 120

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

2010-05-01 16:54

ASTRONOMIA 2010-04- Przegląd wiadomości astronomicznych

http://www.teleskopy.net/news/astronomia-2010-04.html

ASTRONOMIA - Przegląd Wiadomości Astronomicznych - wydawnictwo elektroniczne portalu teleskopy.net pod redakcją Tomasza L. Czarneckiego Atelier 17 - Tomasz L. Czarnecki ul. Chałubińskiego 31 44-105 Gliwice (32) 270 0792 e-mail:biuro@teleskopy.net Ilustracja na okładce - źródło podane w artykule pt Planck ukazuje złoŜoność procesów w jakich powstają gwiazdy Wszystkie prawa zastrzeŜone.

120 z 120

2010-05-01 16:54