lutfiyesubasi@gmail.com
T.C. YEDİTEPE ÜNVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ ANABİLİM DALI
PROAKTİF OLMAK Sunumu Yapan Nilüfer Lütfiye SUBAŞI Dersin Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Canan ÇETİN İstanbul, 2012
2/21
ÖZEL ZAFER 1.Alışkanlık: PROAKTİF OL KİŞİSEL VİZYON İLKELERİ lutfiyesubasi@gmail.com
• İnsanlarda "Özbilinç" bulunur. Bu, kendi zihinsel sürecini düşünebilme yeteneğidir. İnsanların dünyadaki her şeye egemen olmalarının, kuşaktan kuşağa önemli gelişmeler göstermelerinin nedeni budur.
3/21
KİŞİSEL VİZYON İLKELERİ
lutfiyesubasi@gmail.com
• Biz duygularımızdan, ruhsal durumlarımızdan ibaret değiliz. Hatta düşüncelerimizdende ibare değiliz. Bütün bunları düşünebiliyor olmamız, bizi onlardan ve hayvanlar dünyasından ayırır. • Özbilincimiz, dışarıdan bakıp kendimizi nasıl gördüğümüzü, yani, etkili olmanın en temel paradigması olan kendi paradigmamızı incelememizi sağlar. • Aslında kendimizi nasıl gördüğümüzü hesaba katmadıkça, diğerlerinin kendilerini ve dünyalarını nasıl gördüklerini, bu konuda neler hissettiklerini anlayamayız. • Özbilincimiz insanlığın temel dünyasıyla ilgili haritamızdır.
4/21
Sosyal Ayna
lutfiyesubasi@gmail.com
• Geçerli olan toplumsal paradigmanın yansıması bizim daha çok koşullandırılma ve koşullar tarafından şekillendirildiğimizi söyler. Aslında insan doğasını açıklayan üç determinizm (belirleyicilik) kuramı vardır: • Genetik(kalıtsal) determinizm, (örn. Öfkemizden DNA sorumludur.) • Psişik(ruhsal) determinizm, (Örn. Yetişme tarzımızdan anne ve babayı sorumlu tutmak korkularımızın nedeni olarak görmek.) • Çevresel determinizm. (Örn. Sınavdan zayıf almayı öğretmenin takmasıyla ilişkilendirmek) Temel düşünce ise şudur. Bizler belirli bir dürtüye, belirli bir tepki verecek biçimde koşullandırılıyoruz.
5/21 lutfiyesubasi@gmail.com
ETKİYLE TEPKİ ARASI • Etkiyle tepki arasında insanın seçme özgürlüğü bulunur. Bu durum Victor Frankl tarafından ispat edilmiştir. Seçme özgürlüğü; hayal gücünü, özbilinci, vicdanı ve özgür iradeyi kapsar. İnsani yetilerimiz bizi daima yükseltir. Örneğin: bilgisayarla ilgili bir benzetme yapacak olursak; onlar içgüdü ve eğitimle programlanırlar. Sorumlu olacak şekilde eğitilebilir, ama o eğitimin sorunluluğunu alamazlar(yönlendiremezler) Hatta onun farkında bile değildirler.
6/21 lutfiyesubasi@gmail.com
PROAKTİVİTENİN TANIMI • Davranışlarımız koşullarımızın değil, kararlarımızın bir işlevidir. Değerlerimizi duygularımızdan üstün tutabiliriz. Bazı şeylerin olmasını sağlamak için hem insiyatifimiz vardır hem de sorumluluğumuz. • Proaktif insanın davranışları, temelinde duygular olan koşulların ürünü değil; temelinde değerler olan kendi bilinçli seçimlerinin ürünüdür. • Bize zarar veren başımıza gelenler değil, onlara gösterdiğimiz tepkidir.
7/21 lutfiyesubasi@gmail.com
PROAKTİVİTENİN TANIMI • İnsan olarak, kendi yaşamlarımızdan sorumlu olduğumuzu ifade eder. • Yaşamlarımız bir koşullandırma ve koşullar işleviyse, bunun nedeni, bilinçli bir kararla ya da ihmal sonucu kendi denetimimizi bu etkenlere teslim etmeyi seçmiş olmamızdır. Bu tür bir seçim yaptığımızda reaktif (tepkisel) oluruz. • Reaktif insanlar toplumsal çevrelerinden etkilenirler.
8/21 lutfiyesubasi@gmail.com
İNİSİYATİF ALMAK • Olayların gelişimindeki sorumluluğumuzu kabullenmek anlamına gelir. • Duygusal bakımdan alabildiğine bağımlı kişilerden yüksek derecede yaratıcı bir işbirliği bekleyemeyiz. Ama en azından temel doğalarını kabullenip, insanların kendine güven duyarak sorunları çözmesine yardımcı olacak bir ortam sağlayabiliriz.
9/21 lutfiyesubasi@gmail.com
ETKİN YA DA EDİLGİN OLMAK • İnisiyatifi kullananlar ile kullanamayanlar arasındaki fark gerçekten de geceyle gündüz arasındaki fark gibidir. • Birilerinin üzerinizde etkin olmasını beklerseniz, edilgin olursunuz. Bu durum, gelişme ve fırsatlarla ilgili durumlarda da geçerlidir.
10/21 lutfiyesubasi@gmail.com
DİLİMİZİ DİNLEMEK Reaktif Dil • Yapabileceğim hiçbir şey yok. • İşte ben böyleyim. • Beni öyle kızdırıyor ki. • Buna izin vermezler. • Yapamam. • Keşke.
Proaktif Dil • Seçeneklerimize bir bakalım. • Farklı bir yaklaşımı seçebilirim. • Duygularımı kontrol edebilirim. • Ben etkili bir sunuş yapabilirim. • Seçerim. • Yapacağım
11/21 lutfiyesubasi@gmail.com
İLGİ ALANI / ETKİ ALANI • Kendi proaktivite derecemizi daha iyi kavramak için mükemmel bir yol da, zaman ve enerjimizin odak noktasına bakmaktır. • Hepimiz bir dizi şeyle ilgileniriz, bunları zihinsel ya da duygusal açıdan bizim için önem taşımayan şeylerden, bir "ilgi alanı" yaratarak ayırabiliriz.
12/21 lutfiyesubasi@gmail.com
İLGİ ALANI / ETKİ ALANI • İlgi alanımızın içinde yer alanlara bakarken bazı şeylerin gerçekten denetimimiz dışında olduğunu görürüz. Diğerleri için ise bir şeyler yapabiliriz. Bu ikincileri daha küçük bir "etki alanı" içine alarak tanımlayabiliriz. • Proaktif insanlar çabalarının odak noktası olarak etki alanlarını seçerler. Enerjilerinin doğası pozitiftir. Büyüyen ve mükemmelleşen enerjileri, etki alanını da genişletir.
13/21 lutfiyesubasi@gmail.com
DOLAYSIZ VE DOLAYLI DENETİM İLE DENETİM DIŞI Karşılaştığımız sorunlar şu üç gruptan birine girer: • Dolaysız denetim sorunları: Kendi davranışlarımızla ilgili sorunlar, alışkanlıklarımız. • Dolaylı denetim sorunları: Etkileme yöntemlerimizin değiştirilmesiyle çözülür. • Denetim dışı sorunlar: yeryüzündeki ifadeyi değiştirme sorumluluğunu üstlenmeyi, gülümsemeyi gerektirir. Proaktif yaklaşım üç tür sorunun da güncel etki alanımızın içinde çözümlenmesi konusunda ilk adımı sağlar.
14/21 lutfiyesubasi@gmail.com
Alkoliklerle Mücadele Derneği’nin (Alcoholics Anonymous) duasının içeriğine biz de Katılıyoruz: “Tanrım, bana değişebilen ve değiştirilmesi gereken şeyleri değiştirmek için cesaret , değiştirilemeyecek şeyleri kabullenmek için huzur, aradaki farkı anlamak için de bilgelik ver.’’
15/21 lutfiyesubasi@gmail.com
"Olsaydı"lar ve "Olabilirim"ler • İlgimizin hangi dairenin içinde olduğuna karar vermenin bir yolu da olsaydı'larla olabilirim'leri birbirinden ayırt etmektir. İlgi alanı olsaydı'larla doludur, buna karşı etki alanında olabilirim'ler bulunur. • Sorunun dışarıda olduğunu düşünüyorsak, asıl sorun bu düşüncedir. Böylece dış etkenlere bizi denetleme yetkisini vermiş oluruz
16/21 lutfiyesubasi@gmail.com
OLSAYDI"LAR VE "OLABİLİRİM"LER • Değişim paradigması "dışarıdan içeriye"dir. Bizim değişmemiz için önce dışarının değişmesi gerekir. Ancak proaktif yaklaşım "içten dışa" değişimi savunur. Farklı olmak ve farklı olarak dışarıdaki etkeni olumlu yönde değiştirmeyi güder.
17/21 lutfiyesubasi@gmail.com
DEĞNEĞİN DİĞER UCU • Davranışlarımızı ilkeler yönetir. Bunlarla uyum içinde yaşamak olumlu neticeler doğurur, bu ilkeleri çiğnemek ise olumsuz sonuçlara neden olur. • Herhangi bir duruma vereceğimiz tepkiyi vermekte özgürüz. Ancak bunu yaparken tepkimizi izleyecek sonucu da kabul etmiş oluruz. "Bir değneği ucundan tutup kaldırdığımızda, diğer ucunu da kaldırmış oluruz."
18/21 lutfiyesubasi@gmail.com
DEĞNEĞİN DİĞER UCU • Bir hataya proaktif yaklaşım, hatayı hemen kabul etmek, düzeltmek ve ondan ders almaktır. Bu, başarısızlığı gerçekten başarıya dönüştürür. • Hatalarımızı hemen kabullenip, onları düzeltmek çok önemlidir. Bunu yaparsak, o bir sonraki an üzerinde hiçbir etkileri olamaz. Biz de tekrar güçleniriz.
.
19/21 lutfiyesubasi@gmail.com
SÖZ VERMEK VE SÖZÜNE BAĞLI KALMAK • Etki alanımızın tam ortasında söz verip vaat etme ve verdiğimizi sözler bağlı kalma yeteneğimizi yer alır. Sözler verip bağlı kaldıkça, bunlar önemsiz bile olsa, bir iç dürüstlük sergilemeye başlarız. Bu bize özdenetim bilinciyle birlikte, kendi yaşamımız konusunda daha fazla sorumluluk yüklenme cesareti ve gücünü verir.
20/21 lutfiyesubasi@gmail.com
SONUÇ • Önemli olan bağımsızlık değildir, karşılıklı bağımlılıkla büyük işler başarmaktır. • Proaktif bir insan olmak, kendimize farklı bir pencereden bakmak ve kendimizi keşfetmektir. • Denetimimiz üzerindeki şeyler üzerinde daha çok başarı sahibi oluruz. • Yargılayıcı değil, yol gösterici; eleştirmen değil, örnek biri ve sorunun değil çözümün bir parçası olmak gerekir.
21/21 lutfiyesubasi@gmail.com
TEŞEKKÜR EDERİM