SUNULU POSTER: 10
OSMANLI ÇOCUK EĞİTİMİ Emine Pehlivan, Eminenur Topcu, Betül Doğan, Hanife Çetinkaya Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem 1 Danışman: Doç. Dr. Sevsen Cebeci Şaban şifai bin Ahmed en önemli eseri Tedbir-ül Mevlüd kitabında doğum ve çocuk hastalıkları hakkında bilgi vermiştir. Osmanlı tıbbında alanında yazılan ilk eserdir. Kitabın yazılma nedeni hakkında “Çocuk konusunda her yönüyle özen göstermek gerekli.” der. Ayaşlı Şifai Şaban Efendi kitabında çocuğun gelişim aşamalarını, çocuğu terbiye etmek konularını ele almıştır. Tam 300 yıl önce yazdığı kitaplar ile çocuğun yaşamının sırrını keşfetmiş bir dahidir. Eşref bin Muhammed’in bilinen tek eseri Haza’inus saadettir. “Saadet hazineleri” anlamına gelen bu kitap eğitim kitabıdır. İnsanın yaratılışında yer alan unsurlardan (ateş, hava, su, toprak), çocuğun gelişimi, bakımı, insanın çocukluk, yiğitlik, olgunluk, ihtiyarlık dönemleri hakkında bilgiler vermiştir. Çocuklar için ilk gün okula başlarken Bed-i besmele denilen törenler yapılırdı. Bu törenler bütün mahalleli davet edilirdi. Amin alayı denilen bir kalabalıkla çocuk okula uğurlanırdı. Fesine nazarlık asılırdı ve Kur’an cüzü hediye edilirdi. Eyüp Sultan ve Fatih türbeleri ziyaret edilirdi. Osmanlı İmparatorluğu’nda çocukların okula başlaması için belirlenmiş bir yaş sınırı yoktu. Çocuklar olgunlaşma durumlarına göre dört ilâ altı yaş arasında okula başlarlardı. İlkokullarda gramer¸ matematik¸ Kur’an okuma ve ilmihal bilgileri verilirdi. Osmanlı’nın Tanzimat öncesi döneminde ilkokul öğretimini veren okullara “sıbyan mektebi”¸ “mahalle mektebi” veya “taşmektep” denirdi. Bu okulların çoğu taştan yapılır ve camilere bitişik inşa edilirdi. “Dâru’t-ta’lîm”¸ “muallim hane” gibi adlar verilen¸ padişah vakfı ilkokulları da vardı. Birçok başarılı devlet adamı¸ bilim adamı¸ tabip¸ muallim¸ müderris¸ kadı¸ bestekâr bu okullardan yetişmiştir. Osmanlı sosyal düzeninin temelleri bu okullarda atılmış¸ buralarda sağlıklı nesiller yetiştirilmiştir. Osmanlı döneminde günümüzde de önem kazanan koruyucu hekimliğe çok önem verilmiştir. Yalnızca hastalıklar ve tedavilerinden bahsetmemişlerdir. Esas olanın hıfzıhha yani sıhatini korumak sağlığını muhafaza etmek) olduğunu vurgulamışlardır. Şu gerçeğide kabullenmek lazım İslam tıbbında ve Osmanlının ilk dönemlerinde kadavra çalışması yapılmamıştır. Bu nedenle anatomi bilim dalı Osmanlıda pek gelişmemiştir ve anotomi bilgisi sınırlıdır. Tabi bunun bir nedeni de var olan köklü inanışları yıkmanın zorluğudur. Sütannenin teriyesinin çocuğa geçeceklerine inandıkları için Osmanlıda sütannenin terbiyesine çok öenm vermişlerdir. Osmanlı hekimlerine gore; anneninyeterli sutu varsa oncelikle anne emzirmeli yetersiz ise, sut anne tutmalıdır Osmanlı hekimleri ve İbn-i Sina; anne sutunun yetersiz olduğunda, bebeğe, inek sutu ve keci sutunu verdirmemiştir. Cilt bakımı halen önemini korumakla birlikte bu konuda eskisi kadar hassasmıyız sorusunu akla getiririyor. O zamanlarda bebek banyosunda kız ve erkek bebeklerin banyo sularındaki tuz kosantrasyonunun bile farklı olmasına ayrı ayrı dikkat etmişlerdir. Eşref bin MUHAMMET= Uyku Anne Sütü Kadar Önemlidir. Belli bir süre bebeğin mutlaka uyutulmasını gerektiğini savunurlar hatta İbni sina bebek çok uykusuzsa belli miktarda afyon verilebileciğini savunur. (yastık, uykusuz çozuk uyuyan çocuk)
76
Şaban şifaiye göre Ağlama Çocuğun Koruyucu Bir Refleksidir. Zamanımız ise çocuk ağlama hakkına sahiptir. Ağlıyor diye kucağa alıştırılmamalıdır. Derdi yoksa 20 dk sonra susar. 20. Dk dan fazla ağlıyorsa derdi vardır gibi bir anlayış hakimdir. İbni sina bebeğin hafif şekilde sallanması bebeğin büyümesini ve gelişmesini uyarır. Günümüzde bu hareketin denge organını geliştirdiği ispatlanmıştır. Tabi günümüzle örtüşmeyen düşüncelerde bulunmaktadır. İbni sina ateşi düşürme tedavisi olarak sıcak örtülerle bebeği terletmeyi önerir. Bugün bu düşünce zararlı kabul edilir.