MAĞARA ARAŞTIRMA DERNEĞİ ALTINTAŞ YAYLASI ARAŞTIRMA ETKİNLİKLERİ SONUÇLARI Uğur Murat LELOĞLU, Kubilay ERDOĞAN, A. Bahar HASER MAĞARA ARAŞTIRMA DERNEĞİ Özet: Altıntaş Yaylası, Karaman İli Güneyyurt İlçesi sınırları içinde yer almaktadır. 1800 metre rakımlı bölgede ortalama kireçtaşı kalınlığı 800 metredir. Yaylanın güneyinde kalan bölgede 1000 metre rakımda su çıkışları bulunmaktadır. Altıntaş yaylasında, biri toprak olmak üzere üç adet düden girişine rastlanmıştır. Mağara Araştırma Derneği (MAD), 2001 yılından bu yana bölgede araştırmalar yürütmektedir. Bu araştırmalarda Topak Mevkiindeki Topak Düdeni’nde -274 metre derinliğe ulaşılmış ve mağara sifonla sonlanmıştır. Düdenağzı Mağarası’nda ise -520 metre derinliğe ve 2032 metre toplam uzunluğa ulaşılmıştır. Mağaranın araştırılmasına devam edilmekte olup, 2008 yılı yaz etkinliğinde bitirilmesi planlanmaktadır. Bu çalışmada, bölgenin jeolojik özellikleri incelenmekte, yapılan 12 araştırma faaliyeti sonucunda elde edilen veriler sunulmaktadır. Mağara haritaları coğrafik bilgi sistemi ile çizilmiş, sayısal yükseklik modeli ve diğer coğrafi veriler ile birleştirilerek bölgenin hidrojeolojisi hakkında sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır.
Abstract: Altintas Plateau, lies in the bounderies of Guneyyurt district of Karaman. Average thickness of karst is 800 meters in this region where the height above the see level is around 1800 meters. At the south of plateu water springs are observed at 1000 meters elevation. There are three sinkholes in Altintas Plateau where the entrance of one of them is covered with dirt. This region have been explored by Cave Research Association (CRA) since 2001. After these expeditions, -274 meters of debth had been reached in Topak Sinkhole, at the Topak Location, and the cave ended with a siphon. 520 meters in vertical and 2032 meters in horizontal had been reached in Dudenagzi Sinkhole. The exploration of the cave has been continued, and it is planned to be completed in 2008 summer. In this study, geology of the region had been researched, and the data gathered during 12 expeditions is presented. Cave maps are drawn with the help of geographic information system, and by integrating digital elevation model and other geographic data, it has been tried to reach conclusions for the hydrogeology of the region.
Anahtar kelimeler: Karaman, Ermenek, Altıntaş, Başyayla, Mağara, Topak Düdeni, Düdenağzı Mağarası, Mağara Araştırma Derneği
Key words: Karaman, Ermenek, Altıntaş, Başyayla, Cave, Topak Sinkhole, Düdenağzı Cave, Cave Research Association
DÜDENAĞZI MAĞARASI GİRİŞ Altıntaş Yaylasına ilk araştırma faaliyeti, Fransa’da yaşayan Ermenek’li Süleyman Bey’den gelen mağara istihbaratını değerlendirmek üzere, 2001 Nisan ayında düzenlenmiştir. Bölgenin yakın çevresinde, özellikle Ermenek civarında, yabancı mağaracılar tarafından çok fazla araştırma yapıldığı bilindiğinden, araştırılmamış bir mağara bulunabileceğine pek ihtimal verilmemiştir. Ancak beklenenin aksine, biri toprak olmak üzere, araştırılmamış üç düden ağzı ile karşılaşılmıştır. Altıntaş Yaylası Karaman İli Güneyyurt İlçesi sınırları içinde yer almaktadır. Ortalama 1800 metre rakımdaki yaylanın güneyinde kalan bölgede 1000 metre rakımda su çıkışları gözlenmiş olmasından dolayı, 800 metre derinlikte mağara potansiyeli olduğu düşünülmüştür.
Düdenağzı Mağarası, Altıntaş Yaylası’nın doğu tarafında yeralır. 1829 metre rakımdadır. Topak Düdeni’ne yaklaşık 800 metre uzaklıktadır. Bu iki Düden’in hafzaları ayrı olup Düdenağzı Mağarası’nın hafzası daha geniştir. Yayladaki üçüncü düden olan Toprak Düden de bu havzada yer alır ve Düdenağzı’na 400 metre kadar uzaklıktadır. Düdenağzı’na ilk giriş 2003 yılı Ağustos ayında yapılmıştır. Mağarada -60 metre civarına inilmiş ve mağaranın dikey özellikler gösterdiği gözlenmiştir. İlk ciddi araştırma etkinliği ise 2005 yılında düzenlenmiştir. 8-20 Temmuz tarihlerinde Taşkent-Çetmi Bölgesinde 22 mağaracı ile yürütülen araştırma faaliyeti sonrasında Altıntaş Yaylası’na geçilmiş ve Düdenağzı Mağarasında -240 metre derinliğe ulaşılmıştır. 2006 yılında, 28 Temmuz-6 Ağustos tarihlerinde düzenlenen ve yaklaşık 15 mağaracının katıldığı yaz faaliyetinde mağara 280 metreye kadar döşenmiştir. Bu noktada mağaranın ilk olarak bittiği izlenimine kapılınsa da, 15 metrelik bir traverten tırmanılarak aşılmış ve tekrar su yoluna ulaşılmıştır. Travertenden hemen sonra 100 metre olduğu tahmin edilen bir inişle karşılaşılmıştır. Hazırlıklar böyle bir sonuçla karşılaşmaya göre yapılmadığı için ve ekibin mevcut durumu gözönüne alınarak 2006 araştırmalarının burada sonlandırılmasına karar verilmiş, ve toplamaya geçilmiştir. 2006 yılı: 28 Temmuz – 6 Ağustos 24 kişi Mağara Araştırma Derneği 2007 yılı Düdenağzı Mağarası araştırma etkinlikleri üç ön araştırma etkinliği ile başlamıştır. Temmuz ayı başındaki ilk araştırma etkinliğine 7 kişi katılmıştır. Temmuz ayı ortasındaki ikinci araştırma etkinliğine 7, ay sonundaki etkiliğe 3 kişi katılmıştır. Ön araştırma etkilikleri ile 2006 senesinde yaz faaliyetinde Düdenağzı Mağarası’nda ulaşılan noktaya kadar döşeme hedeflenmiş, etkinlikler sonrası büyük yaz etkiliğinde zamanın ve adam gücünün daha etkin kullanımı için -130m’deki çöküntü ve/veya -300m’deki travertenli alanda kamp yapılması önerilmiştir. 2007 yılı 3-11 Ağustos tarihleri arasında gerçekleştirilen Düdenağzı Araştırma Etkinliği’ne MAD’dan 18 ve diğer guruplardan da 3 olmak üzere toplam 21 mağara araştırmacısı katılmıştır. Bu faaliyet öncesinde mağara, haftasonu yapılan tek girişlik üç faaliyet ile 2006 yılında varılan son noktaya kadar döşenmiştir. Etkinlik sırasında ise, arka arkaya yapılan girişler ile mağara önce -420 metre derinliğe, ve sonrasında da -520 metre derinliğe kadar araştırılmış, ancak son noktasına ulaşılamamıştır.
Şekil 2: Bölgenin üç boyutlu uydu görüntüsü
Düdenağzı Mağarası, giriş kısmında daha çok yatay özellikler gösteren, ancak özellikle 140-400 metre parkurunda arka arkaya gelen inişleriyle dikey özelliklere sahip, bir çatlak boyunca ilerleyen bir düdendir. Mağaranın -400 metresinde ikinci bir aktif kolun birleştiği görülmüştür. Araştırmanın yapıldığı mevsimlerde Toprak Düden’de herhangi bir su girişi gözlemlenmemiş olsa da bu aktif kolun, yeraltı suları tarafından beslenen Toprak Düden olduğu düşünülmüştür. Aktif kolun birleştiği noktadan itibaren mağara başka bir çatlak içinde ilerlemeye başlamış ve yatay bir hal almıştır. -420 metrede kamp için elverişli bir bölge tespit edilmiş, sonraki girişlerde buraya kamp kurulmuştur.
Harita 3: Düdenağzı mağarasının açılmış kesiti (Ölçüm noktaları)
Harita 1: Düdenağzı mağarasının Geoid’e izdüşümünün ve büyük sı çıkışının bölge haritası üzerinde gösterimi BÖLGENİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ Orta Toroslar’da yeralan araştırma bölgesinde birlikler; stratigrafi, yapısal ve metamorfizma özellikleri açısından farklı ortam koşullarını yansıtan kaya birimi toplulukları ile tektonik ilişkili olarak yer alır. Bu birlikler alttan üste doğru sırasıyla Geyik Dağı Birliği, Aladağ Birliği, Bolkar Dağı Birliği ve Bozkır Birliği’dir. Farklı litolojik birliklerin ve yoğun tektonizmanın yaşandığı bir bölgede bulunan araştırma bölgesi ve yakın çevresi Bolkar Dağı Birliği içinde; büyük bölümüyle algli ve foraminiferli kireçtaşından oluşan ve üst düzeylerinde seyrek kuvarsit arakatkıları olan formasyonda gelişmiştir. Tip kesitinde kalınlığı 805 m ölçülmüş olan formasyonun kalınlığı aşınım süreçlerine bağlı olarak kimi yerlerde 100 m’nin altındadır. Transgresyonla başlayan ve regresyonla biten sığ şelf ortamını temsil eden formayon Üst Permiyen-Alt Triyas yaşlıdır (Özgül, 1997).
TOPAK DÜDENİ Topak Düdeni, Altıntaş Yaylası, Topak mevkiinde bulunmaktadır. İlk kez 2001 yılında giriş yapılan Topak Düdeni, aynı yıl birer ay arayla düzenlenen, toplam üç etkinlik sonucunda araştırılmış ve haritalanmıştır. 1802 metre rakımdan başlayıp, 274 metre derinliğinde sifonla sonlanmaktadır. Uzunluğu 447 metre olan mağara, özellikle –125 m.ye kadar, birbiri ardı sıra, dik ve uzun inişler şeklindedir. Bu derinlikten sonra eğimli ve kısa inişlerle devam eden mağara, dar bir çatlak içindeki sifonla sona ermektedir. Sifon insan geçişine olanak vermeyecek kadar dardır. Etkinlik düzenlenen hiçbir dönemde mağaraya su girişine rastlanmamıştır. Mağara içindeki göl ve cadı kazanları bot kullanımı gerektirmemektedir.
Diğer kolun birleşmesiyle su miktarı artmış ve mağara daha çok yatay parkurda ilerlemeye başlamıştır. Yatay parkurlarda yer alan derin göl ve cadı kazanları ilerleme hızını düşürmüş; mevcut işgücü ve malzeme ile ancak -520 metre derinliğe ulaşılabilmiştir. Bundan sonra toplamaya geçilmişitir. Kurulu olarak bir çadır, açık bir şekilde iki uyku tulumu ve mat, ve de gelecek sene kullanılmak üzere 300 metre ip (biraz deneysel amaçlı) mağara kampında bırakılmıştır. Bu etkinlikte, elektrik üretiminde güneş enerjisi panellerinden faydalanılmış, matkap aküleri ve piller bu şekilde şarj edilmiştir. Mağaranın potansiyeli gözönüne alınarak ve iyi bir organizasyona ihtiyaç duyulması nedeniyle mağarada, -120 metreye kadar tek telli telefon hattı döşenmiştir. Düdenağzı’nın suyunun, mağaranın güney batısında bulunan kapızdan, 1000 metre rakımdan, çıktığı tahmin edilmektedir. Dolayısıyla mağaranın potansiyel derinliği 800 metre olduğu düşünülmektedir. Mağara haritası, sayısal yükseklik modeli ve diğer coğrafi verilerle oluşturulan model de bunu desteklemekle birlikte henüz somut bir kanıta ulaşmak için mağaranın araştırılmasının tamamlanması gerekmektedir. 2008 yılı içinde yapılacak olan iki haftalık bir araştırma etkinliği ve iyi bir organizasyonla Düdenağzı Mağarasının sonuna ulaşılması hedeflenmektedir. Buna ek olarak, Toprak Düden’in giriş ağzının kazılması planlanmakta ve uygun bir geçiş sağlanması umulmaktadır.
TOPAK DÜDENİ Karaman – Başyayla – Altıntaş Yaylası – Topak Mevkii
MAĞARA DERNEĞİ
ARAŞTIRMA
Cave Research Association 2001 BCRA 3C Rakım Derinlik Uzunluk Ekip
: 1800 : -274 : 447 : Emre Baturay ALTINOK Özgür BABÜR Faysal BAŞÇI Özlem BİRGÜL Beril ERDOĞAN Kubilay ERDOĞAN Ozan ERSOY Onur FİDANER Ömür FOYA Coşkun ÖZAŞÇILAR Cem ÖZGENOĞLU Tulga ŞENER Gülfem UYSAL
Fotoğraf 2: Altıntaş Yaylası’ndan bir görünüm. Fotoğraf: Uğur Murat Leloğlu
REFERANSLAR Altıntaş Topak Düdeni (Tulga Şener, Mağara Araştırma Derneği Bülteni, Sayı: 13) 0
14
35
70
Mağara Araştırma Derneği Topak Mevkî Araştırma Etkinliği raporu (E. Baturay Altınok, Rapor No: 01R10) ÖZGÜL, N., 1997, Bozkır-Hadim-Taşkent (Orta Toroslar’ın kuzey kesimi) dolayında yer alan tektono-stratigrafik biriklerin stratigrafisi, MTA Dergisi 119, 113-174,
Fotoğraf 1: Topak Mağarası içerisinden bir görünüş. Fotoğraf: Kubilay Erdoğan
Şekil 1: Düdenağzı mağarasının yeryüzünün altında üçboyutlu görüntüsü
Harita 2: Düdenağzı mağarası açılmış kesitinin bir bölümü
4. ULUSAL SPELEOLOJİ SEMPOZYUMU
ANKARA 21-24 ŞUBAT 2008