Òèòóë îðèã³íàëó: Genitori e figli.
ÓÄÊ 173.5 ÁÁÊ 88.576.5 A 56
Ç ³òàë³éñüêî¿ ïåðåêëàâ Êîñòÿíòèí dzí÷åíêî Õóäîæíº îôîðìëåííÿ Õðèñòèíè Ðåéíàðîâè÷ Âèäàâíèöòâî ñïèðàºòüñÿ íà «Óêðà¿íñüêèé ïðàâîïèñ. Ïðîºêò íàéíîâ³øî¿ ðåäàêö³¿» (1999) ²íñòèòóòó óêðà¿íñüêî¿ ìîâè ÍÀÍ Óêðà¿íè.
À 56
Àëüá³ñåòò³ Âàëåð³î Áàòüêè òà ä³òè / Âàëåð³î Àëüá³ñåòò³ / Ç ³òàë. ïåð. Ê. dzí÷åíêî. – Ëüâ³â : Câ³÷àäî, 2014. – 80 ñ. (ñåð³ÿ «Ï³çíàé ñåáå»). ISBN 978-966-395-776-0 ISBN 978-966-395-224-6 (ñåð³ÿ) Ñòîñóíêè áàòüê³â ³ ä³òåé – íàéâ³äïîâ³äàëüí³ø³ ³ íàéñêëàäí³ø³, àäæå â³ä íèõ çíà÷íîþ ì³ðîþ çàëåæèòü, ÿêîþ äèòèíà áóäå âæå â äîðîñëîìó æèòò³. Äèòèíñòâî íå ìîæíà ïîçáàâëÿòè åìîö³é, âðàæåíü – ââàæຠàâòîð êíèæêè Âàëåð³î Àëüá³ñåòò³. À áàòüêàì ÷àñòî, çàäëÿ ãàðìîí³éíèõ ñòîñóíê³â ³ç ä³òüìè, òðåáà çàíîâî ïåðåæèòè ñâîº äèòèíñòâî. Çíà÷íó óâàãó àâòîð çîñåðåäæóº íà ïîíÿòòÿõ ïîñëóõó áàòüêàì òà âèõîâàííÿ ä³òåé. Ëþáèòè äèòèíó, ñïðèéìàòè ¿¿ ÿê îêðåìó îñîáèñò³ñòü, íå ðîáèòè ¿¿ çàðó÷íèêîì âëàñíèõ åìîö³é, íå ï³ääàâàòèñÿ ñó÷àñíèì íåãàòèâíèì â³ÿííÿì. Ö³ òà ³íø³ ñëóøí³ ïîðàäè àâòîð ÷àñòî ï³äòâåðäæóº åï³çîäàìè ç âëàñíîãî æèòòÿ. Öÿ êíèæêà – íàñàìïåðåä ïîðàäíèê äëÿ áàòüê³â, à òàêîæ äëÿ âèõîâàòåë³â, ïåäàãîã³â, ÿê³ ïðàöþþòü ³ç ä³òüìè. ÓÄÊ 173.5 ÁÁÊ 88.576.5
ISBN 978-966-395-776-0 ISBN 978-966-395-224-6 (ñåð³ÿ)
© Istituto Pia Società Figlie di San Paolo – Paoline Editoriale Libri via Francesko Albani, 21-20149 Milano, Italy © Âèäàâíèöòâî «Ñâ³÷àäî», óêðà¿íñüêå âèäàííÿ, 2014
Áàòüêàì ³ ä³òÿì, ÿê³, ÿê ³ ÿ, íå çìîãëè ïðîòÿãîì òðèâàëîãî ÷àñó ïðèãàäàòè òà ïåðåæèòè çàíîâî ñâîº äèòèíñòâî. Òèì, õòî, ÿê ³ ÿ, éäå âïåðåä, ùîá ñòàòè íåâèííèìè, à íå íà¿âíèìè ä³òüìè.
Ïåðåäìîâà Êíèãà ïðî äèòèíñòâî. Ìåíå âæå â³ääàâíà ïðîñèëè íàïèñàòè ¿¿. Àëå ÿ çàâæäè ïî÷óâàâñÿ äàëåêèì, ìàéæå áàéäóæèì ³ íåçàö³êàâëåíèì ö³ºþ òåìîþ. ß çíàõîäèâ ñîá³ âèïðàâäàííÿ, êàæó÷è, ùî ÿ íå äèòÿ÷èé ïñèõîëîã ³ íå ïðàöþþ ç ö³ºþ â³êîâîþ êàòåãîð³ºþ… Àëå çãîäîì, çà îñòàíí³ ê³ëüêà ì³ñÿö³â, ÿ çðîçóì³â áàãàòî. ßê çàâæäè, ìè ââàæàºìî íàéá³ëüø â³ääàëåíèì òå, ùî íàéáëèæ÷å. À ãîâîðèòè ïðî ä³òåé òà ï³äë³òê³â – îçíà÷ຠãîâîðèòè ïðî äîðîñëèõ, ãîâîðèòè ïðî ä³òåé – îçíà÷ຠãîâîðèòè ³ ïðî áàòüê³â. ² íåìà íà òî ðàäè. Íàòîì³ñòü ÿ âèäàëèâ, ïðàêòè÷íî çàáóâ, ï³ääàâ öåíçóð³ âñå ñâîº äèòèíñòâî òà ï³äë³òêîâèé â³ê. ß òðèìàâ ¿õ äåñü ó ãëèáèí³, â³äð³çàâøè â³ä ñåáå. Õî÷à ÷åðåç ïðîôåñ³éíó ä³ÿëüí³ñòü ÿ ÷àñòî çóñòð³÷àâñÿ ç òèìè ïåð³îäàìè æèòòÿ. Àëå äîòåïåð, íåçâàæàþ÷è íà âñ³ çóñèëëÿ, ÿ íå ìîæó í³÷îãî ïðèãàäàòè. ß íå ïàì’ÿòàþ åìîö³é, ïî÷óòò³â ÷è âçàºìèí ç³ ñâîãî äèòèíñòâà ÷è ï³äë³òêîâîñòè. ß íå ïàì’ÿòàþ òîãî÷àñíèõ áàðâ. ×îìó? Íàïåâíî, òîìó, ùî öåé ô³ëüì áóâ ÷îðíî-á³ëèì… 7
Íó òàê, ÿ æ íàëåæó äî ïîêîë³ííÿ ä³òåé, ç ÿêèìè çëå ïîâîäèëèñÿ. Çàïóùåíå ïîêîë³ííÿ. Ïîêîë³ííÿ, ÿêîìó çàáðàêëî ëþáîâè. ² âñå æ, â³ä÷óâàþ ³ â³ðþ, ùî â ïåðø³ ðîêè æèòòÿ ÿ áóâ ùàñëèâèì. Äóæå ùàñëèâèì ³… ñïîâíåíèì ñèëè òà æèòòºðàä³ñíîñòè. Êîëè öå áóëî? Êîëè ÿ áóâ ÍÅÂÈÍÍÈÌ. Öå áóëî äî îòðèìàííÿ òàê çâàíîãî âèõîâàííÿ – òåðì³í, ÿêèì ÿ ïîçíà÷àþ ñòðîãå äîòðèìàííÿ ôîðìàëüíèõ ïðàâèë, áåç ìîæëèâîñòè óíèêíóòè ñóñï³ëüíîãî âòðó÷àííÿ â æèòòÿ. Ñàìå òàê: íåîáõ³äíî íàâ÷èòèñÿ â÷åïèòèñÿ â ñèëó òà åíåðã³þ, ÿê³ æèâóòü ó íåâèííîñò³ äèòèíñòâà, ùîá æèâèòèñÿ ñàìå íèìè. ×è öå ìîæëèâî? ß âïåâíåíèé, ùî äîðîñëèì âèðîáèòè òàêèé ñâ³òîãëÿä, ÿêèé ìຠäèòèíà ùå äî «âèõîâàííÿ» – îçíà÷ຠñòàòè ìóäðèì. Òîìó òðåáà ïðîéòè ÷åðåç ñîö³îêóëüòóðíèé âïëèâ, ùîá ïîò³ì ïðîàíàë³çóâàòè ïåðåæèòå òà çâ³ëüíèòèñÿ â³ä óñ³õ çàéâèõ òÿãàð³â, íàäáóäîâ òà ïîòðåá, ïîðîäæåíèõ ñóñï³ëüñòâîì. Ïîâåðíóòèñÿ äî òîãî ñòàíó, â ÿêîìó ìè ïåðåáóâàëè òîä³, íå â³ä÷óâàþ÷è ñòðàõó, êîëè áóëè ñïîâíåí³ îïòèì³çìó, ðàäîñòè, ï³ñëÿ òîãî, ÿê îìèíóëè æèòòºâ³ ïàñòêè… ² öå íå îçíà÷ຠâïàñòè â ³íôàíòèë³çì. Íàâïàêè. Öå ï³äòâåðäæåííÿ òîãî, ùî ìè ñòàëè ïîñïðàâæíüîìó äîðîñëèìè. Öå îçíà÷àº, ùî ìè æèëè æèòòÿì, ùî ìè ïðîéøëè ÷åðåç íüîãî. 8
Íàòîì³ñòü áóòè ³íôàíòèëüíèìè, îñîáëèâî äîðîñëèì îñîáàì, îçíà÷àº, ùî ëþäèíà í³êîëè ïîñïðàâæíüîìó ³ íå æèëà. Öå îçíà÷àº, ùî âîíà òàê ³ íå ðîçïî÷àëà øëÿõ ïñèõîëîã³÷íîãî òà äóõîâíîãî çðîñòó. Ùî ëþäèíà í³êîëè íå ñòàíå äîðîñëîþ. Ö³ çìîðøêóâàò³ îáëè÷÷ÿ îñ³á ïîõèëîãî â³êó íàëåæàòü íåçð³ëèì ä³òÿì. Âîíè íå çàõîò³ëè ñòðàæäàòè. ² âîíè íå çàõîò³ëè çðîáèòè âèá³ð.
×ÀÑÒÈÍÀ I
ÁÓÒÈ Ä²ÒÜÌÈ Ó êîæíîìó ç íàñ ïðèõîâàíà íåâèííà äèòèíà.
²
Íåâèíí³ñòü ³ ñèëà Ó ðîçäóìàõ ï³ä ñîñíàìè… Ñèäÿ÷è â ðîçäóìàõ ï³ä ñîñíàìè, ñåðåä òîñêàíñüêèõ ïîë³â, ÿ ïðîáóþ ùîñü íàïèñàòè é óñâ³äîìëþþ, ùî ì³é ðîçóì íåíà÷å çàñíóâ, äóìêè ñòàëè ìëÿâèìè, à ò³ëî – âàæ÷èì. Êîëè æ ÿ çàäóìàâñÿ ïðî ñâîº äèòèíñòâî, òî öå áóëî ÿê äîòîðêíóòèñÿ äî îãîëåíîãî íåðâà, àäæå òà ÷àñòèíà ìåíå ñàìîãî âñå ùå ïåðåáóâຠâ ò³í³, ñïîâíåíà áîëåì ³ ïåðåæèâàííÿìè… ß á íå õîò³â ãîâîðèòè ïðî áàòüê³â ³ ä³òåé ÿê ïðî âèçíà÷åí³ íàïåðåä ñóñï³ëüí³ ðîë³, ñóòî ôîðìàëüí³ òà îñâÿ÷åí³ òðàäèö³ºþ – ÿê òàêèé ñîá³ îäÿã, ÿêèé òðåáà âäÿãíóòè, ùîá ïîõèçóâàòèñÿ, ÿê ìîæëèâ³ñòü ïðèõîâàòè îñîáèñò³ íåâðîçè ï³ä ìàñêîþ âëàäè, ÿê ïðî íåçâ³äàí³ çàêóòêè äóø³, ÿê³ çàâæäè ñâ³ä÷àòü ïðî áðàê ïñèõîëîã³÷íîãî òà äóõîâíîãî çðîñòó. Æîäíèõ òîá³ ñòðàæäàíü òà ïåðåæèâàíü íà ð³âí³ ñåðöÿ òà äóø³! Éäåòüñÿ ïðî íåîáõ³äí³ñòü áóòè, ÿêà íå â³ä³ðâàíà ³ íå ñóïåðå÷èòü ñàìîìó áóòòþ, ùî ïåðåäóº ö³é íåîáõ³äíîñò³ ³ âèìàãຠ¿¿ íàÿâíîñò³. 13
Íåîáõ³äí³ñòü áóòè áàòüêîì ïîâèííà êåðóâàòèñÿ ñïîíòàíí³ñòþ, àâòåíòè÷í³ñòþ, áåçêîðèñëèâ³ñòþ òà ùèðîþ ðàä³ñòþ. Ãîðå áàòüê³âñòâó, ùî íàïîâíåíå ñóõ³ñòþ, ñòðîã³ñòþ àáî æ çâåðõí³ñòþ, áàíàëüí³ñòþ, áðàêîì â³äïîâ³äàëüíîñòè òà íåîáäóìàíîþ âñåäîçâîëåí³ñòþ. Áàòüêè íå ïîâèíí³ áóòè àí³ ãîñïîäàðÿìè, àí³ ðàáàìè ä³òåé.
Ïðàãíåííÿ æèòè Ëèøå îñòàíí³ì ÷àñîì ÿ çðîçóì³â, ùî ìîº ïðàãíåííÿ æèòè, ì³é åíòóç³ÿçì ³ ìîÿ ñèëà çóìîâëåí³ ïåðåîñìèñëåííÿì, î÷èùåííÿì òà îçäîðîâëåííÿì ìîãî äèòèíñòâà. Âîíè çóìîâëåí³ â³äíàéäåííÿì ÍÅÂÈÍÍÎÑÒÈ. ² ä³éñíî, êîëè ÿ çàáóâàþ ïðî íåâèííó òà ùàñëèâó ÷àñòèíó ñâ ïðèðîäè, òî â³ä÷óâàþ íåñïîê³é ³ äåïðåñ³þ. Íàòîì³ñòü áàãàòî îñ³á â³ääàþòü ïåðåâàãó ñïîãàäàì ïðî äèòèíñòâî ÿê ïðî ïîâí³ñòþ ùàñëèâå: òàêèì ÷èíîì âîíè ñòâîðèëè ñîá³ àë³á³ äëÿ âèïðàâäàííÿ ñâîãî ³ñíóâàííÿ. Öå çðîáèëè äëÿ òîãî, ùîá íå óñâ³äîìëþâàòè ïåâíèõ ðå÷åé. Ñàìå òîìó, ñòàâøè äîðîñëèìè, âîíè íå õî÷óòü á³ëüøå ï³çíàâàòè. Íå õî÷óòü îáãîâîðþâàòè. Íå õî÷óòü çì³íþâàòè ³ çì³íþâàòèñÿ. ßêùî ÷åñíî, âîíè âæå ìåðòâ³ âñåðåäèí³.
14
Íåâèííà äèòèíà – ìîãóòíº ñòâîð³ííÿ… Íåâèííà äèòèíà, ÿêà â³ðèòü ó ñåáå, º ìîãóòíüîþ, íàäçâè÷àéíîþ ³ ôàíòàñòè÷íîþ. ³äêîëè ÿ öå çðîçóì³â, íàìàãàþñÿ íå çàíåäáàòè «ìàëåíüêîãî Âàëåð³î», ÿêèé æèâå â ìåí³1. Ñàìå â³í äຠìåí³ ñèëè ïðîäîâæóâàòè æèòè. ³í çàâæäè ñïîâíåíèé åíòóç³ÿçìó. Ö³êàâèòüñÿ âñ³ì íà ñâ³ò³. Â³í – âèíàõ³äíèê ³ òâîð÷à îñîáà. Öå äèòèíà ç íåâèñíàæíîþ æèòòºðàä³ñí³ñòþ. Äèòèíà ç áåçìåæíîþ åíåð㳺þ. ³í ñïîâíåíèé ðàäîñòè. ² çàâæäè äîïîìàãຠìåí³ ïîñòàâèòè ç í³ã íà ãîëîâó áóäü-ÿêó íåãàòèâíó ñèòóàö³þ, ïåðåòâîðþþ÷è ¿¿ íà ÷èñòèé ïîçèòèâ. ³í äîïîìàãຠïåðåæèòè íàâ³òü íàéáóäåíí³ø³ õâèëèíè ÿê ãåðî¿÷íó ïîäîðîæ. ³äêîëè ÿ â³äíàéøîâ éîãî, ÿ çàáóâ ïðî òàê³ ðå÷³ ÿê àïàò³ÿ, íóäüãà, â³ä÷óòòÿ ïóñòîòè òà íåïîòð³áíîñòè, ïðàãíåííÿ ïîìñòèòèñÿ, çëîïàì’ÿòí³ñòü, çàçäð³ñòü ³ ðåâíîù³. Êîëè ÿ ç íèì – ÿ ùàñëèâèé. Ùàñëèâèé æèòè. Øóêàéòå é âè äèòèíó, ÿêà æèâå âñåðåäèí³ âàñ! Àäæå â êîæíîìó ç íàñ ïðèõîâàíà íåâèííà äèòèíà. Øóêàéòå öüîãî ìàëþêà… ³ ïîëþá³òü éîãî âñ³ì ñåðöåì. ³í í³êîëè íå ï³äâåäå âàñ. 1 Íà öþ òåìó äèâ. Â. Àëüá³ñåòò³, Ïîòÿã äî ïóñòîù³â (Voglia di coccole), Ïàîë³íè, ̳ëàí, 2001.
15
Êîëè âè â³ä÷óºòå äåïðåñ³þ, âòîìó ÷è ðîç÷àðóâàííÿ – çâåðí³òüñÿ äî íüîãî, îá³éì³òü éîãî, ì³öíîì³öíî ñòèñí³òü… ³ òðèìàéòå â îá³éìàõ äîòè, äîêè â³í íå íàïîâíèòü âàñ ñâîºþ æèòòºâîþ ñèëîþ òà í³æí³ñòþ. Äåêîëè äîñòàòíüî ê³ëüêîõ ñåêóíä, ùîá â³ä÷óòè â³äíîâëåííÿ ñèë. Ñïðîáóéòå öå çðîáèòè âæå çàðàç, ÷èòàþ÷è ö³ ðÿäêè. Àäæå âàì öå í³÷îãî íå êîøòóâàòèìå. Ñïðîáóâàëè? Âè â³ä÷óâàºòå ùîñü íåéìîâ³ðíå? Âñåðåäèí³ íàñ Áîã ðîçì³ñòèâ ïîòóæíîãî áåçñìåðòíîãî Äóõà. Äóõà, ÿêèé çàâæäè ìîæå â³äíîâèòè òà â³äðîäèòè íàñ.
… ÿêå ïîòðåáóº ³íøèõ Ùîéíî íàðîäèâøèñü, ìè âæå ìàëè âñåðåäèí³ ñåáå âñå. Ðîçóì, òâîð÷³ñòü ³ ðàä³ñòü ÷åêàþòü íà ðîçâèòîê, ùîá ïðîòèä³ÿòè âèêëèêàì òà ïåðåøêîäàì íà øëÿõó ³ñíóâàííÿ. Íåéìîâ³ðíî! г÷íà äèòèíà ìຠìîçîê ³ç ïîòåíö³ÿëîì, ÿêèé ïåðåâèùóº áàòüê³âñüêèé. Âîíà í³÷îãî íå áî¿òüñÿ. Âîíà ìîæå âçÿòèñÿ çà áóäü-ÿêó ñïðàâó. Àëå öå ïîòóæíå ñòâîð³ííÿ, íà â³äì³íó â³ä äåÿêèõ òâàðèí, ïðè íàðîäæåíí³ ³ â ïåðø³ ðîêè æèòòÿ íå º ñàìîäîñòàòí³ì ³ àâòîíîìíèì. Äèòèíà íå â쳺 õîäèòè, ñàìîñò³éíî õàð÷óâàòèñÿ, íåçâàæàþ÷è íà 16
ñâ³é âåëè÷åçíèé ïîòåíö³ÿë, à áàòüêè, âèõîâàòåë³ ³ ñóñï³ëüñòâî íåñóòü çà íå¿ ãðàíä³îçíó â³äïîâ³äàëüí³ñòü. Ñàìå â³ä íèõ çàëåæèòü, ÷è ö³ ïîòåíö³ÿëüí³ ìîæëèâîñò³ áóäóòü ðîçâèíóò³, ñêåðîâàí³, ÷è ¿õ áóäóòü ïîâàæàòè, à ÷è ïðèòèñíóòü, ïðèìåíøàòü ³ çíèùàòü. ×è ö³ äîðîñë³ óñâ³äîìëþþòü, ùî âîíè ïåðåáóâàþòü ïîðó÷ ³ç òàêèì äèâîâèæíèì ñòâîð³ííÿì, ÿêå ñïðîìîæíå ïåðåéíÿòè òà îïðàöþâàòè êîæåí ¿õí³é ðóõ, ï³äõ³ä òà ïîâåä³íêó? Äèòèíà – öå ñèëüíå ³ ñïîâíåíå æèòòÿì ñòâîð³ííÿ, àëå âîíà ïîòðåáóº òåïëà, áëèçüêîñòè, ðåàãóþ÷è íà âñå, íàâ³òü íà ì³í³ìàëüí³ çì³íè â ãîëîñ³ ìàòåð³ ÷è íåïîì³òíó çì³íó ¿¿ íàñòðîþ. Çäàºòüñÿ íåéìîâ³ðíèì, àëå äèòèíà º åêñïåðòîì åìîö³é. Âîíà â³ä÷óâຠâñå. Âîíà â³ä÷óâàº, ùî çà ïåâíèì æåñòîì íåìຠïðèâ³òíîñòè, òåïëà, ëþáîâè, ùî îäðàçó æ íàïîâíþº ¿¿ ñìóòêîì. Âîíà îäðàçó æ âòðà÷ຠñâîþ æèòòºðàä³ñí³ñòü, åíåðã³þ òà ñèëó.
«Ìàìî, ÿ ïîãàíèé!» Îñê³ëüêè äèòèíà çàëåæèòü â³ä òèõ, õòî ïîðó÷, âîíà ñòຠçàëåæíîþ â³ä ìîãóòíüîãî ìåõàí³çìó ³äåíòèô³êàö³¿ ó âëàñíèõ áàòüêàõ, ÿê³ ï³êëóþòüñÿ ïðî íå¿. Öå îçíà÷àº, ùî ò³ºþ ì³ðîþ, ÿêîþ áëèçüê³ ¿é îñîáè çàäîâîëüíÿòèìóòü ¿¿ ïîòðåáè, ðîçâèâàòèìóòüñÿ â í³é ïîâàãà äî ñåáå òà óñâ³äîìëåííÿ ñâ âàæëèâîñòè. ² íàâïàêè, ÿêùî ¿¿ íå ñëóõàòèìóòü àáî æ ïîâîäèòèìóòüñÿ ç íåþ ñòðîãî ÷è íàâ³òü æîðñòîêî, äèòèíà ââàæàòèìå, ùî ¿¿ ñïðàâåäëèâî íåíàâèäÿòü ³ êàðàþòü. 17
Âîíà ââàæàòèìå ñïðàâåäëèâèì ïîãàíå ñòàâëåííÿ äî ñåáå. Âîíà ââàæàòèìå ñïðàâåäëèâîþ æîðñòîê³ñòü íà ¿¿ àäðåñó. Âîíà ââàæàòèìå ïðàâèëüíèì òâåðäæåííÿ: «Ìàìî, ÿ ïîãàíà!» ×èòàþ÷è ö³ ðÿäêè, á³ëüø³ñòü ³ç âàñ çìîæå â³äíàéòè â³äïîâ³äü íà ñâîþ íåàäåêâàòí³ñòü, íåâïåâíåí³ñòü òà áðàê ñàìîïîâàãè. Âñå çàëåæèòü â³ä òîãî, ÿê ³ç íàìè ïîâîäèëèñÿ, êîëè ìè áóëè ä³òüìè òà ï³äë³òêàìè. Âæå äâàäöÿòü ðîê³â òîìó ÿ çäîãàäóâàâñÿ, ùî ñïðàâæíüîþ ïðîáëåìîþ áóëè íå ä³òè, à áàòüêè. ×îìó æ íå ñêàçàòè ïðî öå âãîëîñ?
Ìàìà, ÿêà íå º ìàìîþ Íàïðÿì ðîçâèòêó äèòèíè âèçíà÷ຠðåàêö³ÿ ìàòåð³ òà áàòüêà. ßê ðîñòå äèòèíà? ßê âîíà ðîçó쳺 íîâèé ñâ³ò, ùî îòî÷óº ¿¿? Âîíà ïðîáóº. ² âèïðîáîâóº äîðîñëèõ – áàòüê³â. ² ñïîñòåð³ãຠçà ¿õíüîþ ðåàêö³ºþ. ßêùî ôðàçà «Ìàìî, òè ïîãàíà» çóìîâëþº ëÿïàñ, òî äèòèíà ðîçó쳺, ùî ñêàçàëà ùîñü îáðàçëèâå ³ ñàìà ïî÷óâàòèìåòüñÿ ïîãàíîþ. Æîðñòîêà ðåàêö³ÿ ìàòåð³, çã³äíî ç ïðîöåñîì ³äåíòèô³êàö³¿, ùî ïðîõîäèòü ó äèòèí³, çì³ñòèëà æîðñòîê³ñòü íà íå¿ ñàìó. ßêùî æ öÿ ôðàçà ñïðîâîêóº â³äì³ííó â³ä ïîïåðåäíüî¿ ðåàêö³þ, òî äèòèíà çðîçó쳺, ùî âîíà íå òàêà âæå é ïîãàíà òà äóðíà. Çà òàêèõ îáñòàâèí, çàëèøàþ÷èñü ó êî볿 äèíàì³êè ³äåíòèô³êàö³¿, âîíà 18
íàâ÷èòüñÿ ïðàâèëüíî ³ ç óïåâíåí³ñòþ çàêëàäàòè ïîçèòèâíó äóìêó îòî÷åííÿ ïðî ñåáå. Âîíà ìàòèìå á³ëüøå ìîæëèâîñòåé ñòàòè äîðîñëîþ îñîáîþ, ÿêó íå ìó÷èòèìå â³ä÷óòòÿ ³ ÿêà ìຠíàëåæíó ñàìîïîâàãó. Íà æàëü, ó ïîâñÿêäåííîìó æèòò³ ÿ çóñòð³÷àþ äåäàë³ á³ëüøå ìàì, ÿê³ íå º ìàìàìè. Ìîæëèâî, öå çóìîâëåíå ¿õí³ì þíèì â³êîì, áðàêîì äîñâ³äó òà â³äïîâ³äàëüíîñòè, à ìîæëèâî, ñïðè÷èíåíå òèì, ùî âîíè áàãàòî ïðàöþþòü àáî æ ïî÷óâàþòüñÿ ÷óæèìè òà åêñïëóàòîâàíèìè, ùî çóìîâëþº ó â³äïîâ³äü íà ïðîâîêàö³¿ äèòèíè òèïîâî æ³íî÷ó, à íå ìàòåðèíñüêó ðåàêö³þ. Íåíà÷å âîíè ïåðåáóâàþòü ïåðåä äîðîñëèì ÷îëîâ³êîì. ßê ìîæíà êðè÷àòè íà äâîð³÷íó äèòèíó ÷è áèòè ¿¿ çà òå, ùî âîíà ñêàçàëà ùîñü òàêå, ùî ìè ââàæàºìî îáðàçëèâèì? ßêó çàãðîçó ìîæå íåñòè òàêà äèòèíà? ß ââàæàþ, ùî îáðàçè òà ïîãðîçè, ÿê³ ÷óº öÿ ìàìà, âæå â³ääàâíà º âñåðåäèí³ íå¿. Öå ¯¯ ïðîáëåìà. Öå ùîñü ç³ ñôåðè ¿¿ îñîáèñòèõ íåâðîç³â. Öå çóìîâëåíå îáðàçàìè òà ïîãðîçàìè, ÿê³ âîíà ïî÷óëà â äèòèíñòâ³, àëå ÿê³ ïðàâèëüíî íå ïåðåîñìèñëèëà. À äèòèíà òóò í³ äî ÷îãî. Ùîá³ëüøå, ñàìå äèòèíà º æåðòâîþ. Íà æàëü, ÷åðåç ðåàêö³þ íåäîñêîíàëèõ ìàòåð³â ä³òè íå ò³ëüêè â³ä÷óþòü, ùî ¿õ íå ðîçóì³þòü, íå ïðèéìàþòü, íå ëþáëÿòü, àëå é, ìîæëèâî, â³ðèòèìóòü äî ê³íöÿ æèòòÿ, ùî âîíè ïîãàí³ òà äóðí³, òîáòî îñîáè, ÿê³ âì³þòü ëèøå îáðàæàòè ³íøèõ, íå çíàþ÷è, ÿê óïîðÿäêóâàòè âëàñíå æèòòÿ. 19
âëàñí³ñòü. ß õîò³â áè íàâ÷èòè ¿¿ â³ä÷óâàòè ãëèáîêó ºäí³ñòü ³ç Òâîðöåì òà âñ³ºþ ä³éñí³ñòþ. ß õîò³â áè íàâ÷èòè ¿¿, ùî ñâ³ò òà ëþäè º ì³ñöÿìè íå äëÿ ïàíóâàííÿ, à äëÿ çóñòð³÷³, ðîçìîâè òà ïîâàãè. ß õîò³â áè íàâ÷èòè ¿¿ â³äìîâèòèñÿ â³ä âîëîä³ííÿ ðå÷àìè òà ëþäüìè. Ìåí³ öå âàæêî äàëîñÿ. Ó þíîìó â³ö³ âòðàòèâøè îñîáèñòó ³äåíòè÷í³ñòü òà åìîö³¿, ÿ íå ìàâ ³íøîãî âèáîðó, ÿê «ïðèêëå¿òèñÿ» äî ëþäåé òà ðå÷åé, ùîá ïî÷óâàòèñÿ æèâèì. Ñàìå òîìó ÿ õîò³â áè, ùîá ìîÿ äèòèíà ìîãëà ñïðèéìàòè ëþäåé òà ðå÷³ ÿê äàð òà ìîæëèâ³ñòü çðîñòàííÿ ³ äóøåâíîãî ñïîêîþ.
Âì³òè äîòðèìóâàòèñÿ äèñòàíö³¿ ª ùå îäíà âàæêà ð³÷ äëÿ òèõ, êîãî â äèòèíñòâ³ íå ëþáèëè. Àáî òè çàìèêàºøñÿ â òèø³ âëàñíîãî åãî¿çìó, íå øóêàþ÷è â³äïîâ³ä³, íå ðîçïî÷èíàþ÷è ä³ÿëîã ç ³íøèì, íåäîîö³íþþ÷è éîãî, àáî ðîç÷èíÿºøñÿ â òîìó, êîãî, ÿê äóìàºø, ëþáèø, æèâó÷è çàðàäè íüîãî/íå¿, îñê³ëüêè ââàæàºø, ùî íå ñïðîìîæíèé/íà ñàì/à îáèðàòè ÷è æèòè ñàìîñò³éíî. Ñàìå òîìó ÿ õîò³â áè íàâ÷èòè ñâîþ äèòèíó, ùî íåîáõ³äíî äîòðèìóâàòèñÿ äèñòàíö³¿ ùîäî ñåáå òà ³íøèõ. Íå éäåòüñÿ ïðî ñíîá³çì ÷è õîëîäí³ñòü, íàâïàêè – öå ñïðÿìóâàííÿ íà òå, ùîá ãëèáøå ëþáèòè ñåáå òà ³íøèõ. ß õîò³â áè ñêàçàòè ñâî¿é äèòèí³, ùî öÿ äèñòàíö³ÿ äîïîìîæå ¿é ïîäèâèòèñÿ íà ñåáå ççîâí³. Ó êíèç³ Per essere felici («Áóòè ùàñëèâèìè») ÿ ðàäèâ ñïðèéìàòè ñåáå, ÿê îïåðàòîðà, ÿêèé çí³ìຠô³ëüì. Öå ìîæå äîïîìîãòè íå âïàñòè â ö³ëêîâèòå îòîòîæíåííÿ ç òèì, ùî ìè äóìàºìî ÷è â³ä÷óâàºìî. 70
Íàøà äóìêà º ñàìå íàøîþ, à íå ÷èºþñü, ³, çàçâè÷àé, âîíà äóæå îáìåæåíà ä³éñí³ñòþ. Æèòè – öå òàêîæ îáì³íþâàòèñÿ äóìêàìè. Ùîäî ³íøèõ, òî öÿ äèñòàíö³ÿ äîïîìîãëà á êðàùå áà÷èòè òà ðîçóì³òè ñòàí äóø³, ùîá ìîãòè ¿ì äîïîìîãòè. Ó áóäü-ÿêîìó âèïàäêó, òàêà ïîâåä³íêà äîïîìàãຠóíèêíóòè ñàìîîáìàíó òà ðåàë³ñòè÷íî ñïðèéìàòè ³íøèõ ³ ñåáå. Ñê³ëüêè îñ³á ïîêàçóþòü ñåáå ñèëüíèìè, íå ïîãîäæóþ÷èñü ³ç âëàñíèìè ñëàáîñòÿìè, àáî æ êèäàþòüñÿ â ã³ïåðàêòèâí³ñòü, îñê³ëüêè áîÿòüñÿ çóïèíèòèñÿ òà ïîäèâèòèñÿ íà ñåáå çñåðåäèíè, í³êîëè íå çàäóìóþ÷èñü ïðî ñâî¿ ñòðàõè ÷è ôàíòà糿, íå ðîçâ’ÿçóþ÷è âóçë³â, àäæå áîÿòüñÿ ïîáà÷èòè, êèì âîíè ñòàëè.
Âì³òè ïåðåæèâàòè ñòðàæäàííÿ Êîëè òè äèòèíà ³ ñòðàæäàºø ÷åðåç ïîêàðàííÿ, ³íñòèíêò ïðîïîíóº òîá³ ºäèíèé âèõ³ä – âòå÷ó. ² ï³ñëÿ öüîãî — íàìàãàííÿ çàáóòè á³ëü. Ëèøå ç ïëèíîì ÷àñó ÿ íàâ÷èâñÿ çàëèøàòèñÿ â òå÷³¿ ñòðàæäàíü. Íåíàäîâãî, ð³âíî ñò³ëüêè, ñê³ëüêè íåîáõ³äíî äëÿ ðîçóì³ííÿ äèíàì³ê, ÿê³ ïðèçâåëè äî ñòðàæäàííÿ. Îñîáëèâî æ äëÿ òîãî, ùîá ïðàâèëüíî çðîçóì³òè, ÿêà â ìåíå ïñèõ³êà. Ìè íå ïîâèíí³ âò³êàòè â³ä ñòðàæäàíü, àäæå âîíè äàþòü íàì ö³ííó ³íôîðìàö³þ ïðî íàøó ï³äñâ³äîì³ñòü, ³íôîðìàö³þ, ÿêó ³íàêøå íå îòðèìàºø. Ãîðå íàì, ÿêáè ìè ïåðåñòàëè ñòðàæäàòè. Ãîðå ìåí³, ÿêáè ÿ á³ëüøå íå â³ä÷óâàâ áîëþ òà òðèâîãè. 71
Öå îçíà÷àëî á, ùî ÿ ñòàâ íàñò³ëüêè õîëîäíèì ³ òâåðäèì, ùî âòðàòèâ ëþäÿí³ñòü ³ ñåðöå. Òîìó ÿ í³êîëè íå áàæàòèìó äèòèí³ â³äìîâèòèñÿ â³ä âëàñíîãî ñåðöÿ. ßêùî âîíà éîãî âòðàòèòü, òî á³ëüøå íå áà÷èòèìå áàðâè ïðèðîäè, íå ÷óòèìå ãîëîñ³â ëþäåé, íå ðîçóì³òèìå ÷óæå ñåðöå… Âîíà áóäå æèâèì ìåðöåì. Ëèøå ñó÷àñíå ñóñï³ëüñòâî, ïðîíèçàíå äóõîì êîíêóðåíö³¿, çìóøóº â³ðèòè, ùî òè º íåïåðåìîæíèì ³ ñèëüíèì ëèøå çà óìîâè, ùî íå çâàæàºø íà ðå÷³, éäåø ïî ãîëîâàõ ëþäåé òà íå â³ä÷óâàºø ¿õí³õ ñòðàæäàíü. Õîëîäíå ñåðöå ñòàëî äóæå ìîäíèì. Ìîäíèì ñòàëî íàêà÷àíå åôåêòèâíå ò³ëî. ² öèí³÷íèé áåçæàë³ñíèé ðîçóì. ß ïðàöþþ íàïîêàç, îòæå, ÿ ³ñíóþ. ²ëþ糿 ïëóòàþòü ³ç ö³ííîñòÿìè, à ïåðñîíàæ³â – ç îñîáàìè. Íàòîì³ñòü ÿ õîò³â áè ñêàçàòè ñâî¿é äèòèí³, ùî äëÿ ìåíå æèòòÿ – öå ùîñü ³íøå: ïîäîðîæ äî á³ëüøîãî ðîçóì³ííÿ òà ìåíøîãî íåâðîòè÷íîãî ð³âíÿ. ß õîò³â áè, ùîá âîíà îäíàêîâî ö³íóâàëà ³ ïîðàçêè, ³ ïåðåìîãè. Ãîëîâíå – íàäàòè ñåíñ. ßêùî äèòèíà îòðèìຠïåðåìîãó, âîíà ¿¿ ïðàâèëüíî çðîçó쳺, ÿêùî çàçíຠïîðàçêè, òî ïðàâèëüíî îö³íèòü ³ ¿¿. ß õîò³â áè, ùîá ìîÿ äèòèíà áóëà ïåðåêîíàíîþ, ùî ìè ³ñíóºìî, îñê³ëüêè ìè º.
72
Åï³ëîã
Ìàéáóòí³ì áàòüêàì Íàïðèê³íö³ ö³º¿ êíèãè ÿ, áåçñóìí³âíî, äåùî çðîçóì³â. Äîðîã³ ÷èòà÷³, àí³ ñåêóíäè íå âèòðà÷àéòå íà íåíàâèñòü. Àäæå ëþáîâ — öå ºäèíå, ùî ìຠçíà÷åííÿ. Ëþáîâ íå áóâຠçàéâîþ. Ëþáîâ ìîæå íå âèð³øèòè âñ³õ íàøèõ ïðîáëåì, àëå âîíà âåäå íàñ æèòòºâèì øëÿõîì. Çâè÷àéíî, ëþáîâ äî ä³òåé íåìîæëèâî íàâ’ÿçàòè, àëå ìîæíà â³äìîâèòèñÿ â³ä ëèöåì³ðñòâà òà ïðèíàéìí³ íå çàëèøàòè ä³òåé íà ñàìîò³. Àëå âñå öå ìîæëèâå ëèøå çà îäí³º¿ óìîâè – íåîáõ³äíî ïåðåîñìèñëèòè ñâîº ìèíóëå, ç éîãî ïåðåæèâàííÿìè òà ïî÷óòòÿìè. ß ñïîä³âàþñÿ, ùî ÷èòàííÿ ö³º¿ íåâåëè÷êî¿ êíèæêè äîïîìîæå ìàéáóòí³ì áàòüêàì çðîçóì³òè, ÷îìó òàê ÷àñòî ¿ì áðàêóº â³äïîâ³äåé, ÷îìó âîíè îïèíèëèñÿ ïîñåðåä åìîö³éíèõ êîíôë³êò³â, ïðèäóøåí³ òèøåþ òà çàáóòòÿì ìèíóëîãî, ³ ÿêó ö³íó âîíè ïîâèíí³ çàïëàòèòè, ðàçîì ³ç ä³òüìè, ÿêùî ïðèéìóòü ïðàâèëà ÷èñòî ôîðìàëüíîãî âèõîâàííÿ. Ñàìå ìàéáóòí³ áàòüêè ïîâèíí³ çì³íèòè ñèñòåìó âèõîâàííÿ ä³òåé òà ïîâåä³íêè ùîäî íèõ. Íåîáõ³äíî 73
íàðåøò³ ïðîÿñíèòè, ùî íàñèëüñòâî íàä ä³òüìè çàâäຠíåïîïðàâíî¿ øêîäè îñîáèñòîñò³ äî ê³íöÿ ¿¿ æèòòÿ, à â³äêðèòà ðîçìîâà ïðî íåðîçóì³ííÿ òà áåçâ³äïîâ³äàëüí³ñòü áàòüê³â äîçâîëÿº çíèùèòè ìóð íåâ³ãëàñòâà òà êðóãîâî¿ ïîðóêè, ÿêèìè òàê ÷àñòî ïðèêðèâàþòü çëî, àäðåñîâàíå ä³òÿì, íàøèì ä³òÿì. ijòè ïîâèíí³ ðîñòè â ðîäèí³ òà ñóñï³ëüñòâ³, ÿê³ ïîâàæàòèìóòü ¿õíº ïðàâî íà âïåâíåí³ñòü, ëþáîâ òà çàõèñò. ijòè íå ìîæóòü áóòè öàïàìè-â³äáóâàéëàìè íåâðîç³â òà ðîç÷àðóâàíü ñâî¿õ áàòüê³â.
Ãîâîðèòè ç ëþáîâ’þ Ãîâîðèòè ç ëþáîâ’þ, à íå ãîâîðèòè ïðî ëþáîâ. Ñëîâà ñàì³ ïî ñîá³ íå ïîòð³áí³. Ëþáîâ òðåáà ïðàêòèêóâàòè, âîíà ìຠáóòè ñòèëåì íàøîãî æèòòÿ, íàïîâíþâàòè êîæåí íàø íàéïðîñò³øèé æåñò, êîæåí íàø ðóõ ÷è ïîâåä³íêó. Ëèøå òàê, çàâäÿêè ñâ³ä÷åííþ (êîëèñü êàçàëè: çàâäÿêè ïðèêëàäó) íàø³ ä³òè çìîæóòü íàâ÷èòèñÿ íåîáõ³äíîìó, â³ä÷óâàòèìóòü ïîâàãó òà ã³äí³ñòü, à íàñ ââàæàòèìóòü àâòîðèòåòíèìè áàòüêàìè. À ç äðóãîãî áîêó, ÷îì áè é í³? Ó íàñ º ïðèðîäíèé îáîâ’ÿçîê ùîäî íèõ. Çàçâè÷àé, ìè íà 25–30 ðîê³â ñòàðø³ çà ñâî¿õ ä³òåé, òî ÷îìó ìè íå ïîâèíí³ ïîä³ëèòèñÿ ç íèìè âëàñíèì äîñâ³äîì, íàáóòèì çà öåé ïåð³îä ÷àñó? Íàâ³òü òâàðèíè ïåðåäàþòü ñâî¿ çíàííÿ ä³òÿì, ïåðø í³æ ïîêèíóòè ¿õ. À îò ëþäè – çîâñ³ì ³íøà ñïðàâà. ßê ìè âæå ïîáà÷èëè, äóæå ÷àñòî áàòüêè ïåðåäàþòü ä³òÿì ëèøå ñâî¿ òðèâîãè, åãî¿çì ³ íàâ³òü çáî÷åííÿ. Ïîäóìàéòå ïðî ðîçëó÷åííÿ. Áàãàòî õòî 74
ï³ñëÿ ðîçëó÷åííÿ ïðîäîâæóº âèêîðèñòîâóâàòè ä³òåé ÿê ³íñòðóìåíò â³äïëàòè òà ïîìñòè. Áàòüêè ìîæóòü ïåðåñòàòè áóòè ïîäðóææÿì, àëå âîíè í³êîëè íå ïåðåñòàíóòü áóòè áàòüêàìè. Áàòüêàìè âîíè áóäóòü çàâæäè. Áàòüêàìè ³ ä³òüìè ìè çàëèøàºìîñÿ íàçàâæäè.
Çì³ñò Ïåðåäìîâà ..................................................................... 7 ×ÀÑÒÈÍÀ I
ÁÓÒÈ Ä²ÒÜÌÈ ². ÍÅÂÈÍͲÑÒÜ ² ÑÈËÀ .............................................13 Ó ðîçäóìàõ ï³ä ñîñíàìè….......................................13 Ïðàãíåííÿ æèòè .......................................................14 Íåâèííà äèòèíà –ìîãóòíº ñòâîð³ííÿ… .............15 … ÿêå ïîòðåáóº ³íøèõ .............................................16 «Ìàìî, ÿ ïîãàíèé!» .................................................17 Ìàìà, ÿêà íå º ìàìîþ ............................................18 Ìàòåðèíñòâî .............................................................20 ²². ÏÐÈÃÎËÎÌØËÈÂÀ ÒÈØÀ .................................22 «Íå ïåðåæèâàéòå, ÿ ïðî öå çàáóäó» ....................22 Íåâèíí³ñòü ä³òåé… ...................................................23 … ãàðàíòóº íåäîòîðêàíí³ñòü áàòüê³â ...................24 Ó òèø³, â³ä æåðòâ – äî êàò³â ................................24 Ïðèõîâàíå íàñèëëÿ..................................................26 Âñåìîãóòí³ñòü ............................................................27 ²²². ÑÏÎÃÀÄÈ ÒÀ ÇÀÁÓÒÒß .......................................29 «Ìîëîäåöü!» ..............................................................29 Ïðîáóäæåííÿ ............................................................31 76
Çîâí³øí³ ñë³äè ³ âíóòð³øí³ ðàíè ..........................32 Ïîñëóõ æèòòþ, à íå ñìåðò³ ....................................34 Ñê³ëüêè ìàÿ÷í³, ñê³ëüêè ñë³â… ..............................36 IV. ²Ç ÏÎÊÎ˲ÍÍß Â ÏÎÊÎ˲ÍÍß ........................39 ×îìó? ..........................................................................39 Çàâäàíà øêîäà ..........................................................41 ß ïåðåá³ëüøóþ?........................................................42 Ìóæí³ñòü ñêàçàòè ïðàâäó ......................................42 V. Ç̲ÍÈÒÈÑß ÇÑÅÐÅÄÈÍÈ ...................................45 Ïåðåîñìèñëèòè äàâí³ ïåðåæèâàííÿ ....................45 Âñ³ ìè íàðîäæóºìîñÿ íåâèííèìè ........................47 Íàâ’ÿçàí³ ïðàâèëà ....................................................48 Íåâ³äïîâ³äí³ñòü .........................................................49 Ïðîòèñòîÿííÿ ³ ïðàãíåííÿ ïîìñòèòèñÿ ..............49 ³äíàéòè ñïðàâæíüîãî ñåáå ...................................51 Àêòèâàö³ÿ íåâèííî¿ äèòèíè ...................................52 ×ÀÑÒÈÍÀ II
ÁÓÒÈ ÁÀÒÜÊÀÌÈ ². ÙÎ ÎÇÍÀ×Àª ÂÈÕÎÂÓÂÀÒÈ? ............................55 Ñòàòè áàòüêàìè äëÿ ñåáå ñàìèõ............................55 Ïîñò³éíå â³äðîäæåííÿ ............................................57 Áóòè ÷åñíèìè ç ä³òüìè ............................................58 Çâ³ëüíèòèñÿ â³ä çëà ..................................................59 Äîçâîëèòè ä³òÿì âèñëîâèòèñÿ ...............................60 Ïîêîðà: âàæëèâå çäîáóòòÿ .....................................61 ²². ÁËÈÇÜʲÑÒÜ .............................................................62 Äàðóâàòè ðàä³ñòü, æèòòºðàä³ñí³ñòü òà òâîð÷³ñòü ...........................................................62 Ïåñòèòè, îá³éìàòè ³ ö³ëóâàòè ñâî¿õ ä³òåé ...........63 77
Âì³òè ïîñì³õàòèñÿ ....................................................64 ³ä÷óâàòè ñåðöåì .....................................................65 Áàâèòèñÿ ç ä³òüìè.....................................................65 ²²². ÂÍÓÒвØÍß ÑÂÎÁÎÄÀ ........................................67 Íàäàòè ïðîñò³ð äëÿ ñâîáîäè òà â³äïîâ³äàëüíîñòè .............................................67 Âì³òè ïðèéíÿòè ñåáå ...............................................69 Ëîã³êà áåçêîðèñëèâîñòè .........................................69 Âì³òè äîòðèìóâàòèñÿ äèñòàíö³¿.............................70 Âì³òè ïåðåæèâàòè ñòðàæäàííÿ .............................71 Åï³ëîã. ÌÀÉÁÓÒÍ²Ì ÁÀÒÜÊÀÌ ...............................73 Ãîâîðèòè ç ëþáîâ’þ ................................................74
ÍÀÓÊÎÂÎ-ÏÎÏÓËßÐÍÅ ÂÈÄÀÍÍß
ϳçíàé ñåáå Âàëåð³î Àëüá³ñåòò³ ÁÀÒÜÊÈ ÒÀ IJÒÈ Ë³òåðàòóðíèé ðåäàêòîð ²ðèíà Ìàðòèí Òåõí³÷íèé ðåäàêòîð Ãàëèíà Ãîðáà÷óê
ϳäïèñàíî äî äðóêó 10.07.14. Ôîðìàò 84x108 1/32. Ïàï³ð îôñ. Îôñ. äðóê. Óì.-äðóê. àðê. 4,2. Óì. ôàðáîâ³äá. 4,6. Îáë.-âèä. àðê. 1,8. ÒçΠÂèäàâíèöòâî «Ñâ³÷àäî» (Ñâ³äîöòâî ñå𳿠ÄÊ ¹1651 â³ä 15.01.2004) 79008, ì. Ëüâ³â, à/c 808, âóë. Âèííè÷åíêà, 22. Òåë.: (032) 244-57-44, ôàêñ: (032) 240-35-08 e-mail: post@svichado.com, url: www.svichado.com ³ääðóêîâàíî çã³äíî ç íàäàíèì îðèã³íàë-ìàêåòîì ó äðóêàðí³ ÒçΠ«Çåðöàëî» (Ñâ³äîöòâî ñå𳿠ÀÀ ¹ 219930 â³ä 30.01.2013 ð.) âóë. ѳ÷îâèõ ñòð³ëüö³â, 35-à, ñ. Êðîòîøèí, Ïóñòîìèò³âñüêèé ð-í, Ëüâ³âñüêà îáë., òåë. (032) 253-05-45