Wat doet het boek? by Stichting Lezen

Wat doet het boek? E E N O N D E R Z O E K N A A R D E O P B R E N G S T E N VA N L E Z E N

Wat doet het boek? Een onderzoek naar de opbrengsten van lezen

Colofon

Stichting Lezen Nieuwe Prinsengracht 89 1018 VR Amsterdam 020-6230566 www.lezen.nl info@lezen.nl Auteur Jette van den Eijnden Vormgeving cover Lijn 1 Haarlem, Ramona Dales Citeren als: Stichting Lezen (2017). Wat doet het boek? Een onderzoek naar de opbrengsten van lezen. Amsterdam: Stichting Lezen.

Deze publicatie kwam tot stand in het kader van de campagne 2016 Jaar van het boek. Voor dit project is een projectsubsidie van het ministerie van OCW ontvangen. ÂŠ 2017 Stichting Lezen, Amsterdam.

Inhoud Voorwoord................................................................................................................................... 1 Managementsamenvatting ........................................................................................................... 2 Inleiding ....................................................................................................................................... 4 1

Lezen verruimt ons denken.................................................................................................... 7

Lezen leert ons om anderen beter te begrijpen .................................................................... 16

Lezen vergroot ons welzijn .................................................................................................. 27

Conclusie ................................................................................................................................... 37 Begrippenlijst ............................................................................................................................. 40 Literatuurlijst ............................................................................................................................. 42

Voorwoord

! "

$ $ %

& '

! $

, -

. /

0 !

() * + $ () *

Managementsamenvatting '

1! ' .

2 3 2(3 253

4 2

1) Lezen verruimt ons denken 6

7 8

9 :

6 , ; <

; 7

! ? ; .

2) Lezen leert ons om anderen beter te begrijpen 6 @

;

A <

B =

' C > (

6 @ >

3) Lezen vergroot ons welzijn "

! "

C ; A

B "

A D =

6 @ : ;

! " #

Inleiding '

. . . .

' 6F

' GHI -

= 1/

' HHH

' ?

GHI >

. 1> 1

. .

3 20

J ' '

1! 1&

1% &

9 &

&: C

8 ' 2

3 ' C -

. 2 3 2(3

253

= ? . <? G

=6 9 '

(

A ;

& !

;

Punten van aandacht tijdens het lezen van dit rapport ' -

> " : " L >

() K3 2 2

3 3

2 3 ?

13 2

13 , %

. -

2 C

3 C

1 '

Lezen verruimt ons denken OKN

< =

> 6

> 1% /

9 <?

> 1=

! "

D -

1=( "

6 < 6

= %

! " D

, #;

% %&'( )

6 *++

! " OKN

' % -

Q*N 0

, = >

2 ()

< ? :

/ 3

! 2

7 &

! D 0

' ,

)

. D

D A& ! (

;

.44

." 4

4 *O *K

$ 2"

! .< R

De beïnvloedende kracht van (fictieve) verhalen B . . !1 )

7 "

())),

QQQ3

!1 )

2 2 QQQ3

())N, '

7 2

& 6 2% 2

3 :

, 20

())*,

QQQ3 > 7 ,

2 QQN3 =

< < ?

= 2B

())*3

Hoe komt het dat fictieve verhalen ons denken beïnvloeden? ? <

% : 3 A

: , 2

())N3 O

())N3 B

2())(3 % =

()))3

" 1"

3 ; <

D 0

D C 2

())N3 A

6 0

2())E3

> 2 '

())N3

=3 2<

B LL 2

())N3 ; 7 C

" 2

2()))3

" LL

& %

;

2() E3 : ; 2 3

2()))3 7

Voorwaarden voor de overredingskracht van fictie ; B .

2 !

=. 2

() ), 0 ? 7 !

()))3

2 J

() )3 . 2

De overredingskracht van fictie: kans of gevaar? " D .

D 1"

' 1!

D <

= "

, , A

7 " 7 A 7

)

Literatuur stemt tot nadenken ' E(S 2 (KS

0 4 B$ 2() *3 3% A

% .

()S

@ "

7 2

< = 20 4 B$ () *3

N S

0 4 B$ % 2

3 9 ; '

$ 2

2 QOE3 3

: 2() K 3 ?

$ .

3 1>

2 2

. <

C 9 2

2 3

! " !

. !

4 Q*E,

Q*), B

& Q*K G Q NI3

2 QQE3 <

>C P

2())E3

2())N3 <

" '

2())E3 .

7 :

Fictielezen gaat onze vooroordelen tegen " 2 3 A 7 B 7

1' R

= 2())E3

? <

6 C

, "

" ,

2 ( (

3 .

(

3 : 2

() (3 ! <

= "

2 , ; ,

3 > "

< = () K3 %

2 +

2() 53 2

= C

3 0

< &

3 ;

Hoe komt het dat fictielezen onze vooroordelen kan verminderen? 1" ! !

& 2() (3

C , : C 2())), ())O3.

" 7

C A :

? 2() 53

+ 2 C

' 2

> A 2

3 = 2() 53

2()))3

= !

: C

. 1

C Voorwaarden voor de vooroordeelverminderende werking van fictie > .%

' <

& 2() (3

= <

= ;

4 B

2() )3

= > ? 2

M E

& () (3 ; !

; " 2

Samenvatting 1+ 7

. 2

! "

OKN

$ 9 8

. ? < A

Lezen leert ons om anderen beter te begrijpen

C -

D ; B . & " <

= =*

<! "

> 2/ ,

+ &

R &

;

. <J =

& =

" <

. <

? 2

3 2

: Hechting aan verhalen 2 + 2

3 !

4 5

T ,

()) 3 <

= 2 ' :

2()) 3

+ "

Voorlezen en Theory of Mind ' =

))S

OOS ' ; <

2 = K)S

3 ,

: 2

() E3 . ,

( 5

, <

. :

> #;

' ; ; N

: 2

MJ D () )3 2+

D 2B

())K3 " A

$ 2 2

" A

De sociale eigenschappen van (kinder)boeken ? ; : B = 2() )3 ! 2

3 % 2

C 1-

1 " R / J

0 4 B$ 2() *3

% E S :

> 2

3 . *ES

2 2

NQS $ %

T R -

QQO 2

NOS 3

2 :

3 ' ())) 2

& 3

. 7

;

Ouder-kindinteractie tijdens het voorlezen: bron van sociaal leren % % C B

" !

! :

())N, A

() K,

2 P

MB A

R 1;

())N3 -

: 2

QQO3

' < D J " A 2< A

= ; 2 &

())K3 <

B = <

D @

= <

= < :

= <

2 = 2())K3 "

())N3 > A

: A

$ , -

! ,

Praten tijdens het voorlezen: anders dan normaal? ? < =

; <

" A

& &

' ' 9 . J

;

6 2

/ 3

" =

A A

() K3

2 R

/ .J

= 2 QQO3 2E(S3 A

5ES ; 25 S3 & B

3 2()S3 P

C C

Lezen en (geavanceerde) Theory of Mind 2

3 $ A

: " C

1 ()

;

TheorieĂŤn over lezen en geavanceerde Theory of Mind > D ?

D &

2())*3 ' < = : 3

2 A

B J

, &

32 A

2' ())N3

M &

P ?

? ? <

= A .

3, 4

6 " ?

Lezen en multiple-order-intentionality: gedachtelezen op hoog niveau ; 2() K3 ' ? 2())*3 ! * 2< 1 3 = 9

* ; R

' R

;

' "

R "

; '

(

;

; R

;

&: :B

3 . <'

;

: 9

3 < =2

=2 <

=2 3

C Lezen en geavanceerde Theory of Mind onderzocht ? 2())*3 = 2() K3 A & B >

9 9 A

& & R

2() 53

B R A

; C

K3 ;

R : C

2 C

. A

C :

LL 2

R C

( 4

A 4

R .

((

: 3

A C A B

R . '

2() 53 2

$ A

2() K3 : A

P B

2() *3 2

A C

2 A 2

() K, P & B 3

R () *3 & A

B A

& 2

A :

3 B

" . A

Lezen en empathie bij volwassenen > ! D

D Q

D =

: !

% " <

. Q

2 QO) QO53 ;

2 3

2(3 .<

= R "

B "

! % R < 2

7 ! !

/ <

= 3 <

3 $ 3

2 ; <

() (3

C 20

QQ(3 <

;

& 2 QQQ3 > 20 , <

()) 3

= <

= D

& ())(3,

B -

Lezen en inlevingsvermogen onderzocht > 2

.< =3 2 :

() K 3 ! &

; 20 4 B$ () *,

() * 3

" 7 2

% '

@ = 2())*3

= 2() 53

C &

A .

2 >

$ <

: :

# :

C % :

(3 >

(

$ &

; +

= J

3 2() 53 2

2() (3

2 3 T

> J

> LL () N3 '

& :

2B &

(( :

% &

& 7

: B

0 3

Voorwaarden voor de relatie tussen lezen en empathie ! , ! ? 7 (K

% 2+

3 2 3 MB R () 5 3 !

9 3

9 <

? , !

) <

2() * 3 > @ > @

Samenvatting > 2

@ A

D , <

;

; A

' ' !

* ;

R 3

2 R >

" A

;

% J

! C 5))

'' J

C 0

.UVWXYZ[\]^Z_`D<

" > &

5)))

. $

. A . LL 2$

() 53 "

& . '

Lezen en plezier > < P

2 . O)S

< =

2() K3

, *QS <

= <$ $

C& a =

)

Lezen en ontspanning 0 C& a J 2() K3 ! $ "

()

3 OKS

$ 20

3% $ =

C& a

E5S () K3 " 2$ A

2() 53

() 5,

<' LL

2$ =

() 53 <'

6 A

" 4

' LL

& % 2

*OS

( 5

, : 2

C& R

3 Lezen en afleiding ; & @ b " 9

> !

3 2

< )

> >

(

* S, KES,

.44 .44

4 4

: :

4 :

E(S, 4K)N)ONE4J c ( Q E4

( S :

6 2

P **S

$ E5S 20 4 B$ () *3 A

% ,

&: 20 4 B$ () *3

KOS

Lezen en afleiding in tijden van nood ' " 2() 3

. <' = :

3 $ 9 ? &

)

. <A

@ ="

()) 3 !

2 <

() E3

= <

2 =

3 =

< <

2 2()

' :

De grenzen van het zelf oprekken , ' D

D 2

3 L

$ !

? . <G$ .

: d

A +

& & &

2() E3 C

& =

, 2

= A A % + >

' 2())Q3

;

& ?

A 5)

R C

2() E3

3 !

> <

= -

3 B A . 2

D D

3 2+

4 () K3

. < 2

() *3 ;

De opbrengsten van nare verhalen ' 2 3 2(3

253

2E3

. , % -

. <' ="

De drama-paradox en catharsis A 7 ! #

/ < <

= :

C= 2

() 53

= <

;

= "

2()

: 2

" <

! ,

Lezen om te voelen >

C <

? 0

6 A <>

= 2E 3 HH =

3 HH <'

= 2E = HH 2K

3 HH < 3 LL

.< 1= " < <

= "

= < :

= <

B ;

= 2() K 3. "

Lezen om troost te vinden % < = <

= >

. <f =$

;

<" =

= D LL

D 2() 53

0 . <" GHI > d

e =

Lezen om tot inzicht te komen T " J C

? QQ5 2

; 2() 5, () E3 $

2 3 ; 7 2 55

3 2 ;

() E3 B

2())E3 !

% < -

. ' = > = =

D D Lezen voor de geest: de balans ;

=: >

. >

> -

;

Lezen voor het lichaam % . < =

1" 2

. 6

" 2() 53 , KES

(OS R "

EES

R 2

3 & 5E

2 LL

3 LL

" 2() 53

! ()

B M$

3 D .

3D J ?

() E, J

= 2 ())K, R

())*,

" () E,

() (, () 53

Lezen als preventie â&#x20AC;&#x201C; lezen als stimulans ! .

;

L > D

! P

2())O3

*K: 2

3 +

2())O3

. 2

O5S * S '

B -

2())53

Leidt lezen tot een langer â&#x20AC;&#x201C; en helderder â&#x20AC;&#x201C; leven? $

! & 2() *3 $

= &

2 $

3 <

= $

= (5S

; :

5K ;

3 " $

9 $

= ! "

= 2())53

2() )3

2 3

. :

;

Samenvatting ! 2

2 ;

3 <

Conclusie

' 9

6 <

= T

(

; 2

A 2

" 6

; $

6 +

(5: B

$ $ ? % 5N

, ;

& B

2() (3

A <

<% GHI= 2B

& ())O3

& !

' <

> &

;

, ' A .

" 9 ? ? > <

=. " C

4 7 >

2 -

3 <

= " ; " B 5O

Begrippenlijst Empathie "

> .<

= R

, "

Catharsis " R < D

. hijklmno D p =

3 D <

= ,

Mental state talk (mentale praat) 0 . ' !

Multiple-order intentionality " p 2<

, =3 "

Sociale cognitie ' =

Fictie >

' &

< B

;

. 4 2

3 Literatuur >

2 C

Narratief D LL 2

$ = 2

Theory of Mind "

2 3

(:5 & B

A &:

$ 2

3 " ;

A 2

JB>A3

Transportatie 4 4 4 Willing suspension of disbelief "

; $

. <

0 <

Literatuurlijst + > R

! 2())N3 B = : = . & ) ! 9'2E3 )K(: )*N + > R J ! MJ R 2())K3 P : : = = & 3 ) $ :+253 *N5:*O* % MP B 0 2())O3 ! &. 13 +;2N3 OKK:ON C + B P + M" + 2()) 3 f = < ! %;253 5NE:5QO B MJ A 2())N3 P , %; 2 3 5: 5E B MJ A 2() )3 A . , %: ) : 5K $ B P M B 2() 53 " &1 C ,$ < -= '2 3 : ( $ + ! M$ P 2() E3 R = ! , >;2(3 EQO:K)5 $ B M ! & $ J 2() *3 &. & < < ? %@( EE:EO $ + 2 QOE3 = 1 A ! 3 4 " , ! % $ .J T & $ + > M$ + ! 2() K3 A : , K( 5(:E5 $ A 2() 53 " 6 *< +;%: ! = ! .$ A R & - $ ! J B A J 6 & % R + f ! + MP 2 QQO3 A & = , %& E*5: EN) R J + A " + M ' 2() E3 & & , = ) &( * :** R ? B P M6 0 A 2())E3 % ' > M+ ! 2> 3 6 2 NK: Q 3 B %+. ! > ' B " 2 QO)3 & ) < ! , %; OK:QQ B " 2 QO53 B &. > 3 , < , (( 5: (* P ' R f $ M? J 2() K3 ! 1> , >;2 )3 ):( B ; & MB B R 2() 53 J .> & < < $ :2 3 (O:EN B ; & ? MP + $ 2())Q3 ; $ B & ." J 6 A ) 6 3 ( 2 3 (E:(Q B + ' M 2() K3 .A = ; $ $ +(2(3 EO: ** & + J B M" B 2()))3 f = & ) ! %> N:5N E(

J 2() K3 J & 0 2()) 3 A d ) < 0 B 0 = 0 4 B$ 2() *3 6 2 0 B R M$ A R 3 0 B R 0 + M$ ' ! + ! ' 0 B R 0 + $ 0

0 "

C& a

2() *3 ! .44 s t r 2() *3 ! .44 + 2()))3

e & ' 55:K) " " MJ 1) " ! # .0 2()))3 A , < A R 2())E3 A 2> 3 2 A R MR & 7 ! 4 4

" "

+ 2())E3 6 :'2(3 Q5:( O + 2())O3 ' R ' 2> 3 =! P R & $ R 0 N .44 E 2() 53 8 R + $ #6 >C $ 2() 3 A : E*:KK A 6 R R "

#; 4

& +;%>

9&B>C N) :N( .P ! ! " * : N*3 B %+. !

R " B $ <

A R 5Q: *)3

B 6 $

4 4 )

M+ .+

$ #

)

, J

) <

; 2() (3 7 B $$C# T

J $

. r

& :

!1 )

$ R M

'253 (*N:(OK ; *: (:() * r r r r r 1

.> 2

> .P

*: (:() * . E*K)K5: 1 r =D ! D ! # .+ $ =

2() *3 E! () *.

< "

J J - 2 QQ(3 ! @2(3 OQ: :( # + ! !

& 3

2())*3 6 , / 4KONOON

! !

+;%;# ; R . .

: <

$ + M0 B 2() )3 > . A B '> P ! 3 2 ! 1 ! +>2K3 E5(:E5O + B " :J R M + 2())O3 J & & &: N):& : 3 4 . *5 2(3 N5: O) J 2() (3 A & & C , E KK

(:2 3

>+ K):

J R .0 ,

+ +

MB R

) J M A>$;A B 0

J + :B :%2K3 KNO:KQO $ B

B M"

9253 5)*:5 ( 2() K3 : , %' Q*:(() $ ! 2() 53 J

B B

C %

R .! ' A 5K)DNN3 R B . B'A P & ! 2() (3 R < , %;:2 3 : Q A R " + f " R $ J M $ , 17 > 2() 53 J & A 3 FG

/ #

& <

J 2() *3 > & & 3

.J @@ 5O*:E)O J 2 Q*)3 2 0 6 M! 3 , > B < = R MR 5O) > 2() / > B 2()

2() 5 3 P

! J

) C ) !!

2> 3 < C

R 2())K3 6 $ & B <

# :(+ 5NN:

#1 $

* Q

3 P & < < $ %2(3 (E :(KQ > B 2() 53 A .R < < $ :2(3 NO:()O > B 2() E3 J . C < < $ (2 3 *O:OO > B 2() K 3 " C .0 , ) &2E3 E5):EE > B 2() K 3 > .A , >; *(:NQ > B 2() K 3 - & 1> : , >+ O:5 > B 2() * 3 6 ! 0 ! #J .> T J > B 2() * 3 > < = & , ) %;2 3 O(:QO > B M" 6 2() K3 > & : . : 3 $ &2 3. NQ: B M 2())E3 6 : & , +>2(3 N :()5 J M; & 2())O3 A C , , < :253 N5: Q( J ; & " + P + MP + $ 2())*3 $ >C : & 3 6 , (; *QE:N ( J A + ! MB R 2() )3 >C &: : ) ! +> *Q:NO > + M6 ! 2())*3 ! . ! ?) :(2K3 E): EQ

B B B

P + 0 B R + A & 5* :5*O " 2())53 A & 3 4 M 2 QQE3 6 , (( 5OQ:E)N > M$ 0 2() 3 !

M+

% - 2() )3 A ,

< &

; ;

; P

P P P J J

&P B ! M0

, &

J + 2() N3 ! ) & 4 ,

2 QQQ3 - & 6 & 2())(3 > 2> 3 ! > ' & B J M ) B > 2() *3

*:& &

& < B 2() (3 A ! $ + 0

: / ' P ! 0 N:5)3 -

2 T

%+253 5: K 2> 3 , R. 0

. %%2 3 )Q: () .6 :2(3 ) : N ' B R 0 + + 2 5Q:*Q3 B &

.P (5K:(EQ A J $ + ! $ & & , < , 2())N3 ! .6 %@ QN:( 5 d & e

MA R $ %+. !

) " M> A & B 1 %%%2K3 E*: KE

3 + M ?& $ $ B R MB B 2() *3 A -= %%2O3 ) *)(KE 0 J + M$ 2 QQN3 C , ! " 6 (253 E *:E() + 2() E3 7 #4 2 2 #T .% J + 2())*3 P T 6 ! .A J ! & % & ! 3 , :%2K3 5Q :5QO B MR B 2 QQO3 B . 5: E: K:& A B : ! , EQ :K)( J R M$ A J 2())(3 A 0 + + MA R $ 2> 3 ! < (ON:5 53 B %+. ! > ' &: J R M J B 2() E3 : C < E %:2K3 KK*:KNO & 2 Q*K G Q NI3 @ ' ! A ! MB + J 2 4 3 6 H ! ) ! H 2 5:(E3 ! %>. T & % P 0 2() E3 $ ! 2 ! / / ! / / 2 /# ! J (5 .> B + $ R + R B ! 0 M> J 2() E3 A C .B & 3 ) !! @( E5Q:EKK -

. %2E3

& + 2 Q*E3

& <

& KO 2(3 NE: O(

$ B

& ,

& ,$ <

= :(253 ' B R 2

P A & B O5Q:OKO !

R R MB & 0 M

> 2())N3 B

P 2())N3 &

& .% ) &

.A 2

" ) &

P ,

A A

? ?

! , %;+2(3 E5: K5 + + M! R R 2 QQQ3 " = & , +>2E3 E5*:EEQ 2() 53 & ! 3 , %;:2N3 E5: EQ M J ' B 2())N3 P : & & < +&2 3 Q5: )E B M " 2()) 3 B . J ; - M " 2 3 ! 0 2 5NK:E)53 R. R R

+ M &:

> 2())K3 A " 3

P& &

+: O : )( 2() K3 B =

) ! :@ E):K J M" 0 2() (3 .1= 3 < , (+ Q(: )( + 2())53 ! & - = 3 :(' (K)O: * ! M0 2() (3 ' .' = , (&2(3 EO: *( ! 0 R MA > 2() K3 A P .J 3 < , (> )K: ( ! - M 2 QQ53 2 3 T .T T ! 2())*3 R . ; T &P

! = &

< "

& /

Nieuwe Prinsengracht 89 1018 vr Amsterdam lezen.nl