Jason magazine (1978), jaargang 03 nummer 3

JONG ATlANTISCH SAMENWERKINGS ORGAAN NEDERLAND

•

)c jaargang nr. 3

juli 1978

Prof. R. Hodder Williams De nieuwe Afiika politiek van de Sovjet-Unie

. . pag. 2

G.J.P. de Vries N azeuren over Kolwezi

. pag. 9

W.H.A.M. van den Muijsenbergh Reisimpm.sies uit qfrika

•

. . . . . . . . . . pag.LO

J.H. Meesman Houphouit Boigny: een Afiikaanse visie op de op de problemen van Afiika . . . . . . . . pag. IJ

Drs G.W.F. Vigeveno Hoe kan een derde wereldoorlog ontstaan'

. . . pag. 16

Drs J. van der Valk De bijeenkomst van Belgrado: een pas op de plaats' pag. 17

R.D. praaning Praten over COftga

. . . . . . . . achterzijde omslag

JASON - magazine Tweemaandeli;kse uitgave van de Stichting Jong Atlantisch Samenwerkingsorgaan Nederland

Secretariaat:

Redactie JASON-magazine

Van Stolkweg 10, Den Haag Telefoon: 070-54.27.03 Bankrek .nr.: 45.68.55.548, AMRO-bank Scheveningen Girorekening nr.: 3.56.10.25

Hoofdredacteur Redactieleden

Redactie-adres JASON-magazine:

lay-out Tekeningen

. drs. G.W.F. Vigeveno drs. K.A. Nederlof . drs. Marianne I. Carlier drs. J.Th. Hoekema G.J.P. de Vries : Anke Peters F. Jork

Van Stolkweg 10, Den Haag Telefoon: 070-54.27.04 of 071-13.24.39 Voor abonnementen e. d. wende men zIch tol het secretariaat

Abonnementsprijzen:

Bij het volgende nummer:

Per jaar f 15.- (tot 20 jaar f 10.-) Adherent van de Stichting JASON min. f 10.- (tot 20 jaar f 5.-) Adherenten krijgen buiten het blad regelmatig publicaties van de Stichting toegestuurd Men wordt verzocht het verschuldigde bedrag eigener beweging over te maken op de bank- of girorekening van de Stichting. tenzij men na ontvangst van een factuur wenst te voldoen .

In het nummer van augustus/september zal de betekenis van militail e technologie voor de veiligheid van het Wes- . ten aan de orde komen. Mer name zal bekeken worden of de kwalitatieve voorsprong van de NAVO het kwantitatieve overwicht van het \Varschaupact compenseert.

T{'H'nS zal ler sprake komen de \Taag of het Westen zich kan permitteren zijn technologische inspanning te verrnmderen ten behoc\'e van ontspanning en ontwapening.

Sluitingsdatum kopij: IQ augustus.

Advertenties:

Bijdragen voorjASON:

Advertentietarieven worden U gaarne verstrekt door de penningmeester van de Stichting .

De in dit blad uitgesproken meningen bli;ven geheel en al VOM rekening van de betrokken auteur.

DagelIjk. Be.tuur Voorzitter Vice-voorzitter Nationaal secretaris Algemeen secretaris Penningmeester Hoofdred. JASON-magazine

Lid

. A.D. Praaning Prawira Adiningrat . M. Schutter : W.H.A.M . van den Muijsenbergh : Marianne T. van der Meulen : Joan A. van den Honert drs. G.W.F. Vigeveno : F.Z.R. Wljchers

Algem. .n Be.tuur

Raad van Advies

dr. W.F. van Eekelen (voorz.) drs. J.W. Baud H.J.M. Ab.n mr. Th. Bot H. Gabrläls drs. Marianne I. CarIIer mevr. dr. A.M.e.Th. van HeelMelanle Groenewald Kasteel drs. J.Th. Hoekema e.c. van den Heuvel drs. A.F. van Leeuwen dr. L.G.M. Jaquet L. Narralna drs. E.J. van Vloten drs. M. Roemers drs. C.C. Sanders H.J. Smallenbroek drs. K.A, Nederlof Marlce Voskens dr. J.L.K.F. de Vries leden van het Dagelijks Bestuur zijn tevens ieden van het Algemeen Bestuur

De redactie stelt bijdragen in de vorm van artikelen of commentaren op verschenen arukelen) van lezers zeer op prijs, Wanneer deze binnen het thema voor het betreffende nummer vallen of langer zijn dan 3 pagina's A4 (regelafstand 11/'11, wordt U vcnocht ruim VOOI de slUItingsdatum \'an de kopij contact op te nemen met de redanie.

•

Redactioneel "Afrika in beroering" is het thema \'an dit IlUmmCI. Een thema dat niet alleen is gekozen o m lij n aClualiteit. maar ook omdat de 'a ti ona le Co nferenti e \'anJASON eind september gewijd za l zijn aan hel \1 aagslUk : militaire imer\'cnties. Afrika l..al. aangezien de meeste l('n'l1Ie \'oOlbedden \all jmcn t'ntÎcs lich daar hebben afgespeeld, 111 de conferentie cemraa l slaan.

dan dt'moc I allel'n - met als ge\-o lg dat \-OOrlOpl~ lowel Vietnam ah. Angola ah. Ethiopië binnen de Sovjet-lIwloedsfel'l liggen, Doem t hier weel de (noodlottige dommo-theone op,) De Afrikaanse domino'lj is gebleken, kunnen flI('1 allt'('n vallen maar ook weer op\taan, hetgeen U.d. Egvpte deed.

• ••

• •• De beroering in Afrika IS grOlendeeis ee n erfenis van de ko lonisatie. De ko lo nial e gl enzen , die door de Organisa ti e van Afrikaanse Eenheid " hedig" zijn verklaard, sc heiden stammen die ('{'n geheel \'ormen en brengen andere, die liever apall beh ui sd louden zijn. o ndel ecn kap . Al s cr problemen lijn waarvour geen oplossing is. dan is dit er een, want lu\\el het handha\en \'an de huidige anificiele ~renlen ah ('('n aanpassing daan'an aan de etnische reaH· " ir kan slccbt~ met velaicl co nflicten gepaard gaan.

••• De lo kale Afrikaanse co nfliClen worden verscherpt doOI de inmt'nging \an OOSt ell \Ve~ (. De Înt ervenu e van de ene roept die \'all de andere op, De strategische betekenis vall de gd>t'unl'l1issen in Afrikcl wordt o nderstreept doOI het leil dat de Volksrepubliek China zwaar militair materieel h('eh wegell'gd aan Mobutu, Iemand die toch duidelijk onder de definillc van " lake i der imperial isten" vah,

• •• Dc strijd in l..lïre con froJ1(cen de v,s. weer met een oud dikmma UH de \ 'iernamuJd, \l oet AJl1nika een corrup t. onde mondli~ ch maar Plo-wcS(crs regiem ste unen tegen een ImiJl ol Illl'n ) inht'eIl1st', Illarxistischl' {en dus oo k o n democratisdw , beweging:' Of moet d(' vcrovering van de macht door de marxi slisch -georienteerde be\\'cging gedoogd \\'OIdl'l1 . teneindt, dl' IlIcuwe mdclllh ebbel s in spe te iend te houden en niet lil de al-men \'dll Mos kou te drij. \ 'CTl ?

Het eerstc houdt het risICO IJl dat de incHlciencv van het pro -\\'l'stC! \l' ! cgit'm CCIl tot'nl'lllt:ndc directc fináncii.'ll' e n militaire hulp noodzakelijk maakt. H e t t\\'ecdc kan en oe le iden dat \\ t'~lc rsc, " kapitdh stÎsc hc" belangen I11l11del goed gediend lullen word('n en dat het nÎ('uwe regiem toch tO('nadl'l ing lUI dl' Sovjetunie lal zoeken, gl'lIen de idt'o logische alTinill'il.

Ook lijdt'm dl' Angolese bUIgeroorlog was \\'as hinglOn verdeeld on'l' hel al of niet tol'kennen \'an steun, Hel resultaat was dal de VS de tegenstanders van de M PLA \'0 1doende la ng ~teunden om dc Cubaansl' interventie uit te lokken. maa l o n\'o ldocnd e om hun protége~ de overwinning te laten behalen , Beter len halve gekc{'rd dan ten hele verkeerd IOU men kunnen zeggen, En lOch blijven sommigl'n lich ahTagen of het Am erikaan se Congres door de hulp aan U NITA en FLNA stop Ie zetten nu juist wel of Juisl nict dl' It'ssl'n van Vietnam in Ango la heeft tOegepast.

De Sovjetunie m aakt m inder een probleem van het loe kennen van militail e steu l1 - autoritaire staten hebben een grotere bewegingsvrijheid in hel internationale verkeer

el

O ok voor Cuba wordt de Vietnamgeschiedenis weer actueel. Castro wilde desujds in Zuid-Amellka \'de \'ietnams creeren . Hij lijkt nu lijn stre\'en in Afrika te reah\rren, alleen i~ zijn rol dadr net het omgekeerde \-an de rol (Ee hij zich had toegedacht: buitenland'!ie inten'entiomst in plaats van toegejuichte \'olksbrijder.

VOOI sommige Europese landrn betek(,1lt de Sh"1ha l1l\'a~lr een eerste conl! ontallt' met de dlil'nuna \ en la\t('11 \an het handha\-en van een mondiaal mel( ht\('\(,IlWKht. ('('n t.tak die \Vesl-Eu ropa to l nu IOC gretig aan de \'S heeft o\ergelaten .

••• De slt uati l' in Alnk~l 1\ gt'vaadiJk. Een I1leUW "FadlOdaincidl, nt " ma ar dan lu ~se ll de \'S en de SÜ ilj met denkbecldig biJ een t'velHudl' \'olgende Cubadn~/Ru~~I~(he intcn'rotie Rh odc~il·?I, Gevaarlijke! nog als Carter ddn zou beslUltt'n om dl' Cubanen met lil Ahikd maar dKhter bij huis. in de Caraïb'ljlhe Zee te (onlrol1tcren dOOl 1)\, het verschepe n of o\'l'nl!egell van Cuh,lame troepen te \toren Me n lOl! dan met lTn IlleU\\'C "Cuba-ui\i. . " te m.lken hebben.

G .V. Onder auspiciën van de Atlantische Commissie ver· sch ij nt bij NEW RHINE PUBLI SHERS B.V.een

LEXICON VAN POLITIEK-STRATEGISCH E BEGRIPPEN .

Hierin worden op heldere wijze ruim honderd actuele begrippen verklaard .

Iedere geïnteresseerde in het wereldgebeuren kan met behulp van dit naslagwerk InZIcht krijgen in begrippen als afschrikkingsstrategie, kernwapens, Kou d e Oorlog en Ontspanning .

Tevens bevat het Lexicon de vertaling en verklaring van vele vreemde woorden op het gebied van de internationale pOlitiek en strategIe ISBN 90 6227 99' 0 De auteur is Drs. K.A. Nederlof.

Nu reeds te bestellen bij de uItgever; na 1 december ver· krijgb8ar In de boekhandel.

Kl

~ 1.;.,'-

: :..;,. . "' ' 1 I i J .

...-:

.. ~

( .

NEW RHINE PUBLISHERS B.V. POSTBUS 3023

'" 0: ;,.'

06'U S\ \

2301 DA LEIDE~

POLITIEKE ORI" TATIE VA

DE AFRIKAANSE LA DEN

•

• Sterk met Westelijke landen verbonden Predominantie van de Westelijke invloed Min of meer gelijke bindingen met Oost en West In variërende mate sterke Oostelijke en Cubaanse invloed

Aanwezige Cubanen.

De aa ngegeven aanta llen Cubaanse mil ita iren zijn schattingen afkomstig uit persberichten .

2

De nieuwe Afrika politiek van de Sovjet-Unie

Confrontaties tussen Oost en West doen zich in tOenemende mate in Afrika voor, terwijl de meer tradilionele conOiClhaarclen momenteel een betrekkelijke rust verlonen.

De Verenigde Staten hebben zich sinds het einde van de 2de WO vooral tOegelegd op het in bedwang houden van de Sovjet-Unie. De Amerikaanse aandacht was in de eerste

plaats natuurlijk gericht op Europa en voorts op gebieden als de Caribische Zee (Cuba), Zuid-Amerika en het Verre Oosten. Toen Henry Kissinger enige jaren geleden geadviseerd werd door de ambtenaren van zijn ministerie om zich te interesseren voor Afrika, maakte hij hen VQOf "Afrikaanse huilebalken" uit en bleef zijn tOmeloze energie elders

.

spanning met het Oostblok ooit werkelijkheid zou kunnen worden. Voor hen staat het vast, dat de Sovjet-Unie er op uil is om de wereld te overheersen en al of niel vrijwillig, tol het socialisme te bekeren . Uiteindelijk moet iedere rcgering onder SO\jet-comrole komen te staan hetzij door middel van subversieve aClies hetzij door middel van openlijke agressie; een vos verliest immers wel zijn haren, maar nooit zijn streken. Integendeel, elk teken van toenadering of van positieve ge\'oelens zijn alleen maar indicaties van de sluwheid van de Sovjet-leiders en van de naïviteit van het Westen.

ucuen.

Deze opvatting deel ik niet, maar ik ben het ook niet eens met diegenen die zeggen dat het Westen weinig te vrezen

Verschuivingen in Afrika De laatste paar jaar hebben zich drie belangrijke ontwikkelingen op hel Afrikaanse continent voltrokken . In de eerste

plaats is, ondanks de over het algemeen teleurstellende economische preslaLies van vele Afrikaanse staten, hel belang van zwart Afrika voor de Westerse economie LOegenomen. Dil gaal vooral op voor igeria; de Britse handel met Nigeria bv. overtreft nu die met Zuid-Afrika.

In de tweede plaaLS is, door de omwenteling in 1974 in

Portugal , de greep van de blanken op Zuidelijk Afrika verslapt. Het aan de macht komen van een progressieve regering in Mozambique, de haastige terugtrekking van de Por-

tugezen uit Angola en de daarop volgende opvoering van de guerillaoorlog tegen Rhodesië, geven de verschuiving van het machtsevenwicht in Afrika aan.

In de derde plaats zijn de Sovjet- nie en haar Cubaanse bondgenoten zich acLÎef gaan bemoeien met een aamalloM ale Afrikaanse conOicten. Zij waren veranrwoordelijk voor W e overwinning van Agostino Neto's MPLA (Volksbe\l/e-

ging voor de bevrijding van Angola) in de Angolese burgeroorlog. Zij hebben Somalië wapens verstrekt waarmee

het de Ogaden-oorlog kon beginnen, Vervolgens zijn zij de huidige militaire regering van Ethiopië te hulp geschoten en hebben haar de volledige overwinning op de Somalische tegenstanders bezorgd, Deze ontwikkelingen - het groeiende economische belang van zwan Afrika, de verzwakking van de blanke positie in

Zuidelijk Afrika en, de toegenomen Sovjet-presentie -zijn van grote betekenis. Het derde punt zal nu verder worden

uitgediept.

heeft van de Oostbloklanden , aangezien hun staatsbestel inefficiënt is, en zij met allerlei economische en politieke moeilijkheden kampen. De interventies in Afrika zouden in deze visie alleen bedoeld zijn om een illusie van macht te creëren . ..

De waarheid ligt ergens in het midden, De Sovjet-leiders zijn cven overtuigd van de superioriteit van het marxisme! leninisme als richtsnoer voor het politieke, sociale en economische leven als de Amerikaanse politici doordrongen zijn van de waarden vrijheid en democratie. Beide super-

machten proberen diegenen te helpen die zij als hun ideologische vrienden beschouwen, In twijfelgevallen kiezen zij voor de partij, waarmee zij de grootste ideologische affiniteit hebben. Daarom zijn de rwee supermachten noodzake-

lijkerwijs vaak met elkaar in connict gewik.keld, Dit betekent echter niet dat zij steeds en overal hun militaire macht ten volle zullen aanwenden. De rwee supermachten realiseren zich dat kruistochten ter vesLÎging van hun wereld hegemonie onpraktische dromen zijn. Gezien het enonne vernieligingspolentieel waarover elke zijde beschikt vergroot iedere internationale twist alleen maar het gevaar van een apocalyptische kernoorlog. De internationale wed ijver tussen de grootmachten richt zich dus meer op het scoren van punten in de woordenstrijd en het verzamelen van bondgenoten, dan op hel veroveren van gebied. atuurlijk is er sprake van een concurrentiestrijd, maar de

spelregels zijn minder duidelijk dan voorheen, De recente gebeurtenissen in Afrika hebben de regels iets verduidelijh en wellicht een eerste aanzet gegeven tot een herforrnule-

ring ervan.

Spelregels tussen de supermachten Wanneer een Britse Minister van Buitenlandse Zaken in hel openbaar waarschuwingen laat horen over de activiteiten van de Sovjet- Unie, op de wijze waarop David Owen dit in

ap ril 1978 deed, dan is er iets ernstigs aan de hand, Sommigen betOgen dat het de schuld is van de westerse politieke leiders, die zo naïef waren te geloven dat om-

Ontwikkeling van de Russische Afrika- politiek In het begin van de jaren '70 vertoonden de meeste analyses van de Sovjet-activiteiten in Afrika een consensus. De

heersende opvatting was, dat de Sovjet-betrekkingen met di t werelddeel drie stadia hadden doorlopen,

3

Eerste fase: bipolariteh De eerste fase heeft betrekking op het begin van de jaren '60, toen vele Afrikaanse staten onafhankelijk werden. De Russische leiders gingen toen evenals de Amerikaanse er vanuit dat de gehele wereld verdeeld was in twee kampen.

Daarom moest elke nieuwe staat tot het één of hel andere kamp behoren, het socialistische ofhet kapitalistische.

Het werd vanzelfsprekend geacht, dat bij elke conflictsituatie de supermachten betrokken zouden zijn, sterker nog : betrokken dienden te zijn. De burgeroorlog in de Kongo is hier een klassiek voorbeeld van.

De bipolaire opvatting begon aan gezag in te boeten toen de lessen van de Cubaanse confromalie verwerkt waren. De supermachten, misschien de VS meer dan de SU, aan· vaardden als één van de nieuwe regels van het intematio· na Ie spel, dat bij conflicten in ontwikkelingslanden hun inmenging niet automatisch vereist was. Tijdens de oorlog tussen India en Pakistan kwamen geen van beide super· machten tOl aClie en in de igeriaanse burgeroorlog steunden zij dezelfde partij.

Bipolariteit was een overblijfsel van de Koude Oorlog.

Hetzelfde gold voor een zekere ideologische naïviteit aan beide kanten . President Kennedy kon echt niet geloven dat mensen, alle mensen, nict zouden kiezen voor hel kapitalis. tischc oJllwikkeiingsmodel wanneer daartoe in dc gelegen. heid gesteld. Evenzo geloofden de Kremlinleiders dat de anti· koloniale krachten van het Afrikaans naLÎonalisme van naLUre progressief en socialistisch moesten zijn.

Hoewel de ideologen van het Afrika·Instituut in Moskou problemen hadden met het toepassen van de Marxistische· Leninistische ana lyse - ontwikkeld in een meer geïndustrialiseerde samenleving - op Afrika, geloofden zij niettemin dat de nieuwe Afrikaanse staten graag en gretig hel Sovjet-leiderschap zouden aanvaarden. Hierin vergisten zij zich natuurlijk. Verscheidene landen, met name Guinee, Mali en Ghana, omwikkelden echter hechte politieke en economische banden met Moskou alsmede een passend progressief woordgebruik.

In het begin van de jaren'60 dacht Moskou daarom dat Afrika rijp was om geplukt te worden. Vit hun bipolaire kijk op de internationale verhoudingen volgde, dat het een deel moest gaan worden van hetzij hun eigen blok, hetzij het (informele) Amerikaanse rijk. Door hun simplistische opvatting van het Afrikaans nationalisme waren zij over· tuigd dat de Afrikanen alleen voor het socialistische kamp konden kiezen .

Tweede fase: herwaardering In de tweede fase werden VS en SV gedwongen de ontoereikendheid van hun simplistische visies te erkennen. AI · lereerst werd het steeds duidelijker dat de Afrikaanse landen er geen daadwerkelijke socialislische staatsvonn op na hielden en dat zij zich doorgaans niet aan Moskou gebonden achtten. Door de omverwerping van Nkrumah in 1966 en door de militaire staatsgreep in Mali in 1968 werden twee van de meer pro· Russische leiders van het toneel verwijderd. Volgens Westerse waarnemers was hel ook niet waarschijnlijk dat de Ru ssen daar lang in de gunst zouden blijven. De consumptiegoederen die zij konden aanbieden waren onvoldoende aanlokkelijk; zij waren te stug en te achterdochtig voor de extraverte Afrikanen; zij waren arrogant en nog veeleisend ook en deden zelfs neerbuigender 4

over de Afrikaanse cultuur en tradities dan de vroegere koloniale overheersers.

Deze tegenslagen op het Afrikaanse cominent vielen samen met veranderingen in Moskou . De val van Kruschtjev bracht een nieuw en wel collectief leiderschap aan de macht; tegelijkenijd kwamen door natuurlijk verloop nieuwe figuren aan de leiding van het Afrika-Instimut te staan . Er ont wnd een nieuw ideologisch bewustzijn dat de kra cht van het Afrikaans nationalisme erkende en dat in een langere weg naar het socialisme voorzag. Het zou fout zijn te denken dat deze hen\1aardering op enige fundamen· lele wijze de doelstelling van de Russische leiders - de verspreiding van het socialisme - had veranderd of het vertrouwen in het uiteindelijke succes enigszins had verminderd. Wel zouden de pragmatische aspecten van het buitenlandse beleid meer nadruk krijgen dan in het verleden en zou meer rekening worden gehouden met de speci. lIeke omstandigheden in de verschillende Afrikaanse landen . De periode rond 1965 was er een van herevaluaties op vele gebieden.

Hel einde van de bipolariteit bracht een i'\1eetal complica. ties met zich mee. De eerste hield verband met het ontstaa ~ van het Si no-Sovjet conflict. De Russische buitenlandse p~ Iitiek ging in toenemende mate bepaald worden door de twist met de Chinese Volksrepubliek, zodanig dat toen Afrikaanse groeperingen opnieuw benaderd werden, hun contacten met Peking een belangrijke rol speelden bij het al of niet verlenen van hulp.

De tweede complicatie had te maken met de groei van middel -grote machten die objectief gezien zwakker waren dan hun respectieve blok leiders, maar tOch gedeeltelijk onafhankelijk. Dit was vooral duidelijk in het Westerse blok, waar Frankrijk, Iran, Israël, Zuid-Afrika en zelfs Japan de VS de nodige in'italie bezorgden, zonder dat deze supermacht er wat aan kon doen. Iets soortgelijks deed zich ook in de Sovjet-kamp voor; hoewel de SV haar satelliet Tsjechoslovakije weer in hel gareel wist te brengen, faalde zij duidelijk waar het China betrof en begon zij eveneen haar greep op Joegoslavië, Egypte en zelfs Roemenië te verliezen. In het begin van de jaren '70 was de wereld dus veel ingewikkelder geworden dan 10 jaar daarvoor en misschien wel ook gevaarlijker.

•

Derde fase : multi -polariteit De derde fase bestrijkt het antwoord van de SV op de eerste tegenslagen in Afrika en de multi -polariteit van de zeventiger jaren. Voor velen leek hel alsof SU en VS nu veel gemeen hadden, omdat de status quo die zij hadden bereikt, ondermijnd dreigde te worden door krachten die zij niet konden beheersen.

De stilzwijgende overeenstemming om de situatie in het Midden·Ooslen niet te laten escaleren en om er zelfs niet veel politieke munt uit te slaan, werd als het klassieke voorbeeld van wederzijdse zelf-beperking aangehaald. Gezegd werd dat de Russen geleerd hadden dat de Afrikaanse leiders met het begrip "ongebondenheid" precies bedoelden wal het betekende. Zij waren immers niet onafhankelijk geworden van de ene groep imperialistische heersers om weer aan een andere te worden onden\1orpen.

Tevens betekende de instabiliteit van de Afrikaanse rege· ringen dat een te nauwe relaLÎe met een bepaalde kliek wel eens comraproduktief kon werken: de vrienden van het ene regime worden al gauw de vijanden van het volgende regif!1e.

Het leek erop dat de SU zich begon te gedragen op een

voelde zich in zijn nationale trOtS gekrenkt en stuurde de

wijze. die niet veel afweek. van de VS; zij zocht de gunst van

Russen zijn land uit. Elders zoals in Nigeria leverde het diplomatieke werk van het begin van de jaren '10 dividend op, aangezien dit invloedrijke land er snel toe overging de

de machtige enlof strategisch gesitueerde landen in hun hoedanigheid van belangrijke natie en niet van aanhanger

ook dat de SU van haar tegenslagen de lering had getrokken en haar ambities voonaan langs de traditionele di-

M PLA te steunen. De intensiteit van de diplomatieke aClivÎleit die de SU omplooide was nieuw. Geheel zonder precedent was echter het feit dat aan Cuba een directe militaire rol werd toegekend . Men zal waarschijnlijk nooit exact te weten komen wanneer en waarom besloten werd Cubanen aan de gevechtshandelingen te laten deelnemen.

Het was een gok. daar noch de reactie van de \'an iedere buitenlandse inmenging afkerige Afrikanen, noch die van hel Westen en Zuid-Afrika te voorspellen was.

Een van de Sowjet-beweegredenen kan geweesl zijn de wens om na een reeks tegenslagen nu eindelijk weer eens een succesje in Afrika te boeken en zich berekenbare vazal-

plomalieke wegen zou trachten te realiseren.

len te verscharren. Aan het eind van de jaren '60, begin '10

Operatie Angola

vond namelijk een reeks coups plaats die Moskou-gezinde regiems verving door meer Westers-gezinde. Dit terwijl China langzaam maar zeker een vaste vriendenkring op-

van de communistische leer. Van tijd tol tijd kwamen de lradilies van manipulatie en de arrogante eisen weer aan de oppervlakte, zoals in Egypte en Soedan.

De les die uit de verdrijving van de Russen uit deze landen getrokken kan worden is duidelijk: Afrikaanse staten zullen misschien voor kone periodes bevriend raken met de SU, maar hel nationalisme van alle Afrikaanse leiders of ze nu progressief of conservatief zijn, zal hen er tOC brengen de Russen de deur te wijzen. zodra blijkt dal dezen zich meI binnenlandse aangelegenheden bemoeien. Men dacht toen

In één gebied was de voorgaande analyse niet van LOepassing: de SU bleef een actieve Steun verlenen - verbaal in imernationale fora en d.m.v. wapenleveranties - aan een

aantal bevrijdingsbewegingen in Zuidelijk Afrika. De wesAcrse politici waren echter onaangenaam verrast toen de ~ U in 1915 en 1916 verder ging dan het gebruikelijke be-

wapenen en opleiden van bevrijdingsbewegingen. De S intervenieerde in de Angolese burgeroorlog aan de zijde van de M PLA op een wijze die zonder precedent was in

Afrika.

Ondanks het beroep van de Organisatie van Afrikaanse

Eenheid op de strijdende partijen (Neto's volksbeweging, Holden Roberto's ationale Front en Savimbi's U ITA) om een regering van nationale eenheid te creëren, legde de

SU het volle gewicht van haar diplomatie in de chaal ter ondersteuning van de M PLA. De weinig subtiele methodes die hierbij soms werden gehanteerd waren dan ook niet altijd succesvol. Zo werd GeRussische militaire adviseurs geïnneraal Amin door

ri/'n

strueerd de M PLA a s de legitieme regering van Angola te erkennen . Amin, die LOen voorzitter van de OAE was,

bouwde van landen die het Chinese omwikkelingsmodel relevamer vonden en zich meer aangesproken voelden door de Chine e wijze van hulpverlening.

Een andere reden om de gok in Angola te wagen was de aanname, die achteraf juist bleek, dat het Vietnam-trauma de VS ervan zou weerhouden zich opnieuw te mengen in een verre burgeroorlog. De aanvankelijke Amerik.aanse wapenleveranties aan Roberto's F LA namen af en Kissingers pogingen om het Congres te bewegen verdere leveranties goed te k.euren , leidden tot niets.

De Russische marinetop wilde de kans aangrijpen om de groeiende ViOOl in de Zuid-Atlantische en Indische Oceaan eens te gebruiken, al was het alleen maar om de Amerikanen te imponeren. Er was echter meer nodig om de overwinning te behalen dan alleen het overbrengen van ladingen materieel. En bovendien was de overwinning essen-

tieel , wilde de S een afhankelijke, trouwe vazal erbij krijgen. Directe inzet van de Russische troepen zou te ver gaan.

De Cubanen boden een uitweg. Hel helpen van revolutio-

naire broeders kon als ideologische rechtvaardiging gelden.

Het gebruik van de Cubanen bood meerdere voordelen: qua huidskleur en taal stonden zij dichter bij de Angolezen; hun eventuele nederlaag zou voor de S zelf niet al te veel gezichtsverlies betekenen. Bovendien waren de Cuba-

nen zo afhankelijk van de S ,die dagelijks 2 miljoen dollar in de economie van het eiland pompt, dat zij de richtlijnen uit Moskou wel zouden moeten volgen. Veel pressie was echter niet nodig, aangezien Castro zich altijd al geroepen voelde om de revolutie te verspreiden en al vaak.

beloofd had om Afrika uit zijn (neo)loloniale ketenen te bevrijden; hij was ook bevriend met Augustino Neto; een buitenlands avontuur kwam goed te pas om de aandachl

van de bevolking af te leiden van de schaarstetoestand die op het eiland heerste; het officierscorps zou door de operaties in Afrika bezig gehouden worden en minder geneigd zijn zich met politieke 1.aken te bemoeien. Zo bracht een combinatie van interne politieke factoren en persoonlijke

ideologische ambities Castro ertoe zich op te werpen als de verdediger van de progressieve krachten in Angola tegen imperialisten en kapitalisten.

Operatie Angola draaide al gauw uit op een grote militaire en politieke overwinning voor de SU en haar Cubaanse \I PLA -

Joldaat mtl grOMatwnptT van R UJJiJ,J.~ maAdlj IljdrnJ hLt off~rultj ANP-foto.

ttgm l:NITA. (foto gmomtn In dt ~urt von C(lJ('IIO, 2J .JUli 1976)

huurlingenleger. Zodra de Zuidafrikaanse troepen zich hadden teruggetroklen en de eerste Cubanen aan de ge5

vechten gingen deelnemen, verloren FNLA en UN ITA snel terrein .

De inmenging van Zuidafrikaanse troepen bleek uiteindelijk funest te zijn voor de pro-westerse fracties. De bittere haat voor alles wat met Zuid-Afrika te maken heeft, bleek sterker dan de afkeer van buitenlandse inmenging in Afrikaanse aangelegenheden. De meeste Afrikaanse leiders gaven er de voorkeur aan zich neer te leggen bij het succes van de combinatie van Cubaanse mankracht met Russische wapens boven hel steunen van bewegingen die zich hadden verbonden met de racisten in Pretoria.

Tegenstellingen in de Hoorn van Afrika

Somalië. Het huidige Somalië, dat grotendeels uit door nomaden bevolkte woestijn bestaat, ontstond door een samenvoeging van de voormalige I taliaanse en Britse kolonies. Het is een van de weinige Afrikaanse staten met een homogene etnische samenstelling. Het probleem van de Somaliërs is dan ook tegenovergesteld aan dal van de meeste Afrikanen: zij zijn te nationalistisch. Het nationale embleem, de ster met vijf punten, duidt op de vijf gebieden waar Somaliërs wonen, namelijk de voormalige Italiaanse en Britse kolonies, Djiboeti, de Ogaden (behorende bij Ethiopië) en het noordelijke deel van Kenia. In de laatste drie gebieden zijn nationalistische groeperingen actief die ernaar streven alle Somaliërs in één staat te herenigen.

De coup van 21 oktober 1969 waardoor Siad Barre aan de macht kwam en de Somalische Republiek een socialistische koers insloeg, veranderde niets aan de hardnekkige droom van een Groot-Somalië.

In 1976 was de betekenis van "operatie Angola" nog onduidelijk. Met name was men onzeker of het hier een geisoleerd voon>al betrof of juist het begin van een reeks. De SU had immers altijd al achter de M PLA gestaan en door de plotselinge terugtrekking van de Portugezen ontbrak er een legitiem gezag. De Russen hadden eenvoudigweg gebruik gemaakt van een machtsvacuum om hun protégés in het zadelle helpen. Het aanwijzen van de boosdoener werd door de Zuidafrikaanse inten>entie gecompliceerd - zeker voor de Afrikaanse en Westerse leiders bewust van de enorme potentiële economische macht van een land als Nigeria.

De buurlanden Kenia en Ethiopië voelden zich bedreig<a door de Somalische aspiraties. Aangezien deze {\vee landeJlll' nauw aan het Westen verbonden waren, wendde Somalië zich in toenemende mate tot de SU om het militaire materieelte krijgen. dat voor de verwezenlijking van zijn territoriale ambities nodig was. De vastbeslotenheid van de Somalische leiders om hun militair potentieel uit te breiden stamt uit de nederlaag in 1963-64 tegen Ethiopië en de vruchteloze grensoorlog met Kenia in 1963. Het "socialisme" van Siad Barre en zijn vriendschap met de SU moeten derhalve in dil licht worden bezien. Voor hem betekende socialisme vooral modernisering. De resultaten van zijn bewind zijn naast een sterk verbelerd leger, een zich langzaam moderniseren de economie, een nieuwe (Romeinse) spelling en een grotere gelijkheid tussen de sexen (het gaat hier om een Mohammedaans land). De SU kreeg in ruil voor haar (militaire) hulp marinefaciliteiten in de haven van Berbera.

In de jaren 1975-76 voerde het WesLSomaIische bevrijdingsfront, waan>an veel officieren voorheen in dienst waren geweest van het Somalisch leger, zijn activiteit in de Ogaden op. In februari 1977 vonden tankgevechten plaat. binnen de Ethiopische grenzen. De Ogaden-oorlog wa begonnen.

De Angolese gebeurtenissen hadden ook implicaties voor de kwestie Rhodesië. De visie van een guerillaleger onder Cubaanse leiding en met Russische wapens opmarcherend naar Salisbury, gaf nieuwe impulsen aan de pogingen om langs de weg van onderhandelingen een oplossing te zoeken. Maar ook hier ging het om een apart geval. Van de Hoorn van Afrika kon men dit niet meer zeggen.

(rode zeel

( indische ooroan

GEBIl:D WAAROP 5oHAUË. OONSPRAAK HAAKT

6

I

Ethiopië. De keuze van het tijdstip waarop de oorlog werd ontketend was duidelijk bepaald door de gebeunenissen in Ethiopië zelf. De keizer van Ethiopië, Haile Selassie, werd in 1974 door een reeks militaire ingrepen van lijn troon verwijderd. Het land ' ...·as arm en de traditionele sociale structuur en de daarmee gepaard gaande ongelijkheid was nog grotendeels overeind gebleven. De grote droogte in 1973 was door de regering in Addis Abbeba grotendeels verzwegen en de vele slachtoffers aan hun lot overgelaten.

Dit versterkte een reeds toenemende onvrede met het bewind van Haile Selassie onder de elites van het land. Toen de coup in 1974 tol voltooiing was gebracht waren de nieuwe machthebbers het over {\\'ee dingen eens: de verouderde sociale en economische structuur moest radicaal gewijzigd worden en de grenzen van de staat mochten niet worden aangetast (hel Elhiopbc.::h nationalisme doet op zijn eigen manier niet onder voor dat van de Somaliërs).

De verwijdering van de keizer maakte geen einde aan de bloedige strijd om de macht. Een gewelddadige confrontatie tussen de leiders van de Revolutionaire Volkspartij en de marxistische aanhangers van overste Mengistu viel ten voordele van deze laatste uit. Mengistu die in 1974 bekeerd was tOl een vrij rudimentair marxisme, wist zijn mach tsbasis voldoende uit te breiden om het voor de SU de moeite waard te maken de helpende hand te reiken.

De regering had overigens nog met allerlei opstanden te kampen, met name de afscheidingsbewegingen in Eritrea en Ogaden . Mengistu was vastbesloten het centrale gezag te herstellen en degenen die, zoals generaal Andom (een van de voornaamste figuren van de coup in 1974) enigerlei vorm van zelfbestuur voor de opstandige provincies hepleinen, werden geëxecUleerd. Een primitief bewapend boeren leger dat Eritrea moest heroveren, werd door de bevrijdingsbewegingen uit elkaar geslagen. De traditionele vrienden van Ethiopië, de VS en Soedan lieten het steeds meer afweten. Voor Somalië was de tijd rijp om een gooi naar de Ogaden te doen.

Op dit moment schaarde de SU zich volledig achter Mengistu en derhalve tegen haar vroegere bondgenoot. De militaire leveranties aan Mogadishu namen af en een lucht" 'ug naar Addis Abbeba kwam op gang. Toen wees Soma~ë haar Russische adviseurs snel de deur en klopte om hulp aan bij hel Westen, dil echter zonder veel succes. Het verdere verloop is bekend : na vrijwel het gehele Ogadengebied veroverd te hebben, werden de Somaliërs door de gecombineerde Ethiopisch-Cubaanse legers onder officieuze aanvoering van een Russische generaal weer geheel teruggedrongen .

Overlappende scheidslijnen Bij de strijd om de Ogaden waren meer belangen gemoeid dan alleen de heersdlappij over dit stuk woestijn . De nabij gelegen landen spraken zich naar gelang hun belangen voor de ene of de andere uit.

Ideologie. De meest voor de hand liggende scheidslijn was van ideologische aard. Radicale regeringen als Libië steunden Mengistu aangezien deze als progressief gold. Gema.a1IIII6l.gde c.q. conservatieve regeringen zoals Saoedie-Arabië . onden aan de andere kant. Er speelden hierbij echter nog andere facLOren .

Strategische belangen. De Hoorn van Afrika beheerst door zijn ligging een deel van olieroutes van de Perzische golf naar het Westen door het Suez Kanaal of rond de Kaap.

Door de toenemende radicalisering en pro-Sowjet uitingen van veel landen aan de Indische Oceaan (Madagascar, Mauritius, Mozambique) en de gestage uitbreiding van de Russische vloot aldaar met steunpunten o.a. in Aden nemen de mogelijkheden om de olieaanvoer te onderbreken lOC . Het is waarschijnlijk dat indien Mengistu met Cubaans/ Russische hulp de controle over Eritrea herwint, de prijs daarvoor zal bestaan uit het verlenen van een aantal faci liteiten aan de Sowjet-vloot in de Rode-Zee havens bv.

Massawa of Assab.

Midden Oosten conflict. Somalië is lid van de Arabische Liga en een felle verdediger van de Islam. Daarom waren sommige Arabische leiders geneigd Somalië te steunen, ondanks het feit dat zij ideologisch lijnrecht tegenover

Barre stonden . In mei 1977 kwamen zowel radicale als gematigde Arabische landen bijeen in Noord-Jemen, teneinde te bezien hoe zij konden zeker stellen dat de Rode Zee een "Arabisch meer" bleef.

Illustratief is het feit dal Israël zich achter Ethiopië stelde, terwijl de meeste Arabische landen de Eritrese bevrijdingsbewegingen steunden tegen het door Christenen overheerste Addis Abbeba.

Somalisch expansionisme. Veel landen die af\.erig waren van Mengistu's schrikbewind, onthielden zich lOch van steun aan de Somaliërs aangezien zij bezwaar hadden legen hel Somalisch expansionisme. Hel handvest van de OAE poneert het beginsel van de onschendbaarheid der bestaande grenzen. Meest beducht voor de Somalische ambilies is natuurlijk Kenia. De vrees van dit zeer pro-westerse land dat een succes in Ogaden de Somaliërs zou verleiden tot een soortgelijke actie in Noord-Kenia, weerhield het Westen ervan Somalië te steunen. Hel feit dat Somalië eigenlijk de agressor was, werd door de Kremlinleiders. die zich meteen als de verdedigers van de bestaande grenzen opwierpen, op handige wijze uitgespeeld.

Slotbeschouwing Welke lering moel men uit de gebeurtenissen in de Hoorn van Afrika trekken?

Men kan een ant\'lOord geven in strategische termen; men kan ook wijzen op het onvermogen van de Afrikanen om hun eigen problemen op te lossen, op de blijvende kracht van heL nationalisme, en ook op de voortdurende en zelfs toenemende inmenging van niet-Afrikaanse Sta len in Afrikaanse conOicten.

Nieuw wat dit laatste punt betreft is niet zozeer het feit van de buitenlandse inmenging als wel de omvang ervan. Ten tijde van de onaOlankeiijkheid waren de nieuwe stalen van Afrika nog nauw verbonden met hun vroegere koloniale overheersers. Zo nauw verbonden dat iedere stap in de ricilling van ongebondenheid neerkwam op een stap in de richting van het Oostblok . In de jaren '60 flirtten vele van de nieuwe staten met hel Oostblok. Dit eindigde meestal in een herbevesliging van de eigen souvereiniteir. Sommige landen als Egypte en Soedan gingen er vervolgens zelfs toe over felle anli-Sowjet gevoelens te uiten. Daarom werden de banden van Afrikaanse landen met Moskou doorgaans als niet-verontrustend gezien.

De Sowjet-intervenlÏe in de Hoorn van Afrik.a baart echter wel zorgen. In de eerste plaats wegens het strategische belang van de streek. Vanuit de Somalische en Eritrese kusten kan men niet alleen de Rode Zee maar ook de Perzische golf beheersen en hierdoor een greep verkrijgen op de Westerse olieaanvoer. Dit k.lemt des te meer daar een reek.s eilanden \'erder zuid in de Indische Oceaan (Jangs de Kaaproute) zich in toenemende mate tegen het Westen keert.

Aan de andere kant zou men kunnen argumenteren dat een nationalistisch bewind als dat in Addis Abbeba toch niet lang aan de leiband van Moskou zal lopen (J ) - vide Egypte en Soedan . Het verschil met Ethiopië is echter dat het voortbestaan van het huidige regiem en zelfs van de staat met zijn huidige grenzen volledig afhankelijk is van de SU en haar Cubaanse pionnen. Een regiem dat stevig in het zadel zit, kan zich permilleren externe hulp af te wijzen.

Mengistu zou zich echter, evenmin als eto, kunnen hand7

haven legen de interne oppositie in zijn land zonder de aClieve militaire steun van Cuba en Rusland. or de centrale regering in Addis Abbeba in staat zal zijn de de rano arscheiding van Eritrea ongedaan te maken, is afhankelijk van de mate van hulp die hij hierbij krijgt. Het ziet er naar uit dat Canro niel bereid is zijn troepen direct tegen de Eritreërs in te zellen. Een reden hien'oor is dat de vrijheids uijders van de grooLSte van de drie Eritrese afscheidingsbewegingen (die een duidelijk progressie"e o riëntatie heert) in het "erleden door Cuba zijn opgeleid.

Een andere reden is dat een aantal progressieve Arabische landen zoals Algerije - hier speelt de Arabische solidariteit weer - Castro hebben gevraagd ar te zien van operalÎes tegen Eritrea.

Men moel ook niel denken dal de Somalische Republiek hCl Ru ssische verraad 7..3 1 arsuafTen met een verbreking van alle vroegere banden . De Somalische regering za l allijd per dellnitie nationalistisch en expansiegerichl zijn.

Het Westen zal zo'n duidelijke schending van de OAEbeginselen niet durven steunen; de nauwe relatie met Kenia zou dil ook niet toelaten. Een zekere LOenadering tussen Mogadi hu en Moskou, nu dat de Ogaden-episode achter de rug is , valt reeds te bespeuren.

Hel aureool van o no verwinnelijkheid dal de (onverkwikkelijke) Ogaden -arraire de SU opleven, zou uiteindelijk in politieke winsi kunnen worden vertaald . De Cubaans-Rus sische combinatie behaalde achtereen\'olgens succes in Angola en Ethiopië en met macht bereikt men in de politiek nu eenmaal meer dan met ethiek. Zo verzwakte de initiële zwaar militair Chinese connectie van Frelimo LOen de materieel ging leveren . De les van dit alles zou kunnen zijn dat wanneer de S besloten heeft ergens te interveniëren noch Arrika nog het Westen hierop een antwoord heert .

Het Westen moet zich alvast de vraag stellen ofhel zonodig bereid is rysiek in Arrika te interveniëren (2) en, zo ja, in welke omstandigheden.

Een verheviging van de strijd in Eritrea is niet denkbeeldig evenal een toename van de Cubaanse Sleun aan de meer radicale be\Tijdingsbewegingen ' 'an Rhode ië. Rhodesië biedt in feite ideale poliueke omstandigheden \'oor een nieuwe Cubaans-Russische operatie, gezien de uni\'crsele afkeer van het blanke minderheidsregiem.

Zolang er geen lokale conniCten zijn die uitgebuit kunnen wo rden, zullen de Afrik.aanse bezwaren tegen eXlerne inmenging al mede de econolllÎsche aantrekkingskracht van de internationale 1l1ark.t de invloed van de S beperken.

De VS en de EG -landen moelen derhalve beslissen wie zij in Rhodesië willen steunen en dan ook consequent degenen op wie hun keuze is gevallen blijven steunen totdat succes is geboekt. Alleen hierdoor kan hel gevaar van een verdere Sowjet-inmenging worden beperkt.

R. Hodder Williams BauIIlIaand art&Aû u dr ,"ta/lil« \'GII mi op Mltnft f,tiltldt lr.J"&. du Pro/wor lIoJdn U tl/lawu tlmttTUly of Bmlol, op 12 apnll978 /ruld 111 NI Mdn 1'GII dt Sluducunw JnJnnalloNl1r Po/tlltA VGnJ ASO.\"

Redaaionele noten ( I) Onlangs OJllSLOnd er enige wrijving lussen Ethiopië en Cuba toen bleek d.t Cuba pogingen aan het ondernemen was om MengisLU te vervangen door een civiel en Il'leer zuiver marxistisch bewind.

(2) Toen de auteur dit schreer hadden de inlerventies in Shaba nog niet plaatsgevonden .

-~

\ftl danÁ aan IÛ IIna/d Tnbunr

8

((N azeuren over Kolwezi" Op 12 mei j .l. d rong een gewapende macht ge· expatri« rde Kalangelen ,-anuit Angola ,-ia Zambi a d e Zuid · Zaïrese provincie Shaba . het "oormalige Katanga. binnen . In d e intem a· tio nale ~n werden d e invallers o nmid del lij k als "de Kata ngese gendannes" aangeduid.

Deze aanduidi ng riep herinneringen op aan de gelijknamige n oegere ko lo niale politiemacht, d ie tussen 1960 en 1963 o. I.\" Moise Tsjombe poogd e het grondslOlfenrij ke Katanga van Ko ngo af Ie scheiden . Na nog een handjc\'ol pogingen in de zeuiger jaren wt"t:k et'1l d eel ,'an deze politiemacht uit naar Angola. Oe kleine groep gendannes "" enl daar in de loop de.- jaren aange"uld door vele stamgenoten uit Katanga -zo'n 200.000 - die om ren '-ersch eidenhcid aan r("denen hel Mo butu -regime wilden onl\'ludnen , In 1968 werd o nder deze A a,angese bannelingen het "FrOIll de Li bcra~on National Congo lais" (FLN CJ o pgericht, waarvan generaal Mbumba de leiding na m , Terwijl d e oorspro nkelijke gendannes eerder rechts waren georiëllleerd - m aar wat ~t e­ kenen rechts en links in Afdka - kreeg het FLN C ttn steed s duidelij ker marxistische signatuur, Het gi ng nu ook niet meer o m het afscheiden \'an Katanga. maar o m het " benij. den" van geheel Zaïre, In afwachting daan 'an steunde het FLN C eerst de Ponugezen tegen de \'erschillende An golese bcvrij dingsbe\\'egi n gen en \'en'o lgemi de MPLA tegen de prowesterse bewegingen Unita en F ' LA , De Komst van de Cubanen in Angola - nu zo'n 26.000 in getal- zou het FLNC in staat stellen in het offensief te gaan tegen Mobulu.

De Cubanen namen de militaire opleiding voor hun rekening, in Texeira de Sousa O.a., de Russen vulden de b<.'wapening aan. In maart van hel vorig jaar hield dit lIuernationalc consortium een SOOrt generale repetitie voor de inval van mei j.1. Daarbij kwamen dennale ernstige logistieke problemen aan het licht, dat dit jaar de OOSt· Duitsers voor dat a oel aan de rolbezetting werden toegevoegd. ~ el heeft allemaal niet mogen baten: de aanval is ("oorlopigl afgeslagen en het FLNCleger huist weer in Angola, ....'aar het vandaan kwam. Maar aan dat resultaat is wel een en ander voorafgegaan: de inval was LO goed \oorbereid en ....·erd zo elTiciënt uitgevoerd. dat het Zaïrese leger totaal werd o\-enompcld. Het staat ''ast. dat Shaba wnder de Beigisch·Franse: imen 'emic onder de "oet zou zijn gelopen.

Men mag gevoeglijk aannemen. dal de val ''an Shaba het einde van Mobutu's regime zou hebben betekend. Shaba is de motor van de Zaïrese economie: haar grondstoffen en mineralen zijn goed \'001' 70% van Zaïre's inkomsten en die inkomsten heeft dÎl economisch zwa kke la nd hard nodig.

Ook bestuurlijk is Zaïre zwak. Haar grenzen zijn. zoals praktisch alle grenzen in Afrika, door de vroegere koloniale mogendheden vrij willekeurig getrokken: zij zien met name ge· heel voorbij aan de traditionele stamgebieden.

Bovendien is hel Zaïrese bestuursapparaat in· eOiciênt en corrupt.

Hel FL 'C· lcger was ''an zins van de belabber· de situatie gebruik Ie maken : blijkens buitge· maaku' docmllellten was deze kl.'el' niet de afscheiding "an Shaba. maar de \'CTo\'Cring '-an heel uire het doel '-an de operatie. Ooi.. de naam "an de bevrijdingsbeweging wijst nalllUr· lijk in die richting.

Een orm'erv.erping \an het Mobutu-regime door de FLNC zOU Moskou en Hdvanna in de gelegenheid hebben gesteld Zalre binnen hun ilwloedssfeer Ie brengen. Maar ook de ,'CI'overing \~.tn allt'en Shaba zou \oor deze hoofdsteden al substamidc winstpumen hebben opgelC\erd. Shaba is O.a. rijk aan kOpel, uranium en kobah . Van deze laatste grondstof brengt het zelfs ruim de hdft '~,1.Il de totale wereld pro duktie op de markt. I:.n \..obalt is il1ler<.'Ssam. omdat hel essenticcl is \'oor de ,'erharding \--an hel staal dat \001' nucleaire proJccten wordt aangewend. De So.... jct·Unic was trou ....·ens zo \entandig al enige weken vóór de 1n\--a1 \'COr alle zekerheid voorraden kobalt op te kopen .

Het zijn de Belgen en de Fransen geweest. die het Zaïrese regime op het beslissende moment te hulp lijn gekomen. Naast humanitaIre motieven - de redding van de in Shaba woon· achtige Belgen en Fransen - speelde bij de Belgen vnl. een economisch motief, de veilig. stelling '·an hun olm'angrijke im-esteringen, bij de fransen ,'nI. politiek.strategische mOlie\'en. waarvan de instandhouding van hun traditionele ill\'loed~sfeer in Afrika wel het ,·oornaam· ste ,,-as. Die ,erscheidenheid van beweegrede. nen leverde de nodige fricties lUssen Brussel en ParijS op.

De grote afstand ....-aarop de operatie diende plaats te hebben, stelde de Belgische en Franse regeringen voor grote aanvoerproblemen. Zij klopten daarom \'001' logistieke steun bij de Amerikaanse president aan. Zijn onmiddelliJke toezeggmg moet men op Bl7.elinski 's conto ~chriJven: deze hoge veiligheidsadviseur van de Amerikaanse regering had juist tevoren Young's bewering, als zou Afrika geen strategische betek.enis toekomen, publiekelijk weer· legd!

De Amerikaanse reactie op de inv'dl in Shaba bleef trouwens niet beperkt lOt het "erlenen van de gevraagde steun. Een van de opmerke· lijkste gevolgen van de in\o-al is .....eI het feit, dat het tot (:en heroverweging leidde van "erschil . lende belangrijke onderdelen ''an het Ameri kaansc buitenlands beleid.

In de eerste p laats g-df de Amerikaanse presi. dent de So\\]et·Unie te 'erstaan, dat détel1le ondeelbaar is. M.a ....... ook gC\'oToet in Afrika steh de dClente.politiek in de \\-aagschaal. Car· ter ging ....,c1is....·aar niel zover hel bovenstaande ook op de in een beslissend stadium gekomen SALT·onderhandelingen van toepassing te verklaren. maar hij liet niet na in dit verband op de lel'lake inderdaad vrij gevoelige Amerikaanse publieke opin ie le wijzen. Zijn ".-oorden .....erden onderstreept door de invloedrijke De· mocratische senatoren Kennedyen Cuker, die

de tOlSlandkommg ,an de ,'oor het SALT-,er· dl-ag H'l"eiste 2/5 meerder ht'id in de Senaat \dn\\ege de Aln~aanSt" gl'beunenissen onzekt'r achtten.

In de tWl-ede pladb stdde de 111\ dl 111 Shaba de bq)('rkin~(,11 tn disrussie, dit' het Amerikaanse Con~H's in dl' ndsll"Cp \all Vietnam had dan· gebracht op de Dc'oegdheid van de prc!oidellt de buitcnlandse politiek naar eigen gorddlln. ken te \'ocrell. CaIlCl' toonde lich nogal geirritccrd O'CT den" lx-pel kingen op zijn manoeu· \'I'Cl>rruiml e. Het bliJh ndluUllijk Cl'n spt"tulatie. maar mcn kan zich akragell. of de im'al in Shaba. dil' vanuit Angola plaatwund, niet 'oorkomen had kunnen worden. indien het Congn."§ ziJn uit het 1975 stamlllt'nd ,er!)(xl aall de pll."!Jidcnt om dl' pro,WNilel'SC Ix-\-TiJ' dingsbe\\egingen in Angola te steunen. tijdig had 0PKchC\en In de derde plaats hield de Amerikaanse pr~t­ dent lijn NATO-p.lfIners op hun onlangs gehoudell tOp "OOI" dat de gebeurtenissen in Alrika met londer imloed zijn voor de \eilip;. heid \an ~et NATO.verdragsgebled. Een daadwel keliJke uitbreiding \-an het ,erdragsgebied ,an de NATO wordt \'()()rlopig niet o\"Crwogen.

Voor dt" hand liggender is een samen\\crklllgs· \'orm tussen de meest bIJ Alrikaanse aangelegenheden bctroU.en landen . 1...... Belgie.

Frankrijk. Gloot-Brmannit en de Velenigde Stalen en e"entul'e1 nog enige anderen. Zo'n samenwerkings\'erband had de w1'Jvingcn. dir n.a.\'. de i1l\dl in Shaba tUS5('n Parijs en Brussel olltstonden, .... ellicht lunnen voorkomen Op het gebied 'an economische hulp\·erlening lijlt de coördinatie \";1Il het Afrikaanse beleid trouwens al van de grond te komen : een conM>nium \an JO landen voteerde onb.ngJ in Brussel een bedrag van I miljard dollar '·oor hulp aan Zaïre. Rest nu nog de mililaÎl-e hulp· \cdening te org-dniseren. Wellicht zou men kunnen inspelen op de, tijdens de in mei jl. te ParijS gehouden Frans-Afrikaan!>e conferentie. geuite behoerte aan een pan-Arrikaanse \Te· desmachl tCl' bestrijding \'an crises .i. la Shaba.

Or het ooit tOt zo'n \Troesmachl zal komen, is overigens nog maar de vraag. Uiieindelijk nam niet een pan-Afrikaanse \Tcdesmacht. maar Marocco de rol van de Fransen en Belgen in Shaba over. Ook voor wat betrefl de Afrikaan· se landen lijkt een uilgC\'o'erkte organisatie· "01111 te hoog gegrepen: daarvoor zijn de beo langen ,-an de Arik.a.anse landen te uiteenlo-

pend.

Toch i het van belang dat men niet, zoals tOt dU~" er, o p het nh'eau ,'all ad hoc· besli si ngen blijft steken. Daarom lij kt het me alleszill5 ge· ",,'emt in internatio naal \- erband nog wat "na te leuren o ver Ko lwezi", Zoals U van me beo grepen l uh hebben . hoeft Van Agt daar dan niet eens bij te zijn .

G.lP , de Vries Studml gtschltdtrtis tn rtchltn RU lLIdm

9

Ern vIertal Jtudrntrn uit urdm rn Utrtcht tljn momenlul betlg met Uil 6 maanden durtndr tr"'tocht door AfriAa, op mI grorp,budgel van 7; gu/dm per dag.

Onder hen bevindt tich Winfried van dm MuljJtnbergh, nalLOnaal JecrtlarÏJ van JASON. Trouw ,luurl hIJ rmvm/agtn aan uJn ouden. De redactie vond deu "reürmpuJJ,eJ", dIe ergenlIjk voor de fa mrlre bedfNJd warm, U) l11üreJJQlU dal U) haar leurJ un b/fNmlezJ1Ig ervan met wild, omuggen .

Halverwege de Sahara We zinen nu voor de zesde dag in Tamanra,se, (Algerije). We kunnen meerijden met een com'ooi van 12 vrachtwagens, met gasbuizen beladen, naar Agader in Niger. Het is echter al 3 dagen wachten op vertrek.

"Ja" betekent hier "miss hien" en "morgen" wil alleen zeggen da, he, gebeuren in de lOekoll'lSt ligt. Verkeerde infonnatie is hier eenvoudiger te verkrijgen dan bruikbare inlichlingen. I n ieder geval hopen we nu 28 januari te vertrekken. Er i echter weer schaarste aan "gasoii" (dieseloliel, die het vertrek wellicht nog "erder uitstelt. Toen ik hier de 21ste aankwam stonden er Il'leer dan 65 buiten landse auto's (veel landrovers, peugeotS 404 en ook enkele "w bussen) te wachten op benzine. Sommige al meer dan een week. Trouwens heel Tamanrasset wordt gekenmerkt door een schaarste-economie. Om brood word, hier dagelijks 3x gevochten.

Dit in letterlijke zin op te vatten. Een keer heb ik 2 agenten met gummikn uppel de orde rond de bakkerij zien handhaven. Het is lang wachten op brood. 's Avonds gaa, de bakkerij om 6 uur open. Er is dan nel versgebakken Slokbrood. Ruim een uur van Le voren staan er al mensen (veel jonge zwarte Toearegs in lange blauwe gewaden) te ""'achten. Met wat dringen probeer je dan een plaatS zo dich, mogelijk bij de deur 'e krijgen.

Om 6 uur opent de bakkerij zijn poort en in de deuropening neemt een krachtpatser met een stok of riel gewapend plaatS. De meu'e begint dan te duwen en te wroeten waarbij je goed op je spullen moe,lelten.

Telkens worden een paar klan,en de winkel ingela,en en m.b.v. schelden en Slokslagen word, de broodhebben een vrije af,och, gegeven. Een verve lend wachten en een tot nu toe ongekende ervaring : vechten voor brood.

10

Reisimpressies Te voet in oord -West Kameroen Joseph (een ka,holieke onderwijzer al1.omstig uit de streek.) slOnd erop mij bij de voettoch, ,erug naar Kimbi 'e vergezellen . Hij vond he, geweldig dal ik speciaal voor de Paasmis naar kambé was gekomen en lerug liep.

Men is hier absoluu l niet gewend, dat blanken lopen, en overal onderweg ontmoet je dan ook verbaasde mensen. We kregen nu eens een mango, dan weer sja - inlands melkachtig gerstbrouwsel met alcohol - aangeboden en iedereen groet en zwaair.

Na Mungong had ik he, gemakkelijk.

Ik had een slaapzak me' plaSlic bij me, die eerst door de onderwijzer, la'er door een jonge'je op he, hoofd gedragen werd . He, baasje was door Joseph bevolen mee te lopen en ,oen ik "roeg of we niet wat langzamer moesten lopen opdat hij ons 10U kunnen bijhouden, zei Joseph da, het baasje dan maar harder moest lopen.

Meermalen onderweg riep de onderwijzer het baasje bij naam. Achter me hoorde ik dan onderdanig : " Yes Sir", en dan zei Joseph "Come and walk with us". en dan hoorde ik het baasje op zijn blote voe'en aan komen dribbelen. Hij liep een 'ijdje gelijk me, ons op en ging dan weer achter ons lopen over het smalle. rotsige pad . Ik voelde me een oude koloniale ontdekkingsreiziger. He, baasje heb ik bij Kimbi wa' geld gege"en, maar dat was niet nodig geweest. Ik voelde me anders edH een uitbuiter.

De Afrikanen behandelen elkaar en met name kinderen veel autoritairder en soms werkelijk honds, dan de Europeanen hen behandelden. Kinderen moeten hier keihard werken.

Alles wa' gedragen moe' worden, wordt ofwel door 'Tom..·en ofwel door kinderen gedaan . TOl de lwaarsle balen toe moeten kinderen dragen. Kleintjes van 4 of 5 jaar zie je al me' hun broertje of zusje op de rug gebonden lopen.

Van Gabo n naar Ko ngo- Brazzaville Per taxi 7 mei naar de grensplaatS dende (Gabon). i,eraard pas na uren wachten vervoer gekregen. Oe chauffeur bleek leraar ,e zijn me' in he, weekend een bijbaan'je. Me' hem kwamen we danig in de clinch te liggen . Afgesproken was een prijs ,'aJ} 1000 G.r .A., maar bij aankoms, ,'roeg hij 500 G.r .A. per rugzak extra.

I kmaakte - namens de anderenduidelijk, da, me' ons achltraf nooi, meer over een prijs \'alt te discussiëren, maar hij zei - en bleek ook ten dele in zijn recht te staan - dat hij altijd een extra bagagelOeslag in rekening bracht, zodal we ons op het politiebureau \'en'oegden om een gewogen vonnis te verkrijgen. a lang pra'en - "ij kregen alle kans de zaak 'e bepleiten - ,'er,elde de brigadier, da, in Gabon de chauffeur gerechtigd is een bagagelOeslag 'e "ragen en da' hij di, nie, voorafhoef, 'e melden. 1000 G. F.A., de prijs die hij mij gemeld had, was de prij voor

personenvervoer. Enfin, wij de zak.

2000 C.F.A. vonden we ce veel, dus begonnen wc af te dingen, maar de persoonlijke verhoudingen russen de chauffeur en D. en mij. die als "advocaatje" waren opgetreden, waren te zeer vertroebeld. Met name ik \\'35 de "bandit" (een scheldwoord hier).

We zouden 1500 C.F.A. betalen, maar men vond hel (Och ven/etend dat wij ons gegrepen voelden. Typisch Afrika : men wil tOch graag vrienden worden. S. weigerde wen de chaulTeur een hand te geven, (enzij deze de prijs op 1000 C.F.A, zou terug brengen. Hel baasje was erg verbouwereerd, maar besloot tOen voor 500 C.F.A. bier aan te bieden.

Zo hadden beide partijen 1000 C.F.A. "gewonnen" of "verloren", Erg genoeglijk staan borrelen met de gendarmes, de chauffeur en als vrienden J ingen we uit elkaar. Raar, als je je . ens indenkt hoe een Surinamer in Amsterdam in de taxi zou worden behandeld, als hij - achteraf zelfs ten onrechte - o\'er de prijs ging bakkeleien.

Ook in Tdendé geen ven'oer. ren gewacht en de commissaris van de veiligheidsdienst in zijn zondagsrust geslOord, om een uitreisvisum te krijgen. Enorm behulpzaam: we kregen het direcl. Enkele Kameroenezen moeSlen lOt maandag wachten. Deze Kameroenezen reden een vrachtauto en gaven ons de dag er op een prima lift lOt vlak voor Kibangou , in de Volksrepubliek Kongo gelegen.

De president van Kongo is niet zo lang geleden vemlOord. Men zegt door lOedoen van zijn opvolger. In Afrika geldt de regel: iemands dood is altijd door iets of iemand ,'eroor• aakl. De ene dood roept de andere op en zo werd enkele dagen na de moord op de president de bisschop van Brazzaville op gruwelijke wijze vennoord. De bisschop is nl. van een andere stam: een belangrijk man van die stam moest SlCn:en. Heel griezelig, Men noemt elkaar in dil land "kameraad ": Polen kwam me weef levendig voor de geesl. Gelukkig was de gastvrijheid der Kongolezen ook Pools. O\'eral ommoet je vrolijke, hanelijke mensen. Het is het enige land waar we gratis met een vrachtwagen mee hebben kunnen liften.

Afrikaanse gastvrijheid Je treft hier echter een \'riendelijk- en gastvrijheid aan, die diepe indruk op ons maakt en die we in Europa zo

niet kennen. De Europeanen hier hebben het dikwijls niet zo makkelijk (psychisch). Het grote verschil in mentaliteit, levenshouding en levenswijze tussen Europeanen en Afrikanen laat zich niet zo gemakkelijk wegwerken.

Heel veel moeite hebben de Europeanen met het begrip "afrikanisering". Het lijkt synoniem voor "verwaarlozing", "afbraak in nood tempo" en "naar df' kL. .. gaan". Wat we onderv.eg al niet aan verhalen gehoord hebben van missionarissen, zakenlieden, diplomaten, wat \..·e al niet met eigen ogen aanschouwd hebben , is geweldig deprimerend. lafre pam wal dat betreft de kroon.

Men haalt momenteel de Belgen weer terug, die hier vroeger werkLCn. Bedrijven kunnen èn willen pas ergens geld in steken als er een blanke aan de lOp staal. Voor ontwik.kelingsprojecten geldt hetzelfde. Dit alles is natuurlijk geen reden om op ontwikkelingsgelden te bezuinigen, imegendeel, er is hier nog geweldig veel nodig en de enorm hartelijke, vrolijke - ondanks alles - Afrikaan is de steun alleszins waard. A~leen moeten wC wel bijzonder goed uitkijken waar we de centjes droppen. Missieposten, missionarissen, zendelingen zijn daar nog steeds de beste plaatsen voor.

Geweldig, werkelijk meer dan geweldig, wat missie en zending in Afrika heeft gedaan... en nog doet. En overal zilten missieposten : in elk land, in bijna elke plaats. Je moet je zo'n missie niet al te primitief voorstellen, vaak zijn het goed geoutilleerde nederzcuingen : douche, warm waler, fornuis, gas ctc. Grote schoolgebou\"en, kerkije) er steevast bij .

Soms kom je echter bij poSten die werkelijk heel armoedig zijn. Echter: als er blanken zitlen, ziet het er zuiver uil. De 2 "geafrikaniseerde" missies waren rommelig, vervallen en in Ndjoté (Gabon ) sliepen we op een missie, die werkelijk in een Sla 1 was veranderd, hel morsige in gescheurd habijt gehulde Gabonse patertje incluis. Hij was echtcr buitengewoon gastvrij. daar niet van, maar ik had het idee dal de missie over enkele jaren wel eens geslOlen kon zijn. De vergrijzing is trouwens erg groot: aanwas komt er niet \'cel meer uit Europa. dus over een tiental jaren ziet hel er somber uit.

Hoe langer ik hier ben, hoe meer ik \'a n de Afrikaan ga houden. Hier heb je nog die echte, menselijke warmte ; lieden die echt blij zijn dat je er bent, die het echt menen als ze je welkom

heten en in hun gastvrijheid alles aanbieden. Dil laatste tot vrouwen lOe, zoals we meermalen mochten ervaren. Hel laatst nog in Kibongou (Kongo), waar we 8 mei arriveerden.

We werden uitzinnig welkom geheten door de schoolkinderen, die om ons heen drongen in grote getale in de bar - grOOt gebouw met patio in het midden waarop gedanst kon worden - waar we een biertje dronken bij aankomst. Ze dromden rond ons en liepen eerst D. en vervolgens mij bijna onder de voel toen we fOto's van hel gewoel wilden maken. Toen we cven later zaten aan een tafehje en de baas speciaal voor ons een juffrouw was gaan halen om ons te bedienen, klaterde een applaus op terwijl we ons biertje dronken. Helaas voor de scholienjes kwam lOen de schooimeesLCr, die met een lange rie ten lat forse klappen uitdeelde en de meute het gebouw uitjoeg. Twee jochies werden bij de deur op post gezel met een stuk gummislang in de hand om onze rust te verzekeren . Zoiets hoefde nou niet van ons, maar het was goed bedoeld. De jochies mepten trouwens maar al te graag.

Onderlmg zijn ze hier l1Iet bepaald zachtzinnig. Als iell"land slaag krijgt . staat de rest te grijlllen.

Kongo is een Socialistische Volksrepubliek op Russische leest geschoeid 11

en met echte " kameraden", maar dan op zijn Afrikaans (gelukkig, dat houdt het nog enigszins menselijk en plezierig). In een mum van tijd had den 3 mensen ons op het hart gedrukt ons te gaan melden bij de "Sécurité" en de " Panij"! Toen ook wij dachten, dat de tijd daarvoor gekomen was, hebben we het dikke voorziuenje en de ijveri ge pan ij secretaris een hand gegeven en in ruil om vin gen we een slaapplaats in een militair doon re kkamp en begeleiding de rest van de avond van partijleden, die erg klaagden over de weinig coö peratieve houding van hun landgenoten en het uitblijven van salaris. Nota bene tijdens de maaltijd werd ik apan genomen, naar een ven rek geb racht en aan twee niet onaardige juffrouwen voorgesteld. Ik had de keus. Ik bedankte maar vriendelijk, zei dat de reis vermoeiend was geweest en dat thuis verplichtingen waren . Het goede secretarisje was biuer teleurgesteld, dat ik zij n gaven versmaadde en, dat merk ik steeds weer : de Afri kanen hebben vaak het idee, dat de blanke die hier is, sledus voor 3 din ge n komt : drinken, eten en feest met de vrouwen.

Dineelje aan hel Kivumeer W. (die hoofd was van de plaatSelijke Heinekenbrouwerij) u"3cteerde ons op een diner in het enige ho tel dat Kisengi (een badplaatS aan Lake Kivu in Rwanda) nog rijk is: "Edelweiss", gerund door een Belg die Illet een jamaïcaanse ge trouwd is. Oorspronkelijk zat er een Zwitserse dame en hel is dan ook gezell ig ingericht met 12

geweien aan de muur en bonte tafelkleden . Erg on-afrikaans.

Ik kwam met de Jamaïcaanse, die jaren in New Vork gewoond bleek te hebben, in gesprek . Dezelfde teneur als uit alle verha len van mensen die hier langer zijn, spreekt: de Afrikaan is niet gebaat bij de industrialisering.

Hij kan de industrialisering niet aan.

En dan komen de klachten over luiheid, oneerlijkheid , haat en nijd onderling. Werkelijk, als je al die verhalen (die we heel vaak zelf kunnen toetSen) aanhoon, dan denk je dat alle blan ken in Afrika racisten zijn, tenminste door Nederlandse bril gezien. Maar die bril behoeft m.i. nodig andere glazen. Een typerende uitspraak van de jamaïcaanse (zelf zwart): " Ik ben blij dat het slavenschip indertijd richting VS is gegaan, want in Afrika is het voor mij zeer onplezierig". De onderlinge haat en nijd ... de geweldige naijver ... Hier in Rwanda worden geregeld mensen door hun familie \'ergiftigd als het hun te goed gaat. . . en de werkschuwheid ... Wie je ook spreekt: de voorbeelden liegen er niet om . Het wo rdt mij steeds duidelijker dat de Afrikaa n niet geschikt is voor onze Europese "beschaving". Het ware beter geweest, indien er nooit een Europeaan in Afrika was gekomen, en nu dit helaas wel gebeurd is, zijn ze van de blanke aOlankeiijk om hun land voor wat de techniek betreft te laten functioneren . je ziet het aan Zaïre, dat de blanken terug probeert te ha len om de indus trie te run nen.

Het is me opgeva llen dal schendingen van de mensenrechten in veel

Afrikaanse landen voortdurend voorkomen. Overal hebben we tot nu toe van missionarissen en anderen, die hel kunnen weten, vernomen dat op grote schaal onschuldige lieden worden opgepakt, ja selfs afgeslacht.

In Rwanda zijn bv. in 1972 de Toetsi's (een minderheid van de bevolking, lange negers, slimmer en van oudsher de leiding aan het land gevend) door de Hoetoe's uitgemoord .

De Hoetoe's zijn kleiner en minder gewiekst. u leeft de stammenstrijd nog steeds. De Heinekenbrouwerij mag bv. maximaal g procent ToelsÎ's aannemen .

Er ziuen hier aardig wat mineralen in de grond. Niet ver van hier bv. een wolframmijn. Verder thee, koffie, bananen. Maar de aanpak van de plantages is nog niet professioneel genoeg en er is dan ook nog weinig export. Als je ziet hoc alles loopt in deze landen, komen Zuid-Afrika en Rhodesië in een ander perspectief t Slaan . Natuurlijk is apartheidspolitiek nooit te verdedigen. Wat ik echter zeggen wil , is dat in de landen die we bezocht hebben, weliswaar niet de blanke tegenover de zwarte staat, maar dat de zwarten onderling elkaar discrimineren. Veel bloediger en harder dan in Zuid-Afrika of Rhodesië ... Maar ik weel dal ik me hiermee op glad ijs begeef, temeer daar alle argumenten en voorbeelden ter adstruCtie niet in hel korte bestek van deze brief gegeven kunnen worden.

Vele blanken hier vertellen me, dat ze thuis weinig over de situatie willen spreken, omdal ze op onbegrip van de lhuisblijvers stuiten. Ik kan me dat goed voorstellen . Als je het zelf niet gezien hebt, is het allemaal te ongeloofwaardig.

Een kl ein verhaaltje nog. Mo but was onlangs in Kisengi voor een o ntmoeting met de president van Rwand a. De veiligheidsdienst had de villa van een blanke gevorderd. a 3 dage n ve rblijf van de Zaïrese president was het huis gesloopt. De lijfwadll had een vuunje in de salon gestookt en het bed uit elkaa r "gekrakt". De veiligheidsdienst had speciaal dames van de straat ge haald o m de president te amuseren. En men ge hoorzaamde nog ook! ! !

Denk nu niet na al deze verhalen, dat we genoeg beginnen te krij gen van Afrika. Integendeel! De Afrikanen zijn geweldig aardige, hanelijke mensen, die ik prefereer bo ven de ge middelde Euro peaan. En gelukkig hoef ik hun geen westerse normen op te leggen.

W.H.A .M. van den Muijsenbergh

..

HOUPHOUET-BOIGNY: EEN AFRIKAANSE VISIE OP DE

P1~BLEMENVAN

Met de Cubaanse interventie in Angola lijkt een periode in de o ntwikkelingen in Afrika te zij n afges loten. Een nieuw element heeft zijn intrede gedaan dat nict meer weg te denken is bij de bescho uwing van het verdere verloo p der gebeurtenissen aldaar. Had een hier en daar moeizaa m verl opend deko lonisatieproces soms tot gewelddaden tussen de locale bevo lking en de besturende ko loniale mogendheid geleid, zoals bijvoorbeeld in Kenya en hel voormalige Belgisch Congo, d it was eigenlijk de eerste keer sinds de intervemie van Mussolini in Abessinië, dat een niet-Afrikaanse mo gendheid man u mi litairi beslissend intervenieerd e in hel zwarte werelddeel.

•

.

Hel is geen overdrijving te slellen dal deze operatie elders in Afri ka diepe indruk heert gemaakt. Immers mutaLÎs mutandis zijn de omstandigheden die deze interventie mogelijk maakten, potentieel in een groot aamal Arrikaanse landen aanwezig, zodat menig leider daar zich niel zonder vrees zal hebben argevraagd waarom, wat in Angola is gebeurd, vroeger of laler ook niel dichICrbij of wellichl zelfs in eigen huis mogelijk 1.a1 blijken.

Dat dit kunstje inmiddels ook elders in Afrika is vertoond , te",,'ijl als de voonekenen niet bedriegen de kans op herhaling alleszins aanwezig lijkt, zal er niet toe hebben bijgedragen de mei Angola gewekte onrUSt weg te nemen . iettemin gaat het hier om een omwikkeling die althans voor sommigen niet geheel onverwacht moet zijn gekomen. Eén van hen is de doyen van de Franstalige Afrikaanse leiders, de presidem van de Republiek IvoorkuSl, Ft/ix HouphouttBOIgny. in zijn deel van de wereld beIer bekend als " Ie Sage" . Het is misschien goed eens even stil te staan bij de visie op de lOekomst van Afrika van deze door en door Arrikaanse staatsman, die in ons land maar weinig bekendheid geniel.

Oialoog In 1970 verraste hij de wereld door een oproep te richten aan de Afrikaanse leiders om af te zien van geweld als middel om de problemen in Afrika op IC lossen. In plaalS daarvan zouden de Afrikaanse landen de bereidheid moeten tonen een dialoog aan te gaan met hun tegenstanders, wie dat ook moge zijn. In dil recept \ '001 de vrede waren uitdrukkelijk ook de relaties van de zwarte Afrikaanse Slalen meI hel apartheidsland Zuid-Afrika begrepen.

Hel behoefl wel geen belOog dal dil pleidooi hem niel door iedereen in dank is afgenomen. Men kan zich inderdaad afvragen of het nog wel realistisch was om anno 1970 de Afrikaanse landen, die immers zojuist hun onafha nkelijkheid hadden gekregen, te bewegen een andere koers te gaan varen t.a.v. het laalste bolwerk van de overheersing van zwanen door blanken, Zuid-Afrika. Houphouët is zich overigens wel bewust geweest van de geringe aantrekkingskracht van zijn denkbeelden \'00 1 de meesten van zijn collegae. Het verwijt dat hiermee een splijtzwam wordt geintroduceerd in het front v.an Iwart Afrika jegens Pretoria onderkennend. heefl hij sICcds geSleid dal een dergelijke

AFRIK A

poliliek van dialoog slechlS mogelijk zou zijn als de Afrikaanse landen gezamenlijk lOl een dergelijke koers zouden besluiten.

Geheel in overeenstemming hiennee is de door sommigen wel verwachle aanknoping van diplomatieke belrekkingen lussen Abidjan en PrelOria dan ook lOl op de huidige dag uitgebleven. ieuemin heeft hij gemeend zijn \'oorstellen "in het alles overheersende belang \'an Afrika" te doen, ook al leken de kansen op een welslagen daarvan niet overdonderend. Bij de presentatie van zijn denkbeelden beriep hij zich evenwel op de woorden van onze Vader des Vaderlands, "qu'il n'est pas nécessaire d'espèrer pour entreprendre, ni réussir pour perséYérer" · .

Vanwaar dan lOch dit op zijn minst ongewone standpunt?

Is hel de kal die ler"ille van de smeer de kandeleer liklOf, zoals ook is gesuggereerd, is de Ivoorkust zozeel economisch aan Frankrijk gebonden dat ook zijn president niet onlkomt aan hel wiens brood men eet diens woord men spreekt? Het zou te gemakkelijl. zijn een anrwoord op deze vragen in die richting te zoeken.

Voor wie zich rekenschap geeft van de levensloop van deze man, kan deze stellingname nauwelijks als een verrassing zijn gekomen. Laten wij hem zelf eens aan hel woord laten om te vernemen hoe hij de noodzaak van een dialoog met het verm.aledijde Zuid-Afrika motÎ\'cerl.

PerKonlen' ntie AbtdJ<ll1 2 --' - 1977

O ost-West conflict in Afrika op een in 197 I in Abidjan gehouden persconrerentie die meer dan 5 uur heeft geduurd, heeft Houphouët in antwoord op vragen van meer dan 100 buitenlandse journalisten zijn eerder ontvouwde denkbeelden toegelicht. De essentie van zijn betoog komt ongeveer hierop neer.

Meer dan enig ander cominent heeft Afrika vrede nodig; vrede om zijn achterstand in ontwi kkeling te kunnen inhalen . Dal kan alleen als de lwee kampen die de wereld verdeeld houden builen de problemen van Afrika blijven.

De houding die de Afrikaanse staten tegen Portugal en Zuid-Afrika innemen, vergroot echter juist de kans op inmenging, zondel dat het lOl van de l\\arte man in de lallden waar dal gebeurt erdoor wordt \erbeterd . Militair zijn de Afrikdanse landen niet legen Zuid·Afrika opgewassen.

Als hel tOl een gewapend conniCl kOlllt zullen zij derhalve de hulp 'all anderen nodig hebbell. Op die manier wordl het communisme de kans geboden \'aste voet in Afrika te krijgen; een communisme dat hier als elders zich niet zal beperken lOL hulpverlening maar de omwi kkelingen zal gaan controleren, waardoor de Afrikanen zeIr de leggenschap o\er wat er in hun eigen huis gebeurt, zullen \'erliezen .

Alsdus doet ook het OOSt- \Vest connin zIJn intrede in het continent met alle gevolgen \'an dien voor de onanlan kelijkhtid die dele landen nog lO kon geleden verworven hebben . De enige manier om dit gevaar te keren IS te 13

een organisatie van zwane plamers die zich meL succes verzel legen de dwangarbeid op de blanke plantages. Een politieke massa-organisatie is het Syndicaat echter nog niet. SleclHs 5% van de zwarte bevolking behoon er toe.

Maar als na de Tweede Wereldoorlog de politieke emancipatie van start gaal, blijkt het voordeel van een organisatie van grote betekenis te zijn.

Reeds uit die eerste jaren stammen zijn denkbeelden over de benadering van de polilieke problemen . Zo vertelt de Ivoorse president op de hierbovengenoemde persconrerentie hoe, toen hij voor de eerste verkiezingen voor de constituerende assemblée in Parijs steun ging zoeken voor zijn kandidatuur, de leider van de belangrijkste stam in het noorden van het land hem liet beloven dal de strijd voor de emancipatie van de zwarte man slechts op vreedzame wijze zou worden gevoerd. Eerder, op I I-jarige leeftijd bij zijn overgang LO' hel chriSlendom, heef, hij de belof,e afgelegd om nooi, in zijn leven een druppel menselijk bloed 'e la,en vloeien, een belofte die hij Sleeds getrouw is gebleven. Een goed voorbeeld hiervan is het feit daL één van degenen die thans een serieuze kandidaat voor de opvolging van de Ivoorse president wordt genoemd, een man is die in de jaren zestig wegens samenzwering door het Hooggerechtshof in Abidjan 'er dood is veroordeeld .

Afrikaanse Stalin Ilouphoult BOlgti), pmidt1l! van I voorlrwl

ANP-folo.

voorkomen dat het communisme aangrlJpmgspunten worden geboden. Het is derhalve in het belang van de Afrikaanse landen dat de noodzakelijke veranderingen in Zuid-Afrika zich voltrekken langs vreedzame weg.

In zijn beLOog spaan hij zijn Afrikaanse broeders niet. Zo wijst hij op de verlegenheid waarin sommige van hen zich reeds bevinden "qui, pour n'avoir su prévoir les difficultés mentionnées plus ha ut (groeiende communistische invloed ), se trouvent engagés dans une partie ou i's n'om plus Ie choix".

Even later heet het dat Afrika zich niet moet laten afbrengen van zijn voornaamste prioriteit door posities in te nemen waarmee "wij onze krachten slechts nutteloos verspillen". Men zal alleen dan rekening me' ons houden naarmate wij ons serieus aan het werk zetlen, gesterkt in de welenschap van het onmetelijk potentieel dat achter ons staat. "Voyez vous, je crois, sincèremem, que nous som mes en train de trop nous éloigner de ce qui a fait la force de "humanisme africain , cet humanisme qui a permis à I'Arrique de garder son àme malgré LOUles les domina,ions subies, e' gui s'appelle Ie dialogue".

Druppel bloed Wie is deze Felix Houphouët-Boigny ? Sengor noemt het " I'un des Chefs d'Etalles plus authemiquement Africains". he, chriSlendom bekeerd , blijf, hij In zijn jonge jaren de geeslelijke band me' he, oude Afrika behouden. Reeds op 5-jarige leeftijd wordt HOlIphollël, die tot een familie van stalllhoorden behoort, chef van zijn clan . Onder Franse aandrang wordt de familie gedwongen Félix naar school te sturen. Als hij zijn stud ies, die hem het diploma van de medische school van Dakar zullen opleveren, heeft vol tooid, begint hij zich, teruggekeerd in Ivoorkust, te interesseren voor de cacao- en koffieteelt in zijn vaderland. Zijn succes als planter bezorgt hem evenwel de onmin van de koloniale adminislralÏe.

In 1944 word, hij leider van hel Syndiea! Agrieolt A/neain,

'0'

14

Toch is het deze zelfde exponent van hel Afrikaanse humanisme die, eenmaal tot lid van de Franse nationale vergadering gekozen, aansluiting zoekt bij de communistische partij. De man die nu door sommigen scheer wordt aangekeken wegens zijn conciliante houding jegens de aartsvijand Zuid-Afrika, begon zijn politieke loopbaan nieuemin als " de Afrikaanse Stalin" of "de Rode Prins", zoals zijn tegenstanders van toen hem noemden .

Hebben wij hier te maken met een van de talrijke voorbeelden van een vooruitstrevend politicus die met het stijgen der jaren steeds meer opschuift naar de rechter zijde van het politieke spectrum? Waarschijnlijk is dat niet. Veel affiniteit kan er niet bestaan hebben tussen dit in de Afrikaanse lradilies geworlelde slamhoofd, deze kalholieke herenboer, en de Moskou-gezinde parlementariërs die hij in Parijs aantrof. Zijn banden met de Franse communistische partij zijn nooit van ideologische aard gcv.'eesl. Deze associatie valt veeleer te verklaren uit andere omstandigheden, waarvan het feiL dat in die eerste na-oorlogse jaren weinig andere partijen belang stelden in die zaken waar voor Houphouët naar Parijs was gekomen, wellicht niet de minst belangrijke is.

Lang heert deze samenwerking dan ook niet geduurd.

Toen duidelijk werd dat de communisten ook andere doeleinden in Arrika nastreefden dan de emancipatie van de zwarte bevolking, en toen in Frankrijk een regering aan het bewind kwam die bereid leek een tegen"loetkomender houding jegens Houphouët en zijn panij , de RaJumbltmtnl Démocratique Africain, aan te nemen, heeft hij zich van de communisten gedistantieerd. Aldus is er onder de toenmalige nieuw opgelreden Minister van Overzeese gebiedsdelen François Miuérand een begin van samenwerking lUssen het moederland en de ovel-leese gebiedsdelen in zwart Arrika ontstaan. Hieruit. is een ontwikkeling voortgesproten waarin de relalies tussen Frankrijk en haar overzeese gewesten aldaar, in nauwe samenwerking meI de politieke leiders uit die gebieden, via verschillende stadia en ook niet zonder honen en SLOten (men denke aan het optreden van een man als Sékou Toure1 is geëvolueerd tot een situatie waarin ui,eindclijk onder de 5e republiek de onafhankelijkheid voor die gebiedsdelen een feil is geworden.

Band met Frankrijk Cu~ieus is w~l dat dil. onafhankelijkh eidsstreven bij veel A.fnka~nse leIders nooit zo voorop heeft gestaan. Als mi~Is ler In su~cessieve

Franse regeringen heeft Houphouët

zl~ h ~eel~er mgezet voor de geleidelijke afschaffing van dis-

cnmmatle tussen zwanen en blanken in Frans-Afrika.

Samen~.erking zonder discriminaLOire verhoudingen is steeds zIJn voornaamste doel geweest; de " nominale souvereinilciL" interesse~rde he~ daarbij minder. Het grootste probleem van Afnka was Immers de enonne achterstand in ~>n[wikkeling .en om die achterstand in te lopen heeft Afnka hulp nodIg, hulp in kennis en kapitaal en die hulp kon slechts van Europa komen.

De P? litieke bewustwording in zijn land was voortgesproten uit verzet tegen de d iscri minatoire verhoud ingen o nder de Franse administratie. Indien het mogelijk zou blijken tot ee n samenwerking te komen die recht doet wedervaren ~a n "Ia dignité .de .I' homme africain", dan doet de poliueke vo rm waann die wordt gegoten er minder we.

Ho uphouët heeft zich dan ook tot het laatste moment ingezet voor hel behoud van een of andere constitutionele band. met Frankrijk. Is de "évolué" die zo zeer van zijn vol~ IS .ve~re~~d dat hiJ ~~wo ld oende oog heeft voor zijn ;..-isplraues .. Dit IS. een venvlJt dat men de man wiens naam . . franstalig Afnka alom bekendheid kreeg door de "Ioi Houpho u.ët-Boigny" waannee de dwangarbeid in de overzeese gebiedsdelen . werd afge.~chaft, toch bezwaarlijk kan maken. De verklanng voor zIJn ops telling moet dan ook eerder gezocht worden in het karakter van de nuchtere boer, die beseft dat samenwerking slechts een stevige basis heeft als al de betrokken partijen daarbij een reëel belang hebben .

Zo'n co n sti~~ti o n el e band betekende in zijn ogen dan ook dat Fran~nJk e~n st uk medeverantwoordelijkheid voor zwart Afnka behield. Is die souvereiniteÏt wel het hoogste goed? Neen zegt Houphouët "ce que veut l' Ivoirien, c'est Ie . par~age .de la ri chesse el non de la misère. Et pour ce faire, 11 dou, avam tou t, co mribuer à créer ces richesses".

Dat het in 1960 tod, tot uitroeping van onafhankelijke st.aten IS geko.,.ne~, IS ve~leer te wijten aan omwikkelingen die Houphouet l1Iet beslIssend heeft kunnen beïnvloeden.

?:it

Inmiddels ~~jn e~ een kleine twintig jaar verlopen sinds de o~afhankel~Jkhel~ van de meeste voonnalige Franse get àledsdelen 111 Afnka, w.o. Ivoorkust, een feit werd. H oewel 'W e eC~)I1omi~che omwikkeling in eigen land bepaald bemoedigend IS geweest, zijn de omwikkelingen elders in

Afrika eerder gegaan in een richting die beantwoordt aan de bange voorgevoelens van de Ivoorse president. De met de omwenteling in Portugal ingezette radicale ontwikkelingen in de Afrikaanse gebiedsdelen van dat land hebben het mogelijk gemaakt dat het communisme zich in Afrika installeerde.

Was het Westen bereid - althans niet in Staat lOt het tegendeel- om de interventie in Angola te dulden, het hernieuwde optreden van Cuba ook elders in Afrika heeft meer remous in onze wereld verwekt. De door hem zo gevreesde ontwikkeling is echter een feit geworden; het 005t-West conflict heeft zijn intrede in Afrika gedaan.

Zolang de problemen van de zwarte emancipatie in en rond Zui,cl-Afrika niet zijn opgelost, zullen volgens de voorspelhn~ van Houphouët, zij die andere dan geweldloze oplossmgen voorstaan, de hulp van die communistische wereld niet kunnen ontberen, aldus de communistische presentie in Afrika perpetuerend . Indien de al bestaande instabiliteit in Afrika een door de mogelijk.heid van buitenlandse interventie voor vele machthebbers welhaast dodelijke dimensie dreigt te gaan krijgen, dan zal de economi ~ch~ ~n sociale ontwikkeling die wij in Europa zo graag pnorHen nummer een achten, overschaduwd gaan worden door de zorg om de eigen overleving veilig te stellen .

Een steeds groeiend deel van de toch al schaarse middelen zal dan met andere woorden besteed gaan worden aan bewap~ning. Wat er clan terecht komt van de opheffing van de Afnkaanse bevolking uit de {11isère waarin een zo groot deel nog leeft, moet men zich maar niet afvragen. Leiders als H ?uphouël-Boigny lijk~n thans aan te sturen op een zodamge mate van tegenwicht dat de samenwerking met het Westen een niet te riskante aangelegenheid wordt.

Voor de overgrote meerderheid van de Afrikaanse leiders moet die keus niet moeilijk zijn. Sommigen zijn om met de woorden van H ouphouët te spreken, misschien reeds te ver gegaan en voor hen lijkt er geen weg meer terug.

Voorwaarde voor een dergelijke keuze is echter dat die er één is uit reële alternatieven. Daarvoor is het nodig dat aan hem die met het Westen in zee gaat een redelijke mate van zekerheid wordt geboden dat hij niet met zwaar weer over boord wordt gezet.

Mr.J.H. Meesman De heer Meesman, die sinds kort werkzaam is op hel mini~lerie van Buitenlandse Zaken. heeft in hCI "crIeden in ccn aantal Afrikaanse landen gediend.

15

Hoe kan een derde wereldoorlog ontstaan?

D. Eerste Wereldoorlog was door niemand gewild . Door ttn aaneenschakeling van mis percepties raakten de panijcn l<g .., hun zin ~én voor één bij het wapengeweld betrokken.

Wellicht bad de geschiedenis een andere wending genom.n als het b<grip crisisbeheersing toen reed bekend was geweest_ Vandaag de dag wordt wel eens betoogd dat de AVO tich op d. verkeerde oorlog voorbereidt: namelijk ttn doelbewuste massale aanval vanuit het Oosten. Een ongewild conOia - he. verkeersongeluk in een gevaarlijk inttmationaal verkeer zoals Röling stelt - lOU "eel waarchijnlijker zijn. De wijze waarop Kennedy in 1962 'de Cuba-crisis behandelde, wijst er echter op dat h .. adagium "d. geschiedenis leen dat de men niets van d. geschied.nis leen" nitt gmeel opgaat. CrisisbehttrSÎng staat dan ook centraal in de huidige AVO-strategie.

Het lokale connict tussen Oostenrijk en Sentië dat Ontstond door de moord op Prins Ferdinand op 2 juni 1914, breidde zich in 7 weken lijd uit (ot een totale Europese oorlog. De Oostenrijkse aClies tegen Servië lokten een partiële en kort daarop volledige Russische mobilisatie uit, die op haar beun weer een Duitse mobilisatie en vervolgens oorlogsverklaring uitlokte. Iedere stap op de weg naar oorlog werd genomen uit eigen preSlige. en veiligheidsoverwegingen zonder rekening te houden met de effecten op de opties van de tegenstander. Zo realiseerde Oosten· rijk zich kennelijk niet dat Rusland niet lijdelijk kon lOezien bij de afstraffing van de kleine Selvische broeder, de Tsaar kennelijk niet welk een effect zijn tegen Oostenrijk gerichte mobilisatie in Berlijn zou hebben.

Gezegd moet worden dat in die tijd oorlog niet hetzelfde gevoel van afschuw opriep als nu. Romantische, ridderlijke ooriogsopvalLÎngen waren toen nog levendig. Bovendien ging iedereen ervan uit dal een oorlog hooguit een paar maanden zou duren .

Voor de generatie van Chamberlain , diep onder de indruk van het leed en de verwoestingen van de Eerste Wereldoor· log, was voorkoming van de oorlogsplaag het hoogste doel. Door de concessiebereidheid te lOnen die in 1914 ontbrak, lokte hij juist uit wat hij wilde voorkomen . Dil is de tragiek van de toepassing van ervaringswijsheid die op een geheel andere situatie i gebaseerd. De zwakke houding van de democratieën, ingegeven door de wens de vrede te behouden, versterkte HitIers positie en deed zijn ambities juist toenemen.

De wil een tweede München te voorkomen is een sleeds terugkerend thema van de generatie die tijden de Koude Oorlog het heft in handen had . De ervaringen van de jaren 1938-40 speelden bv. een duidelijke rol in Trumans besli sing om in Korea Ie imen.'eniëren.

Typisch voor de generatiekloof is de verontwaardiging die ouderen wel eens LOnen, wanneer zij SLUiten op de ongC\'ocIigheid voor de München-analogie die bij vele jongeren heerst.

ieuwevenwicht De vele crises die tijdens de Koude Oorlog of daarna in het detemetijdperk ontslOnden leidden geen van alle lOt een derde wereldoorlog. Tussen VS en SU is een SOOrt ge16

dragscode voor crises gegroeid, die deels stilzwijgend wordt aanvaard, deels nu zelfs formeel is neergelegd .

Een eerste vorm van zelfbeheersing betreft de middelen waarmee getracht wordt een crisis in eigen voordeel te belechten. Tot op heden is de drempel tussen het dreigen met geweld en het feitelijk gebruik ervan niet overschreden, althans voorzo\'cr hel een direct trerTen lussen de supermachten betreft. 1.0 verkoos Kennedy een maritieme blokkade van Cuba boven een bombardement van de in aanbouw zijnde raketinstallaties. Ook machtsvertoon werd som . teneinde alle explosieve situaties te \'oorkomen, achte""ege gelaten. Truman besloot Berlijn d .m .v. een luchtbrug te oo'oorraden in plaatS van een militair konvooi over de weg Le Sluren. Beide supem13chlen hebben zich vOOrtS beducht geLoond \'oor accidentele uitbarstingen van geweld in tijden van verhoogde spanning. Zo beschikten de soldaten, die op 12 augustus 1961 het eerste prikkeldraad aanlegden van wal later de Berlijnse muur lOU WOf den, niet over munitie voor hun geweren. Kennedy drukt zijn admiraals op hel hart dat zij koste wal koste moesten

voorkomen dal per ongeluk een Russisch schip lOt zinken zou worden gebracht.

Een andere belangrijke beperking is gelegen in de eisen die aan de tegenpartij werden gesteld en de wijze waarop deze kracht werd bijgezet. Beide supermachten onthielden zich entan aan te dringen op concessies die vitale belangen van de andere raakten. Het dichten van hel Berlijnse gat in het IJ leren Gordijn was essentieel Oll} hel communistische regime in Oost-Duitsland te consolideren . De VS hebben zich derha lve, verbale protesten daargelaten, bij de oprichting van de muur neergelegd. Evenzo besloOl Chroesjtsjov om de rakelten op weg naar Cuba terug te roepen. Bij beslissende lellen in het crisisspel zorgden de supermach ten steeds dat zij voldoende ruillue overlieten - zowel voor zichzelf als voor de tegenstander - om zonder teveel gezichtsverlies een stap terug te kunnen doen. Kennedy eiste uitsluitend de verwijdering van de raketten en maakte geen gebruik van de gelegenheid om CaSlro omver te werpen, integendeel hij zegde toe dat er geen invasie van h eiland zou plaats\inden . Waarschuwingen c.q. dreigemen ten vergezellen van \'erzoenende woorden en hints van mo· gelijke concessies is een geijkte tactiek geworden .

Flexibiliteit Het beheersen van crises is niet alleen een kwestie van diplomatieke kunst. Het steh ook specifieke eisen aan de organisatie van de strijdkrachten. Het onvermogen van de regeringsleiders in 1914 om het langzaam afglijden naar de afgrond tegen te gaan, is deels te wijten aan gebrek aan nexibiliteit van hun strijdmachten . Hel enige middel dal de Tsaar ter beschikking stond om Oostenrijk duidelijk te maken dat hij een volledig onder de voeten lopen van Servië niet kon dulden, was een partide mobili alie die een paar honderdduizend man omvatte. Deze maatregel die reeds als een paardemiddel moel worden beschouwd, bleek technisch nauwelijks uitvoerbaar zodat hij de volgende dag tOt algehele mobilisatie overging. Dit werd door Duitsland, dat uitsluitend op de uitvoering van het chlieffen-p lan (eerst Frankrijk verslaan en daarna pas Rusland ) voorbereid was, als een directe bedreiging entaren. Om

aa n de SU de vastbeslOlenheid van de VS geen Sovjetinterventie in het Midden-Ooslcnconflict te dulden, kon Kissinger in 1973 volstaan met het in staat van verhoogde paraatheid brengen van de Amerikaanse strijdkrachten. De Russische voorbereidingen voor een interventie waren op hun beurt wellicht ook in eers te instantie alleen bedoeld als signaal aan de VS, dal Israë l het staakt het vuren in acht diende te nemen.

Militaire middelen dienen vanuit een oogpunt van crisis-

beheersing de nodige nexibiliteit te bieden, en wel in alle delen van de esca latieladder. Zij moeten ook zo min Il'loge-

lijk tijdgevoelig zijn. De grote angst in alle hoofdsteden in augustus 19 14 was dat de tegenstander een voorsprong in mi litaire voorbereiding lOU verkrijgen. Hiervan ging een enorme druk op de besluitvormer uit om zo snel mogel ijk de mobilisatieorders te geven. Crisisbeheersing is daarom

gebaat bij snel inzetbare strijdkrachten die niet van tijd-

veel meer politieke, en in die zin zuiver ClausewÎttiaanse, opvatting van oorlog uit.

De NAVO-strategie beoogt, mocht de aanwending van mi-

litair geweld onontkoombaar zijn, een zorgvuldige dosering ervan, teneinde met een minimum aan geweld het

connict op bevredigende wijze te beëindigen. De pogingen tot beheersing houden dan ook niet op als er gevechten zijn uitgebroken. Evemuele militaire operaties blijven onder-

geschikt aan de algemene politieke doelstellingen .

Paradoxaal genoeg kan zelr een escalatOire zet, bedoeld om bv. de eigen vastbeslotenheid te demonstreren c.q. de tegenstander van verdere oorlogshandelingen af te schrikken, passen in een op conflictbeheersing gerichte strategie.

Steeds zal moelen worden gezocht naar hel delicate cvenwicht tussen enerzijds hel veiligstellen van de eigen helangen en anderzijds het gevaar dat hierdoor de tegenstander lOt verdere escalatie wordt geprovoceerd . De wel eens ge-

rovende mobilisatieprocedures afhankelijk zijn. Hoe kor-

poneerde stelling dat de

ter de benodigde militaire voorbereidingstijd, des te meer

afschrikken van een doelbewuste aanval en hierdoor juist

gelegenheid voor de politici om naar een vreedzame regeling van het geschil te zoeken. Ook een te grote afstand tussen de vredes- en oorlogslocaties van de troepen kan LOt

een ongewilde oorlog waarschijnlijker maakt, lijkt dan ook

gevolg hebben dat de dip lomatieke speelruimte wordt beknot.

spanning te behouden en bleven steeds op relatief veilige afstand van de afgrond.

~erug naar Clausewiu

AVO zich te veel tOelegt op het

overdreven. De VS en de U bleken dusver in staat om voldoende controle op de gebeurtenissen in tijden van

I n de gevaarlijkste naoorlogse crises speelden aan Weste-

Toen in 1914 en 1939 de oorlogsverklaringen eenmaal waren uitgewisseld, werd het winnen van de oorlog het enige

en allesoverheersende doel. Op enkele bemiddelingspogingen van de VS na, werd tussen 1914 en 1918 nauwelijks ge trach t het conflict op andere dan militaire wijze te he-

eindigen. De Tweede Wereldoorlog zou, zo hadden Roosevelt en Churchill besloten, alleen door onvoof\\'aardelijke overgave worden beëindigd.

Tegenwoordig gaat men zowel in Oost als West van een

lijke kant de VS doorgaans de hoofdrol. Bij eventuele toekomstige crises in Europa. bv. naar aanleiding van om-

wikkelingen in Joegoslavië, zal waarschijnlijk de NAVO als het crisiscentrum fungeren. Het multinationale karakter van de AVO-besluitvorming zou een extra-garamie bieden tegen hel gevaar van onder stress genomen overhaaste of impulsieve maatregelen.

Drs G.W.F. Vigeveno

De bijeenkomst van Belgrado:

•

Een pas op de plaats?

HWij moelen van de bijeenko mst geen wonderen ,'erwachte n. Oos t en West zijn het o p een groot aan ta l ge bieden, o ndanks het ondertekenen van de Slotakte, helaas nog fundamenteel o neens, en dat zal ook na Belgrado zeker nog het geval zijn ."

Aldus stelde Dr. N. H . Biegman een jaar geleden in zijn artikel "Enkele gedachten over 8e1grado"(l).

Een uitspraak, waarvan de juistheid wordt geSlaafd door hel magere res ultaa l zoals dat lot uitdrukking i gebracht in het slotdocument van de Bijeenkomst. De naag kan worden gesteld: "Is 'Belgrado' dan een zinloze exerci tie geweest?"

O ndanks de teleurstelling ovcr het gebrek aan concreet vas tgelegde vooruitgang, di e door de Westelij ke en eutra le en N iet-ge bonde n delega ti es is geuit in hun slotver-

klaringen, behoeft hel antwoord op deze vraag gel ukk ig niet bevestigend te luiden. Er zij n meer aspecten, die een

rol moeten spelen dan alleen het slotdocument en deszelfs inh o ud. Voor een juiste afweging van het resultaat van

Belgrado zal men de taak en het yerloop van de Bijeenkomst onder de loep moeten nemen en pas dan een balans ku nnen opmaken van de positieve en negatieve elememen.

De taak De taák van "Belgrado" was omschreven in de Slotakte als "een grondige gedachtenwisseling over de ten uitvocrleg-

ging zowel van het bepaalde in de Slotakte als ,·an de door de Conferentie omsdlre\'cn taken, als ook -

in het kader

van de door de Conferentie behandelde aangelegenheden - over de verdieping van hun wederzijdse betrekkingen, de verbetering van de veiligheid en de ontwikkeling van de samenwerking in F.uropa, alsmede de ontwikkeling van helomspanningsproces in de tOekomst" .

I7

Eenvoudiger gezegd: in Belgrado moest een eerste balans worden opgemaakt van de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de Slotakte en worden besproken, aan de hand van voorstellen, hoe in de komende jaren de uitvoering verbeterd zou kunnen worden.

Hel is gemakkelijker gezegd dan gedaan, zoals tijdens de Bijeenkomst voortdurend weer bleek,

Het verloop Hel verloop van Belgrado kan ruwweg in drie hoofdperiodes worden ingedeeld: - de evaluatiediscussie, van 4 oktober lOt half november; de onderhandelingen over de ongeveer 90 ingediende voorstellen, van half november tot begin februari en de onderhandelingen over het slotdocument van begin februari tot 8 maart.

De eerste fase: de evaluatie De eerste fase was dus gewijd aan de evaluatie van de lOepassing in en door de deelnemende landen van de beginselen en bepalingen van de Slotakte. Geen eenvoudige opgave, al was het alleen maar omdat er geen precedent voor bestond.

Aan materiaal was er weliswaar geen gebrek, De Westelijke landen hadden zich , ieder voor zich en in intensief onderling overleg, grondig voorbereid, mede gebruik makende van de informatie, afkomstig van actiegroepen in vele deelnemende landen.

Een zorgvuldig beleid was echter geboden, want het was niet de bedoeling om van Belgrado een tribunaal te maken, maar om de evaluatie te gebruiken als een stimulans voor de verbetering van de uitvoering in die landen m,n. de Oosteuropese, waar de lOepassing van de Slotakte, of meer nog het gebrek aan toepassing in vele opzichten teleurstellend, soms zelfs zorgwekkend was (2).

De evaluatie van de implementatie werd ingeleid door een z.g. "algemeen debal" in Plenaire (3). Tegen de verwachting in werd dit niet gebruikt voor een algemene discussie over détente en Oost- Westverhoudingen, maar lag er na anderhalve week reeds een duidelijk beeld op ,afeI, hoe over de stand van zaken m.b .t. de implementatie van de Slotakte werd gedacht. Uit de eerste imervenlÎes was ook reeds gebleken, dat de Oosteuropeanen zich voornamelijk passief opstelden en zich vooral richtten op het onderstrepen van het belang van de militaire aspecten van déleme (in zijn algemeenheid geen onderwerp van de CVSE), nu de "politieke détente" was bereikt. Tevens waren de eerste Russische waarschuwingen gehoord, dat er geen openlijke op landen gerichte "aanvallen" zouden worden getolereerd, Na het algemene debat in Plenaire werd de evaluatiediscussie overgenomen door de "subsidiary working bodies", waarin de hoofdstukken van de Slolakle gedurende ongeveer een maand aan een scrupuleus onderzoek werden onde,worpen, Zonder de overige onderdelen te kort te doen ging de Westelijke belangstelling in de discussies vooral uit naar enerlÎjds die beginselen en bepalingen, waarbij het individu direct betrokken was, zoals de beginselen m,b.t. respectievelijk de Rechten van de Mens en de fundamemele vrijheden (VlO, hel zelfbeschikkingsrechl (VI II), samenwerking (IX) en het te goeder trouw nakomen van internationale verplichtingen (X) en anderzijds de eerste twee gedeelten van de z,g, " derde mand" d.w.z, de menselijke comaClen (familiebezoek, familiehereniging, huwelijken, reizen) en informatie.

18

Daarnaast werd veel belang gehecht aan de vertrouwenwekkende maatregelen van militaire aard (het aankondigen van manoeuvres, het uitnodigen van waarnemers bij manoeuvres e.d .).

Voor de Oosteuropese landen waren dit uiteraard sensitieve onderw"erpen, aan een discussie waarvan zij zich dan ook stelselmatig trachtten te onttrekken, Sloegen zij bij de militaire aspecten de aanval af door de discussie totaal te negeren en zélf daarentegen betogen te houden over hel belang van de ontwapening ("het recht op leven, van veel essentiëler belang dan de rechten van de mens" ), bij de beginselen en de derde mand beriepen zij zich voortdurend op het VIe beginsel betreffende de niet-inmenging in binnenlandse aangelegenheden (een onhoudbaar standpunt, omdal het Vle beginsel is gericht legen het gebruik van geweld en dwang, en zeker niet tegen het bespreken van enig onderw"erp van de Slotakte).

Het spreekt vanzelf, dat het samenvallen van het Charta '77-proces in Praag met het begin van Belgrado niet bijdroeg tot een coulante stemming bij de niet-Oosteuropese delegaties. Immers, dit moest wel worden gezien als een lesl-case voor de geloof\vaardigheid van onze verbintenis tot naleving van de Slotakte.

Er vond dus wel een gedetailleerde individuele evaluati.llrit\ van de implementatie plaats - de Oosteuropeanen hd_ ben dit niet kunnen verhinderen - echter geen dialoog, hoewel ook de Oosteuropeanen zich niet aan hun eigen opvalling over hel Vle beginsel hebben kunnen houden, en op hun beurt toestanden in andere landen aan de kaak zijn gaan stellen . Nog minder was er sprake van een gezamenlijke evaluatie.

Toch is deze fase van belang geweest en wel om .3 redenen: de bespreekbaarheid van alle ondenverpen van de SIOlakte door alle deelnemende staten is met succes verdedigd legen de Russische pogingen om bepaalde onderwerpen als het ware buiten de orde te verklaren ; hel is mogelijk gebleken de uitvoering van de bepalingen van de Slotakte concreet en in detail aan de orde te stellen; en tenslotte : dat het ons ernst is met de uitvoering van de Slotakte is onomwonden duidelijk gemaakl.

De tweede fase: de voorstellen Toen half november de evaluatie was afgerond , overigen lOL kennelijke opluchting van de OOSleuropese delegalie. werd begonnen l11et de bespreking van de voorstellen, die intussen waren ingediend. Het waren er ongeveer 90 geworden, een aantal, dat alle deelnemers verraste. Onder de voorstellen, ingediend door de Westelijke landen d.w.z. behorende tol de EPS en/of NAVO , waren de belangrijkste: Een voorstel belrefTende de rol van hel individu bij de naleving van de Slotakle (in de wandeling genaamd hel " Monitoring Group" voorstel); een voorstel ter herbevestiging van de rechten van de mens; een voorstel ler verbetering van de militaire vertrouwenwekkende maatregelen, waaronder het aankondigen van militaire bewegingen; en - een aamal vqorstellen in de derde mand op hel gebied van de menselijke contacten en informatie.

Daarnaast waren van die zijde nog wat kleinere voorstellen ingediend op hel gebied van de tweede mand. In hel algemeen waren de Westelijke voorstellen gericht op het stimuleren van de toepassing van de bepa lingen van de Slotakle.

De belangrijkste voorstellen van de neutrale en nietgebonden landen lagen op het gebied van de militaire vertrouwenwekkende maatregelen, de ontwapening, de energie en de werkomstandigheden van de journalisten.

De voorstellen van de Oosteuropese groep tenslotte vielen in (wee categorieën uiteen: enerzijds waren er de grote Russische "nieuwe initiatieven", gericht op verhoging van de veiligheid en uitbreiding van de samenwerking op het Europese Continem, zoals Dr. Y. Kashier reeds aankondigde in zijn artikel in Jason over Belgrado (41. Deze waren vervat in achtereenvolgens een voorstel om speciale cOll~ul­ taties op hoog niveau te beleggen als een forum voor Europese militaire aangelegenheden (waarin dan b.v. gesproken zou moeten worden over een "no first use" verklaring voor aLOomwapens en een bevriezing van de bestaande Pacten), en voorstellen om pan- Europese conferenties over samenwerking op het gebied van resp. transpon, energie en milieu te beleggen.

Daarnaast werd door de overige Oosteuropese delgaties nog een grom aantal andere voorstellen ter tafel gebracht, waarvan hel merendeel echter met weinig inhoud en kennelijk uit taktische overwegingen, met de bedoeling later in de onderhandelingen deze over en weer tegen de meérderAcid van de Westelijke voorstellen te laten wegvallen om 'lllllfo doende alleen de werkelijk belangrijke, d.w.z. de Russische voorstellen, over te houden.

Wel moet een tweetal Roemeense \'oorstellen nog apart worden vermeld, één inzake militaire aspecten en ontwapening, dat vrij grote overeenkomst vertoonde met desbetreffende voorstellen van de neutralen en één inzake een centrum voor industriële samenwerking.

Tenslolte was er het geheel op zichzelr staande Maltese voorstel om een pennaneme Commissie voor Veiligheid en Samenwerking m .b.t. de Middellandse Zee op te richten .

De eerste bespreking van deze veelheid aan voorstellen verliep over het algemeen niet slecht. In een aantal gevallen leek zelrs een voorzichtige dialoog op gang te komen. Het moedigde Westelijken en neutralen aan om in het verdere verloop van deze fase met een omwerp-raamwerk voor een substantieel slotdocumem te komen en met samenvattende tekSlontwerpen, die in dat kader konden worden ingepast. e voorzichtige verwachtingen m.b.t. een positief resultaat I naerden echter de bodem ingeslagen LOen op de eerste dag het kerstreces, 17 januari, de Sowjet -delcg'dtie onverwacht een ontwerp-slotdocument produceerde, dat voorbijging aan alle ingediende voorstellen met uitzondering van de Sowjet-initiatieven , en vervolgens de Sowjet-delegatie, gevolgd dool' de overige Oosteuropese delegaties, met uitzondering echter van de Roemeense, iedere poging lOt reële arbeid blokkeerde. 11 januari moet dan ook gezien worden als een caesuur in de Belgrado Bijeenkomst.

was gewijd aan de implementatie van de Slotakte; het andere gedeelte bestond uit een compromis-tekst op basis van de eerder ingediende voorstellen; een ontwerp. dat voor de Westelijke groep aanvaardbaar was als onderhandeling basis.

Tevens nodigde de NA-groep (51 de Westelijke en OOSl europese delegaties uit over sectoren van dit ontwerp te onderhandelen in z.g. contactgroepen, d .w.z. groepen van beperkte samenstelling, waarin OOSt en West en A elk zouden zijn vertegenwoordigd.

De Westelijke landen besloten lich in ieder van deze groepen door niet meer dan 2 à 3 "gevolmachtigde" delegatieleiders te laten vertegenwoordigen en gaven daarmee een indrukwekkend voorbeeld van eenheid. De andere groepen bleken niet in staat dit voorbeeld te volgen. De beoogde opzet werd daardoor niet bereikt.

Maar ook op deze nieuwe basis bleek het niet mogelijk de Sowjet-Unie LOt een meer tegemoetkomende houding te bewegen. Zij hield star vast aan haar eigen omwerp, dat voor de Westelijke en N A-delegaties onaanvaardbaar was. Er was dus sprake van een impasse, terwijl de streefdatum voor beëindiging van de Bijeenkomst, 11 rebruari, met rasse schreden naderde.

Frankrijk besloot nog een laatste {niet door de overige Westelijke delegaties gesteunde} poging tOt een compromis te wagen , doch ook dit ontwerp vond geen genade in Russische ogen. Öe WeSleiijke landen beserten , dat het doel dat zij nagestreefd hadden, een Slotdocument met een evenwichtige en gevarieerde inhoud van door alle partijen aanvaarde verdere maatregelen en afspraken op de basis van de Slot~ akte van Helsinki, niet bereikt kon worden. Geplaatst voor de keuze tussen twee alternatieven kozen lij vastberaden voor wat hun het minste van de [wee kwaden toescheen, n.1. een kort en zuiver feitelijk slotdocument, een soon communiqué, en verwierpen de gedachte aan een documem, dat naar inhoud niet evenwichtig de door de deelnemers verdedigde standpumen lOU weergeven, respectievelijk waarvan het gebrek aan reële inhoud lOU worden verdoezeld door holle rr.sen.

De Sowjets lieten in de wandelgangen weten accoord te gaan met het idee van een kort feitelijk einddocumem. In de praktijk echter achuen zij het verkieslijk het "vuile werk" door het Westen te laten doen, zo de indruk wekkende dat het niet aan hen te wijten viel als Belgrado als een mislukking zou eindigen.

Derde fase: onderhandelingen over het Slotdocument

Dit "vuile werk" bestond uit het o\'ertuigen van de meerderheid van de neutrale en niet-gebonden landen, versterkt met Roemenië. die lie\'er wilde proberen althans de schijn van een succes, hoe klein ook, nog te redden. De Joegoslavische delegatie trad hierbij met sterke en doorwrochte pleidooien op de voorgrond. De optelsom van de desiderata , die de NNA-Ianden individueel in allerlaatste ressort nog verdedigden. LOonde echter wel aan welk een selectief en daardoor onevenwichtig en onaanvaardbaar karakter ht slotdocument laU krijgen bij tOegeven aan deze wensen .

I.p .v. over afzonderlijke voorsu" lIcn werd in deze fase onderhandeld over verschillende versies van een Slotdocumem. De groep van de neutralen stelde begin februari een uitvoerig ontwerpslotdocumem op, waarin één gedeelte

Hel Westen, bij monde van de rwee onderhandelaars, die in dit "unhapPl' end" bij voortduring de nodige besprekingen voerden (t.w. de delegatieleiders van Denemarken,

Aanvankelijk werd nog getracht gewoon met de werkzaamheden door te gaan. AI spoedig wcrd hct echter duidelijk, dat dit geen zin meer had en kon de 2e rase als argesloten worden beschouwd .

19

als voorzittend land van de Negen, en van de Verenigde Slalen), ging daarom voort op de ingeslagen weg mel behu lp van een in eigen kring opgesleld ontwerp. De Sowjeldelegaue sloot zich er ten latte bij aan, waan1a door gezamenlijk optreden de weerstand van de laatste tegenstribbelaars (Zwitserland, Joegoslavië en... Roemenië) werd oven\'onnen.

Eén slruikelblok bleer nog over, n.l. Malla. Hoewel dil land reilelijk meer had gekregen dan één van de andere deelnemers, omdat alleen het eerder genoemde Maltese voorstel althans enige weerslag had gekregen in het korte slotdocument (in de vorm van het besluit tOl het houden van een expensbijeenkomst over de Middellandse Zee in La Valella begin 1979), wilde het méér en wist hel op grond van een additionele eis de Bijeenkomst nog vier dagen le rekken.

Doch tensloue werd op 8 maart het slotdocument officieel aangenomen en behoorde de Belgrado Bijeenkomst 1977 op 9 maan 1978 LOL hel verleden.

De balans a afloop van "Belgrado" overheerste bij velen - het is in hel begin van dil artikel al gereleveerd - de leleurstelling.

De Roemeense delegatieleider noemde het verloop in zijn slotverklaring zelrs een stap lerug in hel CVSE-proces.

Teleurstelling allereerst, omdat geen van de voorstellen de eindstreep had gehaald en hel dus (nog) niel mogelijk was gebleken nieuwe dynamiek aan de uitvoering van de Slotakte te geven.

Teleurstelling ook, omdat een werkelijke dialoog was uitgebleven, en de voortdurende pogingen om de Russische verdediging rondom de nul-lijn te doorbreken op niets waren uitgelopen.

Teleurstelling bovenal over het feit, dat de Sowjet- Unie die nul-lijn had gekozen als haar doel voor "Belgrado" . iel geheel onverklaarbaar nochtans dit laatste, als men bedenkl, dal de Sowjel- Unie, na de aanvankelijke eurorie over Helsinki, in toenemende mate ook imern is geconfronteerd met het effect van de Slotakte. Dat voorLS de Westerse pers over "Belgrado" steeds sprak als over de Mensenrechten Conferentie (een "pars pro toLO". die door haar eenzijdigheid onrechl deed aan de lOlalileil van de Slotakte) heerl de Russische allergie voor de vem,eende " 'estelijke bedoelingen in "Belgrado" zeker niet verminderd; integendeel. aast deze negatieve aspecten zijn er echter wel degelijk ook positieve elementen.

Hel belangrijkste daarvan is dal hel CVSE-proces wordl voongezet. De continuïteit is gehandhaafd , omdat in het sloldocument de arspraak is vastgelegd in november 1980 opnieuw bijeen te komen in Madrid. Belangrijk is daarbij ook, dal het verbreken van de conlÎnuïteit geen enkel moment als een reëel gevaar boven de Bijeenkomst heeft gehangen.

leLS dergelijks geldlook voor een tweede overweging van positieve aard , l.W. dat de Bijeenkomst is afgesloten met een document, dat, hoe mager ook, de zaken niet mooier voorstelt, dan zij zijn. Niet alleen was het gevaar, dat zou zijn argegleden naar een lang, doch inhoudsloos stuk in de laaLSle ra se nicl denkbeeldig, ook een arsluiling zonder slotstuk was denkbaar. Het is bepaald van groot belang, dat de deelnemers niet alleen een dergelijke uiterst negatieve afloop hebben weten te vermijden, maar zelfs kennelijk ook niet serieus hebben overwogen, ook de Sowjels en hun bondgenoten niet.

20

Voorts erkennen de Oostbloklanden in hel Sloldocument dal de gehouden "gedachlenwisseling" op zichzelr een waardevolle bijdrage LOL hel bereiken van de door de CVSE gedefinieerde doelstellingen is geweest en dal uiteenlopende gezichtspunten tot uilÎng zijn gebracht met betrek.king LOL de mate van implementatie van de Slotakte.

Daarnaast wordt ruiterlijk erkend, dat over een aantal voorstellen geen consensus werd bereikt.

"Last but nat least" moet onder de positieve aspecten van hel slotdocument zélf nog worden genoemd de herbevestiging van de wil der deelnemende staten om de voorzieningen van de Slotakte ten volle in praktijk te brengen, uni- , bi- en multilateraal. Een herbevestiging, die, zo lijk.t het, aan krachl heert gewonnen door de, op Joegoslavisch respectievelijk Roemeens aandringen opgenomen, passages belreffende hel belang van de délente en van hel CVSEproces.

Bij een evenwichtige beoordeling van "Belgrado" moet men echter niet alleen naar het Slotdocument k.ijken.

Trouwens, in tegenstelling tOl Genève/ Helsinki , had "Belgrado" niet als primaire taak een slotdocument te redigeren .

Andere aspecten dienen derhalve mede in de beschouwing te worden betrokken. Een aamal daarvan is al genoemd b.·· de weergave van het verloop in de eerste fase, zoals h belang dal de bespreekbaarheid van alle onderwerpen van de Slotakte door alle deelnemende staten onaangetast is gebleven. En eveneens, dal hel mogelijk is gebleken de uitvoering van de Slotakte concreet en in detail aan de orde le Slellen. Hel Westen heerl deze mogelijkheid aangegrepen om duidelijk haar mening over de implementatie op alle door de Slotakte bestreken terreinen voor het voetlicht te brengen en, dankzij de pers, is deze mening wijd en zijd verbreid.

Uiteindelijk echter zal "Belgrado" moeten worden beoordeeld in zijn relatie lOt de uitvoering van de Slotakte, zijn effect vóóraf en na afloop. Wat het effect vooraf betreft, kan reeds nu worden geconstateerd, dat het ontegenzeggelijk positief is geweest. In het vooruitzicht van de voorgeschreven evaluatie van de implementatie hebben de Oosteuropese landen getracht enigszins schoon schip te maken, door O.m. reeds lang slepende gevallen van familiehereniging, huwelijken e.d. op le lossen . Een verheugend leken en verblijdend voor de belrokkenen , al wordl de blijd. . schap gelemperd door hel lOL van hen, die builen hel g bied van deze "schoonmaak" bleven, en al moet men wel beseffen , dal hel ging om hel oplossen van ad hoc gevallen en in het algemeen niet om versoepeling van de regels.

Voor een oordeel over het effect na aOoop is het nog te vroeg. Een volledig oordeel over " Belgrado" en haar plaaLS in hel CVSE-proces zal pas over een jaar or anderhalr kunnen worden gegeven. Eerst dan zal duidelijk zijn or trends die vóór Belgrado waren ingeluid, zijn voongezet of stopgezet, of nieuwe omwikkelingen zich hebben voorgedaan, kortom of Belgrado een stap vooruit betekent of niet. Strenge vonnissen in de Sowjet-Unie over mensen als Orlov c.s., die geen andere "misdaad" hebben begaan' dan het signaleren van tekonkomingen in de tenuitvoerlegging van een door de eigen regering mede-ondertekend document, mogen ons met recht somber stemmen; toch is het ook hier nog te vroeg deze "Einzelfälle" op hun eventuele diepere en wijdere betekenis te toetsen.

Resumerend : vooreerst gemengde gevoelens; teleurstell ing over hel gebrek aan concrete vooruitgang, maar ook te-

vredenheid over de zwaar wegende positieve aspecten, Belgrado dus voorshands een pas op de plaats' Misschien wel ja. maar men be~eft eens te meer, dat het CVSE·proces er één is van lange adem en veel geduld.

Daarom: het werkelijk c)semifle beslu.it bij uit~tek van Belgrado is, dat het proce~ wordt \"oongczel

Een ongunstige internationale context In het voorgaande is de Belgrado Bijeenkomst op zichzelf be:;chouwd" Een enkel woord i... daarom nog op zijn plaat' over de omstandigheden van imernationaal~po1itick. k.h~ maat, waarin het trenen plaats vond" Het lijkt bij lt.'ruglitht duidelijker dan in de beslotenheid van het conferontiege· bouw. dat deze omstandigheden voor een goed verloop van de besprekingen niet optimaal lijn geweest. Vooral d(' stand van de betrekkingen tussen de Sowjet- Unie en de Verenigde Staten en de onzekerheid omtrent de richting:, waarin deze betrekkingen zich zouden ont\vikkelen, i!, \"tTmoedclijk ('{'n factor geweest die, hoewel ol1li~htbaar, htl verloop van ., Belgrado" in ongunsüge zin heeft beïnvloed" Dil brengt mij op de n'el gehoorde verondentelling dat in de gehele OOst.Westwrhouding. en dus ook in het C\'SE proces, dc'· invloed van de \"trerugde Staten en de SuwJet. I 'nie doorsla~gn"end is. Dt" deelname van de beide ~up('"r e ogendl1t'den aan het C\'SE-procrs is uiteraard e,>~entittl.

Afspraken lOl verlaging van dt" barrières [U'S~en Oost en "We~l. loal~ dtle in de Slotakte lijn neergelegd. ver1jcren immen. hun betekenis indirn de \' erenÎgde Sralt"n ('11 dC' So"-jet-Vnit.. elk voor zich in hun onderlinge ~"erhouding zozeer bt'palend voor de situatie op ons contlnt'nt. daar niet bij betrokken zijn" Het is echter weer niet zó dat in hl" CVSE·pro("es de Verenigde Staten en de So\\jet-L1mt' lOtl~ der meer de dienS[ uilmaken. ook niet in "Belgrado" In het C\'SE-kadcr is bij uit\tt'k sprake van confen.,ntit'.., van gelijke en sou\'creÎne staten, die ongeacht" hun gr<:>oltc allt, een c\'('n l\.."aT(.' stcm htbben, ettl ~tem die voor ledt)" be.' sluit dank zij de consensll';rege1 nodig is" En zo heeft wd~ Iswaal de.' Sowjel- Cnie met behulp van haar t,ale!lil·tel1" door het voortdurend onthouden van consensus vanal januan alle \"oortgang kunn{'n blok.keren,. ~ar heC'ft lij op haar beun geen van haar wensen inge-wllh~d gekn·gen.

En zo htd"t \lalt.a wel (once\,ies verkregen door aan r-Cl slot, ier dagen lang de con,('Il"'US aan het slQ{documem te onthoudtn. dit op crn nlOJTlent dat iedereen be efu' dat , dere dag langer grOte schadt· 10U kunnen beteken('n,

Oude en nieuwe blokken HielIDee i.., niet 111 striJd, dat ZICh onder de 35 gelijke en souverc1llc deelnemende staten groepen vormen: dt 2 gt'. vestigde "blokk.en" Oost t'n \'\'('St, en t'en derde nit,uwe.' groep van negen neutrale en niet-gebonden landen" SlcdH~ drie staten bItven "niet-gebonden", [. w" Spanje, hl,t \'tui ~ caan en Monaco. Over de dne groepen nog het \'Olgende.

Hel WeSlen heeft grOle eensgeZIndheId vertoond . Belgrado was lorgvuldig vOOl"btrcid 70wd in hel on·r1eg van ~i"t, ~egen • Europese Politieke Samenwerkin? als lil he~ WIjdere verband van de \'ijfti"n C\A\'O . TIjdens de Bljo<·n· komst zelf werd het beleid op alle niveaus Idelegatieleidrr, en expert~ voortduren"d ~ccoördineerd . \'·ar d~, \\'l,,,,(('IiJk~ amenwerking betrefl IS er alle reden om op Belgrado met voldoening terug te blikken. Daarmee i5 le\"en" t'{'n goede grondslag gelegd ' of beter: opnieuw gelegd. want ook in de CVSE zelf heeft de \\·,·"e1ijke ,amenwerkmg l1l.n die van de Negen zich al "erk ontplooid I voor de vOOl'bereiding op "Madrid 1980"

L'iteraard traden ook de \Varschau Pact-landen gecoördineerd naar buiten, doch daar was van de eenheid in ver,cheidenheid. die hel We'telijke optred n kenmerkte. we-nig te merken; met uiuondering van RocmmÎë. De Roemeen5C dekgalie legde lich in }lnUiln niet n~r biJ het van de tafel vegen van anc ,·oor... tellrn en bleet (Ol het faat . . te er biuere einde su ijden voor haar eigen Ideeen mer name op het gebied van de militaire \"errrouwcnwelk.ende maarrege len. Zij speelde daarbij bekwaam 111 op de. gomdens d .. leefden bij de leden van de derde groep. die van de neu trale en niet· gebonden landen.

Deze groep vormde een nieuw en alll''\zms merk.waa~dig Icnofficen aan het Europese firmam{'f1( t'en blokvormmg, die in feite een contradiCtie is. m{'( dl' beleden politieke status van haar samt'nstellcnde ddt1l. BO\"('nclicn dekkt'n de belangen en gezichLspunten van dt'LC samenslellcndt delen flwcden, Finland. Zwitserland. Oostcnrijk, Liechtttl slein, San \la1ino. joegoslavic. Malta en C)"pru~ elkaar niet. en lijn lij in sommige g{"\"allcn ldf tl'g~'nstrijdlF:" De reden dat dele landen in ëén groep samen 11 n gegaan en daarmee \('"('1 \('rder ~îngen dan m Gennl' hCl gt"V3.1 v.as. moet ongetwijfeld htmn gezochl "orden. dat ZIJ ZIch hel>ben "-i!len afzetten legen de (wee andere blokken om op die manier te trachten als ~ch('Ïdsr("(hter te fungen:r Door het >amengaan blelen ZIJ echt" JUISt de flc-xibihten. d,e nodig- is ,"oor een dcrgdijke funaie. te \erIa'zen, BI nen ~e groep bleek het bereiken "ao ,-en compromisslandpunt \'aak al zo moeilijk, dat ab dit (·t'nmaa~ naar hUiler "-('rd gebracht. het l1Iet" mt-er onderhandel baar was.

Hoewel een succesvolle scheidsrethlef'irol waarschijnlijk niet lOt d,' mogelijkheden had behoord. gellen de klooi tussen beide polerl en de onbereidhcid van Oo~{-Europa om dir klooi tc !laten) on-rbruggcn. h"bb"n de "NA Wil den lich dOOI" hun starre op!\.tdling t("n ge.'\'olgc van doe blok.vonning in feitt, bUÎten spd g(·lt't. lc. betc'kende dit \amengaan bepaald een \"erarming van h{,t C:VSE prore~" "Belgrado" wa .. dan tm.h, ondanks her magere re . . ultaZ • een bijeenkom't rijk aan "'peeten en on",;kkehngrn. POSI tie\{' en negaue\e, C'f'n pas op de plaats waan'an de Ullem delijke lum~lc 10 het C\'SE-pcoces dOOI de geschlede,"S zal "'orden bepaald. een bijeenkom" dl. ook lesser n houdt en \"ooral die ('ne. die besloten h~t l til' v.:oorden . "slil\tand b('l('kenl afh[('nlit~anR '" De dct'lne,.-.erlj be'510' ten unaniem door te gaan, maar als ZII ook wille \ oorutt· gaan. dan lal er hel nodige denkw,~k g da.n moelen worden en ht'l nodige o\"erleg mot'tt'U worden gepleegd om Madrid bt'lcI"(' kan'ien re geven dan in Bf'lgrado \"oor· handen waren.

On 1- van der valk Oe hl""tr Van del \"alk. i ......edcrl )9i6 St·dt'rlamj., illllh...,>iJ<Kur in JI ~u · sLl;\"it' ("n hmg('("'de .. 1\ leldt:1 ,"all de 'eder',lI\dsC' ddegaw· biJ dr Bd·

gl",do.(onlcrcntlC' " Aan de u·lu "''t·rklC' C'"C.·IM"C"IlS ~t'r ddtgauC'hd drs A i dt- 81JII . 'achC'01u~ Hn artikel geeft umtultt'nd d(' mCfl!ng \itUl belro.... cnt-n "'"CC' ~oten

I Jason!r: JfK" 10 :5 1 O\nal "'01.11 n dn uukel dC' tnm Jr OO!tMll"opnc' bnden word1 jtroruik, ~"ordl ,I.uou'c ~odd aan tC' dUldC"o de ~ bnden.. elk :M:horC'n tOl hel \\arxhau PACt [)us 11(" Jocg ,b\lt' 1 HooJr.:'[C' o~n \aD de 81JC'tnkom\L ,uI wtrd bllgnlaan door S z.g" 'SUbSldlólf\ worklOg bodin", t't", v r It-der noold51uk voln de Slot. akte -I

I,non 2(' 11K" na ..

5 \

A .. ·Sculu.l.l.nd '\('11 AIi~"

Praten over de Conga Wie van het huidige Afrikaanse leiders wil zich nog graag met MohulU vereenzelvigen? Hel zullen er niet teveel zijn. Hel is dan ook vrij vervelend dal uitgerekend deze MobulU door het Vrije Westen massaal wordt gesteund. Zou d.h misschien de bedoeling lijn geweest van hel Cubaan~ gedogen ,"an de inval in Shaba?

Dal hel minimaal een kwestie van gedogen is geweest lijkt duidelijk. Weinig - vooral op militair gebied - gebeur! er in hel aangrenzende Angola zónder dal cr Cubane-Il bij betrokken zijn. Bovendien is het niet goed voorstelbaar dat er een zwaar bewapend troepje Katangezen zomaar en onopvallend in hel grensgebied tussen Angola en Zaïre rondwandelt.

Als dat wel zo is kan men zich in luanda nog wel wat minder veilig gaan voelen.

Maar waarom dan toch dat Cubaanse gedogen, wetend dat de ilwal abonief zou worden.

EtD duidelijker uitnodiging aan buitenlandse inteneniëoten lijkt niet mogelijk, Een beter middel de Afrik.aanse k..... estie verder te polari seren trou .....ens ook niet. En ze k.wamen ook.

Nt"o-imp('rialisten uit China t:n een inter-Afri kaanse vredesmacht onder leiding van de door de NAVO vooruitgestuurde pioJln('n, Frankrijk en België (zie Granma, 18 juni 1978 (IJ), De \'ele speeches die NAVO\ opperbevelheb , ber Haig over Afrika had Olfge~tokcn, Caner's toenemende belangstelling voor het gebied en de toent'!ll("nc!c frustratie van het Wille Hui~ over het leit dal er van hel Amerikaanse Congres niel illgega"pen Illo('ht word{'u, hadden dankzij hel Cubaanse gedogen iu{'ens vruchten alge .....oIVcn . Ot' imperialisten WMt'n weer dui delijk impeliali~tcn, ditntaal zdf~ op z'n imer · afrikaans ~amenwerkend - ("n \tt'mmen gaan in Cuba op vuur de \'olming van ('('n Olmi· imperiali~tisch verdedigingsfront, een soort anti-NAVO-NAVO op Afrikaanse leest geSdloeid, En het kostte Cuba hoo~it eell paar ~tukken materied, dit, 11' (()(h weer van "\Tienden" lcrugbezorgd kriJ~('n, Sterker, ltaar \Trluid krijgen de Cubalwn na it'dere ge · ~Iaagd(' MIÎe ins betN malt'l iaal.

Zou Cuba het nu alleen maar voor die \Tienden - or anders, voor wat Ie van die \-Tir-nden krijgen - doen? Tenslotte bestaat de relalie tussen de So\\]el- Unie en Cuba vooral daarin, dat de cerstt' van de tweede een strategische positie en de tweede \'an de eerste een volslagen onmisbare economis<:he steun (o.m, 2 miljoen dollar per dag), wapens en een ideologie krijgt.

De geschiedenis van de Cubaanse revolutie wijst op het tegendeel. Van de filosofie van de gepromoveerde socioloog Castro en van zijn Beweging van de 26sle juli is dan misschien het jeugdige Clan af, maar wat resteert vormt een combinatie van vdlighdd voor Cuba en belallgrijkhdd in het buiu:nlalld Wijzen dele beide factoren op nationalisme {wat uiteindeliJk afstand van de So\\jet Unie inhoudt, - de sleutel voor Cuba's huidige gedrag steekl in "belangrijkheid in het buiu.'nland", want hier lopen Cubaanse internationale aspiraties en So\\jet internationalisme hand in hand Binnenslands bestaat e\'enwel naast deze in es· sentie militaire denktr.tnt \aangehangen door ZO\\el Fidd Castro als zijn broer Raoull een meer pragmatische denktrant. In tegenstelling tot de politiek die anies in AFrika mogelijk maakt, staat deze stroming een \'l'rbetering van de contanen met de VS vóPr. Belangrijkste figuur uil deze richting i.. de Cubaanse \1ini~t('r Carlos Rodriguez In \'oorafgaande Jan"n h-as hij ook al dl' bouwer van nieuwe relaties met kapitalislÎKhe landen ("we blij\'en socialiMisch, maar hel kapitalistische kamp hedt m('er know how ell technologie Ie le\'eren dan hel ..ocialistisch(·" )" Stt"un \"oor 7ijn beleid vindt hij \'ooral bij de ni("uwe klas\e d('1 u.:chnocralt·n, Deze {wet' elkaar bijtende beleid~IÎJn('n. 10 blijkt, COl'XI\l(Tt'll t',hlef moeit(, loos. Hel 70U \-'Oor Castro, de laatste tijd loch weef absoluut leider. {'cn koud kunstje 7ÎJIl Rodriguez ('11 de zijnen (voornamelijk \'oort· gekolllen uit de PSP. de nuegel-e Cubaame commUlmti~the partij, en nit"' uit Fidel\ at"· weging) op een 7ijspoor t(' rangeren, Dat dit niel g-d)t'url ht'eh mi~~thit"1I wd ('en lt'CI tw·

paalde doelbe\o..-uste reden. Op deze manier namelijk heeft Cuba zich in een positie gemanoeuvreerd waarin men [ell opzichte van de Sowjet-Unie een troefkaart in de hand houdt.

Amerika kan legen Rusland uitgespeeld WOfden.

Maar waarom zou dat nu nodig zijn?

Met name ten aaOLien van Eritrea \~TSChil1en Cubanen en Russen aanzienlijk van mening.

Cuba steunde jaren de nationak ooTijdingsoorlog van de Eritre tegen hel bewind in Addis Abeba en het is nu zeer problematisch voor hen deze \Tienden omwille \.'an een strategische Sowjet positie - aan de Rode Zrx - hel bos in Ie Sluren, Ook is het \"OOTStetbur dat het Kremlin Castro 10 zoeljes aarl te maduig vi_ worden in de Hoorn - het IS de Sowjets tuurlijk ook niet ontgaan dat Castro's Cuba zich graag al\ de leider van de Derde Wereld preSt"nteen, Kortom, de "proxy war" in Afrik..a is minder "prox)" dan wel \eronde~teld wordt. Cuba venegenwoordigt meer zichzelf dan een an, dere Slaal, zcker waar het gaat om de formering van een ami-NAVO-NAVO, Hel kan all('('n 7ijn dat h('t de Cubanen in Afrilta vergaat zoals hel hun dans, de Conga, in Europa n"rging.

r.

De Win kin Prim legl daar het vol!f;ende van: "Dr Conga ti dl ROOIIL van (lR Cu&aaJUl tU1tI in ftrak militair oo"donuJ AJrO-Cubaa1U ritmt,. /M(ingt1l om dtu Ilb mod,danJ in J. uropll i"&ll"« u 4.otn t.';ndtn lijn mlilllAt ".

R.D, praanin!f;

•

1\ H(,t Cubaanse equivaknt van dt Pravda.

Bij NRP is onlangs verschenen:

THE BELGRADO CONFERENCE PROGRESS OR REGRESSION PRIJSf9,75 -

72 pag. -

Verkrijgbaar bij de boekhandel of rechtstreeks bij de uitgever.

nn. BfI.GRUn: co

FERJ.~CE

PROGRfS'" fJK RIGRlSSIOS lNnU OIT"n_ ."" { '1"0 ........... ar ... _'D' rnu

ISBN 906227 5117

NRP POSTBUS 3023 2301 DA LEIDEN

Deze uitgave is de a'sluitende publicatie van een in 1976 door het OOST-WESTINSTITUUT (Den Haag) gestart project dat tot doel had de resultaten en toepassingen van de CVSE te evalueren.

Het is een onmisbare publicatie voor ieder die lets van hedendaagse Oost- Wastbetrekkingen wil begrijpen.