Eskola Publikoa 49.zkia

Atea zabalik

Eilastasuna El adoctrinamiento en la escuela catalana: una gran falsedad STEILAS 40 urte Gobierno del cambio

Kataluniako saiakera

Haurdunaldi subrogatua

El laberinto de los tratados de comercio Emakume Idazkaritza eta Bizkaiko Emakume Asanblada

49

Araba

zenbakia Garai Berria 2018ko apirila

Eulogio Serdán 5 • 01012 Gasteiz W 945 14 11 04 { 945 14 43 02 araba@steilas.eus UPV/EHU Arabako Campusa Ikasgelategia, 204. Bulegoa • 01006 Gasteiz W 945 01 33 97 (3397) steilas-araba@ehu.es

Bizkaia

Jose Maria Eskuza 1, 1 esk. • 48013 Bilbo W 944 10 02 98 { 944 10 13 60 bizkaia@steilas.eus UPV/EHU Bizkaiko Campusa Liburutegi eraikina, 2 - 1 • 48940 Leioa W 946 01 24 34 – 24 35 steilas-bizkaia@ehu.eus

Gipuzkoa

Basotxiki 30-34 atz. • 20015 Donostia W 943 46 60 00 { 943 45 36 27 gipuzkoa@steilas.eus UPV/EHU Gipuzkoako Campusa Ignacio Mª Barriola eraikina • Elhuyar Plaza 1 W 943 01 84 36 (8281) { 943 01 81 40 steilas-gipuzkoa@ehu.eus

Nafarroa

Joaquin Beunza, 4-6 behea • 31014 Iruñea W 948 21 23 55 { 948 22 97 90 nafarroa@steilas.eus

www.steilas.eus

Aurkibidea

STEILAS, 40 urteko ibilbidea hizpide Arantza Urkaregi, Belén Arrondo, Enrike Garbayo, Felix Etxeberria, Koldo Larrea Stee-eilasen Emakume Idazkaritza eta Bizkaiko Emakume Asanbladako (BEA) Hezkuntza Batzordearen ibilbidea Renta básica incondicional. Una herramienta para acabar con la pobreza y la desigualdad Patxi Nicolau. Miembro del comité nacional de ESK Atea zabalik dago Irati Goikoetxea Asurabarrena. Bizikidetzako atalburua, Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako Departamentua, Nafarroako Gobernua

2

11

15

22

Etorkizuna 24 Iban Zaldua El laberinto de los tratados y acuerdos de comercio e inversiones Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate y Juan Hernández Zubizarreta Miembros del Observatorio de Multinacionales en América Latina (OMAL)

26

El adoctrinamiento en la escuela catalana: una gran falsedad Rosa Aguilà Valls. USTEC

29

Kataluniako saiakera Euskal Herritik ikusita Ramón Zallo. EHU-UPVko komunikazioa eta ekonomia irakaslea

33

Gobierno del cambio: logros y retos educativos pendientes Miren Aranoa Astigarraga Portavoz Parlamentaria de Educación EH Bildu Nafarroa

39

Haurdunaldi subrogatua. Kapitalismoaren zientzia-fikzioa Josebe Iturrioz. Medeak

42

Nazioarteko Elkartasuna eta Eilastasuna eilastasuna taldea

46

STEILAS, 40 urteko ibilbidea hizpide Felix Etxeberria, BelĂŠn Arrondo, Arantza Urkaregi, Koldo Larrea, Enrike Garbayo

2

Nola gogoratzen duzue STEILAS sortu zeneko garaia?

(Egoera politikoa, sindikala, hezkuntza...)

Egoera sozio politikoa pil-pilean zegoen, dena posible zela zirudien. Ustez diktadura batetik trantsizio bidera gindoazen eta ilusioz beteriko momentua zen.

Maila politikoan zein sindikalean mugimendu handia zegoen. Horietatik gehiengoa antifrankista zen, baina bazeuden ideologia zehatzagoak ere; ezkerreko partiduak, ezker abertzalea etb.

Hezkuntza munduan mugimendu hori are handiagoa zen, lege aldaketaren ondorioz jende berria sartu zen hezkuntza munduan lanera. Horrekin batera mugimendu sindikal, politiko eta bereziki pedagogiak garrantzi ikaragarria hartu zuen.

Arantzak dioenez unibertsitatean ere mugimendu handia zegoen. Berak ikasketak amaitu berriak zituela aipatzen du eta une horretan greba deialdiak egiten hasi zirela; aldarriak egonkortasuna eta euskal unibertsitate propioa zituela.

Nafarroan aniztasun handia zegoen, tardo-frankismotik zetozen partidu politiko asko. Guztiak beraien saltsan, gai garrantzitsu asko baitzeuden mahi gainean, konstituzio eta erreforma lege berria onartutako garaia. Nafarroan nabarmenena zen jendearen parte-hartze zabala; irakasleak, ikasleak, langileak, auzo mugimendua... egituratu gabe zegoen hori guztia forma hartzen joan zen.

Sindikatuak sortu gabe zeuden garai horretan eta STEILAS-en sortzaileak izan zirenak biltzen hasi ziren existitzen ziren beste estruktura batzuen pean.

Nafarroan adibidez “Asociación Católica de Maestros”en. Araban martxoak 3ko gertakariak abiapuntu garrantzitsua izan ziren hezkuntzako mugimendua bultzatzeko.

STEILAS sortu zen garaian Hezkuntzan ez zegoen ia beste sindikaturik. UGT-k eta ELAk zerbaitxo bazuten sektorean baino besterik ez. Hasieran, beste guztiak STEILAS proiektuaren inguruan elkartu ziren lau lurraldeetan eta esan genezake STEILAS izan zela batasuna eman zuen guztion etxe komuna.

Honek ez zuen luze iraun eta handik gutxira CCOO sindikatuak hezkuntzako sektorea antolatu zuen.

Hasiera batean STEILAS inguruan bildutako gutxi ba­ tzuk CCOO-era edo UGT-ra joan ziren baina gehienak STEILAS proiektuan jarraitzea erabaki genuen.

Hastapenetan, gure sindikatua, irakaskuntza pribatuan lanean zeuden langileen eskutik indartu zen bereziki. Tokiz-toki errealitate desberdina izan arren, aipatutakoa komuna izan zen.

rren ondorioz, eta beste batzuk ezkerrekoa eta Euskal Herrikoa zelako.

Felixek gogoratzen du Gipuzkoan ikastegi batean sortu zela STEILAS, txoko txiki batean. Carlos Trenor abokatu sutsua ere oroitzen du, epaiketa asko irabazten lagundu zuena.

STEILAS osoko Euskal Herriko lehendabiziko kongresua Iruñan izan zen, Iruñako Seminarioan. Bertan, momentu hartan sindikatuan zegoen aniztasun ideologiko, politiko... isladatu zen eta ondoren ibilbide politiko eta sindikal ezberdinak izango zituzten per­ tsona ugari elkartu ziren lehen kongresuan. Adibide bezala esatea, parte hartu zutela ezker abertzaleko pertsona esanguratsuak eta baita, Nafarroako sozialisten lehendaria izango zena. Kongresuan, hezkuntzaren gaiez gain, lau lurraldeetako sindikatua osatu zen eta egitura komuna izatea onartu zen besteak beste.

Berriz ere azpimarratzen dute pedagogiaren hausnarketak izan zuen garrantzia, bereziki berrientzat.

Ikastetxe batera lehen aldiz ailegatzen ziren horientzat ezinbesteko euskarria izan zen. Donostian adibidez 7.000 irakasle elkartu ziren ADARRA mugimendu pedagogikoak hezkuntzaren inguruan antolatutako jardunaldi batzuetan. Bilbon seminarioak egin zituztenean kanpin-dendetan lo egin zutela gogoratzen dute eta ijitoak zaintzen zituztela beraein kanpin-­ dendak. Lehen urtetako bitxikeria gisa, aipagarria da lehendabiziko bilera asko egun ertzaintzaren xede den Arkauteko egoitzan (orduan hezkuntza bereziko ikastetxea zen), Gasteizen, egin zirela.

Hasieran herrialde bakoitzak eta sektore bakoitzak oso antolaketa indartsua eta autonomoa zuen: publikoa, pribatua, unibertsitatea... Nafarroan adibidez herrialdeko kongresua egin zen lau lurraldetako lehen kongresua egin aurretik eta esan bezala sektore bakoi­tza nahiko autonomoa zen. Egituraketa prozesua poliki-poliki joan zen egiten.

40 urteko ibilbidean sindikatuak pasatuko zituen hainbat eta hainbat une zail.

Gogoratzen duzue bateren bat, nola bizi izan zenuen?

Hainbat momentu aipatzen dira bakoitzaren ikuspuntutik eta esperientzietik.

Nafarroan hasieran STEILAS, “Sindikato de trabajadores de Navarra” izena zuen. 1977an Berriozarren egin zen Nafarroako I kongresua, han, beste gauza batzuen artean, afiliazio bikoitzaren inguruan eztabaidatu zuten, batzuk alde egin zuten eztabaida ho-

LAB sindikatuak, urteetan eztabaidagai izan ondoren, erabaki zuenean Irakaskuntzako sektore propioa sor­ tzea, STEILASen ez zen ulertzen zein zen momentu hartan arrazoia horretarako eta tristura ere eragin zuen hainbat urte elkarrekin lan egin ondoren hainbat kide

3

LAB sindikatura joan zirelako. Gainera, ez genekien esparru komuna izandakoa nola banatuko zen bi sindikatuen artean.

Gregorio Ordoñozen hilketak ere, momentu zailak eta gogorrak sortu zituen sindikatuan, borroka armatuaren inguruko eztabaida alegia. Felixek gogoratzen du Idazkaritza Nazionala bildu zela Gasteizko egoitzan hotz handia egiten zuen egun batean, plumiferoak jantzita eta ke artean (gehienak erretzaileak) eta ten­ tsio momentuak bizi izan zirela. “Bilera gogorra izan zen hura” dio Felixek.

4

Nafarroan 80eko hamarkadan bizi izan zuten momentu txarrena. Sindikatua desagertzear izan zen hainbat arrazoi medio: pribatuko sektorea ahuldu egin zen kaleratze batzuk eragindako beldurragatik, irakasle batzuk publikora joan zirelako lanera, batzuk LABera eta asko “etxera”. Sindikatua mantentzeko jenderik ez zegoen eta denboralditxo batean ia ez zegoen antolaketarik. Nonbait STEILAS despistatu egin zela dio Koldok, eta horri guztiari buelta ematea zaila izan zela. Elkartu behar izan ziren erabakitzeko sindikatua mantentzea ea merezi ote zuen jakiteko.

Baiezkoa erabaki zen Enrikeren iritziz.

Iruñeko lehenengo kongresua, eratze kongresu bat izan zen eta bigarren kongresurako gorpuzten hasita zegoen sindikatua, hau Gasteizen izan zen. Bertan, gai ugari eztabaidatu ziren eta erabaki garrantzitsuak hartu ere hezkuntza ikuspegitik, euskal eskola publikoaren definizioan eta baita langileen lan baldintzen ingurukoak. Aipatzekoa da, sindikatua abortuaren alde definitu zela eztabaida luze baten ondoren. Bestalde, Kongresu horretan STEILAS Estatu mailako STE konfederazioan egon behar ote zen ere aztertu zen. Jarrera oso desberdinak zeuden eta bertan jarraitzea erabaki bazen ere eztabaidarekin jarraitzeko konpromisoa hartu zen. Kongresu honetaik sindikatua indartsu atera zen.

Hirugarren kongresu aurretik, sindikatuaren jarduera moteldu egin zen nabarmen eta bere biziraupena zalantzan ere egon zen. Hirugarren kongresua bi zatitan egin zen, lehenengoan oso jende gutxi egon zen eta araudiaren arabera quorumera ere ez ginenez heltzen, bigarren deialdia egitea erabaki zen. Honetan, gai ugari egon ziren eztabaidan baina erabaki nagusienetako

bat STE konfederakuntzatik (orduan UCSTE, Unión Confederal de Sindicatos de Trabajadores de Enseñanza) irtetea izan zen eta Euskal Herriko sindikatu autonoma izatea. “Carta de Relaciones” deiturikoa adostu eta sinatu genuen STE konfederakundearekin. STEILAS indarberriturik irten zen kongresutik.

Kontraesana badirudi ere, LAB irakaskuntza sortu zen STEILAS-ek erabaki ondoren Euskal Herriko esparruan, Konfederaziotik kanpo eta autonomia osoarekin jarraituko genuela aurrerantzean lanean.

Kontra­ esana diot, proposamen hori, LABera joan ziren kide batzuk defendatu izan zutelako hasieratik.

Arantzak dio berak ez duela borroka armatuaren eztabaida hain modu bortitzean oroitzen eta Belenek dio ez zela eszisio bat sortzeko modukoa baina kide batzuk alde egin zutela arrazoi horregatik. Adibidez Buesa (hezkuntza sailburua izan zen) hil zutenean ere tentsio momentuak bizi izan genituen sindikatuan eta erabakitakoaren aurrean beti azaltzen ziren kritikak alde batetik zein bestetik. STEILAS borroka armatuarekin ez zetorren bat baina nola eta norekin salatu ez zen hain erraza izan adostea gure artean.

Bilbon edo... egindako Kongresuan hainbat erabaki hartu ziren: publikoki azaltzea gure desadostasuna borroka armatuarekin eta atentatuekin kritika zuzena eginez eta familiei elkartasuna adierazten baina hainbat partido politikoen diskurtsoetatik aldenduz, elkarrizketa eta soluziobideak eskatuz. Bi aldeei eska­ tzen zitzaien ardura eta bidea zabaltzen aleginak egin zitzaten.

Sindikatuan izandako ibilbidean une bereziren bat ere bizi izango zenuen, bada...

Asko izan dira 40 urte hauetan.

Irakaskuntza pribatuko lehen hitzarmen kolektiboaren negoziazioa nabarmentzen du Belenek, prozesu guztia oso garrantzitsua izan zen berarentzat. Alde batetik hasieran lau lurraldetarako hitzarmen bat izan zedin saiakera egin zen eta sindikatuak bere ordezkaritza lau lurraldeetako kideekin osatzen zuen baina patronalak ez zeun onartu. Azkenik, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hitzarmenaren negoziazioa mahaia osatu zen. Belen buru belarri ibili zela gogoratzen

du, oso gaztea zen eta berarentzat sindikalgintzaeskola izan zen. STEILASen bazeuden kide batzuk oso jantziak eta asko ikasteko aukera egon zen, gogoan dauka David Armentia zena, ezinbesteko motorea izan zelako sindikatuan ere. ELA, UGT eta STEILAS izaten ziren mahi negoziatzaile horietan, STEILASek gehiengoa zuelarik. Aipagarria da batzuk sindikatuaren ordezkari gisa eta besteak lurraldeko asanbladaren ordezkari bezala joaten zirela.

Azkenean sinatu zen lehen hitzarmena Araba, Bizakaia eta Gizpuzkoarako, eremu laboralean estatutik kanpo uzten gintuena. Nafarroan ere mobilizazio ugari izan zen garai berdinean hitzarmenaren alde.

Ezin da aipatu gabe utzi, Ertzantzak Gasteizen urezko mangerak lehendabiziko aldiz erabili zituela irakaskuntza publikoko irakasleen manifestazio nazionala bertan behera uzteko irakasleek oihulatzen zuten bitartean “somos profesores y no flores”.

Krisi latz horren ondoren berpiztea lortu zeneko momentua berezia izan zen, une latz horien ondoren Nafarroako STEILAS hauteskundeetan bigarren indarra izatera ailegatu zenekoa. Hezkuntza transferen­ tziak negoziatzen hasi ziren, bertan asanbladak parte hartzen zutelarik. “Gaur egun egiten den sindikalismoa guztiz desberdina da baina garai horretan asanblada asko egiten ziren.” dio Koldok.

Felixek Ikastolen publifikazio prozesua aipatzen du, eskolaz-eskola ibili behar izan zuten prozesua azal­ tzen. LABen jarrera publifikazioaren kontrakoa zen, STEILAS ordea aldekoa. “Azpeitian adibidez ez ziguten uzten ikastolan sartzen eta herritik kanpo zegoen taberna batean bildu behar izan genuen hainbat irakasleekin eta gurasoekin”. Kuriosoa da ikastola hura publifikatu zela, baina egia da bertan publifikazioaren kontra zeudenak beste ikastola bat sortu zutela.

Irungo ikastolan ere erresistentzia handia egon zen, STEILASek ordezkapenik ez zuenez ez zieten uzten sartzen baina barruan zeuden STEILASeko zenbait irakaslek frente egin zuten eta STEILAS bertako bileretan egon ahal izan zuen, barruan sartu eta babestu egin zituzten bilera izan arte.

Belenek ere zuzenean bizi izan zuen konfluentzia-­ publifikazio garaia, berak lan egiten zuen ikastola

Iruñeko lehenengo kongresua, eratze kongresu bat izan zen eta bigarren kongresurako gorpuzten hasita zegoen sindikatua, hau Gasteizen izan zen.

Bertan, gai ugari eztabaidatu ziren eta erabaki garrantzitsuak hartu ere hezkuntza ikuspegitik, euskal eskola publikoaren definizioan eta baita langileen lan baldintzen ingurukoak.

5

publifikatu ziren horietako bat izan zen. Une zailak izan zirela aipatzen du eta zauri ugari utzi zituela prozesuak, horien artean sindikatuko kide batzuen kalera­tzea publifikatu ez ziren ikastoletatik.

6

Aniztasuna ere aipatu beharko genuke ekarpen gisa.

Bakoitzaren jarrera edo pentsakera politikoaren gainetik proiektu bat adostea lortu baita.

Ikastola batzuk publifikatzea erabaki zuten arazo ekonomikoak zituztelako baina asko izan ziren publikoak izatea helburu zutelako eta eskola publikoa denon artean eraikitzeko nahia eta beharra ikusten zelako.

STEILASen garrantzi handia izan du feminismoak eta emakumeen borrokak.

Izan al du eraginik STEILASkideengan, eskoletan eta, oro har, euskal jendartean?

40 urte hauetan STEILASek hezkuntza eta beste alorretan ekarpenik egingo zuen ezta? Bat aipatzekotan...

Ezin da ahaztu sindikatuaren sorreran zeuden gizon emakume asko alderdi politiko desberdinetan zeudela, batzuk besteak baino gertuago ideologikoki eta horrek ere eragina zuen feminismoarekiko jarreran.

Edonola ere, momentu horretan feminismoaren alorrean hausnarketa garrantzitsua ematen ari zen. Dibortzioaren borroka lortuta eta abortuaren borroka pil-pilean zegoen.

Garrantzitsuenetarikoa, seguruenik Euskal Eskola Publikoaren kontzeptuaren inguruko hausnarketa izan da. Baina hitzak garrantzitsuak badira ere hauen azpian dagoena, edukia da benetan inporta dena, hau da, ze nolako eskola nahi genuen eta dugu gure herrian.

Ekarpen nabarmena euskararena izan denarekin denak bat datoz. Belenek gogoratzen du eskoletan euskararen alde egin izan den lana, kanpaina ederrak egin zirela bere garaian, besteak besten Araban. “Euskara benetan gure eskoletan” izan zen horietako bat, ilusio eta gogo handia zegoen orduan euskararen alde egiteko.

Felixen hitzetan zalantzarik gabe eskola publikoan euskararen aldeko ahalegin handiena egin duen erakundea STEILAS da. Asko militatu da euskararen alde sindikatuan eta ahalegin handiak egin izan dira bai kanpora begira bai etxe barruan.

Euskal unibertsitate publikoan ere STEILASek ekarpen handia egin du zentzu honetan, beste sindikatuak agian lan baldintzetan soilik aritu dira eta “guk gure eredu propioa izateko borrokatu dugu, estatuaren menpe gaude eta” dio Arantzak. Borroka horretan ere euskarak zentraltasuna izan duelarik.

Feminismoaren aldetik egin den ekarpena ere aipagarria da, STEILASek ikastetxeetara berdintasuna lantzeko unitate didaktikoak aspalditik bidali izan ditu. Eta orokorrean esan genezake, ikastetxeetara ailegatu diren berrikuntza pedagogikorako proposamen asko, besteak beste, STEILASen eskutik iritsi direla.

Bigarren kongresuko testuari erreparatuz gero argi dago honek isla izan zuela bertan, hauetako eztabaida batzuk nabarmendu zirelarik, abortuarena besteak beste, pentsa bigarren kongresua 1980ean izan zela.

STEILASeko emakume askok lan handia egin zuten lurralde desberdinetako emakume asanbladetan. Idatzi eta dokumentu asko gordeta egon beharko lirateke zeinetan STEILASeko eta Asanblako emakumeak elkarrekin hezkuntza batzordea osatzen zuten eta hainbat testu eta proposamen elkarrekin sinatzen ziren Araban adibidez. Egun dirauten dokumentuak ateratzen ziren gabon ez sexisten lanketa egiteko.

Bere sorreratik STEILASek parte hartu du emakumeen mugimenduetan, martxoak 8a prestatzen eta abar. Hainbesteko harremana zegoen hasiera batean STEILASeko emakumeak Bizkaiako Asambladaren parte ziren, azkenik eremu propio bat behar zutelako STEILASen Emakume Idazkaritza sortzea erabaki zen. Kongresu baten ondoren gertatu zen. Nolabait ere hezkuntza munduan eta feminismoan zegoen jendearen artean nahasketa zegoen, hau da jende berdina zen hein handi batean.

STEILASen emakumeen parte hartzea garrantzi­tsua izan da eta erreferente izan dira sindikatu barruan eta kanpoan. “Emakume feminista prestatuak” dio Belenek.

Donostiako kongresuan estatuetan zehaztu ziren parekidetasuna bermatzeko neurriak. Baita sindikatuaren izena, “trabajadoras y trabajadores” jartzea sindikatu­ aren izen ofizialean. Lehenengoetarikoa izan zen sindikatua femenino plurala erabiltzen zuena.

Nikaraguan eskola bat eraikitzea izan genuen helburu eta horretarako “adreiluz adreilu” kanpainaren bidez dirua jaso eta sindikatuko hainbat kide Nikaraguara joan ziren eskola eraikitzea. Brigadak osatu ziren, irakasleak pozik joaten ziren eskolako adreiluak ipin­tzea nahiz eta ez zen oso kontziente han egin beharrekoaz ezta bertako egoeraz ere.

STEILASek bere burua Internazionalistatzat ere hartzen du. Nola gauzatu du bere sindikalgintzan internazionalismoa?

Ekimen aberasgarriak ziren haiek gaur egun beste estrategiak erabiltzen badira ere.

Garai hartan ezkerreko mugimenduak hainbat herri­ tako iraultzekin elkartasuna adierazi zuen, lotura afek­ tibo zein ideologiko argia. Besteak beste Sahararekin, bertara bidaiak egiten zirelarik.

Gure sindikatuan Eilastasunaren bidez bideratzen dira horrelako lanak, hortaz ekintza iraunkor bat egitea lortu da. Esan beharrekoa da ekintza hauek aldebikoak direla, hau da, alde batetik hangoak lagunduz

7

STEILAS hasiera-hasieratik sindikatu soziopolitikoa izan da; sektoreko sindikatua bada ere beste sindikatuekin elkarlanean hainbat gaien inguruan aritzen da. Hainbat ezaugarri nabarmenak dira; sektoriala ­ezkerrekoa,­ euskalduna eta abar. Nortasun berezi honek alderdi onak eta txarrak izan ditu, baina zalantzarik gabe sindikalismo tradizionalak dituen dinamiketatik desberdindu dela.

8

hemen ere kontzientzia sortzeko lagungarriak izanez.

Edonola ere, orokorrean hartu eman gisa ulertu izan da. Sindikatuari lagundu dio hango herrialdeekin harremana izaten, izena ezagutu arazi du. Aspaldikoak dira Guatemala, El Salvador, Txiapas, Peru, Sahara ... herrialdeko hainbat elkarteekin sortutako harremana.

Amerikako kolonizazioaren V. mendeurrenean ere eskoletan erabiltzeko gida didaktiko bat argitaratu zen adibidez. Gida hauek beste gai batzuei buruzkoak ere egin ziren: Lemoiz, OTAN...

STEILAS, sektoreko sindikatua da, eta ziurrenik gabeziak dakarzkio horrek.

Baldintzatu al du bere jarduera?

STEILAS hasiera-hasieratik sindikatu soziopolitikoa izan da; sektoreko sindikatua bada ere beste sindikatuekin elkarlanean hainbat gaien inguruan aritzen da. Hainbat ezaugarri nabarmenak dira; sektoriala ­ezkerrekoa,­euskalduna eta abar. Nortasun berezi honek alderdi onak eta txarrak izan ditu, baina zalantzarik gabe sindikalismo tradizionalak dituen dinamiketatik desberdindu dela. Sindikatuaren sorreratik bere izaera soziopolitikoa azaltzeko, Autonomia Estatutua erreferendumaren aurrean sindikatuan izandako eztabaida gogoratzen du Belenek adibide gisara.

Sektoreko sindikatu gisa mantentzeak gauza positiboak izan ditu eta ditu zalantzarik gabe baino baditu bere alde negatiboak.

Felixen ustetan “Agian guk beste sektoreen perspektiba falta izan dugu”, esate baterako 2008an izan zen ustezko krisialdiaren ondorioz murrizketak bizi izan ditu hezkuntzak eta beste sektoreetan langileak kaleratuak izan dira. Ingalaterran edo Turkian adibidez funtzionarioak kaleratu zituzten, hemen ordea ez da hori gertatu.

Momentu batean ESK sindikatuarekin zeuden harreman eta elkarlanen ondorioz beste pauso bat ematea pentsatu zen bi sindikatuak batuz baina STEILAsen bazeuden kontrako iritziak eta hor gelditu zen ideia.

Agian, nahiz eta beste sindikatuekin bat egin eremu sozio politikoan, besteen mobilizazioetan parte har­

tze handia ez dela izan. Iritziak anitzak dira, egia baita hainbat zeharkako gaietan sartuta egon garela eta elkarlanean aritu garela; feminismoa, internazionalismoa ...

Kontzeptualki sektoreko sindikatuak agian ez dute zen­ tzu handirik, STEILASen kasuan bai ordea, izan duen ibilbideak frogatu du hezkuntza eta irakaskuntzako langileak lehentasuna izanik, koorporatibismotik aldenduta, konpromiso soziopolitikoa uztartzea posi­ ble dela.

Ibilbideari dagokionez kontutan izan behar dugu bere sorreran sindikatuan parte hartu zutenen artean, aldez aurretik formazio politikoa bazutela, eta gero sindikatuan ere formazioari garrantzia ematen zitzaion. Belenen ustez agian gaurko gabezia hori da ez baita lortu transmisio lan eraginkorra egitea sindikatu barruan.

Nola ikusten duzue STEILASen etorkizuna?

Enrike ez da oso baikorra, ez soilik sindikatu honekin baizik eta sindikalgintzarekin orokorrean. Sindikatuak bulego bilakatzen ari direla dio; kontsultak egiteko eremuak, bere ustetan eginkizun horretarako abokatu oso onak daude eta sindikatuen lehentasuna beste bat izan behar da.

Gure eskolek astindu ederra behar dutela dio Belenek, “hautsak harrotu behar dira berriro irakaskun­ tzan, eta agian sindikatuan ere gauza bera egin beharko genuke”. Auskalo etorkizunak zer ekarriko duen, baina argi dago astindua behar dela.

Sindikaturaen etorkizuna momentuko liberatuen nortasunaren eta nahien esku soilik egotea arriskutsua da, baldin eta afiliatuen parte hartzea ez bada indartzen. Hor erronka handia dugu.

Ez da erraza, baina aztertu beharrean gaude, belaunaldi berrien parte hartzea sustatu, ikastetxe bakoitzean ordezkaritza bermatu, komunikazioa indartu...

40 urte hauetan jende asko egon da sindikatua susta­ tzen, orain jende gaztearengan konfidantza jarri behar da, eta horrela jokatuz gero oraindik izango dugu zer esan.

Unibertsitatean baikorrak dira, nahiz eta argi izan jende gaztearen erreferentzia ez garela, azken urteetan lortu izan da STEILASera gerturatzea gero eta jende gehiago. Kontutan izan behar dugu unibertsitateko langileen prekarietate egoera handia dela, amaitu ezinezko karreran darraitela esan genezake. Baikorra izan arren onartu behar da bileretara jende gutxi joaten dela, hala ere jendea bileretara deitu beharrean formatua aldatu beharko litzateke, teknologia berriak erabili jendea erakartzeko.

Argi dago gero eta informazio gehiago badago ere parte hartzea txikiagoa dela. Eta jendearen parte hartzea sustatzeko nortasun propioa eta identitatea berreskuratu beharra dago. Zalantzan jartzen du Koldok jendeak STEILASen proiektua benetan ezagutzen ote duen. Honekin lotuta formazioa ere ezinbesteko da, bai afiliatuentzat baita liberatuentzat ere. Sindikatua ezagutu dezaten ahalbidetu behar da, izandako ibilbidea ezagutu dezaten bai horren ondorioak bai bere nortasuna eta nola ez, proposamenak.

Jendea erakartzea ezinbesteko erronka bada ere, onartu beharra dago sindikatuak beti afiliatu asko izan dituela baina militante gutxi. Hala ere beti egon dira militanteak, konpromisoak hartzen zituen jendea alegia eta aurrerantzean ere egongo dira.

Egungo gazteak etengabe komunikatzen dira teknologia berrien bitartez eta modu desberdinean parte hartzen dute, bata bestearen aurpegia ikusi gabe, bildu gabe. Belenek honekin kontrastatzen duen ideia bat botatzen du, gazteak ere proiektu zehatzak aurrera ateratzeko biltzen baitira, gaztetxeetan adibidez, Errekaleorreko kasuan ematen den bezala, badituzte elkar ikusteko tokiak, gaiak eta esparruak.

Beti afiliatuak izan badira, hauetariko asko zerbitzua jasotzeko soilik afiliatu dira, ez militanteak izateko.

Datu hau oposaketetarako hitzaldietara datorren jende kopurua ikusita oso nabarmena da, hau da, bakoi­ tza bere arazo pertsonaletaz arduratzen da. Zerbitzu hori ematea ezinbestekoa bada ere, interes propioa, konpromisoa eta inplikazioa bilakatzeko estrategiak bilatu behar dira. Erakargarria bihurtu behar da gazteentzat sindikalgintza. Ez da erraza!

9

Eta Euskal Eskola publikoarena?

Euskal eskola publikoaren etorkizuna Euskal Herriko etorkizun politikoarekin lotuta dago.

Hau da, hainbat eragileek eta talde politikoek hezkun­ tzarekiko dituzten proiktuak nabarmenki baldintzatu dezake eskola publikoaren etorkizuna.

Orain arte ere batzuk baldintzatu izan dituzte gure mugimenduak, Felixek dio komunean egin ditugun ekintzetan publikoaren aldarria falta izan dela. Eskola publikoa eta eskola ereduaren inguruan aldarriak egon dira baina benetako eskola publiko bakarraren aldarria falta izan da.

10

Belenen ustez eskola publikoaren etorkizuna gaur egun sindikatuan eta ikastetxeetan gaudenon esku­ etan dago hein batean, bere garaian egon zen bezalaxe.

Konpromiso batzuk hartu behar ditugula ulertu behar dugu, kapazak izan behar dugu hezkuntza proiektua ikastexez- ikastetxe sendotzeko, segregazioaren arazoari eta beste hainbati aurre egin ahal izateko.

Hau horrela izan ezean arazo larri bat izango du.

Bere garaian berdina egin behar izan zen euskararen normalkuntzarekin, hori ez baita instituzioak bultzatuta gertatu, gehienbat beste guztion konpromisoaren ondorioa izan da. Argi dago eskola publikoak ez badu gaur egun duen txipa aldatzen zaila da aurrera egitea.

Hala ere, badugu non begiratu, ikastetxe publiko ba­ tzuk izugarrizko lana eta esperientzi pedagogiko interesgarriak gauzatzen ari dira eta bide horiek indar­ tzea eta bultzatzea ezinbestekoa da. Instituzioei esijitu behar zaie baliabide nahiko ipintzea, langileen lan baldintzak egokiak izatea... eta ikastetxeetan aurrera begira ipini behar dugu.

Bestalde zer espero dezakegu alderdi politikoengandik?

PNV eta PSOEren aldetik badakigu zer dagoen, hitz politak baina praktikan itunpeko eskolak zein eskola elitistak babestuko dituzte. EHBilduk ez du osotasunean azaldu hezkuntzarako proiektua. Egia da instituzio batzuetatik, legebiltzarra, edo beste eremu batzuetatik guk defendatzen ditugun proposamenak bereak egin dituztela eta defendatu baina kezka ager­ tzen da hezikuntzan hartuko duen jarreraz.

Sindikatuak bere eredua landu, zabaldu eta azaldu behar du, eskoletan jende asko dago sistema publikoaren alde.

40 urte hauetan asko aldatu dira gauzak baina Euskal Eskola Publikoa inoiz baino beharrezkoa dugu berdintasuna eta ekitatea bermatu nahi bada. Guztiona eta guztiontzat. Eta STEILAS ere bai!

Stee-eilasen Emakume Idazkaritza eta Bizkaiko Emakume Asanbladako (BEA) Hezkuntza Batzordearen ibilbidea

I

rakasleen lehen Asanblada 1976an sortu zen eta 1977an sindikatuak legalizatu zirenean, Asanblada zena Stee-eilas sindikatua izatera bihurtu zen. Urte batzuetara beste sindikatuek ere hezkuntza arloa sortzen joan ziren eta sindikalgintzak aldaketa nabarmenak eragingo ditu Euskal Herriko irakaskuntzan.

Bizkaiko Emakume Asanblada 1975an sortu zen, hau da, 1973an feminista autonomak biltzen hasi ziren arren. 1975ean Nazio Batuen Erakundeak, Emakumearen Nazioarteko Urtea izendatu zuen.

Urte berean, Mexikon ospatu zen Nazioarteko lehen Emakume Biltzarrak izan zuen oihartzunak enpoderatu eta mugimendu feministaren lorealdia ezagutu genuen Euskal Herrian. Jakina denez Nazio Batuen Erakundea 1945ean eratu zen baina, 1975ean lehenbiziko aldiz, “gizonak eta emakumeak berdinak direla legearen aurrean” onartu zen.

Irakasle belaunaldi gazte, antolatua eta aktibistak modu naturalean mugitzen ginen Bizkaiko Emakume Asanbladan eta Stee-eilasen, hau da, feministak eta sindikalistak ginen.

Bizkaiko Emakume Asanbladaren ibilbidean gogora-­ arazi nahi ditut: Euskal Herriko feministen Lehen jardunaldiak 1977an, antisorgailuen legalizazioa 1978an, abortazeko eskubidearen alde plangin­tza zentroak edo moduloak sortu ziren (legalizazioa 1987an lortu zen), dibortzioaren legea 1981ean, Euskal Herriko II jardunaldi feministak 1984an, OTAN ez 1986an, biolen­ tziaren kontrako legea 2004an, batik bat.

11

Eskolaren kudeaketa demokratikoaren alde sutsu egiten genuen eta martxoaren 8an nesken taldeak antolatzen ziren, eztabaidak ematen ziren, autodefentsa saioak, muralak eta jaiak egiten zituzten, eta manifestaziora etortzen ziren.

12

Feministok lan batzordeetan antolatzen ginen, adibidez, lesbianena, abortatzeko eskubidearen aldekoa, erasoen kontrakoa, etxeko langileena, dibortzioaren legearen aldekoa, antimilitarista, MAMIKI konpartsa, baita emakume gazteena. Aldi berean Bilboko auzo­ etan zein Bizkaiko herri askotan emakume taldeak oso aktiboak ziren eta partaidetza handia zen ere. Erabakiak Asanbladan hartzen ziren.

Mugimendu feministak 1984an, Euskal Herriko II jardunaldietan, indarrak zabaltzearen aldeko estrategiaz luze eztabaidatu zuen, eta horren ondorioz lan ba­tzorde berriak sortzeko beharra ikusi zuen. Hezkuntza Batzordea sortzearen aldeko apostua egin zuen Bizkaiko Emakume asanbladak, eta ikusita 1979tik aurrera Stee-eilasen Emakume Idazkaritza martxan zegoela, biderik naturalena iruditu zitzaigun feminista denok elkartzea, hau da, Stee-eilaseko afiliatuak eta afiliatu gabeak.

Stee-eilasen Emakume idazkaritza eta BEAko Hez­ kuntza Batzordea, astero biltzen zen Stee-eilasen egoi­ tzan, automiaz eta leialtasunez sindikatuarekiko eta BEArekiko. Badakizue, herrialde bakoitzak dinamika propioa izaten zuela eta gure arteko koordinazioa ez zen erraza izaten, baina lortzen genuen urtero pare bat aldiz elkartzea behintzat.

Taldearen ibilbidean aurkitzen ditugun konstanteak hauexek ziren: patriarkatu sistema aztertu, ikasi eta alternatibak landu, argitaratu eta aldarrikatu.

Jolas eta jostailu ez sexistak Informazio orria zabaltzen genuen kalean, eskoletan, eskoletako familien artean, muralak brotxaz eta komunikabideetan esatari. Arabako Emakume Asanblarekin batera lehen hezkidetza liburu elebiduna argitaratu genuena “jolasa eta jostailuak” izan zen.

Gizartean eztabaida zabala sortu zen, arrakasta haundia lortuz. Kanpaina hori sarbide-erritoa izan zen guretzat eta horregatik liburuaren laburpentxoa azaltzera ausartu naiz.

Ekintza ludikoaren garrantzia egiaztatu, gizaki izateko baldintza bat delako eta edozein kulturatan aurki dezakegulako. Arau ebolutiboak birpasatu jolasaren

etapetara oinarritzeko. Jolas alternatiboak proposa­tzen dira, sensibilitatea lantzeko, jolas herritarrak neska-­ mutilen arteko kooperazioa lantzeko eta sexista ez den jostailuaren ezaugarriak aldarrikatzen ditugu.

Ohituraz, liburuak, ikasteko tresnak direla uste dugu, baina guk, jostailu onak izan daitezkelakoan geundenez gero, oso atseginak diren liburu zerrenda luze eta zabala eskaintzen genuen.

Faltaezina den TB-ari buruzko atala badago ere, txikiengan izaten duen eragina boteretsuaz kontzienteak baikara; TB-tik hartutako eragin kaltegarriak gutxi­ tzeko edo desagerterazteko ekintzak planteiatzen dira.

Irakaskuntzan ari diren pertsonentzako, zikloetan bereiztutako orientabideak badaude ere.

Curriculum feminista Sexismoa akatzeko hezkuntza proiektuak eta curriculumak feminista izan behar dute derrigorrez. Helburu horri erantzuteko unitate didaktikoak sortu eta eskolaratu genituen, neska gazteen taldeak antolatu ziren institutoetan, eta irakasleen prestakuntza feministaz aritu ginen.

Unitate didaktikoak Martxoaren 8an hasi ginen kartela eta unitate didaktikoak ikastetxe guztietara bidaltzen, adibidez, “Emakumearen zapalkuntzaren egoerari buruzkoa”, “Sexismoa akatu testuliburuetan, harremanetan, hizkuntzan, patioetan, gure lan baldintzetan”, “Unibertsitate eta lan heziketa ikasketari buruzko orientabideak feministen ikuspuntutik”.

Azaroaren 25an, “Hezkuntza afektibo sexuala”, “Eraso sexisten eztabadairako orientabideak”, “Eraso sexistak kudeatzeko orientabideak”, “Sexualitatea eskolan” liburua eta Canarias-ko Harimaguada elkartearen elaborazioak ziren gure iturri nagusiak.

Irudi biziak, ikusentzun medioen aplikapen didaktikoa garatzeko elkartea 1985ean sortu zen eta kolaborazioa eskaera jaso genuen. Ikasleentzako filmeak beraiek aukeratzen zituzten eta guk eskolan lantzeko

unitate didaktikoak elaboratzen genituen. Aipatu behar da 1988an “Emilia Pardo Bazan” materiale didaktikoen elaborazioen 3. saria eman zigutela Madriden.

“Tres solteros y un biberón”.

Amatasuna-aitatasuna rolak, etxeko lanak, soldata lanari buruzko unitate didaktikoa.

“Eduardo manostijeras”.

Rolei buruzko unitate didaktikoa.

“La fuerza de un ser menor”.

Komunikazioa, indarra, tratu txarrak, norbere identitatea eta balorei buruzko unitate didaktikoa.

“Baby, tú vales mucho”.

Martxoaren 8aren ospakizuna, diskriminazioari buruzko unitate didaktikoa.

“Un mundo aparte”.

Giza eskubideak eta emakume­ari buruzko unitate didaktikoa.

“Buscando a Susan desesperadamente”.

Irudia, identidadea eta rol-ari buruzko unitate didaktikoa.

Nesken taldeak institutoetan Eskolaren kudeaketa demokratikoaren alde sutsu egiten genuen eta martxoaren 8an nesken taldeak antolatzen ziren, eztabaidak ematen ziren, autodefentsa saioak, muralak eta jaiak egiten zituzten, eta manifestaziora etortzen ziren. Instituto batzuetan taldeak ikasturtean zehar jarraitzen zuten, beste batzuetan aldiz, soilik martxoaren 8an eta azaroaren 25ean antolatzen ziren.

Irakasleen prestakuntza Erreferentzia datu batzuk emango ditut, hau da, Madriden Emakumearen Institutoa 1983an sortu zen eta lehen berdintasun egitasmoa ezagutu genuen irakaskuntzan, EAEn orain ezagutzen ditugun Berri­ tzeguneak orduan PAT-COP 1984an eta Emakunde 1988an sortzen dira, non, hezkuntzarako berdintasun egitasmoaren xedeak argitzen diren.

Urte hauetan, irakaskuntzan egitasmo ez sexistak, aholkulariak, mintegiak eta irakasleak hezkidentzan

13

prestatzea eguneroko aldarrikapena suertatu zen feministentzat.

– Hedakuntza unibertsitarioko kurtsoak 1984-1985 Indautxun.

– “Emakumea eta gizarteari buruzko kurtsoaren” antolaketan zein “Sexismoa gizartean, sexismoa eskolan” eta “Emakumearen diskriminazio gabeko hezkun­ tzaren aldeko” hitzaldietan parte hartu genuen.

– Lehen hezkidetza postgradoa Emakunderen lagun­ tzaz garatu genuen.

– Lehen Hezkidetza Jardunaldiak, Bilbon 1989an otsai­ laren 16, 17, 18an, ospatu ziren. Emakume Udal Zerbitzuak antolatu zituen, baina programa, propaganda eta hitzaldietaz gure taldea arduratu zen.

14

– EAEn Emakunderen egitasmoa eta feministei ezker 6 hezkidetza aholkulari lortu ziren 1991ean. Bizkaian 1990an jarri zen martxan. Bizkaiko datuen arabera, 12 hezkidetza mintegi jarri ziren martxan, beste hainbat ikastetxeetan hezkidetza taldeak zeuden martxan ere.

Aholkulariek lan garrantzitsua egin zuten materialaren artxiboak sortze eta zabaltzearen alorrean zein irakaslegoaren eskaerei erantzun eta irakaslegoaren prestakuntzan. Aldi berean hainbat udalekin harremanetan zeuden eta laguntzen zuten.

Hezkuntza Saila laster joan zen hezkidetza aholkularien dedikazio orduak eta diru laguntzak murrizten eta ondorioz Oinarrizko curriculumaren Diseinuan hezkidetza garatu gabe geratu zen.

Emakundek jarraitu zuen hezkidetzan prestakun­ tza egitasmoa oso jakituna zen emakume aholkularia kontratatuz. Gure aldetik saiatu ginen aholkulariarekin harrema izaten, baina arrazoiak arrazoi ez genuen erantzunik jaso.

Emakumeak eta sindilkangintza STEILASen ez dugu Idazkari nagusirik izan, baina bai, ahots eramaileak eta arduradunak. Liberatuen rotazioa eta emakumearen presentzia beti zaindu dugu.

Hauteskunde sindikaletan, kartela, idatzian emakumeen arrazoiak, emakumeak zerrenda buru eta hautesle zerrenda kontuan hartu izan dugu.

Eskola publikoaren eginkizunetan Haur eskolak, jantokiak eta eskolaz kanpoko ekimenen alde teorian eta praktikan feministok gogor borrokatu dugu.

Klaseko sindikatua garen ehinean hurbiltasuna arreta haundiz zaindu dugu. Diskriminazio egoerak ezagutuz gero Hezkuntza Sailarekin zein Emakunderekin negoziatu ditugu, gogora datorkit, emakume ordezko batek amatasun bajan zegoelako plazarik ezin zuenean hartu eta bere senarrak plaza hartu ahal zuenekoa, azkenean Emakunderen interbentzioagatik Hezkun­ tza Sailak araudia aldatu zuenekoa.

Sindikatuan inkestak gauzatu ditugu emakume afiliatuen jarduera ezagutzeko eta hutsuneak konpontzeko, hau da, publikoan hitz egiteko eta idazteko ikastaroak.

Ikusi genuen ere nola emakumeak buru belarri ari direla pedagogi berrikuntzan eta euskalduntze lanetan.

Aldian aldiko, lege organiko berriak, dekretu, agindu, curriculuma, lan akordioak hezkuntzan, lan kontziliazioan, ahal izan dugun neurrian geure ideiak marka­ tzen saiatu izan gara.

Sindikatuaren biltzar nagusiak oso formalak izaten dira, batzuetara ez dugu proposamen zehatzik aurkeztu eta aurkeztu dugunean eztabaida sortu da.

Mugimendu feministaren zein Stee-eilasen ekarpenak oso garrantzitsuak izan dira Euskal Herrian eta horrela jarraituko du izaten aurrerantzean.

Taldearen ibilbidea kontatzea posible izan da, Maite Albiz Emakumearen Dokumentazio Zentruko arduradunak eskeinitako materiale artxiboari esker, eta artxibora materiala eraman duten kideei noski.

Stee-eilas izena mantendu dugu jatorrizko izena izan baita azken kongresura arte, non STEILAS onartu genuen.

Renta básica incondicional.

Una herramienta para acabar con la pobreza y la desigualdad Patxi Nicolau.

Miembro del comité nacional de ESK

L

as ideas sobre la figura de una Renta Básica aparecieron a finales de los 80, a través de una serie de artículos académicos que hablaban sobre ella. Especial relevancia tuvo la publicación de un artículo titulado “La Renta Básica, una vía capitalista al comunismo”, elaborado por dos profesores de la Universidad de Lovaina (Van Parijs y Van der Veen), publicado en castellano en 1986.

Este debate puramente intelectual, fue abriéndose a diversas organizaciones sociales, entre ellas en ESK; y ello debido a dos motivos fundamentales.

Primero, porque conectó con una reflexión crítica que comenzó a realizar nuestro sindicato, en relación con lo que hemos venido a llamar la “cultura trabajista”; y segundo, porque coincidió con la extensión de un fenómeno en Euskadi que, aunque latente, no conocía la luz, el fenómeno de la pobreza, con una realidad que, como mostró la Primera Encuesta de Pobreza y Desigualdades Sociales (EPDS) del Gobierno Vasco, publicada en 1987, se manifestó abrumadora.

15 Estos dos motivos, nos dieron pie a lanzar una mirada crítica al modelo implantado por la filosofía del Estado de Bienestar; modelo que se basaba, y se sigue basando, en la idea de que el trabajo, y con este término sólo se refiere al trabajo asalariado, olvidándose del resto de trabajos (de reproducción de la vida, realizado casi en exclusiva por mujeres y continuamente invisibilizado en todas sus facetas; y de voluntariado), ha de ser la piedra angular sobre la que se sustente dicho Estado.

ESK ha adoptado la definición que da la Asociación Red Renta Básica, de la que el Sindicato forma parte desde su fundación, en 2001; y que no es otra que la siguiente: “La Renta Básica es un ingreso pagado por el estado, como derecho de ciudadanía, a cada miembro de pleno derecho o residente de la sociedad, incluso si no quiere trabajar de forma remunerada, sin tomar en consideración si es rico o pobre o, dicho de otra forma, independientemente de cuales puedan ser las otras posibles fuentes de renta, y sin importar con quién conviva”.

En menos palabras: una Renta Básica es una asignación monetaria pública incondicional a toda la población.

A todo esto, debemos añadir algunas características del modelo de RBI que defendemos.

Ha de cubrir las necesidades básicas, por lo que su cuantía debe ser, al menos, igual al umbral de la pobreza. Este ingreso no ha de ser gravado por el IRPF. Sustituye cualquier prestación pública de cuantía inferior; y complementa a las que desaparezcan y eran superiores a ella.

Su implantación no detrae dinero público para financiar los Servicios Públicos (Sanidad, Educación, Dependencia...).

16

Nos encontramos en un contexto, en el que el Neoliberalismo ha destruido el “pacto social” de los Treinta Gloriosos, según el cual, el pleno empleo garantizaría, como hemos señalado anteriormente, nuestros derechos dentro del “Estado de Bienestar”.

Consideramos que el concepto de “pleno empleo” es falso, por varias razones: • Nunca se aplicó a las mujeres, ni a los países del Sur. • Los salarios son entendidos como salarios familiares, lo cual aumenta el poder del hombre, e invisibiliza y degrada el trabajo de la mujer, tanto fuera (al considerarlo complementario), como el de dentro del hogar (el de reproducción de la vida, al considerarlo connatural a la mujer).

concluyendo que la fuente principal de vulnerabilidad se halla en la ausencia de independencia material, si se erradica esta, la dominación se diluye.

Defendemos que los Derechos no deriven del empleo, sino de la ciudadanía; y por tanto, cualquier Estado de Derecho que se precie de recibir tal nombre, ha de garantizar, como primer derecho, el Derecho a la Existencia, un derecho inalienable y que no debe ser impedido de ninguna forma; las personas que carecen de este derecho, las que dependen de otras u otros, a través del empleo, para que les proporcionen un ingreso que les permita vivir, son menos libres.

En ESK vamos más allá en esta crítica a la cultura trabajista. Esta cultura, hegemónica en nuestras sociedades, se basa en dotar al trabajo de valores mayoritariamente positivos, asentando sobre el mismo nuestra manera de relacionarnos con la naturaleza, con el resto de componentes de la sociedad y con las instituciones que la conforman; siendo, como ya hemos mencionado, la columna vertebral sobre la que se organizan nuestras sociedades, y la fuente de la que emanan nuestros derechos y obligaciones.

En la desmitificación de la cultura trabajista, debemos dejar claro que la palabra trabajo se usa como sinónimo de empleo, de manera que se invisibiliza al resto de trabajos (de reproducción de la vida y de voluntariado).

• El empleo se convirtió en la única forma de acceder la mayoría de los Derechos Sociales; garantizando a las personas empleadas (en su mayoría hombres) un salario que les evitaba caer en la pobreza; a las desempleadas (durante los “breves períodos” de desempleo), prestaciones públicas que igualmente les libraban de la pobreza; y a las personas enfermas, incapacitadas o jubiladas, pensiones con el mismo objetivo.

El empleo es la forma de trabajo que nació con el capitalismo industrial. Se ha convertido en un bien en sí mismo, al que hay que aspirar personal y socialmente. Es decir, asumimos que debemos aceptar el mercado de trabajo como una institución amable y razonable, que conforma nuestras vidas; cuando, a nada que reflexionemos, debería parecernos aberrante: que quien tiene el capital pueda comprar la fuerza de trabajo de la gente que se ve obligada a venderla para poder vivir; que la pueda usar para producir lo que le venga en gana, sin que tenga por qué ser socialmente útil; que esté en sus manos generar desempleo cuando lo estime oportuno; etc.

Frente a esta nueva fase del Capitalismo, ESK defiende las ideas difundidas por el neorepublicanismo acadé­ mico, que considera que la libertad es la ausencia de dominación, de interferencia arbitraria de otros,

Con los presupuestos que manejan actualmente las Instituciones, la RBI es perfectamente financiable. A este respecto, nos remitimos a los estudios realizados por la Asociación Red Renta Básica, llevados a cabo,

el primero, a finales de 2013 en Cataluña; el segundo de ellos, unos meses más tarde en el territorio histórico de Gipuzkoa; y el tercero, en el conjunto del Reino de España (finales de 2014), excluyendo la Comunidad Autónoma Vasca y Nafarroa, por estar fuera del régimen fiscal común.

En los tres estudios llevados a cabo, se concretaba las características de la RBI a implantar, que ya hemos mencionado en este artículo (universal e incondicional, que garantice el cubrir las necesidades básicas, no gravada por IRPF, que no detraiga ningún ingreso que se usa para financiar los servicios integrados en el actual Estado de Bienestar, etc.).

En los tres estudios llevados a cabo, se concretaba las características de la RBI a implantar, que ya hemos mencionado en este artículo (universal e incondicional, que garantice el cubrir las necesidades básicas, no gravada por IRPF, que no detraiga ningún ingreso que se usa para financiar los servicios integrados en el actual Estado de Bienestar, etc.).

La cantidad a trasferir a cada habitante se calculó en 658,5 € mensuales a los mayores de 18 años y 131,7 a los menores de esa edad en el caso gipuzkoano; y 622,5 y 124,5 respectivamente, en el caso del Reino de España.

En los tres estudios y, tras una reforma del IRPF, se observó que la financiación de la RBI recaía sobre las decilas más ricas de la población; recalcando que, en el caso gipuzkoano, la cantidad total que se trasfiere de la gente que sale perdiendo con esta reforma, a la que sale ganado es de 548,3 millones de euros, un 2,5% del PIB de Gipuzkoa; este es el equivalente en el que habría que aumentar la presión impositiva vía IRPF. Como se ve, perfectamente asumible.

En ambos casos, se parte de una situación de gran desigualdad, visualizada por el índice de Gini (0,3988 en Gipuzkoa) que mejora exponencialmente tras la implantación de la RBI (en Gipuzkoa, se situaría en el 0,2623, muy similar al de los países escandinavos); este índice va de 0 (todo el mundo tiene el mismo nivel de renta) a 1 (absoluta desigualdad).

Cabría alegar que la instauración de una RBI hará una sociedad de personas vagas que abandonen el mercado de trabajo, lo que llevaría a una sociedad incapaz de atender las necesidades de la población.

A esto, nuestra argumentación es clara; existen otras dos formas de trabajo (de reproducción de la vida y voluntariado) que ya realizan dichas tareas y que no reciben ningún reconocimiento económico ni social, en el caso del de reproducción.

17

Las rentas mínimas garantizadas y condicionadas ya existentes solo han sido capaces de atacar la pobreza más severa, impidiendo que aquellos colectivos sociales que estaban en ella se deslizaran hacia la exclusión.

18

Además, el nivel de ingreso previsto para la RBI (entre 600 y 700 €) permitirá mantener un tipo de vida muy austero, garantizando una vida digna, pero alejada de la forma que la mayoría de la sociedad está acostumbrada.

La RBI supondría una inmensa mejora sobre las rentas mínimas garantizadas y condicionadas ya existentes en diferentes CCAA. Donde más éxito han tenido, en la CAV; solo han sido capaces de atacar la pobreza más severa, impidiendo que aquellos colectivos sociales que estaban en ella se deslizaran hacia la exclusión. Los rasgos comunes al fracaso de estos modelos tienen que ver con el propio diseño de los mismos. Las condiciones o requisitos que exige el modelo para permitir la entrada en el mismo a gente pobre son tan abrumadoras, que deja fuera del mismo a una parte importante de las personas en situación de pobreza.

Según la EPDS de 2016, elaborada por el Gobierno Vasco; en ese año existían en la CAV 194.600 personas en riesgo de pobreza, es decir, el 9,1% de la población. De ellas, 134.563 percibían la RGI; es decir, casi 60.000 personas (2,8%) pobres no accedían a este sistema. De las que sí percibían la RGI, 63.000 seguían siéndolo, a pesar de todo; de estas, entre el 19 y el 20% teniendo ingresos procedentes de un empleo.

Cuando ya llevamos cinco años en los que, oficialmente, hemos salido de la crisis de 2008-2013, con un crecimiento tanto del PIB como del empleo; nos encontramos con que el sistema RGI/PCV/AES deja fuera del mismo al 30,7% de las personas en riesgo de pobreza. Y de las personas que acceden, sólo el 3,3% consiguen superarla.

La explicación es muy elemental. Lanbide, no solo gestiona un sistema de rentas mínimas condicionadas que, en sí mismo, por sus muchísimas condiciones, ya deja fuera a decenas de miles de personas pobres; sino que lo hace de forma cada vez más ilegal, con controles y exigencias de requisitos que se saca de la manga, todo ello, pensado por el Gobierno Vasco para expulsar a personas del sistema, y limitar su presupuesto para el pago de los derechos subjetivos que son la RGI y PCV, convirtiendo dichos derechos en papel mojado.

De los datos anteriores, reseñar que casi la mitad de las personas que se consideran pobres, siguen siéndolo a pesar de cobrar una RGI/PCV. Y lo son por dos motivos claros; el primero es que el importe de estos subsidios para pobres cada vez se aleja más del nivel de ingresos que puede garantizar la cobertura de las necesidades básicas (recorte del 7% en 2012, congelaciones o ridículas subidas del SMI, al que se referenciaba la prestación, y usamos el pasado, porque en los presupuestos del 2017, el GV obvió la subida del SMI, y lo referenció al IPC, un1,5% de subida). Y el segundo, porque el incremento en la cantidad que se cobra por Unidad de Convivencia tiene un techo de hasta tres miembros.

RBI, al ser una propuesta que desvincula la existencia material del empleo y de los derechos que se vinculan al mismo, no puede ser apoyada por estos sectores.

Somos conscientes que, si este sistema se extendiera al resto de CCAA, la lucha contra la pobreza extrema conocería un avance evidente; pero los límites anteriormente expuestos estarían también presentes, porque, insistimos, un modelo de rentas mínimas condicionado tiene límites insalvables para acabar con la pobreza. Con esto, no estamos diciendo que no sean necesarias; ESK defiende el actual sistema de rentas mínimas y reivindica mejoras que las hagan más eficaces, pero por esta vía, no accederemos a la RBI, la única alternativa, desde nuestro punto de vista, de acabar con la pobreza.

Ante esto, ESK defiende una RBI que significa una redistribución de la renta de los más ricos al resto de la población, y el mantenimiento y fortalecimiento, incluyendo prestaciones nuevas (como las relacionadas con la dependencia, o con la implantación de políticas que ayuden a la socialización de los cuidados y de los trabajos reproductivos) del Estado de Bienestar.

Por esto, hacemos nuestro el añadido a la definición tradicional de la Renta Básica, adoptada por la Red Mundial para la Renta Básica (julio de 2016): “(...) y suficientemente alto como para que, en combinación con otros servicios sociales, constituya parte de una estrategia política para eliminar la pobreza material y para facilitar la participación social y política de cada individuo. Nos oponemos a la sustitución de servicios sociales o de derechos”.

Tras estos argumentos, cabría preguntarse por el motivo que lleva a que la RBI no sólo no se incluya en la agenda de la mayoría de los agentes sociales y sindicales, sino que tenga firmes detractores.

En el ámbito sindical, uno de los argumentos para no defender la RBI, es que su implantación debilitaría su potencial de acción colectiva, ya que aumentaría el poder de negociación individual, pudiendo transformarse en un “sálvese quien pueda” insolidario. Es cierto, el poder de negociación individual aumentaría, posibilitando la salida del mercado laboral cuando las condiciones sean inaceptables. Pero eso no implica que se perjudique el poder de negociación colectiva; más allá de la inexistencia de la misma como tal, en caso de huelgas, en especial las de larga duración, ejercería la función de “caja de resistencia”, aumentando considerablemente la capacidad de lucha de la clase trabajadora.

A esto, hay que añadir la fuerte implantación de la “cultura trabajista”, también en el mundo sindical. La

Vinculado a la relación Empleo-Derechos Sociales, también se argumenta que serviría de excusa para desmantelar el ya de por sí menguado “Estado de Bienestar”; convirtiéndose la RBI en un cheque a cambio de la privatización extrema de dichos servicios.

Sirviéndose de este argumento, ciertos representantes de la ideología neoliberal están haciendo suya la propuesta de instauración de una “seudo renta básica” que justifique dicho desmantelamiento.

En ESK, la reflexión sobre las potencialidades y los efectos negativos que podría tener la implantación de una RBI en la lucha por la igualdad de género de las mujeres ha sido, y sigue siendo, una de nuestras mayores prioridades. Las ideas que nos llegan de la economía feminista, en lo relativo a dichos efectos negativos, son conocidas y valoradas por ESK. Entendemos que la implantación de una RBI, sin ser el Bálsamo de Fierabrás, sí que llevará implícita una mejora en las condiciones de lucha para llegar a la igualdad de género.

Dentro de las características de la RBI, está la equidad, todo el mundo la percibe; pero su financiación implica ganadores y perdedores. Si tenemos en cuenta que la mayor parte de las personas desempleadas, precarias y

19

pobres son mujeres, un buen diseño de financiación significaría una redistribución considerable de riqueza en mano de hombres hacía las mujeres.

La RBI va en la dirección de acabar con el trinomio empleo-renta-ciudadanía, característico de nuestra sociedad; lo que, de suceder, podría ayudar al reconocimiento social del resto de trabajos, con especial énfasis en el trabajo reproductivo y de cuidados.

Nos parece que la característica de prestación individual es muy importante en clave de igualdad. La individualización implica conceder más independencia económica a los individuos, no condicionándolos a su estructura familiar, implicando una ruptura con su visión tradicional, por lo que podría servir para aumentar la independencia de las mujeres en todos los ámbitos, también en el hogar.

20

El principal motivo para no ser del todo optimista de los efectos de una RBI en la división sexual del trabajo de cuidados y reproductivos es que no genera un incentivo claro para que los hombres ejerzan estos trabajos.

Hay que evitar que una RB sea una manera de descargar la responsabilidad de los cuidados y de los trabajos vinculados a la economía reproductiva hacia las mujeres. Por lo tanto, su implantación ha de ir acompañada de una profundización del Estado de Bienestar, siendo necesario, como ya hemos comentado, la financiación de políticas públicas que ayuden a la socialización del cuidado y del trabajo reproductivo; como los permisos parentales iguales e intransferibles, la extensión universal del derecho a la educación de 0 a 3 años o medidas que ayuden a la conciliación y la corresponsabilidad mediante la flexibilización de los horarios laborales.

En cualquier caso, somos conscientes de que sólo la experiencia histórica de una RBI dentro de una realidad social concreta permitiría verificar si lo que decimos es verdad o tiene razón quienes la rechazan.

Somos, por tanto, prudentes a la hora de proponer nuestros argumentos.

La RBI no ofrece por sí misma un “modelo de sociedad”; sin embargo, puede ser una pieza más en un proyecto de transformación social cuyo objetivo sea acabar con la pobreza y la desigualdad.

No hay ninguna duda de que la RBI ni es anticapitalista, ni es la solución a todos los problemas sociales de nuestro entorno, como la división sexual del trabajo, la cuestión medioambiental, la acumulación de la riqueza o el racismo y la xenofobia, por poner unos ejemplos. En este sentido, criticar la RBI por lo que no pretende solucionar, es tan inadecuado como magnificarla por sus posibilidades.

21

Atea zabalik dago Irati Goikoetxea Asurabarrena.

Bizikidetzako atalburua, Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako Departamentua, Nafarroako Gobernua

22

A

tea zabalik dago eta eguzki ttiki batek argi egiten dio gelako erdiguneari. Begiak estropezuka ohitu dira argiaren indarrera, presaka bezala, eta berriro itsutu aurretik, argi pusketak (harri koskorrak balira bezala) gorde dituzte poltsikoan.

Begiek. Patrikak zulatzeko arriskua ere badu (ez ote da argia berriro iluntasunean irristaka galduko), baina dagoeneko arriskuak indargunetik gehiago du ahulgunetik baino, eta zulatutako ihesbideetatik argiak irrist egiten badu gelako ertzeetaraino, lorpena izango da pilatutako hauts pinportak agerian uztea.

Patrika ez da zulatu, ordea, eta argiak, argi ttikiak, erdigunean jarraitzen du. Gela ilun dago. Eta hautsak doministiku egiten du ertz oraindik ikusezinetatik.

Baina atea zabalik dago eta hori da iluntasunaren loturak askatzen hasteko behar duen arnasgunea.

Atea zabalik dago eta hori da argiaren lorpen nagusia: noranzkoa izatea.

Memoriak historia egiten duenean, errealitatea istorio bihurtzeko arriskua dago eta horregatik da beharrezkoa memoria historikoaren eguneratzea.

Gerra fronterik izan ez zen arren, 1936ko uztailaren 18an altxatu ziren militarrek eragindako errepresioak gogor kolpatu zuen Nafarroa. 3.000 pertsona baino gehiago erail ziren eta horiez gain, ehunka kartzelatu, baztertu eta makurrarazi zituzten muturreko egoerak biziaraziz.

Nafarroan memoriaren alde lanean ari diren elkarteek urteak daramatzate eginean. Eginean eta ekinean.

Egitea ez baita nahikoa bakarrik, babesik gabe eta helduleku beharrean ibili direnentzat. Egiten den horri bultza egitea ezinbestekoa da egindako lanak sakonetik eragin eta arrastoa utziko badu. Urte luzeetako isiltasunari ahotsa jartzea ez da batere erraza. Urte luzeetan errepide bazter, mendi magal eta soroetan lurperatuta egon diren gorpuak azaleratu eta bideratzea ez da batere erraza. Urte luzeetan existitu ez den egiari begirada zintzo bat marraztea ez da batere erraza. Eta batez ere, urte luzeetan tokirik izan ez duen iraganari gaurkotze bat eskaini eta etorkizuna diseinatzea ez da batere erraza. Baina, zailtasun puntu horiek dira gainditu eta historiaren idazketan oztopo bihurtu behar ez dutenak.

Banakoek, familiek eta elkarteek erakundeen babes eta laguntzarik gabe egin behar izan dute bultza eta tira

urte luzeetan zehar. Frankismoaren biktimei aitortza ematen dien adierazpen instituzionala 2003an iritsi zen Nafarroako Parlamentura eta hamarkada bat geroago, 2013an, pauso garrantzitsua eman zen 1936ko kolpe militarraren ondorioz eraildako eta errepresioaren biktima izandako Nafarroako herritarrei aitortza eta erreparazio morala ematen dien legea onartu zenean.

Hain beharrezkoak eta oinarrizkoak diren aitortza eta legeez harago, ordea, beharrezkoa da biktimengandik eta hauen inguruengandik gertu egotea eta eguneroko lanaren bidez arrakalak saretzea. Egia oinarri izango duen iragana erakusleiho zintzo bihurtuz, oraina lantzea dagokigu etorkizun hobe bat eraikitzeko.

emango du. Nafarroako Memoriaren Institutuak ere berandu baino lehen zabalduko ditu bere ateak eta giltzarri izango da memoriaren aldeko politika publikoei bultzada eman eta pauso berriak trazatzeko.

Memoriaren ondarea gorde eta hedatzea izango du helburu, bakearen, errespetuaren eta bizikidetzaren kultura sustatuz eta giza eskubideak balioan jarriz.

Horretarako ahozko nahiz idatzizko testimonioak, ikus-entzunezko grabazio, dokumental nahiz irudiak bilduko dituen gune izan eta denen eskura egongo den Memoriaren eta Giza Eskubideen liburutegi bihurtuko da. Gainera, dibulgazio lana antolatu eta bideratzea izango da egiteko nagusietako bat.

2015eko hauteskundeen ondoren eratu zen Nafarroako Gobernuak hasieratik egin zuen bakea, bizikidetza eta giza eskubideak oinarri harturik lan egingo zuen talde baten aldeko apustua, eta hala sortu zen Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Zuzendaritza Nagusia. Bi urte hauetan zehar abian jarri diren proiektu, plan eta egitasmoek arrastoa utzi dute dagoeneko eta poliki-poliki memoriari zor zaion etorkizuna eraikitze lanetan bidea egiten ari da. Besteak beste, exhumazio plana, DNA bankua, errepresioaren biktimentzako omenaldi instituzionalak, ikur frankistak kentzeko programa eta “Memoriadun eskolak, bakea eta bizikidetza lantzenâ€? eskola sarea dira eguneroko lan ildo. Ahalegin handia egiten ari da biktimekiko harremana gertukoa, zuzena eta goxoa izan dadin eta horretarako, banakoekin nahiz ahaideekin egiten den lanketaz gain, Elkarteen Mahaia osatu da elkarlanean hartutako erabakiekin emandako pausoak irmoagoak izan daitezen. Elkarteen Mahai horretako partaide dira AFFNA 36 NAFSE, Txinparta, AsociaciĂłn Pueblo de las Viudas / Alargunen Herriko Elkartea, Memoriaren Autobusa, Amapola del Camino / Bideko Mitxingorria eta Euskal Memoria.

Urrats garrantzitsuak ematen ari dira gizarteko esparru ezberdinetan, baina, lanak etengabeko jarraipena izango badu ezinbestekoa izango da belaunaldi gazteengana iritsi eta eurekin lan egiten asmatzea. Sortu dira egitasmoak: gazteentzako udako lan eremuak, Txinparta Memoria Gaztea... Horiek balioan jarri eta modu iraunkorrean babesteak fruitu berriak ematen lagunduko du.

Desagertzen ari den belaunaldiaren eta belaunaldi berrien arteko zubi-lanaren garrantziaz ohartuta, erronka berriak martxan jarriak ditu Nafarroako Gobernuak. Memoriaren lekuak zerrendatu, izendatu eta babesteko egitasmoak dagoeneko eman ditu bere pausoak eta lege bihurtzea helburu duen proiektua indarra hartzen ari da. 1936ko kolpe militarraren ondoren gertatutako giza eskubideen urraketekin estu lotuta dauden toki esanguratsuok babesteak egiaren ezagutza zabaltzeko eta transmititzeko aukera

Bai, atea zabalik dago eta argiak badu noranzkoa definitzeko nahikoa toki. Gelako ertzak hasiak dira iluntasuna biluzten eta pixkanaka-pixkanaka bizikidetza sendo batean oinarrituriko gizarte demokratikoago baterako soinekoa ari da babesgune bihurtzen. Bai, atea zabalik dago, argi ttikia berotuko duen eguzkiak erdigunea ez ezik, gelako ertzak ere argitzeko ardura hartu du.

23

Etorkizuna Iban Zaldua.

- Ama: hildakoak nora eramaten dituzte?

Amak ez entzunarena egin du, alabak galdera errepikatuko ez duen itxaropenarekin.

- Amaaa. Galdera egin dizudalaaa...

- Zein galdera, laztana? Barkatu, ez dut entzun. Dena dela, ez al zaizu iruditzen mantsoegi zoazela zure askariarekin? Ale, animo, ogitartekoa amaitzen baduzu laranja zukua egingo dizut eta.

- Ea hildakoak nora eramaten dituzten galdetu dizut, ama.

- Hildakoak? Ba, bueno, batzuk lurperatzen dituzte.

Horretarako dira kanposantuak; badakizu, Iparraldeko parkerako bidean dagoen lorategi hori... Paretik pasatzen gara maiz.

- Lurperatu egiten dituztela?

- Bai, lurperatu, lur azpian sartu.

- Lur azpian: biluzik?

24

- Ez, ez, jantzita. Lehenengo egurrezko kutxa batean sartzen dituzte, eta kutxa da lurrean egindako zuloan sartzen dutena; hori hilobia deitzen da.

Gero lurrez estali eta bertan uzten dute.

- Batzuk lurperatzen dituztela esan duzu. Eta besteak?

- Beste batzuk erraustu egiten dituzte.

- Erraustu?

- Bai, erretzen dituzte; errauts bihurtu. Labe berezi batzuetan.

- Eta zer egiten dute errautsekin?

- Ba... batzuk leku jakin batean haizatzen dituzte, hildakoari asko gustatzen zaion lekuren batean adibidez. Beste batzuk, berriz, ontzi berezi batean gordetzen dituzte.

- A...

- Baina, esan, Ixiar, nork hitz egin dizu hildakoei buruz?

- IĂąakik.

- IĂąakik?

- Bai, ikastolakoak, gure gelakoak.

- Eta zer dela eta kontatu dizu ezer hildakoei buruz?

- Bere aitak esan diolako egunen batean hilko dela.

- ... Hilko dela...? Baina... Nola...?

- Ba horixe, egunen batean hilko dela. Eta bere aita ere bai.

- Eta kontatu al dizu zer gertatzen zaien hildakoei hil ondoren?

- Aitak esan zion Iñakiri zerura joaten direla, eta izar bihurtzen direla han: horregatik daude horrenbeste. Hala al da?

- Bueno, hori da batzuek pentsatzen dutena.

- Beraz, lurperatzen dituztenak hilobitik atera eta zerura abiatzen dira?

- ...

- Eta errausten dituztenak, ama? Nola egiten dute horiek zerura igotzeko, eta izarren moduan pizteko?

- Esan dizut ba hori pertsona batzuek pentsatzen dutena dela, Ixiar?

- Eta zuk? Zer uste duzu zuk, ama?

- Ba... ba ez dagoela ezer. Hil ondoren ez dagola ezer. Desagertu egiten direla hildakoak, animaliak bezela.

- Ni hilko naiz ama?

- Ez, zu ez, laztana, zaude lasai.

- Eta zu, amatxo?

- Ezta ere. Eta orain segi jaten, edo ez dugu sekula amaituko. Lagunekin parkera jeitsi nahi baduzu hobe duzu ogi-apurrik ez uztea, ados?

Geroago, Ixiar oheratu ondoren, etxeko androideak prestatu eta zerbitzatutako Meuniére mihi-arraina afaltzen ari direla, amak bota dio aitari: - Heriotzaren kontuarekin hasi zait gaur zure alaba.

- Hara!

- “Hara”: hori da bururatzen zaizun guztia?

- Tira, emakumea, ez da horrenbesterako, ezta?

- Eskolako batek komentatu dio. Iñaki delako batek. Ezagutzen al duzu? Ba al dakizu zeintzuk diren bere gurasoak?

- Iñaki, Iñaki... zein esaten duzu, ile horixka duen hori, estratobus geltokikoa? Abizena Argandoña duela uste dut... plaza ondoko domoetako batean bizi dira, oker ez banago.

- Zuk uste duzu... hilkorrak direla?

- Ez nuen sekula horretan pentsatu, baina... bai, posible da.

- Nik uste nuen, Lizeora bidalita, Ixiartxo ez zela halako jendearekin nahastuko.

- Hiriko eskolarik garestienetako bat da, eta horregatik aukeratu genuen. Izan ere, ez dut uste hilkor asko egongo denik bertan matrikulatuta.

Baina Lizeoak ezin du bazterketarik egin, kuotek ordainduz gero behintzat, eta hare gutxiago hilkorren eta hilezkorren artean. Jaurlaritzaren diru-laguntza galduko luke bestela.

- Ba ez zait ondo iruditzen Imanol. Eta gure alaba Iñaki horren lagun mina egiten bada? Oso harreman desorekatua izango litzateke. Iñaki hori hil egingo da egunen batean, ezinbestekoa da, eta horrek min handia emango lioke gure Ixiarri.

Uste nuen horretaz hitz egin genuela, bakarrik hilezkorrekin ibiltzea komeni zitzaiola gure alabari.

- Bost urte besterik ez ditu, Maite! Egon lasai.

- Halere... Eta, bestalde, ez dut ulertzen, Lizeora bidaltzeko adina diru izanda, nolatan ez ziren gai izan semearentzat hilezkortasun programa genetiko bat ordaintzeko. Krudelkeria iruditzen zait.

- Ez dakigu zergatik ez duten egin. Agian umea jaiotzera zihoanean ez zeukaten diru hori. Eta, bestalde, badago hilezkortasuna arbuiatzen duenik ere, ondo dakizu, nahiz eta dirua izan.

- Ez dut sekula ulertuko, benetan.

Etorkizuna, Iban Zaldua Alberdania 2005, Irun ISBN: 84-96310-73-6

25

El laberinto de los tratados y acuerdos de comercio e inversiones Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate y Juan Hernández Zubizarreta.

Miembros del Observatorio de Multinacionales en América Latina (OMAL)

26 El conjunto de tratados y acuerdos de comercio e inversiones que invaden todo el planeta responde a una nueva lógica de funcionamiento del poder corporativo. La nueva oleada de tratados y acuerdos de comercio e inversión es uno de los principales hitos de la agenda de reconfiguración del capitalismo en el siglo XXI. Este, en un contexto de profunda crisis, necesita garantizar su reproducción y lanza una ofensiva definitiva de mercantilización y dominación del espectro completo de la vida, eliminando toda traba al comercio y a la inversión.

E

l capitalismo evidencia serias limitaciones para iniciar una nueva fase expansiva de crecimiento económico, que genere un círculo virtuoso de productividad, rentabilidad, inversión, empleo y consumo. En este sentido, la propia OCDE pronostica un lánguido desempeño económico global hasta 20601, lo que refuerza la idea de que cada vez es más complicado reproducir el flujo del ingente excedente generado por un sistema financiarizado, sobrecomplejizado y desregulado, además en un marco de austeridad y grandes desigualdades estructurales.

En este contexto, se visualizan con mayor nitidez las contradicciones de un sistema incapaz de poner en marcha una revolución tecnológica con potencialidad para impulsar un círculo virtuoso como el antes citado.

Si la apuesta en este sentido es la automatización y la robótica, no hay seguridad alguna de que esta tenga una incidencia generalizada sobre la productividad del conjunto del tejido económico global, e incluso existen serias dudas sobre si el hipotético saldo de empleos de este proceso sería negativo y no positivo, destruyendo por tanto más empleo que el que se pudiera crear, tal y como señala la UNCTAD2. En todo caso, y más allá del debate sobre si el capitalismo es capaz de reinventarse de nuevo en un contexto de profundas limitaciones, sí que podemos afirmar tajantemente que este afronta grandes dificultades en el corto, medio y largo plazo, lo que nos aboca a décadas de fuerte inestabilidad.

Pero, por otro lado, a los problemas del sistema económico para reproducirse se le une un segundo elemento generador de incertidumbre, que no es sino el gravísimo colapso ecológico en ciernes. Se trata, en palabras de Tanuro3, de una catástrofe silenciosa provocada por el cambio climático –ante el cual

1 OCDE (2014): “Policy challenges for the next 50 years”, OECC Economic Policy Papers, nº 9, disponible en: http:// www.oecd-ilibrary.org/econo­mics/­policy-challenges-­forthe-next-50-years_5jz 18gs5fckf-en 2 UNCTAD (2016), “Robots and industrialization in developing countries” Policy Brief Nº 50, disponible en: http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/presspb2016 d6_en.pdf 3 Tanuro (2015), “Enfrentar la urgencia ecológica”, Inprecor nº 619-620, disponible en: http://www.inprecor.fr/ article-CLIMAT-Face%20%C3%A0%20l’urgence%20 %C3%A9cologique?id=1795

el gobierno Trump parece mantener una postura negacionista– y por el agotamiento de las tres fuentes de energía fósil sobre las que se ha asentado el patrón de desarrollo desde la segunda guerra mundial: el petróleo, el gas y el carbón. Si el petróleo ya ha alcanzado su pico, el carbón y el gas lo harán en las próximas décadas, tratándose de recursos –sobre todo el petróleo– imposibles de sustituir por otros, renovables o no, debido a una capacidad de transporte, almacenamiento, múltiples usos y alta densidad energética sin igual. Por lo tanto nos enfrentamos, sí o sí, a una reducción de la base material sobre la que opera nuestra sociedad global y, en consecuencia, a una profunda transformación de las fórmulas hegemónicas de producción, consumo y organización social.

Vinculando ambos procesos –límites del capitalismo y colapso ecológico–, se explicita la gravedad del momento presente. Hablamos así de un contexto complejo e incierto, en el que la hipotética superación del primero de los procesos no haría sino ahondar la catástrofe ecológica, mientras que enfrentar de manera taxativa el segundo exigiría descentrar el capital y los mercados como valores hegemónicos y, por tanto, trascender completamente el modelo civilizatorio articulado en torno al capitalismo. El piso se nos mueve a todos y todas y, lo queramos o no, grandes cambios se avecinan, en uno u otro sentido. Asistimos por tanto a una fase histórica especialmente crítica, marcado por la crisis del capital y por el conflicto de este con la vida misma, dando lugar a un recrudecimiento de la disputa de agendas y sujetos. Y no hablamos solo de la confrontación de quienes defienden la vida frente al atolladero al que nos conduce el capital, sino también entre las que pretenden mantener el statu quo capitalista, pero desde parámetros diferentes a los actualmente hegemónicos.

En este sentido afirmamos que el capitalismo universalista, proyecto pergeñado a partir de la segunda guerra mundial y consolidado durante el proceso de globalización neoliberal, se ha sustentado sobre dos pilares fundamentales: en primer lugar, la apuesta por un mercado único global y autorregulado –o al menos conformado por grandes bloques económicos que colaboran entre sí, a través de pactos entre diferentes capitales–, que garantice el comercio y la seguridad de las inversiones a nivel planetario; en se-

Asistimos a una fase histórica especialmente crítica, marcado por la crisis del capital y por el conflicto de este con la vida misma, dando lugar a un recrudecimiento de la disputa de agendas y sujetos.

Y no hablamos solo de la confrontación de quienes defienden la vida frente al atolladero al que nos conduce el capital, sino también entre las que pretenden mantener el statu quo capitalista, pero desde parámetros diferentes a los actualmente hegemónicos.

27

28

gundo término, un modelo de gobernanza política sustentado sobre un relato de democracia formal, respeto a los derechos humanos y defensa de la diversidad y la multiculturalidad, edificado sobre una estructura multilateral a tal efecto. Precisamente es la nueva oleada de tratados regionales y globales de comercio e inversión (TPP, TTIP, CETA, TISA, múltiples acuerdos bilaterales) la que pretendía implantar definitivamente dicho proyecto universalista tras el crash de 2008, en un trasvase definitivo de poder a las grandes empresas transnacionales. De esta manera, su aprobación significaría la construcción de un mercado cuasi-único –al que posteriormente obligarían a China a sumarse– en el que se eliminarían todas las trabas al comercio y la inversión. Para garantizarlo, se institucionalizaría a nivel global la convergencia reguladora a la baja en protección social y ambiental a partir de nuevos órganos supraestatales de decisión –alejados de la voluntad popular–, así como la implantación de una lex mercatoria4 basada en tribunales privados de arbitraje, en los que las corporaciones tienen la capacidad de denunciar a las instituciones públicas si estas amenazaban sus beneficios.

Pero como hemos señalado, este proyecto sufre hoy en día un creciente descrédito. En primer lugar, se hace evidente su contradicción interna, ya que su primer pilar –el mercado autorregulado– es incompatible con el segundo –democracia y derechos–, como ponen de manifiesto la crisis civilizatoria y la ofensiva que los tratados lanzan incluso contra instituciones clásicas de la democracia liberal-representativa como el poder legislativo y judicial, abocándonos a una especie de feudalismo global. Se trata por tanto de un proyecto imposible de llevarse a la práctica de manera integral, máxime en un contexto de límites de reproducción sistémica como el que atravesamos. Pero además, la construcción de un mercado universal concentra todos sus beneficios en unos pocos, mientras que las grandes mayorías sociales se ven abocada al desempleo, la precariedad, la exclusión y, en definitiva, a múltiples y diversas fórmulas de dominación.

4 HERNÁNDEZ, Juan y RAMIRO, Pedro (2015): Contra la “lex mercatoria”. Propuestas y alternativas para desmantelar el poder de las empresas transna­ cionales, Icaria, Barcelona.

De esta manera, vemos cómo un proyecto retóricamente universalista, progresista y pacifista, en su pretensión de desarraigar la dimensión económica del resto de variables sociales, políticas y culturales a partir de la constitución de un mercado global autorregulado, acaba explotando a la vasta y diversa clase trabajadora y amputando los mínimos resortes democráticos en el altar de dicho mercado. Karl Polanyi, en un certero análisis realizado hace ocho décadas ya alertó sobre estos intentos de desarraigo, situando en el patrón oro y en el impulso universalista del capital la génesis de las guerras mundiales y los fascismos que asolaron la primera mitad del siglo XX5.

En conclusión, la nueva oleada de tratados y acuerdos de comercio e inversiones se vincula directamente a la eliminación del conjunto de trabas al comercio y a la inversión, principalmente en los ámbitos político y económico –pero también en el cultural–, ampliando definitivamente los espacios al relato corporativo. De este modo, avanza en la frontera sectorial y geográfica a la mercantilización, impulsa una agenda política que entroniza los negocios como valor civilizatorio supremo, y desmantela los mínimos democráticos al generar una estructura político-jurídica basada en el gobierno de facto de las empresas y en la justicia privatizada. La democracia se hunde en el altar del capitalismo y del poder corporativo. Las instituciones persisten, pero amputadas y amenazadas por nuevos organismos. Un relato, en definitiva, de fascismo social y hegemonía empresarial, ya sin intermediaciones institucionales.

5 Polanyi (1944), La gran transformación, Siglo XXI México.

El adoctrinamiento en la escuela catalana: una gran falsedad Rosa Aguilà Valls.

USTEC

S

oy una maestra catalana aunque en estos momentos no dedico mi jornada laboral a educar niños. Trabajo para mis compañeras y compañeros docentes velando por sus derechos laborales, negociando mejoras de derechos sociales y salariales, informándoles, asesorándoles y escuchándoles, ahora más que nunca porque su profesionalidad se ha puesto en entredicho. Se ha fabricado un ideario basado en falsedades y prejuicios como por ejemplo que emplear la lengua catalana en los centros como lengua vehicular supone la exclusión del castellano, relegándolo a mínimos, el uso del cual puede ser, incluso, castigado; que las editoriales en Cataluña manipulan los libros de texto o que en las escuelas catalanas manipulamos al alumnado en el pensamiento único soberanista, en una palabra, que los adoctrinamos.

Todas estas ideas preconcebidas, han calado en el imaginario colectivo de la ciudadanía de otras comunidades autónomas del estado español, que las han asimilado como realidades. Todo ello se ha logrado gracias al aparato del Estado y la ayuda inestimable de los medios de comunicación y de las redes sociales, que han esparcido el mantra del falso adoctrinamiento.

Tener que defenderse de aquello que no es verdad, no solamente es muy grave, también es muy difícil.

Grave, porque cuando se acusa al profesorado de adoctrinar, se le está degradando, desprestigiando y se está contribuyendo a que la sociedad pierda el respeto por la tarea educativa, y el alumnado forma parte de esta sociedad. Difícil, porque para defender la verdad hay que luchar, educando y ayudando a pensar ya que para hacerla aflorar hace falta una sociedad con libertad de pensamiento y abierta al diálogo.

29

Tanto el modelo educativo actual, garante de la cohesión social y la convivencia pacífica del país, como el modelo lingüístico, avalado por un gran número de lingüistas de todo el mundo, también del estado español, se han convertido, para el gobierno central, en un tipo de arma de destrucción masiva a combatir.

30

Los problemas de la educación en Cataluña no tienen nada que ver con el adoctrinamiento.

El verdadero problema de nuestro sistema es la carencia de presupuesto, la segregación escolar y la instrumentalización que se hace de la educación por parte de los gobiernos neoliberales que sufrimos. Cada vez que un gobierno logra el poder, se cambia la ley de educación. Hemos tenido 7 de diferentes en 35 años.

No se nos ha consultado nunca sobre su contenido pedagógico, sobre cómo abordar mediante el currículum temas como la pobreza, los desahucios, el feminismo, la diversidad sexual, la explotación infantil, los conflictos bélicos en el mundo o la degradación del planeta. Pero siempre hemos sido quienes debíamos implementarlas. ¿Adoctrinamiento? Rótundamente NO, es una invención, una mentira mezquina, construida exclusivamente para crear una cortina de humo y esconder, por una parte, los escándalos de corrupción que se acumulan en el estado español, y por otra, para poder usar un argumento de cara a las elecciones catalanas del 21D y dar legitimidad a un determinado relato. Pero vamos por partes...

Durante la jornada de votación del 1 de octubre, las y los docentes, como tantos otros ciudadanos y ciudadanas, fuimos testigos de situaciones de extrema violencia institucional en nuestros centros educativos, normalmente espacios de aprendizaje, de diálogo y de reflexión democrática. Todo el mundo ha podido ver las imágenes: varapalos, golpes de porra, pelotas de goma (prohibidas, desde hace tiempo, por el Parlamento catalán). Una brutal violencia infringida siempre por las fuerzas de seguridad del estado español que, con una actitud más propia de tiempos pre-democráticos, han ejercido una represión sin precedentes en la Europa del siglo XXI. Todo ello, para impedir la participación de la ciudadanía en un referéndum legítimo.

Hemos participado activamente, junto con más docentes y ciudadanas y ciudadanos, defendimos las urnas, con la convicción que había que hacerlo por dignidad democrática y con pacífica determinación, pero con firmeza, más aún, si cabe, tras la represión policial.

Por si todo esto no era suficiente, con nuestra dignidad ciudadana herida, ahora, a los y las docentes catalanas

nos toca defendernos de las mentiras partidistas de un buen puñado de políticos españoles, de la derecha más rancia, que con la protección del gobierno más corrupto de Europa, aseguran sin complejos, que el profesorado catalán adoctrina.

Ese mismo gobierno que nos han impuesto la LOMCE, con objetivos muy poco pedagógicos y sí muy políticos, como por ejemplo “españolizar a los niños y niñas catalanes, hacer retroceder el catalán en la escuela imponiendo el castellano, o volver a hacer que la religión sea evaluable, con gran peso en la nota final del bachillerato. Una ley que lejos de querer fomentar el pensamiento crítico y el espíritu creativo del alumnado, disminuye el horario de materias como la filosofía o la música. Hay quienes, como el actual Ministro de Asuntos Exteriores, el Sr. Alfonso Dastis, se atreven a decir públicamente, en algunos medios de comunicación europeos, que en Cataluña no se enseña el castellano en las escuelas, lengua que es también oficial en nuestro territorio, junto con el catalán. La paradoja llega al límite, cuando el Ministro de Interior, el señor Zoido, acaba de anunciar una iniciativa que propone un instrumento para que se pueda denunciar por teléfono o mail situaciones de incitación al odio o de adoctrinamiento. Quienes espolean a las familias a denunciar a las maestras y maestros por adoctrinamiento o por otros motivos y buscan su foto compareciendo ante el juez; quienes, con afán electoralista, quieren desprestigiar y deslegitimar la escuela catalana y el sistema de inmersión lingüística, reconocido por personas expertas en lingüística y pedagogía de todo el mundo, son los mismos que quieren utilizar la educación para imponer sus postulados y mantener su status quo, haciendo cada vez más grande la brecha entre ricos y pobres, entre quienes tienen derecho a una educación de calidad y quienes no interesa que la tengan.

Cataluña ha acogido varias oleadas migratorias importantes, una en los 60, que supuso la llegada masiva de trabajadores y trabajadoras de habla castellana, mayoritariamente del sur de España y otras zonas laboralmente deprimidas. La otra, a principios del siglo actual, de inmigrantes de todos los continentes y, más recientemente, desde países de Europa del este, con lenguas, culturas y confesiones diversas. En todos los casos, la escuela catalana ha hecho frente al

reto. Nuestra escuela, basada en los principios de la cohesión social, igualdad de oportunidades y la pacífica convivencia, junto con nuestro modelo de inmersión lingüística, ha conseguido que todo el alumnado logre una educación de calidad y en términos de igualdad.

Aun así, el alumnado de Cataluña usa tanto el catalán como el castellano con total corrección, tal como lo acreditan los informes educativos del Ministerio de Educación español y los internacionales, como el informe PISA. No obstante, tanto el modelo educativo actual, garante de la cohesión social y la convivencia pacífica del país, como el modelo lingüístico, avalado por un gran número de lingüistas de todo el mundo, también del estado español, se han convertido, para el gobierno central, en un tipo de arma de destrucción masiva a combatir. Hoy, a las antiguas obsesiones y rencores del estado español hacia la lengua y la cultura catalanas y la fuerte voluntad centralizadora, tenemos que añadir la intolerancia hacia el proyecto soberanista, que desde hace más de 5 años, camina con paso firme y decidido.

Todo ello, ha puesto en el punto de mira nuestro modelo de educación. Los partidos con mayor representación parlamentaria en el gobierno español, los medios de comunicación escritos y audiovisuales españoles, muy influyentes en la opinión pública fuera de Cataluña y los principales portavoces del gobierno, aseguran que en Cataluña el profesorado adoctrina.

Pero, ¿ alguien se ha parado a pensar qué quiere decir adoctrinar? Adoctrinar significa enseñar los principios de una determinada creencia, especialmente para ganar personas adeptas. ¿Y qué es la creencia que mueve al profesorado catalán? ¿cuál es nuestra doctrina? Es, sin duda, que la escuela tiene que ser un espacio de aprendizaje al cual todo el mundo tiene el mismo derecho; un espacio plural, libre y respetuoso con la diferencia; un espacio de igualdad, nivelador de las diferencias, cohesionador y coeducador; un espacio de debate pacífico, laico y democrático. ¿Y qué adeptos queremos conquistar? Niños y niñas y jóvenes, libres, vengan de donde vengan, sean como sean, crean en lo que crean y hablen la lengua que hablen. Si a eso se llama adoctrinar, pues sí, adoctrinamos.

Adoctrinamos cuando utilizamos en la escuela el catalán, en un país donde esta es la lengua autóctona

31

y es la lengua discriminada y ahora, nuevamente, asediada, y donde el castellano es la lengua dominante en las tiendas, en la calle, en el cine y por todas partes. y, por supuesto, en el patio de la escuela, el castellano es la lengua más escuchada. La mayoría de la prensa y de los medios de comunicación audiovisuales, se expresan en castellano. Son casi una excepción los medios públicos catalanes. Vivimos con la amenaza permanente de que estos medios de comunicación en lengua catalana, sean intervenidos (ya pasó en el País Valenciano, donde fueron clausurados). La situación es tan grave, que el presidente del PP en Cataluña, el señor Xavier Garcia-Albiol, y cito textualmente, ha dicho hace pocos días: “propondremos cerrar Tv3 y abrir una televisión con gente normal”. Conviene preguntarse si nos puede pasar lo mismo en los centros educativos. Los docentes tampoco somos gente normal.

32

Adoctrinamos, también, cuando deseamos una escuela laica, donde las creencias religiosas y la fe queden en el ámbito familiar, social o del ocio. Cuando reclamamos que no se continúe sufragando con dinero público las escuelas del Opus Dei, que segregan al alumnado por sexo.

Adoctrinamos cuando enseñamos al alumnado a pensar, cuando les educamos en la construcción de un pensamiento crítico y les proporcionamos los instrumentos para hacerles más libres y con mayor compromiso... Porque la educación es libertad de pensamiento, de creación, de expresión.

Adoctrinamos para conseguir una ciudadanía crítica, que no caiga en las trampas de las redes sociales, del consumismo, de la presión de los medios de comunicación, de las tendencias maliciosas de la supuesta verdad o del fenómeno de las falsas noticias.

Adoctrinamos y les enseñamos a perseguir la justicia.

Intentamos que nuestros jóvenes abran bien los ojos y se cuestionen la legitimidad de las normas, la justicia mal entendida de algunas personas, la democracia de las dictaduras y dispongan de las herramientas para que se llegue a alcanzar una ciudadanía más justa y rigurosa.

Porque creemos que la educación tiene que ser el eje de nuestro futuro país, no les adoctrinamos,

les educamos en la solidaridad y el respeto; les enseñamos a ser capaces de aceptar que la diferencia, la de procedencia, de cultura, de lengua, de género, de sexualidad, de fe... lejos de ser un inconveniente para la convivencia es, y ha sido siempre, un enriquecimiento y el fortalecimiento de nuestro propio ADN. Adoctrinamos y les enseñamos a combatir que las ideas preconcebidas y los prejuicios se impongan como una verdad. Porque un estado no puede ser nunca la prisión de la lengua y de la cultura de otro pueblo.

Queremos difundir por todas partes el mensaje de que en los centros educativos de Cataluña NO adoctrinamos, sino que hacemos nuestro trabajo, educar, con la convicción que la educación puede ser una arma, sí, pero un arma de construcción masiva.

Kataluniako saiakera Euskal Herritik ikusita Ramón Zallo.

EHU-UPVko komunikazioa eta ekonomia irakaslea

A

uzitegi Konstituzionalak hautsi zuen 2010ean Konstituzioaren (aurrerantzean, EK) lurralde ituna, hala, Kataluniako Parlamentuaren eta Diputatuen Kongresuaren arteko ituna ezeztatuta, eta ezikusiarena eginda Kataluniako Estatutuari buruzko 2006ko erreferendumaren emaitzari.

Ondorioz, Katalunia etengabeko mobilizazio prozesu batean murgildu zen, eta independentziaren aldeko aukerak jauzi kualitatiboa egin zuen. Zenbaitek, adibidez Pérez Royok, Estatu kolpe gisa ulertu zuten. Eta Estatuak EKren 155. artikulua aplikatzeko –gobernu autonomoa, Parlamentua eta prozesua eteten zituena– eta 2017ko abenduaren 21ean hauteskundeak dei­ tzeko erabakia hartu ostean, Kataluniako prozesuak norabide berri bat hartu du, eta haren deriba zein ez dakigun arren, 21 D-ko hauteskunde prozesuaren emaitzak ezagunak dira.

Datuen irakurketa 21 D-ren ostean 2017ko urriaren 27ko aldebakarreko independentzia aldarrikapenaren (aurrerantzean, AIA) izaera legitimo eta legezko, baina birtual eta ez operatiboak, eta EKren 155. artikuluaren ondorengo berehalako ezarpen legez kontrako baina operatiboak, Kataluniako Gobernuaren desegitea eta exekutiboaren eta gizarte mugimenduetako buruen zati baten –Jordiak– kartzelaratzea ekarri zuenak, independentziaren aldeko mugimenduaren aldi baterako porrota ere ekarri zuen, eta horrek norabide eta aliantza berriak ezartzera behartu du.

Estatuaren agintea irmo ezarri zen autonomiaren eta prozesuaren izatezko etetearekin, eta erakundeetan eginiko esku hartzearekin, eta ez zion erreakzionatzeko tarterik utzi funtsean indarkeriaren gaitzespenean oinarritzen den eta hauteskundeetako emaitzei begira % 50era iristen ez den mugimenduari (eta Podem/En Comú unibertsoa batuta % 60ra ere iristen ez dena).

Hala ere, independentismoak (Puigdemont presidente ohiaren Junts per Catalunya, ERC eta CUP) gehiengo absolutua lortu du aulkiei begira (70), eta oso baldintza zailetan gainera –errepresioa eta % 82ko parte hartzea–, nahiz eta, oro har, bi aulki gutxiago izan CUPrenak erdira (4) murriztearen ondorioz. Rajoyren gobernuaren estrategia etsiarazle eta disuasorioa porrotarazi du (PP lau aulkitan geratu da), baina horrek, aldiz, mesede egin dio C’s alderdiari –lehenengo alderdia bozka eta

33

aulki kopuruari dagokionez–, Katalunian gizarte oinarri unionista azalerazita. Bestalde, En Comú/Podem koalizioak zartako ederra jaso du (11tik 8 izatera igaro da) “nazional” ideiaren bueltan erabat polarizaturiko kanpaina batean, eta horrek, halaber, PSCk gehiago aurreratzea galarazi du (16tik 17ra).

34

Aurreko bi milioiko goiko muga ez zen nahikoa izan –nire ustez– AIA bat legezkotzeko, baina independentisten zifra berriak (2.063.361 bozka) ez du gaindi­ tzen, erabakitzeko eskubidearen aurkako 1.889.100 botoak baino gehiago izan bada ere, eta beste estrategia batetik baliozkotu badaiteke ere, bereziki En Comú/ Podemen 323.700 botoak batzea lortzen badu. Mapa korapilatsu bilakatzen da, baita atariko urra­tsetan ere (Mahaia, Parlamentua eratzea, presidentea aukeratzea), lider hautetsiak aurrez aurre egoteko ezintasunagatik, irekiagoa izan beharko duen norabide bat ezartzera behartuta, nahiak eta errealitateak egokitzeko aukerarik emango ez duten izaera arautzaileko premiazko egutegietatik urrun.

PPk eta Cs-k ez dute EK ukitu nahi, edo bestela, erreforma termidoriarra egitearen alde daude, erreforma erreaktibo bat, etorkizunean egon daitekeen antzeko edozer saiakera, prozesuaren edo 15 M mugimenduaren tankerako herriaren erreakzioak gogor blokeatuko dituena. Berez, oinarrizko eskubide zibilen murriz­ keta hilgarriak jasan ditugu jada EK ukitu beharrik gabe. Hala ere, guztiak egin dezake okerrera eskuineko alderdien arteko lehiakortasun estrategien bidez, ezkerrak Estatu mailan ahulduta dauden testuinguru honetan, bai eskuak lotuta dituztelako (PSOE), bai zurtuta daudelako (Unidos-Podemos).

Hala, nire irakurketa, oro har, prozesua amaitutzat eman eta “erabakitzeko eskubidea hankaz gora jarri dela” uste dutenenarekiko erabat desberdina da (Rodríguez Azpioleak Innerarity, Álvarez eta López Basa­ gureni eginiko elkarrizketa, El País, 2018/01/27).

Berez, kazetariak ausardia handiz murrizten du erabakitzeko eskubidea “independentismoak independentista ez direnak erakartzeko oinarri juridikorik gabeko amu” kategoriara; Innerarityk “anakronistatzat” jotzen du proposamen berri batentzat bitxitzat jotzen dena; Álvarezek dio “ez duela itzulpenik zuzenbide positiboan; ez duela oinarri legalik” Kanadako araudiak (ñabartuagoak) eta Quebecekoak (autodeterministagoak)

gezurtatuta; eta Basaguren, demokraziarekiko beldur bitxi bat erakutsita, ez dago lurralde sistema aldatze­ aren alde, indar politikoak banatuko lituzkeelakoan.

Gehiengoak eta errealitate politikoaren printzipioa ez lirateke gehiago irizpide zuzenak erabakiak hartzeko (badira beste gehiengo batzuk Espainian, ohartarazi dute). Azken batean, errealismoaren izenean, nahi batetik (Estatu autonomikoaren jarraipena) eta juridikoa baino gehiago politikoa den jarrera batetik (Estatuarekiko mendetasuna –boterea) abiatuta ekiten dute.

Aitzitik, gaiak aurrera jarraitzen du. Izan ere, indepen­ dentismoak 21 D ere irabazi zuen, nahiz eta zangotraba judizialen bidez hori ere gutxietsi nahi den. Aurre­ ikustekoa da Katalunian bigarren buelta bat ere izango dela, ibilbide orri desberdin batekin. Era berean, egunerokotasun handiko gaia da Euskal Herrian, bai Gure Esku Dagok ekainerako antolaturiko giza katearen ekimenagatik, bai autogobernuari buruzko lantaldean sortuko diren eztabaidengatik. Hilzorian egoteko oso bizirik dagoen zerbait da.

Kataluniako prozesuaren alderdi positibo eta originala • Arlo instituzionalean prozesuaren legitimitatean eta legezkotasunean oinarritu da, herriaren nahiari eta aginduari jarraituta, eta berezko indarrak eta indar demokratikoak euskarri (bai gizarte zibilarenak, bai alderdienak, bai mobilizatutako pertsonenak), tinta jario izugarria eragin duen nahi zuten herrialdeari buruzko eztabaidaren hondopean.

• Masa mugimendu demokratiko, parte hartzaile, bakezale eta eredugarri batek bultzatuta, behetik eta indar handiko gizarte zibilari esker, azken emai­ tza urriaren 1eko desobedientzia zibil masiboa izan zen. Aurrekaririk gabeko desobedientzia zibileko arrakasta biribila. Era berean, mossoen rola ere interesgarria izan zen, uko egin baitzioten errepresioa erabiltzeari, lehentasuna emanez herritarren eskubideei. Bi kasuek erakusten digute, bide batez, demokrazia batean (baita dimidiatua bada ere) helburu politikoak lortzeko indarkeria erabiltzen denean, azkenean lortzen dena biztanleak zatitzea, alian­tzak galaraztea, fokua desbideratzea eta irtenbideak blokeatzea dela.

• Masa mobilizazioen, gizarte zibilaren eta erakundeen arteko gainjartze prozesu eredugarria gertatu zen... urriko lehenengo astera arte.

• Prozesua salbuespen arrakastatsua izan da, baina are itxaropentsua, demokraziaren eta bizitza kolektiboaren balio osasungarrienen baliogabetzea ekarri duen munduko agintarien berregituraketa populista eta atzerakoiaren aurrean. Eta are arrakastatsuagoa izango da gizartearen hausturaren arriskuak konjuratzen baditu, nortasunen gaia eztabaidatik ateratzen badu –pertenentzia nazional mota oro bermatuta–, eta demokrazia eta elkarrizketa zabalagoan oinarri­tzen bada, baina baita alderdien, erakundeen eta mugimenduen liderren belaunaldi oso bat bururik gabe utzi nahi duen judizializazioaren tranpari ihes egitea lortzen badu ere.

• Gizarte zibilak eta mobilizazioak gainditu egin zuten Estatutuaren ondoren aurreikus zitekeen zerga itun baketsu batek ekarriko lukeen egoera (horixe zen CIUren eta Mas-en nahia 2012ko Diadako manifestazio handiaren aurretik), haustura subiranista tarteko, boterea bera zalantzan jarri zuen mugimendu baten bidez. Aldarrikapen nazionalak arkupe eta bitarteko politiko gisa jardun zuen PPk zein CIUk (nahiz eta ez horrela azaldu berariaz klase arteko aliantzen ondorioz) krisi ekonomikoa eta gizarte krisia kudeatu zuten moduagatiko gizartearen haserrea erakusteko. Horrek bakarrik Kataluniako burgesiak kudeaturiko prozesua izan den ideia ezeztatzen du, hein handi batean kanpo geratu baitzen, eta sektore bakar batek –Mas buru zuela, CUPk aginduta atera zen arte– nahi izan baitzuen tigrea zamalkatu (emaitza: Unió eta Convergencia ez dira existitzen dagoeneko).

• Katalunian gehiengo handi baten kontzientzia kolek­tiboa da jada erabakitzeko eskubidea.

Akatsak eta mugak • Gainezka eginiko elite politikoak nahi eta espero zuten lekutik harago eraman zituzten. Uste zuten ezinezkoa zela kontsulta zenbagarria egitea urriaren 1ean, Estatuak hura egiteko jarri zituen oztopo izugarriak saihesteko gehiengoaren irudimen handia gorabehera. Ondorengo balizko hauteskunde

Masa mugimendu demokratiko, parte hartzaile, bakezale eta eredugarri batek bultzatuta, behetik eta indar handiko gizarte zibilari esker, azken emaitza urriaren 1eko desobedientzia zibil masiboa izan zen. Aurrekaririk gabeko desobedientzia zibileko arrakasta biribila.

35

plebiszitarioen berehalako deialdi baten hipotesia zerabilten buruan. Baina Kataluniako Parlamentuan osaturiko behartutako ibilbide orri publikoaren gatibu izanik (deskonexio legeak), azkenean ibilbide orri derrigortua izan zen emaitza (AIA), nahiz eta ez egon indar harremanik hura alderdi formaletik harago betearazteko. Erabat sinetsi ez zutenaren seinale da ez zela AIA garatzeko dekreturik egon, ez Estatuko egiturarik, ez argitalpen ofizialik, ez gorri-horiaren kentzerik, ezta aulki uzterik Madrilen ere (beste herrialde bat). Horretaz gain, batasun parlamentario oso ahul bat erakusten zuen. Hondo-hondoan, bereziki CUPk behartu zuen ibilbide orria (bitxiki, formalistena eta akordio instituzionalizatuekiko lotura handi­ena duena).

36

• Eliteek huts egin zuten errealismoari dagokionez, eta ez zuten zegokion erabakia hartu –beraiek hauteskundeak deitzea 155. artikulua ezar zedin saihesteko–, zeinak, nahiz eta oinarriei kontra egin berehalakoan, saihestu egingo zukeen ondoren Estatuaren “trágala” eta gizartearen nolabaiteko uzkurdura. “Pazientzia historikoa” falta izan zen agian, eta urriaren 1a baino lehen etapak azkarregi

erre nahi izan ziren, aginduzko ibilbide orri baten pean, eta ondoren, inprobisazio hutsari jarraikiz.

• Prozesua gehiengo eskas baten erabaki instituzionaletatik ulertu zuten, espainiarren eta kataluniarren zati handi baten begietara Errepublika aldarrikatzeko oso eztabaidagarria zen gehiengo batetik (% 47,8).

Ez dezagun ahaztu hauteskundeak plebiszitario gisa planteatu zirela eta, hortaz, gutxienez % 50aren aldeko bozka behar zutela. Gauzak presaka egin ziren, eta horrek karrankak eragin zituen –sistema judizial politizatu eta inkisitorial baten pean– presazko zenbait prozeduratan, eta nahiz eta prozedura horiek ohikoak izan Espainian, ez zitzaizkien ondo egokitu Kataluniako sintonia demokratiko akatsgabeari.

Egiteko modu horrek asaldatu egin zituen Kataluniako oinarri unionista estaliak, Erregimeneko alderdien (C´s, PSC eta PP) txaloez lagunduta.

• Gutxietsi egin zuten Estatuaren indarra, pentsatuta azukre koskor baten modura desegingo zela. Eta hori, kontuan hartuta Estatuak bere indar politiko, judizial, ekonomiko eta polizialaren zati bat baino ez zuela erabili, EKren 1.2, 5, 8 eta 55. artikuluen be-

tearazpenari dagokionez barne kontraesan ezagunik ez duen Armadara jo gabe.

• Espainiako Estatu barruko beharrezko kanpaina eta akordioak gutxietsi zituen. Ez zuten aliantzarik landu ezkerraldeko indarrekin Espainian, ezta hura diskurtso solidario batekin (eta ez espainola zenagatiko mespretxuzko batekin, sektoreren batetik) lagundu ere, aurreikusi ez zuten indarreko espainolismoari aurre egiteko. Litekeena da ez oso urrun iritsi izana solidaritate horretatik, baina, gutxienez, zerbait egongo zen ezkerraldeko arloren batean. Kataluniaren aitza­kiarekin, gaur neo-nazionalismo espainiar baten berragertzea bizi dugu Espainian eta Katalunian, eta ultranazionalismoa eta faxistak ere haitzulotik atera dira, beste gai bat izan arren, kezkagarria ere badena.

Espainiarekiko unionistak diren Kataluniako herritarren erdiak eskuinaren aukerarik zentralistarenaren alde mobilizatu izanak, hau da, C’s-en alde egin izanak, gogoeta estrategikoa eska­tzen du.

• Atzera begiratuta, begi-bistakoa da akats bat izan zela mugimendu independentistaren indarra aterki subiranista handiago batekin ez uztartu izana, horrek eman ahal baitzizkion gehiengo eztabaidaezinak. Estrategiak bi aukera hautetako baten alde egin behar zuen: edo akordio bat Katalunian Catalunya Sí Que Es Pot eta En Comú1-rekin, edo ezinezkoa izanez gero, proposamenak oinarrietara hurbilduta,

1 Podem+En Comú-ren zati bat ez zen bertan izan edo albo batera geratu ziren, berezko norabiderik ezarri gabe, eta gainera, Podemosek Madrilen eginiko diskurtso neo-patriotikoak ahulduta. “Patriotismo sozialetik” (aberria jendea da), “patriotismo nazionalera” igaro zen (espazio hori eskuindarrekin eztabaidatu dezaketela sinetsita, eta bide batez, eta froga ororen aurka, patriotismo periferikoa “burgesia nazionalei” ego­tzita) eta “nazionalitate aniztasun” abstraktuaren (IUren ohiko diskurtsoa) alde egitera, Espainiako eskuinaren (bloke hegemonikoa) nazionalismoaren eta periferietako aldarrizko nazionalismoaren erdian kokatuta. Periferiekiko aliantza, bereziki ezkerrekikoa (Mareas, Compromis...) gehiago izan zen instituzionalki beren burua eraikitzeko bide bat Estatua ahularazteko baino, edo Espainiako, Kataluniako eta Euskadiko Errepublikak lortzeko baino. Horrek asko eragin die Katalunian (ez da bete lehenengo indarra izateko aurreikuspena, eta bosgarrena dira).

irailaren 7ko eta 8ko erreferendumaren legeak eta Iragankortasun Juridikoaren Legea (deskonexioa) gehiengo eskasarekin eta gizartearen eta hautesleen gehiengorik gabe idatzi eta bozkatu aurretik.

• Gizarte eduki esanguratsua zuen proiekturik eza, horren bitartez Auzitegi Konstituzionalak geldiarazitako legeez harago, sektore ez nazionalistak eta are ez soberanistak baina erabakitzearen alde zeudenak erakartzeko.

• Balio handiegia eman zitzaien EBko herrialdeetan ziren babesei.

• Gaur ziurgabetasun handia dago bi ideia hauen inguruan: nora joan eta nola joan.

Euskal Herritik ikusita, eta are gehiago, Euskal Autonomia Erkidegotik Prozesua ustiatu beharreko eredu bat da, baina badira aldeak. a) Katalunia • Bertako ekonomia Espainiako BPGren % 19 da, erabakigarria Espainiako ekonomiaren bideragarritasunerako baina, aldi berean, Estatuko baliabide­ ekiko mendetasun handiagoa duena.

• Iritzi publikoa oso batuta dago, edozer egoeratan, erabakitzeko eskubidearen alde.

• PSC PSErekiko oso desberdina izan da, eta garesti ordaindu du (zatikatzeak eta dimisioak) erabakitzeko eskubidearen inguruan eginiko bira negatiboa.

• Estatutaren eta haren bi orrazketen inguruko iraina kolektiboa izan zen, eta akordio ekonomiko eta finantza akordio nuluen politikak suspertu egin zuen.

• Kultura zibiko oso sakona eta tradizio luzekoa.

• Ez dute indarkeria esanguratsurik izan (askeagoak, osatu beharreko zauririk gabe, eta traumatizatu gutxiago).

37

b) Euskal Autonomia Erkidegoa • Garrantzi ekonomiko txikiagoa (sakrifikagarriagoa krisi politiko kasuan), baina Estatuko baliabideekiko mendetasun txikiagoa duena.

• Tradizio independentista handiagoa du, baita EAJri dagokionez ere, baina ez da gehiengora iristen, ezta % 30era ere; hala ere, egoera jakin batzuetan aldeko dituenen beste % 30a ere egonkorra da.

• Defentsako esperientzia handiagoa, baita aurre egitekoa ere, Estatuko indarren erasoen aurrean.

• Borroka luzeak hasieratik, trantsizioko erregimena zalantzan jarri zutenak, ez baitzuten ilusiorik izan harengan.

• Hausturaren aldeko gehiengo sindikala.

• Trauma soziala eta politikoa iraupen luzeko indarkeriengatik, eta, bereziki, ETAren indarkeriagatik.

38

• EAJk isilpean irakurtzen jakin izan zuen itxaronaldian murgildutako herrialdea.

Ondorioren bat Kataluniako esperientziaren argitara, eta aldeak ikusita, birpentsatu beharreko lehenengo gauza da Kataluniako Errepublikaren inguruan eraiki beharreko mugimendua subiranista den edo independentziaren aldekoa; lehenengo kasuak gehiengoaren oniritzia lortzeko aukera gehiago ditu (eta prozesuak erabaki dezala abiapuntuko subiranotasunaren alde egin eta gero kolektiboki ikus dadila independentzia erabat independizatzeko izango den edo konfederazio bat osa­tzeko), gizarte eduki bat (nahi dugun herrialdea) izateko funtsezko premia gehigarriarekin. Agian “prozesu eratzaile” batez hitz egiteak zentratu egingo lituzke gauzak, ikusita Catalunya en Comú-Podem ere “Kataluniari aurrera egiteko aukera emango dion akordio sozial eta politiko handi baten” aldeko dela.

“Esparru konstituziogile kataluniar berri batean gauzatuko den akordio bat”, nahiz eta honako honetara mugatu: “egungo estatutu-esparrua gaindituko duen, eta autogobernua irabazteko eta, hainbat naziotako estatu batean, Kataluniaren eta Espainiaren artean

aldebiko harreman bat ezartzeko aukera emango digun esparru bat” izatera (20 D-ko hauteskunde programa).

Bigarren gauza da EAJren egungo etapa posibilistan, hitzordua jartzearen ordez, Euskal Herrian estrategiak bestelakoa izan beharko lukeela, eta gai anitzeko gune propioak eraikitzera zuzendu beharko litzatekeela, behintzat eskuindarren eraso zentralista bat ez badago (gerta daiteke halakorik etortzea Kontzertuaren eta/ edo Hitzarmenaren aurkako balizko eraso batekin, edo C’s-en igoerarekin). Gaur, helburua, erabakitzeko eskubideari uko ez egitea da, bai mugimendu moduan, bai, ondorioz, eta EAEren kasuan, autogobernuari buruzko lantaldean.

Gobierno del cambio: logros y retos educativos pendientes Miren Aranoa Astigarraga.

Portavoz Parlamentaria de Educación EH Bildu Nafarroa

¿Ha estado/está el cuatripartito a la altura de las expectativas ilusionantes que impulsaron el cambio de gobierno?

La respuesta a esta pregunta, habiendo rebasado ya ampliamente el ecuador de la legislatura es ciertamente agridulce, porque si bien en Educación se han conseguido mejoras notables, también son notables los retos pendientes y algún rotundo fracaso.

No podemos hacer una valoración real de la situación educativa en toda su dimensión sin remitirnos al estado de abandono al que los sucesivos gobiernos de UPN-PSN habían sometido al Departamento de Educación: recortes salvajes en derechos laborales y en recursos materiales y humanos, persecución ideológica, imposición del PAI de forma improvisada y chapucera, discriminación y exclusión del profesorado con C1 de euskera, infraestructuras ruinosas o carencia de las mismas. A todo esto debemos sumar la falta de planificación y proyectos para atender a cuestiones tan necesarios como la atención a la diversidad, la igualdad y convivencia, el ciclo 0-3 como parte del sistema educativo o la formación profesional

39

La magnitud cualitativa y cuantitativa de los retos a afrontar y la situación económica en la que décadas de despilfarro y corrupción sumieron a Navarra ha obligado a las fuerzas políticas que sostenemos al gobierno del cambio en base al Acuerdo Programático a temporalizar y establecer prioridades.

40

como eje estratégico de desarrollo socioeconómico y de vertebración territorial, por citar algunos. Un auténtico desastre.

La magnitud cualitativa y cuantitativa de los retos a afrontar y la situación económica en la que décadas de despilfarro y corrupción sumieron a Navarra ha obligado a las fuerzas políticas que sostenemos al gobierno del cambio en base al Acuerdo Programático a temporalizar y establecer prioridades. Decisiones dolorosas, porque cuando hablamos de Educación todo es importante, todo es necesario y todo urgente, y quienes somos docentes lo sabemos bien. Decisiones difíciles de acordar, porque las cuatro formaciones políticas firmantes del Acuerdo provenimos de diferentes culturas políticas y tenemos también diferentes objetivos y prioridades.

Creo que en Educación tenemos el mejor Acuerdo Programático que podíamos tener, el único posible.

Manifiestamente mejorable, sin duda, pero el acuerdo al que llegamos es el mínimo común denominador entre las cuatro fuerzas: Geroa bai, EH Bildu Nafarroa, Podemos-Ahal dugu e IE. Es el acuerdo que posibilitó echar a los partidos del Régimen del Gobierno de Navarra. Pero debemos asumir que hay temas de importante calado en cuanto a derechos laborales del profesorado, así como diversas cuestiones de distinta índole, que fue imposible acordar.

El camino recorrido a lo largo de lo que llevamos de legislatura no ha sido, ni mucho menos, un camino de rosas para quienes trabajamos en el ámbito educativo. Al primer equipo que tras el cambio de gobierno asumió la dirección del Departamento de Educación le faltó la capacidad, la fortaleza y la valentía necesarias para asumir los retos de semejante compromiso y responsabilidad. Esto posibilitó que el tripartito de la oposición rabiosa que conforman UPN-PSN y PP hiciera de Educación el caballo de Troya del Régimen. Podemos decir que tras sucesivas destituciones y renuncias de distintos cargos del Departamento, con la gran inestabilidad que esto implica, empezamos a percibir certeros cambios, que resumiré a continuación.

Entre los logros de este gobierno merece mención especial la reversión de los recortes en cuanto a ratios

y horas lectivas (esto último previsto en presupuestos para 2018) del profesorado en EI y EP. Es objetivo prioritario para EH Bildu, y entiendo que para el resto de formaciones, conseguir para el siguiente acuerdo presupuestario esas reversiones también en educación secundaria. En cuanto a infraestructuras educativas se ha dado respuesta a viejas demandas y necesidades como Castejón, Sarriguren, Buztintxuri y numerosos centros a lo largo y ancho de Navarra. Pero lejos de la autocomplacencia, somos conscientes de que las necesidades son cuantiosas y que queda muchísimo por hacer.

Se han dado pasos importantes en planificación edu­ cativa con los Planes de Atención a la Diversidad, Coeducación-ESKOLAE y el Plan Estratégico para la Formación Profesional. Se ha modificado la Convocatoria de Becas Universitarias, de manera que estas becas se repartan de forma más justa, lleguen a más alumnado y al que más lo necesite.

El derecho de todo el alumnado navarro a estudiar en euskera independientemente del lugar de residencia se va garantizando, poco a poco. Hemos conseguido modificar ciertos puntos del baremo de escolarización que favorecían claramente a la enseñanza concertada en detrimento de la educación pública, pero la normativa de escolarización debe ser revisada y modificada de arriba abajo para garantizar la equidad e igualdad de oportunidades para todo el alumnado de toda Nafarroa. En este y en otros casos, son aún logros a medio camino.

Se ha conseguido una mayor financiación a los municipios para atender a la demanda del ciclo 0-3 de forma que resulte menos gravoso para las familias, pero esto es totalmente insuficiente y se queda lejos del planteamiento recogido en el Acuerdo Programático en cuanto a asumir desde el Departamento de Educación la competencia de este ciclo educativo. Y como este, son muchos los retos pendientes.

El más candente en estos momentos es sin duda la OPE, las oposiciones y la gestión de listas. La convocatoria de OPE era un punto recogido en el acuerdo y las cuatro fuerzas coincidimos en que ésta ha de ser lo más amplia posible para dar respuesta a la necesidad de estabilidad del sistema educativo público. Sin embargo, no se consiguió acuerdo ni en el reparto de

plazas ni en la gestión de listas. Lamentablemente, el problema que subyace es siempre el mismo: el maltrato continuado que a lo largo de décadas el Régimen infligió al profesorado bilingüe euskera-castellano.

Navarra castigó y penalizó sistemáticamente al profesorado que además de castellanoparlante tiene el C1 de euskera. En opinión de EHBildu el gobierno del cambio debe acabar con la segregación y discriminación de una parte importante del profesorado. Y la única manera de acabar con ese apartheid lingüístico es establecer listas integradoras, en las que el profesorado sea valorado en orden a méritos y capacidad en cada especialidad. Paradójicamente, algunas fuerzas políticas del cambio se han alineado con el Régimen para continuar conculcando derechos laborales del profesorado, y lo han hecho pese a que la mayoría sindical educativa, representada en la Mesa Sectorial de Educación, apuesta por una única lista integradora como mayor garantía de igualdad de derechos laborales.

PSN ha ido más allá y ha elaborado una proposición de ley con el único fin de imponer políticamente y contra la voluntad de la mayoría sindical este nuevo paso atrás que supondría rechazar la propuesta del Departamento que desde EHBildu consideramos justa y adecuada.

En resumidas cuentas, a pesar de los logros aún nos queda mucho camino por andar hasta conseguir para la educación en Nafarroa la calidad y dignidad que nuestro sistema educativo público merece y en ello seguimos trabajando día a día con ilusión y esfuerzo.

41

Haurdunaldi subrogatua.

Kapitalismoaren zientzia-fikzioa Josebe Iturrioz.

Medeak

E 42

rraza da biak alderatzea, haurdunaldi subrogatua eta prostituzioa. Bai, haurdunaldi subrogatuari buruzko eztabaidari esker, ñabardurak gehitu diezazkiokegu prostituzioari buruzko eztabaidari, eta horri buruzko jarrera argitu; hala ere, egia esan, iruditzen zait jende askok ez duela ulertu gai horren inguruko posizionamendu TransFeminista. Adibidez, Medeak taldearen helburu nagusia bestelakoa izan da beti: arautu vs. abolitu eztabaidatik harago joan nahi izan dugu. Izan ere, eztabaida ulertzeko ikuspegi gogor eta bitarrak ezin baitu fruitu askorik eman. Gainera, ezin dugu ahaztu zenbait sek­ tore feminista zertan aritu diren, hots, sexu-langileei eurei eraso egiten, eta hori ezin da justifikatu feminismoaren inongo adar edo sektoretan. Tesi hau babestu dugu guk beti: “feminismoa badela sexu-langileen etxea eta haiek boteretzeko gunea”. Sexu-langileek eskatzen badute beren jarduna arautu dadila, ba guk babestu egingo ditugu, nahiz eta, gure ikuspegitik, sexu-­langileek beste zerbait eskatu ohi duten sarriago, hain justu ere feministok ez ditzagula jo patriarkatu­ aren aliatutzat, ez dezagula beren estigma areagotu eta ez dezagula pentsatu haiek egiten dutena dela emakume batek egin dezakeen gauzarik zikinena eta okerrena. Are, hona hemen paradoxa handi bat: prostituzioa abolitu nahi duten feministek ez dute, ordea, ezkontza abolitu nahi, nahiz eta instituzio horrek lotura estu-­ estua daukan prostituzioarekin berarekin eta haurdunaldi subrogatuarekin, eta nahiz eta instituzio horrek emakume mordo bat akabatzen dituen: 2017an estatu espainiarrean bildu diren datuen arabera, akabatu dituzten 97 emakumetik 44k zeukaten harremana ezkontza heterosexualaren instituzioarekin. Zergatik ez dago halako feminista amorraturik, ezkontzaren eta bikote heterosexualaren instituzio sakrosantua abolitu nahi duenik?

Ezkontza moderno eta kapitalista, hau da, Erdi Arotik Modernotasunera bitartean sendotu zen instituzio hori (Federici), zuzenean dago loturik prostituzioarekin eta bortxaketarekin. Gaur egun bizi dugun heteropatriarkatuaren oinarrian zer dago, bada gizon libreak emakume esklaboez jabetu zirela: esklabo sexual, afektibo eta langileez. Horixe da ezkontza modernoa (Pateman), eta horrexen ifrentzua da gaur egungo familia nuklearra. Ezkontzari uko egiten zioten emakume horiexek beraiek amaitzen zuten prostituzioan; asko, gainera, bortxatu egin zituzten aurrez. Harrigarria iruditzen zait hauxe: sexu-langileak kritikatzen dituztela zergatik eta beren “hautu askearen” argudioa neoliberala omen delako (Ana de Miguel), baina emakume heterosexual ipurtzuriei, aldiz, ez zaiela halakorik leporatzen, nahiz eta gizonekin ezkontzen diren eta gizarte kapitalista eta heteropatriarkal honen sostengua finkatzen duten. Sexu-langileak neoliberalagoak al dira ezkontzaren instituzioa iraunaraztea erabakitzen duten emakumeak baino? Sexu langileak sistema heteropatriarkalaren aliatu estuagoak al dira ezkonduta eta pozik dauden emakumeak baino?

Era berean, harrigarria iruditu zitzaidan nola, 2005. urte hartan, kolektibo oso gutxik egin genion aurka ezkontza gay-lesbiarrari; jakina, ez zitzaigun iruditzen sexu bereko bi pertsona ezin zirenik elkarrekin egon; aitzitik, gizarte heteropatriarkal eta kapitalista deuseztatze aldera, funtsezkoa iruditzen zitzaigun ezkontzaren instituzioa abolitzea. Beti esan dugun moduan, ezkontza heterosexualak eta horren eratorriek akaba­tzen dute emakume gehien munduan. Bestalde, esan genuen askoz interesgarriagoa zela bestelako moduak bultzatzea elkarbizitza-unitateak sortzeko eta espeziea ekoizteko, ezkontzara jo gabe; eta, orain, hara non sexu bereko bikote asko dabiltzan haurdunaldi subrogatua eskatzen, beren familia nuklear propioa osatu nahian (hala ere, hori egiten duten bikote heterosexualak baino nabarmen gutxiago dira).

Jakina, soldatapeko lanak eta prostituzioak antz handiagoa dute prostituzioak eta haurdunaldi subrogatuak baino, izan ere, haurdunaldi subrogatua kapitalismoaren estadio berri bati baitagokio, estadio suntsikor eta basati bati. Eta koherentziari eutsiz eta saltsa mehe-mehe eginez hauxe esango dut: ezer abolitzekotan, lasai abolituko nituzkeela soldatapeko lana, ezkontza eta, ondorioz, prostituzioa; hori bai,

ordena horretan beti. Eta horrek guztiak ez du esan nahi ez garenik borrokatuko guztion lan-eskubide duinen alde eta sexu-langileek ahotsa izan dezaten testuinguru feministetan eta emakume ezkonduek indarkeria matxistarik gabeko harremanak izan ditzaten.

Santujale eta klasista samarra da emakume ezkonduak emakume ontzat hartzea eta sexu-langileak, berriz, patriarkatuaren aliatutzat eta ezkondurik daudenak baino neoliberalagotzat. Gainera, pentsamolde horrek men egiten dio emakume onak eta txarrak bereizteko agindu heteropatriarkalari, eta, egiatan, ez dago halako bereizketarik. Izan ere, azken batean, kapitalismoaren Trump aro honetan, denok gara kaka zahar usaintsua.

Eta bai, agian bihar guri egokituko zaigu, feministoi alegia, gorputz haurdunen eskubideez hitz egitea, eta, duda-izpirik gabe, inork nahiago izango du haurdun geratzea eta haurrak saltzea, ezkontzea edo sexu-lanean aritzea baino. Espero dut, une hori iristen denean, feministok maila emango dugula eta gai izango garela aliantzak sortzeko, emakume horiek traidoretzat jo beharrean eta patriarkatu neoliberalari saldu zaizkiola leporatu beharrean. Bide batez, haurdunaldi subrogatua arautzeko zenbait saio jo diren honetan1, mahai gainean ipini nahi nuke ez ditugula ahots denak aditu: beste behin ere, ez dugu lortu haurdunen hitzik entzuterik. Bestalde, prostituzioa eta haurdunaldi subrogatua faltsuki parekatzen ari diren honetan, harrigarria iruditu zait nola bizkortu den haurdunaldi subrogatuaren gaineko araudia, gorputz haurdunen eskubideak inondik ere kontuan hartu gabe, eta sexulangileen eskubideen auziak, berriz, nola jarraitzen duen linbo politiko eta legal batean murgildurik.

Prostituzioak zerikusi handiagoa du soldatapeko lanarekin eta ezkontzarekin, eta ez hainbeste haurdunaldi subrogatuarekin, nahiz eta, argi dago, esplotazio-­ moldeen familia berekoak izan guztiak: denek dute zerikusia emakumeen gorputza kudeatzearekin. Eta zertan datzan aldea, bada, kapitalismoaren zien­tzia fikziora iritsi garela, kapitalismoaren estadiorik zitalenera, eta bizitzaren kudeaketarekin eta ekoizpenarekin dagoela loturik estadio hori, edo, bestela esanda, bizi­ tzaren salerosketarekin.

1 C´s alderdiak egin du mehatxua: haurdunaldi subrogatua arautu nahi du estatu espainiarrean.

43

Bizitza salduko eta erosiko da, ez ordea orain arte egin den moduan, zeren jakin badakigu gaur egun ere egiten dela negozioa gorputz bizidunekin (gizakiekin eta gizaki ez direnekin); kontua da, baina, gorputz bizidunak ekoizteko paradigma berri bat ari dela sortzen, eta familia nuklearra berrezartzen eta berrindartzen ari dela, sistema kapitalista eta heteropatriarkalaren zutarri gisa.

44

Kapitalismoaren estadio berri bat. Zientzia fikzioa Kapitalismoak sinetsarazi digu, eta horixe izan da erabili duen trikimailu eraginkorrenetako bat, honen guztiaren gakoa dela ondasunak, dirua eta boterea kudeatzea. Baina, benetan, honen guztiaren gakoa da bizitza eta horren beharrak (gaitz)kudeatzea (Orozco).

Haurdunaldi subrogatuak prostituzioarekin baino harreman estuagoa du abortuarekin eta organoen donazioarekin, izan ere, bizitzaren ekoizpena eta espezia ekoizteko moduak baitaude muin-muinean.

Eta, bai, prostituzioak desira bat asetzen du, ez premia bat, eta horixe da kapitalismoaren joera, premiak ez baizik desirak lehenestea, baina, hara non, ekoizpenmodu berri bat agertu den: ez da ondasun materialak ekoizteko modu bat, ezpada giza espeziea bera ekoizteko modu bat. Atalase berri baten aurrean gaude, aurrez zientzia fikziozko filmetan agertu izan zaiguna, hala nola Gattacan edo Matrixen; orain, ordea, ez da zientzia fikzioa, errealitatea baizik. Erreprodukzioteknologia familia nuklear eta kapitalisten zerbitzura ipini da, horiei haurtxo osasuntsuak eskainiz, nahieran aukeratuak gero eta gehiago, odolaren eta arrazaren araztasunari eutsiz. Horretarako, herrialde aberastuetako familia nuklearraren eta bertako gorputzen zerbitzura jarri ditu lurralde pobretuak eta bertako gorputzak. Jakina, mendez mende mamitu da prozesu hau guztia.

Zoritxarrez, guk ez genuen bizi izan soldatapeko lana sortu zen garaia; sasoi hartan, lurrez eta askatasunez desjabetutako gorputzek kontra egin zioten soldatapeko lanari. Eta emakume askeek prostituzioari baino gogorrago egin zioten aurka ezkontzari eta bortxaketari; izan ere, ezkontza eta bortxaketa erabiliz desjabetu baitzituzten emakumeak beren gorputzaz, bi tresna horien bidez bezatu baitzituzten: horixe izan zen sorgin-­ehiza. Horixe izan zen modernotasuna emakumeentzat. Termino kapitalistetan esanda, emakumeek espeziaren ekoizpenaren zerbitzura ipini zituzten beren gorputzak, familia nuklearra sostengatuz.

Orain, ordea, emakumeen gorputza esplotatzeko paradigma berri bat ari da sortzen, eta sexu-kontratuak adinako dimentsioa izango du, edo akaso are eragin handiagoa ekarriko du, beraz, esnatzeko garaia da: garbi eduki behar dugu zein den honen guztiaren muina

eta, batez ere, gai izan behar dugu honen dimentsio guztiak ulertzeko.

Bizitza salduko eta erosiko da, ez ordea orain arte egin den moduan, zeren jakin badakigu gaur egun ere egiten dela negozioa gorputz bizidunekin (gizakiekin eta gizaki ez direnekin); kontua da, baina, gorputz bizidunak ekoizteko paradigma berri bat ari dela sortzen, eta familia nuklearra berrezartzen eta berrindartzen ari dela, sistema kapitalista eta heteropatriarkalaren zutarri gisa. Horretarako, lurral­ de pobretuetako emakumeen gorputzak hartuko dira eta haurrak izatea egokituko zaie, mendebalde ahaltsuaren mesedera. Gainera, merkatu bat sortuko da (obuluak, enbrioiak, aholkulariak, gorputz haurdunak eta marko legalak), eta ez gaude horrelako gauza bati aurre egiteko prestaturik.

Trikimailu magikoaren muina da, hain zuzen ere, hau guztia emakumeen gorputzen bitartez egiten dela, eta emakumeak ontzi moduan definitu dituztenez pen­ tsamendu heterosexual eta mendebaldarraren sorreratik bertatik (Grezia-Erroma), bada ez garela berehala ohartzen benetan jokoan dagoenaz. Aitzitik, organoak saltzeko merkatu bat sortuko balitz, bizi bitartean organoak eman ahal balira, edo, are, hilotzen organoak saltzea balitz negozioa, eskandalagarria irudituko litzaiguke eta azkar asko konprenituko genuke arazoaren tamaina. Apur bat basatia iruditu arren, uste dut ulergarriagoa dela organoak erosi nahia eta ez haurtxoak erosi nahia. Iruditzen zait inori premiazkoagoa iruditu ahal zaiola organo bat erosiz bere bizitza propioa salbatzea, haurtxo bat erostea baino.

Paralelismo horri tiraka, organoen donazioaren auzian ederto ulertzen da inork modu altruistan eman ditzakeela organoak bizi bitartean, hots, ederto ulertzen da inork organo bat eman diezaiokeela beste pertsona bati (giltzurrun bat, gibelaren puska bat); hala ere, hori ulertu arren, ez gara organoen donazioaren salerosketa arautzen hasi. Haurdunaldi subrogatuaren arazoa hauxe da, haurdunaldi subrogatu komertziala ari dela arautzen, itxuraz haurdunaldi subrogatu altruistaren izenean, nahiz eta ez dagoen horretarako premiarik, haurdunaldi subrogatu altruistak ez baitakar inongo arazorik. Posizionamendu argi bat adierazi behar dugu lehenbailehen gai honen inguruan, auziaren konplexutasuna ulertuz, eta hona hemen erantzun

beharreko funtsezko galdera bi: Prest al gaude familia nuklearra zalantzan jartzeko, bizitza ekoizteko espazio bakar gisa? Zer egingo dugu bestelako gizarte bat lortzeko, non bizitza beste termino batzuetan ekoitziko den?

45

Nazioarteko Elkartasuna eta Eilastasuna eilastasuna taldea

46

S

indikatuaren sorreratik lan arlo garrantzitsuetariko bat nazioarteko elkartasuna izan da. Elkartasuna bi lan esparrutan garatu izan dugu, alde batetik jendarte mugimenduetan parte hartze aktiboaren bidez eta bestetik hezkuntza garapenean oinarritutako proiektuak bultzatuz.

Gure ibilbidearen hasierari erreparatuz afiliazioak gogoan ditu Sahara Herriaren aldeko ekimenak; Nikaraguako brigadak eskola eraikitzen “adreiluz adreilu” lemapean, eta bertako haurtzaindegietara udan lanean; El Salvadorreko brigadak eskolak ematen...

Gaur egun jendarte mugimenduetan lanean dihardugun nazioarteko elkartasunaren eremuak hauek dira: Gerren kontra Kurdistango emakumeen defentsa; Saharako Godei-Izik; Ongi Etorri Erre­fuxiatuen Plataforma; Palestina BDZn (Boikot, Desin­bertsio eta Zigorrak) antolatzen ditugun Apartheid, Open Shuhada, Nakba, Lurraren eguna eta lur historikoaren zatiketa; Hondurasen Berta Caceresen erailketa eta hauteskundeak; Mexikon Ayotzinapako ikasleen hilketak; Argentinan eta Txilen Maldonadoren desagertzea eta maputxeen borrokak.

Laurogeigarren hamarkadan Euskal Herrian indartzen hasi ziren Gobernuz Kanpoko Erakundeak, eta aldi berean gobernuen aurrekontuetako %0,7a nazioarteko lankidetzara bideratzea ozenki aldarrikatu zuen gizarteak. Gai honek, STEILASen barne eztabaida sortu zuen, eta horren emaitza dugu 1994. urtean sortutako Eilastasuna Fondoa.

Eilastasuna Fondoak bi diru iturri ditu: bata Eilastasunkideen hileroko 5€ eta bestea STEILASen diru-­ sarrera gordinen %1a. Eilastasuna ez da Gobernuz Kanpoko Erakundea. Hegoaldeko zenbait sektore herritarren errealitatera hurbiltzeko bidea da, bereziki hezkuntzarekin lotura duten proiektuen bidez. Beti ere, indar indibidualen aurrean talde lana lehene­ tsiz, eta genero ikuspuntua kontuan hartuz emakumezkoek bizitzaren kontrola hartu ahal izateko, edota esparru publiko erabakitzaileetan sarbidea errazteko.

Eilastasunaren bitartez bultzatutako proiektu bakoi­ tzak gure ikastetxeetako hainbat ikasle, irakasle eta gurasori proiektu hauetan parte hartzeko aukera eskaintzen du.

Eilastasunaren 2017ko proiektuen berri laburrak: Guatemala

Nepal

1. “Adelina Caal Maquin ACM, Emakume Elkartea” 40 gazte indigena nekazaritza hezkuntzan trebatzea, 20 emakumezko eta beste 20 gizonezko.

1. “Bideitzen Project” Terai herrialdeko 12 Emakume ahalduntzeko eta beraien umeak eskolaratzeko proiektua abian jartzea.

2. “Voz de la Resistencia Emakume Indigenen Elkartea” (AMIVR) Oinarrizko, anitza eta unibertsitate mailako hamaika ikasleentzako laguntzak ahalbidetzea.

KATHMANDU

3. “Ixcaneko Udaberri Komunitatea” Oinarrizko Hezkuntza, Lanbide Heziketa eta Batxilergoko 158 ikasle dituen eskolaren proiektuak bultzatzea.

47 GUATEMALA

Peru LIMA

1. “Compromiso por la Mujer CPM Lambayeque” Toribia Castro eskolan 27 ikasleren eskolaratzea bermatzea.

Txile

SANTIAGO

1. “ XEG-XEG Maputxeen Garapenerako eta Komunikaziorako Korporazioa” Irakaskuntza ertaineko ikasleei Maputxeen Mupusuguna hizkuntzaren ikasketarako baliabideak eskuratzen laguntzea.

2. “Lloncaoko Foyentu Mapu Elkarte Maputxea” Eskola publikoko ikasleei maputxeen Txendungun hizkuntza ikasteko materiala lortzea.

48

Saharako errefuxiatuen kanpamenduetan 1. “J. A. CARBALLO, Dajlako Emakumeen Lanbide Heziketa Eskola” 18 emakumeren Lanbide Heziketa ikasketak bermatzea.

2. “Smarako Dr. Buyema Fateh Hezkuntza eta Integrazioa Eskola” 40 Ikasleren tailerrak (joste, egur, oihal), jantokia eta liburutegia martxan mantentzea.

3. “Dajlako Aniztasun Funtzionalekoen Eskola” Espezialisten formakuntza, aniztasun funtzionala duen populazioarekin lan egiteko laguntzea.

www.steilas.eus