HVÁLV
VAULT
JÓANNIS SØRENSEN
NORÐLÝSI, KLAKSVÍK AURORA, KLAKSVÍK
Um jørðina er eitt magnetfelt. Hóast vísindafólk ikki skilja til fulnar upprunan til feltið, so vita tey, at tað so ella so stavar frá rørslunum í flótandi metali í jarðarkjarnanum. Jørðmagnetfeltið, sum verður nevnt magnetosfera, røkkur túsundtals kilometrar út í rúmdina, og tað verjir okkum fyri vandamikla partiklafloyminum úr sólini og øðrum geislingarkeldum í rúmdini.
Earth has a magnetic field. Although scientists do not understand all of the details, they know that motions of molten metal in Earth’s core generate our planet’s magnetic field. The magnetic field extends thousands of kilometers outward into space. Earth’s magnetosphere shields our planet from most particle radiation that comes our way from the Sun and other radiation sources in space.
14
NORÐLÝSI, VIÐAREIÐI AURORA, VIÐAREIÐI
Pólalýsi verður nevnt ávikavist norðlýsi og suðurlýsi. Tað sæst við pólalýsisovalarnar um pólarnar á jørðini, norðanfyri og sunnanfyri. Er sólin serliga virkin, víðkast hesir ovalar, og tá ber til at síggja norðlýsi nógv longur suður enn vanligt og suðurlýsi nógv longur norður enn vanligt.
The aurora is known as the northern and southern lights. From the ground, they can usually be seen where the northern and southern auroral ovals are on the Earth. Sometimes, when the Sun is active, the northern auroral oval expands and the aurora can be seen much farther south and vice versa at the southern magnetic pole.
18
NÁTTARHIMMAL, NORÐUROYGGJAR, FUGLOY, SVÍNOY OG VIÐOY NIGHT SKY, NORTHERN ISLES, FUGLOY, SVÍNOY AND VIÐOY
VETRARBREYT OG STJØRNUSKOT, NORÐUROYGGJAR THE MILKY WAY AND METEORS OVER NORTHERN ISLES
Meteorar, stjørnuskot, eru strikuskapaðar ljósslóðir á luftini, sum síggjast ovarlaga í lofthavinum og standast av rúmdarsteinum, t.e. pettum av halastjørnum ella smástjørnum, sum brenna upp av gníggingini. Brenna hesir molar ikki heilt upp, kunnu teir detta niður á jørðina og verða tá nevndir loftsteinar, meteorittar. Stórir meteorittar kunnu geva jørðini stór ringskapað arr.
Meteors are linear trails of light-radiating material produced in Earth’s upper atmosphere by the impact of dusty fragments of comets or asteroids called meteoroids. If the meteor is not completely destroyed by the atmosphere, it will hit the ground and is then called a meteorite. If the meteorite is very large, a crater will be formed by the impact.
34
STJØRNUR YVIR NORÐDEPLI STARS OVER NORÐDEPIL
Tá ið vit eygleiða stjørnurnar, kunnu vit kanska fáa ta fatan, at tær eru rættiliga tættar. Vit kunnu kanna hetta við at gera eina fyrimynd av sólini og hennara grannalagi. Seta vit tvørmálið í sólini í fyrimyndini at vera 10 cm, skal næsta grannastjørnan hjá sólini vera næstan 3000 km burturi. Stjørnurnar eru tí sum skilst ógvuliga ótættar.
When we look at the night sky, we might get the impression that the stars are fairly close to each other. We can investigate this by scaling the diameter of the Sun down to 10 cm. If we then scale the Sun’s distance from its nearest neighbouring star down with the same factor, we find that it is almost 3000 km away. Stellar density is in fact extremely low.
48
SKÁLAFJØRÐUR SKÁLAFJØRÐUR
51
BLIKASTILLI, KLAKSVÍK CALM SEAS, KLAKSVÍK
59
MÁNIN KEMUR UPP YVIR SVÍNOY, VIÐAREIÐI RISING MOON OVER SVÍNOY, SEEN FROM VIÐAREIÐI
Vakurleiki er eitt slag av flogviti – hann er veruliga størri enn flogvit, tí honum tørvar onga frágreiðing. Hann er ein av stóru sannleikunum í heiminum, sum sólskin ella vár ella endurspegling í myrkum vatni av tí silvurskel, sum vit nevna mánan. – Oscar Wilde
Beauty is a form of genius – is higher, indeed, than genius, as it needs no explanation. It is one of the great facts in the world like sunlight, or springtime, or the reflection in dark water of that silver shell we call the moon. – Oscar Wilde
62
KLAKSVÍK Á NÁTT KLAKSVÍK BY NIGHT
„Tigandi, ein og ein, á endaleysu ongum himmalsins, blómaðu yndisligu stjørnurnar, einglanna gloym-meg-ei.” – Henry Wadsworth Longfellow, Evangeline: A Tale of Acadie
„Silently, one by one, in the infinite meadows of heaven, Blossomed the lovely stars, the forget-me-nots of the angels.“ – Henry Wadsworth Longfellow, Evangeline: A Tale of Acadie
64
SÓLARRIS, Í FJØRUNI SUNRISE, BY THE SHORE
LEIRVÍK EITT STILT VETRARKVØLD
At gera hesa ferðina tørvar okkum hugflog, men hugflog einsamalt er ikki nóg mikið, tí náttúran er
LEIRVÍK ON A CALM WINTER’S EVENING
undursamari enn nakað, vit kunnu hugsa okkum til. Hetta ævintýrið er møguligt vegna ættarlið av fólkum, sum leitaðu og hildu segt til einfaldar reglur. Royn hugskot við roynd ella eygleiðing. Bygg víðari á tað, sum stendur royndina, kasta burtur tað, sum ikki stendur royndina, fylg prógvunum, sama hvønn veg tey leiða teg og set spurnartekin við alt. Góðtak hesar treytir, og alheimurin er tín. – Neil deGrasse Tyson
To make this journey, we’ll need imagination but imagination alone is not enough because the reality of nature is far more wondrous than anything we can imagine. This adventure is made possible by generations of searchers strictly adhering to a simple set of rules. Test ideas by experiment and observation. Build on those ideas that pass the test, reject the ones that fail, follow the evidence where ever it leads and question everything. Accept these terms and the cosmos is yours. – Neil deGrasse Tyson
80
MARS YVIR HÁLGAFELLI MARS ABOVE HÁLGAFELLI
Mars, reyða gongustjørnan, hevur navn eftir rómverska krígsgudinum, tí hon at síggja til á luftini hevur ein so eyðkendan reyðan lit. Tvørmálið er bara helvtina av tvørmálinum í jørðini, einar 6.800 km. Nøgdin er bara 10% av nøgdini í jørðini. Tyngdin er 37% av tyngdini á jørðini. Á pólunum á Mars er ísur, sum veksur og minkar eftir árstíðini. Stundum herja ógvisligir sandstormar, sum fara um alla gongustjørnuna.
Mars, the Red Planet, is named after the Roman god of war because it commonly appears reddish when viewed in our sky. Mars has a diameter of about half of that of the Earth, measuring only 6,800 km across. The total mass of Mars is only about 10% of the mass of Earth. The surface gravity is only 37% of what you would experience on Earth. It has polar ice caps that grow and recede with the change of seasons. Periodically, great dust storms engulf the entire planet.
94
NORÐLÝSI Á MORGUNHIMMALINUM YVIR FUGLOY
Tað mest óskiljandi við hesum heimi er, at tað yvirhøvur ber til at skilja hann.
AURORA, THE MORNING SKY OVER FUGLOY
– Albert Einstein
The most incomprehensible thing about this world is that it is at all comprehensible. – Albert Einstein
102
KEYP Bﾃ適 / BUY BOOK www.sprotin.fo