ކ ނންފުޅު އެނގޭ ބޭފުޅަ ީ ނ ަ ރއި ް ގ ތެ ެ ބލުން ެ ބއަނބިކަނ ަ އަނ ި ގ މދު ެ މޙައް ަ ނ ކުޑަ ު ނގެ ދަރިކަލު ް ދ ް މރަ ު ނވެި . ބފާ ެ މނާ ކަނ ާ އާ ި މފުޅަކީ މަން ާ
އައްސުލްޠާނު އިބްރާހީމް އިސްކަންދަރު )1ވަނަ( ސިރީ ކުލަރަން މީބަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން ދރު ) 1ވަނަ( މ އިސްކަން ަ ރހީ ް ސލްޠާނު އިބް ާ ނަންފުޅު :އައް ު ނ ވ ަ ތރި ބަ ަ ކއް ި ރން މީބަ ަ ކޮލީ ނަންފުޅު :ސިރީ ކުލަ ަ ނ ރދު ް މަހާ ަ
މާލިމީ
ބޭކަނބަލެކެވެ.
އންގެ ސ ި ޙު ަ
ކ ނއަ ީ ކމަ ާ މި ަ
މ މަ ި ރޔަ ް
ގ ނ ެ ރދު ް ަ
ތ ރީ ި
ކވެ. ބޭފުޅެ ެ
އ ގ ި ތެރޭ ަ
އށް ކުރި ަ
ށ ރއަ ް ތެ ެ
އގެ ކަމެ ް
ވއެވެ. އޮ ެ ނ ފ ު ރަސްގެ ާ
އ ޑއެ ް ވދެވަ ަ ެ
ނ ކިޔު ު
އ އއްޗެ ް ނމެ ެ ނން ކޮ ް ކން ބޭ ު ވއް ާ ނ ި ޔތު ް ވއެވެ .ރައް ި ނ ަ ގން ަ ނު ަ
ޔއެކެވެ. ޖރި ާ ާ
އ އ ް މނަ ެ ަ
ފޅުން ދިގު، ޅގެ ކުލަ ދޮން ،އިސްކޮޅު ު ސގެފާނަކީ ގައިކޮ ު މިރަ ް ގ ނ ެ މނިކުފާ ު އެ ަ
ގ އމު ެ ފރިކުޅަ ު ވިޔަ ާ ސ އވެ ް އެ ް
ފއި އވާ ަ ދދެ ް އ ަ ހު ް
ގ ރ ެ ވޔަފާ ީ ި
ށ ނނަ ް މހު ް އެބައި ީ އވެ. އވަ ެ ނުކުރަ ް
ނ ަ ފެ ް ކށް ނގޮތަ ަ ނ ދއި ް ފ ަ ހަމައެ ަ
ނ ކ ް ވިއް ާ ބޮޑުބަނޑޭރި
އ ބކަލުންނާ ި ޭ
ޅ ރަނގަ ު
ގ ސފަފުޅުތަކު ެ ި
މދަ ާ ފރި ު ގ ނ ެ ރދު ް ށ ަ މ ް ލ ބެހު ަ ވޔަ ާ ދ ި ފ ަ ވސް މި ަ ނ ެ ނ ބޭކަލު ް ވެލާ ާ
މއި، ގތު ާ ޑއި ަ ވވަ ަ ސނަ ާ ވި ް
މއި، ތތެރިކަ ާ ކެ ް
ވއެވެ. ނ ެ އ ޯ ފޅެ ް އަމުރު ު
މހުން ަ ކޯފާމަޑުކަމާއިީ ، އ ވ ި ނކުރައް ަ ސ ު ވން އަވަ ް ދއް ު ބ ެ ނށް އަދަ ު އވެ. ނ ެ ހމެ ެ ނ ި ދވު ް ހއް ެ އ ެ ލވަ ި ވސް ބައް ަ ގ ދެކޮޅު ެ ކަންކަމު ެ
ފނުގެ ރސްގެ ާ ަ
ނދަރު އިސްކަ ް
ރސްކަމުގެ ަ
ނ ދވަ ަ ެ
ވ ަ 9 ނ ސ ް ވނަ ޙަ ަ ނނެ ި އގެ ް ޑ ި ށ ވަ ަ ވއަ ް ގ ާ ރގައިޯ ، ގ ތެ ޭ މަހު ެ
ށ ނ ް ސތަކުން ަ މީ ް
ޒ ލވީ ް ނވޭ ދޮން ަ އ ބު ެ ނ ކަމުގަ ި ދ ކާފަދަރިކަލު ް ނގެ ެ ފ ު ރަސްގެ ާ
ނދަނޑި ދު ި
މއި، އެއްލު ާ
ށ އ ް މ ަ ގރާ ަ އ ހަނ ު ޖއާ ި ރއް ެ ދވެހި ާ ބން ި އއި ދެ ޭ ޒ ާ ލވީ ް ދންމާ ަ އ ޮ އާ ި
ގ އ ެ ބފުޅެ ް ހން ޭ ދ )އެ ެ އމަ ު ނ ކުޑަ މުޙަ ް ބޭފުޅުން :އައްސުލްޠާ ު
އވި، އދެ ް ނވަ ި ގން ަ އުނ ަ
ގ ނ ެ ޒމާ ު އެ ަ
ގ އނާ ެ އަ ެ އ ޭ ސވަ ި ނ އައް ަ ސގެފާ ު ރ ރަ ް އ ޚަބަ ު ނ އަ ި ހ ް އވެ .މިމީ ު
ކވެ. އެދުރުބޭކަލެ ެ
ދންނަކީ، ރ ު މި ަ
ނ ނ ަ ދަ ް
އ ބޭކަލުންނާ ި
ނނާއި، ޒރު ް ވަ ީ
ނ މރު ް އަ ީ
ނތް( ގކަށް ެ އ އެނ ޭ ފޅެ ް ނަން ު
ނނަށް، ވރި ް ޢިލްމު ެ
ވއި، ތތަ ަ ކަމޭހި ް
ޢިލްމު
ށ ވމަ ް ތރުއް ު ފ ު ެ
މއި އވު ާ ކުރެ ް
ދ މެ ު
ރަސްކަންކުރެއްވީ1058 :ހ 1198 -ހ )1648މ –
ކވެ. ވ ރަސްކަލެ ެ ރއް ި ތޕުޅުކު ެ މަސައްކަ ް
ނ ) 1ވަނަ( އދީ ް ދ ް ޢމާ ު މދު ި ޙއް ަ ބައްޕާފުޅު :އައްސުލްޠާނު މު ަ ޝ އއި ާ މަންމާފުޅު :ކަނބާ ަ
ނދަރު އިސްކަ ް ކމާއި، "ކަނޑިހެވި ަ މއި އޮޅުލު ާ
ފނަކީ، ރަސްގެ ާ
މއި، ބަޑިހެވިކަ ާ
ކންކަން" މި ަ
ކައްތިރި
ވއެވެ .ޕޯޗުގީ ު ނ ހ ް ގނަ މީ ު ރށް ި ޒންގެ ވަ ަ ޚމް ި އރައި ޒަ ަ އުންޑަ ަ
ނ ޠ ު އއްސުލް ާ ަ
ށ ގވާއަ ް ރ ޯ ބ ި ގން އެނ ު ބލިވެ ެ ހން ަ އމީ ު ދން ެ އވެެ . ޤަތުލުވި ެ
)ބޮޑު
ގ ނ ެ ޕޗުގީޒު ް ނ ޯ ދ ް ވން ެ ކއް ާ ދވަސްތަ ެ ފހުންު ، އގެ ަ އވެޭ . ޔއީ ެ ދި ަ
ފނު( ރސްގެ ާ ަ
ގ ރމަ ހިނ ީ މހަނގު ާ ދއެވެި . ނ ެ ށ ާ ޖއަކަ ް އ ި އ ް ހަމަލާ ެ ހރާއް ެ ދވެ ި
ކ ސކަންދަރަ ީ ހމް އި ް ނ އިބްރާ ީ އއްސުލްޠާ ް ނވެަ . މން ެ ރވު ު ވހާ ަ އަ ަ
1749މ.
ބފުޅެކެވެ. ދރިކޮ ު ނގެ ަ ކރުފާ ު މ ޢަލީ ތަ ު އުތީ ު ގތް ޭ ޑއި ަ ޅން ވަ ަ ދ އަ ި
އގެ ޭ
ފހުން ަ
ނ ސއި ް ޙު ަ
ރ ދ ި ފާމުލަ ޭ
ދރި ފާމުލަ ޭ
ނ ލގެފާ ު ކި ެ
ނ ކ ި ވ ހަމައެ ަ އ ީ ރއްކަ ު ނ ަ ށ މިކަމަ ާ ފނަ ް ޑރަސްގެ ާ ވއެވެ .ބޮ ު ކުރެއް ީ ނދަރު އިސްކަ ް
ފނެވެ. ރސްގެ ާ ަ
ރ އސްކަންދަ ު ި
ގ ފނު ެ ރސްގެ ާ ަ
ނ އ ް އޖެ ި ވހިރާ ް ދި ެ
ޒ ޖި ީ
ނ ނވު ް ފ ު ޮ
އ ޓވަ ި ހއް ަ ު
ނނާއި، އސޭކަރައި ް ަ
އ ޤރާބުތަކެ ް މމަތީ ު ވގެ ް ނ ހަނގުރާ ަ މ ނުޤަބޫލު ެ ވމުން ،އެކަ ާ ލެއް ު
ރ ފ ި ގ ވިޔަ ާ ވތު ެ ނ އެކި ބާ ަ ތނު ް ނމި ަ ނއި ،އެތަ ް ނ ާ ރއި ް އުތުރުކަ ަ
ށ ޅ ް ނނާ ދެކޮ ަ މހު ް ދން އެ ީ އވެެ . ވ ެ ނ ި ށ ފޮ ު އ ް ރއްޖެ ަ ވހި ާ ޖ ދި ެ އަލީރާ ާ
ރ ބަނދަ ު
ވއި ެ ގ ަ ބޔަކު ޮ ނ ފ ު ރ ރަސްގެ ާ ނދަ ު ނ އިސްކަ ް ގ ް ނގެ ަ ލަޝްކަރީ ް
ކ ވއް ާ ި ދއު މ ަ ށ ު ނނަ ް ވހީ ް ހން ދި ެ އމީ ު ެ އތެވެ. ޮ އ ފ ި ފަޅުފިލުވާ ަ
ނ ހން ާ ދވެ ީ ި
ނގެ ދ ް މިރަ ު
ނ ފ ު ޑރަސްގެ ާ ބޮ ު
ޅ ވނިފު ު ނއާ ކައި ެ ކމަ ާ އފައި މި ަ ވ ި ނނަ ަ ގ ް ޑއި ަ ސވެވަ ަ ރަސްކަމަށް އި ް
އވެ. އވި ެ ވއިލެ ް ޓ ަ ހއް ަ ފނު ު ރސްގެ ާ ރ ަ ނދަ ު އިސްކަ ް
ރ ނނާ ު ސކިތާއި މު ް މ ް ކރު ި މާލޭ ހު ު
ނ އ ް ކވެ .ޙުސަ ި ވ ބޭފުޅެ ެ ނނެ ި އގެ ް ވ ި ބއްލަ ަ ވނި ަ އ ެ ނ ކަ ި ކިލެގެފާ ާ މށްފަހު ރވު ަ ހ ަ އވަ ާ ަ
ގައެވެ.
މއާ ރ ަ މހަނގު ާ ި
ނ ދގެ ް ވި ި
އ ށ ި ވއަ ާ ގޯ ާ
ވ އު ު ފނު ާ ޖޒީ، ޅނު ި ހން ޮ ވ ި އށް ދި ެ އލީރާޖާ ަ ރ ަ ނންނޫ ު ކަން ަ
އ މނާއަކީ ކަލާފާނާ ި ވ .މިކަ ަ އ ެ ޝ ެ މފުޅަކީ ،ކަނބާ އައި ާ މަން ާ ޠނު އސުލް ާ އަ ް
ރ ނޞް ު ަ
ނ ލިބު ީ
ގ އ ެ ސ ބަޑިއެ ް ށވެ ް ގޔަ ް ލވީޒް ަ އވެ .ދޮން ަ ވ ެ ނ މަރު ީ ގން އޭ ާ އ ެ އަރަ ި
ރ ދ ަ ލސުން ު ނ( ،ސިރީ ކު ަ އވަ ަ ދން )އެ ް ދއް ީ މ ު ދ ޢި ާ އމަ ު މުޙަ ް ވނަ ބ ަ ަ
ސ ނވެ ް ނމެ ް އ ް ެ ނ މއި ް ރ ަ ހަނގު ާ
ވ ސ ީ އެއްބަ ް
ދންމާ ަ ގއި ޮ ގތު ަ ބނެވޭ ޮ ށވެު . އ ޑއެ ް ށ އުން ަ ޔ ް ލވީޒް ގަ ަ ނނަ ެ ވހީ ް ދި ެ
ޅ އޕާފު ު ބަ ް
ނ ރދު ް މހާ ަ ަ
އ ވ ި ރއް ަ އެއްކު ަ
މ ގރާ ަ ހަނ ު
ށވެ. ކރުމަ ެ ހަނގުރާމަ ު
ށ މ ް ރ ރަސްކަ ަ ނދަ ު ކ ް މ އިސް ަ ބރާހީ ް ނ އި ް ޠ ު އައްސުލް ާ ތ އގަ ީ ވވަޑަ ި އިސް ެ
ނ ތި ް
ވއެވެ. ރއް ި ޝވަރާކު ެ މަ ް
ސ އ 6މަ ް އހަރާ ި ދތު ަ 39 1687މ( ،މުއް ަ
ގ ދން ެ އރަ ު ެ
އެއްބަނޑު
ނއި، ޅން ާ ބޭފު ު
މުދާ
ނ އ ެ ހިފަ ި ގ ް
ގއި ރސްކަމު ަ ަ
ނނަ އަ ް
ނ އފަހަރު ް ނަ ު
ގ ލ ެ މާ ޭ
ތވެ. އގަ ެ ވަޑަ ި
ގ ރޖާ ެ ޢަލީ ާ
އ ޤުރާބުތަކާ ި
އރާ، ށ ަ ރށަ ް ށ ަ އއް ރަ ް ގ ބަ ެ ޖ ެ ރއް ޭ ނ ާ ހ ް އބައިމީ ު އރުެ ، ލވީ ި ބައްދަ ު
ވއެވެ. ފށްޓެ ި މށް ެ އވު ަ ބނާކުރެ ް ލން ި މސްކިތް އަ ު ރ ހުކުރު ި އަހަ ު
ކތް އ މިސް ި ޅ ބަ ު ލ ު އތުރަށް ،ގަ ޮ ގ ި ތ ެ ހުކުރު މިސްކި ު
އ ނނާ ި ވހީ ް އވެ .ދި ެ އވެ ެ އފަ ި ނއްކަކޮށް ހަދަ ި ފރި ހާ ީ ނގެ މުދާ ޭ މީހު ް
ދން 1338މ. ރ ު ދން ަ ހބުއް ީ ރ މިސްކިތަކީ ޝި ާ ހރި ހުކު ު އޭރު ު
ރ ނދަ ު އވީ އިސްކަ ް ސ ބިނާކުރެ ް މސްކިތް( ވެ ް ި )ކުނޑިކޮއި
ރ ޞ ު ނ ނަ ް މއި ް ގރާ ަ ހނ ު ވނު ަ ރ ު ގއި ކު ެ މދު ަ ނ ދެ ެ ހން ާ މިބައި މީ ު
ރ ވސް އޭ ު ތ ެ މމިސްކި ް ތވެި . ކ ެ ވ މިސް ި ނކުރެއް ި ބ ާ ލން ި އ އަ ު ގަ ި
ގ ގ ރަސްކަމު ެ ދން ެ ރ ު ވ މި ަ ރއް ީ ބނާކު ެ މމިސްކިތް ި ނވެި . ފ ެ ރަސްގެ ާ
ރ ނ އެނބު ި ވގެ ް ލ ެ ނ ބަ ި ޖގެ މީހު ް ލރާ ާ ނށެވެ .އަ ީ ހން ަ ދވެ ީ ލިބުނީ ި
ގ ތ ެ ނ މިސްކި ު ސގެފާ ު ރ ރަ ް ނދަ ު ވ .އިސްކަ ް އ ެ ވފަ ެ ބއު ެ ަ ހުރީ
ރއިން 1653) 1063މ(. ހޖު ަ އއީ ި އވެެ . ހރު ެ 5ވަނަ އަ ަ
ގ ޖ ެ ނވެސް އަލީރާ ާ ޅއް ފަ ު ދވަސްކޮ ެ ގ ު އއެވެ .މީ ެ ހ ް ދޔަ ީ ށ ި ރަށަ ް
ރ ހ ި ކރިން ު ގއި ު ކތް ހުރި ތާނ ަ ވއި ،އެމިސް ި ނގަ ަ ނ ް ގއު ަ ބިން ަ
ގ ށ ބޯ ަ ކތަ ް ރ މާމިސް ި ގއި ހު ި މ ަ ޅ ގަ ު އތޮ ު އވެ .އައްޑު ަ ރ ެ ނ އަހަ ު ވަ ަ
އވެ. އަ ެ
ތ މސްކި ް ނ ި ލ ް ހރިގަ ު ސކޮށްި ، ނވަ ް ތ ަ ހމައަށްަ ، ވރެ ފުރި ަ ތށް ު ގޮ ަ
ދެ ް ގ މ ެ އވު ު
ނ ވ ަ ަ
ރ އަހަ ު
ނ ހ ް ރ އެމީ ު ނވެ .މިފަހަ ު ބރީން ެ ވސް ބަލިވީ މަލާ ާ ނ ެ އ ް ރމަ ި މިހަނގު ާ
އ ތ ް މސައްކަތް ަ ގ ަ ތ ެ އ މިސްކި ު ތގަ ި ގ ު ނވޭ ޮ އވެ .ބު ެ އވި ެ ބިނާކުރެ ް
)1653މ(.
ނ ފ ު ސގެ ާ ރަ ް
ވ ދއް ި ެ
އފައެވެ. ނދާލަ ި އ ް މސްކިތް ަ ރ ި ޔއީ ކުޑަފުށީ ހުކު ު ރ ދި ަ އެނބު ި
ތ ނނެވެ .މިސްކި ް ލ ު ގ ބެއް ެ ދށު ް ވމުގެ ަ ދން ެ އ ރަ ު ދޔަ ީ މން ި ހިނގަ ު
ފލާފަތްކޮޅެވެ. ގމު ި މޝްހޫރު ަ އ ަ ވއެވެ .މި ީ އ ެ ފިލާފަތްކޮޅެ ް
ގ ނ ެ ލަޝްކަރު ް
ށ އޖެއަ ް ހރާ ް ދވެ ި ި
ކ ބަޔަ ު
ތން ގޮ ު ގައި
އ ވޅެ ް ށ ފިލާ ަ އނާއަ ް ގން ޭ ވ ެ ގ ބޮޑު ެ ދ ޫ ގ އުނ ަ ޖ ެ އަލީރާ ާ
ނ ނ 28ޝަޢުބާ ް ރއި ް ވ ހިޖު ަ ށޓެ ީ ނ ފެ ް އވަ ް ރ ް ނ ބިނާކު ަ އަލު ް
ޅ މިފިލާފަތްކޮ ު
ނ ނ ާ މަލާބާރީ ް
ނ މ ީ ވއި ނި ު ރއް ަ ބނާކު ަ ނ 1656މ(ި . ވ ) 21ޖޫ ް 1066ގައެ ެ
އވެ. ރގަ ެ އޘާ ު ދާރުލް ާ
މށް، އވު ަ ށދެ ް ދަސްކޮ ް
ި ގ ނ ެ ދވެހި ް
ނ ރއި ް ތެ ެ
އ އ ި އލީރާޖާ ާ ވ ބަޔަކުަ ، ފއި ާ ދއި ަ ކށް ،ކާމިޔާބު ހޯ ަ ހަނގުރާމަ ޮ
1063
ނ އ ް ހޖުރަ ި ި ދރު ނ ަ އސްކަ ް ި
ރ މހާ ު ި
ފއި ބަހައްޓާ ަ
ހުރީ
މ ޤއު ީ ަ
ތ މިސްކި ް
ރއިން 1098 ރވީ ހިޖު ަ އވަހާ ަ ރދުން ަ ނދަރު ަ އިސްކަ ް
ނ ފ ު ރަސްގެ ާ
އ އވަ ި އ އަޅު ް ލގަ ި ރގަ ު އ ހި ި ނތަ ް ހ ް ތ ކުރެ ު ރށް ރީ ި އވީ ،ވަ ަ ބިނާކުރެ ް
ރއެވެ )28 ހގެ 15ވިލޭ ެ ރބީޢުލްއާޚިރު މަ ު ރ ަ ވަނަ އަހަ ު
އވި ެ ފޮނު ް ނ ހ ް މބައިމީ ު ގއިި ، ތ ަ ގއިވާ ގޮ ު ޚ ަ ގ ތާރީ ު ދން ެ ޖއް ީ ތ ު އވެާ .
އވެ .މިސްކި ު ނ ތގައި ޢަރަބިބަހު ް ވއިފަ ެ ނކުރައް ަ ފ ް ލަކުޑީގައި ލާ ެ
ފެބްރުއަ ީ ރއެވެ. ވ 39އަހަ ު ނކުރެއް ީ ކ ް ރ 1687މ( .ރަސް ަ
އ ރ ި ށ އަ ަ ށ ް ރށްރަ ަ ަ ގ ދރޯތު ެ ނ ު އވާ އަ ް ށގަ ި ރގެ ދަ ު ނންނޫ ު ކަން ަ
އން 1068 ރ ި ހޖު ަ މނީ ި ޔ ނި ު ލ ެ އއްޗެއް ި ރހާ ެ އހުރި ހު ި ލިޔެފަ ި
ރ ހުކު ު
ގ އަހު ު އތާނ ެ ނ ެ ގ ް ފއި ެ ހ ަ "ކަނޑިބަޑި ި ވއި، ނނަ ަ ރގަ ް ބ ު ނ ި ލވެރި ް
ހއެވެ )18 ދވަ ު ހގެ 10ވަނަ ު މޙައްރަމް މަ ު ރގެ ު ވަނަ އަހަ ު
މިސްކިތު
ގ ނ ެ މހު ް ސއިީ ، ނ ފައް ަ ޝކަރީ ް ގ ލަ ް ޖ ެ ބ އަލީރާ ާ އ ތި ި ގ ި އެތާނ ަ
އޮކްޓޯބަރ 1657މ(.
ގއެވެ. ތ ަ ޒިޔާރަ ު
ނ ލަޝްކަރީ ް
ނ ރއި ް ހިޖު ަ
ށ ދެކޮޅަ ް
ދ މު ާ
ށ މއަ ް ހަނގުރާ ަ
ގ ގޭ ެ
ފޭރި،
ރ އސްކަންދަ ު ި
ނދައި، އ ް ަ
ޖގެ ރ ާ އަލީ ާ
ގ ދން ެ ރަ ު
ގ ކމު ެ ރަސް ަ
10
1078
ނ ވަ ަ
އވެ. އހަރު ެ ަ
ދން )މީލާ ީ
(1668
ނ އމީހު ް ދއިންެ ، ފ ަ އ ކުރާ ަ ތ ް ސ ކަން ަ އށް އައި ް އޖެ ަ ވހިރާ ް ދި ެ ލިބިގެން"
ށ ދރޯ ި ކނު ޮ ރ މިސްކިތު ދެ ު ފހު ،ހުކު ު ގތުމަށް ަ އ ަ ޖން ވަޑަ ި ޙައް ު
ހ ާ ރމީ ާ މލިކުގެ ވެ ި ނ ަ ހ ް ގ ފަ ު މ ެ އއެވެީ . ގ އއި އެތާނ ެ ށ އަ ީ މާލެއަ ް
އވައި ،ކުދީ ް ރއަކު ލަ ް ހވެ ި ށ ފިޤު ު އތަނަ ް އ ެ އވަ ި ބިނާކުރަ ް ށ ނނަ ް
އ ފ ި ވއި ަ ޔރުކުރައް ަ ހއް ަ ވހު ަ އތަކެއް ދު ަ ވއިެ ، ނނަ ަ ގ ް ބޮޑުން މާލެ ެ
ނ ނ ް އދި ު ނނަ ި މ އުނގަ ް ޟ ޢިލް ު ރ ު އ ފަ ު ނމާ ި އދި ު ވ ި ޔ ަ ނ ކި ަ ޤުރުއާ ް
ކ ކ އަހަރަ ު ނ ަ ދން ،މަލިކު ް ޖހޭ ވާރަ ީ ދއްކަން ެ އވެެ . ބވީ ެ ބޭތިއް ެ
ަ ނއަށް ވއި ،އޭ ާ އ ަ ޙަވާލުކުރަ ް ށ މ ް އވު ަ ރ ދެ ް ސރުކާރުން މުސާ ަ
ށ މަލިކަ ް
މށްފަހު، އވު ަ ރ ް ބނާކު ެ ި
ގއި އެތާނ ަ
12
ރނޭހާ ކު ާ
ށ ލާރިކަމަ ް
ށފައި، މއްކޮ ް ކަ ެ
އފައި ވ ި ސ ަ މޖައް ަ ހަ ަ
ނ ހ ް އެމީ ު
އވެ. ސވި ެ ޖއް ެ ހަމަ ެ
ކނު ދެ ު
ދރޯށި ޮ
ރ ު އވެަ . ގ އޖޭ ެ ވހިރާ ް ދ ެ ވ ި ރއް ީ ނތައް ކު ެ ތށް ކަ ް މގޮ ަ ދން ި އވީ ެ ފޮނު ް
ތ ގ ު ސވަ ު ށ ދ ް ނމާ ަ ަ ނ ފަ ް ނރު ް މން ާ ު އ ވ ި ކރައް ަ ރ ބިނާ ު ނނާ ު މު ް
އ ފ ޭ ޕވައި ި ހއް ަ އ ި ރށެ ް ގ ަ ރޖާ ެ އލީ ާ ރ ަ ނނޫ ު ނނަ ް ނ ކަ ް ފ ު ރަސްގެ ާ
ރ މސާ ަ ނ ު ރ ް ސ ސަރުކާ ު ށވެ ް ނއަ ް ވއި ،އޭ ާ ލއް ަ ކ ަ މހަ ު ނ ީ ވ ޭ ގޮ ާ
ނ ގ ަ ށ ި ށފަހު ،ވަރަ ް ވމަ ް ކރެއް ު ނތައް ު ށވެ .މިކަ ް ގތަ ެ ވނެ ޮ ބުނެ ޭ
ނ ރއި ް ހިޖު ަ
ދން ވން ެ ސ ަ ދުވަ ް
ޖގެ އަލީރާ ާ
ލއް އުނދަގު ެ
ށ ކ ް ރއްޖެއަ ަ ދވެހި ާ ި
އވެ. ހ ެ ނުޖެ ެ
އވެ. އވި ެ ދެ ް
ރ ނނާ ު މ ް ު
އ އވަ ި ރ ް ބިނާކު ަ
މނީ، ނި ު
ވ އ ީ ބނާކުރެ ް ނރު ި މން ާ އވެު . އހަ ު ނ ަ 1674) 1085މ (.ވަ ަ ރ ެ ތށް ނނަ ގޮ ަ ހ ް އ ު ރ ބިނާކޮށްފަ ި ނނާ ު ގއި މު ް ރއި ަ ކ ަ ރ ޢަރަބި ަ އެއި ު
ނ އ 8ވަ ަ ސކަމުގަ ި ގ ރަ ް ފނު ެ ރސްގެ ާ ރ ަ ނދަ ު އިސްކަ ް
އވެ. ވ ެ ބނެ ެ ކަމަށް ު
ރންމަ ހަ ި
އ ރގަ ި ތެ ޭ
ތަ ް އ އވާފަ ި ރ ް އޔާރުކު ަ
ރ ހު ި
ނ ވަ ަ
ގތެވެ. ވޑައި ަ ަ ށ ޙއްޖަ ް ަ ފނު ސގެ ާ ދރު ރަ ް ކން ަ އަހަރު ،އިސް ަ
ރ ޞ ު ނަ ް
ވނީ، ނލެ ު ފަސްދާ ު
ނ ރދު ް އެ ަ
ށ މ ް ޑވު ަ ނވެ ު ފަސްދާ ު
ރތް ޔ ަ ގ ޒި ާ ފނު ެ ރސްގެ ާ ރ ަ ނދަ ު އިސްކަ ް
ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު ،މާލެ ،ދިވެހިރާއްޖެ2005 .މ.