Herling-Grudziński Gustaw - Inny świat

gabinecie z przyjacielem i założył się, że od pierwszego strzału trafi w oko Stalina, wiszącego na przeciwległej ścianie. Wygrał zakład, ale przegrał życie. Po paru miesiącach, gdy zapomniał już prawie o tym incydencie, poróżnił się o coś ze swoim przyjacielem. Nazajutrz czekało na niego dwóch oficerów NKWD. Przeprowadzili oględziny portretu i sporządzili na miejscu akt oskarżenia. Zasądziło go zaocznie (w podwójnym tego słowa znaczeniu) Osoboje Sowieszczanije. Odsiedział już siedem lat, pozostały więc najcięższe trzy, gdyby mu nie przedłużono wyroku. Przyszedł do naszej brygady po długich prośbach, żeby - jak to sam określił, zataczając ręką szeroki łuk dokoła własnej osoby - „poprawić się trochę”.

Wyładowywaliśmy właśnie, podzieleni na siedmioosobowe zespoły, trzy ogromne pulmany mąki. Zwijaliśmy się jak szatany, powiedziano nam bowiem, że zaraz potem pójdziemy do zony. Pracował z początku nieźle, ale gdy poszarzało, zaczął nagle odstawać. Omijał swoją kolejkę, w wagonie upuszczał umyślnie worki, żeby je potem długo zaszywać, coraz to odchodził na stronę. W naszym zespole był na szczęście tylko jeden „urka”, reszta politycznych udawała zupełną obojętność. - Starik - powiedział mi nawet na ucho ze śmiesznym akcentem rosyjskim Fin Rusto Karinen - nie może nadążyć.

Ale gdy zaczęło się zmierzchać na dobre, zameldował striełkowi nagłą potrzebę i wolnym, chwiejnym krokiem, stawiając ostrożnie kroki jak akrobata na linie, poszedł w kierunku latryny. Długo nie wracał, tak długo, że nawet „urka” Iwan zaapelował przy mrukliwej aprobacie obu Niemców do naszych sumień, że pracujemy przecież zespołowo, a normy oblicza się potem średnio, wszystkim po równi. Nagle zabielała obok wagonu jego twarz jak papier i zobaczyłem, że drży cały.

- Co ci jest? - zapytałem, przystając obok niego na chwilę.

- Nic - odrzucił szybko, szukając mnie ręką w ciemnościach, choć na tle skrzącego dookoła śniegu widać było w promieniu pięciu metrów wszystko jak na dłoni. - Nic, zasłabłem trochę.

- Idź po worek, bo cię stąd wygryzą! - odkrzyknąłem i pobiegłem do wagonu. W chwilę potem widziałem, jak wchodzi na kładkę, przerzuconą pomiędzy pulmanem a pomostem składu.

Szedł znowu wolno, ale dość pewnie, podnosząc wysoko nogi, jak rasowy koń o przewiązanych pęcinach. Znowu długo nie wychodził, aż zaczęliśmy się wszyscy niecierpliwić. Obaj więźniowie, którzy podawali w wagonie worki, opowiadali nam potem, że musieli mu, nie