ŻO
BOHATEROWIE
HISTORIA
CIEKAWOSTKI
ŁN
W IER H O Ł ZO D Z M WY I E KL ĘTY
M
Autor koncepcji Filip Topczewski Redaktor naczelny Ireneusz Korpyś
Członek Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek:
Redakcja Józefina Kępa Ireneusz Korpyś Korekta Józefina Kępa Projekt graficzny, skład i łamanie Anna Wiśnicka
Partnerzy: www.wiaraiksiazki.pl
Projekt okładki Anna Wiśnicka Copyright © by Wydawnictwo Świętego Filipa Apostoła, Częstochowa 2016. Wszystkie prawa autorskie zastrzeżone. Wydanie pierwsze.
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki
Wydawnictwo Świętego Filipa Apostoła ul. Mirowska 35 42-200 Częstochowa tel. 34 372 48 50 wew. 1 kom. 517 732 994 www.swietyfilip.pl wydawnictwo@swietyfilip.pl
SPRZEDAŻ DETALICZNA I INTERNETOWA tel. 34 372 48 53 kom. 517 600 593 SPRZEDAŻ HURTOWA tel. 34 372 48 55 kom. 517 583 636
ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ RÓWNIEŻ TELEFONICZNIE: 34 372 48 53 ORAZ PRZEZ STRONĘ INTERNETOWĄ: www.swietyfilip.pl INFOLINIA (tylko z tel. stacj.): 801 555 550 ISBN 978-83-8077-020-1
SPIS TREŚCI Wstęp..................................................................................................................................................................... 5 Św. Jadwiga Andegaweńska................................................................................................................................. 6 Władysław Anders............................................................................................................................................... 6 Władysław Bełza................................................................................................................................................... 8 Józef Bem............................................................................................................................................................... 9 Jurek Bitschan...................................................................................................................................................... 10 Św. Andrzej Bobola............................................................................................................................................. 11 Ks. Stanisław Brzóska......................................................................................................................................... 12 Jan Bytnar pseudonim „Rudy”......................................................................................................................... 13 Hipolit Cegielski................................................................................................................................................. 14 Św. Brat Albert – Adam Chmielowski............................................................................................................ 15 Jan Karol Chodkiewicz...................................................................................................................................... 16 Fryderyk Chopin................................................................................................................................................ 17 Bolesław I Chrobry............................................................................................................................................ 19 Stefan Czarniecki................................................................................................................................................ 20 Zawisza Czarny................................................................................................................................................... 21 Andrzej Czaykowski pseudonim „Garda”...................................................................................................... 22 Maciej Aleksy Dawidowski pseudonim „Alek”.............................................................................................. 23 Jan Henryk Dąbrowski....................................................................................................................................... 25 Hieronim Dekutowski pseudonim „Zapora”.................................................................................................. 26 Jan Długosz.......................................................................................................................................................... 27 Bolesław Długoszowski..................................................................................................................................... 28 Roman Dmowski................................................................................................................................................ 29 Henryk Dobrzański pseudonim „Hubal”........................................................................................................ 30 Ignacy Domeyko................................................................................................................................................ 31 August Fieldorf pseudonim „Nil”.................................................................................................................... 32 Władysław Grabski............................................................................................................................................ 33 Józef Haller.......................................................................................................................................................... 35 Kard. August Hlond........................................................................................................................................... 36 Władysław II Jagiełło........................................................................................................................................ 37 Ks. Marek Jandołowicz (Marek Jandowicz).................................................................................................... 39 Ryszard Kaczorowski......................................................................................................................................... 40 Lech Kaczyński................................................................................................................................................... 41 Bł. Wincenty zwany Kadłubkiem..................................................................................................................... 42 Św. Rafał Kalinowski.......................................................................................................................................... 43 Jan Karski............................................................................................................................................................. 46 Św. Maksymilian Maria Kolbe.......................................................................................................................... 47 Hugo Kołłątaj...................................................................................................................................................... 48 Tadeusz Komorowski pseudonim „Bór”......................................................................................................... 49 Ks. Stanisław Konarski...................................................................................................................................... 50 Mikołaj Kopernik............................................................................................................................................... 51 O. Augustyn Kordecki....................................................................................................................................... 52 Wojciech Korfanty.............................................................................................................................................. 53 Tadeusz Kościuszko........................................................................................................................................... 54 Bp Teodor Kubina............................................................................................................................................... 56 Leopold Kula pseudonim „Lis”......................................................................................................................... 57 Eugeniusz Kwiatkowski...................................................................................................................................... 58 Janina Lewandowska.......................................................................................................................................... 59 Stanisław Maczek................................................................................................................................................ 60
Jan Matejko.......................................................................................................................................................... 61 Adam Mickiewicz............................................................................................................................................... 62 Mieszko I............................................................................................................................................................. 63 Leopold Okulicki pseudonim „Niedźwiadek”................................................................................................ 64 Ignacy Paderewski.............................................................................................................................................. 66 Ks. Zdzisław Peszkowski.................................................................................................................................... 67 Witold Pilecki...................................................................................................................................................... 68 Józef Piłsudski..................................................................................................................................................... 69 Jan Piwnik pseudonim „Ponury”..................................................................................................................... 70 Emilia Plater........................................................................................................................................................ 71 Józef Poniatowski................................................................................................................................................ 72 Bł. ks. Jerzy Popiełuszko................................................................................................................................... 73 Ignacy Potocki..................................................................................................................................................... 75 Kazimierz Pułaski............................................................................................................................................... 76 Władysław Raginis............................................................................................................................................. 77 Zofia Rapp-Kochańska...................................................................................................................................... 78 Tadeusz Reytan................................................................................................................................................... 79 Jan Rodowicz pseudonim „Anoda”.................................................................................................................. 81 Andrzej Romocki pseudonim „Morro”.......................................................................................................... 82 Stefan Rowecki pseudonim „Grot”.................................................................................................................. 83 Kard. Adam Stefan Sapieha............................................................................................................................... 84 Danuta Siedzikówna pseudonim „Inka”.......................................................................................................... 85 Władysław Sikorski............................................................................................................................................ 86 Ks. Piotr Skarga.................................................................................................................................................. 87 Ks. Ignacy Skorupka........................................................................................................................................... 88 Juliusz Słowacki.................................................................................................................................................. 89 Jan III Sobieski.................................................................................................................................................... 91 Danuta Socha pseudonim „Rad” i „Zakopiańska”........................................................................................ 92 Stanisław Sojczyński pseudonim „Warszyc”.................................................................................................... 93 Stanisław Sosabowski......................................................................................................................................... 94 Kazimierz Sosnkowski....................................................................................................................................... 95 Św. Stanisław ze Szczepanowa........................................................................................................................... 97 Stanisław Kostka Starowieyski.......................................................................................................................... 98 Stefan Starzyński................................................................................................................................................. 99 Stanisław Staszic...............................................................................................................................................100 Zygmunt Szendzielarz pseudonim „Łupaszka”............................................................................................102 Romuald Traugutt............................................................................................................................................103 Wiktoria i Józef Ulmowie................................................................................................................................104 Anna Walentynowicz.......................................................................................................................................105 Kazimierz III Wielki........................................................................................................................................106 Wincenty Witos...............................................................................................................................................107 Św. Wojciech......................................................................................................................................................109 Św. Jan Paweł II / Karol Wojtyła.....................................................................................................................110 Józef Wybicki.....................................................................................................................................................112 Piotr Wysocki....................................................................................................................................................114 Kard. Stefan Wyszyński....................................................................................................................................115 Aleksandra Zagórska........................................................................................................................................116 Jan Zamoyski.....................................................................................................................................................117 Władysław Zamoyski.......................................................................................................................................118 Elżbieta Zawacka pseudonim „Zo”...............................................................................................................119 Tadeusz Zawadzki pseudonim „Zośka”........................................................................................................120 Stanisław Żółkiewski........................................................................................................................................121 Źródła ilustracji................................................................................................................................................123
WSTĘP Polska nie jest tworem wirtualnym. Stoją za nią konkretni ludzie, osoby których czyny kształtowały dzieje naszej Ojczyzny, ludzie którzy brali udział w tak ważnych dla nas wydarzeniach jak choćby bitwa pod Grunwaldem, obrona Jasnej Góry, powstania narodowe, uchwalenie Konstytucji 3 maja, czy też Cud nad Wisłą. Każda z tych osób ma swoje imię i swoją przeszłość. Niejednokrotnie ludzie ci zmuszeni byli do największych wyrzeczeń i niebywałego wysiłku dla obrony i budowania naszego wspólnego domu – Polski. Pragniemy, aby pamięć o nich nie została zapomniana. Mamy nadzieję, że do jej pielęgnacji przyczyni się publikacja 100 polskich patriotów. Oddajemy w Państwa ręce książkę, w której staramy się przybliżyć sylwetki 100 wybitnych Polaków, dla których Polska znaczyła więcej niż ich osobiste dobro. Nasza Ojczyzna wydała na świat wiele godnych podziwu osób i wielu bohaterów, zdajemy sobie z tego sprawę, że przedstawiamy zaledwie mały wycinek z tego panteonu. Dokonaliśmy arbitralnego wyboru, kierując się znaczeniem czynów poszczególnych postaci, jak również ich wpływem na dzieje naszego narodu. W książce znaleźli się ludzie rozpoznawalni i uznani za bohaterów narodowych, jak również ci, których trzeba na nowo odkrywać z mroków historii. W każdej epoce możemy odnaleźć wybitnych rodaków, dlatego w naszej opowieści o Polakach nie mogło zabraknąć m.in. twórcy polskiej państwowości, najsłynniejszego z rycerzy, patronów Polski, czy też wybitnych dowódców wojskowych i polityków z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W książce prezentujemy zarówno władców, polityków, jak i dowódców wojskowych, żołnierzy, duchownych i świętych, literatów, naukowców, odkrywców i przemysłowców. Pragniemy w ten sposób pokazać, że każdy, bez względu na płeć, pochodzenie, wykształcenie czy wykonywany zawód może zapisać się złotymi zgłoskami w historii Polski. Aby ułatwić czytelnikowi odnalezienie interesującej go biografii, prezentowane postaci uporządkowaliśmy alfabetycznie. Przy każdym opisie zamieściliśmy charakterystyczną wypowiedź opisywanej osoby lub cytat mówiący o niej. Sentencje te dobrze ujmują cechy osobowości i dokonania prezentowanego bohatera. W książce opowiadamy o stu patriotach. Kim jednak jest patriota? Odwołując się do najprostszej definicji patriotyzmu, jest to osoba kochająca swój kraj. Z tą miłością wiąże się, jak to określił bp Piotr Libera, „odpowiedzialność za kraj, naród i rodaków”. A zatem z patriotyzmem wiąże się również dojrzałość, która przejawia się w gotowości do przedłożenia interesów wspólnych nad indywidualne dobro. Wielu z patriotów wymienionych w książce zapłaciło najwyższą cenę za Polskę. Jednak patriota to nie tylko osoba, która z bronią w ręku walczy o dobro Ojczyzny, to również ci ludzie, którzy swoją pracą oraz zaangażowaniem w niesienie pomocy bliźnim każdego dnia budują lepsze jutro dla Polski. Historia ma to do siebie, że ilu jest opisujących dane zjawisko tyle też opisów. Pewne zaszłości historyczne wpływają na postrzeganie danej postaci, przez jednych może być uznana za bohatera, podczas gdy w oczach innych postrzegana jest wręcz przeciwnie. Dlatego tak trudna do napisania była niniejsza książka. Niemniej nie wdajemy się w oceny związane z naleciałościami ideologicznymi. Z tego też powodu zdecydowaliśmy się nie opisywać postaci żyjących, a skupić swoją uwagę na tych ludziach, którzy zamknęli swój żywot. Patrzymy na każdą z wymienionych w tej publikacji osób poprzez pryzmat jej czynów oraz zaangażowania w dzieło budowania lepszej Polski. Każda z wymienionych tu osób, na swój sposób przyczyniła się do kształtowania naszej Ojczyzny. Niniejsza praca nie ma charakteru naukowego, a raczej popularyzatorski. Chcemy przedstawić ludzi oddanych wyższej sprawie i pokazać, że patriotą może być każdy z nas. Życzymy miłej lektury i tego, by serca wszystkich nas przepełniła zdrowa duma z bycia Polakami. Ireneusz Korpyś
Św. Jadwiga Andegaweńska KRÓL POLSKI, ŚWIĘTA, PATRONKA POLSKI
Córka Ludwika Węgierskiego oraz Elżbiety Bośniaczki. Przyszła na świat w 1373 lub 1374 r. w Budzie na Węgrzech. W wyniku śmierci ostatniego polskiego króla z dynastii Piastów, Kazimierza Wielkiego, oraz wcześniejszych jego ustaleń dynastycznych z Andegawenami, polska korona przypadła Ludwikowi Węgierskiemu. W efekcie układów z polską szlachtą Ludwik Węgierski zapewnił dziedziczenie tronu Polski jednej ze swoich córek. Wybór padł na Jadwigę. Jesienią 1384 r. przybyła ona z Węgier do swojeje nowej Ojczyzny, w październiku została w Krakowie koronowana na króla Polski. Na początku 1386 r. Jadwiga zgodziła się na ożenek z Wielkim Księciem Litewskim Władysławem Jagiełłą. Ich małżeństwo stało się podstawą unii Polski i Litwy, która z czasem doprowadziła do powstania wyjątkowego tworu państwowego, jakim była Rzeczpospolita Obojga Narodów. Jadwigę i jej małżonka dzieliło niemal wszystko, duża różnica wieku, wychowanie, kultura, obycie itd. Pomimo tych różnic byli zgodnym małżeństwem. Jadwiga była wyjątkową kobietą. Nie stała się cieniem swego małżonka, prowadziła aktywną działalność polityczną, kulturalną i charytatywną. Skupiła wokół siebie elitę intelektualną Polski. Na szeroką skalę prowadziła działalność fundacyjną. Dzięki niej powstało wiele kościołów i szpitali. Przyczyniła się do odnowienia i rozwoju Akademii Krakowskiej m.in. uzyskała zgodę papieża na utworzenie na tej uczelni fakultetu z teologii. Akademii w testamencie zapisała swój majątek. Królowa zmarła prawdopodobnie wskutek gorączki połogowej w lipcu 1399 r. Również jej córeczka nie przeżyła. Ciało Jadwigi złożono do skromnego grobowca w Katedrze Wawelskiej. Królowa Jadwiga prowadziła pobożne życie przepełnione praktykami umartwiania się. Starała się harmonijnie łączyć kontemplację z życiem Przymiot y jej charakteru naj monarchini. Zapewne ta trudna sztuka udała się jej, ponieważ po śmierci lepiej oddaje Jan Długosz: jej osoba została otoczona kultem. Proces jej kanonizacji okazał się dłużrozsądek Okazywała oszy, niż początkowo można było przypuszczać. 31 maja 1979 r. św. Jan Pamł i dojrzałość mimo weł II ogłosił ją błogosławioną. Kanonizacja odbyła się 8 czerwca 1997 r. dego wieku, cokolwiek a, nił czy o z inicjatywy tego samego papieża. Wspomnienie królowej w Kościele mówiła alb polskim ma charakter wspomnienia obowiązkowego i obchodzone jest wydawało jakby sędzi. gę wa po u ek wi wego 8 czerwca. Święta Jadwiga została patronką Polski i apostołką Litwy. Współcześni jej ludzie byli pod wrażeniem dojrzałości młodej królowej.
Władysław Anders generał broni Wojska Polskiego, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych
Urodził się 11 sierpnia 1892 r. w Błoniu. Po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie odbył roczną służbę w armii rosyjskiej, po czym w 1911 r.
6
rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Ryskiej, które przerwał wybuch I wojny światowej. Jak wielu innych Polaków żyjących w zaborze rosyjskim, wcielony został wówczas do armii carskiej. Odznaczył się męstwem w kilku brawurowych akcjach. Ten dzielny żołnierz nie oszczędzał się w czasie walk, kilkukrotnie odnosząc rany. Brał udział w formowaniu I Korpusu Polskiego. Po jego rozwiązaniu wrócił do Warszawy, gdzie przeszedł na służbę oddziałów polskich przy Radzie Regencyjnej. Odegrał on poważną rolę w II wojnie światowej. W czasie kampanii wrześniowej, w obliczu rosnącej przewagi wojsk niemieckich i sowieckich zdecydował się na rozformowanie dowodzonego przez siebie oddziału Kawalerii. Żołnierze mieli w małych grupkach przedostać się na teren Węgier. Jedną z takich grup, w której znajdował się Anders, zaatakowali Ukraińcy. Ranny generał dostał się do sowieckiej niewoli. Pozostawał w więzieniach NKWD przez prawie dwa lata. Sowieci bezskutecznie nakłaniali go, aby wstąpił do Armii Czerwonej. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej oraz wejściu w życie układu Sikorski-Majski (lipiec 1941 r.) został wypuszczony z więzienia. W sierpniu 1941 r. powierzono mu dowództwo nad tworzącymi się Polskimi Siłami Zbrojnymi w ZSRR. Wobec trudności z aprowizacją oraz niechętnego stosunku rosyjskich władz do Polaków, Anders podjął starania zmierzające do ewakuacji armii polskiej z ZSRR. W 1942 r. żołnierze oraz towarzyszący im cywile przedostali się do Iranu. Armia Andersa w 1943 r. została przeformowana na II Korpus Polski, który wziął udział w walkach na Zachodzie. Żołnierze tej formacji walczyli m.in. o Monte Cassino. Anders wszedł w konflikt z gen. Władysławem Sikorskim w związku z jego polityką wobec ZSRR. Kontrowersje budzi potępienie przez Andersa wybuchu powstania warszawskiego. Ostro skrytykował także postanowienia konferencji w Jałcie, na mocy których Polska znalazła się w orbicie wpływów Związku Radzieckiego. We wrześniu 1946 r. prezydent RP na uchodźstwie mianował go Generalnym Inspektorem Polskich Sił Zbrojnych. Funkcję tę piastował do 1954 r. Po zakończeniu działań wojennych generał pozostał na emigracji. Prowadził aktywną działalność polityczną mającą na celu zachowanie ciągłości konstytucyjnej Rządu Emigracyjnego. Zmarł w nocy z 11 na 12 maja 1970 r. w Londynie w 26. rocznicę bitwy o Monte Cassino. Zgodnie z przedśmiertną wolą pochowany został na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino. Ważne miejsce w jego działalności politycznej zajmowało ujawnienie całemu światu prawdy o zbrodni katyńskiej. Temu zagadnieniu poświęcił ostatnie swoje przemówienie wygłoszone w kwietniu 1970 r., w 30. rocznicę sowieckiej zbrodni. Władysław Anders był nietuzinkową osobą. Odważny żołnierz, wszystko, Odrzućmy świetny dowódca a zarazem barwna postać. Głośnym echem odbił się co nas dzieli, i bierzmy jego romans z piosenkarką Renatą Bogdańską, z którą później się ożewszystko, co nas łąnił. Niezwykłą pasją generała były konie. Uczestniczył w wielu międzyczy w pracy i w walce narodowych zawodach jeździeckich. W 1932 r. stanął na czele polskiej o wolność i niepodleekipy jeździeckiej, która podczas zawodów jeździeckich w Nicei zdobygłość Polski. ła aż 4 pierwsze nagrody. Zamiłowanie i: do koni Anders przejawiał do końca mówił gen. Klemens Rudnick Tak o Władysławie Andersie swojego życia. bitwy o serca żołnierBez wygrania najpier w grał jeszcze bitew na Anders choć piastował wiele funkcji, skie żaden wódz nie wy magia, która wywołała zarówno wojskowych, jak i polityczpolu walki. To była jego stazą, nigdy pr zedtem nych, był przede wszystkim żołnierzem. nastrój graniczący z ek ej w pierwszej i decydując Mawiał o sobie „Wypadki potoczyły się i potem niespotykaną, ) (… . wie o Monte Cassino tak, że często musiałem zajmować się o istnieniu Korpusu bit i osoby wyrosło w armi Dzięki zaufaniu do jego różnymi sprawami, ale jestem i zawsze o spoczywa wszędzie, że pr zekonanie, że oko jeg byłem tylko żołnierzem”. na pr zedpole ym patrolu wysłanym żd ka o e wi Do historii przeszedł przede wszystjąc strawę, stosuje char z kompanijny, gotu ku że i kim jako dowódca walczący o wolność cie nakazany. Wielka łospis pr zez niego osobiś jad Ojczyzny. elkich wodzów! magia wi
7
Zwycięstwo pod Grunwaldem nie rozwiązało definitywnie sprawy krzyżackiej i wszystkich problemów Polski związanych z zakonem. Nieprzychylny Polsce i królowi Władysławowi Jagielle Zygmunt Luksemburczyk sprzymierzony z Zakonem Krzyżackim formalnie nadal pozostawał w stanie wojny z Polską. Wielką sprawnością dyplomatyczną wykazał się właśnie Zawisza Czarny. Dzięki jego mediacji doszło do spotkania obu monarchów w Lubowli w 1412 r. Dostrzegając talenty dyplomatyczne Zawiszy, Władysław Jagiełło mianował go oficjalnym przedstawicielem królewskim na soborze powszechnym w Konstancji. Dzięki staraniom Zawiszy papież Marcin V potępił oszczerczy i wrogi wobec Jagiełły traktat Falkenberga. Sławę niezwyciężonego rycerza, jaką niewątpliwie cieszył się Zawisza Czarny, potwierdził jego pojedynek z Janem z Aragonii. Jan był nieprzejednanym rycerzem zachodniej Europy i do czasu pojedynku z polskim rycerzem cieszył się opinią niepokonanego. Zawisza starł się z nim w 1415 r., gdy towarzyszył Zygmuntowi Luksemburczykowi w podróży do Perpignan w Aragonii. Zawisza pokonał Jana, wysadzając go z siodła jednym uderzeniem kopii. Zawisza Czarny zginął tak jak żył, mężnie stawiając czoła wrogowi, do końca nie uchybiając honorowi rycerza. W 1428 r. wyruszył u boku Zygmunta Luksemburczyka na wyprawę przeciw Turkom. W czasie oblężenia jednej z naddunajskich twierdz oddział, którym dowodził Zawisza, został okrążony przez wojska osmańskie i wycięty w pień. Rycerz z Garbowa odrzucił możliwość ucieczki i pozostał ze swoimi towarzyszami broni do końca. Jego śmierć przepełniła smutkiem ówczesne elity. Słynny rycerz stał się bohaterem wielu powieści, m.in. powieści historycznej Stefana M. Kuczyńskiego pt. Zawisza Jan Długosz tak pisał o słynnym ryce rzu: Czarny: powieść historyczna, został opisany w dziele Henryka Nie tylko w tej bitwie, w któ rej Sienkiewicza Krzyżacy, pojawia się także w Weselu Stanisława pojmany zginął, ale we wszys tWyspiańskiego. kich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakom Imię Zawiszy Czarnego zostało nadane jachtowi Związitym, słynął odwagą i wielkim ku Harcerstwa Polskiego, zakupionemu w 1934 r. W czasie i czynami, w których nikt mu II wojny światowej jednostka ta została przejęta przez Niemnie dorównywał. ców, a z czasem zdewastowana do tego stopnia, że nie nadawała się do remontu. „Zawisza” został zatopiony w Zatoce Puckiej. Drugi żaglowiec ZHP noszący imię Zawiszy Czarnego wypłynął z harcerzami na pokładzie w 1961 r. Oba okręty zdobił galion (rzeźba umieszczona na dziobie okrętu) przedstawiający głowę sławnego rycerza. Zawisza stał się inspiracją dla wielu pokoleń Polaków. Został zaliczony do panteonu bohaterów narodowych. Jest również symbolem odwagi, prawdomówności oraz lojalności. Do dziś jest aktualne i przez wielu Polaków powtarzane porzekadło: Polegaj jak na Zawiszy.
Andrzej Czaykowski pseudonim
”
Garda”
żołnierz Armii Krajowej, cichociemny, powstaniec warszawski, Żołnierz Wyklęty.
Czaykowski przyszedł na świat w 1912 r. Mimo że wychował się w rodzinie muzyków, jego życie przepełnione było od najmłodszych lat przede wszystkim walką w obronie Polski. Już jako gimnazjalista działał w Związku Harcerstwa Polskiego, ukończył także we Lwowie Korpus Kadetów im. Józefa Piłsudskiego, kształcił się również w legendarnej Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu.
22
W kampanii wrześniowej wziął udział jako dowódca plutonu łączności w 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, walcząc najpierw z Niemcami, a po wkroczeniu Armii Czerwonej, z Sowietami. W lutym 1940 r. został pochwycony przez Rosjan i osadzony w obozie pracy w rejonie Archangielska. Po ogłoszonej w 1941 r. amnestii dostał się do armii gen. Andersa. Aby walczyć za Polskę podjął kilkumiesięczną tułaczkę; przez Bagdad, Suez, Durban, Rio de Janeiro, Nowy Jork, aż wreszcie dotarł do Wielkiej Brytanii. Tam na ochotnika zgłosił się na kurs administracji wojskowej, tym kryptonimem określano kurs cichociemnych. Uzyskał przeszkolenie w zakresie dywersji i odbioru zrzutów. We wrześniu 1943 r. został zaprzysiężony i jako jeden z 316 cichociemnych w nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 r. zrzucony ze spadochronem na teren Polski. Andrzej Czaykowsk i bezkompromis W Warszawie dostał przydział do Komendy owo przeciwstawił się sowieck iemu podbojowi Pols Głównej Armii Krajowej, odpowiedzialny był ki. Przeciwko takim ludziom jak on w pier wszej kole za łączność operacyjno-techniczną, planowanie jności skierowana była sowiecka nienawiść. Tak oto Józef Mackiewicz i odbiór zrzutów oraz służbę kurierską. Podczas w 1947 r. pisał o sytuacji w Polsce i o jej obrońcach: powstania warszawskiego walczył w rejonie MoSpołeczeństwo, które str zela, nigdy się nie kotowa. Pod pseudonimem „Garda” był zastępcą da zbolszewizować. Bolszewiz acja zapanudowódcy 2. batalionu w pułku „Baszta”, później je dopiero, gdy ostatni żołnie rze wychobył także dowódcą batalionu „Ryś” i zastępcą dzą z ukrycia i posłusznie sta ją w ogondowódcy połączonych batalionów „Oaza-Ryś”. kach. Właśnie w Polsce gasną dziś po lasach ostatnie str zały prawdziw Po upadku powstania warszawskiego przedostał ych Polaków, których nikt na świecie nie się do Częstochowy, gdzie brał udział w organichce nazywać boh aterami... zowaniu konspiracji. W grudniu 1944 r. został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie koncentracyjnym. Obóz został wyzwolony przez Amerykanów, a Czaykowski przedostał się do Wielkiej Brytanii. Tam działał w Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów. Do Polski wrócił 29 lipca 1949 r. pod zmienionym nazwiskiem. Był to najprawdopodobniej jedyny cichociemny, który dwa razy udał się z misją do Polski. Do kraju dostarczył rozkazy ministra spraw wewnętrznych Rządu RP na Uchodźstwie. Mimo podjętych środków ostrożności, niestety komunistyczny aparat bezpieczeństwa zdołał wytropić Czaykowskiego. Został on aresztowany przez UB 13 sierpnia 1951 r. Dwa lata później został skazany na śmierć. Oskarżono go o szpiegostwo, jednak dowodów na tę działalność nie przedstawiono. Podczas procesu Andrzej Czaykowski milczał, nie skorzystał także z prawa łaski. „Gardę” rozstrzelano 10 października 1953 r. w mokotowskim więzieniu. Do tej pory nie odnaleziono miejsca, w którym został pochowany.
Maciej Aleksy Dawidowski pseudonim
Alek” ” członek Szarych
podharcmistrz, legendarny Szeregów, jeden z bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego pt. "Kamienie na szaniec”
Przyszedł na świat w rodzinie inżynierów w 1920 r. w Drohobyczu. Na chrzcie otrzymał imię Maciej, ale używał tylko swego drugiego imienia, Aleksy, takim też posługiwał się pseudonimem. Gdy jego ojciec otrzymał posadę dyrektora administracyjnego w Państwowej Fabryce Karabinów, cała rodzina przeniosła się najpierw do Piaseczna, a później zamieszkała w służbowym mieszkaniu ojca w Warszawie. W 1932 r. Alek rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Stefana Batorego razem z Jankiem Bytnarem i Tadeuszem Zawadzkim, zaś rok później dołączył do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego. Po ukończeniu w 1937 r. gimnazjum, rozpoczął naukę w dwuletnim
23
liceum, w którym w maju 1939 r. zdał maturę. Alek był wysokim, szczupłym blondynem, wyróżniał się dużą sprawnością fizyczną – świetnie pływał, uzyskiwał wysokie wyniki w zawodach lekkoatletycznych. Gdy wybuchła II wojna światowa razem z innymi harcerzami opuścił Warszawę, do której powrócił na początku października. W tym czasie Niemcy aresztowali jego ojca i rozstrzelali najprawdopodobniej pod koniec roku. Zanim Alek razem z przyjaciółmi wstąpił do Szarych Szeregów, działał w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej i w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej. Przyrzeczenie w Szarych Szeregach złożył wiosną 1941 r. i uczestniczył najpierw w działaniach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Wykazywał się wielkim zaangażowaniem i pomysłowością. Jedną z najbardziej znanych jego akcji z okresu działalcewię poś o ności w „Wawrze” było zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika W rozkazie specjalnym tak ki: adz Zaw z eus Tad ł isa nap Mikołaja Kopernika. Niemcy powiesili tam tablicę z napisem niu „Alka” ć żołniew języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIŚmierć Alka to śmier w imię że , sza iej kn pię m ty a, rz KOLAUS KOPERNIKUS (Wielkiemu astronomowi Mikoładla nas i poczuciu największych jowi Kopernikowi), zasłaniając polski napis MIKOŁAYOWI wartości. KOPERNIKOWI RODACY. Gdy hitlerowcy skuli polski napis, Alek namalował go farbą na cokole pomnika. W odwecie Za zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika nipseudo go zdemontowano pomnik Jana Kilińskiego i umieszczono go o rowan Kopernika uhono eziono przewi Gdy mem „Kopernicki”. w Muzeum Narodowym, za co Alek na cokole pomnika Kopomnik Kilińskiego do Muzeum Narodopernika umieścił plakat: „W odwet za zniszczenie pomnika wego, na murach muzeum napisał: „Jam Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. Mitu – Ludu W-wy – Kiliński Jan”. kołaj Kopernik astronom”. Po tych wyczynach musiał jednak opuścić miasto i do września 1942 r. mieszkał w majątku Olesinek koło Góry Kalwarii. Po powrocie do Warszawy ukrywał się w mieszkaniu Barbary Sapińskiej. W listopadzie 1942 r. podobnie jak „Rudy” i „Zośka” wstąpił do Grup Szturmowych. Służył w Oddziale Specjalnym „Jerzy”, był tam zastępcą Jana Bytnara. W tym czasie odbył kurs w tzw. szkole za lasem i został mianowany podharcmistrzem. Gdy Jan Bytnar został aresztowany przez Gestapo, Alek pełnił obowiązki komendanta plutonu „Sad”. Wziął także udział w akcji pod Arsenałem, zorganizowanej w celu odbicia „Rudego”. Dowodził wtedy sekcją „Granaty” w grupie „Atak”. Podczas odwrotu został ciężko ranny w brzuch. Ewakuowano go zatrzymaną niemiecką ciężarówką. Pomimo niemieckiego pościgu udało im się utorować drogę granatami i uciec. Najpierw przewieziono go do mieszkania Andrzeja Zawadowskiego przy al. Wojska Polskiego, jednak jego stan pogarszał się, dlatego przetransportowano go do Szpitala Dzieciątka Jezus. Tam mimo kilkugodzinnej operacji zmarł 30 marca 1943 r., tego samego dnia kiedy zmarł „Rudy”. Alka pochowano na Cmentarzu Powązkowskim pod fałszywym nazwiskiem Aleksy CzerPosłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce i kilwiński. Po wojnie jego ciało ekshuku innych cudownych ludziach, o niezapomnianych mowano i przeniesiono do grobu Jana czasach 1939 – 1943 roku, o czasach bohaterstwa Bytnara w kwaterze Harcerskiego Bai grozy. Posłuchajc ie opowiadania o ludziach, którzy talionu Armii Krajowej „Zośka”. Pow tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią grzeb odbył się 4 kwietnia 1949 r. życia, których czyny i rozmach wycisnęły piętno Za bohaterską postawę został pona stolicy oraz rozeszły się echem po kraju, któśmiertnie odznaczony Krzyżem rzy w życie wcielić potrafili dwa wspaniałe ideały: Orderu Virtuti Militari i mianowaBRATERST WO I SŁUŻBĘ. ny sierżantem podchorążym, zaś Tak Aleksander Kamiński rozpoczyna swoją książkę Kamienie w 2011 r. przyznano mu Krzyż Kona szaniec, opowiadanie o „Alku”, „Rudym” i „Zośce”, legendarmandorski z Gwiazdą Orderu Odronych bohaterach Szarych Szeregów. dzenia Polski.
24
Jan Henryk Dąbrowski polski generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów polskich we Włoszech
Urodził się 2 sierpnia 1755 r. w Pierzchownie nad Rabą. Karierę wojskową rozpoczął w armii saskiej w 1771 r. Po zerwaniu unii polsko-saskiej Polacy zaczęli opuszczać szeregi wojska saskiego. Dąbrowski, który stał się cenionym oficerem, uczynił to dopiero w 1792 r. Od razu został wcielony do polskiego wojska. Wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej, gdzie wsławił się m.in. obroną Warszawy. Po upadku powstania odrzucił propozycję służby w armii rosyjskiej i pruskiej. Udał się do Francji, aby tam zabiegać o pomoc w walce o niepodległość Polski. Nie bez pewnych trudności rozpoczął tworzenie Legionów Polskich we Włoszech. W 1797 r. w sformowanym przez Dąbrowskiego oddziale znalazło się 7 tysięcy ochotników, głównie jeńców i dezerterów z armii austriackiej. W legionach generał Dąbrowski wprowadził nowoczesne metody dowodzenia; zniósł kary cielesne, otworzył możliwość awansu dla żołnierzy pochodzących z gminu, nakazał naukę czytania i pisania oraz podstaw historii Polski. Legioniści Dąbrowskiego walczyli u boku armii francuskiej. Szczególnie duże straty ponieśli podczas bojów z wojskami II koalicji antyfrancuskiej (1798-1802). Niesatysfakcjonujące rozwiązanie kwestii polskiej przez Napoleona powodowało niezadowolenie wśród zwykłych żołnierzy i oficerów. Wobec narastającego fermentu w szeregach polskich legionów Francuzi wysłali część oddziałów na wyspę San Domingo (obecnie Haiti) w celu stłumienia antyfrancuskiego powstania niewolników. Zaledwie kilkuset z walczących tam Polaków wróciło na Stary Kontynent, pozostali polegli w walkach, zmarli na choroby tropikalne lub osiedlili się w Ameryce. Choć znaczna część legionistów poległa w walkach na różnych frontach europejskich, to Legiony Dąbrowskiego były znakomitą szkołą patriotyzmu i kuźnią dla kadr oficerskich. W szeregach Legionów Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, która w 1927 r. została oficjalnym hymnem Polski. Po ustanowieniu Księstwa Warszawskiego Dąbrowski począł tracić wpływy polityczne na rzecz księcia Józefa Poniatowskiego. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia w 1809 r. wziął udział w kampanii przeciwko Austriakom, zaś w 1813 r. walczył w bitwie narodów pod Lipskiem. Po upadku rządów Napoleona (1815) wycofał się z życia publicznego. Osiadł w swoim majątku w Winnej Górze, gdzie zmarł 6 czerwca 1818 r. Jan Henryk Dąbrowski był znakomitym dowódcą, utalentowanym Wierny Ojczyźnie mojej do organizatorem, który z zapałem podjął dzieło wskrzeszenia sławy polostatniego momentu, wa lczyłem za jej wolność... skiego oręża. Generał zgromadził pokaźną kolekcję broni, pamiątek patriotycznych i księgozbiór, który przekazał Towarzystwu Przyjaciół Nauk w Warszawie. Kolekcja ta została zrabowana przez Rosjan po upadku powstania listopadowego. Strona polska odzyskała jej część na mocy traktatu ryskiego. O poświęceniu Dąbrowskiego dla sprawy odzyskania przez Polskę niepodległości przypominają słowa pierwotnej wersji hymnu polskiego: Marsz, marsz, Dąbrowski, do Polski z ziemi włoski, za twoim przewodem złączem się z narodem.
25
Jan Karski właściwie Jan Kozielewski prawnik, dyplomata, emisariusz i kurier Polskigo Państwa Podziemnego, świadek Holokaustu
Zdaje się, że Jan Karski, legendarny kurier Polskiego Państwa Podziemnego, nadal jest wielkim wyrzutem sumienia Zachodu, na ich obojętność wobec Holokaustu i sytuacji Polaków w okupowanym kraju. Przyszedł na świat w 1914 r. w Łodzi, w rodzinie o silnych korzeniach patriotycznych i religijnych. Jako że Łódź była miastem wielokulturowym, w młodości miał wielu przyjaciół pochodzenia żydowskiego. Był osobą wykształconą, ukończył prawo i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do sowieckiej niewoli. Po ucieczce z łagru rozpoczął działalność konspiracyjną. Powierzono mu misję kurierską. Na przełomie 1939 i 1940 r. podjął się pierwszej takiej misji. Przedostając się do Francji, miał nawiązać współpracę między rodzącymi się strukturami Polskiego Państwa Podziemnego a Polskim Rządem na Uchodźstwie. Podczas jednej z takich misji został aresztowany przez Gestapo na terenie Słowacji. Przeszedł brutalne przesłuchanie, podczas którego był torturowany. W obawie przed tym, że może nie wytrzymać kolejnych przesłuchań, mimo głębokiej religijności postanowił popełnić samobójstwo. Udało się go jednak odratować i w ciężkim stanie przewieziono do szpitala, skąd z pomocą członków Związki Walki Zbrojnej, uciekł. Od 1941 r. działał w Biurze Informacji i Propagandy. W 1942 r. podjął się swojej najważniejszej misji w życiu. Jako emisariusz Delegatury Rządu na Kraj podjął się zadania poinformowania świata o strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, sytuacji ludności polskiej na terenie okupowanego kraju, a także na prośbę konspiracyjnych organizacji żydowskich przekazać wiadomość o eksterminacji Żydów. Karskiemu udało się dotrzeć do najważniejszych przedstawicieli rządów państw alianckich, dziennikarzy, duchownych, pisarzy, aktorów. Wszystkim Bóg powierzył mi zadanie mówienia i pisaprzedstawił szczegółowy raport, którego z czania w czasie wojny, gdy, jak się wydawało, sem nauczył się na pamięć. Aby być rzetelnym mogłoby to pomóc. Nie pomogło. Gdy wojw przekazie danych na temat zagłady Żydów, na się zakończyła, dowiedziałem się, że rząprzed wyjazdem do Londynu udał się do dy, przywódcy, uczeni, pisarze nie wiedzieli, Getta Warszawskiego a później w przebraniu co się działo z Żydami. Byli zaskoczeni. Mord strażnika ukraińskiej formacji pomocniczej na sześciu milionach niewinnych ludzi był tastay SS do obozu tranzytowego w Izbicy. Poza rajemnicą, „okropną tajemnicą”. (...) Wted skim ścijań chrze jestem portem dysponował także mikrofilmami. Tuż Ale . Żydem łem się kiem. katoli cym ykują przed wyjazdem, podczas rozmowy z jednym Żydem. Jestem prakt (…) Moja wiara podpowiada mi, że ludzkość z przedstawicieli żydowskiego podziemia, zaprzez – y orodn pierw h grzec drugi niła popeł dał pytanie, co w imieniu Żydów ma przekasam fakt popełnienia przestępstwa, z powodu zać światu. Dostał taką odpowiedź: „Wszyscy zaniedbania, dobrowolnej ignorancji lub braku zginiemy (…). Ani polskie, ani tym bardziej wrażliwości, osobistych interesów, hipokryzji żydowskie podziemie nie jest w stanie temu lub bezdusznego racjonalizowania. Ten grzech zapobiec. Cała odpowiedzialność spoczywa będzie ludzkość prześladować do końca jej dni. na potężnych aliantach. Niech żaden przedPrześladuje mnie. I chcę, żeby tak było. stawiciel w Lidze Narodów nie śmie się tłuFragment przemówienia, które Karski wygłosił na Mięr. 1981 w maczyć, że nie wiedział, co się tu dzieje! Rzelicieli Wyzwo dzynarodowej Konferencji czywista pomoc Żydom może nadejść tylko
46
z zewnątrz!”. A jaka była reakcja i odpowiedź „potężnych aliantów”? Szok, niedowierzanie i bezsilność, tylko na to było ich stać. Wielu rozmówców Karskiego uznawało jego relacje wręcz za propagandę rządu polskiego. Ciekawa była także ich reakcja na wieść o strukturach podziemnych, jakie w naszym kraju się wykształciły. Karski tak notuje: „Wkrótce zdałem sobie sprawę, że świat nie rozumie dwóch najważniejszych zasad polskiego oporu. (…) Po pierwsze, nie mógł i nie potrafił docenić poświęcenia i bohaterstwa jakie niosła powszechna odmowa kolaboracji z okupantem. (…) Po drugie nie mógł sobie wyobrazić życia i pracy w Podziemiu. (…) A to, że w Podziemiu funkcjonuje normalne państwo z parlamentem, rządem, sądownictwem i armią, było czymś z pogranicza fantazji. W żadnym z innych okupowanych państw Podziemie nie osiągnęło takich rozmiarów jak nad Wisłą”. I świat nie zrozumiał, a przynajmniej nie zrozumiał w porę. W obliczu kompletnego niezrozumienia i braku jakichkolwiek działań ze strony aliantów, na polecenie emigracyjnego rządu polskiego Karski napisał książkę Tajne państwo (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i okazała się bestsellerem. Z niej Amerykanie dowiedzieli się o losie państwa polskiego podczas II wojny światowej, o Polskim Państwie Podziemnym, o cierpieniu Polaków i eksterminacji Żydów. Po wojnie pozostał w Stana Zjednoczonych. Został odznaczony licznymi tytułami, m.in. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, otrzymał honorowe obywatelstwo Izraela, wiele uczelni uhonorowało go tytułem doktora honoris causa. Ponadto odznaczono go Krzyżem Armii Krajowej i Orderem Orla Białego. Zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie.
Św. Maksymilian Maria Kolbe polski franciszkanin, misjonarz, męczennik, święty Kościoła katolickiego
Przyszedł on na świat w 1894 r. w zaborze rosyjskim w wielodzietnej rodzinie. Na chrzcie otrzymał imię Rajmund. Wychowywał się w rodzinie o silnych korzeniach patriotycznych i chrześcijańskich. Ojciec często czytał mu książki patriotyczne, zaś cała rodzina codziennie razem odmawiała poranną i wieczorną modlitwę. O głębokiej wierze rodziców Rajmunda niech świadczy fakt, że w późniejszym czasie oboje postanowili poświęcić swoje życie Bogu, matka miała wstąpić do benedyktynek we Lwowie, zaś ojciec do franciszkanów w Krakowie. Pod wpływem misji, które odbywały się w pabianickiej parafii, za głosem powołania postanowił pójść także Rajmund i wraz z bratem Franciszkiem w 1907 r. rozpoczął naukę w seminarium franciszkanów we Lwowie. Wkrótce dołączył do nich także młodszy brat Alfons. Śluby wieczyste Rajmund złożył w 1914 r. przybierając imię Maksymilian. Przyszły męczennik był bardzo pilnym uczniem, szczególny talent wykazywał w dziedzinie matematyki i fizyki. W 1915 r. zakończył studia filozoficzne, zaś w 1919 r. teologię, oba kierunki ukończył z tytułem doktoratu. Wtedy także został wysłany na studia do Rzymu. Gdy wybuchła I wojna światowa dostał wiadomość, że zarówno jego brat Tylko miłość jest Franciszek, jak i ojciec wystąpili z zakonu, aby dołączyć do Legionów Poltwórcza. skich. On jednak stwierdził, że więcej dla narodu przyczyni się jako zakonnik. I tak też się stało. Swoją działalność rozpoczął jeszcze w Rzymie, gdzie założył bractwo Rycerstwo Niepokalanej. Kontynuował ją po powrocie do Krakowa, gdzie rozpoczął edycję społeczno-religijnego miesięcznika „Rycerz Niepokalanej”. Maksymilian był przekonany, że aby na szeroką skalę prowadzić działalność ewangelizacyjną, należy
47
wykorzystać najnowsze dostępne środki masowego przekazu, dlatego w 1927 r. wraz z bratem Alfonsem rozpoczął tworzenie ośrodka medialnego usytuowanego pod Warszawą – tam bowiem został przeniesiony. Udało mu się tam wybudować niemały kompleks zwany później Niepokalanowem, na który składały się m.in. klasztor, seminarium niższe, drukarnia i oficyna wydawnicza, dom noclegowy, lecznica. Wydawany przez niego periodyk cieszył się ogromną poczytnością, i w latach 30. wychodził w nakładzie miliona egzemplarzy. Ojciec Kolbe jednak na tym nie poprzestał i rozpoczął edycję pisma dla dzieci „Rycerzyk Niepokalanej” i „Mały Rycerzyk Niepokalanej”. W tym czasie został wysłany na Daleki Wschód, aby tam prowadzić działalność misyjną. Dwukrotnie wyjeżdżał w tym celu do Japonii, gdzie rozpoczął japońską edycję „Rycerza Niepokalanej” i wykładał filozofię w tamtejszym seminarium. Podobną działalność prowadził także w Indiach. Na stałe do Polski wrócił w 1936 r. Ojciec Maksymilian był człowiekiem niezwykle energicznym i pomysłowym, już pod koniec 1938 r. uruchomił pierwszą w Polsce niepaństwową rozgłośnię radiową „Radio Niepokalanów”, która nadawała na falach krótkich. W jego planach było także wykorzystanie kina i telewizji do celów ewangelizacji, budowa lotniska i kościoła. W realizacji tych planów przeszkodził mu jednak wybuch II wojny światowej. Podczas kampanii wrześniowej w Niepokalanowie o. Maksymilian zorganizował przytułek i szpital. Pomagał rannym, uchodźcom i deportowanym. Prowadził także tajne nauczanie. Za swoją działalność 17 lutego 1941 r. został aresztowany przez Niemców i po krótkim pobycie w areszcie na Pawiaku przewieziono go do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, tam został zarejestrowany jako więzień nr 16670. W obozie mimo trudnych warunków wspierał pozostałych współwięźniów. Pod koniec lipca po ucieczce jednego ze współwięźniów został zwołany karny apel, na którym miały zostać wytypowane osoby, które dla przykładu zostały skazane na śmierć głodową. Jedną z tych osób był Franciszek Gajowniczek, 40-letni sierżant, ojciec dwójki małych dzieci. Aby go uratować, o. Maksymilian zdobył się na heroiczny czyn – poświęcił swoje życie i zgłosił się na ochotnika w zamian za Gajowniczka. Został zamknięty wraz z innymi skazanymi w tzw. bunkrze głodowym, w którym zmarł po 12 dniach. Pomimo własnego cierpienia, podtrzymywał na duchu przebywających razem z nim więźniów. W 1971 r. o. Maksymilian został beatyfikowany, zaś w 1982 r. św. Jan Paweł II ogłosił go świętym. Jednak kult zakonnika i pamięć o jego heroicznym czynie znana i rozpowszechniona była jeszcze podczas wojny. Jego postawa zdumiała nawet załogę obozu. Obecnie św. Maksymilian Maria Kolbe jest jednym z najbardziej znanych polskich świętych na świecie.
Hugo Kołłątaj kanonik, polityk, publicysta, rektor Szkoły Głównej Koronnej, przedstawiciel reform doby stanisławowskiej w Polsce
Urodził się 1 kwietnia 1750 r. w Dederkałach Wielkich na Wołyniu. Chrzest przyjął nomen omen 3 maja 1750 r. Na Akademii Krakowskiej Kołłątaj uzyskał tytuł doktora filozofii. Następnie studiował w Wiedniu i w Rzymie, uzyskując doktoraty z teologii i prawa. W Wiecznym Mieście przyjął święcenia kapłańskie. Działalność Kołłątaja koncentrowała się na dbałości o wychowanie kolejnych pokoleń Polaków. Był członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, współpracownikiem Komisji Edukacji Narodowej. W latach 1777-1780 przeprowadził reformę Akademii Krakowskiej, otwierając jej program na postępowe idee i nowoczesność, m.in. wprowadził wykłady z nauk przyrodniczych i literatury polskiej. Kołłątaj zdołał skupić wokół siebie grupę utalentowanych publicystów, którzy postawili sobie za cel przygotowanie opinii publicznej na planowane reformy. Krytykowali oni przestarzały ustrój oraz
48
skostniałą strukturę społeczną Rzeczypospolitej. W pamfletach My siejemy ze łzami, ale potomkowie nasi zbierać będą piętnowali takie negatywne formuły występujące w Polsce, jak w radości... przywileje stanowe czy stosunki feudalne. Tę grupę reformatorską nazywano Kuźnicą Kołłątajowską. Hugo Kołłątaj odegrał ważną rolę podczas obrad Sejmu Czteroletniego. Był gorącym orędownikiem reform ustrojowych w Rzeczypospolitej. Przede wszystkim uczestniczył w tworzeniu Konstytucji 3 maja. Dzieło naprawy ustroju Rzeczypospolitej zostało zniweczone przez Rosję, mającą interes w osłabieniu Rzeczypospolitej i w utrzymaniu niewydolnego systemu rządzenia w naszej Ojczyźnie oraz przez część szlachty, tę część, która dbała o swoje przywileje i przedkładała prywatę nad dobro państwa. Po wojnie polsko-rosyjskiej z 1792 r. i upadku dzieła Konstytucji, Kołłątaj wziął czynny udział w insurekcji kościuszkowskiej. Po klęsce powstania usiłował udać się na emigrację, lecz szybko został pochwycony i uwięziony. Z więzienia zwolniono go w 1802 r. Ostatnie lata swojego życia spędził w Księstwie Warszawskim. Zmarł 28 lutego 1812 r. w Warszawie. Kołłątaj przeszedł do historii jako niezrównany reformator przejęty troską o dobro Rzeczypospolitej. Być może to dzieło odnowy ustroju Polski, jakie podjął, przysłoniło inne jego wysiłki, jakie podejmował na niwie edukacyjnej. Nie tylko był znakomitym organizatorem życia szkolnego w Rzeczypospolitej, ale także oczytanym i błyskotliwym autorem książek edukacyjnych. Przebywając w więzieniu po upadku powstania kościuszkowskiego, napisał nowatorską jak na tamte czasy książkę poświęconą zagadnieniom geograficznym. Życie Hugo Kołłątaja poświęcone było dwóm kwestiom: naprawie ustroju Polski oraz poprawie wychowania publicznego. Na obu tych polach Kołłątaj działał z poświęceniem, niejednokrotnie znosząc przeciwności losu i trudy związane z szerzeniem postępowych idei oraz nieprzyjemności ze strony wrogów uzdrowienia życia politycznego i społecznego w Polsce. Wielkie dzieła wymagają takiegoż samego wysiłku i wyrzeczenia.
Tadeusz Komorowski pseudonim
Bór” "
generał Wojska Polskiego, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu RP na uchodźstwie
Tadeusz Komorowski przyszedł na świat w 1895 r. w Chorobrowie. Karierę wojskową rozpoczął po ukończeniu gimnazjum w 1913 r. Trafił wtedy do armii austro-węgierskiej. W czasie I wojny światowej walczył na froncie rosyjskim i włoskim. Uzyskał tam stopień porucznika. Po zakończeniu działań wojennych został przyjęty do Wojska Polskiego i przydzielony do 9. Pułku Ułanów. W szeregach tego oddziału brał udział w wojnie z Ukraińcami. W 1920 r. dowodził 12. Pułkiem Ułanów Podolskich, gdzie odznaczył się w bitwie pod Komarowem. W następnych latach jego kariera wojskowa nabierała tempa. Przechodził kolejne szczeble wojskowe w 8. Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego i w 9. Pułku Ułanów Małopolskich, w których został zastępcą dowódcy. Był też znakomitym jeźdźcem. W 1936 r. był kierownikiem polskiej ekipy jeździeckiej, która na Igrzyskach Olimpijskich wywalczyła srebrny medal. Podczas kampanii wrześniowej Komorowski walczył pod Górą Kalwarią i Zamościem w szeregach Kombinowanej Brygady Kawalerii. Po klęsce wrześniowej udało mu się przedostać do Krakowa, gdzie utworzył konspiracyjną Organizację Wojskową, która w styczniu 1940 r. podporządkowała się Związku Walki Zbrojnej. W konspiracji działał bardzo prężnie i latem 1941 r. został zastępcą Komendanta Głównego ZWZ. Gdy w lipcu 1943 r. aresztowano gen. Stefana Roweckiego „Grota”, Komorowski objął
49
błogosławił. Przyczynił się do upamiętnienia miejsc sowieckiej zbrodni, założył Fundację „Golgota Wschodu”, został kapelanem Rodzin Katyńskich. Dzięki nielicznym zapiskom, które udało mu się ocalić w 1989 r. wydał książkę Wspomnienia jeńca z Kozielska. Nie pragnął odwetu za zbrodnię, domagał się jedynie (albo aż) ujawnienia prawdy. W 2006 r. polski Sejm poparł kandydaturę ks. Peszkowskiego do Pokojowej Nagrody Nobla. Te starania przerwała jednak śmierć księdza w 2007 r. Został pochowany w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.
Witold Pilecki rotmistrz Wojska Polskiego, żołnierz AK i organizacji "NIE”, więzień i organizator ruchu oporu w obozie w Auschwitz, Żołnierz Wyklęty
Urodził się 13 maja 1901 r. w Ołomuńcu. Jego rodzina została przesiedlona w głąb Rosji za działalność niepodległościową. Dziadek Witolda przebywał 7 lat na zesłaniu na Syberii za udział w powstaniu styczniowym. W 1910 r. rodzina Pileckich przeniosła się do Wilna. W tym mieście uczęszczał on do szkoły handlowej. W 1914 r. wstąpił do harcerstwa, co było zakazane przez władze rosyjskie. W 1918 r. zaciągnął się do Wojska Polskiego. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W szeregach 211. Pułku Ułanów walczył w Bitwie Warszawskiej. Za zasługi na polu bitwy został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie przeniesiono go do rezerwy. Zamieszkał wraz z żoną i dziećmi w odzyskanym majątku Sukurcze. Spokojne życie, które wiódł wraz z rodziną, przerwał wybuch II wojny światowej. W kampanii wrześniowej dowodził plutonem 19. Dywizji Piechoty, a następnie plutonem 41. Dywizji Piechoty. Ułani pod jego dowództwem zniszczyli 7 niemieckich czołgów. Po przegranej kampanii rozwiązał swój oddział, a sam przeszedł do konspiracji. Pilecki opracował plan przedostania się do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego w celu zebrania informacji wywiadowczych o jego funkcjonowaniu oraz zorganizowania tam ruchu oporu. W tamtym czasie jeszcze niewiele było wiadomo o tym, co dzieje się za obozowymi zasiekami. Plan przedstawiony przełożonym został ostatecznie zaakceptowany. Pilecki pozwolił na to, aby go pojmano w łapance. Sfałszowany życiorys (podszył się pod walczącego w kampanii wrześniowej żołnierza Wojska Polskiego i od tej pory posługiwał się nazwiskiem Tomasz Serafiński), który przedstawił Gestapo, był wystarczającym powodem, aby został uwięziony w obozie Auschwitz. W obozie Pilecki pisał dzienne raporty, które dokumentowały hitlerowskie zbrodnie ludobójstwa. Udawało mu się je przesyłać do swoich przełożonych w Warszawie. Również organizował ucieczki więźniów z obozu m.in. w czerwcu 1942 r., gdy więźniowie przebrani w mundury SS-manów ukradli samochód komendanta obozu i wyjechali nim z Auschwitz niezatrzymani przez strażników. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z dwoma innymi więźniami uciekł z obozu. Wziął udział w powstaniu warszawskim. Dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał do 1945 r. Jako członek organizacji „NIE” w grudniu 1945 r. powrócił do Warszawy. „NIE” było kadrową organizacją wojskową Polskiego Państwa Podziemnego powstałą w celu prowadzenia walki o niepodległość po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej. Pomimo rozkazu opuszczenia kraju, jaki otrzymał w czerwcu 1946 r., pozostał Starałem się tak żyć, w Polsce. Decyzję swoją tłumaczył tym, że nie miał zastępcy, któreabym w godzinie śmiermu mógłby powierzyć swoje obowiązki w konspiracyjnej organizaci mógł się raczej ciecji. 8 maja 1947 r. został aresztowany przez władze komunistyczne. szyć, niż lękać. Poddano go brutalnym torturom. Podczas ostatniego widzenia z żoną
68
wypowiedział znamienne słowa, które oddają bestialstwo przesłuchujących go śledczych (i całego komunistycznego aparatu bezpieczeństwa): Ja już żyć nie mogę, mnie wykończono. Bo Oświęcim to była igraszka. Wszczęto przeciw niemu postępowanie sądowe przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie. Skład sędziowski był sprzeczny z ówczesnym prawodawstwem, a proces został sfingowany przez władze komunistyczne. 15 marca 1948 r. Pilecki usłyszał wyrok: kara śmierci. Zginął 25 maja 1948 r. w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. Wyrok wykonał niesławny „Kat z Mokotowa” Piotr Śmietański. Rotmistrz zginął od strzału w tył głowy. Osierocił córkę i syna. Został pochowany w Kwaterze na Łączce przy murze cmentarnym Cmentarza Wojskowego na Powązkach, w miejscu pochówku ofiar komunistycznej bezpieki. Potajemnie chowano tu ciała polskich bohaterów, aby pamięć o nich zaginęła w świadomości Polaków. 30 lipca 2006 r. prezydent Lech Kaczyński przyznał Pileckiemu pośmiertnie Order Orła Białego. Rotmistrz Pilecki odznaczył się niebywałym bohaterstwem i bezgranicznym oddaniem dla Ojczyzny. Jest symbolem walki o wolną Polskę z reżimem komunistycznym. Całym swoim życiem udowodnił swoją wielkość. Nawet w chwili śmierci pozostał wierny ideałom wolnej Polski.
Józef Piłsudski twórca Legionów Polskich, naczelny wódz Armii Polskiej, pierwszy marszałek Polski
Urodzony 5 grudnia 1867 r. w Zułowie na Wileńszczyźnie, gdzie jego rodzice przeprowadzili się ze Żmudzi po upadku powstania styczniowego, w którym brał udział jego ojciec, Józef Wincenty. Zarówno Józef, jak i jego liczne rodzeństwo wychowywani byli w duchu patriotyzmu. W 1885 r. zdał maturę i rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie. Tam też zaczęła się jego działalność konspiracyjna i współpraca z organizacją Narodnaja Wola. Kilka lat później wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Zajmował się głównie działalnością wydawniczą w konspiracyjnym czasopiśmie „Przedświt”. Wraz z wybuchem w Rosji rewolucji w 1905 r., Piłsudski przystąpił do tworzenia Organizacji Bojowych PPS dokonujących zamachów na carskich dygnitarzy, ataków na kasy powiatowe i pociągi przewożące pieniądze. Rewolucja nie przyniosła jednak spodziewanych efektów, dlatego Piłsudski zwrócił się w stronę Austro-Węgier, wiążąc z tym cesarstwem nadzieję na pomoc w walce z Rosją. W 1908 r. z jego inicjatywy został powołany do życia Związek Walki Czynnej, w którym Piłsudski upatrywał zalążka późniejszej armii polskiej. Wraz z wybuchem I wojny światowej Piłsudski zaangażował się w tworzenie Legionów Polskich we współpracy z armią austro-węgierską. Rozbrat z państwami centralnymi nastąpił w lipcu 1917 r., kiedy to Piłsudski widząc, że szala zwycięstwa przechyla się na stronę Ententy, doprowadził do kryzysu przysięgowego, zalecając polskim żołnierzom, aby nie składali przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec. Sam został aresztowany i osadzony w twierdzy w Magdeburgu, gdzie przebywał do listopada 1918 r. Do Warszawy przybył 10 listopada, 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu kontrolę nad wojskiem, a 12 listopada misję utworzenia rządu narodowego, zaś na mocy wydanego 22 listopada przez siebie dekretu mianował się Tymczasowym Naród, który nie szanuje swej Naczelnikiem Państwa. Po zakończeniu wojny stanął przed przeszłości, nie zasługuje na trudami związanymi z utworzeniem struktur państwowych, szacunek teraźniejszości i nie konsolidacją ziem przez lata podzielonych między trzech ma prawa do przyszłości.
69
żołnierzy KWP. Mimo usilnych starań „Warszyca”, nie udało się uchronić ich przed śmiercią. Po tej akcji UB zintensyfikowało swoje działania w celu aresztowania Sojczyńskigo. Do jego zatrzymania doszło 27 czerwca 1946 r. W miejscu, w którym go pojmano, UB przechwyciło dokumenty, które ułatwiły im dotarcie do wielu żołnierzy KWP. W czasie śledztwa poddano go brutalnym torturom. Do procesu doszło w grudniu 1946 r. Wraz z Sojczyńskim sądzono także jego 11 żołnierzy. Sąd wydał wyrok śmierci na „Warszyca” i 8 najbliższych jego żołnierzy. W stosunku do trzech zastosowano prawo łaski. Wyrok wykonano 19 lutego 1947 r. na 3 dni przed ogłoszeniem amnestii. Do dziś nie odnaleziono miejsca, w którym pochowano Stanisława Sojczyńskiego. Sąd Wojewódzki w Łodzi 14 października 1992 r. uchylił wyrok z 17 grudnia 1946 r., tym samym rehabilitując „Warszyca”. W 2009 r. Lech Kaczyński pośmiertnie mianował go generałem brygady.
Stanisław Sosabowski generał Wojska Polskiego, dowódca 1. Samodzielnej brygady Spadochronowej
Ten jeden z najlepszych, ale też najbardziej niedocenianych dowódców II wojny światowej przyszedł na świat 1892 r. w Stanisławowie w niezamożnej rodzinie. Jego ojciec był kolejarzem, zmarł kiedy Stanisław miał 11 lat. Śmierć ojca zmusiła go do podjęcia pracy, aby pomóc matce w utrzymaniu rodziny. Pomimo problemów finansowych udało mu się ukończyć gimnazjum i dostać na Akademię Handlową w Krakowie. W tym czasie angażował się w działalność ruchu strzeleckiego, był także komendantem 24. Polskiej Drużyny Strzeleckiej. Podczas I wojny światowej brał udział w walkach jako żołnierz 58. Pułku Piechoty. Podczas działań zbrojnych został ciężko ranny, co uniemożliwiło mu wzięcie udziału w wojnie polsko-bolszewickiej i polsko-ukraińskiej. W wolnej Polsce kontynuował karierę wojskową; odbył szkolenie w Wyższej Szkole Wojennej, później już na stanowisku podpułkownika został dowódcą batalionu 75. Pułku Piechoty, zaś w 1928 r. pełnił obowiązki zastępy dowódcy 3. Pułku Strzelców Podhalańskich. Gdy w 1939 r. Niemcy przekroczyli polską granicę, Sosabowski na czele 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” (dowództwo nad pułkiem objął w lutym tegoż roku) wziął udział w obronie stolicy. Za obronę Warszawy został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari. Po przegranej kampanii wrześniowej najpierw włączył się w działania Służby Zwycięstwu Polski, by w listopadzie przez Rumunię i Węgry przedostać się do Francji. Tam objął dowództwo nad 4. Dywizją Piechoty. Po kapitulacji Francji wraz ze swoimi żołnierzami przedostał się do Wielkiej Brytanii. Traf chciał, że w miejscu, gdzie zakwaterowani byli jego żołnierze, znajdował się brytyjski obóz szkoleniowy dla spadochroniarzy. Sosabowski, aby urozmaicić często dość monotonną służbę, wysyłał swoich podkomendnych na szkolenie spadochronowe. Efekty przerosły jego oczekiwania i zimą 1940 r. zrodził się pomysł utworzenia polskiej W 2006 r. królowa Holandii Beatrix przyznała jednostki powietrzno-desantowej. Oficjalnie 9 paźArnpod odznaczenia polskim bohaterom bitwy nie dziś (do r. dziernika 1941 r. jednostka od gen. Władysława Sihem, czego odmówiono im w 1946 wiadomo dlaczego nie wypełniono prośby krókorskiego otrzymała nazwę 1. Samodzielna Brygada lowej Wilhelminy). Dla królowej Beatrix było to Spadochronowa. Jednostka w zamyśle zarówno Sowydarzenie szczególne, ponieważ w ten sposób sabowskiego, jak i Naczelnego Wodza miała zostać wypełniła ostatnie życzenie swego ojca, księcia użyta do wsparcia powszechnego powstania w Polholeni litację Bernharda, który apelował o rehabi szczew i SBS 1 sce. Jednak dowództwo brytyjskie zaczęło się starać derskie odznaczenia dla żołnierzy gólności dla gen. Sosabowskiego. o przejście oddziału pod komendę brytyjską. Z pierw-
94
szą taką sugestią wystąpiono w maju 1943 r., jednak Sosabowski kategoryczNajkrótszą drogą nie odmówił. Następna „propozycja nie do odrzucenia” została wystosowaTak brzmiała dewiza na przez brytyjskie dowództwo wiosną 1944 r. Wtedy Sosabowski nie mógł 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. już odmówić, ponieważ Brytyjczycy zagrozili wstrzymaniem dostaw sprzętu. Zatem 6 czerwca 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa przeszła pod rozkazy gen. Browninga, a Sosabowski został awansowany do stopnia generała. Brygada gen. Sosabowskiego została użyta w największej operacji powietrzno-desantowej II wojny światowej o kryptonimie „Market-Garden” w Holandii. Przygotowanie operacji było głośno krytykowane przez Sosabowskiego a sama operacja uznana przez niego za niezwykle trudną. Mimo jego sprzeciwu polscy żołnierze zostali zrzuceni nad Driel, 21 września. Z powodu fatalnej pogody skok oddała tylko część brygady, z Sosabowskim na czele, który, co warto podkreślić, miał wtedy 51 lat. Reszta żołnierzy nadleciała 3 dni później i wylądowała w odległym Grave. Polacy zdani byli jedynie na własną broń i tylko dzięki ich heroicznej postawie i świetnemu dowództwu Sosabowskiego udało się zmniejszyć rozmiar porażki wojsk alianckich. Straty 1. SBS wyniosły 40%. Po powrocie do Anglii Sosabowski stał się „kozłem ofiarnym” i mimo wcześniejszego jego sprzeciwu i jawnego wypunktowania bezcelowości operacji ze względu na jej złe przygotowanie, został zdymisjonowany. W grudniu 1944 r. odebrano mu dowództwo nad 1. Samodzielną Brygadą Spadochronową, powierzając mu stanowisko inspektora Jednostek Etapowych i Wartowniczych. Był to dla niego ogromny cios. Dodać należy jeszcze, że za udział w bitwie pod Arnhem został odznaczony jedynie Krzyżem Walecznych, a swoją heroiczną postawą, która umożliwiła spadochroniarzom brytyjskim wycofanie się spod Arnhem, zasłużył na Order Virtuti Militari. Za swoim dowódcą wstawili się jedynie podlegający mu żołnierze. Po wojnie pozostał w Londynie, gdzie udało mu się sprowadzić żonę i chorego syna, który podczas powstania warszawskiego stracił wzrok. W Londynie imał się różnych zajęć; pracował w warsztacie stolarskim, był tapicerem, a także magazynierem w fabryce urządzeń elektrycznych. Równolegle włączył się w działalność emigracyjną i wydawniczą. W 1957 r. wydał książkę Najkrótszą drogą, w której przedstawił dzieje Brygady Spadochronowej. Książka została bardzo dobrze przyjęta. Zmarł 1967 r. na zawał serca. Jego ciało zostało sprowadzone do Polski i pochowane na Cmentarzu Powązkowskim. Generał Sosabowski za życia nie doczekał się rehabilitacji ze strony dowództwa brytyjskiego. Dopiero wiele lat po śmierci generała Brytyjczycy przyznali się do błędu i zwrócili honor Sosabowskiemu. Najsmutniejsze jest jednak to, że oczyszczenie dobrego imienia generała i jego żołnierzy nastąpiło dzięki staraniom kilku Holendrów, władze Polski w tym temacie zrobiły niewiele.
Kazimierz Sosnkowski generał, Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych, polityk i żołnierz
Sosnkowski urodził się 19 listopada 1885 r. w Warszawie w rodzinie szlacheckiej. Choć jego ojciec nie zaangażował się w działalność niepodległościową, to zadbał o patriotyczne wychowanie syna. Przyszły Wódz Naczelny uczył się w jednym z warszawskich gimnazjów. Ponieważ podejrzewano go o przynależność do nielegalnego koła samokształcenia uniemożliwiono mu zdanie matury. Edukację dokończył w Petersburgu, zdając maturę z najlepszymi wynikami.
95
Bliskim współpracownikiem prymasa Stefana Wyszyńskiego był kardynał Karol Wojtyła. Razem występowali przeciw władzy komunistycznej w obronie wolności. Ich zażyłość znakomicie opisuje wydarzenie, jakie miało miejsce tuż po wyborze Karola Wojtyły na Stolicę Apostolską. Prymas Wyszyński przyklęknął przed nowym papieżem i ucałował jego pierścień, na co św. Jan Paweł II również uklęknął przed Prymasem i tak trwali chwilę w braterskim objęciu. Papież-Polak podkreślał, że gdyby nie przykład heroicznej wiary i posługi Stefana Wyszyńskiego, on nie zasiadłby na Tronie Piotrowym. Kardynał Stefan Wyszyński zmarł 28 maja 1981 r., w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją narodową. W roku 2001 przypadała setna rocznica urodzin Prymasa, dlatego Sejm RP w uznaniu jego zasług rok ten ogłosił Rokiem Kardynała Wyszyńskiego. 29 maja 1989 r. z inicjatywy św. Jana Pawła II rozpoczął się proces beatyfikacyjny Prymasa Tysiąclecia. Przez lata swojej posługi kapłańskiej, biskupiej oraz prymasowskiej Wyszyński podtrzymywał Kościół i naród polski na duchu, walczył w obronie wolności z komunistycznym systemem totalitarnym, a nade wszystko niósł wiernym nadzieję. Nie bez przyczyny nazwany został Prymasem Tysiąclecia.
Aleksandra Zagórska podpułkownik Wojska Polskiego, działaczka niepodległościowa, organizatorka i komendantka Ochotniczej Legii Kobiet
Przyszła na świat w 1884 r. w rodzinie Lubicz-Radzimińskich w Lublinie. Mogła wieść życie panny ze dwora, ale wybrała zgoła inną drogę. Już w gimnazjum uczestniczyła w kolportażu odzew PPS. Gdy w 1904 r. rozpoczęła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, mocniej zaangażowała się w działalność PPS. Wkrótce razem z Czesławem Świrskim założyła wytwórnię materiałów wybuchowych. Wykorzystano je m.in. podczas tzw. krwawej środy, czyli skoordynowanej akcji wymierzonej przeciwko władzom rosyjskim w Królestwie Polskim. Podczas pracy nad produkcją bomb w 1906 r. uległa zatruciu toksycznymi substancjami, dlatego na jakiś czas udała się na leczenie do Zakopanego. Po rekonwalescencji od razu wyjechała do Warszawy, by kontynuować swoją działalność. W marcu 1908 r. została aresztowana i osadzona na Pawiaku. Z więzienia udało jej się wydostać dzięki łapówce. Jednak w obawie przed następnym aresztowaniem, wyjechała do Lwowa. W 1911 r. wstąpiła do Związku Walki Czynnej oraz Związku Strzeleckiego we Lwowie. Podjęła się także zorganizowania kobiecej drużyny w Polskiej Organizacji Wojskowej. Gdy wybuchła I wojna światowa, również wzięła udział w walkach. Zajęła się organizacją kobiecej służby wywiadowczej w I Brygadzie Legionów Polskich. Po 1918 r. również nie złożyła broni. W stopniu majora wzięła udział w obronie Lwowa w latach 1918-1919 i w wojnie polsko-ukraińskiej. W 1918 r. zorganizowała Ochotniczą Legię Kobiet, kobiecą drużynę, która wzięła udział w bitwie o Lwów podczas wojny polsko-ukraińskiej i w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Organizacja została rozwiązana w 1922 r. Z czynnej służby wojskowej na własną prośbę Zagórska zrezygnowała 1 października 1921 r. Dosłużyła się stopnia podpułkownika. Jeszcze raz w sprawy obrony państwa zaangażowała się podczas II wojny światowej. Działała wtedy w Konwencie Organizacji Niepodległościowych, konspiracyjnego ugrupowania obozu sanacji. Prywatnie Zagórska była zamężna dwa razy. Z pierwszego małżeństwa miała syna Jurka Bitschana, który stał się symbolem Orląt Lwowskich, młodych ludzi, którzy wzięli udział w obronie Lwowa w 1918 r. Po raz drugi wyszła Aleksandra za lwowskiego lekarza, Romana Zagórskiego, z którym zamieszkała na lwowskim Kulparkowie. Po śmierci męża, przeniosła się do Radości pod Warszawą.
116
Pracowała wówczas przy organizacji kolonii dla dzieci w Radzie Szkolnej Miasta Stołecznego Warszawa. Po zakończeniu II wojny światowej władze PRL nie były jej przychylne, dlatego ostatecznie przeniosła się do Zakopanego, gdzie mieszkała pod zmienionym nazwiskiem Aleksandra Bednarz. Zmarła 14 kwietnia 1965 r. Została pochowana na Cmentarzu Bródnowskim. Za bohaterską walkę w obronie kraju otrzymała liczne odznaczenia, m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Krzyż Walecznych, Krzyż Niepodległości z Mieczem czy Krzyż Obrony Lwowa.
Mamo, czy jesteś ze mną? Nie słyszę Twoich słów — W oczach mi trochę ciemno... Obroniliśmy Lwów! Orlątko, Artur Oppman
Jan Zamoyski magnat, posiadacz jednej z największych fortun Rzeczypospolitej Obojga Narodów, kanclerz wielki koronny i hetman wielki koronny, doradca królów Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego
W XVI i na początku XVII w. był jedną z najważniejszych postaci w Polsce. Oddaniem dla dobra państwa oraz przenikliwością spraw bieżących górował nad niejednym magnatem swoich czasów. Urodził się 19 marca 1542 r. w Skokówce. Otrzymał gruntowne wykształcenie, najpierw w szkole katedralnej w Krasnymstawie, a następnie, jak wielu szlacheckich synów, wyjechał pobierać nauki na zachodnich uczelniach, studiował w Paryżu, Strasburgu i w Padwie. Poważnie traktował naukę, ze szczególną pilnością zgłębiał zagadnienia związane z polityką. Po powrocie do Ojczyzny szybko wspinał się po szczeblach kariery politycznej. Został sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. Jego sumienność w wykonywaniu obowiązków docenił ten monarcha, ofiarując mu nadziały ziemi oraz inne zaszczyty. Po śmierci ostatniego z Jagiellonów (1572) Polska stanęła przed poważnym wyzwaniem, związanym z następstwem tronu i utrzymaniem związku z Litwą, którego do tej pory gwarantem była osoba monarchy (unia personalna). W opozycji do części magnaterii, która starała się wynieść na polski tron jednego z Habsburgów, Zamoyski popierał Henryka Walezego. Walezy nie zdążył się dobrze rozsiąść na polskim tronie, gdy otrzymał wieść o śmierci swojego brata, króla Francji Karola IX. Licząc na objęcie po nim władzy pośpiesznie udał się do swojego macierzystego kraju. Po jego ucieczce pojawił się w Polsce problem wakującego tronu, na którym część magnaterii chciała widzieć Habsburga. Zamoyski konsekwentnie sprzeciwiał się takiemu rozwiązaniu jako nie najlepszemu dla interesów państwa. Podczas drugiej elekcji poparł księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Wybór ten okazał się przysłowiowym strzałem w dziesiątkę. Zamoyski i Batory stworzyli zgrany i skuteczny duet. Król cechował się olbrzymimi talentami wojskowymi. Rozpoczęta przez niego kampania przeciw Rosji, mająca na celu odzyskanie zagrabionych przez cara Inflant (dzisiejsze tereny Estonii i Łotwy) zakończyła się sukcesem. Zamoyski wspierał króla w sprawach polityki wewnętrznej, doskonale charakter ich współpracy oddawali współcześni mawiając, że Zamoyski nie powinien wyruszać na wojnę bez Batorego, zaś Batory bez Zamoyskiego nie powinien udawać się na sejm. Takie będą RzeczypoW czasie rządów Stefana Batorego Zamoyski stał się jedną z najpospolite, jak ich młodzietężniejszych osób w Rzeczypospolitej. Piastował urząd kanclerza wielży chowanie. kiego koronnego oraz hetmana wielkiego koronnego. Również wzrosła jego fortuna, stał się jednym z najbogatszych magnatów w Polsce.
117
BIOGRAFIE
ANEGDOTY
CIEKAWOSTKI
CYTATY
SENTENCJE
Sporym ciosem tak dla Polski, jak i dla Zamoyskiego była nagła śmierć Batorego w grudniu 1586 r. Zamoyski stracił przyjaciela, a Polska dobrego króla i wybitnego stratega. Kanclerz w kolejnej elekcji poparł szwedzkiego do tronu Zygmunta Jednak szybko Zamoyski do opozycji „Patriotyzm kandydata oznacza umiłowanie tego, co Wazę. ojczyste: umiłowanie historii, przeszedł tradycji, języka czy królewskiej. Przede wszystkim obawiał się wciągnięcia Polski w dynastyczną wojnę ze Szwecją. Między samego krajobrazu ojczystego. Jest to miłość, która obejmuje również dzieła rodaków i owomonarchą a Kanclerzem często dochodziło do sporów, które przeradzały się nawet w zażarte kłótnie. ce ich geniuszu. Próbą dla tegokrólowi umiłowania staje się każdepowodzenie zagrożeniesłowami: tego dobra, jakim jest Pewnego razu Zamoyski wypomniał to komu zawdzięcza Ojczyzna. Naszenaszą, dziejebouczą, byli zawsze zdolni ale do cię wielkich ofiari ród dlatwój zachowania Miłujże tę ojczyznę jest ciże to Polacy tak, że cię Szwecja urodziła, ta przyjęła macierzytego dobra alboubogaciła, też dla jego odzyskania. ” Te słowa, które czytamy w książce św. Jana Pawła II sty i ciebie ozdobiła, wsławiła, na głowach naszych posadziła. JanPamięć Zamoyski jako człowiek wykształcony i patrzący na świat szerzej100 niżpolskich niejedenpatriotów. ze współczesnych i tożsamość, stały się inspiracją do powstania publikacji mu szlachciców, wiedział jak ważną rolę w rozwoju państwa odgrywa edukacja. W 1594 r. założył on Publikacja, któratrzecią trafiławwkolejności Państwa ręce prezentujei 100 sylwetek osób, wyższą które szczególnie zaAkademię Zamoyską, po krakowskiej wileńskiej uczelnię w Rzeczyposposiępierwszą dla dobra naszej Ojczyzny to na polu orężem w dłoni walcząc o jej litej, służyły a zarazem prywatną w państwieczy wszechnicę. W bitwy uczelniz Jana Zamoyskiego studiowali nie tylkowolność, Polacy, wczy gronie żaków znaleźli się m.in. Szkoci i Włosi. też dbając o jej rozwój gospodarczy, naukowy czy artystyczny. Dlatego znajdą tu Gdy Jan Zamoyski rozpoczynał swoją karierę w jego posiadaniu znajdowały się zaledwie 4 wsie, Państwo postaci żołnierzy, mężów stanu, duchownych, podróżników, naukowców, literatów w chwili śmierci 3 czerwca 1605 r. posiadał 23 miasta i 819 wsi. Jest on przykładem nie tylko sprawnego i artystów. Ci ludzie wielokrotnie zmieniali oblicze Polski, Europy i całego świata. Te wszyst„przedsiębiorcy”, ale także dalekowzrocznego polityka, któremu na sercu leży dobro państwa.
kie informacje okraszone zostały ciekawostkami i anegdotami z ich życia. Znajdą tu Państwo także cytaty i sentencje, które trafnie ujmują cechy osobowości i dokonania prezentowanych bohaterów. Treści składające się na publikację pokazują, że możemy być dumni z bycia Polakami.
Władysław Zamoyski
Redakcja
działacz społeczny, fundator Zakładów Kórnickich
Ten przyszły społecznik, wyróżniający się tak stylem życia, jak i słusznym wzrostem (prawie dwa metry!!!) przyszedł na świat w 1853 r. w Paryżu. Był synem Władysława Zamoyskiego i Jadwigi z Działyńskich. Wychowywał się w tradycji patriotycznej, jego ojciec był uczestnikiem powstania listopadowego i działaczem emigracyjnym. Rodzice bardzo dbali o edukację dzieci, dlatego Władysław ukończył Lycée Charlemagne, później chciał kontynuować naukę w École Polytechnique, jednak pomimo kilku prób nie udało mu się tam dostać. W 1879 r. jako członek Komisji Francuskiej na Wystawie Powszechnej w Sydney, wyjechał do Australii. Pobyt w „kraju kangurów” miał duży wpływ na kształtowanie się postawy młodego Zamoyskiego. Spotykał się tam nie tylko z naukowcami i przedstawicielami australijskich elit, ale także z polskimi imigrantami, którzy trafili tam po klęsce powstania styczniowego. Patronat medialny: W 1880 r. dotarła do niego wieść o śmierci jego wuja Jana Działyńskiego, który w testamencie zapisał www.swietyfilip.pl mu swoje dobra kórnickie. Gdy Władysław dotarł do swojego nowego majątku, musiał się zmierzyć z niemałymi problemami, bowiem majątek choć piękny, był jednak bardzo zadłużony. Jego wuj nie szczędził WYDAWNICTWO ŚWIĘTEGO środków na wsparcie powstania styczniowego. Zamoyski FILIPA okazał się dobrym gospodarzem, robił co mógł, aby odbudować świetność Kórnika, udało mu APOSTOŁA się nawet powiększyć swoją posiadłość. W tym czasie ujawnił się także jego sposób życia, który nie wszyscy akceptowali, mówiąc o nim; ekscentryk, skąpiec. W przeciwieństwie bowiem do ówczesnej polskiej arystokracji żył skromnie, rzec by można512125 ascetycznie, INDEKS: tel. (34) 372 48 50 wew. 1 co nie każdy był w stanie zaakceptować; nie ubierał się modnie, spał na twardej desce czy też jeździł trzePoleca: www.swietyfilip.pl cią klasą. Na ten trzeci zarzut zwykł odpowiadać, iż jeździ trzecią klasą, bo tam jedżdzą ci, od których BLIZEJ wydawnictwo@swietyfilip.pl ISBN 978-83-8077-020-1 WIARY, RODZINY nowego dowiedzieć, a poza tym nie ma czwartej. Od rautów i bywania na tzw. salonach, można się czegoś I OJCZYZNY wolał towarzystwo ludzi prostych i niewykształconych. Mawiano, że w podróż zabierał butelkę herbaty Uczestniczymy: i garnuszek kaszy, żeby nie tracić pieniędzy w restauracji. Mimo skromnego trybu życia, nie żałował www.swietyfilip.pl 770201 pieniędzy na wykupowanie polskich majątków zagrożonych przejściem9w788380 ręce pruskie. Wraz INFOLINIA (z tel. stacj.): 801 555 550
www.swietyfilip.pl
118