Sheki Belediyyesi, No 7 (130) Iyul, 2015

Августун 16-да эюркямли шаир Бяхтийар Ващабзадянин 90 иллик йубилейидир МЯН ЙАНМАСАМ, СЯН ЙАНМАСАН, НЕЪЯ ЧЫХАР ГАРАНЛЫГЛАР АЙДЫНЛЫЬА?!

ØßÊÈ ØßÊÈ ÁßËßÄÈÉÉßÑÈ Н Нe ew ws sp pa ap pe er r № 7 (130) Ийул 2015

о оф ф

S SH HE EK KI I

M MU UN NI IC CI IP PA AL LI IT TY Y

Шяки Бялядиййясинин органы

В Я Т Я Н И М И З И Н Г А Н Л Ы Т А Р И Х И

Гязет 2005-ъи илдян няшр едилир

Бeynяlxalq шirniyyat festivalы

И Ш Ь А Л Е Д И Л М И Ш Т О Р П А Г Л А Р Ы М Ы З ГЯРБИ АЗЯРБАЙЪАН ХАНКЯНДИ ХОЪАЛЫ ШУША ЛАЧЫН ХОЪАВЯНД КЯЛБЯЪЯР АЬДЯРЯ АЬДАМ ФЦЗУЛИ ЪЯБРАЙЫЛ ГУБАДЛЫ ЗЯНЭИЛАН

декабр, 1988 26.12.1991 26.02.1992 08.05.1992 18.05.1992 02.10.1992 02.04.1993 07.07.1993 23.07.1993 23.08.1993 23.08.1993 31.08.1993 29.10.1993

УНУТМАЙАГ!

АЬДАМЫН ИШЬАЛЫНДАН 23 ИЛ КЕЧДИ ТЯБРИК ЕДИРИК

Мцстягил Азярбайъанын илк мцстягил мятбу органларындан бири олан "Ядалят" гязетинин 25 йашы тамам олмушдур. (Ятрафлы 13-ъц сящифядя)

65

Ийул айынын 19-да академик Фяхряддин Гядировун 65 йашы тамам олмушдур.

Шяки Бялядиййясинин коллективи бу мцнасибятля щюрмятли академики бцтцн Шяки иътимаиййяти адындан тябрик едир, она мющкям ъан саьлыьы, узун юмцр, elmimizin inkiшafы yolunda bюyцk nailiyyяtlяr arzulayыr.

ØßÊÈ ØßÊÈ10 il ÁßËßÄÈÉÉßÑÈ Август айында гязетимизин 10 йашы тамам олур

Fюvqяladя Hallar Nazirliyinin яhaliyя МЦРАЪИЯТИ Son gцnlяr respublika яrazisindя havanыn isti vя quraq keчmяsi nяticяsindя biчilmiш taxыl, otlaq, kol-kos sahяlяrindя, habelя, meшя massivlяrindя mцxtяlif miqyaslы yanьыnlar baш verir. Lakin aparыlan araшdыrmalar bu yanьыnlarыn baш vermяsindя insanlarыn ehtiyatsыzlыьыnыn яsas sяbяblяrdяn biri olduьunu цzя чыxarmышdыr.

Yuxarыda qeyd olunanlarы, hяmчinin, yanьыnlarыn milli sяrvяtimiz olan meшяlяrimizя, flora vя faunaya tюrяtdiyi tяhlцkяni, dюvlяt bцdcяsinя vurduьu ziyanы, яn яsasы isя insan hяyatыna yaratdыьы riski nяzяrя alaraq,

Fюvqяladя Hallar Nazirliyi tяbiяtdя istirahяt edяn insanlardan odla ehtiyatlы davranmaьы, tam sюndцrцlmяmiш kibrit dяnяsini, siqaret kюtцyцnц, benzin vя baшqa yanar mayelяrin hopduьu parчa vя digяr materiallarы яtrafa atmamaьы, nяzяrdя tutulmamыш яrazidя vя lazыmi tяhlцkяsizlik tяdbirlяri gюrцlmяdяn ocaq qalamamaьы, uшaqlarы nяzarяtsiz qoymamaьы, kяnd tяsяrrцfatы texnikasы ilя iшlяyяn vяtяndaшlardan isя yanьыn tяhlцkяsizliyi qaydalarыna ciddi riayяt etmяyi xahiш edir.

Yanьыn baш verdikdя vя ya hяr hansы yanьыn tяhlцkяsi hiss etdikdя nazirliyin "112" qaynar xяttinя zяng vurmaьы-nыz xahiш olunur.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ. 2

№ 7 (130), Ийул2015

Алты айда Шякидя 174 milyon 13 min manatlыq mяhsul istehsal olunub Иyulun 21-dя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtindя 2015-ci ilin birinci yarыsыnыn sosial-iqtisadi inkiшafыnыn yekunlarы vя qarшыda duran vяzifяlяrя hяsr olunan yыьыncaq keчirilib.

Yыьыncaqda Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov hesabat mяruzяsi ilя чыxыш edib.

Bildirilib ki, rayonda faktiki qiymяtlяrlя 174 milyon 13 min manatlыq mяhsul istehsal olunub.

2014-cц ilin mцvafiq dюvrц ilя mцqayisяdя цmumi mяhsul buraxыlышыnыn hяcmi 19,7 faiz artыb. Bu mцddяt яrzindя pяrakяndя яmtяя dюvriyyяsinin цmumi hяcmi юtяn ilin eyni dюvrцnя nisbяtяn 5,2 faiz artaraq 158 milyon 805 min manat tяшkil edib. Иlin birinci yarыsыnda rayonda 949 yeni vя daimi iш yeri aчыlыb.

Qeyd olunub ki, hesabat dюvrцndя rayon яhalisinin aztяminatlы tяbяqяsinin sosial mцdafiя-

sinin gцclяndirilmяsi diqqяt mяrkяzindя saxlanыlыb. Иlin birinci yarыsыnda 1004 ailяyя цnvanlы dюvlяt sosial yardыmы tяyin edilib. Hazыrda rayonda 2008 ailя bu yardыmы alыr.

Bildirilib ki, "Kяnd tяsяrrцfatы ili" elan edilяn 2015-ci ilin ilk yarыsыnda Шяkidя aqrar sahяdя mяhsul istehsalыnыn artыrыlmasы, taxыlчыlыьыn, heyvandarlыьыn, meyvячiliyin inkiшafы цчцn bir sыra tяdbirlяr hяyata keчirilib. Gюrцlmцш tяdbirlяr юz mцsbяt nяticяsini verib. Шяki taxыlчыlarы cari ildя bюyцk uьura imza atыblar. Fermerlяr payыzlыq taxыl яkilmiш 62 min hektara yaxыn sahяdяn 186 min ton mяhsul gюtцrцblяr. Bu gюstяrici юtяn illя mцqayisяdя 110 min ton чoxdur. Hяr hektardan orta mяhsuldarlыq 30 sentner tяшkil edib.

Diqqяtя чatdыrыlыb ki, Prezident Иlham Яliyevin kяnd tяsяrrцfatыnыn inkiшaf etdirilmяsi istiqamяtindя qarшыya qoyduьu vяzifяlяrя uyьun olaraq 2015-ci ildя rayonda ixracyюnцmlц iri fermer tяsяrrцfatlarыnыn yaradыlmasы istiqa-

FHN-nin Шimal-qяrb Regional Mяrkяzi mцшavirя keчirib Иyulun 16-da Fюvqяladя Hallar Nazirliyinin Шimal-qяrb Regional Mяrkяzinin tяшkilatчыlыьы ilя Шяki Шяhяr Иcra Haki-miyyяtinin akt zalыnda mцlki mцdafiя mяsяlяlяrinя hяsr olunmuш mцшavirя keчirilib.

mяtindя iшlяrя baшlanыlыb. Orta Zяyzid bяlяdiyyяsinя aid яrazidя 78 hektar sahяdя mцasir texnologiyalar яsasыnda yeni aqropark yaradыlыb. Burada meyvя baьы salыnыb, eyni zamanda, mяhsulun saxlanmasы, qablaшdыrыlmasы vя emal olunmasы цчцn zяruri iшlяr gюrцlцb. Яldя olunacaq mяhsulun daxili bazarda satышы ilя yanaшы, hяm dя xaricя ixracы nяzяrdя tutulur. Aqroparkda 100-dяn чox yeni iш yeri aчыlacaq.

Son цч ildя Шяkidя 10 uшaq baьчasы яsaslы tяmir olunub vя ya yenidяn tikilib

Hesabat mяruzяsindя 2015-ci ilin birinci yarыsыnda rayonda aparыlan tikinti-quruculuq iшlяrindяn dя яtraflы bяhs edilib. Bildirilib ki, hazыrda Baш Gюynцk kяndindя 500, Baш Шabalыd vя Gюybulaq kяndlяrindя 180, Qoxmuq kяndindя 750 шagird yerlik yeni mяktяb binalarыnыn tikintisi baшa чatmaq цzrяdir. Qaratorpaq kяndindя 180 шagird yerlik mяktяb binasыnыn tikintisi davam etdirilir.

Bundan яlavя, Heydяr Яliyev Fon-

dunun hяyata keчirdiyi proqram чяrчivяsindя Шяkidя hяr biri 100 yerlik 2 uшaq baьчasыnыn tikintisindя son tamamlama iшlяri gюrцlцr.

Yыьыncaqda, hяmчinin ilin birinci yarыsыnda яhalinin elektrik enerjisi, tяbii qaz, iчmяli su ilя tяminatыnыn yaxшыlaшdыrыlmasы, vяtяndaшlarыn яrizя vя шikayяtlяrinя baxыlmasы sahяsindя gюrцlяn iшlяr mцzakirя olunub, qarшыda duran vяzifяlяrя toxunulub.

Эяnclяr ordu sыralarыna yolа дцшдцляр Иyulun 13-dя Шяki шяhяrindя чaьыrышчы gяnclяrin hяrbi xidmяtя nюvbяti yolasalma mяrasimi keчirilib.

kasыnыn Prezidenti, Ali Baш Komandan Иlham Яliyevin bu sahяyя yцksяk diqqяt vя qayьыsы nяticяsindя hazыrda Milli Ordumuz hazыrlыq, texniki tяchizat, silah

Чaьыrышчы gяnclяr яvvяlcя цmummilli lider Heydяr Яliyevin abidяsi юnцnя gцl-чiчяk dцzцb, xatirяsini ehtiramla yad ediblяr. Шяhяrin mяrkяzindяki parkda keчirilяn tяdbirdя Sяfяrbяrlik vя Hяrbi Xidmяtя Чaьыrыш цzrя Dюvlяt Xidmяtinin Шяki rayon шюbяsinin rяisi, polkovnik Asяf Яhmяdov Azяrbaycanda ordu quruculuьu sahяsindя hяyata keчirilяn mяqsяdyюnlц tяdbirlяrdяn bяhs edib. Qeyd olunub ki, Ulu Юndяrin ikinci dяfя юlkя rяhbяrliyinя qayыdышыndan sonra respublikamыzda ordu quruculuьu sahяsindя bюyцk dяyiшikliklяr baш verib. Azяrbaycan Respubli-

baxыmыndan nяinki regionun, elяcя dя dцnyanыn яn qabaqcыl ordularы sыrasыndadыr.

Mяrasimdя шяhяr icra hakimiyyяti baшчыsыnыn birinci mцavini Hяsяn Hяsяnov, ziyalыlar, valideynlяr чыxыш edяrяk, mцstяqil юlkяmizin ordusunda xidmяt etmяyin шяrяfli vя mцqяddяs vяzifя olduьunu vurьulayыb, gяnclяrя iшьal altыnda olan яrazilяrimizi dцшmяndяn azad etmяk цчцn hяrbi biliklяrя daha dяrindяn yiyяlяnmяyi tюvsiyя edib, onlara xeyir-dua veriblяr.

Sonra чaьыrышчы gяnclяr цчrяngli Azяrbaycan bayraьыnыn altыndan keчяrяk hяrbi hissяlяrя yola dцшцblяr.

Respublikamыzыn hяr yerindя olduьu kimi, Шяkidя dя mяktяbяqяdяr tяhsil mцяssisяlяrinin maddi-texniki bazasыnыn mюhkяmlяndirilmяsinя bюyцk qayьы gюstяrilir. Tяkcя son 3 ildя Шяkidя 10 uшaq baьчasы яsaslы tяmir olunub vя ya yenidяn tikilib.

"Mцlkц mцdafiя tяdbirlяrinin planlaшdыrыlmasы vя hяyata keчirilmяsi, яhalinin vя iшчilяrin mцlki mцdafiя hazыrlыьыnыn tяшkil olunmasы" mюvzusunda keчirilяn tяdbirdя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin mяsul iшчilяri, idarя vя tяшkilat rяhbяrlяri, sahя, qяsяbя, kяnd inzibati яrazi dairяlяri цzrя nцmayяndяlяr vя bяlяdiyyя sяdrlяri iшtirak edib.

Mцшavirяdя tяhlцkяnin baш vermя ehtimalы ilя baьlы mяlumatlarыn vaxtыnda aidiyyatы цzrя чatdыrыlmasы, bu sahяdя hяr kяsin цzяrinя dцшяn vяzifяnin чevik yerinя yetirilmяsi, fюvqяladя hallar mюvzusunda intensiv maariflяn-

dirmяnin aparыlmasы vя digяr mяsяlяlяr яtrafыnda mцzakirяlяr aparыlыb, "Mцlkц mцdafiя tяdbirlяrinin planlaшdыrыlmasы vя яhalinin mцlki mцdafiя hazыrlыьыnыn tяшkili", "Fюvqяladя hallarыn qarшыsыnыn alыnmasыnda tяbliьatыn rolu", "Яrazi цчцn xarakterik olan tяbii fяlakяtlяr", "Dяnli vя texniki bitkilяrin yыьыlmasы, daшыnmasы, emalы dюvrцndя yanьыn tяhlцkяsizliyi qaydalarыnыn tяmin olunmasы" vя sair mюvzular яtrafыnda чыxышlar olub.

Tяdbir qarшыlыqlы fikir mцbadilяsi шяraitindя davam etdirilib.

Hazыrda Шяki шяhяrindя Heydяr Яliyev Fondunun "Mяktяbяqяdяr tяhsil mцяssisяlяrinin inkiшafы" proqramы чяrчivяsindя hяr biri 100 yerlik 2 uшaq baьчasыnыn tikintisi baшa чatmaq цzrяdir. Eyni zamanda, шяhяrdяki 19 saylы uшaq baьчasыnda яsaslы tяmir iшlяri davam etdirilir. Bu uшaq baьчalarыnыn cari ilin sonunadяk istifadяyя verilmяsi nяzяrdя tutulur. Bundan яlavя, hazыrda 11 saylы uшaq baьчasыnыn tяmiri ilя baьlы layihяlяndirmя iшlяri dя aparыlыr.

Шяkidя kюnцllц qanvermя aksiyasы keчirilib Sяhiyyя Nazirliyinin tяшkilatчыlыьы ilя Шяki Rayon Mяrkяzi Xяstяxanasыnda kюnцllц qanvermя aksiyasы keчirilib.

Nazirliyin mяtbuat xidmяtindяn verilяn mяlumata gюrя, aksiya zamanы 150 nяfяrdяn чox Шяki sakini kюnцllц olaraq qan verib. Tяdarцk olunan qan vя qandan hazыrlanan preparatlardan hemofiliyalы vя talassemiyalы, hяmчinin qana ehtiyacы olan digяr xяstяlяrin mцalicяsindя istifadя olunacaq.

Qanvermя aksiyalarы davam etdirilяcяk.

Шяkinin Suчma kяndindяki tam orta mяktяbdя яsaslы tяmir iшlяri aparыlыr. Avqustun 2-dя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov mяktяbdя aparыlan tяmir iшlяri ilя yerindя tanыш olmuш, юz tюvsiyя vя tapшыrыqlarыnы vermiшdir.

Mяlumat цчцn bildiririk ki, Suчma kяndindя keчirilяn sяyyar qяbullar zamanы 220 шagird yerlik kяnd tam orta mяktяbinin tяmir olunmasы mяsяlяsi dяfяlяrlя qaldыrыlmышdыr. Bu sяbяbli dя юtяn ilin avqust ayыndan mяktяbdя яsaslы tяmir iшlяrinя baшlanmышdыr. Mяktяbin yeni dяrs ilindя istifadяyя verilmяsi nяzяrdя tutulur.

Suчma kяnd mяktяbi яsaslы tяmir olunur Tяmir iшlяri "AZMИRTEX" MMC tяrяfindяn aparыlыr.

Qeyd edяk ki, mяktяb цчцn yeni binanыn tikilmяsi "Azяrbaycan Respublikasы regionlarыnыn 2014-2018ci illяrdя sosial-iqtisadi inkiшafы Dюvlяt Proqramы"nda nяzяrdя tutulmuшdur.

№ 7 (130), Ийул 2015

Иbrahim QULИYEV, AMEA-nыn vitse-prezidenti, akademik Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasы Rяyasяt Heyяtinin цzvц, akademik, geologiya-mineralogiya elmlяri doktoru, professor Fяxrяddin Яbцlfяt oьlu Qяdirov gюrkяmli geofizik-alim, gюzяl pedaqoq, elmi tяшkilatчы vя elmi biliklяrin tяbliьatчыsыdыr.

Fяxrяddin Qяdirov 1950-ci il iyul ayыnыn 19-da Шяki шяhяrindя anadan olmuшdur. 1967-ci ildя orta mяktяbi gцmцш medalla bitirmiшdir. Hяmin ildя Azяrbaycan Dюvlяt Universitetinin (hazыrda Bakы Dюvlяt Universiteti) fizika fakцltяsinя daxil olmuш vя 1972-ci ildя tяhsilini mцvяffяqiyyяtlя baшa vurmuшdur. 1975-ci ilя qяdяr gюndяriш цzrя fizika mцяllimi kimi Dяvячi (hazыrda Шabran) rayonunda чalышmышdыr.

Hяlя tяlяbяlik illяrindя F.Qяdirov elmi tяdqiqat iшinя hяvяs gюstяrmiш, Tяlяbя Elmi Cяmiyyяtinin iшindя yaxыndan iшtirak etmiш, Bakы, Novosibirsk vя Moskva шяhяrlяrindя ke-чirilяn tяlяbя elmi konfranslarыnda mяruzяlяrlя cыxыш etmiшdir. Yer fizikasыna olan hяvяsi 1975-ci ildя F.Qяdirovu AMEA Geologiya Иnstitutuna gяtirmiшdir. 1976-1980-ci illяrdя Geologiya Иnstitutunun aspiranturasыnda tяhsil almышdыr.

Onun 1975-ci ildяn sonrakы яmяk vя elmi fяaliyyяti AMEA Geologiya Иnstitutu ilя baьlыdыr. F.Qяdirov 1981-1986-cы illяrdя kiчik elmi iшчi, 1986-1988-ci illяrdя bюyцk elmi iшчi, 1989-2005-ci illяrdя isя "Qravimetriya" laboratoriyasыnыn rяhbяri olmuшdur. Bu illяr яrzindя F.Qяdirov aktual tяdqiqatlarla yanaшы, elmi tяшkilatчыlыq qabiliyyяti ilя dя tanыnmыш vя geodinamika vя seysmologiya шюbяsinin rяhbяri vяzifяsinя tяyin edilmiшdir. 2013-cц ildяn AMEA Rяyasяt Heyяtinin цzvц vя Yer Elmlяri Bюlmяsinin akademik katibidir.

O, AMEA-da ABШ-ыn Massaчusets Texnologiyalar Иnstitutu ilя birlikdя fяaliyyяt gюstяrяn "Yer qabыьыnыn mцasir hяrяkяtlяri vя geodinamik tяhlцkяlяr" adlы beynяlxalq laboratoriyaya rяhbяrlik edir.

F.Qяdirov 1984-cц ildя geofizika ixtisasы цzrя Yerin цst mantiyasыnыn ikitяbяqяli modelindя daxili dalьalarыn yaranmasы vя sяrbяst dцшmя tяcilinin qabarmayan dяyiшmяsinя tяsiri mюvzusunda dissertasiya mцdafiя edяrяk fizika-riyaziyyat elmlяri namizяdi, 2002-ci ildя isя Azяrbaycanыn dяrinlik quruluшunun яdяdi qravitasiya modellяri mюvzusunda doktorluq dissertasiyasы mцdafiя edяrяk, geologiyamineralogiya elmlяri doktoru alimlik dяrяcяlяri almышdыr.

Qafqazыn mцasir geodinamikasыnыn vя seysmik aktivliyinin tяdqiqi, zяlzяlяlяrin paylanmasыnыn geotektonik aspektlяrinin inkiшaf etdirilmяsi, geoloji proseslяrin fiziki mexanizmlяrinin юyrяnilmяsi, qravitasiya sahяsinin mяkan vя zaman dяyiшmяlяrinin яdяdi analizi vя Yer qabыьы quruluшunun modellяшdirilmяsi kimi problemlяr onun elmi tяdqiqatlarыnыn яsas istiqamяtlяrini tяшkil edir. Иsтedadlы alim 1998 vя 2000-ci illяrdя ABШ-ыn Massaчusets Texnologiya Иnstitutunda elmi ezamiyyяtdя olmuш vя GPS tяdqiqatlarы цчцn sertifikat almышdыr. Onun tяшяbbцsц ilя 1998-ci ildя Azяrbaycan яrazisindя ilk dяfя olaraq GPS mцшahidя sistemi qurulmuш vя GPS texnologiyasы яsasыnda Azяrbaycan яrazisinin mцasir geodinamikasыnыn tяdqiqinin яsasы qoyulmuшdur. Qяdirovun rяhbяrliyi altыnda Azяrbaycanda 10 ildяn artыq mцddяtdя aparыlan GPS monitorinqi nяticяsindя Yer qabыьыnыn цfцqi hяrяkяtlяri юyrяnilmiш, zяlzяlя tяhlцkяsini daha dяqiq dяyяrlяndirmяk цчцn deformasiya enerjisinin akkumulyasiya qanunauyьunluqlarы mцяyyяnlяшdirilmiш, Qafqaz blokunun saat яqrяbi яksinя dюnmяsi vя Azяrbaycan яrazisinin geodinamik шяraitinя tяsiri tяdqiq olunmuш, Abшeron yarыmadasыnыn cяnub hissяsinin шяrqя tяrяf hяrяkяt etmяsi vя intensiv Yer qabыьы qыsalmalarыnыn sцrяti vя baш verdiyi яrazilяr mцяyyяn edilmiш vя

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

Dцnya шюhrяtli alim bцtцn bunlarыn seysmik proseslяrdяki rolu aydыnlaшdыrыlmышdыr. Иlk dяfя olaraq Azяrbaycanыn neftli-qazlы яrazilяrinin чюkцntц tяbяqяlяrindяki qravitasiya tarazlыьы proseslяrini nяzяri olaraq юyrяnmiш vя burada konveksiya axыnыnыn mцmkцnlцyцnц gюstяrmiш, palчыq vulkanlarы quruluшunun qravitasiya vя aktivlяшmя mexanizmi modelini vermiшdir. F.Qяdirov Qafqaz-Xяzяr regionunun litosfer quruluшunun 3D qravitasiya modelini hazыrlamыш vя qыrыlmalarыn sяth vя dяrinlik paylanmasыnы юyrяnmiшdir. Onun tяcrцbi vя nяzяri tяdqiqatlarы nяticяsindя Cяnubi Xяzяr hюvzяsindя Moho sяrhяdi altыnda sыxlыьы bюyцk olan tяbяqяnin olduьu mцяyyяn edilmiш vя bu tяbяqяnin regionun geodinamikasыndakы rolu юyrяnilmiшdir.

Azяrbaycanыn geodinamik poliqonlarыnda qravitasiya sahяsinin zaman variasiyalarыnыn qanunauyьunluqlarы mцяyyяnlяшdirilmiшdir. Qravitasiya anomaliyalarы яsasыnda strukturlarыn neft vя qazlыlыq perspektivliyinin яdяdi analiz metodu hazыrlanmыш vя Azяrbaycanыn neftli vя qazlы яrazilяrinя tяtbiq edilmiшdir.

F.Qяdirovun Azяrbaycanda vя Tцrkiyя Cцmhuriyyяtindя yцksяk ixtisaslы elmi kadrlarыn hazыrlanmasыnda bюyцk яmяyi vardыr. Onun elmi rяhbяrliyi ilя Azяrbaycanda 12 elmlяr namizяdi vя 2 elmlяr doktoru hazыrlanmышdыr.

Tяlяbяlяrindяn Yer elmlяri цzrя fяlsяfяdoktoru Rafiq Sяfяrov 2014-cц ildя elm sahяsindя gяnclяr цчцn Prezident mцkafatыna layiq gюrцlmцшdцr.

F.Qяdirov dцnyanыn bir sыra qabaqcыl mяrkяzlяri ilя elmi яmяkdaшlыq edir. ABШ-ыn Massaчusets Texnologiya Иnstitutu, Cяnubi Karolina Universiteti, Yuta Universiteti, Almaniyanыn Jena Universiteti, Fransanыn Mariya Kцri Universiteti, Rusiya EA-nыn Yer Fizikasы Иnstitutu vя s. bunlara misal ola bilяr. O, bir sыra qrant layihяlяri чяrчivяsindя dцnyanыn qabaqcыl elm mяrkяzlяri ilя яmяkdaшlыьы sayяsindя яn qabaqcыl elmi texnologiyalarыn respublikada tяtbiq edilmяsinя nail olmuшdur. F.Qяdirovun fundamental vя tяcrцbi tяdqiqatlarыnыn nяticяlяri bir чox beynяlxalq konfranslarda (ABШ, Иtaliya, Almaniya, Fransa vя s.) elmi ictimaiyyяtя tяqdim olunmuш vя beynяlxalq jurnallarda чap

сящ.3

1 АВГУСТ Azяrbaycan яlifbasы vя Azяrbaycan dili gцnцdцr 2001-ci il август айынын 1-дян etibarяn юlkяmizdя kiril qrafikasыndan latыn qrafikalы Azяrbaycan яlifbasыna keчilmiшdir. Вя бu tarix цmummilli lider Heydяr Яliyevin "Azяrbaycan яlifbasы vя Azяrbaycan dili gцnцnцn tяsis edilmяsi haqqыnda" 2001-ci il 9 avqust tarixli Fяrmanыna яsasяn щяр ил Azяrbaycan яlifbasы vя Azяrbaycan dili gцnц кими qeyd edilir.

Azяrbaycan dili Азярбайъанлыларын milli varlыьыnы mцяyyяn edяn, милли mяfkurямизin яsasыnda duran mцhцm amillяrdяndir. Harada yaшamasыndan asыlы olmayaraq, milyonlarla soydaшыmыzыn mяdяni inkiшaf vя цnsiyyяt vasitяsi olan dilimiz tarixяn bюyцk inkiшaf yolu keчmiш, zaman-zaman яn mцxtяlif tяqib vя tяzyiqlяrя mяruz qalsa da, yenя юz varlыьыnы qoruyub saxlamышdыr. Эялян ай 90 иллик йубилейини гейд едяъяйимиз бюйцк сяняткарымыз Бяхтийар Ващабзадя юзцнцн “Ана дили” шеирини дя бу сюзлярля башлайыб: Dil aчanda ilk dяfя "ana" sюylяyirik biz, "Ana dili" adlanыr bizim ilk dяrsliyimiz. Иlk mahnыmыz laylanы anamыz юz sцdцylя Ичirir ruhumuza bu dildя gilя-gilя.

Фяхряддин Гядиров F.Qяdirov 2007-ci ildя geofizika ixtisasы цzrя AMEA-nыn mцxbir цzvц, 2014-cц ildя isя hяqiqi цzvц seчilmiшdir.

Akademik F.Qяdirov respublikanыn beynяlxalq alяmdя tanыnmыш geofiziklяrindяndir. O, ABШ Mцlki Araшdыrmalar Mяrkяzinin qrant proqramlarы чяrчivяsindя iki layihяnin rяhbяri vя iki layihяnin яsas icraчыsы olmuшdur. Massaчusets Texnologiya Иnstitutu ilя birlikdя aparыlan "Aralыq dяnizi vя Qafqaz regionunun mцasir kinematikasы vя dinamikasы" beynяlxalq elmi layihяsindя Qafqaz цzrя tяdqiqatlarыn koordinatorudur. O, hяm dя Massaчusets Texnologiya Иnstitutu vя AMEA Geologiya Иnstitutunun ABШ elm fondunun dяstяyi ilя apardыьы "Яrяbistan - Avrasiya kolliziya zonasыnыn dinamikasы" mюvzusunda elmi iшin rяhbяrlяrindяn biridir. 9 beynяlxalq elmi-tяdqiqat layihяsinin rяhbяri olmuшdur. Elmi fяaliyyяti dюvrцndя onun 1 monoqrafiyasы, 150-dяn чox elmi mяqalяsi чap olunmuшdur. 5 monoqrafiyanыn vя Xяzяr regionunun qravitasiya xяritяsinin hяmmцяllifidir. ABШ vя Avropada keчirilяn beynяlxalq elmi konfranslarda dяfяlяrlя Azяrbaycanы mцvяffяqiyyяtlя tяmsil etmiшdir.

Akademik F.Qяdirov Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasыnыn Tцrkiyя Cцmhuriyyяti Юyrяtim Kurulu ilя imzaladыьы qarшыlыqlы elmi яlaqяlяr protokolu чяrчivяsindя 1992-1995-ci illяrdя Atatцrk Universitetinin Zяlzlяlя Araшdыrma Mяrkяzindя, 1996-1998-ci illяrdя isя Qara dяniz Texniki Universitetinin geofizika mцhяndisliyi bюlцmцndя professor vяzifяsindя чalышmышdыr. Hazыrda pedaqoji fяaliyyяtini Bakы Dюvlяt Universitetinin seysmologiya vя Yer tяkinin fizikasы kafedrasыnda "Yer fizikasы", "Qravimetrik kяшfiyyat" vя "Qravimetrik mяlumatlarыn geoloji interpretasiyasы" fяnlяrindяn dяrs demяklя davam etdirir. BDU-nun seysmologiya vя Yer tяkinin fizikasы kafedrasыnыn Geologiya vя Geofizika Иnstitutundakы filialыna rяhbяrlik edir.

olunmuшdur. Bu nяticяlяrin bir чoxu mцxtяlif illяrdя keчmiш SSRИ vя Azяrbaycan Elmlяr akademiyalarыnыn яn mцhцm elmi nяticяlяri sыrasыnda юz layiqli yerini tutmuшdur.

Akademik F.Qяdirov respublikanыn elmi-tяшkilati hяyatыnda da fяal iшtirak edir. O, 2005-ci ildяn Azяr-baycan Respublikasы Prezidenti yaninda Ali Attestasiya Komissiyasыnыn Geologiya Иnstitutunda fяaliyyяt gюstяrяn D 01.081 saylы dissertasiya шurasыnыn geofizika seminarыna rяhbяrlik etdir. Hazыrda o, AMEA-nыn "Xяbяrlяri" Yer Elmlяri Seriyasы jurnalыn baш redaktorunun mцavini, AMEA-nыn Xяbяrlяr mяcmuяsinin, "Geologiya Иnstitutunun яsяrlяri" vя "Azяrbaycanda geofizika yeniliklяri" elmi-texniki jurnallarыnыn redaksiya heyяtinin vя Azяrbaycan Milli Geofizika Komitяsi Иdarя Heyяtinin цzvцdцr. O, Azяrbaycan Respublikasы Ensiklopediyasыnыn Yer elmlяri sahяsi цzrя mцяlliflяrindяn biridir. Fяxrяddin mцяllim "Nцvя sыnaqlarыnыn hяrtяrяfli qadaьan olunmasыna nяzarяt tяшkilatы"nыn (CTBTO) Azяrbaycan Milli Mяlumat Mяrkяzinin iшinя dя rяhbяrlik edir.

F.Qяdirov bir sыra elmi cяmiyyяtlяrin, o cцmlяdяn Avropa GeoloqAlim vя Mцhяndislяr Assosiasiyasыnыn (EAGE), Amerika Geofiziklяr Иttifaqыnыn (AGU), Amerika Neftчi-Geoloqlar Иttifaqыnыn (AAPG) цzvцdцr.

Akademik F.Qяdirov юzцnц tamamilя elmя vя Yer haqqыnda biliklяrimizin geniшlяnmяsinя hяsr etmiш alimlяrdяndir. O, istяr yцksяk professionallыьы, istяr insani keyfiyyяtlяrinя gюrя nяinki Azяrbaycanda, eyni zamanda, beynяlxalq elm alяmindя dя hюrmяt qazanmышdыr.

Gюrkяmli alim vя ziyalы F.Qяdirovu 65-illik yubileyi mцnasibяtilя tяbrik edir, ona yeni yaradыcыlыq nailiyyяtlяri vя cansaьlыьы arzulayыrыq.

"Xalq qяzeti",

21 iyul 2015-ci il

Hяr bir dili ilk nюvbяdя onun daшыyыcыsы olan xalq yaшadыr. Dilin dюvlяt dili statusu almasы isя tяkcя xalqdan, millяtdяn, yaradыcы ziyalыlardan asыlы mяsяlя deyil. Бу ишин реаллашмасында милли лидерлярин дя гятиййятли фяалиййяти, ъясарятли аддымлары лабцддцр. Азярбайъан дилинин дя дювлят дили статусу алмасында вя горунуб сахланмасында ulu юndяr H.Яliyevin ролу бюйцк олмушдур.

XVЫ яsrdя Azяrbaycan Sяfяvilяr hakimiyyяti dюvrцndя, elяcя dя Azяrbaycan Cцmhuriyyяti dюnяmindя Azяrbaycan dili rяsmi dюvlяt dili elan edilsя dя, real tarixi шяrait цzцndяn uzunюmцrlц ola bilmяdi. Вя чох сonra - sovet hakimiyyяti dюvrцndя, konkret olaraq 1956-cы ildя Azяrbaycan Ali Sovetinin qяrarы ilя 1937-ci ildя qяbul olunmuш Konstitusiyaya Azяrbaycan dilini dюvlяt dili kimi elan edяn maddя daxil olunduса да, инсанлар арасында йеня дя яъняби - рус дили цнсиййят васитяси кими юзцнц даща чох эюстярирди. 1978-ci ildя ССРИ рящбярлийинин ъидди наразылыьына бахмайараг, йенидян qяbul olunan Azяrbaycan sovet Konstitusiyasыna Azяrbaycan dilinin Dюvlяt dili olduьunu tяsbit edяn maddя Щейдяр Ялийевин принсипиаллыьы сайясиндя daxil edildi. Бяхтийар Ващабзадянин дя арзусу бу иди: Bu dil bizim ruhumuz, eшqimiz, canыmыzdыr, Bu dil bir-birimizlя яhdi-peymanыmыzdыr.

Bu dil tanыtmыш bizя bu dцnyada hяr шeyi, Bu dil яcdadыmыzыn bizя miras verdiyi Qiymяtli xяzinяdir… onu gюzlяrimiz tяk Qoruyub, nяsillяrя biz dя hяdiyyя verяk. Аzяrbaycan юz dюvlяt mцstяqilliyini bяrpa etdikdяn sonra ися dilimizin daha geniш iшlяnmяsi vя nцfuzunun artmasы цчцn real цfцqlяr aчыldы. Mцstяqil Azяrbaycan respublikasыnыn 1995-ci il noyabrыn 12-dя qяbul olunan ilk Konstitusiyasыnda xalq referendum yolu ilя юz mюvqeyini nцmayiш etdirяrяk Azяrbaycanda dюvlяt dilinin Azяrbaycan dili adlandыrыlmasы mцddяasыna tяrяfdar olduьunu bildirdi.

Sonralar ися Azяrbaycan яlifbasы vя Azяrbaycan dili gцnцnцn tяsis edilmяsi haqqыnda imzaladыьы fяrmanlar цmummilli lider Heydяr Яliyevin azяrbaycanчыlыq ideyasыnыn formalaшmasы yolunda gюstяrdiyi бюйцк xidmяtlяrdяn бири олду. Prezident Иlham Яliyevin ися mцxtяlif illяrdя imzaladыьы "Azяrbaycan dilinin qloballaшma шяraitindя zamanыn tяlяblяrinя uyьun istifadяsinя vя юlkяdя dilчiliyin inkiшafыna dair Dюvlяt Proqramы haqqыnda", "Azяrbaycan Milli Elmlяr Akademiyasыnыn Nяsimi adыna Dilчilik Иnstitutunun maddi-texniki bazasыnыn gцclяndirilmяsi haqqыnda", "Azяrbaycan Milli ensiklopediyasыnыn hazыrlanmasы haqqыnda" vя digяr Sяrяncamlarы юlkя baшчыmыzыn dilimizя, mяdяniyyяtimizя, zяngin mяnяvi dяyяrlяrimizя bяslяdiyi bюyцk hюrmяt vя ehtiramыn bariz nцmunяsidir. Лакин бюйцк тяяссцф щисси иля вурьуламаг лазымдыр ки, бу эцн дя юз ана дилиня кяъ баханларымыз вар. Ялбяття, биз щеч дя сойдашларымызын хариъи дилляри юйрянмясинин ялейщиня дейилик. Амма йерли-йерсиз дилимиздян имтина едиб яъняби дилляря цстцнлцк верянляря цзцмцзц тутараг вя ана дилинин щяр щансы бир яъняби дилдян доьма олдуьуну хатырладараг, йазыны Б.Ващабзадянин “Ана дили” шеиринин сонлуьу иля битирмяк истяйирик: Ey юz doьma dilindя danышmaьы ar bilяn fasonlu яdabazlar, Qяlbinizi oxшamыr qoшmalar, telli sazlar.

Bunlar qoy mяnim olsun, Ancaq Vяtяn чюrяyi, Sizlяrя qяnim olsun!

Садыг ФЯТЯЛИЙЕВ

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.4

№ 7 (130), Ийул 2015

Улу Юндярин Azяrbaycanda hakimiyyяtя gяliшinin 46-cы ildюnцmц qeyd olunду Цmummilli lider Heydяr Яliyevin Azяrbaycanda siyasi hakimiyyяtя gяliшinin 46-cы ildюnцmц mцnasibяtilя iyulun 14-dя Шяki шяhяrindяki "Шяki Palas" otelindя toplantы keчirilib. Шяhяr rяhbяrliyinin, ziyalыlarыn iшtirak etdiyi tяdbiri шяhяr icra hakimiyyяti baшчыsыnыn mцavini Zяrinя Cavadova aчaraq mцstяqil Azяrbaycan Respublikasыnыn memarы vя qurucusu, цmummilli lider Heydяr Яliyevin zяngin hяyat yolu vя чoxsahяli fяaliyyяtinя qыsa nяzяr salыb.

Bildirilib ki, iyulun 14-dя XX яsrdя xalqыmыzыn bяшяriyyяtя bяxш etdiyi nadir шяxsiyyяtlяrdяn biri, dцnya шюhrяtli siyasяtчi Heydяr Яliyevin Azяrbaycanda si-

yasi hakimiyyяtя gяliшinin 46-cы ildюnцmц tamam olur. Ulu Юndяrin siyasi hakimiyyяtdя olduьu illяr Azяrbaycanыn quruculuq salnamяsinin яn parlaq sяhifяsini tяшkil edir. Hяmin illяrdя respublikamыzыn hяr yerindя olduьu ki, Шяkidя dя bюyцk quruculuq iшlяri gюrцlцb, onlarla sosial-mяdяni obyekt, mяktяblяr inшa edilib, kюrpц vя yollar tikilib istifadяyя verilib.

Vurьulanыb ki, xalqыmыzыn mцdrik vя яvяzsiz lideri olan ulu юndяr Heydяr Яliyevin adы mцstяqil Azяrbaycan dюvlяti durduqca яbяdi yaшayacaqdыr.

Toplantыnыn sonunda Ulu Юndяrin hяyat vя fяaliyyяtindяn bяhs edяn "14 iyul - "Bюyцk yol"un baшlanьыcы" filmi nцmayiш etdirilib.

Сучма kяndinin iчmяli su problemi hяll edilди Avqustun 2-dя Шяki rayonunun Suчma kяndindя Yaponiya hюkumяtinin "Ot kюklяri vя insan tяhlцkяsizliyi" qrant yardыmы proqramы чяrчivяsindя hяyata keчirilяn "Su tяchizatы sisteminin tikintisi" layihяsinin baшa чatmasы mцnasibяtilя mяrasim keчirilib.

Tяdbirdя Yaponiyanыn Azяrbaycandakы sяfiri Tsuquo Takahaшi, шяhяr rяhbяrliyi vя kяnd sakinlяri iшtirak ediblяr.

qramы чяrчivяsindя indiyяdяk Шяkidя bu layihя dя daxil olmaqla, цmumi dяyяri 1 milyon 260 min ABШ dollarы olan 15 layihя reallaшdыrыlыb. Bu layihяlяr mяktяb tikintisi, tibb, ekologiya, su tяchizatы vя digяr sahяlяri яhatя edib.

Bildirilib ki, icrasы yenicя baшa чatan layihя цzrя qrant mцqavilяsi Yaponiya sяfirliyi ilя "Шяki Ekologiya vя Tяhsil Mяrkяzi" Иctimai Birliyi arasыnda 2014-cц ilin dekabrыnda imzalanыb. Layihяnin яsas mяqsяdi Suчma kяndindя su

Tsuquo Takahaшi, Yaponiyanыn Azяrbaycandakы sяfiri Шяkiyя nюvbяti sяfяrindяn bюyцk mяmnunluq hissi keчirdiyini vurьulayan Yaponi-

Шяki шяhяr icra hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov чыxыш edяrяk Yaponiyanыn юlkяmizdяki sяfirliyi ilя icra hakimiyyяti arasыnda яmяkdaшlыьыn 15 ildir ki, uьurla davam etdiyini bildirib. Qeyd olunub ki, qrant yardыmы pro-

yanыn юlkяmizdяki sяfiri Tsuquo Takahaшi bu qяdim шяhяrin tarixi-memarlыq abidяlяrinin onda чox bюyцk tяяssцrat yaratdыьыnы, Шяkinin tяbiяt gюzяlliklяrinя vurulduьunu diqqяtя чatdыrыb. Sяfir bildirib ki, Yaponiya hюkumяtinin dяstяyi ilя hяyata keчirilяn bu layihяlяr insanlarыn yaшayыш sяviyyяsini daha da yaxшыlaшdыrmaq mяqsяdi daшыyыr. Diqqяtя чatdыrыlыb ki, proqram чяrчivяsindя indiyяdяk Azяrbaycanda цmumi dяyяri 17 milyon 224 min ABШ dollarы olan 202 layihя цzrя qrant mцqavilяsi imzalanыb.

tяchizatы sistemi inшa etmяklя kяnd яhalisinin suya olan tяlяbatыnыn юdяnilmяsini tяmin etmяkdir. Layihя цzrя Yaponiya hюkumяtinin qrant yardыmыnыn цmumi mяblяьi 102,5 min ABШ dollarы tяшkil edib.

Su tяchizatы sisteminin aчыlышыnы bildirяn rяmzi lent kяsildikdяn sonra mяrasim iшtirakчыlarы gюrцlяn iшlяrlя tanыш olublar. Mяlumat verilib ki, layihя чяrчivяsindя yeni drenaj sistemi yaradыlыb, 24 tonluq su anbarы inшa edilib. Layihяnin reallaшmasы nяticяsindя 2700 nяfяr яhalisi olan Suчma kяndinin su problemi birdяfяlik hяllini tapыb.

"Azяrbaycanыn elm mяbяdi" sяnяdli filminin чяkiliшlяri davam edir AMEA Rяyasяt Heyяtinin qяrarыna яsasяn akademiyanыn 70 illik yubileyi ilя яlaqяdar "Azяrbaycanыn elm mяbяdi" adlы sяnяdli filmin чяkiliшlяri davam edir.

Шякинин Фазыл кяндиндя

Akademiyanыn tarixi яnяnяlяrini vя mцasir inkiшafыnы яks etdirяcяk filmin elmi mяslяhяtчisi AMEA-nыn prezidenti, akademik Akif Яlizadяdir. "Salnamя" studiyasыnыn чяkdiyi filmin baш rejissoru tanыnmыш kino xadimi Ayaz Salayev, operatoru Moskva Dюvlяt Kinomatoqrafiya Иnstitutunu bitirmiш Yuri Varnovskidir.

Filmi hazыrlayan yaradыcы qrupun rяhbяri vя ssenari mцяllifi AMEA-nыn vitse-prezidenti, akademik Иsa Hяbibbяylinin verdiyi mяlumata gюrя, чяkiliшlяr яsasяn baшa чatmaq цzrяdir. Bu gцnlяrdя yaradыcы qrup AMEAnыn Шamaxы Astrofizika Rяsяdxanasыnda, Шяki Regional Elmi Mяrkяzindя vя Шamaxы-Qяbяlя-Шяki arxeoloji qazыntыlarыnda чяkiliшlяr aparыblar.

Yaradыcы qrup rяsяdxananыn fяaliyyяt istiqamяt-

lяri ilя tanыш olub, buradakы mюvcud teleskoplarыn qurulma tarixlяri, onlarыn hazыrki texniki durumlarы ilя maraqlanыblar.

Hяmчinin teleskoplarda aparыlan gecя mцшahidяlяrini lentя alыblar. Чяkiliш qrupunun цzvlяri Шяki rayonun Fazыl kяndindя yerlяшяn tunc dюvrцnя aid qяdim yaшayыш mяskяni - "Tяpяbaшы" arxeoloji abidяsindя dя olublar. Mяlumat verilib ki, "Яbяdi sцkut dцnyasы" adlandыrыlan labirint formasыnda olan bu kompleksdя aшkar olunan maddi-mяdяniyyяt nцmunяlяri eramыzdan яvvяl ЫЫЫ-ЫЫ minilliklяrdя яrazidя yaшayan яhalinin tяsяrrцfat hяyatы, mяiшяti vя adяt-яnяnяlяri haqqыnda maraqlы vя dolьun tяяssцrat yaradыr. Шяkinin qяdim tarixi abidяlяri ilя tanыш olan yaradыcы heyяt Шяrq memarlыьыnыn яn nadir incilяrindяn hesab olunan XVЫЫЫ яsrя aid dцnya яhяmiyyяtli tarixi-memarlыq abidяsi - Шяki Xan Sarayыnda da чяkiliшlяr aparыblar.

съиенъе.эов.аз

№ 7 (130), Ийул 2015

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

Иyulun 21-dя Azяrbaycan milli mяtbuatыn 140 illiyi ilя яlaqяdar Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtindя tяdbir keчirilmiшdir.

Шяkidя, elяcя dя bюlgяdя fяaliyyяt gюstяrяn kцtlяvi informasiya vasitяlяri nцmayяndяlяrinin iшtirak etdiklяri tяdbiri Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov aчaraq mяtbuat nцmayяndяlяrini Azяrbaycan milli mяtbuatыnыn 140 illiyi mцnasibяtilя tяbrik etmiш, zяngin tarixi, mцtяrяqqi vя шanlы яnяnяlяri olan milli mяtbuatыnыn qazandыьы nailiyyяtlяrdяn, medianыn rolunda sюhbяt aчmыш, mяtbuat nцmayяndяlяrinin qarшыsыnda duran vяzifяlяrя toxunmuшdur.

Qeyd olunmuшdur ki, Milli mяtbuatыmыzыn tarixindя Шяkinin vя bu torpaьыn yetirmяlяrinin dя xцsusi yeri vardыr. Sevindirici haldыr

ki, bu gцn Шяkidя ona yaxыn mяtbuat orqanы iшыq цzц gюrцr. Шяki шяhяrindя fяaliyyяt gюstяrяn "Kanal S" regional televiziya kanalы vasitяsilя шяhяrimizin ictimaisiyasi hяyatыnda baш verяn dяyiшikliklяr, sosial-iqtisadi, mяdяni vя digяr sahяlяrlя baьlы mяlumatlar ictimaiyyяtя яtraflы чatdыrыlыr. Bu baxыmdam dюvlяt vя digяr юzяl telekanallar, onlarыn bюlgя muxbirlяrinin dя bюyцk xidmяtlяri vardыr.

Media tяmsilчilяrini яlamяtdar bayram mцnasibяtilя tяbrik edяn шяhяr icra hakimiyyяti baшчыsыnыn mцavini Zяrinя Cavadova Azяrbaycan mяtbuatыnыn zяngin vя шяrяfli yolundan danышmыш, Prezident Иlham Яliyevin

сящ.5

МИЛЛИ МЯТБУАТ - 140

"Azяrbaycan milli mяtbuatыnыn 140 illik yubileyinin keчirilmяsi haqqыnda" Sяrяncamыnы mяtbuata dюvlяt qayьыsыnыn bariz nяticяsi kimi dяyяrlяndirmiшdir. Чыxыш edяnlяr Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin Sяrяncamы ilя "Яmяkdar jurnalist"

fяxri adыnы almыш "Шяki" qяzetinin redaktotu Akif Salamы tяbrik etmiшlяr. Bildirilmiшdir ki, ona fяxri adыn verilmяsi Шяkidя mяtbuata verilяn yцksяk qiymяtdir. "Шяки" гязетинин редактору Акиф Салам чыхыш едяряк она йцксяк адын верилмясиня эюря Рес-

публика Президентиня вя шящяр рящбярлийиня юз миннятдарлыьыны билдирдикдян сонра Шяки мятбуатынын тарихиндян гыса мялумат мялумат верди.

Tяdbirin sonunda mяtbuat nцmayяndяlяrinя mцkafatlar tяqdim olunmuшdur.

“Maarifdяn, elmdяn mяhrum bir xalq iшыqdan mяhrumdur” Bu sюzlяr Azяrbaycan xalqыnыn bюyцk oьlu, dahi mцtяfяkkir Hяsяn bяy Zяrdabiyя aiddir. lяrdя fяaliyyяt gюstяrяn dюvrцn

Нярэиз ГЯЩРЯМАНОВА, gюrkяmli yazarlarы, hяqiqi mяnяAMEA Rяйасят Hейяти aparatыnыn Иctimaiyyяtlя яlaqяlяr vя elmin populyarlaшdыrыlmasы idarяsinin Elektron informasiya шюbяsinin rяis mцavini Hяsяn bяyin яsasыnы qoyduьu, Azяrbaycanыn ilk mяtbu nцmunяsi olan "Яkinчi"nin yaranmasыndan 140 il юtцr. Mяtbuatыmыza iшыq salan, bюyцk bir jurnalist, maarifчi ordusu yetiшdirяn "Яkinчi" mяktяbi hяm dя mяtbuatыmыzыn яzm, fяdakarlыq, mцbarizя mяktяbidir. "Яkinчi"нin ilk nяшri 1975-ci il iyulун 22-dя iшыq цzц gюrmцшdц. Hяsяn bяy Zяrdabi qяzetin яsas mяqsяd vя vяzifяlяrindяn bяhs edяrяk yazыrdы: "Qяzetin muradы xalqыn gюzцnц aчmaqdыr, hяyatda olan iшlяri ayna kimi xalqa gюstяrsin ki, xalq da onun яlacыnыn dalыnca getsin". Чox ciddi senzura altыnda nяшr olunan qяzetin cяmi 56 nюmrяsi чapdan чыxmыш, 1877-ci ildя onun nяшrinя qadaьa qoyulmuшdur. H.Zяrdabinin яsas fяaliyyяti xalqыn dцшцncяsinя tяsir etmяk, onu gerilik vя cяhalяtdяn qurtarmaq, millяtin mяnlik шцurunun inkiшafыna nail olmaьa yюnяlmiшdi. O, "Яkinчi"nin sяhifяlяrindя dцnyanыn aparыcы юlkяlяrindя чыxan qяzetlяr haqqыnda mцntяzяm olaraq mяlumatlar dяrc edir, onlarыn чap vя yayыlma mяdяniyyяti barяdя шяrhlяr verirdi. "Яkinчi"ni bu qяzetlяrlя mцqayisя edir, mцяyyяn ziyalы dairяlяrindя tяяssцbkeшlik hissini oyatmaьa чalышыrdы. "Яkinчi"dяn sonra birbirinin ardыyca чap olunan "Ziya", "Ziyayi-Qafqaziyyя", "Kяшkцl" kimi mяtbuat orqanlarыnda bu mяktяbin maarifчilik ideyalarы davam etdirilirdi. Adы чяkilяn qяzet-

viyyat adamlarы, vяtяnpяrvяr ziyalыlarы insanlara mяtbuatыn nя qяdяr bюyцk mяfhum olduьunu, cяmiyyяtin hяyatыnda mцhцm rol oynadыьыnы aшыlamaьa чalышыrdыlar.

Bundan sonrakы illяrdя Azяrbaycanda "Шяrqi-rus", "Hяyat", "Aчыq sюz", "Azяrbaycan" kimi qяzetlяr, 1906-cы ildя isя mяtbuatыmыzыn incisi olan "Molla Nяsrяddin" jurnalы iшыq цzц gюrdц. Цmumiyyяtlя, XX яsrin яvvяllяrindя nяшr olunan mцxtяlif qяzet vя jurnallar mюvcud ictimai-siyasi sistemin keyfiyyяtini яsaslы шяkildя dяyiшmяyя nail olurdu. Bu, Azяrbaycan mяtbuatы tarixindя yeni, inqilabi bir mяrhяlя idi. "Molla Nяsrяddin" jurnalы bu mяrhяlяdя xalqыn maariflяnmяsi, onun oyanышы vя dirчяliшi yolunda bюyцk uьurlara imza atmышdы.

Azяrbaycan Xalq Cцmhuriyyяti illяrindя, 1918-20-ci illяrdя meydana gяlяn qяzet vя jurnallar artыq siyasi mяtbuatыn yaranmasыndan xяbяr verirdi. Cяmi 23 ay яrzindя nяшr olunan "Иstiqlal", "Azяrbaycan", "Aчыq sюz" kimi qяzetlяrin яsas mяqsяdi Azяrbaycan istiqlalыnы mцdafiя etmяk, onu qoruyub saxlamaq idi.

1920-ci il aprelin 28-dя Azяrbaycan Demokratik Respublikasыnыn XЫ Qыrmыzы ordu tяrяfindяn iшьal olunmasыndan sonrakы illяrdя Azяrbaycan mяtbuatыnda durьunluq dюvrц yarandы. Azяrbaycan шairlяri, yazarlarы, eyni zamanda, юlkя mяtbuatы vя o dюvrцn siyasi hadisяlяrinin diktяsi altыnda keyfiyyяtcя yeni bir цslub yaratmaьa baшladыlar. Buna baxmayaraq, Azяrbaycan mяtbuatы bu dюvrdя яdяbi dilin, siyasi leksikonun, ictimai mцnasibяtlяrin formalaшmasыnda, яhalinin maariflяndirilmяsindя, cяmiyyяtin saflaшdыrыlmasыnda чox bюyцk iшlяr gюrdц.

Hяsяn bяy Zяrdabi Mяtbuat yarandыьы gцndяn Azяrbaycan xalqыnыn ictimisiyasi hяyatыnda bюyцk rol oynamaьa baшladы. Bu fakt яn чox юzцnц xalqыn milli azadlыq uьrunda mцbarizя apardыьы illяrdя gюstяrdi.

Belя ki, XX яsrin 80-ci illяrindя Azяrbaycanda milli azadlыq hяrяkatыnыn baшlandыьы dюvrdя шцbhяsiz, xalqы birlяшdirяn baш-lыca vяsilяlяrdяn biri, bяlkя dя яn birincisi dя mяhz mяtbuat idi.

Hяmin ildяn baшlayaraq "Azяrbaycan", "Meydan", "Azadlыq", "Ayna" (Zerkalo), "Aydыnlыq", "Sяhяr", "Hяyat" vя digяr mяtbuat orqanlarыnda dяrc olunmuш analitik yazыlar, юlkяnin gяlяcяyindяn narahatlыq hissi vя vяtяndaшlыq mюvqeyi onlarы millяtin obyektiv informasiya mяnbяyinя чevirdi.

Belяliklя, юlkя mяtbuatы cяmiyyяtin bцtцn tяbяqяlяrinя

nцfцz edяn ictimai qцvvя - "dюrdцncц hakimiyyяt" rolunu oynamaьa baшladы. 80-ci illяrin sonunda 70 il яrzindя ilk dяfя olaraq qeyri-hюkцmяt цmummilli qяzetlяr meydana gяldi. Bu isя Azяrbaycanda azad mяtbuatыn inkiшafы, sюz vя mяtbuat azadlыьыnыn tяmin olunmasы istiqamяtindя bюyцk яhяmiyyяtя malik idi.

Mяtbuat tariximizdя яn bюyцk hadisяlяrdяn biri 1991-ci il oktyabrыn 18-dя Azяrbaycan Respublikasыnыn dюvlяt mцstяqilliyini яldяetmяsi idi. Bu, azad vя demokratik Azяrbaycan mяtbuatыnыn formalaшmasы цчцn яsas шяrtidi.

Tяbii ki, hяmin dюvrdя demokratik mяtbuatыn yaranmasы vя inkiшafы цчцn ciddi яngяllяr varidi ki, onlardan biri dя senzuranыn mюvcud olmasы idi. Yalnыz 1998-ci ildя, цmumilli lider Heydяr Яliyevin imzaladыьы Fяrmanla mяtbuat цzяrindя senzura lяьv edildi.

Bundan sonra юlkяdя mяtbuatыn inkiшafы ilя baьlы bir-birinin ardыnca imzalanan Fяrman vя Sяrяncamlar, xцsusilя dя 1999-cu ildя KИV haqqыnda qanunun yaranmasы Azяrbaycanda sюz, fikir vя mяtbuat azadlыьыnыn bяrqяrar olunmasы цчцn ciddi zяmin yaratdы.

XXЫ яsrin яvvяllяrindя dя mяtbuat юzцnяmяxsus шяkildя inkiшaf edirdi. Belя ki, 2000-ci ilin mart ayыnda цmummilli lider Heydяr Яliyevin Sяrяncamы ilя "20002001-ci illяrdя kцtlяvi informasiya vasitяlяrinin maddi-texniki шяraitinin yaxшыlaшdыrыlmasы цzrя Tяdbirlяr Proqamы" tяsdiq olundu. Bir sыra qяzetlяrin borclarы silindi. 2003cц ilin mart ayыnda isя mediahakimiyyяt mцnasibяtlяrini tяnzimlяyяn qurum - Azяrbaycan Mяtbuat Шurasы yaradыldы. Bцtцn bunlar юz nюvbяsindя mцstяqil mяtbuat tariximizdя яlamяtdar hadisяlяr idi.

2010-cu ildя Milli Mяtbuatыmыzыn yaranmasыnыn 135

illiyi bюyцk tяntяnя ilя qeyd olundu. Hяmin il юz fяaliyyяtindя fяrqlяnяn 38 jurnalistя "Яmяkdar jurnalist" fяxri adы verildi, onlarla jurnalist "Tяrяqqi" ordeni ilя tяltif edildi.

Qeyd etmяk lazыmdыr ki, son 20-25 ildя Azяrbaycanda elektron informasiya vasitяlяri daha sцrяtli inkiшafы ilя gюz юnцndяdir. Bu gцn elektron informasiya vasitяlяri ilя яnяnяvi media vasitяlяri arasыnda gцclц rяqabяt gedir. Artыq Azяrbaycanda demяk olar hяr mяtbuat nцmunяsinin elektron sяhifяsi fяaliyyяt gюstяrir. Иnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarыnыn sцrяtli inkiшafы nяticяsindя яnяnяvi medianыn oxucularы azalыr, яksinя onlar xяbяrlяri internet vasitяsilя яldя etmяyя цstцnlцk verirlяr.

Son illяr Azяrbaycanda kompцter texnologiyalarыnыn, elяcя dя sюz vя fikir azadlыьыnыn inkiшafы, dцnyaya inteqrasiya vя qloballaшma prosesinin sцrяtlяnmяsi cяmiyyяtin bцtцn sahяlяrindя olduьu kimi, mediada da yeni yanaшmalar ortaya qoydu. Uzun illяr informasiya blokadalarыnыn яsiri olmuш, dцnyada baш verяn hadisяlяrdяn bir qяdяr uzaq olan юlkяmizdя hazыrda media юzцnцn transformasiya mяrhяlяsini yaшamaqdadыr.

Azяrbaycanda da azad sюzцn ifadя vasitяsi olan Иnternetin rolu artmaqdadыr. Юlkяmizdя yeni media hяlя formalaшma mяrhяlяsindя olsa da, bloqlar, forumlar, xяbяr portallarы kifayяt qяdяrdir.

Son olaraq belя qяnaяtя gяlmяk olar ki, Azяrbaycan xalqыnыn qяdim яdяbi vя mяdяni irsя, mяtbu яnяnяlяrя malik olmasы demokratik milli jurnalistikanыn gяlяcяk inkiшafы цчцn mюhkяm zяmin yaratmышdыr. Bu gцn юlkя mяtbuatы ictimai-siyasi vя mяdяni hяyatыmыzыn inkiшafыndakы mцhцm rol oynayaraq, bizi dцnyaya tanыdыr.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ. 6

“ ИПЯКЧИЛИК ИЗАЩЛЫ ЛЦЬЯТ ” Дцнйада икинъи китаб kitablarda gedяn "ipяkqurdu", "baramaqurdu", "ipяkqurdu kяpяnяyinin toxumu", "baramanыn boьulmasы", "tut ipяkЗякяриййя qurdunun yetiшdrilmяsi", "baЯЛИЗАДЯ, ramanыn cinsiyyяtinin tяyin эеолоэийаedilmяsi" kimi termin vя ifaминералоэийа dяlяri mцvafiq olaraq "tut елмляри ipяkqurdu", "tut ipяkqurdu доктору, kяpяnяyinin toxumu", "pupun профессор keylяшdirilmяsi", "tut ipяkqudunun bяslяnilmяsi", "tыrQяdim vя bяnzяrsiz tыlыn cinsinin tяyin edilmяsi" peшя sahяsi olan ipяkчiliyin kimi termin vя anlayышlarla nяzяri vя яmяli sahяlяrinя яvяz etmiш, bununla da dil aid terminlяrin vя anlayыш- юrnяklяri ilя maddi varlыqlar larыn mяzmununa, mяna tu- arasыndakы mяzmun, mahiytumuna aydыnlыq gяtirяn yяt fяrqlяrini aradan qaldыr"Иpяkчilik izahlы lцьяt" mышыq. adlы nяшr Azяrbаycanda ilk "Иpяkчilik izahlы lцdяfя 2013-cц ildя AMEA ьяt"in tяrtibini шяrtlяndirяn Шяki Regional Elmi Mяrkя- sяbяblяrdяn biri dя son dюvrzindя tяrtib olunub. dя Azяrbaycanda ipяkчiliyin yendяn inкiшafыna nail olmaq Tяxminяn iki il davam цчцn dюvlяt sяviyyяsindя qяedяn чalышmalarыn nяticяsi bul edilяn qяrarlar, hяmчinin olaraq meydana gяlяn ipяk- "Regionlarыn sosial iqtisadi чilik цzrя bu izahlы lцьяt Mol- inki-шaf proqramы" olub. Lakin dova Elmlяr Akademiyasыnda "Иpяkчilik izahlы lцьяt"in iшыq 1989-cu ildя rusca tяrtib цzц gюrmяsindяn xeyli vaxt edilmiш "Иpяkчilik цzrя lцьяt юtmяsinя baxmayaraq istяr kitabчa"dan sonra dцnya vaxtы ilя Azяrbaycanda ipяk miqyasыnda bu qяbil-dяn olan sяnayesinin baшlыca mяrkяzi ikinci nяшr idi. Hяm dя bizim tяrtib etdiyimiz ipяkчiliyя dair izahlы lцьяt Moldovada qяlяmя alыnan nяшrdяn daha tяkmil vя daha яhatяli olmasы ilя fяrqlяnir. Юlkяmizdя ipяkчiliyin tяnяzzцlя uьradыьы indiki dюnяmdя ipяkчilik цzrя izahlы lцьяtin yazыlmasы daha bюyцk яhяmiyyяt kяsb edir.

Mяlum mяsяlяdir ki, gerilяyяrяk sыradan чыxan hяr hansы tяsяrrцfat sahяlяrinя aid bilgilяrin, peшя vяrdiшlяrinin, terminlяrin vя anayышlarыn tяdricяn unudulmasы geri dюnmяz prosesя чevrilir. Bizim baшlыca mяqsяdimiz bu tendensiyanыn qarшыsыnы almaqdan ibarяt olub. olmuш Шяkidя, istяrsя dя payTяrtib etdiyimiz taxtda ipяkчiliyin nяzяri vя "Иpяkчilik izahlы lцьяt" daha яmяli sahяlяri ilя mяшьul olan bir fяrqlяndirici cяhяtя ma- яlaqяdar qurumlardan suslikdir. Qяrinяlяr boyu kцm- qunluqdan юzgя digяr reakчцlяr, ipяkчilяr iшlяdilяn vя siya mцшahidя etmяdik. Bu aьыzdan aьыza, kitabdan kita- biganяlik isя bizi olduqca ba keчяrяk daшlaшan elя ter- mяyus etmяklя yanaшы, zяhminlяr vя anlayышlar var ki, on- mяtimizin bihudя olmasыna lar ipяk istehsalы prosesindя dair dцшцncяlяrя dalmaьa hяyata keчirilяn яmяliyyat- sюvq edir. Яlbяttя ipячiliyя larыn vя aid olduqlarы var- dair lцьяtя biganя mцnasibяtlыqlarыn mahiyyяtini doьru dц- dяn giley gцzar edяrkяn heч rцst яks etdirmяkdяn чox-чox dя цnvanmыza tяrif sюyuzaqdыrlar. "Иpяkчilik izahlы lяnilmяsini vя digяr xыrda mяlцьяt"dя biz "anlayышlar aid sяlяlяri nяzяrdя tutmuruq. olduqlarы varlыqlarыn mahiy- Biz ipяkчiliyin Azяrbaycanda ytini dцrцst ifadя etmяlidir" yenidяn dirчяldilmяsi kimi prinsipinя uyьun olaraq hя- mяsяlяyя bюyцk юnяm vermin nюqsanlarы elmi xarakter diyimizя, ipяkчilik tяsяrrцkяsb edяn izahlarla aradan fatыnыn inkiшaf etdirilmяsinin qaldыrmышыq. Bu isя indiyяdяk юlkяmiz, xalqыmыz цчцn xeyirli ipяkчilikdяn bяhs edяn яdя- olacaьыna яmin olduьumuza biyyat sahяsindя yenilikdir. gюrя bu tяsяrrцfat sahяsi ilя Yazdыqlamыzы яyani яlaqяdar bцtцn nцanslarыn шяkildя tяsdiq edяn bir neчя diqqяtdя saxlanыlmasыnы istяюrnяyя diqqяt yetirяk: indi- yirik. Bizim umu-kцsцmцz ictiyяdяk hяm шifahi nitqdя, hяm mai mяzmun kяsb edяn bu dя ipяkчilikdяn bяhs edяn arzulardan irяli gяlir.

№ 7 (130), Ийул 2015

Ш ШЯ ЯЩ ЩИИД ДЛ ЛЯ ЯР РИИМ МИИЗ З

ЯСИЛ СЯРКЯРДЯ КИМИ ВУРУШУРДУ Anar ЯЩМЯДОВ, Daxili Qoшunlarыn zabiti, kapitan Azяrbaycan tarixinin шanlы sяhifяlяrindяn biri dя, gяlяcяk nяsillяrя юrnяk olan Vяtяnin igid oьullarыnыn respublikamыzыn яrazi bцtюvlцyц uьrunda keчdiyi dюyцш yoludur. Adlarыnы qanlarы ilя hяrb tariximizin qяhrяmanlыq salnamяsinя yazan bu oьullarы gяlяcяk nяsillяrя tanыtmaq hяr birimizin vяtяnpяrvяrlik borcudur.

Daxili Ишlяr Nazirliyinin Daxili Qoшunlarы da yarandыьы gцndяn hцquq-mцhafizя orqanlarы ilя birgя respublikamыzыn daxili sabitliyinin mяtin keшikчisi olmaqla yanaшы, hяm dя respublikamыzыn яrazi bцtюvlцyц uьrunda aparыlan hяrbi яmяliyyatlarda da fяal iшtirak etmiш vя zяngin dюyцш yolu keчmiшdir. Bu dюyцшlяr zamanы qoшunlarыn hяrbi qulluqчularыndan 510 nяfяr шяhid olmuш, 268 nяfяr itkin dцшmцш, 1166 nяfяri isя ya-ralanmышdыr.

Azяrbaycanыn яrazi bц-tюvlцyц uьrunda canыndan keчяn Vяtяnin qяhrяman юvladlarыndan biri dя Daxili Qoшunlarыn шяhid hяrbi qulluqчusu, чavuш Faiq Mяmmяdяli oьlu Abdurяhimovdur. Чavuш F.Abdurяhimov 1971-ci il майын 1-дя Шяki rayonunun Aшaьы Gюynцk kяndindя dцnyaya gюz aчыb. O, 1987-ci ildя onillik tяhsilini baшa vurduqdan sonra, Шяki mяiшяt xidmяti texnikumuna daxil olmuшdur. Tяrcцmeyi-halы ilя tanыш olarkяn mяlum olur ki, Faiqin elm vя tяhsilя bюyцk maraьы olmuшdur. Belя ki, Sovet Ordusu sыralarыndan tяxris olunduqdan sonra, onun Bakы baza energetika texnikumuna da daxil olmasы bu fikri demяyя яsas verir.

Faiqin energetika ixtisa-sыnы seчmяsi vя bu sahя цzrя dяrin biliklяrя yiyяlяnmяk цчцn bu tяhsil ocaьыna цz tutmasы, bяlkя dя heч tяsadцfi olmamышdыr. Gюrцnцr onun bu peшяyя olan sevgii, daxilindяn qaynaqlanan Vяtяnini, elobasыnы hяmiшя "nur iчindя" gюrmяk arzusunun tяzahцrц idi...

Sentyabr, 1992-ci il.

Faiq hяvяslя oxuduьu tяhsil ocaьыnыn ikinci kursuna yenicя qяdяm qoymuшdu. Lakin onun nur iчindя gюrmяk istяdiyi Vяtяninin sяmasыnda qara buludlar dolaшmaqda idi. Qarabaьdan gяlяn qara xяbяrlяrin ardыarasы kяsilmirdi. Xocalыnы, Шuшanы vя Laчыnы iшьal edяn ermяni faшistlяri, indi dя digяr yurd yerlяrimizi zяbt etmяyя can atыrdы. Neчя-neчя yurd yerimiz viran edilir, soydaшlarыmыz dяdя-baba torpaqlarыndan qovularaq, qaчqыn vя mяcburi kючkцnя чevrilirdi.

Faiq Vяtяnin bu aьыr gцnцndя tяhsilini yarыmчыq qoyub, kюnцllц olaraq cяbhяyя getmяyя qяrar verir. Bir vaxtlar Sovet Ordusunda qulluq edяn Faiq, indi dя torpaqlarыmыzыn mцdafiяsi uьrunda yenidяn

Energetik ixtisasыnы seчmiш Faiqin яn bюyцk arzusu, mяhz Vяtяnini nur iчindя gюrmяk idi...

Шящид Faiq Abdurяhimov яsgяr libasыnы geyinяrяk, Daxili Qoшunlarыn dюyцшчцsц kimi Vяtяninя шяrяflя xidmяt etmяyя baшlayыr. Чavuш F.Abdurяhimov tezliklя qoшunlarыn 25032 saylы hяrbi hissяsinin tяrkibindя qыzьыn dюyцшlяrin getdiyi Zяngilan rayonuna ezam olunur.

1998-ci ildя Bakыda "Hцquq яdяbiyyatы" nяшriyyatыnda чap olunan "Шяki qartallarы" adlы kitabda yer alan "Qeyrяtli oьul" baшlыqlы mяqalяdя F.Abdurяhimovun yaшadыьы шяrяfli hяyat vя dюyцш yolu barяdя maraqlы mяlumatlar verilmiшdir.

"Zяngilan bюlgяsindя qыzьыn dюyцшlяr gedirdi. Dцшmяn bцtцn qцvvяsini cяmlяшdirib rayonu яlя keчirmяyя чalышыrdы. Faiqin xidmяt etdiyi bюlgя gah bu, gah da digяr kяndi mцdafiя edirdi. O, Zяngilan rayonunun Шayыflы, Qazanчы, Шцkrяtaz kяndlяrinin dцшmяndяn mцdafiяsindя xцsusi fяallыq gюstяrmiшdi. Odur ki, kяnd sakinlяrinin ona xцsusi hюrmяti var idi.

Bir dяfя dюyцш vaxtы Faiq mцhasirяyя dцшmцшdц.

Artыq onu юlmцш bilяn dюyцш dostlarы vя kяnd sakinlяri gюz yaшlarыnы saxlaya bilmirdilяr.

Lakin bu cяsur яsgяr dцшmяnlя qeyri bяrabяr dюyцшdя tяkbaшыna qalib gяlяrяk, mцhasirяdяn чыxыb geri qayыtmышdы.

Bir az яvvяl onun yoxluьundan tяяssцflяnib gюz yaшы tюkяnlяr indi dя sevincdяn aьlayыrdыlar.

Faiq sevilmяli oьul idi. O, tяkcя dцшmяnlя dюyцшmцrdц.

Dюyцш vaxtы da hяmiшя яtrafыndakыlara qarшы diqqяtli olurdu.

O, neчя-neчя yaralы яsgяri dюyцш meydanыndan чiynindя чыxarыb, hяyata qaytarmышdы".

Kitabda hяmчinin чavuш F.Abdurяhimovun sonralar Fцzuli rayonunun mцdafiяsi uьrunda aparыlan hяrbi яmяliyyatlarda da inamla dюyцшdцyц qeyd olunmuшdur. O, Fцzuli rayonunun Horadiz, Яhmяdbяyli kяndlяrinin mцdafiяsindя dя igidlik gюstяrmiшdi.

Faiq Vяtяn torpaqlarыnыn iшьaldan azad edilmяsi uьrunda gedяn dюyцшlяrdя яsil sяrkяrdя kimi vuruшurdu.

27 yanvar 1994-cц il. Чavuш F.Abdurяhimovun son dюyцш gцnц... Fцzuli rayonunun Horadiz yaшayыш mяntяqяsinin mцdafiяsi zamanы cяsur dюyцшчц mяrmi zяrbяsindяn aldыьы yaradan gюzlяrini яbяdi yumur... Чavuш F.Abdurяhimov doьma Шяki rayonunun Aшaьы Gюynцk kяndindя dяfn olunub.

Allah шяhidlяrimizя rяhmяt elяsin.

P.S. Lakin bцtцn bunlara baxmayaraq, Faiq kimi igid oьullarыmыzыn qяhrяmanlыьы sayяsindя Fцzuli bюlgяsindя aьыr mяьlubiyyяtя uьrayan dцшmяn, bюyцk tяlafat verяrяk qaчmaьa mяcbur olmuшdur.

1993-cц ilin dekabrыndan baшlayaraq 1994-cц ilin yanvar ayыnыn ortalarыna qяdяr davam edяn vя tariximizя "Horadiz яmяliyyatы" kimi yazыlan (Akif Naьы "Qarabaь Savaшы" kitabы) bu dюyцшlяrdя Silahlы Qцvvяlяrimiz Horadiz qяsяbяsini vя Fцzulinin Araz чayы sahilindя yerlяшяn 20, o cцmlяdяn Cяbrayыlыn Cocuq Mяrcanlы kяndini dцшmяndяn azad etmiшdir. Daxili Qoшunlarыn шяxsi heyяti dя bu dюyцшlяrdя bюyцk шцcaяt gюstяrmiшdir.

№ 7 (130), Ийул 2015

Загатала инкишаф йолларында Садыг ФЯТЯЛИЙЕВ Bюцyk Qafqaz daьlarыnыn яtяyindя yerlяшяn, flora-faunasы, vя хцсусиля qonaqpяrvяrliyi ilя fяrqlяnяn qяdim Zaqatala bu gцn dinamik inkiшaf йолундадыр. Загатала юz qяdim adяt яnяnяlяrini, qalalrыnы, тикилилярини индийядяк qяdяr qoruyub saxlamыш vя rayona gяlяn turistlяrя fяxrlя tяqdim edir. Шяhяrdя щяйата кечирилян абадлыг вя yenidяnqurma iшlяri шяhяrin simasыnы йахшылыьа доьру тамамиля dяyiшib. Burada mцasirliklя qяdimilik birи-birini tamamlayыr. Kцчяlяri gюz oxшayыr, tarixi шяxsiyyяtlяrin xatirяsinи ябядиляшдирян abidяlяr insanы keчmiшя апарыр. Там мясулиййятля демяк олар ки, Zaqatala rayonuna tяyin olunan icra baшчыlarы шяhяrin abadlыьы цчцn яllяrindяn gяlяni ясирэямяйибляр.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

Nяsildяn-nяslя юtцrцlяn qяdim el sяnяti - dulusчuluq Qяdim Шяki tarixяn sяnяtin vя sяnяtkarlыьыn inkiшaf etdiyi яrazilяrdяn biri olub. El sяnяtkarlarыnыn fяdakar яmяyi sayяsindя bu шяhяrdя чox zяngin tarixi-mяdяni irs yaranыb.

Dяmirчilik, nalbяndlik, шяbяkя, papaqчыlыq, ipяk-чilik vя neчя-neчя digяr sяnяt nюvlяri nяsildяn-nяslя юtцrцlяrяk zяmanяmizяdяk gяlib чatыb. Шяkidя geniш yayыlmыш sяnяt nюvlяrindяn biri dя dulusчuluqdur.

Azяrbaycanda dulusчuluq sяnяtinin чox qяdim tarixi var. Mцtяxяssislяr bu sяnяtin yaranmasыnы neolit dюvrцnя aid edirlяr. Иlk orta яsrlяrin sonlarыndan baшlayaraq dulusчuluq sяnяti юzцnцn yцksяk inkiшaf mяrhяlяsinя gяlib чatыb. Hяmin dюvrlяrdя saxsы qablarыn yayыlmasы arealы Azяrbaycanыn demяk olar ki, bцtцn yaшayыш mяskяnlяrini яhatя edirdi. Bunu arxeoloji qazыntыlar zamanы юlkяmizin mцxtяlif яrazilяrindяn tapыlan dulusчuluq mяmulatlarы - kцp, sяhяng, dolчa, bardaq vя digяr saxsы nцmunяlяri tяsdiq edir.

Dulusчuluq Шяkidя ta qяdimdяn чяtin, чox zяhmяt tяlяb edяn, eyni zamanda, heч zaman яhяmiyyяtini itirmяyяn, gяrяkli olan sяnяt nюvlяrindяn biri sayыlыr. Xanlыqlar dюvrцndя Шяkidя saxsы qablar istehsalы ilя yцzlяrlя sяnяtkar mяшьul olurdu. Onlarыn istehsal etdiklяri mяhsullar Шяkinin, elяcя dя, qonшu яyalяtlяrin яhalisinin tяsяrrцfat vя mяiшяt ehtiyaclarыnыn юdяnilmяsindя mцhцm rol oynayыrdы.

Zaman keчdikcя mяiшяtimizя, mяtbяximizя sяnaye цsulu ilя hazыrlanan mis, alцminium, keramik qablar daxil olduqca, Шяkidя dя dulusчuluq sяnяtinя maraq get-gedя azal-

dцшmяyiblяr. Яksinя, чalышыrlar ki, dulusчuluq sяnяti daim yaшasыn. Чцnki hяr ikisi Шяkinin яn mяшhur dulusчu nяslinin nцmayяndяlяridir. Babalarыndan miras qalmыш bu qяdim el sяnяtini yaшatmaьы onlar юzlяrinin mяnяvi borcu hesab edirlяr. Yaxшы haldыr ki, on-

сящ.7

Мустафа ДАДАШОВ, АЗЯРТАЪ-ын бюлэя мцхбири

Иsmayыl Иsmayыlov, Шяhяr mяdяniyyяt vя turizm шюbяsinin mцdir mцavini

Usta Hцmmяt deyir ki, hazыrda bir nяfяrlik piti qablarыna daha чox tяlяbat var. Чцnki pitisi ilя mяшhur olan Шяkinin bцtцn iaшя obyektlяrindя bu qablardan geniш istifadя edilir. Piti qablarы qapaqlы vя ya qapaqsыz 1-2 nяfяrlik, ya da ailя цчцn hazыrlanыr. Qiymяtlяri юlчцlяrinя uyьun 3 manatdan 15 manatadяk dяyiшir. Digяr qablardan fяrqli olaraq saxsы qablar sanki nяfяs alыrlar. Belя qablarda qatыq, ayran, sцd vя maye halыnda olan digяr mяhsullarы daha etibarlы vя uzun mцddяtя saxlamaq mцmkцndцr.

Hяmsюhbяtim bildirir ki, hazыrladыqlarы saxsы qablarыn satышыnы tяшkil etmяk цчцn шяhяrin bir neчя yerindя, o cцmlяdяn yerli vя xarici turistlяrin daha чox цz tutduqlarы "Yuxarыbaш" Dюvlяt Tarix-Memarlыq Qoruьunun яrazisindя, "Yuxarы Karvansara" mehmanxana kompleksinin yanыnda, bazarda dцkanlarы var. "Bu sяnяt, hяm dя ailяmizin qazanc mяnbяyidir. Иstehsal etdiyimiz mяhsullarыn satышыndan narazы deyilik. Pul qazana, ailяmizi dolandыra bilirik. Sifariшlяr hяmiшя olur. Hяtta яvvяlki illяrdя qonшu Rusiya vя Gцrcцstana da sifariш яsasыnda saxsы qablar gюndяrmiшik", - deyя usta Hцmmяt vurьulayыr.

larыn юvladlarы da kiчik yaшlarыndan bu sяnяtя meyil salыblar, atalarыna kюmяk edirlяr. Hцmmяtin oьlu Rяhman artыq чarx ustasыdыr vя sяrbяst шяkildя saxsы qablar hazыrlaya bilir. Usta Яhяdin isя 10 vя 12 yaшыnda iki oьlu var.

"Шюyцb oьullarы"nыn hazыrladыqlarы dulus mяmulatlarы respublika daxilindя, elяcя dя xarici юlkяlяrdя tяшkil olunan sяrgilяrdя dя dяfяlяrlя nцmayiш etdirilib. Шяhяr mяdяniyyяt vя turizm шюbяsinin mцdir mцavini Иsmayыl Иsmayыlov AZЯRTAC-ыn mцx-

Щяр эцн сяhяrя yaxыn, saat 4 radяlяrindя шяhяrin kцчяlяrindя canlanma baшlayыr. Kоmмunal tяsяrрцfat idarяsinin iшчilяri bцtцn kцчяlяrdя tяmizlik iшlяrinя baшlayыrlar. Яhalinin istirahяtini pozmadan, sakitcя kцчяlяr sцpцrцlцr, arxlar tяmizlяnir. Sяhяr tezdяn zibil maшыnlarы мяишят туллантыларыны yыьaraq шяhяrdяn kяnara - tяyin olunmuш яrazilяrя daшыyыrlar. Bцtцn bu proseslяrя, hяlя sakinlяr oyanmamыш rayonун rяhbяri, иъра щакимиййятинин башчысы Mцbariz Ящмядзадя юzц kцчяlяri gяzяrяk nяzarяt edir. Sakinlяr dя юz нювбясиндя доьма шящярин tяmizliyinя biganя qalmыр, kцчяlяrя zibil atmыrlar.

Elя bunun nяticяsi кими Zaqatalaны regionun яn tяmiz шяhяri адландырмаг олар. Рayonda Regionlarыn Сosial Иqtisаdi Иnkiшaf Пroqrаmы чяrчivяsindя xeyli tikinti-abadlыq iшlяri dя aparыlmышdыr. Rayonun icra baшчыsы Mцbariz мцяллимин rяhbяrliyi ilя son illяr шяhяrдя vя kяndlяrdя yollar tяmir edilmiш, bir чox kяndlяrdя qazlaшdыrma просеси baшa чatmыш vя sosial оbyektlяr инша едилмишдир. Tяkcя M.Ящ-

Ящяд Шюйцб оьлу

Hцmmяt Шюйцб оьлу

мядзадянин iшlяdiyi сон вахтларда 20-yя yaxыn inzibati bina tikilib истисмара verilmiшdir. Gяnclяrин asudя vaxtlarыnын sяmяrяli keчмяси цчцн шящярдя йени, мцасир цслубда “Чай еви” тикилиб истифадяйя верилиб.

Kяnd sakinlяriнин dя проблемляри даим nяzarяtdя saxlanыlыr. Onlarla иърп башчысы mцtamadи gюrцшlяr keчirir, problemlяri ilя yaxыndan tanыш olur вя лазыми tяdbirлярин gюrцлмяси цчцn мцвафиг структурлара тапшырыглар верир.

Rayonda kяnd tяsяrрцfatы mяhsullarыnыn isteщsalынын щяъми дя daim artmaqdadыr. Digяr rayonlardan fяrqli olaraq Zaqatala rayonunda tцtцn istesalы тяняззцля уьрамадан йени вя qiymяtli sortlarla яvяz edilяrяk inkiшaf etdirilir. Bu da kяnд sakinlяri цчцn яlavя iш yerlяri demяkdir. Rayonda istesal olunan fыndыq vя qoz mяhsullarы Avropaya ихраъ едилир. Sahibkarlar цчцn rayonda mцnbцt шяrait yaradыlыb.

Bu gцn dя Regionlarыn Сosial Иqtisadi Иnkiшaf Пroqramыnыn 3-cц mяrhяlяsi rayonda yцksяk templя davam etdirilir.

maьa baшladы. 20-30 il яvvяl Шяkidя onlarla dulusчu ailяsi bu sяnяtlя mяшьul olurdusa, indi onlar barmaqla sayыlыr.

Hazыrda Шяkidя dulusчuluq sяnяtini yaшadan sяnяt-karlardan sюz dцшяndя, ilk nюvbяdя, mяшhur dulusчu Шюyцb Mяmmяdovun oьlanlarы usta Hцmmяt vя Яhяdin adlarы чяkilir. Onlar Шяkidя "Шюyцb oьullarы" kimi dя tanыnыrlar.

AZЯRTAC-ыn mцxbiri dulusчuluq sяnяtinin sirlяri ilя daha yaxыndan tanыш olmaq цчцn Mяmmяdovlar ailяsinя baш чяkib. "Шюyцb oьullarы" Шяki шяhяrinin yuxarы, daьlыq яrazisindя yerlяшяn "Duluslar" mяhяllяsindя yaшayыrlar. Ailяnin bюyцk oьlu usta Hцmmяtin dediyinя gюrя, vaxtilя bu mяhяllяdя 40-dяk ailя dulusчuluqla mяшьul idi. Lakin hazыrda bu sяnяtlя 3 nяfяr - юzц, qardaшы Яhяd vя яmisi oьlu Yaшar mяшьuldur.

Hцmmяt ustanыn babasы Hяbillah kiшi, atasы Шюyцb Шяkinin яn tanыnmыш dulusчularыndan olublar. Onun юzц, elяcя dя kiчik qardaшы Яhяd uшaq vaxtы gцnlяrinin чox hissяsini atalarыnыn emalatxanasыnda keчirib, bu sяnяtin sirlяrini юyrяniblяr.

Dulusчuluq sяnяtinin чox zяhmяt tяlяb etdiyini deyяn Hцmmяt usta bildirib ki, burada яl яmяyi яsas rol oynayыr. Ona gюrя dя gяnclяr bu sяnяtя чox az maraq gюstяrirlяr, яziyyяtli iшdяn qaчыrlar. Lakin o vя qardaшы Яhяd bu sяnяti heч vaxt atmaq fikrinя

Buna baxmayaraq, artыq onlar da kiчikюlчцlц saxsы qablar dцzяldirlяr.

Bu sяnяtin чяtinliyindяn danышan Hцmmяt usta deyir ki, keyfiyyяtli saxsы qab hazыrlamaq цчцn gяrяk yaxшы material яldя edяsяn. Dюrd-beш il яvvяlяdяk torpaq-gil materialыnы Шяkinin юzцndяn dя tapmaq mцmkцn olurdu. Lakin hazыrda Шяkinin karxanalarыnda dulus mяmulatlarы hazыrlamaq цчцn lazыm olan material de-mяk olar ki, yoxdur. Odur ki, sяnяtkarlar keyfiyyяtli materialы Qяbяlя rayonunun яrazisindяn gяtirirlяr.

Saxsы qabыn hazыrlanmasы bir neчя mяrhяlяdяn ibarяtdir. Яvvяlcя gil яllя yaxшыca yoьurulur. Bu iшi palчыq ustasы yerinя yetirir. Proses iki-цч saatadяk davam edir. Yoьurulmuш gil kiчik kцndяlяrя ayrыlыr. Daha sonra palчыq kцndя ayaqla fыrladыlan чarxыn цzяrinя qoyulur vя usta ovcunun, яl barmaqlarыnыn kюmяyi ilя gil parчasыnы saxsы qaba чevirir. Zюvqя uyьun olaraq bu qablara mцxtяlif forma vermяk, kяnarlarыna naxыш vurmaq mцmkцndцr. Hazыrlanmыш saxsы qablar bir neчя gцn qurudulduqdan sonra kцrяdя biшirilmяk цчцn yыьыlыr. Bюyцk юlчцlяri olan kцrяni ildя 4-5 dяfя, yяni hяr 2-3 aydan bir yandыrыrlar. Az sayda saxsы qab biшirmяk цчцn kцrяni tez-tez qыzdыrmaьa dяymяz. Чцnki kцrяnin qыzdыrыlmasыna xeyli quru odun sяrf olunur. Buna gюrя dя dulusчular чalышыrlar ki, 2-3 ay mцddяtinя tяlяbata, hяm dя sifariшя uyьun sayda qab hazыrlasыnlar.

biri ilя sюhbяtindя bildirib ki, Шяki keчmiш nяsillяrdяn bizя miras qalmыш xalq tяtbiqi sяnяtinin mцhafizя olunduьu mяkandыr. Tяsadцfi deyildir ki, 2010cu ildя Шяki "Azяrbaycanыn Sяnяtkarlыq Paytaxtы" elan edilib. Bu gцn Шяkidя xalq tяtbiqi sяnяtinin 28 nюvц yaшadыlыr. Bu sяnяtlяrdяn biri dя dulusчuluqdur. Yaxшы haldыr ki, Шяki sяnяtkarlarы юz ata-babalarыnыn sяnяtini hяvяslя yaшadыrlar. Bu sяnяtkarlarыn яl iшlяri nяinki юlkяmizdя, onun hцdudlarыndan kяnarda da tanыnыr. Иsmayыl mцяllim qeyd edib ki, Шяki dulusчularыndan usta Hцmmяt, Яhяd vя Yaшarыn яl iшlяri mцxtяlif tяdbirlяrdя, yarmarkalarda, Novruz bayramы mцnasibяtilя tяшkil olunan sяrgilяrdя nцmayiш olunur. Bundan яlavя, sяnяtkarlarыn яl iшlяri respublikamыzda yeganя olan Шяkidяki "Sяnяtkarlar evi"n-dя ayrыca bir guшяdя dя sяrgilяnir. Yerli vя xarici turistlяr Шяkidя olarkяn sяnяtkarlarыn яl iшlяrinя, o cцmlяdяn dя dulusчuluq mяmulatlarыna bюyцk maraq gюstяrirlяr. Mяшhur dulusчu Шюyцb Mяmmяdovun яl iшlяri isя hazыrda "Yuxarыbaш" Dюvlяt TarixMemarlыq Qoruьunun яrazisindя yerlяшяn Xalq Tяtbiqi Sяnяti Muzeyindя nцmayiш etdirilir.

Bяli, tam яminliklя demяk olar ki, ata-babalarыmыzdan bizя miras qalmыш dulusчuluq bu gцn Шяkidя yeni sяnяtkarlar nяslinin aьыr zяhmяti sayяsindя qorunur, yaшadыlыr vя gяlяcяk nяsillяrя юtцrцlцr.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.8

№ 7 (130), Ийул 2015

БЯХТИЙАР ВАЩАБЗАДЯ - 90 Вагиф ЙУСИФЛИ, filologiya elmlяri doktoru, professor Doьudan Batыya - hяr bir tцrkцn sevdiyi шairlяrdяn biri dя Bяxtiyar Vahabzadяdir. Bu fikrin isbatыna heч bir ehtiyac yoxdur - bunu desяk dя, demяsяk dя, tarix юzц bu hяqiqяti tяsdiq edib. Bяxtiyar Vahabzadя hяr hansы bir tцrkцn yaddaшыnda "шair", "poeziya", "шeir" sюzlяrinin ardыnca gяlяn ilk beшon sюzdяn biridir: Nizami, Fцzuli, Nяsimi, Rumi, Xяtai, Yunis Иmrя, Vaqif, Sabir, Hadi, Mцшfiq, Sяmяd Vurьun, Шяhriyar, Nazim Hikmяt, Rяsul Rza… Bu mцqayisяdя heч bir mцbaliья gюrmцrяm. Шairlяrin bюyцklцyцnц xalq bilir, xalqыn yaddaшы onun sevgisi kimidir.

Neчя il юncя - B.Vahabzadяnin anadan olmasыnыn 70 illiyi mцnasibяtilя belя bir kitab nяшr olunmuшdu: "Poeziyamыzыn Bяxtiyarы". O kitabda B.Vahabzadяnin yaradыcыlыьы, keчdiyi юmцr yolu vя шяxsiyyяti barяdя mяqalяlяr, resenziyalar toplanmышdы. Dцnyanыn, Azяrbaycanыn tanыnmыш sяnяtчilяri poeziyamыzыn Bяxtiyarыna яn sяmimi, яn duyьulu цrяk sюzlяrini izhar edirdilяr.

Tanrыnыn XX яsrdя tцrk dцnyasыna bяxш etdiyi bюyцk yazычы Чingiz Aytmatov isя B.Vahabzadяni belя qiymяtlяndirirdi: "Tarix чoxdan юtцb keчib. Nя haqlыlar qalыb, nя haqsыzlar. Adama elя gяlя bilяr ki, keчmiш "fяna mцlkцnя" qяrq olubsa, яzab чяkmяyя dяymяz. Lakin Bяxtiyar tarixi bu gцnцn gюzцylя mцhakimя edir, bizi inandыrыr ki, bunun bilavasitя ona vя mцasirlяrinя dяxli var. O, bizi inandыrыr ki, indiki adamlarыn, indiki zamanыn taleyi keчmiшdяn asыlыdыr".

Maestro Niyazi deyirdi: "Bяxtiyar ona gюrя bяxtiyardыr ki, onu xalq sevir, onun Bяxtiyarы var".

Bяxtiyar Vahabzadя poeziyasы onun шяxsiyyяtindяn ayrыlmazdыr. Яslindя, hяr hansы bir шeir шairdяn kiчik bir zяrrяdir. Шair havadan poeziya yarada bilmяz.

Poeziya onun ruhi, iч alяminin bяlirtilяridir. Шairin dцnyasы isя ЮZ DЦNYASЫ ilя yaшadыьы dцnyanыn harmoniyasыndan, yaxud ziddiyyяtindяn yaranыr. Harmoniya yarananda шair yaшadыьы dцnyanыn gюzяlliklяrindяn hяdsiz zюvq alыr.

Amma bяzяn elя ifrata varыr ki, яtrafыnda top atыlsa da, diksinmir, yaxud, o dяrяcяdя ifrata varыr ki, hяyatda olmayan gюzяlliyя dя bir gюzяllik donu bяxш edir, despotu adil padшaha чevirir vя s. Юz dцnyasы ilя yaшadыьы dцnya arasыnda bu cцr sцni harmoniya yaradan шairlяrin чoxu ilhamыna xяyanяt

Poeziyamыzыn Bяxtiyarы edяn шairlяrdir. Шair ilk шeirindяn son шeirinяcяn tяkcя gюzяlliklяri vяsf etmяmяlidir, hяm dя vя bяlkя dя, яn baшlыcasы, yaшadыьы dцnya ilя mцxalifяtdя olmalыdыr. Sevincin iчindя sevinc bolluьunu gюrmяyя nя var, dяrdi gюr, qяmi sez, kяdяri ara. Gюzяlliyin iчindя gюzяlliyin чalarlarыnы duymaьa nя var, bu gюzяlliyin faciяsini gюr.

Mяnim fikrimcя, Bяxtiyar Vahabzadя Mirzя Яlяkbяr Sabirdяn sonra dюvranla, dцnya ilя яn amansыz mцxalifяtdя olan шairlяrimizdяn birisidir. Dahi Sabirin "Hophopnamя"si gюz yaшlarы iчindя qяhqяhя idi, цz tutduьu xalqa "юzцnц dяrk et" harayыnы, fяryadыnы чatdыrыrdы. Bяxtiyarыn "Bяxtiyarnamя"si isя nя gюz yaшlarыdы, nя dя qяhqяhя. Mцdrik bir шair-filosofun bяzяn чыlьыn, bяzяn qяzяb, HИDDЯT, ЦSYAN dolu чaьыrышla-rыdыr.

"Ey xalqыm, юzцnц dяrk et vя dцшцngяsrlяr boyu sяni izlяyяn vя qяhr edяn bu bяlalardan юzцn чыxыш yolu ara, tarixdяn ibrяt al!"

Biz millяt шairi, xalq шairi ifadяlяrini tez-tez iшlяdirik. Bяzяn buna layiq olmayanlarыn vя haqqы чatmayanlarыn adlarыnыn qarшыsыnda bu ifadяlяri iшlяtmяkdяn чяkinmirik. Bяxtiyar Vahabzadяnin hяm шяxsiyyяti, hяm dя yaradыcыlыьы onu millяtin, xalqыn bюyцk шairi anlamыna gяtirir. Onun цчцn dцnya Azяrbaycandan baшlayыrdы, Azяrbaycanla da bitirdi. Bu xalqыn dяli-divanяsiydi.

Bяxtiyar Vahabzadя poeziyamыzda milli birliyin, vahid azяrbaycanчыlыьыn lideri idi. Bu fikri sюylяmяklя onun poeziya tarixindя xidmяtlяrini шiшirtmяk fik-

Niyя bu gцnя dцшdцn Ay mяnim mяmlяkяtim? Юzцmя dцшmяn olub Aшыb-daшan sяrvяtim.

Bir vaxt sяn dя xan idin, Vaxta hюkmцran idin, Dюvlяtlяr quran idin, Иndi sяnя nя oldu A qullaшan millяtim?

Daшыndan da zяr bitяr, Yeddi arxana yetяr.

Dilяnчidяn beшbetяr Yoxsullaшan millяtim.

Fыrlandыqca bu dцnya, yox da dюnцb var olur,

Tюrяdi Koroьlu dяlilяrindяn Savadlы, bilikli "aьыllыlar" hey.

Bu aьыl hцnяrя deyil, bяs nяdяn Kюlя ehtiyata sяcdя qыlыr hey?

Dayaq olmalыykяn юz elinя sяn, Elin kцrяyindя bir bычaq oldun.

Sяn igid olmalы, яr olmalыykяn, Юzgяnin яlindя oyuncaq oldun. Яllinci illяrin sonlarы. Sovet imperiyasыnыn hяlя heч sar-sыlmadыьы, daha da gцc topladыьы o illяrdя Bяxtiyar Vahabzadя "Gцlustan" poemasыnы yazdы. Bircя elя bu fakt kifayяtdir deyяk ki, o taylыbu taylы yatmыш millяtin iчindя huшyar insanlar da vardы, biri dя Bяxtiyar Vahabzadя idi. Юtяn illяrdя yazыlan bir mяqalяdя oxumuшdum ki, guya bu poemanы yazmaqla Bяxtiyar Vahabzadя юzц haqqыnda ucuz шюhrяt, illцziya yaratmaq istяyirmiш… Bяlkя dя hяmin mцяllif poemanыn yazыldыьы illяrdя ali mяktяbdя marksizm-leninizm kursu keчirdi vя tяpяdяn dыrnaьa komsomolчu idi. CЦRЯT, QEYRЯT, MИLLИ AMAL insana heч dя яlli, altmыш yaшыnda bяxш olunmur, insanla birgя doьulur, qanda, ilikdя yaranыr bunlar.

Kaьыza hяvяslя o da qol atdы, Dodaьы altыndan gцlцmsяyяrяk.

Bir qяlяm яsrlik hicran yaratdы, Bir xalqы yarыya bюldц qыlыnc tяk. Юz sivri ucuyla bu lяlяk qяlяm, Dяldi sinяsini Azяrbaycanыn.

Baшыnы qaldыrdы, Ancaq dяmbяdяm Kяsdilяr sяsini Azяrbaycanыn.

Xalqыn, millяtin sevimli шai rinя ilk mяnяvi zяrbя dя elя bu poemadan sonra dяydi. Amma Bяxtiyar sarsыlmadы, bяzilяri kimi etirafda bulunmadы.

Namusuyla, arыyla, Keчdiyi yollarыyla, Bюyцk oьullarыyla Oьullaшan millяtim.

Savaш hцnяrlяriylя, Qяhrяman яrlяriylя, Bюyцk zяfяrlяriylя Naьыllaшan millяtim.

Dяmir qыran diшiylя, Иgidlik vяrdiшiylя, Юz шanlы keчmiшiylя "Saьollaшan" millяtim.

Bu xalqыn юz юvladы Юz-юzцnц ovladы.

шairin daxilindя narahat vя aьыllы bir filosof yaшayыrdы. O, heч bir vaxt ateist olmadы, dinimizi inkar etmяdi.

Allah! Bilirik, cism deyil, bяs nяdir allah! Яn yцksяk olan haqda, hяqiqяtdяdir allah.

Dondunsa tяkamцl vя gюzяllik qabaьыnda, Dяrk et, bu tяяccцbdя, bu heyrяtdяdir Allah.

Gerчяk dя budur: Gizlidir hяr zяrrяdя vяhdяt.

Bir zяrrя ikяn kцllя qovuшmaq ulu niyyяt.

Gюrdцklяrimiz zahiridir, bяtnя nцfuz et!

Batindяki, cюvhяrdяki fitrяtdяdir Allah. Иnsan! Tяpяdяn dыrnaьa sяn arzu, dilяksяn.

Nяfsindя doyumsuz, fяqяt eшqindя mяlяksяn.

Zцlmцn цzцnя haqq deyilяn шillяni чяksяn, Шillяndя mюhцrlяnmiш o qeyrяtdяdir Allah.

rindя deyilik. Ancaq hяqiqяt budur ki, milli birlik, Azяrbaycanы vahid gюrmяk ideyasы sovet dюnяmindя Bяxtiyar Vahabzadя poeziyasыndan baшlayыr. Onun bu xalqыn fikrimяnяvi intibahыna sяslяyяn harayыna qoшulanda istяr-istяmяz fikirlяшirsяn: yalnыz ЮZ XALQЫNЫ SEVЯN bir шair, onun tarixi keчmiшiylя qцrrяlяnяn, hяm dя faciяlяrini gюrяn bir insan bir bюyцk яrklя onu qыnaya bilяr, hяm dя ona qarшы hяr hansы haqsыzlыьa dюzцmsцzlцk gюstяrяr.

Bяxtiyar poeziyasыnda hяmiшя Zamanыn ahяngi, ritmi, hяtta addыm sяslяri aydыnca duyulmuшdur. Zaman onun poeziyasыnda hяm konkret mяnada-dяqiq ayы, ili, яsri ilя mяlum чяrчivяdя, hяm dя bцtцn keчmiшlяri, indiyя vя gяlяcяyя sыьышdыrыlan bir dairяdяdir. Zamanыn ayrы-ayrы bюlцmlяrini ifadя edяn yazыlarыnda Bяxtiyar Vahabzadя "Gцlцstan", "416", "Шяhidlяr", "Yollar-oьullar" шairidir.

Yяni konkret tarixi hadisяlяrin konkret Zaman bюlцmцndя яksi…

Amma unutmaq olmaz ki, burada konkretliyin юzцndя dя bir шяrtilik var. "Gцlцstan" bir xalqыn tarixi fa-

БЯХТИЙАР ВАЩАБЗАДЯ MИЛЛЯТИМ

ciяsinin ibrяt dяrsidir, bir zamanыn baшqa bir zamanda ehyasы, sonrakы zamanыn da яbяdi aьrыsыdыr. "Шяhidlяr" dя hяmчinin.

Amma elя шeirlяr, poemalar var ki, orada Zaman dяyiшmяz vя bцtюvdцr, konkret bir ayla, яsrlя mяhdudlaшmыr. Mяsяlяn, "Иnsan vя zaman" silsilяsindяn olan bir sыra шeirlяr, "Latыn dili", "Gяl, ana tяbiяt", "Muьam", "Mяnя nя var?", "Юzцmdяn narazыyam", "Hяyat, sяn nя шirinsяn", "Ana dili"… vя s. bu qяbildяn olan poetik nцmunяlяr

Quruyan чeшmяlяrdяn sular yenя car olur.

Bu dцnyanыn xeyri dя, шяri dя tяkrar olur, Niyя tяkrar olmasыn?

Axы, dцnya fыrlanыr.

Min-min illяr bu dцnya belяcя fыrlansa da, Bir yuvanыn bцlbцlц min budaьa qonsa da, Aylar, illяr, fяsillяr bir-birini dansa da, Dяyiшmяzdir яqidяm, чox da dцnya fыrlanыr.

B.Vahabzadяnin bu fikir axtarышlarыnы onun bir чox шeirlяrindя, poemalarыnda vя pyeslяrindя izlяyя bilяrik. Burada bu xцsusda geniш sюz aчmaьa ehtiyac duyulmur. Ancaq qыsaca deyim ki, B.Vahabzadя mцasir Azяrbaycan poeziyasыnda bir tendensiya xarakteri daшыyan fяlsяfi lirikanыn gюzяl nцmunяlяrini yaratmышdыr.

Vaxt, Zaman, Юlцm-Olum, Gюzяllik, Tяbiяt vя Urbanizisaya, Xeyir vя Шяr… bцtцn bu anlayышlar Bяxtiyar poeziyasыnda юz fяlsяfi-poetik hяllini tapыrdы. Яzяldяn bu bюyцk

ЮMЦR

Sяbrini buxovladы Sяbri daшan millяtim.

Deyirlяr, чox azdыr yцz il, яlli il, Иnsana bir юmцr kifayяt deyil.

Hяlя isitmяmiш юz yerimizi Юlцm cяllad olub haqlayыr bizi.

Necя dюzdцn bir belя Mцsibяtя, mцшkцlя? Чяkdiyi sitяm ilя A yollaшan millяtim?

Deyirlяr, шirindir dadы dцnyanыn, Kaш iki olaydы юmrц insanыn.

Nola, чalышsaydыq юmrцn birindя, Sonra яylяnяydik biz digяrindя.

Nя gцndяsяn, nя gцndя?

Qor qalmayыb kцlцndя.

Qeyrяtsizlяr яlindя Bu gцn чaшan millяtim.

Hяrя юz юmrцnя bir cцrя baxmыш, Hяrя bu dцnyanы bir cцrя anlar.

Cahanda bяs nяdяn zюvq alacaqmыш Zяhmяtin юzцndяn zюvq almayanlar?

Иstяyirяm чaшmaya, Dяrdiylя yollaшmaya, Bir daha qullaшmaya Xan oьlu, xan millяtim.

Yцz-yцz юmцr belя azdыr doьrusu Bir юmrц insana az sayanlara

Bяxtiyar шeirinin bцtцn parametrlяrindя, hяtta onun kiчik чalarыnda belя qцvvяtli шяkildя hiss edilяn, duyulan, hяtta bir чox mяqamlarda bu poeziyanыn aparыcы fцquruna чevrilяn BЯXTИYAR obrazыdыr. Чaьdaш poeziyamыzda belя bir gюrцnцш, yяni шair obrazыnыn onun poeziyasыnda bu dяrяcяdя aparыcы rol oynamasы ilk nюvbяdя, bu obrazыn xarakterindяn doьur.

Belя demяk mцmkцnsя, bцtцn шeir vя poemalarыnda poetik duyьunun, hissin mяrkяzindя шair obrazы durur.

Ucalыq vя yцksяklik! Geniшlik vя sяmavilik! Xяyal vя romantika!

Mяncя, Bяxtiyar poeziyasыnыn bцtцn pafosunu bu sюzlяr tяyin edir…

Bяxtiyar poeziyasы o taylы-bu taylы hяr bir azяrbaycanlы цчцn Vяtяn dяrsi idi. Onun шeirlяrini, poemalarыnы oxuyub Vяtяni sevdik, onun torpaьыnы, daшыnы sevdik. Xalqыmыzыn tarixini vяrяqlяdik, fiziki Azяrbaycanыn parчalandыьыnы gюrsяk dя, mяnяvi Azяrbaycanыmыzы bцtюv gюrdцk. Onun poeziyasы bцtюvlцkdя tarixi keчmiшimizя vя XX яsr Azяrbaycanыna tutulan saf, lяkяsi, tяmiz bir gцzgцdцr deyirik.

Poeziyamыzda CЯSARЯTИN necя boy atdыьыnы, mцstяbidlяri necя titrяtdiyini hiss etdik. Qanlы Yanvar faciяsindяn bir neчя gцn sonra Bяxtiyar Vahabzadяnin rus generalыnыn цzцnя tцpцrdцyцnц dedilяr, amma o юz шeirlяrindя чox-чox яvvяl imperiyanыn цzцnя tцpцrmцшdц.

Bяxtiyar шeiri dцшцncя, idrak yoluna iшыq saчыr. Bu iшыqdan hяlя neчя nяsil faydalanacaqdыr.

Haramdыr bu hava, haramdыr bu su Яylяnmяk eшqilя yaшayanlara.

Yaшamaq, yanmaqdыr, yanasan gяrяk, Hяyatыn mяnasы yalnыz ondadыr Шam яgяr yanmasa, yaшamыr demяk Onun da hяyatы yanmaьыndadыr. Юmrц az olsa da, qartal yenmяdi Dedi, sяmalarda юz oylaьыm var. Юmrцn azlыьыndan gileylяnmяdi Юmrц insan kimi baшa vuranlar.

"Bu dцnya beш gцndцr", - deyib hяr yerdя Saь ikяn qяbirdя uzanan da var. Юz alыn tяrilя bircя юmцrdя Yцz insan юmrцnц qazanan da var.

№ 7 (130), Ийул 2015

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.9

БЯХТИЙАР ВАЩАБЗАДЯ - 90 Вагиф АСЛАН,

Milli-яdяbi-bяdii tяfяkkцrцmцzцn aparыcы simasы

Azяrbaycan Yazычыlar Birliyi Шяki bюlmяsinin sяdri, Azяrbaycan Mцяllimlяr Иnstitutu Шяki filialыnыn baш du. 1990-cы ilin 20 Yanvar gцnцnя mцяllimi hяlя чox qalыrdы vя mяшum gцnцn Filosoflar mifi "шяxsiyyяt formasы", "mюcцzя", "dialektika" hesab edirlяr. Яdяbiyyat isя "mif"i "sюz" kimi qiymяtlяndirir. Mif semantikasы ilя sюz semantikasы birincidя hissi-idraki qavrayыш, digяrindя isя яdяbi-bяdii ifadя шяklindя цst-цstя dцшdцyцndяn шeir vя шair mifi yaranыr.

Sюzц mюcцzя sяviyyяsinя qaldыrmaq цчцn шair юzцnц vя dцnyasыnы bцtюvlцkdя gюrmяyя can atыr. Шяxslяr sonsuzluьunda юz шяxsiyyяtini, юlчцlяrin юlчцsцzlцyцndя юzцnц vя dцnyasыnы gюrя bilmяk цчцn шair юzцndяn vя dцnyasыndan uzaqlaшыb ona kяnardan baxmaьы, baxdыqca da dяyяrlяndirmяyi bacarmalыdыr. Цstяlik шair юzцnя enmяk vя nяinki gюrdцyц, hяtta tяsяvvцr etdiyi dцnyaya da nцfuz etmяk sяviyyяsindя olmalыdыr. Яslindя bu da azdыr. Шair bunlarы hissin vя idrakыn sцzgяcindяn keчirmяlidir. Bu isя taleyin hюkmц ilя olur. Юzцndяn vя dцnyasыndan uzaqlaшma, юzцnя vя dцnyasыna yaxыnlaшma mif vя шeir цчцn ortaq яlamяtdir. Mifik vя poetik uzaqlaшma vя ya yaxыnlaшma mяzmun iчindя mяzmun,forma iшindя forma tapыntыsыna sяbяb olur. Шair real hadisяlяr iчяrisindяn insan vя cяmiyyяt цчцn xarakterik olanы seчib ayыrыr, юzцndяn uzaqlaшdыraraq vя ya юzцnя yaxыnlaшdыraraq яdяbi-fяlsяfi prizmadan baxdыqca onu poetikcяsinя yaшayыr.

Kentavrlar, qippoqriflяr, yeddibaшlыlar, oxbatmazlar , qыlыnckяsmяzlяr, topdaьыtmazlar mifikpoetik uzaqlaшma vя yaxыnlaшmada mahiyyяt vя mяzmunu ilя gюrцnяn reallыqlardыr. Шairin bюyцklцyц mifikpoetik uzaqlaшma vя yaxыnlaшma bacarыьыnыn sяviyyяsi ilя юlчцlцr.

B.Vahabzadяni sюzцmцzцn aьsaqqalы edяn яsas amil onun tam aydыn gюrцnцncяyяdяk hadisя vя faktdan uzaqlaшa bilmяsi, formadan daha чox mяzmun vя mahiyyяtя yaxыnlaшmasыdыr.

Sovet dюnяminin tarix kitablarыnda "Gцlцstan sцlh mцqavilяsi"ni Azяrbaycan xalqыnыn tarixi xoшbяxtliyi kimi qiymяtlяndirirdilяr. Яlbяttя ki, B.Vahabzadя ilя bir яsrdя yaшayanlarыn чoxu bu mцqavilя haqqыnda bilirdi. Onlarы 1813-cц il hadisяlяrindяn юz gцnlяrinяdяk olan dюvr ayыrыrdы. Onlarыn hadisя vя faktdan uzaqlaшma mяsafяsi elя bu qяdяr idi. Onlar bilmirdilяr ki, "Gцlцstan" Rusiya ilя Иran arasыndakы sцlh mцqavilяsidir. Burada Azяrbaycanыn iшtirakы yoxdur. Azяrbaycanы mцharibяdя яldя edilяn qяnimяt kimi bюlцшdцrяndяn sonra hяr iki tяrяfin - Rusiya ilя Иranыn юzlяrindяn razыlыq hissi ilя imzaladыqlarы sяnяdin obrazlы, dцшцnцlmцш, reallыqda gюrцnя bilmяyяn tяrяflяrini gюrmяk poetik uzaqlaшmada mцmkцn ola bilяrdi.

B.Vahabzadяni milli-bяdii tяfяkkцrцmцzцn aparыcы simasыna чevirяn яsas amil hadisяni vя faktы bцtюvlцkdя gюrmяsindя, onu яdяbibяdii tяhlil sцzgяcindяn keчirmяsindяdir - "Gцlцstan sцlh mцqavilяsi"nin mahiyyяtini poetik шяkildя ortaya qoymasыndadыr. Elя buna gюrя dя, "Gцlцstan sцlh mцqavilяsi"ni gцnцn reallыьы kimi qяbul edib barышanlar B.Vahabzadяnin intellektual-poetik "Gцlцstan" harayыndan diksinib qalxdыlar. B.Vahabzadя real-tarixi hadisяyя elя bir gцzgц tutmuшdu ki, orada lяyaqяt vя heysiyyяtimizin necя tapdalandыьы, necя dяhшяtli bir amansыzlыqla iki шaqqa edilmяyimiz aydыn, юzц dя чox aydыn gюrцnцrdц. Bu aydыnlыqda oyanmaqda olan milli mяnlik hissini юrt-basdыr etmяk mцmkцn deyildi. Чцnki poetik iшыqda gюrцnmяyяn yerimiz yox idi vя sovetin mifik tяbliьat maшыnы sыndыrыlmышdы. Azяrbaycanыn milli mцstяqilliyinin elan edilяcяyi gцnя aparan yolun tяmяl daшы qoyulmuш-

шяhidlяrinя hяsr etdiyi poemada azadlыьыn yaxыnda olduьunu B.Vahabzadя hamыdan daha чox hiss etmiшdi : Onlar sцbut etdi, hяr qara zцlmцn Яli uzunsa da, юmrц gюdяkdir.

Xalqыn azadlыьы sabah, biri gцn Шяhid yarasыndan gюyяrяcяkdir.

Шяhid qanы ilя suvarыldыqca bюyцyяn vя qol-budaq atan azadlыq aьacыnы gюrmяk B.Vahabzadяyя birdяn-birя nяsib olmamышdы. O bura qяdяr mifik-poetik bir ovqatla M.Я.Sabirin "necя aьlayыb necя gцldцyцnц" yaшamышdы, "tamam qяmzadяlяrin vя mюhnяtkeшlяrin yцklяrini gюtцrmяk vя mяzlumlarыn halыna yanmaq цчцn xяlq olunan" M.Fцzulinin "шяbi-hicran" alovunda necя шюlя чяkdiyinя baxa-baxa isinmяk

Gцldцrmяsяn юz kюnlцnц, gцlmяz цzя Allah.

Dцnyaya шяfяqlяr kimi Tanrыm sяpяlяnmiш, Qяlbin gюzц yanmazsa, gюrцnmяz gюzя Allah. Шair elя bu mяqamda cin , шeytan xislяtli adamlarыn ondan necя qorxduqlarыnы , qorxduqlarы цчцn ona necя tяlя qurduqlarыnы hiss etmiшdi...

Birdяn gюzцnя faniliyя qяhqяhя чяkяn Nяsimi gюrцnmцшdц. Fцzulinin timsalыnda юzцndяn 500 il яvvяl var olan varlыьыna, Nяsiminin timsalыnda isя 700 il яvvяlki юzцnя baxmышdы. Artыq orada цmumbяшяri sevginin iшыьыnda xяbisliklяrinin aшkarlanacaьыndan qorxan iblis tяbiяtli яmirlяr, vяliяhdlяr onun dяrisini soyurdular. Bununla da iш bitmirdi. Nяsil-nяsil insan vя gюzяllik qarшыsыnda baш яydikcя ucalan yeniyeni Nяsimilяr meydana gяlirdi.

qiymяtlяndirir. XX яsrin sonlarыnda xalqыmыzыn baшыna gяlяn bяlalarыn qarшыsыnы almaq цчцn milli ruhumuza qayыdышы zяruri sayыr :

dя юlчцlц vя юlчцsцz zamanda zamansыzlыq sыxыr, hяtta, bir чox mяqamlarda mяkana mцnasibяtdя qяribя чalarlar da yaranыr :

Gцzяran naminя boьuldu gerчяk, Yalana яl чaldы шяrяf dя, шan da.

Bяy, xan qцrurumuz yolчu payы tяk Paylandы didяrgin чadыrlarыnda.

Oьul шяhяrdяdir, anasa kяnddя.

Gюrцшя bilmirlяr bir mяmlяkяtdя.

Bяzяn xatirяlяr ona qorxulu yuxular kimi gюrцnцr. Ona gюrя ki, шairin шahidi olduьu hadisяlяr vя qarшыlaшdыьы insanlar чox mцrяkkяbdir. Bu mцrяkkяblik qarшыsыnda tяrяddцd keчirmяmяk mцmkцn deyildir. Mяnsub olduьu xalqыn sabahы цчцn tяшviш keчirяn sair yazыr : Bunu dцшцndцkcя xoflanыram mяn, Vallahi, kimsяdяn bir gileyim yox.

Mяn necя qorxmayыm xatirяlяrdяn?

Mяnim keчmiшim var, gяlяcяyim yox.

"Gюzlяmя otaqlarы", "insan яzalarы satыlan яczaxanalar", "iynяylя, dяrmanla qadыna hamilяlik bяxш edяn kabinetlяr" vя nяhayяt, bu dцnya onu sыxыntыlы dцшцncяlяrя vadar edir. Bяzяn zaman vя mяkan dolaшыqlыьыnda bir шair xoшbяxtliyinя qibtя etmяmяk dя olmur. Иllяr boyu hяsrяtdяn, hicrandan gileyli шairin яlчatmaz vцsalыnda kюnцl xoшluьu gюrцrцk: Sяn mяnim qяribя qismяtim, payыm, Gecяlяr Gцnяшim, gцndцzlяr Ayыm.

Gцneydя quzeyim, qышda yazimsan, Sяn mяnim hяmiшя яlчatmazыmsan. Ишя bir bax! Vцsalы da юzцndяn яlin чatmayacaq qяdяr uzaqlaшdыrasan vя bundan da hяzz alasan! Шairin юlчцlц zaman qяlibindя юmцr mяfhumu mцxtяlif mяzmunda vя mahiyyяtdя olur. "Dяrinя boy verяn qыsa bir юmrц on юmцrdяn, yцz юmцrdяn цstцn" tutan B.Vahabzadя eyni bir gecяdя oьul gюzlяyяn ana ilя bir-birinя qovuшan sevgililяrin zaman adlы daш-tяrяzilяrinin ayrы-ayrы olduьunu yazыr : Bir evdя intizar, kюnцl mюhnяti Vaxtыn ayaьыna daш baьlayыbdыr.

O biri evdяsя vяslin lяzzяti Vaxtыn юzцnц dя ayaqlayыbdыr.

Qoy zaman юlчцsц zamanыn olsun, Bu юlчц dцz gяlmir istяyimizя.

Gцn var ki, ildяn dя uzundur, uzun, Иl var ki, gцndяn dя qыsadыr bizя.

Шаирин Шякидяки евиндя. Солдан саьа: Вагиф Аслан, Бяхтийар Ващабзадя, шаирин гызы Эцлзар ханым вя Тцркийяли йазар Ащмет Кайтанчы. 01 август 2008-ъи ил. eшqi ilя hadisя vя faktlara 500 illik mяsafяdяn nяzяr salmышdы.

M.Fцzulinin ahы, gюz yaшlarы vя цrяyinin odu ilя gцnbяgцn pardaxlanыb gюzяllяшяn, gюzяllяшdikcя ilahilяшib onun sevgisinя sevgi ilя cavab verяn iki Leyla gюrmцшdц: bunlardan birincisi sevgili Vяtяn, ikincisi isя sevgili Vяtяnin yetirdiyi mяhяbbяt чiчяyi idi. Vяtяnя vя Vяtяn чiчяyinя Fцzuli elя bir sevgi, elя bir шюvq, elя bir zюvq ilя baxmышdы ki, Vяtяn dя, чiчяk dя hяsrяtli gecяlяrin qaranlыqlarыnы dяlib keчяn odlu baxышlarыn nuruna boyanmышdы. Bu hяsrяtя sancыlan vцsal iшыьыnda Vяtяn dя, Vяtяn чiчяyi dя lalяrяng gюrцnцrdц.

Onlarыn цzяrinя Fцzuli цrяyinin qanы чilяnmiшdi. Elя buna gюrя dя, Vяtяnin dя, Vяtяn чiчяyinin dя цrяyinя xal dцшmцшdц, hяm dя bu "шяbihicran" 500 il idi ki, uzanыrdы.

Qatы qaranlыqlar, parlaq iшыqlar iчяrisindя M.Fцzulinin elя юzц olduьunu gюrяn B.Vahabzadя titrяyib юzцnя dюnmцшdц, mifik "шяbihicran"ы poetik "Шяbi-hicran"a чevirmiшdi. B.Vahabzadя qяriblikdя qяrib olduьundan Vяtяndяn gюndяrilяn bir dяstя чiчяyin яtrilя xяyallarы qanadlanmыш Fцzuli kimi vяcdя vя ehtizaza gяlmiш, Vяtяndя olsa da, Muьanы, Xяzяri, "sяslяnяn Kцrц", "hayqыran Arazы", Samux meшяlяrini gюzlяrinin юnцnя gяtirmiш, юzцnц doьmalarыn arasыnda qяrib hiss etmiшdi , цzцnц ustad шairя tutaraq belя demiшdi : Яsrlяr юtsя dя , o vaxtdan sяnin Hяr dяrdin, hяr qяmin bizя tanышdыr.

Qяlbindяn od alan sяtirlяrinin Иstisi hяlя dя soyumamышdыr.

B.Vahabzadяnin юzц vя юz taleyi ilя tanышlыьы bununla bitmяmiшdi. O daha da irяli getmiш, insanlыьa vя dцnyaya sevgisi ilя юzцnц яn ali mяqamda dяrk etmяk istяmiшdi : Иdrakda yol aчmыш gecяdяn gцdцzя Allah.

Nяsimini soyan nadanlar yenя dя юz iшlяrindя idilяr. Bu hяqiqяtlяri юz taleyindя yaшayan B.Vahabzadя insanlarы Hцseyn Cavidsayaьы bir шяkildя qorxmazlыьa vя dюnmяzliyя чaьыrыrdы : Иnsanы ucaldan ulu bir eшq , dяyanяt.

Alчaldan isя... Qorxu, xяyanяt.

Qorxduqsa юlцmdяn vя яcяldяn, Иnsanlыьы verdik demяk яldяn.

Qorxduqsa яgяr zцlmdяn, haqdan keчяr olduq.

Qorxduqsa яgяr zцlmя qul olduq, nюkяr olduq.

Nяsimilяrin get-gedя tяklяndiyini gюrцncя шairin qяlbindяn dяli bir fяryad qopdu vя bu fяryad tarixi bir dramыn sяrlюvhяsinя чevrildi. Юzцnя vя dцnyaya mifik, poetik, fяlsяfi gюzlя baxan шair soyulan dяrinin юzцnцnki olduьunu hiss etdikcя daha da irяliyя (яslindя geriyя, yяni keчmiшя) boylandы. Orada pas tutmuш bir qыlыnc gюrdц. O qыlыnca яl uzatmaьa kimsя cцrяt etmirdi. Шair irяli keчib o qыlыncы gюtцrmяk istяyяndя qabaьыnы kяsdilяr: - Яl vurma, sehirlidir! Bu qыlыnc kimin яlindя olsa, elя onun юzцnц kяsir, - dedilяr.

1200 il bundan яvvяl юzцnцn nя gцndя olduьunu gюrяn шair heyrяt vя dяhшяt iчindя "Юzцmцzц kяsяn qыlыnc" яsяrini qяlяmя aldы. Юzцndяn яvvяlkilяrin ona vяsiyyяt etdiklяrini bu gцnki vя gяlяcяk nяsillяrя чatdыrmaq istяdi.

Poetik-fяlsяfi, mцtяfяkkiranя yaradыcыlыьыn bir sirri dя юz daxilinя enmяklя юzцnя doьru yol getmяkdяdir. B.Vahabzadя yaradыcыlыьыnыn daha bir mяziyyяti dя elя bundadыr. Юz keчmiш vя шюhrяtli tarixindяn ta bu gцnlяrяdяk keчilяn yollara nяzяr salan чair fяrd kimi, millяt kimi cыlыzlaшmaьa etiraz edir: "gяlяni чяpiklя qarшыlamaьы, gedяni tяpiklя yola salmaьы" юz-юzцnя yadlaшma kimi

Шairin bu fikrindя nя qяdяr haqlы olmasыnы situativ mяqamlarla izah etmяk olar. Yяni hansыsa bir mяqamda deyilяn bu fikir ani шяkildя gяlib keчяn hislяrin yaratdыьы ovqatыn mяhsuludur. Tяbiidir ki, xalqыnыn keчmiшi ilя юyцnяn bir шair hяm dя юz xalqыnыn gяlяcяyi ilя fяxr etmяk arzusunda olur. Burada, sadяcя olaraq, gюzяl bir gяlяcяyimiz olsun deyя narahatlыq keчirяn шairin "mяnim keчmiшim var" demяklя gяlяcяk nяsillяrя gяlяcяyimizi qorumaq tapшыrыьы юz ifadяsini tapыr.

Bцtцn yaradыcыlыьы boyunca onu яn чox dцшцndцrяn zaman problemi olmuшdur. Keчmiшi vя gяlяcяyi indiki zamanыn цzяrindя cяmlяшdirmяk bacarыьы, bu gцnцndяn dцnяninя vя sabahыna baxmaq istяyi mюvzu vя janr rяngarяngliyindяn asыlы olmayaraq onun шeirlяrinin ana xяttinя чevrilmiшdir. Шяxsiyyяt kimi юlчцlц , шair kimi юlчцsцz zaman iчindя yaшamaq B.Vahabzadя poeziyasыnыn fяlsяfi mяzmununa daha чox sirayяt etmiшdir. Чox gцman ki, B.Vahabzadяni yaradыcыlыьы baxыmыndan 1813-cц ilin mяlum mцqavilяsindяn Gюytцrk imperiyasыna qяdяr aparan qцvvя onun zamana fяlsяfi mцnasibяtindяn irяli gяlmiшdir. Maraqlыdыr ki, onun tarixi-fяlsяfi яsяrlяrindя olduьu kimi lirik яsяrlяrindя dя zamanыn mahiyyяtini aчmaq cяhdi vardыr.

Zaman rяqяmlяrя sыьmadыьы цчцn elmin, hamыya aydыn vя hamыya qaranlыq olduьuna gюrя hяr bir kяsin aьrыlы yeridir. Zaman юlчцlц olduqda davamlыdыr, юlчцsцz olduqda яbяdiyyяtdir. Mцяyyяn bir zaman чяrчivяsindяn baшqa bir zaman olduqda чыxmaq mцmkцndцr. Яslindя poetik юzцndяn uzaqlaшma vя юzцnя yaxыnlaшma B.Vahabzadяnin zaman iчяrisindя hissi, idraki manevrlяrindяn baшqa bir шey deyildir. Vaxtilя Nяsimini hяr iki mяkanda mяkansыzlыq sыxdыьы kimi B.Vahabzadяni

Zaman, mяkan vя poetik ovqat цчlцyц hadisяnin mahiyyяt vя mяzmununa яlavя чalarlar gяtirir.

Sevgilinin sevgilisindяn kцsmяsi Gцnяшin gцndцzцndяn kцsmяsi tяsirini baьышlayыr: Bu nя yoldur?

Dolanыr tяrsinя sцzgцn Gцnяшim.

Bu nя yoldur o tutub?

Dюn geri, tez dюn, Gцnяшim!

Sevgilimdяn kцsцшцb gen dцшяli, Gцnbatandan doьur hяr gцn Gцnяшim!

B.Vahabzadя kainatыn varlыьыnы sevgidя gюrdцyц цчцn mяhяbbяti, arzunu, шair sюzцnц vя zamanы яbяdi hesab edir : Qocaldыr insanы, qocaldыr zaman... Цrяyin atяшi, kюzц qocalmыr.

Daьlarы, daшlarы qocaldan zaman Bilmirяm bяs niyя юzц qocalmыr?

Getdi baharыmыz, yer qышa qaldы, Dцzlяr qara qaldы, yaьышa qaldы.

Bizimki bir quru baxышa qaldы, Neylяyяk? Arzunun gюzц qocalmыr.

Bяxtiyar, dцшцnяk biz dяrin-dяrin...

Xяyallar mюhtяшяm, arzular шirin. Яsil sяnяtkarыn, яsil шairin Юzц qocalsa da, sюzц qocalmыr. Шair elя шair olduьu цчцn mяhяbbяt, arzu vя zaman sonsuzluьunda aьыl-hiss hяdlяri vя sяrhяdlяrini gюrdцkdя heyrяtlяnir : Gah aьlыma uydum, gah da kюnlцmя... Цrяk bir tяrяfdя, baш bir tяrяfdя.

Qяlb iki qansыzыn arasыndadыr, Zaman bir tяrяfdя, yaш bir tяrяfdя.

Bir yandan da yaш ilя юlчцlяn zamanla юlчцyяgяlmяz zaman arasыnda qaldыьыndan hяr шeyin bir tяrяfdя olmasыnы arzulayan шair яslindя юlчцsцzlцyя can atыr - "bir salama dяymяyяn eшqin" цzяrindяn keчib dцnyanы yaшadan sevgiyя цz tutur.

сящ.10

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

№ 7 (130), Ийул 2015

БЯХТИЙАР ВАЩАБЗАДЯ - 90 ДАЩИНИН ЮМЦР ЙОЛУ Bяxtiyar Mahmud oьlu Vahabzadя - шair, dramaturq, яdяbiyyatшцnas, 1945-ci ildяn Azяrbaycan Yazычыlar Birliyinin цzvц, Azяrbaycanыn xalq шairi, filologiya elmlяri doktoru, professor, Azяrbaycan MEA-nыn hяqiqi цzvц, Azяrbaycanыn Яmяkdar incяsяnяt xadimi, Azяrbaycan Dюvlяt mцkafatы laureatы, SSRИ Dюvlяt Mцkafatы laureatы, M.F.Axundov adыna яdяbi mцkafatыn laureatы, Azяrbaycan Respublikasы Ali Sovetinin deputatы (1990), Азярбайъан Республикасынын millяt vяkili (1995, 2000).

Мурад НЯБИБЯЙОВ Bяxtiyar Vahabzadя 1925-ci ildя Шяki шяhяrindя fяhlя ailяsindя anadan дцнйайа эюз ачыб. 1934-ъц илдя ailяси иля Bakыya kючцб вя орта мяктяби пайтахтда гуртарыб. 1942-47-ъи иллярдя ADU-nun filologiya fakцltяsindя али тящсил алдыгдан сонра уniversitetin aspiranturasыnda saxlanыб вя 1951-ъи илдя "Sяmяd Vurьunun lirikasы" mюvzusunda namizяdlik dissertasiyasы mцdafiя etmiшdir.

1943-ъц илдя "Ана вя шякил" адлы илк шеирини йазараг бядии йарадыъылыьа башлайан шаирин о вахтдан юмрцнцн сонунадяк

dюvri mяtbuatda шeirlяri, elmi mяqalяlяri, rяylяri mцntяzяm чap olunuб. Онун "Mяnim dostlarыm" adlы ilk kitabыnda toplanmыш lirik шeirlяrdя faшizmля mцщарибяdян qalib чыxmыш xalqыn duyьu vя dцшцncяlяri яksini tapmышdыr. Лirik шeir vя poemalarыnda, mяnzum pyeslяrindя mцasir dюvrцn problemlяri lirik-fяlsяfi planda, yeni яlvan boyalarla tяsvir edilмишдir. Милли драматурэийамызда да юз дяст-хятти олан Б.Ващабзадянин "Иkinci sяs", "Vicdan", "Yaьышdan sonra", "Yollara iz dцшцr", "Fяryad", "Юzцmцzц kяsяn qыlыnc", "Cяzasыz gцnah" вя диэяр pyeslяri Azяrbaycan Dюvlяt Akademik Milli Dram Teatrыnda сящняляшдирилмиш вя tamaшaчылар тяряфиндян бюйцк ряьбятля гаршыланмышдыр.

1964-ъц илдя 1964-ъц илдя "Sяmяd Vurьunun hяyat vя yaradыcыlыьы" mюvzusunda doktorluq dissertasiyasы mцdafiя етмиш шаир 1980-ъи илдя Azяrbaycan MEA-nыn mцxbir цzvц, 2000-ъи илдя ися hяqiqi цzvц seчilmiшdir. Б.Ващабзадя щям дя тяnqidчiяdяbiyyatшцnas kimi dя fяaliyyяt gюstярмишдир вя 1950-ъи илдян 1990-ъы илядяк Azяrbaycan Dюvlяt Universitetindя Mцasir Azяrbaycan яdяbiyyatы kafedrasыnыn professoru vяzifяsindя чalышmышdыr. 1990-cы ildя tяqaцdя чыxmышdыr.

1981-ci ildя SSRИ Yazычыlarыnыn VЫЫ qurultayыnda SSRИ Yazычыlar Иttifaqы Иdarя Heyяtinin цzvц seчilян бюйцк сяняткар щям дя Azяrbaycan Yazычыlar Иttifaqыnыn Иdarя Heyяtinin vя Aьsaqallar Шurasыnыn цzvц idi. Яdяbi-bяdii prosesin yorulmaq bilmяyяn tяbliьatчыsы vя tяшkilatчыsы

kimi tanыnыrdы. Azяrbaycan KP Bakы шяhяr Komitяsinя цzv vя bir neчя чaьыrыш Bakы xalq deputatlarы Sovetinя vя X чaьыrыш Azяrbaycan Ali Sovetinя, 1995 vя 2000-ci illяrdя Azяrbaycan Milli Mяclisinя deputat seчilmiшdir.

1976-cы ildя "Leninlя sюhbяt" vя "Muьam" poemalarыna gюrя Azяrbaycan Dюvlяt mцkafatыna layiq gюrцlmцшdцr. "Qыrmыzы Яmяk Bayraьы" vя "Иstiqlal" ordenlяri ilя tяltif olunmuшdur.

Bяxtiyar Vahabzadя щяля 1958-ci ildя yazdыьы "Gцlцstan" poemasы ilя iki yerя parчalanmыш Azяrbaycanыn tarixi faciяsini dilя gяtirmiш, rus vя fars imperiyasыnыn pяncяsi altыnda inlяyяn сойдашларымызын azadlыq

vя istiqlal uьrundakы яdalяtli mцbarizяsinя qoшulmuшdur. Вя дейилянляря эюря, 1962-ъи илдя бu poemaya gюrя шair "millяtчi" damьasы ilя Azяrbaycan Dюvlяt Universitetindяn чыxarыlmыш, yalnыz 2 ildяn sonra iшя bяrpa edilmiшdir. Бу щагда шаирин йахын досту вя щямйерлиси пrofessor Шirmяmmяd Hцseynovун сюйлядикляри ися белядир: "Bяxtiyarы iшdяn чыxara bilmяzdilяr, чцnki bu, ciddi ajiotaja sяbяb ola bilяrdi. Mяcburяn onu doktorluq mцdafiяsi цчцn elmi mяzuniyyяtя gюndяrdilяr". Б.Ващабзадя сovet дюняминдя milli varlыьы tapdanan, hяr cцr mяhrumiyyяtlяrя mяruz qalan millяtin dяrdlяrini mцxtяlif яdяbi цsullarla ifadя etmiш, юзцнцн iri hяcmli poemalarында vя pyeslяrindя dilя gяtirmiшdir. Шаир сосиализм ады иля халгы язян диктатураны ачыг-айдын ifшa edяn яsяrlяrini isя sovet ittifaqы daьыlдыгdan sonra "Sandыqdan sяslяr" ады altыnda nяшr etdirmiшdir.

B.Vahabzadя 70-dяn artыq шeir kitabыnыn, 2 monoqrafiyanыn, 11 elmi publisist kitabыn vя yцzlяrlя mяqalяnin, elяcя dя tarixi vя mцasir mюvzuda 20-dяn artыq iri hяcmli poemanыn mцяllifidir. Онун яsяrlяri - шeir kitablarы, dramlarы vя publisistik yazыlarы dцnyanыn bir чox dillяrinя, o cцmlяdяn tцrk, ingilis, fransыz, alman, fars, polyak, ispan, macar вя keчmiш SСРИ xalqlarыnыn dillяrinя tяrcцmя edilmiшdir. Б.Ващабзадя 2009-cu il fevralыn 13-dя, 84 yaшыnda Bakыda vяfat etmiш вя Фяхри Хийабанда дяфн едилмишдир. Аллащ дащи сяняткара рящмят елясин.

Sonuncu mogikan...

Sonuncumu?.. iш vermяk istяyir. Чox sevindim.

Mцhяndislя юzцm dя onlara getdim.

Uzun mцddяtdir ki, gюrmяk istяdiyim bюyцk шairlя gюrцшmяk imkanыnыn яlя dцшmяsi gюzlяnilmяz oldu.

Рясул ИЛМЯДДИН ОЬЛУ ...Mяn daьlar qoynunda yerlяшяn sяfalы bir kяnddя dцnyaya gюz aчmышam. Dцnyanы dяrk elяmяyя baшladыьыm ilk gцndяn kяndimizi яhatя edяn uca, baшы qarlы daьlara heyranlыqla tamaшa edяedя bu daьlarы sevmiшяm. Yaшыm цstцnя yaш gяldikcя, bu sevgim, bu heyranlыq daha da dяrinlяшib. Mяn hяr nя haqda dцшцnцrяmsя - dцшцnцm, юlcц etalonu kimi daьыmыzы, kяndimizi nяzяrdя tutur, hяr шeyin fitrяtindяki ucalыьы, mюhtяшяmliyi, gюzяlliyi onlarla mцqayisя edirяm.

Biz uшaqlыqda tez-tez daьlara, meшяlяrя odun yыьmaьa gedяr, cыr meyvя, bюyцrtkяn yыьыb satardыq. Yadыmdadыr, bir dяfя daьыn elя bir hissяsinя qalxmышdыq ki, oradan bцtцn kяndimiz яl iчi kimi gюrцnцrdц.

Kяnddяn daьыn яtяyinя tяrяf uzanan yolda bir atlы asta yeriшlя dяrяyя doьru irяlilяyirdi. Яtrafыn tam sakitliyindя onun шirin avazla zцm-zцmя etdiyi eшidilirdi. Atlы dяrяyя yaxыnlaшdыqca, elя bil sяsi dя artmaьa baшlamышdы. Onun юz qabiliyyяtincя ifa etdiyi muьam parчasы dяrяlяrdя elя яks-sяda verirdi ki, elя bil xцsusi gцclяndirici qurьu bu sяsi daьlara - dяrяlяrя yayыrdы. Иllяr юtdц. Mяn bюyцdцm, tяhsil aldыm, hяyat mяktяbi keчdim. Bu illяr яrzindя hяr cцrя sяslяr-avazlar eшitdim. Amma o sяs hяlя dя qulaьыmda vя iчimdяdir.

Mяn poeziyanыn vurьunuyam, xцsusяn dя Azяrbaycan poeziyasыnыn vя onun чox parlaq vя hяmiшя arzulanan шairi Bяxtiyar Vahabzadяnin.

Mяnя elя gяlir ki, шairlяrin юz шerlяrini чap elяtdirib kitab, qяzet vя ya jurnal vasitяsi ilя yaymasы da dяrяlяrdяki sяslяr kimi яks-sяda verir. Zяif yazыlarыn яks-sяdasы gцclцlяrin yanыnda eшidilmяz (oxunmaz)olur. Gцclц яsяrlяr elя яkssяda verir ki, bцtцn daьlar-dяrяlяr, kяnd vя шяhяrlяr, dцnya oxucularы o sяsi eшidir(oxuyur) vя qiymяtlяndirir.

Bu xoшbяxtlik isя hяr шairя qismяt olmur. Ulu Xaqani vя Nizami, Fцzuli vя Nяsimi, M.Я.Sabir, S.Vurьun, M.Шяhriyar... kimi B.Vahabzadяyя dя belя xoшbяxtlik qismяt olmuшdur. Яksяr yaшыdlarыm kimi mяnim dя ilk sevdiyim шair S.Vurьun olub. O vaxtlar qiraяt ustalarы mяktяblяrя gяlяr, шagirdlяrя шeirlяr sюylяyяr, шair vя yazычыlarыn hяyatыndan, baшlarыna gяlяn hadisяlяrdяn danышardыlar.

S.Vurьun haqqыnda olan sюhbяtlяr bizя (mяnя) daha чox tяsir edяrdi. O vaxtlar arzu edяrdim ki, kaш saь olaydы, onu gюrяydim.

Bяlkя ona gюrяdir ki, Bakыda yaшadыьыm dюvrdя o zaman keчirilяn bцtцn яdяbi-kцtlяvi tяdbirlяrя, xцsusяn dя Sabir poeziya gцnlяrinя qatыlardыm ki, dюvrцn шair vя yazычыlarыnы canlы olaraq gюrцm vя dinlяyim. Bu elя bir vaxtlar idi ki, B.Vahabzadяnin "Gцlцstan" poemasы Azяrbaycanda gizli olaraq яl-яl gяzirdi. Mяn dя hяmin яsяri tapыb oxumuшdum.

Elя o vaxtlar da bюyцk шairimizi gюrmяk, onu dinlяmяk, шяxsяn tanыш olmaq arzusunda olmuшam. Amma hяmin xoшbяxt gцn цчцn 20 ilя yaxыn vaxt lazыm imiш. 1985-ci ilin isti avqust gцnlяrindяn biri idi. Шяkidя, rяisi olduьum tikinti idarяsinя zяng edib bildirildi ki, Bяxtiyar mцяllim evindя tяmir iшlяri aparmaq цчцn bizя sifar-

Vяdяlяшdirdiyimiz vaxtda biz Bяxtiyar mцяllimin evinя gяldik. O, чox sadя, lakin yaшыllыqlar, gцl-чiчяkliklяr iчindя olan hяyяtindя bizimlя gюrцшdц. Hal-яhval tutduqdan sonra gюrdцrmяk istяdiyi iшlяri dedi vя gюstяrdi. Mяnim bюyцk шairlя ilk gюrцшцm belя oldu. Qыsa gюrцшdя mяnim шeirя, sяnяtя olan maraьыmы nяzяrя alыb Шяki Dram Teatrыnda keчirilяcяk юzцnцn 60 illik yubiley gecяsinя dяvяtnamя verdi. O dяvяtnamяni mяn indi dя yadigar olaraq saxlayыram.

16 avqust 1985-ci il tarixindя bюyцk tяntяnя ilя keчirilяn yubiley gecяsindяn sonra uzun mцddяt keчdi vя 14 ildяn sonra mяn bюyцk шairlя yenidяn gюrцшdцm.

1999-cu il iyul ayыnыn 13-dя tяmsil olunduьum partiyanыn adыndan Шяki yazarlarы ilя gюrцш tяшkil etmiшdik. Gюrцшцn bяzi tяfяrrцatlarы haqqыnda sюhbяt aparmaq цчцn

sonra bizimlя gюrцшdц. Яhmяdiyyя dayы vя mяndяn baшqa daha цч nяfяr qaldыq. Axшam sяrini dцшdцkdя Bяxtiyar mцяllim bizi evя dяvяt etdi.

Xeyli sюhbяt etdik, чay iчdik.

Bяxtiyar mцяllim bцtцn sюhbяtlяrini yalnыz xalqыn dяrd-sяri, gяlяcяk inkiшafы цzяrindя qururdu. Onu xцsusяn aьrыdan qanlы yanvar hadisяlяri barяdя цrяk aьrыsы ilя danышыrdы.

Bu hadisяlяri dцnyaya чatdыrmaq цчцn kimlяrя mцraciяt etdiklяrini, nя kimi mцnasibяtlяr gюrdцyцnц vя baшqa чяtinliklяrdяn sюhbяt aчdы. Юzцndяn asыlы olmayaraq qanы bяrk qaralmышdы. Axшam saat 10-u юtmцшdц.

Biz salamatlaшыb gedяrkяn, o da evlяrindяn чыxaraq bizimlя xeyli yolu piyada getdi. Mяn onunla sonuncu dяfя saьollaшdыm.

Son gюrцшdцyцm gцndя Bяxtiyar mцяllimin gileyi bir dя bu oldu ki, ona mцraciяt edяnlяrin demяk olar ki, hamыsы шяxsi iшlяri цчцn mцraciяt edir. Mяn onda dedim ki, siz bizя yaxыn vя doьma olduьunuz цчцn biz sizin bюyцklцyцnцzц kяnarda olanlardan чox hiss edirik. Иndi bюyцk шairin yoxluьun-

Сюзцэедян эюрцшдян хатиря шякли, солдан саьа: Рювшян Абдуллайев, Рясул Илмяддиноьлу, Теймур Хялилов, Ящмядиййя Ящмядов, Бядряддин Сцлейманов, Йусиф Шцкцрлц, Вагиф Аслан вя Сямяд Салманов tanыnmыш ziyalы Teymur Xяlilovun gюrцшцnя getdim. O vaxtlar Teymur mцяllim Шяki шяhяr icra hakimiyyяti baшчыsыnыn birinci mцavini, eyni zamanda AYB Шяki bюlmяsinin sяdri idi. O bu tяdbirя bюyцk яhяmiyyяt verirdi. Mяhz ona gюrя tяklif etdi ki, Bяxtiyar mцяllimi dя bu gюrцшя dяvяt edяk. Evlяrinя zяng etdi. Bяxtiyar mцяllim tяdbirdя bюyцk hяvяslя iшtirak edяcяyini bildirdi. Onu da deyim ki, bu iki ziyalы uzun illяrin dostlarы idilяr.

Tяdbir ictimaiyyяt цчцn aчыq bir yerdя чay stolu arxasыnda keчirilirdi . Saat 2-dя Bяxtiyar Vahabzadя vя Teymur mцяllim mяclisя gяldilяr. Mяclis baшlandы.

Mяn giriш sюzlяri dedim, sonra dostum, gюzяl шairimiz Vaqif Aslan mяclisi apardы. Шяkili yazarlar юz yazыlarыnы oxudular. Bяxtiyar mцяllim hamыnы diqqяtlя dinlяdi. Юz irad vя mяslяhяtlяrini sюylяdi, tюvsiyyяlяrini verdi. Tяdbirin яhяmiyyяtli olduьunu bildirdi vя tяшkilatчы kimi bizя tяшяkkцr etdi. Bяxtiyar mцяllim, Teymur mцяllim vя gюrцш iшtirakчыlarы birlikdя xatirя шяkli чяkdirdik.

Bundan sonra mяn Bяxtiyar mцяllimlя bir neчя dяfя gюrцшdцm. Иndi чapыnы dayandыran "Gцnay"qяzeti hяr il bюyцk шairя doьum gцnц яrяfяsindя xцsusi yazыlar hяsr edяr vя mяn bu yazыlar vя tяbriklяr olan qяzeti ona чatdыrardыm.

Belя bir gюrцшцn яn yadda qalanlarыndan biri vя tяяssцf ki, sonuncusu 2004-cц il 15 avqustda oldu. Bяxtiyar mцяllimin dostu rяhmяtlik Яhmяdiyyя dayы ilя biz hяyяtя girяndя o, deputat kimi ona kюmяk цчцn pяnah gяtirяn adamlarla sюhbяt aparыrdы. Hamыnы tяmkinlя dinlяyib cavablandыrыb yola saldыqdan

da bu hяqiqяti daha чox anlamaьa baшlayыram. O юz cismani ayrыlыьы ilя bizdяn uzaqlaшdыqca, sanki bizя daha da yaxыnlaшыr, onun nяhяngliyi daha чox hiss edilir. ...Шam яgяr yanmыrsa, yaшamыr demяk.

Onun yaшamaьы yanmaьыndadыr....

-deyяrdi bюyцk Bяxtiyar mцяllim. O, tяkcя demяdi, яyani gюstяrdi юz hяyatы boyunca bu inkarolunmaz hяqiqяti. Bircя fяrq bu oldu ki, шam yanыb qurtardыqca bir heч olur, amma Bяxtiyar mцяllim elя yandы ki, onun cismani юlцmцndяn sonra iшыьыnыn шюlяsi daha da шiddяtlяnmяyя vя gцnц-gцndяn daha artыq hiss olunmaьa baшladы. Tяsadцfi deyildir ki, o, Tцrk dцnyasыnыn яbяdi, sюnmяz poeziya gцnяшinя чevrilmяkdяdir.

"Yaшamaq yanmaqdыr, yanasan gяrяk", Yanыram, yaшaya bilmirяm axы.

Yanыb yaшamaq nя? qanasan gяrяk, Hяr yanmaq yaшamaq deyildir axы.

Adam var-yaшayыr, bilmяyir necя Bu boyda millяti almayыr vecя.

Onunчцn nя fяrqi-gцndцz, ya gecя, Millяt dяrdi onun deyildir axы. Иstяdim ki, yanam millяtim цчцn, Юz evim, юz kяndim, шяhяrim цчцn.

Bu gцnцm, iшыqlы sяhяrim цчцn, Qorxuram deyяrlяr: - Bu yanmaq yaшamaq deyildir axы!

Ustada min rяhmяt.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

№ 7 (130), Ийул 2015

сящ.11

БЯХТИЙАР ВАЩАБЗАДЯ - 90 Щябибулла МАНАФЛЫ

АМЕА Шяки Реэионал Елми Мяркязин елми ишчиси, тарихчи (Яввяли ютян сайларымызда) O vaxtdan etibarяn ATЯT, яsasыnda Ermяnistanыn Azяrbaycana qarшы яrazi iddialarы duran bu mцnaqiшяnin sцlh yolu ilя hяll edilmяsi цчцn vasitячi kimi aparыcы mюvqe tutur.

ATЯT-in 1996-cы il dеkabrыn 2-3-dя keчirilяn Lissabon sammitindя 54 dюvlяtin nцmayяndяsi tяrяfindяn artыq geosiyasi problem kimi qavranыlan bu mцnaqiшя geniш шяkildя mцzakirя edildi vя onu Ermяnistanыn, Azяrbaycanыn яrazi bцtюvlцyц, Daьlыq Qarabaьa Azяrbaycanыn tяrkibindя яn yцksяk юzцnц idarя statusu veril-

Gen yaddaшыmыzыn poeziya dili 5-ъи фясил ( 10-ъу щисся - сон) nяticя edir.

gюzlяmяyi

mцmkцnsцz

Bяxtiyar Vahabzadя bu vяziyyяti "kaftar siyasяtin sюz qumarыnda hяqiqяt, яdalяt sюzlяrinin iшlяmяmяsi" kimi xarakterizя edib vя eyni zamanda bizlяri yenя tarixdяn dяrs almaьa чaьыrыb: Bu gцnц bilmяkчцn boylan keчmiшя, Keчmiш sabaha da чыraq yandыrыr.

Tarix qaliblяri deyil, hяmiшя Yalnыz mяьlublarы gцnahlandыrыr. Шair чыxыш yolunu mцbarizя etmяklя, "sюzц silahla dеmяklя" яsaslы dяyiшikliyя nail olduqdan sonra danышыqlar masasы arxasыnda

Шаирин Шякидя юз адыны дашыдыьы паркда абидяси mяsi vя Daьlыq Qarabaьыn bцtцn яhalisinin tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi prinsiplяri яsasыnda hяll edilmяsi razыlaшdыrыldы. Lakin arxalы kюpяk az qala Daьlыq Qarabaьыn mцstяqilliyini tяmin edяn bu qяrara qarшы чыxdы.

Artыq ATЯT-in юncцl mюvqeyi яsasыnda aparыlan sцlh danышыqlarы 20 ildir ki, davam edir. Lakin mцnaqiшяnin яdalяtli, beynяlxalq hцququn mцddяalarыna uyьun шяkildя hяlli istiqamяtindя heч bir яmяli nяticя яldя edilmяmiшdir.

Danышыqlarыn uьursuzluьu bir mяnalы шяkildя Ermяnistanыn iшьal etdiyi яrazilяrin ilhaqыna yюnяlяn cяhdlяri ilя baьlыdыr. Яn pis hal isя budur ki, ermяnilяr яldя etdiklяri mцvяqqяti hяrbi uьurlarы reallыq kimi qяlяmя verяrяk mцnaqiшяni bu kontekstdя hяll etmяyя чalышыrlar.

Tяяssцflяr olsun ki, ATЯT-in Minsk qrupunun verdiyi mandat яsasыnda fяaliyyяt gюstяrяn bяzi diplomatlarыn da bu цzdяn iraq reallыьa aчыq aydыn meyl etmяlяri vя Ermяnistanыn beynяlxalq hцquq kimi rasional iradя ilя hesablaшmamasыna, iшьalчыlыq niyyяtlяrini sяrbяst шяkildя layihяlяшdirmяsinя gюz yummalarы, bizя isя taleyimizя dцшяn qismяtя, daha doьrusu "savaш meydanыnda uduzmaьыmыza" gюrя dюzцm tяlqin etmяlяri aparыlan sцlh danышыqlarыndan яdalяtli

яylяшmяkdя gюrцr: Atdыьыn gцllяlяr verib sяs-sяsя, Dцшmяnin yolunu яgяr kяsmяsя, Masa arxasыnda dediyin min sюz Onun bir sюzцnц, vallah kяsяmmяz... ...Silahla sюzцnц deyя bilmяyяn Masa arxasыnda nя deyяcяkdir?

Dцшmяni юnцndя яyя bilmяyяn, Dцшmяndяn mяrhяmяt dilяyяcяkdir...

Sяngяrdя яyilib tяslimяm deyяn, Masa baшыnda da яyilяcяkdir.

Bu misralarыn ifadя etdiyi hяqiqяtя шяkk шцbhя gяtirяnlяr, indiki vяziyyяtdя aparыlan danышыqlarыn ilьыmыna gюzц qamaшanlar qoy belя bir tяhlil aparsыnlar: atяшkяs dюvrцndя beynяlxalq qurumlar Azяrbaycanы юz haqlы mюvqeyindяn gеri чяkilmяyя, gцzяшtя getmяyя sюvq etmяk цчцn hansы hяddя, hansы sяviyyяdя vя neчя dяfя cяhd еtmiшlяr, hansы tяzyiq metod vя vasitяlяrinя яl atmышlar. Araшdыrmanыn nяticяsi deyilяnlяrя tяkzib edilmяz sцbut olacaqdыr.

Haqqыnda bяhs olunan mяtlяblя яlaqяdar mяnim цчцn olduqca dяyяrli xatirяyя чevrilяrяk hafizяmя hяmiшяlik hяkk olmuш bir hadisяdяn danышmaqdan vaz keчя

bilmirяm. 1999-cu ildя ATЯT in Иstanbul sammiti яrяfяsindя beynяlxalq gцc mяrkяzlяrinin Qarabaь яtrafыnda yaranmыш vяziyyяtlя яlaqяdar gцzяшt tяlяbilя Azяrbaycana tяzyiqlяri son hяddя чatmышdы.

Azяrbaycanыn bu cцr tяzyiqlяr юnцndя tab gяtirmяyяrяk geri чяkilяcяyi barяdя sюz-sюhbяt hяr yerdя baш alыb gedirdi. Belя gцnlяrin birindя yazы pozu iшlяrilя baьlы шairin Bakыdakы evinя gеtmiшdim.

Onu olduqca narahat яhval-ruhiyyяdя gюrdцm. Daim hяqiqяt arayan, hяqiqяtdяn bяhs edяn vя oxucusuna bцllurlaшmыш fыkir yцklц mяlumatlar tяqdim edяn Bяxtiyar Vahabzadя indi юzц Qarabaьa dair чeшidli mяlumatlar toplumu ilя yцklяnmiшdi. Шair bu toplumun iчindяn yalan alaьыndan tяmizlяnmiш informasiya arayыrdы. Qarabaьыn taleyi sarыdan keчirdiyi цzцcц nigaranчыlыq onun qяlb rahatlыьыnы tamamilя pozmuшdu.

Nяhayяt, ulu sяnяtkar qяti qяrara gяldi: ATЯT-in Иstanbul sammitindя Qarabaьa dair mцzakirя mцstяvisinя чыxarыlacaq mяsяlяlяr цzяrindяn mяchulluq dumanыnыn daьыdыlmasы xahiшilя dюvlяt baшчыsы Heydяr Яliyevя mцraciяt etmяk. Sonradan цnlц sюz ustalarы Qabil, Anar vя Hцseyn Abbaszadяnin dя imza atdыqlarы vя Azяrbaycan ictimaiyyяtindя geniш rezonans doьuran hяmin mяhшur mцraciяt ideyasы belяcя mяnim gюzlяrimin юnцndя yarandы. Шair, vяtяn torpaqlarыnыn beшdя birinin uzun mцddяt iшьal altыnda qalmasыna dюzцmlц mцnasibяtя "Qul eylяdi sяbr bizi, Allah alsыn яlimizdяn sяbrimizi" misrasы ilя etiraz edяrяk xalqы vяtяn torpaqlarыnы azad etmяk цчцn ayaьa qalxmaьa чaьыrыr: Vяtяn oьlu, maya tutmuш sяnin qanыn Bu torpaqdan, bu vяtяndяn Qalx ayaьa, Иmdad umur Vяtяn sяndяn.

Sinяmizlя od alovu biz yarmasaq Иtirilmiш torpaqlarы qaytarmasaq Vяtяn bizi baьышlamaz, Torpaq bizi baьышlamaz.

Sinяmizi daь-daь edяn kinimizdяn Yadelliyя pay vermяsяk, Biz barыta dюndяrmяsяk Daьlar boyda dяrdimizi, Natяvanыn, Цzeyirin юlmяz ruhu Danlar bizi... ...Qalx ayaьa, Diz qatlamaq yaraшarmы Bilgя xanыn nяvяsinя?... ...Tцlkцlяrin qabaьыndan qaчmaьыnы Axы sяnя baьышlamaz qurd babamыz.

NЯТИЪЯ XX yцzilin 50-ci illяrinin sonundan etibarяn Azяrbaycanda heч bir шair, heч bir яdib Stalin repressiyasыnыn xofu nяticяsindя yaranmыш fikir яtalяtinя son qoymaq цчцn "mяn Bяxtiyar Vahabzadяdяn daha чox yaradыcыlыq qцvvяsi sяrf etdim" dяyя bilmяz.

Onun siyasi lirikasы mяcmuu halыnda milli шцurun yцksяliшinя, milli iradяnin formalaшmasыna inqilabi tяsir gюstяrib. Mяhz bu tяsirin qarшыsыnы almaq цчцn hяtta шairi hяbsxanaya ataraq cяmiyyяtdяn tяcrid etmяk niyyяtlяri mюvcud olub. Yal-

nыz xalq arasыnda olduqca mяшhur olmasы, dцnyaca tanыnmasы vя hяbs edilяcяyi tяqdirdя beynяlxalq miqyasda hakim kommumist ideologiyasыna qarшы yeni tяbliьat kampaniyasыnыn baшlanacaьы ehtimalыnыn nяzяrя alыnmasы siyasi dairяni bu яmяldяn чяkindirib "profilaktik" tяdbirlяrя цstцnlцk vermяyя sюvq etmiшdir.

Tarixin qяribя яmяllяrindяn, daha doьrusu qanunauyьunluq mahiyyяtinя malik xцsusiyyяtlяrindяn biri dя intibah tipli tяrяqqiyя yol aчan bюyцk шяxsiyyяtlяrin qarшыsыna hюkmяn mяnfi xarakterli mцxalif qцvvяni чыxarmasыdыr. Юmrцnцn son illяrindя Bяxtiyar Vahabzadяnin mцxaliflяri

baшlыca чatышmazlыьы ulu sяnяtkarыn son vaxtlar qяlяmя aldыьы яsяrlяrini mцtaliя etmяmяlяri, onlardan xяbяrsiz olmalarыdыr.

Totalitar mahiyyяtя malik sovet kommunist rejiminin son dяrяcя gцclц olduьu vaxtlarda belя Bяxtiyar Vahabzadя hakim ideologiyanыn zahiri cяhяtlяrindяn istifadя edяrяk bяшяri dяyяrlяri vяsf edяn vя yцksяk bяdii mяziyyяtlяrilя fяrqlяnяn яsяrlяr yaratmышdыr.

Bu яsяrlяrdяn biri dя "Mяrziyyя" poemasыdыr. Poemada шair milli-mяnяvi dяyяrlяrimizin tяmяl daшы olan ana dili uьrunda Tяbrizdя mцbarizя aparan vя bu yolda hяr cцr cяfaya sinя gяrяn

Шаирин Фяхри хийабанда гябирцстц абидяси sыrasыnda modernistlяr vя шairi son dюvrdя юlkяdя baш verяn neqativ hallara mцnasibяt bildirmяmяkdя, susmaqda ittiham edяn narazыlar юn mюvqedя durdular. Чaьdaш dюvrdя цmumtцrk poeziyasыnda poetik fikrin yeni mяrhяlяsi kimi dяyяrlяndirilяn Bяxtiyar Vahabzadяnin yaradыcыlыьыna dodaq bцzяn modernistlяrlя baьlы mяsяlя aydыndыr. Onlarыn modernizm adы ilя яdяbi яllamяlik etdiklяri, at oynatdыqlarы zaman tarixя qovuшmaqdadыr.

Artыq dцnya miqyasыnda klassik яdяbi яnяnяlяrя qayыdыш baшlayыb vя bu proses dюnmяz xarakter alыb.

Bюyцk шairi юlkяdя baш verяn mяnfi sяciyyяli hallara mцnasibяt bildirmяmяkdя suчlayan narazыlara gяldikdя isя qяti яminliklя demяk olar ki, onlarыn ittihamlarы Bяxtiyar Vahabzadяnin son 10-15 ili яhatя edяn bяdii yaradыcыlыьыndan mяlumatsыz olmalarыndan irяli gяlir. XЫX yцzildя yaшayыb yaratmыш fыlosof Artur Шopenhauer insanda яsassыz narazыlыq hissinin yaranmasыnыn sяbяbini onun "tяbiяtindя hяr cцr чatышmazlыqdan irяli gяlяn daim nяyяsя cяhd etmяk meylinin olmasы" ilя шяrh etmiшdir.

Haqqыnda bяhs olunan ittihamlarla чыxыш edяn шяxslяrin

cяnublu soydaшыmыz, gяnc mцяllimя Mяrziyyяnin simasыnda millяt, vяtяn sevdalы bir insanыn parlaq obrazыnы yaradыb. Bu obraz Bяxtiyar Vahabzadяnin elя юzцnц xatыrladыr: Kimi gяlir bu dцnyada Bu dцnyanы unutmaьa.

Kimi gяlir dцnyaya yox, Юz qяlbinя zцy tutmaьa.

Kimi gяlir bu dцnyanыn Nяшяsini yaшamaьa, Kimi gяlir bu dцnyanыn Dяrdlяrini daшыmaьa.

Kimi gяlir bu dцnyadan Umduьunu gюtцrmяyя.

Kimi gяlir bu dцnyaya Юz odundan nur vermяyя.

Kimi gяlir bu dцnyada Olanlara daш atmaьa.

Kimi gяlir bu dцnyada Olmayanы yaratmaьa.

Bяxtiyar Vahabzadя hяyata "bu dцnyanыn dяrdlяrini daшыmaьa", "bu dцnyada olmayanlarы yaratmaьa" gяlяn nadir, bяnzяrsiz insanlardan olub. Mяhz qяlяmlя gюzlяri aчmaьa, цrяklяrdя tяpяr yaratmaьa qabil olan belя sюz ustalarыnыn apardыьы zяka mцcadilяsi sayяsindя insan toplumu kцtlя halыndan xalq sяviyyяsinя yцksяlir.

сящ.12

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

№ 7 (130), Ийул 2015

Бeynяlxalq шirniyyat festivalы Иyulun 20-dя axшam saatlarыnda Шяki шяhяrindяki Olimpiya Иdman Kompleksindя ikinci beynяlxalq шirniyyat festivalы keчirilib.

M яdяniyyяt vя

Turizm Nazirliyinin, Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin vя Azяrbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyasыnыn birgя

atчыlar iшtirak edib. Иdman kompleksinin hяyяtindя dцzяnlяnяn sяrgilяrdя qяnnadычыlarыn яvvяlcяdяn hazыrladыqlarы mцxtяlif чeшiddя шirniyyat nцmunяlяri nцmayiш etdirilib.

F estivalыn rяsmi aчыlыш mяrasimindя Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяtinin baшчыsы Elxan Usubov чыxыш edяrяk beynяlxalq шirniyyat festivalыnыn Azяrbaycanыn qяdim vя gюzяl шяhяrlяrindяn biri olan Шяkidя keчirilmяsinin heч dя tяsadцfi olmadыьыnы

bяx mяdяniyyяtinin tanыdыlmasыnda mцhцm rol oynayыb. Vurьulanыb ki, bu gцn Шяki юzцnцn ipяyi, eyni zamanda, halvasы, noьulu, mindalы vя digяr dadlы шirniyyatlarы ilя tanыnыr.

A zяrbaycan Milli Kulinariya Mяrkяzinin direktoru Tahir Яmiraslanov bildirib ki, belя festivallarыn keчirilmяsindя яsas mяqsяd xalqыmыzыn qeyri-maddi mяdяni irsinin qorunub saxlanmasыna nail olmaqdыr. Vurьulanыb ki, bu festival tяkcя Шяkinin deyil,

tяшkilatчыlыьы ilя keчirilяn festivalda 11 юlkяdяn Tцrkiyя, Qazaxыstan, Qыrьыzыstan, Шimali Kipr Tцrk Cцmhuriyyяti, Rumыniya,

vurьulayыb. Bildirilib ki, bюyцk inkiшaf yolu keчяn Шяki xalqыmыzыn mяtbяx mяdяniyyяtinin formalaшmasыna hяlledici

юlkяmizin zяngin mяtbяx mяdяniyyяtinin daha yaxыndan tanыdыlmasыnda яhяmiyyяtli rol oynayacaq.

M яrasimdя

Иndoneziya, Koreya, Fransa, Rusiya, Moldova vя Serbiyadan, hяmчinin respublikamыzыn 21 шяhяr vя rayonundan gяlmiш шirniyy-

tяsir gюstяrib. Шяkinin mяшhur шirniyyatчыlarыnыn яldя etdiyi zяngin tяcrцbя, vяrdiш, bilik vя bacarыqlar bu gцnцmцzя qяdяr gяlib чatыb.

Qeyd olunub ki, Azяrbaycanыn яnяnяvi шirniyyat sяnяtinin mяrkяzlяri arasыnda Шяki xцsusi yer tutur. Шяki шirniyyatы юzцnцn яla, lяziz dadы vя geniш чeшidi ilя fяrqlяnir. Шяkinin шirniyyat ustalarыnыn hazыrladыqlarы mяhsullar xarici bazarlara da geniш yol aчыb, bu шяhяrin mяt-

Fransanыn Azяrbaycandakы sяfiri Paskal Mюnye, iшtirakчы юlkяlяrin tяmsilчilяri чыxыш edяrяk belя festivallarыn xalqlar arasыnda dostluьu, sцlhц tяbliь etdiyini xцsusi vurьulayыblar.

S onra tяdbir iшtirakчыlarы xarici юlkяlяrdяn, hяmчinin Azяrbaycanыn шяhяr vя rayonlarыndan gяlmiш qяnnadычыlarыn яvvяlcяdяn hazыrladыqlarы шirniyyat mяhsullarы ilя tanыш olublar. Ишtirakчы юlkяlяrin milli mяtbяxlяrinя aid шirniyyat nцmunяlяri, hяmчinin Azяrbaycan qяnnadычыlarыnыn hazыrladыqlarы paxlava, fяsяlli, qatlama, noьul vя mцxtяlif halvalar tяdbir iшtirakчыlarы tяrяfindяn bюyцk maraqla qarшыlanыb. Ш яki qяnnadычыlarы festivalda Шяki halvasы,

paxlava, qoz vя fыndыq mindalы, barama шirni, noьul, bamiyя, qыrmabadam vя geniш чeшiddя digяr milli шirniyyat nцmunяlяrini sяrgilяyiblяr.

K orkunov adыna "Moskva шokolad mяktяbi"nin rяhbяri Yelena Suчkovanыn sяdrlik etdiyi 23 nяfяrdяn ibarяt mцnsiflяr heyяtinin rяyinя яsasяn, respublikamыzыn tяmsilчilяri arasыnda Gяncя шяhяrinin шirniyyatчыlarы birinci yeri tutublar. Шяki vя Zaqatala qяnnadычыlarы ikinci, Aьdaш, Gюyчay, Oьuz rayonlarы vя Naftalan шяhяrinin tяmsilчilяri isя цчцncц yerя layiq gюrцlцblяr. И шtirakчы юlkяlяr arasыnda Rumыniya, Qazaxыstan vя Fransa tяmsilчilяri birinci yeri tutaraq festivalыn qыzыl medallarыna vя

Cцmhuriyyяtinin qяnnadычыlarы tutublar. Ш irniyyat sexlяri arasыnda isя Шяkinin "Яlяhmяd шirniyyat evi" birinci yerя layiq gюrцlцb.

B undan яlavя, Azяrbaycan Milli Kulinariya Mяrkяzi tяrяfindяn Шяki шяhяri Azяrbaycanыn яnяnяvi шirniyyat paytaxtы elan edilib vя bununla baьlы diplom шяhяr rяhbяrliyinя tяqdim olunub.

F estivalda Шяkinin musiqi kollektivlяri rяngarяng

Tahir Яmiraslanov: “Шяki gяlяcяkdя nяinki Azяrbaycanыn, elяcя dя dцnyanыn шirniyyat mяrkяzinя чevrilяcяk” Шяkidя keчirilяn ikinci beynяlxalq яnяnяvi шirniyyat festivalы uьurla baшa чatdы.

Festivalda 11 xarici юlkяdяn, hяmчinin Azяrbaycanыn 21 шяhяr vя rayonundan шirniyyatчыlar iшtirak etdilяr. Festivalыn mцnsiflяr heyяtindя xarici юlkяlяrdяn mяшhur insanlarыn tяmsil olunmasы onu gюstяrir ki, Шяki gяlяcяkdя nяinki Azяrbaycanыn, elяcя dя dцnyanыn шirniyyat mяrkяzinя чevrilяcяk.

Bu fikirlяri Azяrbaycan Milli Kulinariya Mяrkяzinin direktoru Tahir Яmiraslanov jurnalistlяrя mцsahibяsindя deyib.

Mяrkяzin direktoru bildirib ki, artыq bu istiqamяtAzяrbaycan Milli Kulinariya Mяrkяzinin kubokuna sahib чыxыblar. Иkinчi yeri Serbiya vя Rusiya tяmsilчilяri, цчцncц yeri isя Moldova, Qыrьыzыstan vя Шimali Kipr Tцrk

dя mцяyyяn iшlяr gюrцlцr. O deyib: "Bu gцndяn Шяki rяsmi qaydada daimi olaraq Azяrbaycanыn milli яnяnяvi шirniyyat paytaxtы elan olunur. Yaxыn illяrdя Шяkidя tapыlan vя 3700 il yaшы olan samovara abidя qoyulmasы planlaшdыrыlыr. Bundan яlavя, Шяkidя milli шirniyyat muzeyinin yaradыlmasы ilя baьlы layihя dя hazыrlanыr. Яminяm ki, 3-4 ildяn sonra Шяki rяsmi olaraq dцnyanыn шirniyyat paytaxtы adыnы яldя edяcяk. Иnanыram ki, ad alandan sonra dцnyanыn шirniyyat firmalarы юz mяhsullarыnыn цzяrinя vurmaq цчцn Шяkinin mюhцrцnц, brendini almaьa чalышacaqlar". konsert proqramы ilя чыxыш ediblяr.

B elяliklя, qяdim Шяki шяhяrindя daha bir beynяlxalq festival uьurla baшa чatыb.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

№ 7 (130), ийул 2015

сящ.13

Hя, bu da 25 il!.. Dцz 25 il bundan юncя Azяrbaycan adlы mяmlяkяtdя "Яdalяt" adlы qяzet dцnyaya gяldi… Dцz 25 il bundan юncя hяmin o Azяrbaycan adlы mяmlяkяtin "Яdalяt" adlы qяzeti mцstяqil mяtbuatыn ilk carчыlarыndan, ilk qaranquшlarыndan biri kimi tarixя dцшdц. Yяni bu mяmlяkяtdя azad sюzцn, azad jurnalistikanыn nяfяsini, hяrarяtini oxucu цzцnя aчdы "Яdalяt". Hяr kяs qяzeti ilk dяfя olaraq birinci sяhifяdяn oxumaьa baшladы. Bu, "Яdalяt"in uьuru idi, bu, "Яdalяt"in yolu idi. Vя 25 ildir ki, bu yol belя dя davam edir…

Ямякдар журналист, Кющня "Ядалят"чи

B яlkя dя 25 rяqяmi bir riyazi yanaшma baxыmыndan o qяdяr dя bюyцk юnяm kяsb et-mir. Amma 25-i yaш kimi gюrяndя, tяqdim edяndя istяr-istяmяz gюzцnцn qarшыsыnda boylu-buxunlu, yumruqlarы dцyцlmцш, sюzц юtkяm, sяsi qяtiyyяtli bir lay divar oьlan canlanыr. Demяli, ona gцvяnmяk dя olar, ona iш dя tapшыrmaq mцmkцndц vя hяtta ondan

dя yaшadыr, bu gцn dя davam etdirir. Tяbii ki, indi onun ilk baш redaktoru millяt vяkili olmaqla yanaшы, hяm dя qяzetin tяsisчisidi vя ilk baш redaktoru Azяrbaycanыn "Яmяkdar jurnalist"i, dяyяrli yazычы-publisist Иradя Tuncay яvяz edibdi. Иndi Иradя xanыmыn rяhbяrliyi altыnda "Яdalяt"in kюhnя, yяni ilk komandasыndan olan Babяk Yusifoьlu,

aьac kimi qol-budaq atmasыnda hяmin illяrin ziyalыlarыnыn, aydыnlarыnыn dяstяyi, tяqdim etdiklяri sanballы materiallarы doьru sюzцn hяsrяtini чяkяn oxucular цчцn sanki gюydяndцшmя olmuшdu. Hamы sяbirsizliklя mяmlяkяtimizdя юz izini aчan, юz iшыьыnы yandыrыb hяr kяsi яtrafыna yыьan "Яdalяt"in nюvbяti saylarыnы gюzlяyirdi. Hяr yeni nюmrя oxucuya yeni imzalar

lunu, Daшdяmir Яjdяroьlunu, Nazim Aьamirovu, Faiq Sadыqovu, Zaur Vяliyevi, Mehman Cavadoьlunu, Vahid Qazini, Etibar Cяbrayыloьlunu, Шakir Qurbanovu, Шakir Hяшimovu, Ceyhun Musaoьlunu, Nicat Bяшirzadяni, Nicat Rцstяmovu, Elчin Namazы, Rяhman Hacыyevi, Qяlяndяr Xaчыnчaylыnы, Surxay Яlibяylini, Yusif Rzayevi,

sяdaqяtlя, шяrяflя qorudular vя bu dцnyadan kюч edяndя onlarыn yarыmчыq qalan fikirlяri, deyilmяmiш sюzlяri tirajlanan "Яdalяt"dя susmadы, dayanmadы. Яksinя, onlarыn ruhu da, sюzц dя bizimlя qaldы, hяm dя bizim oxucularla.

B яli, mяn 25 il yol gяlяn "Яdalяt"in bu gцnцndяn цzц geri boylananda bir mяqamы da gюrdцm vя onu xцsusi

Ябцлфят МЯДЯТ ОЬЛУ,

ИYИRMИ BEШ ИLLИK YOL…

Агил Аббас qяhrяmanlыq da ummaq. Bax, bu mяnada 25 yaшlы "Яdalяt" dolanbac yollarы, aьrыlы-acыlы gцnlяri, Qarabaьsыz aylarы, шяhid qanlarыnы, юlkяdяki xaosu, qardaш qarшыdurmasыnы vя nяhayяt, uьurlu bir inkiшafы юz canыna-qanыna hopdura-hopdura, kюynяyindяn keчirя-keчirя gяlib чatdы sizli-bizli bu gцnlяrя - yяni 25 yaшa!..

B яli, indi oturub bu 25 illik yolu kimlяrlя, necя gяldi dцшцnцrяm… Hansы чяtinliklяrdяn keчdiyimizi, hansы uьurlarы qazandыьыmыzы muncuq kimi sapa dцzцrяm. Bu mяqamda цrяyimin daь boyda olduьu anlarы da qцrur hissi ilя yaшayыram. Цzцldцyцmцz mяqamlarы da kяdяrlя xatыrlayыram. Чцnki bu bizim hяyatыmыzdы, bu bizim юmцr yolumuzdu vя bu yolda biz ilk addыmlarы "Azяrbaycan" nяшriyyatыnыn 2-ci mяrtяbяsindя dizimizin цstцndя dяhlizdя atmышыq. Цrяyimiz яsя-яsя, hяyяcandan яlimiz titrяyя-titrяyя dцnyaya bir "Яdalяt" gяtirmiшik. Юzц dя bu "Яdalяt" indiki texnikanыn olmadыьы, sovet dюnяminin primitiv чap maшыnlarы ilя yыьыlыb iшыq цzц gюrцbdц.

Onun dцnyaya gяlmяsindя dяyяrli Adil Minbaшыnыn, qяzetin ilk redaktoru Aqil Abbasыn vя onlarыn яtrafыnda toplaшan Babяk Yusifoьlunun, Faiq Qismяtoьlunun, Rяшid Faxralыnыn, Lяtif Sцleymanlыnыn, Mяhяmmяdяli Mustafanыn, Яyyub Kяrimovun яmяyi danыlmazdыr. Цstяlik, dцnyaya ilk sюzцnц чatdыran "Яdalяt"in bir pюhrя kimi bюyцmяsindя, bir

Иsrafil Quliyevi, Sяxavяt Mяmmяdovu, Nяrgiz Cabbarlыnы, Murad Nяbibяyovu, Asяf Quliyevi, Fцzuli Rцzgarы, Kяrim Kяrimlini, Kяnan Hacыnы, Hidayяt Elvцsalы, Bяsti Яlibяylini, Aьakiшi Bahaduru, Samir Sяdaqяtoьlunu, Иqbal Aydыnoьlunu, Qяшяm Nяcяfzadяni, Яsяd Cahangiri, Vaqif Yusiflini, Яlюvsяt Bяшirlini, Sevinc Seyidovanы, Qяrяnfil Dцnyaminqыzыnы, Xatirя Hafizqыzы, Mюhtяrяm Rяcяbovanы, Цlviyyя Rzayevanы, Kamil Rzakovu, Qяшяm Hяшimovu, Rцstяm Hacыyevi, Elшяn Quliyevi, Gцltяkin Qяhrяmanlыnы, Vцqar Tofiqlini, Elnur Astanbяylini, Nicat Qafuroьlunu hяr gцn qarшыlayыr vя onlarыn bir-birindяn maraqlы yazыlarыnыn yaratdыьы ovqatыn aurasыnda sa-

Ирадя Тунъай

Эцнцмцзцн “Ядалят”чиляри da tяqdim edirdi. Artыq "Яdalяt"in oxucularы mяrhum Mirmayыl Cяbrayыlovu, Baba Pцnhanы, Adil Mirseyidi, Yusif Иsmayыlы, Yusif Misiroьlunu, Яliyusif Mяmmяdovu, Pяrviz Яliyevi, Яrшad Mirzяni, Oqtay Salamovu, Qeyrяt Quliyevi, Чingiz Яlяkbяrzadяni, Vahid Яlifoьlunu, Tofiq Abdini, Sюhbяt Sяfяrlini, Vяsilя Usubovanы, Oqtay Abbasovu, Nяriman Sяttaroьlunu, Vaqif Яliyevi sюzцndяn tanыyыrdыlar. Elяcя dя "Яdalяt"i oxuyanlar Kamran Nяzirlini, Adil Шirini, Vaqif Bяhmяnlini, Rяшad Mяcidi, Asif Mяrzilini, Asif Talыboь-

baha bюyцk цmidlяr bяslяyirdilяr. Шцkцrlяr olsun ki, hяmin цmidlяr az-чox fяrqlяrlя юz tяsdiqini tapdы.

B яli, "Яdalяt"in шinelindяn чыxыb indi Azяrbaycan mяtbuatыnda bюyцk nцfuz qazanan, imzasыnы hяr kяsя birmяnalы шяkildя sevdirяn yazarlar, redaktorlar bu gцn юz yollarы ilя getsяlяr dя, amma onlarыn mцstяqil mяmlяkяtdя ilk sюzlяrini oxucuya чatdыran "Яdalяt" oldu. Sevindirici haldыr ki, dцnyasыnы dяyiшmiш hяmkarlarыmыz, яmяkdaшlarыmыz юz saьlыqlarыnda "Яdalяt"in sяhifяsindя olan mюhцrlяrini, yяni imzalarыnы son anlarыna qяdяr

vurьulamaq istяyirяm. Belя ki, "Яdalяt"in tяqdimatы ilя "Яdalяt"in шinelindяn чыxыb mцxtяlif vяzifяlяrя, xцsusilя hцquq-mцhafizя orqanlarыna iшя gedяn kifayяt qяdяr mцяlliflяrimiz olub. Onlar bu gцn dя vяzifя sahibidilяr vя bu gцn dя "Яdalяt" onlar цчцn doьmadы. Onlarыn arasыnda Elшad Яliyev, Rafiq Abbasov, Nazim Aьamirov, Elшad Hяsяnov, Amil Dosiyev, Aydыn Aьazadя, Faiq Sadыqov, Rюvшяn Яhяdoьlu vя baшqalarы da var.

Demяli, bцtцn bunlar gюstяrir ki, "Яdalяt" bir xalq qяzeti olaraq ilk gцndяn atdыьы doьru, dцrцst vя яdalяtli addыmыnы bu gцn

Faiq Qismяtoьlu, Mяzahir Яhmяdoьlu, Yaшar Nяbiyev, Иslam Niftiyev, elяcя dя yeni "Яdalяt"чilяr hяr gцn sizin oxucu sцfrяnizя юzlяrinin dюvlяtя, dюvlяtчiliyя, xalqa xidmяt edяn fikirlяrini tяqdim edirlяr. Mяn bu bir nюvц xatыrlatma xarakterli yazыnы bilgisayara diktя edяndя yaddaшыmы demяk olar ki, xeyli saьa-sola vяrяqlяdim. Чalышdыm ki, heч kim yaddan чыxыb kяnarda qalmasыn. Чцnki bizim unutmaьa haqqыmыz yoxdu. Яn azыndan "Яdalяt"чi olduьumuz цчцn!..

V я bu yazыya son olaraq demяk istяyirяm ki, biz 25 ili bir ailя kimi necя yaшadыq, onu sizdяn gizlяtmяdik. Nя qazandыq sizin gюzцnцzцn юnцndя oldu vя bir dя adыmыzыn saflыьыnы, sюzцmцzцn kяsяrini sizя gцvяnib yaшatdыq. Bunun цчцn "Яdalяt"чilяr olaraq Sizя, yяni bizя dayaq olan oxucularыmыza tяшяkkцr edirik. Saь olun ki, bizi yaшatdыnыz! Saь olun ki, bizi yaшadыrsыnыz! Biz dя чalышacaьыq ki, bu 25 ildя sizinlя olduьumuz kimi, bundan sonra da sizinlя olaq! Bizim vя Sizin 25 yaшыmыz mцbarяk!!!

***

Редаксийадан: Шяки Бялядиййясинин коллективи бцтцн Шякилиляр адындан Мцстягил Азярбайъанымызын илк мцстягил гязетляриндян бири олан "Ядалят"ин коллективини 25 иллик йубилейи мцнасибяти иля тябрик едир.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.14 Щцсейн МУСТАФАБЯЙЛИ,

Шяки Реэионал Елми Мяркязинин эеокимйа лабораторийасынын рящбяри, э.-м. е.ц ф д. (яввяли гязетимизин нойабр 2014-ъц ил тарихли 11-ъи вя март 2015-ъи ил тарихли 3-ъц сайларында) Dюvlяtdя яn layiqli hakimiyyяt o zaman mюvcud olur ki, o fяdakarlыq vя lяyaqяti qiymяtlяndirяrяk mцkafatlandыrыr, yalan vя qeyri sяmimiliyi isя ciddi surяtdя cяzalandыrыr. Bu halda dюvlяtin qarшыsыnda duran яsas mяsяlяlяrdяn biri yerinя yetirilir ki, bu da dюvlяt, xalq vя millяt цчцn чox vacib яhяmiyyяtя malik olan - sabit vя gцclц xarakterя malik olan vяtяndaшlarыn yetiшdirilmяsidir. Tarixdя yalnыz xalqы tяrяqqiyя doьru irяli apara bilяn яdalяtli hakimiyyяtlяr bu sadя, lakin prinsipal mяsяlяni lazыmыnca tяtbiq etmiшlяr. Yalnыz hяmin prinsipi яsas istiqamяt olaraq qяbul edib, diqqяtlя yerinя yetirяn siyasi hakimiyyяtlяr юz dюvlяtlяrinin mюhkяmlяnmяsindя чox mцhцm rol oynamышlar. Belя dюvlяtlяr demokratik hakimiyyяtlяrя - idarяetmя цsuluna malik olan dюvlяtlяrdir. Yalnыz bu tipli dюvlяtlяrdя milli ideologiyalar yazыlmыш nяzяriyyя olaraq qalmamыш, iшlяk praktik modellяr olaraq fяaliyyяt gюstяrя bilmiшlяr. Yalnыz bu hallarda cяmiyyяtdя яmin-amanlыq hюkm sцrmцш vя insanlarыn яqil vя dцшцncяlяri dя milli ideologiyaya uyьun olaraq uьurlu istiqamяtdя proqramlaшdыrыlmышdыr. Яks halda antidemokratik шяrait cяmiyyяtdя despotizmin inkiшafы цчцn mцnbit шяrait yaratmыш, zяif xarakterli vя cяsarяtsiz insanlarыn sayыnыn yцksяlяn xяtt цzrя artmasыna sяbяb olmuшdur.

Antidemokratik hakimiyyяtlяrin yaratdыqlarы mцxtяlif tipli despotik vя mцrtяce rejimlяr haqq-яdalяtdяn uzaqlaшmaьa meyilli olduqlarыndan saьlamfikirli fяrdlяr цчцn tяhlцkяli dюvrlяrin, zamanяlяrin yaшanmasы hallarы sяciyyяvidir. Belя dюvrlяrdя, mяsяlяn, 37-ci illяrя bяnzяr vя yaxud da baшqa formalы siyasi vя ideoloji represiyalarыn aparыlmasы bюyцk miqdarda lяyaqяtli insanlarыn mяhvinя sяbяb olmuшdur. Иnsanlarыn mюvcud despotik rejimlяrdя daha az ziyan gюrmяlяri цчцn nя etmяli? Burada yeganя dцzgцn yol, gцclц xarakterя malik olan lider шяxsiyyяtlяrin rяhbяrliyi altыnda xalqыn maariflяnmяsi hesab oluna bilяr. Digяr hallarda, xцsusяn, cяmiyyяtdя mюvhumatыn yer aldыьы xalqlar vя cяmiyyяtlяrdя, hяtta nizamlanmamыш milli azadlыq hяrakatlarы, qiyam vя цsyanlar belя, яksinя despotik rejimin daha da gцclяnяrяk mюhkяmlяnmяsinя sяbяb olur. Belя despotik cяmiyyяtlяrdя яdalяtsizlik hяm dя qяdim sivilizasiyalar, xalqlarыn keчmiш tarixlяri vя mяdяniyyяtlяrindяn daha gцclц mяnfi tяsir gюstяrmяk qabiliyyяtinя malikdir. Nяticяdя despotik rejimlяr hяm яhalidя vя hяm dя cяmiyyяtdя lяyaqяt, яdalяt vя qanun kimi maddi vя mяnяvi hiss vя gюstяricilяrin daha da aшaьы enmяsinя gяtirib чыxara bilяr.

Azяrbaycanlы insanыn dцшцncяsi цч яsas tяmяl цzяrindя qurulur - zяhmяt hяyalыlыq vя halallыq. Burada zяhmяt (qeyrяt) - tцrkчцlцk vя qafqazlыlыq, halallыq - islam vя hя-

№ 7 (130), Ийул 2015

Milli ideyalar yalыlыq isя qafqazlыlыq vя mцasirliklя яlaqяdar olan kompanenlяr hesab olunur. Tяbiяt vя cяmiyyяtdя baш verяn daimi dяyiшmяlяr vя inkiшaf proseslяri Azяrbaycana da aid olan tяmяl prinsiplяrinin dцnyяvi istiqamяtdя yцksяliшini tяmin edir. Bu ideoloji istiqamяt cяmiyyяtdя qanunlarыn aliliyinя doьru tяdrici nailiyyяtlяri яldя edяrяk haqq vя яdalяtin dя zяfяr чalmasыna imkanlar yaratdыьыndan insanlar Dцnyanы haqq-яdalяtin tяminatчыsы kimi qяbul edirlяr. Lakin, bu gцn Dцnyadan arzu olunan sяviyyяdя haqq-яdalяt vя beynяlxalq qanunlarыn icrasыnы gюzlяmяk sadяlюhvlцk olardы. Ona gюrя ki, hяlяlik Dцnyяvi dяyяrlяr (haqq-яdalяt vя qanunlar) яvяzinя sabiq Atlanta ittifaqыnыn (ABШ, Иngiltяrя, Fransa, Rusiya vя onlara forpostluq tяшkil edяn Иsrail, Ermяnistan vя s.) юlkяlяrinin ortaq maraqlarы tяшkil edir. ЫЫ Dцnya mцharibяsindя mяьlub duruma dцшяn Almaniya, Yaponiya, Tцrkiyя юlkяlяri vя onlara uyьun siyasi-ideoloji mюvqeyя malik olan Azяrbaycan isя hяlя dя ikili standartlar zolaьыndan чыxa bilmяmiшlяr. Alman-yapon-

XVЫЫЫ- XЫX яsrlяrя nisbяtяn azalsa da belя, yenя dя onlarыn tяsir dairяsi kifayяt qяdяr gцclцdцr.

Belя olduьu tяqdirdя, biz Dцnyaya aid problemlяri цmuni шцur sяviyyяsindяki geriliyin tюrяmяlяri kimi qяbul etmяyя mяcburuq. Hяlяlik Dцnya "Atlanta davamчыlarы"nыn dцшцncя tяrzlяrinя mяxsus fяrqli ideologiyalarыn mцxtяlif istiqamяtli tяsiri altыnda юz inkiшafыnы davam etdirir. Dцzdцr bu ideoloji tяlimя gюrя insan haqqlarыnыn vя onlarыn xoшbяxt olma hцquqlarыnыn bяrabяrliyi яsas gюtцrцlцr, lakin hяlяlik maddi nemяtlяrin bюlgцsцndя dя bяrabяrliyi tяmin etmяk haqqыnda bunlarы etmяyя tяlяsmirlяr. Demяli, ictimayi mцhitin yaratdыьы problemlяrin hяlli цчцn yeni vя daha yцksяk sяviyyяli tяfяkkцrя яsaslanan tяlimя ehtiyac vardыr.

Bцtцn dinlяrя aid olan tяlimlяrdя dя яslindя Allaha inam vя ibadяt edilmяsi insanlarыn яdяbli vя яxlaqlы olmasы цчцn bir vasitя kimi dяyяrlяndirilmяsinя ehtiyac duyulur. Яlbяtlя, dindarlar inam vя ibadяti яsas sayaraq sanki onun яvяzindя Allahdan arzuladыq-

siyyяtlяrinя gюrя bir-birlяrindяn kяskin fяrqlяnяn sяkkiz яrazi iчяrisindя яn bюyцk яrazini яhatя edяn vя tяkamцl sяviyyяsinя gюrя dя irяlidя olanы Holarktik hakimiyyяtlikdir. Onun яhatя etdiyi яrazi olduqca bюyцkdцr. Arktikanыn, yяni Шimal Buzlu Okeanыn sahillяrindяn baшlayan bu biocoьrafi hakimiyyяtlik Шимали Amerika, Afrikanыn шimal hissяsi, Avrasiyada Яrяbstan yарымadasы, cяnubi Иran, Pakistan, Hindistan, Cяnubi Чin (Yansыzы чayыndan Cяnub hissя) vя Hind-Чin yарымadasы istisna olmaqla (yяni Oriyental hakimiyyяtliyin яrazisi) Avrasiyanыn bюyцk яrazisini tutur. Sonrakы yerlяrdя Avrasiyanыn Ъ-Шяrq hissяsini tяшkil edяn Oriyental, Afrotropik (Afrikanыn Шimal vя Cяnub hissяlяri istisna olmaqla), Neotropik (яsasяn C. Amerika), Avstraliya, Antarktida, Madaqaskar vя Kap hakimiyyяtliklяri yer alыr.

Bцtцn bu hakimiyyяtliklяrя aid sяciyyяvi xцsusiyyяtlяr XV яsrя qяdяr tяfяkkцr fяrqlяnmяsi юzцnц daha asan biruzя

Аntidemokratik hakimiyyяtlяrin yaratdыqlarы mцxtяlif tipli despotik vя mцrtяce rejimlяr haqq-яdalяtdяn uzaqlaшmaьa meyilli olduqlarыndan saьlamfikirli fяrdlяr цчцn tяhlцkяli dюvrlяrin, zamanяlяrin yaшanmasы hallarы sяciyyяvidir.

Belя dюvrlяrdя, mяsяlяn, 37-ci illяrя bяnzяr vя yaxud da baшqa formalы siyasi vя ideoloji represiyalarыn aparыlmasы bюyцk miqdarda lяyaqяtli insanlarыn mяhvinя sяbяb olmuшdur.

***

Dцnyadan arzu olunan sяviyyяdя haqq-яdalяt vя beynяlxalq qanunlarыn icrasыnы gюzlяmяk sadяlюhvlцk olardы. Ona gюrя ki, hяlяlik Dцnyяvi dяyяrlяr (haqq-яdalяt vя qanunlar) яvяzinя sabiq Atlanta ittifaqыnыn (ABШ, Иngiltяrя, Fransa, Rusiya vя onlara forpostluq tяшkil edяn Иsrail, Ermяnistan vя s.) юlkяlяrinin ortaq maraqlarы tяшkil edir.

tцrk assosiativ birliyinin yaranmasыnыn яsas sяbяbini yяqin ki, hяr цчцnя vя hяm dя Azяr-baycana da sяciyyяvi olan - qanun, lяyaqяt vя zяhmяt prinsiplяrinя sяdaqяtdя axtarmaq lazыmdыr.

Tяbii ki, burada alman faшizminin Dцnyaya vurduьu yaralar hяlя dя saьalmadыьыndan bu birliyin haqq vя яdalяtя яsaslanan ideologiyasы da hяlяlik tamlыьы ilя qяbul oluna bilmяz. Digяr tяrяfdяn dцnya яhalisinin bюyцk яksяriyyяtinin tяmsil olunduьu inkiшafda olan юlkяlяrin яhalisinin шцur sяviyyяsi nя qяdяr ki, praktik aьыla яsaslanmayыb, (yяni mюvhцmat vя sterotiplяrdяn tam azad olunmayыb) "Atlanta davamчы"larыnыn Dцnyada dominantlыьы vя ikili standartlarыn da tяtbiqi Dцnyanыn mцxtяlif yerlяrindя юzцnя yer tapa bilяcяkdir.

Elmi tяlimlяrdяn fяrqli olaraq mцxtяlif dinlяrя яsaslanan bцtцn яxlaq qanun vя yaxud qadaьa sistelяri hяr hansы bir praktik tяcrцbяlяrя яsaslanmadan qяbul olunmuшdur. Ona gюrя dя, tarixяn hяr bir tяriqяt vя cяrяyanlarыn bir-birlяrinя uyьun gяlmяyяn ziddiyyяtli fikirlяri onlar arasыnda qanlы mцnasibяtlяrin dя yaranmasыna sяbяb olmuшdur. Яlbяttя, elmdя, xцsusilя filosoflar arsыnda qanlы dцшmяnчilik mцnasibяtlяrinя rast gяlinmir. Burada rast gяlinяn olan mцbahisя vя чяkiшmяlяr daha чox vяzifя kцrsцlяri uьrunda aparыlыr. Bu faktlar onu gюstяrir ki, dцnya яhalisinin ictimai шцurunun цmumi orta sяviyyяsinin formalaшmasыnda hяlя dя mюvhumatчыlыq, inanc vя sterotiplяrя яsaslanan dцшцncяlяr kifayяt qяdяr чoxdur. Onlarыn payы

larыnы mцkafat olaraq gюzlяyirlяr. Яslindя isя bu ibadяtlяrin sonunda insanыn qazandыьы gюzяl яxlaq olmalыdыr ki, bu da insanlarыn юz arzu vя istяklяrinя чatmalarы цчцn чox ciddi bir шяrtdir.

Dцnyada yalnыz яdяb vя яxlaqыn miqdarы nя qяdяr artmыш olsa qiymяti dя o qяdяr yцksяlmiш olur.

Bu sяbяbdяn dя istяr milli vя istяrsя dя цmumbяшяri ideyalar yalnыz яdяb vя яxlaqы artыra bilяcяyi tяqdirdя praktik яhяmiyyяt daшыyыr. Ona gюrя dя dцnyadan tяlяb edilяn haqq -яdalяtin bяrqяrar olunmasы vя yaxud heч olmazsa ikili standartlarыn lяьvinin hяlli yalnыz ictimayi яxlaqla baьlы olan шцur sяviyyяsinin yeni bir mяrhяlяyя yцksяlmяsi шяrtlяri daxilindя mцmkцn ola bilяcяyi шцbhя doьurmur.

Qяrb vя Шяrq dцшцncя tяrzlяrinin fяrqlяrinя яsaslanan ikili standartlarыn aradan qaldыrыlmasы цчцn Dцnya ictimaiyyяti nя qяdяr чalышsa da bir nяticя hasil olunmamышdыr. Bu mяsяlяnin hяlli yяqin ki, шяrq xalqlarыnыn avropalыlar tяrяfindяn tam assimilyasыya olunmasыna qяdяr mцmkцn olmayacaqdыr. Яslindя planetimizdя yaшayan insanlarыn arasыnda mцшahidя olunan tяfяkkцr fяqlяri baшlanьыc olaraq iki yox sяkkiz mцxtяlifliklя sяciyyяlяnmяli idi. Birinci nюvbяdя bu fяrqliliyin yaranmasы biocoьrafi mцxtяliflik ilя baьlы olmalыdыr.

Biocoьrafi mцxtяlifliklяrя яsaslanan rayonlaшma isя planetimizin mцxtяlif яrazilяrinin geokimyяvi sяciyyяlяnmяsi ilя яlaqяdar olaraq xцsusi inkiшaf tarixi keчmiшdir. Fiziki-coьrafi, biocoьrafi vя biogeokimyяvi xцsu-

verirdi. Holarktik hakimiyyяtliyя aid olan Yaponiya vя Шm. Чini (Yansыzы чayыna qяdяr) hяlя dя ictimai elm sahяlяrindя "Шяrq" kimi qяbul etsяlяr dя, onun яxlaqi-mяnяvi dяyяrlяrinin Holarktik hakimiyyяtliyя uyьun gяldiyini dя yaddan чыxarmamalыyыq. Digяr tяrяfdяn dя Oriyental vя yaxud "Шяrq" hakimiyyяtliyinя aid olan qяdim Чin, Hindistan vя Шumer mяdяniyyяtlяrinin tarixi inkiшafы, tяsiri vя onlarыn izlяri юzцnц Holarktik hakimiyyяtliyin bir чox яrazilяrindя, o cцmlяdяn dя Azяrbaycanda gюstяrmяkdя davam edir. Mцasir erada isя fяrqli olaraq digяr hakimiyyяtliklяrdя holarktiklяшmя (avropalaшma) prosesi getmiш vя nяticя olaraq hal -hazыrkы dюvrdя yalnыz Avropa (Qяrb) vя яhali sayыna gюrя bюyцk olan Oriyental (Шяrq) fяrqli mяdяniyyяtlяrinя uyьun gяlяn dцшцncя tяrzlяri qalmышdыr. Цstцn mяdяniyyяtlяrin юzlяrinя nisbяtяn zяiflяrini assimilyasiya edяrяk sыradan чыxarmasы hallarы indi dя davam etmяkdяdir. Oriyental biocoьrafi hakimiyyяtliyinя aid olan Sinqapur, Malaйziya, Honkonq, Tayvan siyasiictimai inkiшaf modellяrindя bu tipli assimilyasiya proseslяrinin izlяrinя rast gяlmяk mцmkцndцr.

Azяrbaycanda insanlarыn яqli qabiliyyяtlяri nя qяdяr yцksяk olsa da belя, bяzяn iradi-mяnяvi keyfiyyяtlяrin yetяrincя tяmsil olunmamasы hallarы da mцшahidя olunur. Burada, daha чox Аzяrbaycan reallыьы цчцn sяciyyяvi olan yalan vя qeyri-sяmimiliyя яsaslanan mяnfi keyfiyyяtlяr, xцsusilя dя vяzifяdя юzlяrindяn

ЫЫЫ ЩИССЯ

yцksяklikdя duranlara qarшы qul kimi yarыnmalar vя яksinя aшaьы vяzifяlilяrя isя yuxarыdan aьa kimi baxma hallarы yer almaqdadыr. Halallыq vя hяyalыlыq mяnяvi keyfiyyяtlяrinin dюvlяt sяviyyяsindя qorunmamasы Azяrbaycanыn tяmяl prinsiplяrinin deqradasiyasыna - vicdan hissinin azalmasыna gяtirib чыxarыr. Bu isя yцksяk titul vя adlarыn kяmiyyяtcя чox olmasыna baxmayaraq, Azяrbaycan цчцn qяbul edilmiш milli mяnяvi dяyяrlяrя uyьun olaraq hяrяkяt edяn fяrdlяrin sayыnыn azalmasыna sяbяb olur vя cяmiyyяtdя цmumi orta xarakter zяifliyinin artыmы mцшahidя olunur.Иnsan xarakteri onun taleyini, insanlarыn цmumi orta xarakteri isя xalqыn taleyini ifadя etdiyindяn bu mяsяlяlяrin xцsusi diqqяt mяrkяzindя saxlamasы чox vacibdir. Иradя zяifliyi яqidя zяifliyi ilя ifadя olunduьu hallarda insanlar nяyin xeyirli, nяyin ziyanlы olmasыnы sюylяyя bilmяk cяsarяtlяri belя qalmыr. Nяticяdя bu tipli cяmiyyяtlяrdя ilk nюvbяdя cяsarяtli vя ciddi fяrdlяrin, hяm dя tяшяbbцs vя fikirlяrin miqdarы azalыr. Иnsan aьlыnыn maarifliklя yanaшы mюhkяmlik vя dayanыqlыlыьa яsaslanmыш xarizmatik tяsir qabiliyyяtinin dя aшaьы endiyi bu tipli cяmiyyяtlяrdя ayrы-ayrы xalqlarыn assimilyasiya olunaraq sыradan чыxacaьы ehtimalы xeyli yцksяlir. Иnsan azadlыьыnыn яn bюyцk nemяt olduьunu qяbul edяrяk onun яldя olunmasы цчцn birinci nюvbяdя sюz, fikir vя ideya azadlыьыnы inkiшaf etdirmяyя ehtiyac vardыr. Bяшяr юvladыnыn qarшыsыnda duran яn ali mяqsяdi xoшbяxtliyя nail olmaq arzusu ilя ifadя olunursa, bu xoшbяtliyя nail olmaq цчцn isя яn vacib шяrt insanыn maddi vя mяnяvi azadlыьыdыr.Иqtisadiyyatыn inkiшafы ilя яlaqяdar olaraq maddi azadlыьa nail olmaq bir o qяdяr dя чяtin mяsяlя sayыlmasa da, mяnяvi azadlыьa yiyяlяnя bilmяk цчцn ciddi ideloji inkiшaf yolu keчmяk lazыmdыr. Burada heч kяsя ziyan vurmadan vя hяm dя cяmiyyяt цчцn faydalы olan fikirlяri ifadя edяn ictimai шцurun formalaшmasыndan sюhbяt gedir. Zяhmяt, halallыq vя hяyalыlыq prinsiplяrinя uyьun gяlяn bu tipli dцшцncя tяrzi яxlaqlы realizm fяlsяfi cяrяyanыna aid olmaqla hяm dя Azяrbaycanыn milli ideologiyasыnыn aparыcы xяttini tяшkil edir. Yalnыz bu ideloji xяttя uyьun olan azadfikirli vяtяndaшlarda vяtяnя borc hissini layiqincя formalaшdыrmaq mцmkцn olur. Yalnыz azadfikirli insanlar юz daxili vя xarici nяfslяrindяn xilas olduqdan sonra ictimai borc vя mяsuluyyяt hisslяrini yetяrincя dяrk edя vя onu lazыmi sяviyyяdя tяrbiyя olunmasыna nail ola bilяr.

Yalnыz azad azяrbaycanlыlar gяlяcяkdя dя dюvlяtimizi inkiшaf etdirmяyя qadir olacaqlar. Ona gюrя ki, yalnыz azad insanlar yaшadыqlarы cяmiyyяtdя яdalяti tяlяb edirlяr. Asыlы insanlar isя hяmiшя яdalяti, insafы vя mяrhяmяti ya Allahdan , ya da rяhbяrlяrdяn ummaqla юzlяrini real hяyati mцbarizяdяn kяnarda saxlalayыrlar. Belя шяraitdя yaranan partiyalar bir-birlяrini vurub sыradan чыxardaraq vahid hakim partiyalara чevrilirlяr.

Vahid hakim partiyalar onlara yarыnan yalanчы partiya adlanan qruplardan baшqa bцtцn mцxalif fikirlilяri sыradan чыxarmaqla cяmiyyяtdя mцtlяq hakimliyi яldя edяrяk яslindя kюklц bir hяrbi polis sistemlяrinя чevrilirlяr.

(Арды вар)

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

№ 7 (130), Ийул 2015

Ядалят ТАЩИРЗАДЯ, филолоэийа елмляри доктору, профессор Onu bircя kяlmя ilя tяqdim etmяk mцmkцn deyil. Чцnki ensiklopedik biliyя vя zяngin tяcrцbяyя malik olan, dюvrцnцn яn mяшhur dillяrini юyrяnяn, aьыr hяyat sыnaqlarы gюrяn Salman Mцmtaz hяm шair, hяm yazычы, hяm publisist kimi fяaliyyяt gюstяrmiш, elmi kitablar vя яdяbiyyatшцnaslыьa dair чoxsaylы mяqalяlяr yazmышdыr. Яdalяt Tahirzadяnin "Salman Mцmtaz" adlы avtobioqrafiq oчerkindя o, belя tяqdim olunur: "Bюyцk vяtяndaш, yorulmaz araшdыrыcы vя яrdяmli insan Salman Mцmtaz yaшayышыyla, gюrdцyц iшlяriylя torpaьыnы vя millяtini шяrяflяndirяn azmanlardandыr. "Azяrbaycan яdяbiyyatы tarixindя Salman Mцmtaz kimdir?" sorьusununsa qыsa cavabы budur: "чaьdaшlarы arasыnda ad qazanmыш цnlц шair, yazычы vя jurnalist, 1 500-dяn artыq Azяrbaycan шairinin irsini min mцsibяtlя яldя edib onlarыn adыnы yaшadan bюyцt toplayыcы, 100-dяn чox Azяrbaycan yazarыnы цzя чыxararaq yaradыcыlыqlarыnы bolшevizmin юlцm saчan aьыr senzurasы altыnda da doьru-dцzgцn tяhlil edяn, onlarыn яsяrlяrini tarix boyunca ilk dяfя nяшrя hazыrlayan bюyцk araшdыrыcы, misilsiz sюz xяzinяmizi 20 adda kitabыnda, yцzяdяk mяqalяsindя el malы edяn bюyцk yazычы, Azяrbaycan яdяbiyyatшцnaslыьыnыn юzцlцnц qoyanlardan biri!"

Mяncя, kifayяt qяdяr яdalяtli qiymяtdir.

Axundovun qohumu O, Шяkidя doьulub.

1884-cц ildя. Babasы varlы olub.

Ancaq юmrцnцn sonlarыna yaxыn var-dюvlяti yanaraq mяhv olub.

Oьlu balaca Mяhяmmяd яmisinin himayяsindя qalыb.

Mяhяmmяd gяnc yaшlarыnda Mяшhяd ziyarяtinя gedir vя qayыdanda yolunu Aшqabaddan salыr. Ordan torpaq vя mцlk ala bilir юzцnя. Az vaxt яrzindя xeyli varlanыr. Amma ailяsini Aшqabada aparmaq istяyirmiш ki, qяflяtяn dцnyasыnы dяyiшir.

Onda Salmanыn 3 yaшы vardы.

Mirzя Fяtяli Axundovun uzaq qohumu olan anasы Zяhra aьыllы vя bacarыqlы qadыn idi. Qardaшlarыnыn kюmяyi ilя Aшqabada gedir vя яrinin var-dюvlяtinя yiyя durur. Az sonra oьlanlarы Salmanы vя Яsgяri dя yanыna aparыr. Hяlя onlar balaca ikяn adlarыna iri bir sandыq ayыrыr, uшaqlar bюyцyяnя qяdяr iчini qыzыlla doldurur. Bu hяmin qыzыllardыr ki, sonralar Salman Mцmtaz onlarы Azяrbaycan яdяbiyyatыnыn toplanmasы цчцn xяrclяyяcяkdi.

Salman Mцmtaz яdяbi sяrvяtlяrimizi toplamaq цчцn tяkc qыzыldan istifadя etmir, demяk olar ki, bцtцn mцmkцn yollara яl atыrdы.

Hяtta bu barяdя onun mяшhur bir zarafatы da var: "Kitab verяnin bir яli, qaytaranыn iki яli kяsilmяlidir!"

Amma, tяbii ki, maddi imkan яn юnяmlisi idi. Yoxsa hяr soraьыnы aldыьы mяtnin ardыnca Azяrbaycanыn яn ucqar bюlgяlяrinя, цstяlik Daьыstana, Gцrcцstana, Ermяnistana, Rusiyaya, Orta Asiyaya getmяk чяtin olardы.

Hяmin sandыq sonralar evin bir kцncцnя qoyulur vя tяmir iшlяri ilя mяшьul olan fяhlяlяr onu lazыmsыz яшya hesab edяrяk ev yiyяlяrindяn xяbяrsiz aparыb atыrlar.

Mirzя Яlяkbяr Sabirlя gюrцш S.Mцmtaz pяrяn-pяrяn dцшmцш mяnяvi dцnyamыzы bцtюvlяшdirmяk, bir araya gяtirmяk цчцn bцtцn юmrцnц verdi, sonda isя bu parlaq яmяllяrin яvяzini юz canы ilя "юdяdi".

сящ.15

SALMAN MЦMTAZ Qorkinin dostu, Axundovun qohumu, Sabirlя gюrцш, Mirzя Cяlillя яlaqяlяr...

Onun hяyatыnda dюnцш nюqtяsi 9 yaшыnda - Mirzя Яlяkbяr Sabirlя gюrцшцndяn sonra baшladы. Bu gюrцшdяn sonra onun яdяbiyyata sonsuz sevgisi yarandы. Яslindя sevgi var idi, sadяcя Sabirlя gюrцш onu alovlandыrdы, цzя чыxardы.

Onun Sabirlя ikinci gюrцшц 1910-cu ildя baш tutur vя bюyцk шairin tюvsiyяsi ilя "Molla Nяsrяddin"я mяqalяlяr yazmaьa baшlayыr.

Salman Mцmtazыn tяhsili dя qяribяdir: cяmi 3 ay molla yanыnda olub!

Ancaq юz цzяrindя чalышaraq 23 yaшыna qяdяr rus, яrяb vя fars dillяrini юyrяnir vя Шяrq dцnyasыnыn яn яhяmiyyяtli kitablarыnы oxuyur. Onun hafizяsi heyrяtamiz dяrяcя gцclц idi... Tцrk dillяrinя dя bюyцk maraьы olduьundan юzbяk, qыrьыz vя tцrkmяn dillяrini dя юyrяnmiшdi.

Elя tяxminяn hяmin vaxtlardan Azяrbaycan яdяbiyyatы ilя baьlы materiallar toplamaьa baшlayыr.

Onun hяyatыnda ikinci ciddi dюnцш Aшqabada da gяlib чыxan "Molla Nяsrяddin" jurnalы ilя tanышlыqdan sonra baшlayыr vя S.Mцmtaz tezliklя jurnalыn fяal яmяkdaшыna чevrilir. "Иqbal" qяzeti 1913-cц ildя yazыrdы: "Salman Яsgяrov cяnablarы Qafqaziyada vaxtыmыzыn яn mцqtяdir 11 шairlяrindяn sayыlan bir zat olub, "Molla Nяsrяddin" jurnalыnda юzцnцn pцrmяna 12 шeri ilя millяtimizin nюqsanlarыnы gюstяrir, nicatыna yol gюstяrmяkdя qяlяmiylя xidmяt edir".

qurulan kimi anasыnы da gюtцrцb Aшqabaddan Bakыya kючdц. ADR цчцn canыnы vermяyя hazыr idi. Чцnki mцstяqilliyin necя bюyцk sяrvяt olduьunu anlayan чox ciddi ziyalыlardan biri idi artыq.

Onun Nuru paшa vя Яnvяr paшaya hяsr etdiyi шeirlяr dя чox maraqlыdыr. Bildiyiniz kimi, o vaxt Nuru paшanыn rяhbяrliyi ilя tцrk яsgяrlяri Azяrbaycanыn xilasы цчцn Gяncяyя gяlmiшdilяr. Salman Mцmtaz Шяkidя Nuru paшa ilя gюrцшцb ona hяsr etdiyi "Юyцn, vяtяn" qяzяlini sюylяyib... Яnvяr paшaya hяsr etdiyi "Яnvяriyyя" mцxяmяsi dя kamil шeir nцmunяsi hesab edilir.

O gцn millяt ki яltafы olub шюvkяtli sultanыn, Hilalыn halяsi qыlsыn яhatя tцrk юvtanыn.

Tяfaxцr eylя, ey millяt, muradыn hasil olmuшdur, Daha яflakя yцksяlmяz яninц ahц яfьanыn.

Mirzя Cяlillя dostluq 1913-cц ildя Salman Mцmtaz "Seyid Яhmяd Hatif Иsfahaninin tяrcibяndi vя tяrcцmeyihalы" adlы ilk kitabыnы Tiflisdя Mirzя Cяlilin "Qeyrяt" mяtbяяsindя чap edir vя 3 ay bu шяhяrdя qalыr. Abbas Sяhhяtlя tanыш olur, onun яdяbiyyat bilgilяri dюvrцnцn яn bюyцk ziyalыlarыndan olan Abbas Sяhhяti xeyli tяяccцblяndirir. Иki il юncя dцnyasыnы dяyiшmiш Sabirin "Hophopnamя"sini buraxmaq цчцn xeyli maddi yardыm gюstяrir.

S.Mцmtazыn Mirzя Cяlillя dostluьunun tarixi dя ilk kitabыnыn nяшri vaxtыna tяsadцf edir. "Molla Nяsrяddin"in nяшrinя xeyli kюmяklik gюstяrir.

Sonralar "Юlцlяr" яsяrinin Aшqabadda sяhnяlяшdirilmяsi цчцn чox чalышsa da, hюkumяt bu iшя яngяl tюrяdir.

Mirzя Cяlil "Molla Nяsrяddin" jurnalыnda Salman Mцmtaza sataшыr da arada! Onu, юlцlяrlя alver etmяkdя gцnahlandыrыr. Ancaq bu, aralarыndakы mцnasibяtя xяlяl gяtirmir. Dahi yazычы rяhmяtя gedяndя onun cяnazяsini чiynindя daшыyan яn yaxыn adamlardan biri dя Salman Mцmtaz olur...

S.Mцmtaz Maksim Qorki ilя dя yaxыn dost olub. SSRИ Yazычыlarыnыn birinci qurultayыnda o, bюyцk yazычы ilя gюrцшцb. Daha doьrusu Maksim Qorki Azяrbaycan yazычыlarы ilя gюrцшцb vя bir neчя foto чяkdirib. Fotolarda Salman Mцmtaz Maksim Qorkinin yanыnda яylяшib.

Aldыьыmыz mяlumata gюrя M.Qorki S.Mцmtaz цчцn Moskvada ev dя alыbmыш...

Daha bir maraqlы gюrцш Mяhяmmяd Fuad Kюprцlцzadя vя Яli bяy Hцseynzadя ilя Tцrkoloji qurultayda baш tutub.

Kюprцlцzadя bir daha SSRИ-yя 1950-ci ildя Tцrkiyяnin Xarici Ишlяr Naziri kimi gяlir vя rяsmi шяkildя S.Mцmtaz barяdя mяlumat istяyir. Ancaq onun mцraciяti cavabsыz qalыr.

Mцstяqil Azяrbaycan Tacir Salam Яsgяrzadя (O, Aшqabadda belя tanыnыrdы. Mцmtaz onun tяxяllцsцdцr vя mяnasы fяrqlяnяn, seчilяn demяkdir) Azяrbaycan Demokratik Respublikasы

Салман Мцмтаз Ziyasыz rus zцlmцndяn o yцksяk ruhun юlmцшdц, Dюkцrdц шiшяyя hяr dяm шяrabi-nab tяk qanыn.

Qыzыlgцl tяk aчыl, gцl, gюr ki, tцrkцn шanlы ordusu Rivaqi-яrшя nяsb etmiш bюyцk Osmanlы цnvanыn.

Salman Mцmtaz ADR dюvrцndя mцtяmadi olaraq araшdыrma-mяqalяlяri ilя mяtbuatda чыxыш edirdi. Xцsusяn "Azяrbaycan" qяzetindя чap olunmaьы юzц цчцn bюyцk шяrяf sayыrdы. Bюyцk bяstяkar vя mцtяfяkkir Цzeyir Hacыbяyli ilя yaxыndan dosluьu onu yazыb yaratmaьa vя nяшr olunmaьa hяvяslяndirirdi.

Bюyцk tяdqiqatчы Azяrbaycan aьыz яdяbiyyatыnыn toplanmasы vя tяdqiq edilmяsi ilя baьlы komissiya da yaratmыш vя юzц bu komissiyaya sяdrlik etmiшdir.

Чяtin illяr Mцstяqillikdяn sonra da Salman Яsgяrzadя tяdqiqatlarыndan яl чяkmяdi. Eyni zamanda bizneslя dя mяшьul olurdu...

20-ci illяrin яvvяlindяn "Kommunist" qяzeti ilя яmяkdaшlыq edяn яdib 1925-ci ildя bu qяzetin daimi яmяkdaшы kimi iшя baшladы vя iki il яrzindя 10 kitab чap etdirdi.

1926-cы ildя Bakыda keчirilяn Ы Tцrkoloji qurultaya qatыlan, iшtirakчыlara "Nяsimi" adlы yeni kitabыnы hяdiyyя edяn S.Mцmtaz artыq akademik Mяhяmmяd Fuad Kюprцlцzadя, Samoyloviч, Oldenburq kimi gюrkяmli alimlяrin hesablaшdыьы ciddi tяdqiqatчы kimi tanыnыrdы. Hяmin il onun шяxsi "KitabxaneyiMцmtaziyyя"sinя (шяsxi kitabxana) baxan akademiklяr Bartold vя Oldenburq buradakы яlyazmalarыn zяnginliyinя vя elmi dяyяrinя heyran qalmышdыlar.

Гиймят МЯЩЯРРЯМЛИ, “Елимиз! Эцнцмцз!” гязетинин баш редактору

Azяrbaycan Dюvlяt ElmiTяdqiqat Иnstitutunun kapitalizmя qяdяrki dюvr Azяrbaycan яdяbiyyatы bюlmяsinin mцdiri (1929-1932) vя Azяrbaycan Dюvlяt Muzeyinin elmi iшчisi (1932-dяn) S.Mцmtaz eyni zamanda 1933-cц ildяn "Azяrnяшr"in klassik irs шюbяsinin mцdiri oldu. 1933-цn fevralыndan SSRИ EA Azяrbaycan Filialы яdяbi irs bюlmяsindя elmi iшчi, bir neчя il sonra isя Filialыn Dil vя Яdяbiyyat Иnstitutu яdяbiyyat шюbяsinin mцdiri kimi fяaliyyяt gюstяrdi.

hissя olduьunu gюrцr...

Ancaq "Qantяmir tцkц haqqыnda" mяqalяsi, Шяkixanov haqqыnda xцsusi qeydlяri, M.Я.Sabirin ilk "Taziyanя"si, "Hяqiqяt" qяzetindя "Tяbib vя ya xяstя" adlы yazыsы, Azяrbaycan Dюvlяt Nяшriyyatы ilя mцqavilяsi, шeirlяri, mяktublarы, qяbzlяri bu gцn onun шяxsi fondundadыr. Onlarыn bir hissяsi isя Fцzuli adыna Яlyazmalarы Иnstitutunda saxlanыlыr...

Vя… 1937

Salman Mцmtaz яdяbi irsimizi yalnыz toplamaq vя araшdыrmaqla kifayяtlяnmяyib, hяm dя onu geniш tяbliь edib. 23 ilin iчindя o, 20 adda kitab buraxdыrыb. Salman Mцmtazыn elmi irsi hяmiшя yцksяk qiymяtlяndirilib. Ancaq hяbs edildikdяn sonra яlyazmalarы yaьmalanыb, oьurlanыb, ondan oьurlanan яsяrlяrin "asayiшi" цчцn Salman Mцmtaz adыnы unutdurmaьa чalышdыlar.

Иyunun 19-da onu burjua millяtчisi vя pantцrkist kimi tutduьu vяzifяlяrdяn azad etdilяr.

Ancaq o, yenя dя nadir яlyazmalarы, kitablarы toplayыb araшdыrыrdы.

Uzun illяr yorulmaq bilmяdяn чalышыr, arы hяr чiчяkdяn шirя gяtirdiyi kimi, o da яldя etdiyi qiymяtli яlyazmalarы "Kitabxaneyi-Mцmtaziyyя"sinя toplayыrdы. Vaxtыnыn яsas hissяsini dя orada keчirirdi.

Ancaq Azяrbaycan xalqыna dцшmяn kяsilяn rejim bunu ona baьышlamadы. 1937-ci ilin 8 oktyabrыnda axшam saat 11-dя yaшadыьы Buynakski, 25 (indiki Шeyx Шamil kцчяsi) цnvanыnda siyasi dustaq kimi hяbs olundu.

1941-ci ilin 21 dekabrыnda Moskvadan siyasi dustaqlar barяdя юlцm hюkmц verildi. Яmrin icrasыna tяcili baшlanыldы vя minlяrlя insan kimi Salman Mцmtaz da qяtlя yetirildi.

1956-cы il noyabrыn 16-da isя SSRИ Ali Mяhkяmяsi tяrяfindяn юlцmцndяn sonra bяraяt verildi vя ona aid ittihamnamя lяьv olundu.

Bяzi mяnbяlяrdя S.Mцmtazыn xяstяlяnяrяk юldцyц sюylяnir.

Onun ailяsinя verilяn юlцm haqqыnda шяhadяtnamяdя isя, aчыqca Rusiyanыn Oryol шяhяrindя iшlяyяrkяn beyninя qan sыzdыьы цчцn vяfat etdiyi qeyd olunur.

Hяqiqяt isя belяdir: Salman Mцmtaz яvvяlcя Orenburqa, sonra Oryola aparыlыr. Mяlumat цчцn bildirяk ki, o zaman Oryola tanыnmыш alimlяri sцrgцn edirdilяr.

Alman faшistlяri Oryolu almaq цzrя ikяn Stalinin razыlыьы vя Beriyanыn яmri ilя burdakы dustaqlar hamыsы gцllяlяnir. Onlara юzlяri цчцn qяbir qazdыrыrlar vя gцllяlяdikdяn sonra hяrяsini юz qazdыьы mяzara gюmцrlяr. Bu dяhшяtli gцnцn tarixi isя rus mяnbяlяrindя 1941-ci ilin 6 sentyabrы kimi gюstяrlir.

Qяtliamыn daha dяhшяtlisi...

KQB-nin onu son dяrяcя diqqяtlя izlяmяsinя baxmayaraq Salman Mцmtaz 1920-25-ci illяr arasы 200-я qяdяr klassikimizin hяr birini tяxminяn 25-35 sяhifя hяcmindя araшdыrыb bizя tяqdim etmiшdi. Onun iшlяmяsinя, elя bil ki, qяsdяn шяrait yaradыrdыlar. Bir nюv, xяzinяnin toplanmasыna imkan verirdilяr ki, hamыsыnы birdяn mяhv etsinlяr.

Onun bir otaq dolu яsяrini yandыrdыlar. Bunu Mяhяmmяd Kяngяrli dя tяsdiq etmiшdi.

Zцlmlя topladыьы arxivi mяhv etdilяr.

Salman Mцmtazыn arxivindя "Kitabi Dяdя Qorqud" da daxil olmaqla 238 яlyazma olub. Bunlarыn iчяrisindя indinin юzцndя dя Azяrbaycan яdяbiyyatшцnaslыьыna mяlum olmayan divanlar da varmыш...

Vaxtы ilя Azяrbaycan Шurяvi Respublikasы Mяrkяzi Komitяsinin katibi iшlяmiш Иmaм Mustafayev sonralar etiraf edib ki, Salman Mцmtazыn repressiyasыndan sonra onun arxiv materiallarы DTK binasыnыn hяyяtindя balaca tяpяcik kimi qalaqlanmышdы. Hяtta bu dяyяrli materiallardan DTK-nыn yemяkxanasыnda peraшki bцkmяk цчцn dя istifadя olunduьu sюylяnir. Bir nяfяr varaьыn yazыlы tяrяfinя diqqяt edяndя onun Fцzulinin divanыndan bir

Xatirя

Haqq nяzilяr, цzцlmяz deyib atalar...

Azяrbaycan ikinci dяfя mцstяqillik qazanandan sonra bu fяdakar insanыn irsi юz layiqli dяyяrini aldы.

Hяtta qardaш Tцrkiyяdя dя bu ad шяrяflя anыlыr. Cцmhuriyyяtin Milli Kitabxanasыnda onun xцsusi guшяsi vardыr.

1996-cы ilin 17 sentyabrыndan Mяrkяzi Dюvlяt Яdяbiyyat vя Иncяsяnяt Arxivi Salman Mцmtazыn adыnы daшыyыr.

Ailяsi Salman Mцmtazыn hяyat yoldaшы Zeynяb xanыm юz hяmyerlisidir - Шяkidяndir.

Oьlu Иsgяndяr atasыnыn repressiyasыndan sonra Moskvanыn Rяssamlыq Akademiyasыnыn 5-ci kursundan, qыzы Шяhla xanыm isя Bakы Dюvlяt Universitetinin kimya fakцltяsinin 2-ci kursundan qovulur. Шяhla xanыmыn oьlu, Salman Mцmtazыn nяvяsi Urxun Qalabяyli шяrгшцnasdыr vя Salman Mцmtaz irsinin tanыdыlmasыnda xeyli zяhmяtlяr чяkib. Шяhla xanыm da atasыnыn haqlarы цчцn шox яziyyяt чяkib, hяtta Xruшшova mцraciяt edib. Bu mцraciяtlяrin nяticяsi olaraq Salman Mцmtazы tamamilя unutdurmaq mцmkцn olmayыb.

Daha bir maraqlы fakt araшdыrmaчы Rasim Taьыyevlя baьlыdыr. O, Salman Mцmtazыn mяqalяlяrindяn ibarяt maraqlы bir kitab dяrc edib.

Daha bir ilginc fakt Mircяfяr Baьыrov Salman Mцmtaza mцraciяt edяrяk, ondan bir яlyazma hяdiyyя istяyir. Nя qяdяr inanыlmaz olsa da, S.Mцmtaz "Яlyazma hara, Baьыrov hara?" deyя, sяrt cavab verяrяk, bu hяdiyyяni vermяkdяn imtina edir. Ancaq qыzыl pula aldыьы Nяsimi Divanыnы tяmяnnasыz olaraq "Ermitaj"a baьышlayыr. Mяhz buna gюrя dя bu qiymяtli xяzinя 30-cu illяr repressiyasыndan salamat чыxa bilir.

Bu fakt bir daha sцbut edir ki, S.Mцmtazыn topladыьы яlyazmalara mцnasibяtindя яsas amil bu idi: onlarы gяlяcяk nяsillяrя чatdыrmaq!

Sonluq Шцbhяsiz, kiчik bir yazы ilя Salman Mцmtaz шяxsiyyяtini, hяyatыnы vя onun geniш yaradыcыlыьыnы яhatя etmяk qeyri-mцmkцndцr. Biz sadяcя olaraq юzцnц Azяrbaycan яdяbiyyatыna fяda etmiш bu bюyцk insan barяdя яn vacib mяqamlara qыsa шяkildя toxunmaьa чalышdыq.

Onu unutmaq olmaz!

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.16

Наиля МУСТАФАЙЕВА

Dos. Dr.

AMEA M.Fцzuli adыna Яlyazmalar Иnstitutunun Elmi fondlar шюbяsinin mцdiri XЫX яsrdя yaшayыb-yaratmыш, Azяrbaycan tцrkcяsindя divan mцяllifi olan Mustafa aьa Шuxinin hяyat vя yaradыcыlыьыna dair яlimizdя az mяlumat vardыr.

Bildiyimiz odur ki, o, Шяki xanlarы nяslindяn olmuшdur. Шяki xanlыьыnыn banisi Hacы Чяlяbi xan (?1754/55) Mustafa aьanыn ulu babasыdыr. Hacы Чяlяbi xanыn oьlu Hяsяn aьa (?-1718), nяvяsi isя hяm dя шeirlяri ilя tanыnan Mяhяmmяd Hцseyn xan Mцшtaq (?1780) olubdur. Цmumiyyяtlя, Шяki xanlarы nяslinin nцmayяndяlяri iчяrisindя bir neчя шяxs шairlik istedadы ilя seчilmiшdir.

1925-ci ildя "Kommunist" nяшriyyatыnda Mцшtaqыn шeirlяr toplusunu чap etdirяn gюrkяmli яdяbiyyatшцnas alim Salman Mцmtaz onu maarifpяrvяr шair kimi tяqdim edir. Alim Mяhяmmяd Hцseyn xanыn Molla Pяnah Vaqif, Molla Vяli Vidadi, Шяkili Nяbi, Шяkili Raci, Aьcayazыlы Zari, Kяlbirli Rafe' vя baшqalarы ilя dost olduьunu da gюstяrmiшdir. Mцmtaz Mцшtaqыn Vaqiflя dostluьu barяdя yazыr: "Mцшtaq Molla Pяnah Vaqifin valehi-mяftuni vя шeirlяrinin aшiqi-aшцftяsi idi. Bunu hiss edяn Vaqif artыq rяsmiyyяti buraxaraq hяr bir dяrdini, istяyini apaчыq Mцшtaqa sюylяrdi. Odur ki, qonшu xanlыqlara vя yaxud qяzalara чыxarkяn bir mцmtaz tцfяngя ehtiyac hiss edяn Vaqif Шяkidя dostu Mцшtaq ilя etdiyi mцsahibяlяrinin birindя bir яla tцfяng istяmiш, o da Vaqifя bir gюzяl tцfяng gюndяrяcяyini vяd etmiшdi.

Mцшtaq nяsя etdiyi vяdini unudaraq tцfяngi gюndяrmяmiшdi. Vaqif dя aшaьыdakы mцxяmmяsi inшad edяrяk Kяbirli "Rafe'" tяxяllцs vasitяsilя Шяkiyя gюndяrяrяk Mцшtaqa шuxyanя gilayя etmiшdir... Mцшtaq sяmimiyyяtlя sevdiyi Vaqifi daha da xoшhal etmяk цчцn ona bir dя bir xoшcюvlan at baьышladыьыnы xяbяr verir ki, mцxяmmяsin dюrdцncц bяndi sюzцmцzя dяlildir..."

(1, s. 90-91).

Salman Mцmtaz Mяhяmmяd Hцseyn xanыn xanlыьы idarя etmяsi barяdя yazыr: "Шяki vilayяtini Mцшtaq gюzяl idarя etdiyindяn dolayы Иran hюkumяti Шirvan mяmlяkяtinin idarя olunmasыnы da ona mцhяvvяl etmiшdi. Odur ki, Иran mцvяrrixlяri Mцшtaqыn lяqяbini "Mяhяmmяd Hцseyn xan bяylяrbяgiyi-Шяki vя Шirvan" ibarяsi ilя qeyd edirlяr... Иyirmi iki il hюkumяt edя bilяn Mцшtaq Шяki vя Шirvan mяmlяkяtlяrini gюzяl idarя etdiyindяn dolayы bir чox rяqib vя dцшmяnlяr qazanmышdы..." (1, s. 95).

Mцшtaqыn oьlu, Mustafa aьanыn babasы Fяtяli xan (?-13 may 1815) 1804/05 vя 1806/07-ci illяrdя iki dяfя (hяrяsindя bir neчя ay) xanlыq etmiшdir. Fяtяli xan da шairlik istedadыna malik olmuш, "Mehnяti" tяxяllцsц ilя шeirlяr yazmышdыr. Filologiya elmlяri namizяdi Яdalяt Tahirzadяnin verdiyi mяlumata gюrя, AMEA Mяhяmmяd Fцzuli adыna Яlyazmalar Иnstitutunda Salman Mцmtazыn яli ilя yazыlmыш bir cцngцn (arx.38, Q34/580) 91 a vяrяqindя "mяrhum Fяtяli xan "Mehnяti" tяxяllцsцn bir mцmtaz qяzяli"nя (farsca, 5 beyt) rast gяlirik.

Fяtяli xanыn oьlu "Fateh" tяxяllцsц ilя шeirlяr yazan Kяrim aьa Шяkixanov /1887/88-1859) da dюvrцnцn alim vя шairi kimi tanыnmышdыr. Mustafa aьa Шuxi Яlyazmalar Иnstitutunda saxlanan "Kяrim aьa Fatehin tяrcцmeyi-halы" adlы 21 sяhifяlik avtoqraf yazыsыnda (шifri: B1890/ 13639) atasы barяdя yazыr: "Bir parя яhvalat-яxbaratdan mяlum vя mяfhum olur ki, kяtmi-яdяmdяn sяhrayi-vцcudя tяшrif gяtirib tяvяllцd etmяlяri olub sяneyi-islamiyyя 1202 (m.1787/88) tarixdя Шяki юlkяsindя. Silsileyi-bяrgцzideyi-

№ 7 (130), Ийул 2015

MUSTAFA AЬA ШUXИНИН ЙАРАДЫЪЫЛЫГ ЙОЛУ

xяvainцl-яzamdan olub, pedяrivalamяqamlarы mяrhum Fяtяli xan ibn Hцseyn xan bяglяrbяgiyi-Шяki vя Шirvan ibn Hяsяn aьa ibn Hacы Чяlяbi xan mяrhum. Madяri-mehribanlarы Xurшid xanыm яsl-яl-Qцbbя яvvяl Hacы Яbdцlqadir xan ibn Hacы Чяlяbi xana tяzvic olunub, bяd Fяtяli xan mяrhuma; nяhayяtdя aqilя vя kamilя olmaьы mяшhur vя mцbяrhяndir" (2).

Firidun bяy Kючяrli ilk dяfя 1925-1926-cы illяrdя Azяrbaycan Dюvlяt Nяшriyyatыnda "Azяrbaycan яdяbiyyatы tarixi materiallarы" adы ilя чap edilmiш kitabыnda Kяrim aьa Fatehi gюzяl tяlim gюrmцш savadlы ziyalы vя шair kimi tяqdim edir: "Kяrim aьa ibn Fяtяli xan "Fateh" tяxяllцs Шяki шairlяrinin bяrgцzidяlяrindяn birisi hesab olunur. Kяrim aьa Шяki xanlarыnыn xanяdanыndan olmaьa gюrя nяcib vя alitяb bir zat imiш; familiyasы-Шяkixanov. Mirzя Fяtяlinin mцasiri olubdur vя onun xatirini яziz tutarmыш vя hяr dяm lяyaqяtli tюhfяlяrlя mirzяni yad edяrmiш...

Fяtяli xanыn fяrzяndi-яrcцmяndi Kяrim aьa atasыnыn tяhtihimayяsindя nяшvц nцma tapыb, gюzяl tяlim vя tяrbiyя almышdыr. Fars vя яrяbcя yaxшы savadы var imiш.

Tяb'i-sяlim sahibi imiш. Юzlяri яhlikяmal vя sahibi-hal olduьu цчцn цlяma sinfini, цdяba vя шцяranы ziyadя dost tutarmыш vя mцdam mяclisini onlarыn vцcudu ilя mцzяyyяn qыlыb hяqiqi xan tяrzindя gцzяran edяrmiш" (3, s.270).

Kяrim aьa Fatehin ana dilindя yazdыьы яn gяrяkli яsяri 1829-cu ildя yazыlmыш, bir neчя dяfя чap edilmiш "Шяki xanlarыnыn ixtisar цzrя tarixi"dir. Шяki tarixinin юyrяnilmяsi цzrя яn mцhцm mяnbяlяrdяn biridir.

Kяrim aьanыn oьlu Mustafa aьa Шuxi barяdя dя яlimizdя mяlumat чox azdыr. Tяdqiqatчы Яdalяt Tahirzadя "Kяrim aьa Fatehin hяyat vя yaradыcыlыьыndan qeydlяr" adlы mяqalяsindя yazыr: "Mustafa aьa Шuxi hicri 1274-cц (m.1857/58) ildя atasыndan alыnыb Peterburqa aparыlmыш, orada bюyцyцb, kornet чininя yцksяlmiшdir. Atasыnы bir daha gюrя bilmяdiyi, dяfnindя iшtirak edя bilmяdiyi цчцn, onun borcundan чыxmaqdan юtrц tяrcцmeyi-halыnы yazmaьы qяrara almышdыr. Юzц 1895-ci ildя юlцb. Шeirlяrinin bir neчяsini Salman Mцmtaz чap etdirib". (4, s. 57).

Tahirzadя hяmin mяqalяsindя Шuxi barяdя S.Mцmtazыn яlyazmasыndan юyrяndiyi baшqa bir mяlumatы da diqqяtimizя чatdыrыr: "S.Mцmtaz baшqa bir яlyazmada (Я.i, arx. 38, 1-2/78) Mustafa aьa haqqыnda belяcя qыsa mяlumat verir: "Mustafa aьa dюrd il kanvoyluq elяyib. 1857-ci tarixdя kanvoyluьa aparыb, 61-dя karnet (kornetЯ.T.) [чini] alыb qayыtdы. Karnetdяn qayыtdыьы zaman Шяkidя murov pamoшnikliyi elяdi. Tяxminяn beш il bu xidmяtdя qaldы. Mustafa aьa яvaxiri-юmrцsцnц Qaraqosы (Qaraqoyunlu) adnalы kяndisinя mяxsus kяndindя keчirmiш vя orada da fцc'яdяn vяfat etmiшdir. Sonra cяnazяsini Шяkiyя gяtirib Hцseyn xan mяscidinin hяyяtindя Kяrim aьa Fatehin qяbrinin yanыnda dяfn etmiшlяr" (4,s.58).

Firidun bяy Kючяrli adыnы чяkdiyimiz mяшhur яsяrindя Mustafa aьadan rяvan vя gюzяl tяbli шair kimi danышыr. Firidun bяy yazыr: "Mustafa aьa Шяkixanov mяшhur шair Kяrim aьa Fatehin sцlbi oьludur. Mustafa aьa validi-bцzцrgцzarы kimi mяrifяt vя kamal sahibi mюhtяrяm bir шяxs olub, яksяr юvqat mяclisini цrяfavц шцяralar ilя tяzyin edяrmiш. Zindяganlыьыnыn ibtidasыnda dюvlяtmяnd olub, axыr vaxtlarda bir az kasыb dцшцbdцr vя юzцnя mцtяяlliq olan яmlakыn mяdaxili ilя gцzяran edяrmiш. Mяrhum Mustafa aьa Шuxinin чox rяvan vя gюzяl tяbi var imiш. Юz dяst xяtti ilя

yazыlmыш bir divanы vardыr ki, onda яdяbiyyatыn hяr nюvцnя dair яшarц kяlam vardыr". (3. s. 270) Kючяrli яsяrinin tяrtibчisi filologiya elmlяri namizяdi Ruqiyyя Qяmbяr qыzыnыn gюstяrdiyinя gюrя, Firidun bяy Шuxi яsяrlяrini araшdыrarkяn onun Яlyazmalar Иnstitutunda saxlanan B-2584 шifrяli яlyazma divanыndan istifadя etmiшdir (3, s.423).

Qeyd etmяk istяrdik ki, Яlyazmalar Иnstitutunda Шuxi divanыnыn iki nцsxяsi saxlanыlыr (Шifr: B2584 vя M-125). Hяr iki яlyazma mцяllifin юzц tяrяfindяn kючцrцlmцшdцr, avtoqraf nцsxяsidir. 217 sяhifяdяn ibarяt birinci яlyazma 1892-ci, 220 sяhifя hяcmindя olan ikinci яlyazma isя 1890-cы ildя kючцrцlmцшdцr. Bяzi kiчik fяrqlяr olsa

Шuxi atasы Kяrim aьa kimi, яsяrlяrindя dini mюvzuya xцsusi fikir vermiш, Tanrыnыn, Peyьяmbяrimizin mяdhinя gюzяl шeirlяr hяsr etmiшdir: Sяni mяhbub qыlmышdыr xudayi-яkbяrц я'la, Ki, sяnsяn kainat iчrя mцnяvvяr gюvhяri-я'la. Шяhi-tяxti-nцbцvvяtsяn, hяbibi-hяqqi-ziqцdrяt, Sяfarayi-gцruhi-яhli-mяhшяr, sяrvяri-я'la.

Xoшa mцmtaz qыlmышdыr sяni kюvnц mяkan iчrя, Hяmя mяxluqi-alяmdяn gцzidя, bяrtяrц я'la...

(5, s.19).

lar". (3, s. 271).

"Zamanыn halяtin bu tяrz ilя gюrяn" Шuxi bu vяziyyяtя laqeyd qala, gюz yuma bilmir, xalqы birliyя sяslяyir.

Mustafa aьa шeirindя qяdim tarixя, mяdяniyyяtя malik xalqыnыn dюvrцn tяlяbindяn geri qaldыьыnы, qяflяt yuxusunda olduьunu acы bir tяяssцflя qeyd edir, bunun sяbяblяri barяdя dцшцndцyцnц deyir: Xabi-qяflяtdя qalыbdыr belя яhli-islam, Hяmя bihuш, nя bir karя mцhяyya, sяd heyf!

Qabili-tяrbiyeyi-elmц maarifdя ikяn, Qalmышыq vadiyi-qяflяtdя sяrapa, sяd heyf!

Sюndцrцb яldя ikяn bюylя qalыb zцlmяtdя, Nuri-islam kimi mяш'яli-ziba, sяd heyf!

Nя sяbяb qalmaьa bu halяtя bilmяm, Шuxi, Yox imiш bir kяsimiz samevц bina, sяd heyf!

(5, s.83).

Шuxi яsяrlяrinin яksяriyyяti mяhяbbяt mюvzusunda yazыlmыш lirik шeirlяrdir. Onun qяzяllяrindя sevgilisinя qarшы яn sяmimi hisslяr bяslяyяn, sяdaqяtli aшiqin obrazы яksini tapmышdыr: Kюnцl aramыn o gцlчюhreyi-xяndan aparыr, Nя ki arami-dili, bяlkя dilц can aparыr.

1 da, hяr iki divan nцsxяsindяki яsяrlяr, demяk olar ki, eynidir. Шairin яsяrlяrini чapa hazыrlayarkяn daha mцkяmmяl hesab etdiyimiz B-2584 шifrяli яlyazmanы цstцn tutmuш, yeri gяldikdя M-125 шifrяli яlyazmadan da istifadя etmiшdik. Яsas tutduьumuz nцsxяdя яsяrlяr belя ardыcыllыqla dцzцlцb: dibaчя, 2 qitя, farsca 17 qяzяl, 162 tцrkcя qяzяl, 1 mяrsiyя, 6 qяsidя, 1 tяrcibяnd, 1 mцsяddяs, Fцzuliyя 2 tяxmis, 1 mцxяmmяs, 18 rцbai, 1 mцxяmmяs, "Dяr tяrife-шяhre-Шяki" шeiri, 55 qяzяl. Buradakы шeirlяr iчindя cяmi 17 qяzяl farsca, bцtцn digяr шeirlяr ana dilindяdir. Шeirlяrin цmumi hяcmini hesabladыqda gюrцrцk ki, burada cяmi tцrkcя 217 qяzяl, 6 qяsidя, 18 rцbai, 2 qitя, 2 mцxяmmяs, Fцzuliyя 2 tяxmis, 1 mцsяddяs, 1 tяrcibяnd, 1 mяrsiyя vя Шяki haqqыnda 1 шeir; farsca 17 qяzяl vardыr.

Mustafa aьanыn шeirlяrini mяzmununa gюrя 4 yerя bюlmяk olar: 1) Dini mяzmunlu, 2) lirik, 3) ictimai mяzmunlu, maarifчi, 4) mцxtяlif hadisяlяrя hяsr edilmiш шeirlяr.

2

Xalqыn hяyat vя mяiшяtinя heч bir zaman laqeyd qalmayan Шuxi inkiшafa mane olan insanlar arasыndakы paxыllыьы, xяyanяti, яyriliyя meyli tяnqid edir: Nя surяt bilmяzяm яhvali-xяlqi-dюvri-hazirdir, Olubdur bir-birinя cцrmsiz nahяqq cabirdir.

Xяyanяtlя dяruni sяrbяsяr mяmlцvdцr xяlqin, Kimi tяsviri-adяmlikdя gюrsяn, шяkli-zahirdir...

Ucalda gяl fяlяk hяmmillяtindяn bir kяsin baшыn, Dili-яqvami-bцxlindяn mцdam aшцftяxatirdir.

Gюrцnmяz doьruluq яqvalц яmali-xяlayiqdя, Sяrapa яyrilikdir feli-mяrdцm hяrчi sadiqdir.

(5. s.65).

F.Kючяrli bu шeir barяdя belя yazыr: "Шuxinin bu qяzяli шikvяцslub olsa da, pцrmяzmun kяlamlardan birisi olub, bizim yerlяrin яhalisinin mцqtяzayi-tяbiяtlяri olan bцxlц hяsяdi, nяmmamчыlыьы, юz iшini buraxыb юzgя sюzц danышmaьы, aralыqqarышdыrmaьы, qюvm-яqrabanыn tяrяqqisinя xяyanяt vя яfsцrdяhal olmasыna bяшaшяt etmяklяri vя filcцmlя bяшяrя layiq olmayan hal vя sifяtlяrini шяrhц bяyan edir.

Filhяqiqя, ancaq bizim torpaьыn adamlarыdыr kяsrяti-kяsalяtdяn юz шцьlц karыnы atыb, hяmdigяri halыnы tяcnis etmяyя daim amadя vя nazir ola. Bir kяsin baшы uca olsa, onun bцxlindяn digяri pяriшan vя aшцftяxatir ola. Qardaшы qяzadan birbяlaya dцчar olsa da, ona tяsяlli vermяyib kяsrяti-qяnaяtdяn onun pяjmцrdя halыna qяlbdяn шadц шakir ola. Bu qism sifяtlяr ilя mцttяsif olanlar, яlbяttя, zahirdя adama bяnzяsяlяr dя, batindя vя hяqiqяtdя adamlыqdan uzaq vя kяnardыr-

Nя zaman olsa mцqabil nяzяrimdя kuyin, Gюzцm ol nemяti-rizvandan ehsan aparыr.

(5, s. 58-59).

Шairin lirik qяhrяmanы sevgilisinin hяsrяti ilя yaшayыr, onun bir busяsi aшiqя юlцm mяqamыnda belя hяyat bяxш edя bilяr: Firqяtindяn gюzцm ol novgцli-шirindяhяnin, Яшkini яbri-baharan kimi barяndя edяr. Шuxiya, vяqti-hяlakыmda yetяn dяm lяbdяn, Zindя bir busя ilя ol bцti-nazяndя edяr.

(5, s. 63).

XЫX яsrin bir чox шairlяri kimi, Шuxinin dя яsяrlяrindя Fцzuli poeziyasыnыn gцclц tяsirini gюrцrцk. Шair Fцzulinin bir sыra шeirlяrinя nяzirя yazmыш, onun iki qяzяlinя tяxmis baьlamышdыr.

Firidun bяy Kючяrlinin sюzlяri ilя desяk, "ziyadя dindar vя millяt tяяssцfц чяkяn bir vцcud olan" Mustafa aьanыn шeirlяr divanы indiyяdяk bir toplu halыnda чap edilmяmiшdir. Onun yalnыz bir neчя шeirinin Salman Mцmtaz tяrяfindяn nяшr edilmяsi barяdя mяlumatыmыz vardыr. Иnanыrыq ki, Mustafa aьa Шuxinin шeirlяr toplusu-divanыnыn bir kitab halыnda nяшri XЫX яsr Azяrbaycan tarixinin tяdqiqi ilя mяшьul olanlar vя яdяbiyyat hяvяskarlarы цчцn diqqяtяlayiq mяnbя olacaqdыr.

*** Шякиллярдя: 1. Mustafa aьa Шuxi (саьда). (Шякил фотобанк.аз сайтындан эютцрцлцб.)

2. Mustafa aьa Шухинин Шяki xan qяbristanlыьындакы баш дашы. (Фото wikimedia.org сайтындан эютцрцлцб.)

№ 7 (130), Ийул 2015

Акиф САЛАМ ОЬЛУ

- Ъяфяров!

- Мян - Григорйан!

- Мян Рамил дюнцб ондан ики няфяр о йанда дурмуш забитя бахды. Еля забит дя Ъяфяровун кимлийи иля марагланыб башыны она сары дюндярмишди. Рамилин эюзляриндя нифрят, ермяни забитинин симасында ися ришхянд вя аъы кинайя вар иди. Инди ики дцшмян миллятин нцмайяндяси ейни сцлщмярамлы гошунда хидмят едяъякди. Йягин ки, бу Рамилдян ютрц язаблы бир хидмят олаъагды, юз вятянинин торпаьы йаьы айаьы алтында тапданан бир заманда о, юзэя торпаьыны горумалы вя орада сцлщцн позулмамасы уьрунда кешикдя дурмалы иди. О андаъа Бянювшя халасыны хатырлады, анасы Рамиля данышмышды ки, халасынын бядяниндя ермяниляр гырха йахын сигарет кютцйц сюндцрмцшдцляр. Анасынын вя Бянювшя халасынын сющбятляри онун ушаг бейниня еля пярчим олмушду ки, он ики йашы олмасына бахмайараг артыг ихтисасыны мцяййянляшдирмишди - забит олмаг! Вя бцтцн бу гяддарлыгларын явязини ермяни ганичянляриндян чыхмаг! Ахшамцстц курслар башланырды. Йеня дя тярс кими щямин Оригорйан онун отурдуьу дюрдняфярлик стола дцшмцшдц. Йеня дя ермянинин сифятиндяки ришхянд долу сыртыг эцлцмсямяни эюрцб ящвалы позулду. Фикри он ики ил яввяля, Хоъалыйа - Бянювшя халасынын йанына учду.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.17

ТЯЩРИК сонра цзц цстя узансынлар, ъынгырыныз да чыхмасын. Щамы гызыл вя пулларыны Самвеля тящвил верди. Тяпянин архасында палчыглы чухур варды, гоъалы-ъаванлы щамыны палчыьын цстцня узатдылар, ики йашлы кюрпя сойугдан титряйир, лакин сяси чыхмырды. Бир киши няся демяк истяди, дейинди. Самвел о саат онун башынын цстцнц алды: - Ара, кюпяк оьлу, сизя демядиляр ки, бу торпаьы биз пулла филанкяслярдян алмышыг? Нийя вахтында адам кими чыхыб ъанынызы гуртармадыныз, бяс инди неъя, ъаныныздан артыг щесаб етдийиниз бу торпаьын сойуг чамурунда йатмаг сизя хошдур?

- Щя, юз доьма торпаьымызда йатмаг бизя хошдур, сиз ися бу торпаьа йцз ялли ил габаг гонаг кими эялмишдиниз. Гязябдян Самвелин

цзляриня тцпцряряк баьырырды: - Гязетляриниз йазыр ки, биз азяри гадынларыны зорлайырыг. Бизим гяшянэ гадынларымыз бцтцн дцнйанын кишиляринин хошуна эялдийи щалда сиз няйимизя лазымсыныз? Мян сизин цзцнцзя о гядяр тцпцряъяйям ки, щеч заман Самвели унутмайаъагсыныз. Цзц ермянинин мцрдар тцпцръяйи иля исланан Бянювшя бу гядяр тящгирин ъавабыны гайтармаг цчцн дыьанын цзцня тцпцрмяк истяди. Лакин йашадыглары горхудан аьзындакы тцпцръяйи дя гурумушду. Кюрпя гызы йахшы ки, гымылданмырды, йохса бир тяпикля ону да о дцнйайа эюндярярдиляр. Йягин йа Самвелин эцлляйя щейфи эялирди, йа да йерляри билинмясин дейя сяс чыхармаг истямирди. Бу дямдя бир рус танкы онлара йахынлашды, танкдан дцшян забит бу дящшятли мянзяряни эюр-

эюзляриня ган сызды, йанындакы йекяпяря ишаря еляди. Йанындакылар чох зырпы адамлар иди, йягин ки, тялим эюрмцш хцсуси тяйинатлы идманчыларды. Юзляри дя буранын адамларына охшамырдылар. Бири йахынлашыб гоъайа еля тяпик вурду ки, алдыьы зярбядян йазыьын аьзындан ган эялди вя еля йериндяъя ъаныны тапшырды. Сюз Самвели тутмушду. О, вящшиляшяряк йеря узанмыш гадынларын сачларындан тутуб бир-бир башларыны галдырыр вя цзляриня тцпцрцрдц.

- Нийя ганмырсан, ай мцсялман, лап тутаг ки, бу торпаг сянин иди, инди мян пулла алмышам. Пулла алынан шей кимин олур? Сащибинин! Щамиля бир гадын имдад истяди: - Хащиш едирям, иъазя верин щеч олмаса мян эедим, вахтымдыр, сонра эеъ олаъаг. Самвел эяли кими эцлдц: - Вахтындыр? Биздя щякимляр вар, бу саат сяни ямялиййат едярляр. Еля буну демишди ки, ики няфяр щамиля гадына йахынлашды, сцнэц иля онун гарныны дешяряк ушаьы чыхарыб кянара атдылар. Сонра юлмцш ащыл кишинин башыны кясиб щамиля гадынын гарнына сохараг тикдиляр. Щамиля гадын артыг аьры щисс етмирди. Еля Бянювшянин дя щиссиййаты галмамышды. Она дяйян йумруг вя тяпикляри щисс елямирди. Самвел йенидян гызышараг йеря сыра иля цзцгойлу узанмыш гадынларын сачларындан арха тяряфдян йапышараг башларыны галдырыр вя

мцрмцш кими Самвеля ямр етди: - Онсуз да юлян чохдур, бунлары бурахын мешяйя эетсинляр, беля мяслящятдир. Самвел щярбичийя йарашмайан бир яда иля: - Йахшы, йолдаш капитан дейяряк щырылдады. Рус танкы дюнцб эетди. Эюзляри гызмыш ермяни йенидян баьырды: - Тез олун щамыныз сойунун, сонра да мешя иля Аьдама тяряф эедин, биз сизи юлдцрмцрцк, ким саь гала биляр юз ишидир. Бянювшя йарычылпаг иди, кюрпясини синясиня сыхды. Самвел йенидян щырылдайа-щырылдайа баьырды: - Цшцйянляри сигаретля даьлайын ки, бир аз гызышсынлар. Саггаллы ясэярляр дамагларындакы сигаретляри чылпаг гадынларын синяляриня басдылар, амма онлар щеч ня щисс етмирдиляр. Бянювшянин йанында анасынын белиня сарылан бир кюрпя аьлайырды. Анасы ися йа сойугдан йа да тяпик зярбясиндян чохдан юлмцшдц. Ушаьын кичик яллярини анасынын белиндян айырмаг истяди, лакин бармаглары ишлямирди. Саггаллы бир ермяни буну эюрцб ону архасы цстя йеря йыхды, палчыглы чякмясини синясиня басыб кинля гышгырды: - Ганъыг, инди сянин ушаьыны да юлдцрярям, тез рядд олуб эедин, гурд-гуша да йем лазымдыр йа йох? Бянювшя кейимиш вязиййятдя айаьа галхды, бцтцн бу язаблара бахмайараг кюрпясинин ялини бурахмамышды, Самвелин сяси гулагларыны деширди:

- Сиз щяля Самвели узун мцддят унутмайаъагсыныз!

***

Доьрудан да бу алчаг ермянинин адыны ня Бянювшя, ня дя аиля цзвляри унуда билирди, ян чох да ону йадда сахлайан Рамил иди. Мящз буна эюря, щярбчи олмаг цчцн йашынын чатмасыны сябирсизликля эюзляйирди. О эцн эялиб чатанда ися бюйцк бир сяйля щярбин сирлярини йахшы юйрянмяйя чалышырды. Тящсилини Тцркийядя давам етдирди. Юзцня сюз вермишди ки, дюйцш мейданында бир няфяр дя дцшмяня аман вермяйяъякди, Самвел адлы бцтцн ермянилярдян халасы Бянювшянин гисасыны алаъагды.

***

Шам йемяйи цчцн йемякханайа эялян Рамилин кефи йох иди. Бу гядяр тящсил алмасына бах-

***

…Сойуг гыш эеъяси иди. Шящяря дахил олан танкларын сясиндян горхуйа дцшян гадынлар, ушаглар, йашлылар бир йеря йыьылыб гачмаьы гярара алдылар. Ъаванлар бир нечя ай яввялдян мешяляря чякилиб юзцнцмцдафия баталйону дцзялтмишдиляр. Тякъя Бянювшянин яри йаралы олдуьундан евдя галмышды. Ъаван арвадыны вя ики йашлы гызыны йола салан яр паспортуну вя ъибиндя олан пулуну чыхарыб Бянювшяйя узатды: - Бунлары эютцр, мян йерийя билмирям, автоматла юзцмц ня гядяр баъарсам горуйаъаьам, сиз бу йолла гачыб ъанынызы гуртарын вя щюкумятя хябяр верин. Бянювшянин пулу вя паспорту эютцрмяйя цряйи эялмяди: - Йох, юзцн эяляндя эятирярсян, щяр щалда ордумузун ясэярляри сяни хилас едярляр, Аьдамда эюрцшярик.

- Онда тез олун, Аллащ сизи горусун! Ялли няфяря йахын инсан мешяйя сары гачдылар. Мешяйя чатанда тяпянин далындан доьма дилдя данышан бир сяс эялди: - Ай ъамаат, горхмайын, бу тяряфя эялин, мешяйя эирмяйин, орда ермяниляр вар. Заваллы ъамаат азяри дилиндя данышан адамлары ешитъяк севиндиляр, гялбляриндя цмид гыьылъымлары йанды, сямтлярини дяйишиб онлара тяряф гачдылар. Лакин Бянювшя саггаллы ермяниляри эюряндя йанылдыгларыны анлады, автомобилин ишыьында азяри дилиндя тямиз данышан Самвели таныды. Юз районларындан олан бу ермяни дыьасы ону башдан айаьа сцзяряк щырылдайырды. Самвел бирдян баьырды: - Инди сиз бизим ясиримизсиниз, ня ямр етсяк о дягигя йериня йетирин, йохса язабла юляъяксиниз. Яввял гадынлар зинят шейлярини вя пулларыны тящвил версинляр,

майараг, о щяля дя бир дцшмян юлдцрмямишди. Щярби мяктяби яла гиймятлярля баша вурдуьу щалда мяьлуб миллятин нцмайяндяси иди. О, бу фикирляри бир йердя гуллуг етдийи ермяни забитинин эюзляриндян охуйурду. Иштащасы тамам кясилмишди, арха тяряфдяки столда шам едян Григорйан башга бир ермяни дя тапыб юзцня щяйан елямиш, ъцрятлянмишди. Инди онлар икиляшиб Рамиля сюз атмагдан чякинмирдиляр: - Буна бахын, юз торпаьыны горуйа билмир, инди баса-баса эялиб Баьдады горуйаъаг? Ей, забит, щаралысан? Рамил кинайя иля верилмиш суала ганрылараг кинли-кинли ъаваб верди: - Гарабаьлы.

- Оооо… Бу лап пис, сян торпаг горуйансанса бурда ня ишин вар?

- Гойун щалал чюряйими йейим, сонра данышарыг.

- Ня гядяр ки, торпаьыныз биздядир сизин чюряйиниз щалал дейил, ей тцрк, баша дцшдцнмц?

- Мян баша дцшцрям, сизи дя баша саларам.

- Бизя "хох" эялирсян? Билирсян гыз-эялинляринизин ня гядяри бизим ялимиздядир?

-… Рамил сусду, чюряйини йарымчыг гойуб йемякханадан чыхды. Ахшам йохламасы олаъагды, ясяблярини ъиловлады. Онун арзусу бу иди ки, дюйцш мейданында бу "дыьа"ларла цзбяцз эялсин, дил пящляванлыьы етмяк истямирди.

ЩЕКАЙЯ ***

Майор сцлщмярамлыларын адыны бир-бир охуйурду: - Ъяфяров - Мян - Григорйан -…

- Григорйан Самвел - Мян - дейя ермяни забити щяйасыз бир эцлцшля йеня Рамили сцздц. Санки Рамилин дамарларындакы ган дайанды, бу ийрянъ ад ону сарсытмышды. Бянювшя халасы йеня эюзцнцн юнцня эялди, он беш йашлы халасы гызы о мцдщиш эеъядян сонра шикяст галыб ахсайырды. Бянювшянин бядяниндяки даьлар бялкя дя унудулмушду, амма баласынын шикяст галмасы саьалан даь дейилди. Рамил юзцня вердийи сюзя ямял етмяли иди. Амма бир йандан да юлкяси она етимад эюстяриб цлви бир адла - "сцлщмярамлы" ады иля Баьдада эюндярмишди. Эеъя биртящяр йатды. Сцбщ азаны ону ойатды "Аллащу якбяр" сядасы иликляриня гядяр ишляди. Гуран вя шярият адам юлдцрмяйи йасаг сайырды, амма "Бягяря" сурясиндя дейилирди ки, "Сизинля вурушанларла сиз дя Аллащ йолунда вурушун". Айаьа галхыб айагйолуна эетди, ермяни забитляринин икиси дя орада идиляр, сигарет чякирдиляр. Григорйан йеня иришди: - Ня олуб, йухун гачыб? Щяля торпагларынызын бир щиссясини дя алаъаьыг. Сиз онсуз да тярпянян дейилсиниз. О бири забит дя сющбятя гошулду: - Башына гапазы вур, ялиндян чюряйини ал, бунлар динян дейилляр. Горхаглыгларыны щуманистлик кими гялямя верирляр. Рамил даща дюзмцрдц, дюйцш мейданыны эюзлямяк олмазды, сябри тцкянмишди, ону бу ишя юзляри тящрик едирдиляр. Щяйасызлашмыш диллярин кясилмяк вахты чатмышды.

- Мяни эюзляйин, бир хяритям вар, ону сизя эюстяряъяйям.

- Юзцн чякмисян? - дейя ермяни лаьа гойду. Рамил йатаьына гайытды, дящлиздя йаньындан мцщафизя лювщясиндя асылмыш балта нязярини ъялб етди. Йанындан кечиб долабыны ахтармаьа башлады, хяритяни тапмады, йягин оьурламышдылар, бялкя буну да Самвел етмишди. Эялдийи йолла эери гайытды, лювщядян балтаны эютцрдц, йуйунма отаьына дахил олан кими балтаны Самвелин бойнуна ендирди, ермянинин ялиндяки бычаг йеря дцшдц, икинъи зярбядя кясилмиш баш да бычаьын йанына йуварланды. Кясилмиш башда даща кинайяли эцлцш йох иди, о няся демяк истяйирди. Ялиндяки балтаны гядим ъянэавярляр кими тутан Рамил йердя тярпянян баша бахырды. Йеня Бянювшя халасыны хатырлады. Халасы о мцдщиш эеъядян йанайана данышырды ки, гоншу гадынын ялляри шахтадан шишдийиндян цзцйц бармаьындан чыхмырды. Самвелин сябри тцкянмишди, ити ов бычаьы иля бир андаъа бядбяхтин бармаьыны кясиб гызыл цзцйц эютцрдц. Кясилмиш бармаг ися узун мцддят йердя тярпянди. Йанындакы диэяр ермяни ися бир анлыг юзцнц итирся дя Рамилин ялиндяки балтанын онун да башына еняъяйиндян горхуб гачмаьа цз гойду, йердя ики бычаг вя бир баш галмышды.

***

Рамил нябзинин даща гайдасында, арамла вурдуьуну щисс едирди. О, додагалты сюйлянди: “Бянювшя хала, интигамыны Самвелдян алдым.”

26 феврал 2004

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.18

BЮYЦK QAFQAZЫN CЯNUB YAMACЫNDA SЦRЦШMЯ-UЧQUN PROSESLЯRИ

Дилбази ЪЯМИЛОВ, Шяки Rеэионал Eлми Mяркязинин еlmi iшчisi

Yer kцrяsinin baшqa daьlыq sahяlяrindя olduьu kimi, respublikaмызын Bюyцk Qafqaz daьlыq vilayяtinin relyefinin formalaшmasыnda vя dinamikasыnda da daxili vя xarici proseslяrlя sяciyяlяnяn kompleks amillяr iшtirak edir. Яgяr relyefin яsas gюrkяmini vя baшlыca quruluш cяhяtlяrini daxili amillяrlя yaranmыш geoloji strukturlar (morfostrukturlar) mцяyyяn edirsя, onun zahiri gюrцnцшцnц mцrяkkяblяшdirяn mцxtяlif relyef formalarы (morfoskulpturlar) komplekslяrinin yaranmasыnda ekzogen proseslяr яsas rol oynayыr.

Endogеn proseslяr vя antoqonist ziddiyяtdя, eyni zamanda olarla vяhdяtdя olan ekzogen proseslяr bюyцk daьыdыcы (destruktiv) vя yaradыcы (konstruktiv) fяaliyyяtdя tяzahцr edяrяk mцxtяlif mяnшяli relyef formalarы яmяlя gяtirirlяr. Bu proseslяrin tяzahцrц paylanma vя dinamikasы яrazinin yцksяklik zonallыьы ilя яlaqяdardыr. Bu qanunauyьunluqlar Bюyцk Qafqazыn cяnub yamacыnыn Azяrbaycan hissяsindя юzцnц daha aydыn яks etdirir.

Respublikamыzыn яrazisindя hяm daxili qцvvяlяrin yaratdыьы bюyцk, hяm dя xarici qцvvяlяrin яmяlя gяtirdiyi kiчik юlчцlц relyef formalarыna rast gяlinir.

Aшыnma proseslяrinя az davamlы sцxurlardan tяшkil olunmuш чox yцksяk vя dikyamaclы Bюyцk Qafqaz daьlarыnda denudasiya prosesi intensiv baш verir. Daьlarыn mцxtяlif iqlim шяraitindя yerlяшmяsindяn asыlы olaraq чox чeшidli ekzogen mяnшяli relyef formalarы яmяlя gяlir.

Gillяrin vя qumdaшыlarыn yayыldыьы Bюyцk Qafqazыn daьяtяyi vя alчaqdaьlыq zonalarыnda arid dendasion relyef formalarы (quru dяrяlяr, yarьanlar, bяdlяndlяr vя s.) яmяlя gяlir. Яhяngdaшlarыn, шistlяrin цstцnlцk tяшkil etdiyi sahяlяrdя yastanlar (platolar), uчurumlu, sыldыrыm vя pillяli yamaclar яmяlя gяlmiшdir. Daьlыq яrazilяr kяskin parчalanmыш vя burada dik yamaclar, qayalыqlar, sцxur sяpintilяrindяn ibarяt konusvari relyef formalarы, yцksяkdaьlыq rayonlarda (xцsusilя Bюyцk Qafqazda) buzlaq relyefi-troq dяrяlяri, karlar, morenlяr, sirklяr яmяlя gяlmiшdir.

Relyefin яsas erozion formalarыndan olan чay dяrяlяri daьlarыn hцndцrlцyцndяn, iqlim шяraitindяn, sцxurlarыn tяrkibindяn asыlы olaraq bir-birindяn fяrqlяnir.

Adяtяn, qalыn яhяngdaшы qatlarыnы kяsib keчяn dar kanyonvari dяrяlяr yaradыr. Belя dяrяlяr respublikamыzыn alчaqdaьlыq vя daьяtяyi zonalarы цчцn daha sяciyyяvidir.

Respublikamыzыn daьlыq яrazilяrindя sцrцшmяlяr чox yayыlmышdыr. Sцrцшmяlяrin yaranmasы sцxurlarыn tяrkibindяn, yatыm formalarыndan asыlыdыr. Daь yamaclarыnda su keчirmяyяn gilli sцxurlarыn цzяrindя su keчirяn qumluчыnqыllы laylar цst-цstя yerlяшdikdя yamaclarda sцrцшmя baш verir.

Yяni, aьыrlыq qцvvяsinin tяsiri ilя sukeчirяn sцxur kцtlяsi sukeчirmяyяn sцxurlarыn islanmыш sяthi цzrя aшaьы sцrцшцr. Sцrцшmяlяr gur yaьышlar, qarlarыn яrimяsi, seйsmik hadisяlяr vя elяcя dя yamaclarыn mцvazinяtini pozan tяsяrrцfat iшlяri nяticяsindя daha da fяallaшыr.

Sцrцшmяlяr Bюyцk Qafqazda gilli sцxurlarыn yayыldыьы яrazilяrdя daha чox inkiшaf etmiшdir. Sцrцшmяlяr яkin sahяlяrinя, yaшayыш mяntяqяlяrinя, yollara bюyцk zяrяr verir. Sцrцшmяlяrin qarшыsыnы almaq цчцn yamacbяrkidici iшlяr gюrцlцr, drenajlar vasitяsilя sцrцшmя zonalarыnda toplanan sular axыdыlыr, чыlpaq

№ 7 (130), Ийул 2015

yamaclarda meшя vя kolluqlar salыnыr.

Mцtlяq yцksяkliyi 15002000 m vя daha artыq olan яrazilяr otlaq, biчяnяk kimi istifadя olunur.

Respublika яrazisinin cяmi 7,5%-ni tяшkil edяn vя 2000 mdяn yцksяkdя yerlяшяn sahяlяrin mцrяkkяb reyefi, sяrt iqlim шяraiti, yamaclarыn dikliyi, sыldыrыm qayalar, dяrin dяrяlяr tяbii sяrvяtlяrin mяnimsяnilmяsini vя nяqliyyat iшini чяtinlяшdirir.

Sцrцшmя vя uчqunlar яsas qravitasiya relyef formalarы olub, aьыrlыq qцvvяsinin tяsirilя sцxur kцtlяlяrinin hяrяkяt etmяsi vя yerdяyiшmяsi nяticяsindя formalaшыr. Bцtцnlцkdя bu proseslяrin tяzahцr шяraitindяn asыlы olaraq aшaьыdakы morfoskulpturlar yaranыr: sцrцшmя, uчqun, daш axыnlarы, чыnqыl, ufantы, sяpinti vя s. Onlar daьlarыn dik vя uчurumlu yamaclarыnda daha geniш yayыlыr.

Bu relyef formalarы яrzinin yцksяkliyi, meyilliyi, sяthin formasы, sцxurlarыn litoloji tяrkibi, чatlыlыq dяrяcяsi vя atmosfer yaьыntыlarыnыn hidrogeoloji шяraitinin birbiri ilя qarшыlыqlы яlaqяsi nяticя-

ayrыlmasыnda aшaьыdakы geolojicoьrafi amillяr яsas gюtцrцlmцшdцr: a) sцrцшmяlяrin fяallыq dяrяcяsi ; b) kюklц sцxurlarыn stratiqrafiyasы vя litologiyasы; v) seysmiklik; q) relyefin шaquli zonallыьы; d) atmosfer чюkцntцlяrinin orta illik miqdarы.

Azяrbaycan Respublikasыnda sцrцшmяlяrin fяal hяrяkяtdя olduьu vя geniш inkiшaf etdiyi rayonlardan biri Bюyцk Qafqazыn cяnub yamacыdыr. Burada onlar bцtцn шaquli qurшaqlar цzrя inkiшaf edib, meшяlik qurшaqda 425 km2 sahяni яhatя edir. Baш Qafqaz silsilяsinin cяnub yamacыnda, Mazыmчay vя Girdimanчay hюvzяlяri arasыnda sцrцшmяlяr, яsasяn 1300 m-lя 3000 m. yцksяkliklяr arasыnda yayыlmышdыr. Burada yamaclar fяal yeni tektonik zonaya aid olub, atmosfer чюkцntцlяrinin miqdarы 900 mm-lя 1200-1400 mm arasыnda tяrяddцd edir. Sцrцшmяlяrin inkiшafыna digяr amillяrlя yanaшы, mergelli-gilli qatlardakы fяal tektonik yarыqlar vя daь sцxurlarыnыn чatlыlыьы da tяsir gюstяrir. Burada яlveriшli rцtubяtlilik шяraitindя qravitasion-tektonik mяnшяli blokvari

шяhяr daxilindя toplanmыш sel materiallarыnыn hяcmi 280000 m3-dяn чox olmuшdur.

Bu daьlыq sahяdя sцrцшmяlяr vя onlarыn yaratdыьы relyef formalarы respublikanыn digяr daьlыq bюlgяlяrinя nisbяtяn geniш yayыlmышdыr. Bu sцrцшmяlяr яsasяn яhяngdaшы-mergelli-gilli sцxur qatlarыnda qumdaшы vя gilli шistlяrin fяal tektonik yarыqlar-qыrыlmalarla inkiшaf etmiшdir.

Mazыm, Balakяn, Katex, Talaчay hюvzяlяrindя sцrцшmяlяrin mцxtяlif genetik tiplяri, o cцmlяdяn qravitasion-tektonik blokvari sцrцшmя, sцrцmя-uчqunla yanaшы, sahяvi sцrцшmяlяr vя sцrцшmя axыn nюvlяri dя inkiшaf edir. Bu nюv sцrцшmяlяrin, fяallaшmasыnda яsas rol oynayan amil leysan yaьышlarы vя zяlzяlяlяrdir.

Uчqun proseslяri daь sцxurlarыnыn ayrы-ayrы bloklarыnыn, yaxud onlarыn aшыnma materiallarыnыn yerdяyiшmяsi vя ya qopub tюkцlmяsi nяticяsindя baш verir. Яrazinin seysmiklik dяrяcяsi dя uчqunlarыn inkiшafыnda mцhцm rol oynayыr. Belя ki, yeraltы tяkanlar nяticяsindя sцxurlar arasыnda

Tяdqiq olunmuш яrazidяki чaylarыn яsas morfometrik цnsцrlяri Uzunluьu (km)

Hюvzяnin sahяsi (km2)

Orta yцksяkliyi (m)

Orta meyillilik (%)

Чay шяbяkя sыxlыьы (km/km2)

Mazыm

39

253

890

54,1

0,55

Balakяn

39

320

958

388

0,56

Katex

54

620

1038

123,8

0,53

Tala

40

410

868

185

0,49

Muxax (Qara)

56

572

1112

290

0,50

Чayыn adы

sindя yaranыr vя inkiшaf edir. Gюstяrilяn geomorfoloji parametrlяrin yцksяklik vя цfцqi istiqamяtdя diferensiasiyasы artdыqca, qravitasiya prosesinin intensivliyi vя onun yaratdыьы relyef formalarыnыn tutduьu sahяlяr dя geniшlяnir.

Respublika яrazisi daxilindя qravutasiya proseslяrinin яn geniш yayыlmыш nюvlяrindяn biri sцrцшmяdir.

Sцrцшmя proseslяri яlveriшli шяraitdя юrtцk qыrыntы sцxurlar kцtlяsinin vя ana sцxur laylarыnыn yerindяn qopmasы vя aьыrlыq qцvvяsinin tяsiri altыnda yamac boyu yerini dяyiшmяsi ilя baш verir. Sцrцшmяyя baшlыca olaraq sцxur kцtlяlяrinin vя bloklarыnыn yamacda dayaьыnы itirmяsi, sцxurlarыn nяmlяnmяsi, aшыnma vя s. nяticяsindя onlarыn fiziki vяziyyяtinin dяyiшilmяsi vя davamlыlыьыnыn zяiflяmяsi sяbяb olur. Burada, baшlыca шяrt yamaclarda toplanmыш kюvrяk чюkцntцlяrin dabanыnda sukeчirmяyяn layыn olmasыdыr.

Respublikaмызын яrazisi цчцn ilk dяfя olaraq sцrцшmяlяrin genetik tipinя vя onlarыn intensivlik dяrяcяsinя gюrя rayonlaшmasы B.Я.Budaqov (1982, 1983, 1999) tяrяfindяn aparыlmышdыr. Mцяllif respublika яrazisindя inkiшaf etmiш sцrцшmяlяrin rayonlaшmasыnы kompleks geoloji-coьrafi prinsipя яsasяn aparmыш vя hяrяkяt intensivliyi eyni dяrяcяdя olan sahяlяri цч rayonlar qrupunda birlяшdirmiшdir: 1. Sцrцшmяlяrin fяal hяrяkяtdя olduьu rayonlar; 2. Orta dяrяcяdя fяaliyyяtdя olan sцrцшmя rayonlarы. 3. Zяif hяrяkяt fяaliyyяtindя olan sцrцшmя rayonlarы.

Respublika яrazisindя belя rayonlarыn sayы sяkkizdir.

Bu sцrцшmя rayonlarыnыn

sцrцшmяlяr, sцrцшmя-uчqun vя sцrцшmя-axыnlar formalaшmышdыr.

Sцrцшmяlяrin dinamikasыnda silsilяlяrin yan qollarыnda (Qubax, Hяmzяdaq, Qaflan, Qoчumыrыx vя s.) suayыrыcы hissяlяr цzrя mюvcud olan tektonik vя qravitasion-tektonik mяnшяli pozulmalar яhяmiyyяtli rol oynayыr.

Balakяn-Zaqatala filiz zonasыndakы sцrцшmяlяrin inkiшafыnda tektonik pozulma vя qыrыlmalar цzrя inkiшaf etmiш mцxtяlif sulfid minerallaшmalarы da xцsusi rol oynayыr. Bu cцr qыrыlmalar vя pozulmalar boyu sцxularыn kimyяvi yuyulmasы ayrы-ayrы bloklar arasыndakы яlaqяnin zяiflяmяsinя, onlarыn yamac boyu yerdяyiшmяsinя tяsir gюstяrir. Bir sыra яsas чaylarыn suayrыcыlarыnda inkiшaf etmiш canlы qravitosion-tektonik pozulma vя чatlar daь sцxurlarыnыn parчalanma dяrяcяsini artыrыr vя bunlarda sцrцшmяlяrin geniш yayыlmasыna яlveriшli шяrait yaradыr.

Aparыlan tяdqiqatlar nяticяsindя aydыn olmuшdur ki, daьыdыcы hadisяlяrin яsas nюvц olan sцrцшmяlяr seliyi qidalandыran яsas mяnbяlяrdяndir.

Burada sцrцшmяlяr Balakяnчay hюvzяsi qollarыnыn (Bataoчay, Saqatoчay, Siltыqчay vя s.) ortadaьlыq zonasыnda xarakterik sцrцшmя sel axыnlarы hяmчinin Talaчayda, Muxaxчay dяrяlяrindя dя geniш yayыlmышdыr. Belя ki, yerli яhalinin dediyinя gюrя vя tяdqiqatlardan aydыn olur ki, 1964 -cц il avqustun 19-da gцclц leysan yaьышыndan sonra Talaчayda яmяlя gяlmiш sel 180 m mяsafяdя Zaqatala шяhяrini mцhafizя edяn beton bяndi daьыdaraq, bir neчя yaшayыш evinin vя tяsяrrцfat sahяlяrini yerlя yeksan etmiшdir. Bu zaman

яlaqя zяiflяyir, mцxtяlif istiqamяtli чatlar daь sцxurlarыnыn iri qaymalara parчalayaraq uчqunlarыn yaranmasы цчцn яlveriшli шяrait yaradыr.

Bюyuk Qafqazыn cяnub yamacыnda uчqunlar selin qidalanmasыnda mцhцm rol oynayaraq, яsasяn чыlpaq qayalыq sahяlяrdя inkiшaf etmiшdir. Uчqun zamanы iri qaymalar yamaclarы daьыdыr vя юzц ilя чay yataьыna kцlli miqdarda material toplayыr.

Aparыlan geomorfoloji tяdqiqatlar nяticяsindя aydыn olmuшdur ki, qravitasiya proseslяrinin uчqun nюvц cяnub yamacыnыn чay hюvzяlяrindя nisbяtяn geniш sahяni tutan dцzяlmя sяthlяrini bir-birindяn ayыran dik vя sыldыrыm pillяlяrin yamaclarыnda geniш yayыlmышdыr.

Bu cцr xarakterik uчqunlar Balakяnчay hюvzяsinin яsas qollarыnыn (Sыltыqчay, Bataoчay, Aqatoчay vя s.) ortadaьlыq zonasыnda geniш yayыlmышdыr. Яrazidя uчqun proseslяri ilя yanaшы шiddяtli aшыnma nяticяsindя yaranmыш allunid mяnшяli qыrыntы materiallarы vя ufantы konuslarы selin baшlыca qida mяnшяyi olub, яsasяn qayalыq vя qismяn dя чяmяnlik qurшaqda fяaliyyяtdяdir.

B.Я.Budaqov (1961) Bюyцk Qafqazыn cяnub yamacыnda yayыlmыш qыrыntы mяhsullarыnы яmяlяgяlmя шяraitinя vя fяaliyyяtinя gюrя цч qrupa bюlцr: 1. Ana sцxurlarda яmяlя gяlяn vя intensiv fiziki aшыnmaya mяruz qalan qыrыntыlar. Bu halda aшыnma materiallarы yamacыn meylliliyindяn asыlы olaraq яmяlя gяldiklяri yerdя qalыr vя чox qalыnlыqlы yumшaq юrtцk yaradыr. Bu ma-

teriallar yamacboyu zяif hяrяkяt edяrяk karlarda, troq dяrяlяrindя vя чay hюvzяlяrinin mяnbя hissяlяrindя toplanыr.

2. Qayalы чыxыntыlarыn hesabыna yaranmыш vя onlardan mцxtяlif mяsafяlяrdя toplanmыш qыrыntыlar.

3. Ana sцxurlarыn aчыlышlarы hesabыna яmяlя gяlяn, az sahяni яhatя edяn vя yamaclarda toplanan qыrыntыlar. Bunlar qayalыq vя чяmяnlik qurшaqlarыnda inkiшaf etmiшdir.

Qыrыntыlarы fяaliyyяtlяrinя gюrя цч qrupa bюlmяk olar: hяrяkяtli, yяni, tam fяaliyyяtdя olan, zяif bяrkidilmiш vя bяrkidilmiш.

Hяrяkяtdя olan qыrыntыlar яsasяn, yцksяk daьlыq яrazinin qayalыq qurшaьы цчцn daha sяciyyяvi olub, seli daha fяal qidalandыrыr. Zяif bяrkidilmiш qыrыntыlar яsasяn, yцksяk daьlыq qurшaьыn hissяsindя inkiшaf etmяklя yanaшы, orta daьlыq qurшaqda da mцшahidя olunur. Чяmяnlik qurшaьыnыn aшaьы hissяsindя qыrыntыlar formasыnda яmяlя gяlяn mяhsullar meшя qurшaьыnыn yuxarы hissяsindя toplanыr vя bu qыrыntыlarыn aшaьы hissяsi otlu bitkilяr vя meшяliklяrlя bяrkidilir. Цчцncu qrup qыrыntыlar isя orta vя alчaq daьlыq qurшaqlarda meшя bitkilяri ilя bяrkidilir vя onlarыn bяzi hallarda olan zяif fяaliyyяti bitki юrtцyцnцn sыxlыьы vя leysanlarыn шiddяtindяn asыlыdыr.

Torpaq sцrцшmяlяri daь sцxirlarы torpaq kцtlяlяrinin daь yamaclarы, yarьanlar, чay, gюl, dяnizlяrin sыldыrыm sahяlяri boyu юz aьыrlыьыnыn tяsiri altыnda sцrцшяrяk yerini aшaьыya doьru dяyiшmяsidir.

Sцrцшmя kцtlяlяri mцxtяlif sцxurlardan tяшkil olunub ki, onlarыn arasыnda tarazlыьыn pozulmasы, davamlыlыьыn zяiflяmяsinя sяbяb olur.

Sцrцшmяlяrin yaranmasыna tяbii vя sцni (antropogen) faktorlar sяbяb ola bilяr. Tяbii faktorlar yamaclarda sыldыrыmlarыn bюyцmяsini, onlarыn torpaqda olan яsasыnыn su kцtlяlяri ilя yayыlmasыnы, suda ifrat dяrяcяd doymasы, seysmik tяkanlarы vя.s. Sцnii vя ya antropogen faktorlara isя yol cяkilmяsi zamanы yamaclarыn daьыlmasы, meшяlяrin qыrыlmasы vя s aid etmяk olar. Beynяlxalq statistik mяlumatlara gюrя 80% antropogen sяbяb olur. Sцrцшmяlяr 10о vя daha чox bucaq altыnda olan yamaclarda baш verir. Чilli sцxurlara malik zonalarda isя hяddindяn чox nяmiшlik hяtta 5-7о bucaq altыnda sыldыrыrm olduqda belя sцrцшmяlяrя gяtirib чыxara bilяr.

Sцrцшmяlяr hadisяnin miqyasыnы, baш vermя yerinя, sцrцшmя gцcцnя vя mexanizmin aktivliyinя gюrя tяsnif edilir. Miqyasыna gюrя sцrцшmяlяr iri, orta vя kiчik hяcimli olur. Иri sцrцшmяlяr adяtяn tяbii faktorlarыn tяsirindяn baш verir vя yamac boyunca 100 mетрлярля sahяni яhatя dir. Orta vя kiчik hяcmli sцrцшmяlяr isя daha kiчik юlчцlяrdя olur vя чox zaman antropogen amillяrin tяsirindяn alыnыr. Miqyasыna gюrя sцrцшmяlяr bu cцr tяsnif edilir: -

nяhяng 400ha-dan чox; чox bюyцk 200-400 ha; bюyцk 100-200 ha; orta 50-100 ha; kiчik 5-50 ha; чox kiчik 5 ha яhatя edir.

Torpaq sцrцшmяlяri, uчqunlar, tikililяr, tяbii mцhiti dяyiшmяk, meшя massivini sцxur laylarы ilя юrtцlцr. Чay yataqlarы vя tяbii landшaftыn dяyiшmяsinя чox bюyцk insan tяlafatыna sяbяb olur. Eyni zamanda nяqliyyat, kюrpцlяrrelslяr, yollar elektrik xяtlяri vя rabitя xяtlяri, neft kяmяrlяri, hidroelektrik stansiyalarы sыradan чыxыr.

№ 7 (130), Ийул 2015 Вагиф АСЛАН,

Azяrbaycan Yazычыlar Birliyi Шяki bюlmяsinin sяdri, Azяrbaycan Mцяllimlяr Иnstitutu Шяki filialыnыn baш mцяllimi

(Яввяли ютян сайларымызда)

ЫЫЫ щисся Bяs folklorшцnas? Axы Azяrbaycan tцrkц юz zяngin folklor xяzinяsini keчib gяldiyi bu tarixi yolda yaradыb. O bu yolun bir hissяsini gцn iшыьыna tapыnmaqla "Gцn чыx, gцn чыx, kяhяr ata min чыx!" - deyя-deyя, bir hissяsini maьaraya sыьыnmaqla, bir hissяsini yandыrdыьы ilk ocaьыn istisinя qыzыnmaqla, gah Gцnяшdяn, gah daьdaшdan, gah aьacdan tюrяndiyini tяsяvvцr edя-edя, bir hissяsini bцtpяrяst kimi Yel babaya, Gюy baba-ya inana-inana, bir hissяsini atяшpяrяst kimi oda sitayiш edяedя, bir hissяsini Zяrdцшti kimi Яhrimяndяn qaчa-qaчa, Hюrmцzя яl aчa-aчa, bir hissяsini xristian, daha bir hissяsini mцsяlman kimi keчib gяlmiшdir. Tarixчisiz folklorшцnas nяinki bir addыm da ata, heч yerindяn tяrpяnя dя bilmяz, heч nяdяn savayы, folklor nцmunяlяrimiz tяsяvvцr vя tяfяkkцr sяviyyяmizi яks edir. Hяmиn sяviyyяlяri isя sюzцn iшыьыnda gюrmяk mцmkцndцr. Bunun bir sяbяbi Azяrbaycan dilinin genoloji baxыmdan яn qяdim kюklяrя malik olmasыnda, digяr bir sяbяbi isя tipoloji vя ya morfoloji baxыmdan isя iltisaqi olmasыndadыr. Dilimizin Sюz yaradыcыlыьы prosesindя sюzцn kюkц dяyiшmir, sabit qalыr. Mingячevirdяn (Samuxdan) aшkar edilmiш шamdanlardan birinin yazыsы deшifrovka edilяrkяn "iltisaqi dil mцhafizяkar olar" fikri bir daha tяsdiqlяnmiш olur. Qыrыq-qыrыq da olsa, o шamdandakы yazыlar belя oxunmuшdur: "B\enq yц\T\anrы\И\osen\K\ risti\Ozyцn bizi sayaqы kilasыn Bundja amen. Sanin nюkerin

(Azяrbaycan tarixinin problemlяri, mцasir tяdris vя elmi nяшrlяrdя onlarыn яksi. Konfrans materiallarы. K.Aлиев.

Oтрaжeние в нaучнoй литерaтуре вoпрoсoв Mингeчаурскoй эпиграфики. Bakы, 15 aprel 1995-ci il. Xяzяr Universitetinin bцlleteni, sяh.13-14.) blan biz". Gю-

rцndцyц kimi 1500-2000 il bundan яvvяlki sюzlяrimiz bu gцn dя elя o cцr iшlяnmяkdяdir. Dil, yaddaш, tяsяvvцr, dцnya gюrцшцmцzdяki mцhafizяkarlыq istяr-istяmяz folklor nцmunяlяrimizdя dя юzцnц gюstяrmяkdяdir. Яslindя dilimiz hяyatыmыzыn яn bitkin ensiklopediyasыdыr, orada hяr hansы bir suala cavab tapmaьыmыz mцmkцndцr. Dilimizin iltisaqiliyi o demяkdir ki, sюzцn kюkц dяyiшmяdiyindяn sюzцn semantikasы tam mяnada dяyiшmir. Sюz kюklяrindя gedяn fonetik dяyiшmяlяr, sait-samit яvяzlяnmяlяri vя ya sяsartыmы, sяsdцшцmц yenя dя semantikaya tяsir edя bilmir.

Bцnюvrяsi dя daxil olmaqla sюzцmцzцn necяliyi birinci mяrtяbяsindяn sonuncu mяrtяbяsinяdяk aydыn gюrцnцr. Qяdim tцrklяr vя hindavropalыlar arasыndakы яlaqяlяri araшdыranlar tцrk vя hind-avropa dillяrinin mяnшя cяhяtdяn eyni kюkdяn tюrяdiklяrini qeyd edirlяr.

"Bud", "яr", "el", "yцk" sюzlяrinin hяm tцrk, hяm dя hind-avropa dillяrindя eyni semantikaya malik olduьunu gюstяrяn Y.Yusifov onlarыn цmumi яcdad dildяn ayrыldыqlarыnы, ayrыldыqdan sonra birinin aqqlyutinativ struktur, digяrinin isя flektiv struktur цzrя inkiшaf etdiyini, bu ayrыlma prosesinin e.я.VЫЫЫ-VЫ minilliklяrdя (Yenя orada: Azяrbaycan tarixinin problemlяri, mцasir tяdris vя elmi nяшrlяrdя onlarыn яksi. Konfrans materiallarы. Bakы, 15 aprel 1995-ci il.

Xяzяr Universitetinin bцlleteni Yusif Yusifov. K вoпpoсу o праpoдине пpoтoтюрkoв, sяh.49-50.) baш verdiyini

gюstяrir.

Y.Yusifov яcdad tцrklяrin Юn Asiyadan yayыldыьыnы gюstяrir, lakin bu sяtirlяrin mцяllifi kimi mяn Y.Yusifovun doьru elmi konsepsiyaya malik olduьunu qяbul edir, Qobustanыn vя Azыx maьarasыnыn яn qяdim insan mяskяnlяrindяn

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.19

Шяki folkloru biri olmasыnы, bununla bяrabяr Taьlar, Damcыlы, Avey daь, Tamtama kimi qяdim insan mяskяnlяrinin dя Azяrbaycanda mюvcudluьunu яsas gюtцrяrяk Azяrbaycanыn da яcdad tцrklяrin яzяli vя яbяdi Vяtяni sayыr, яcdad tцrklяrin Azяrbaycandan Юn vя Orta Asiyaya yayыldыьыnы deyirяm. Azяrbaycan dilinin yuxarыda qeyd edilяn xцsusiyyяti ayrы-ayrы adlarda vя ifadяlяrdя dя юzцnц gюstяrir. Bizim mцqяddяs yerlяrimizin adlarыna inanclar baxыmыndan nяzяr salaq. Ocaq atяшpяrяstliyin, pir Zяrdцшtiliyin, ziyarяt isя islam dininin mяhsuludur.

"Allaщыn yoxdur?", "Allah aьzunnan eшitsin" kimi ifadяlяr bцtpяrяstliklя baьlыdыr. "Dяrduu suyя sюylя", "Dяrduu daьadaшa di" ifadяlяri dя hяmчinin suya, torpaьa inancla яlaqяdardыr. "Шaxыn qara bezяnsin" ifadяsindяki "шax" sюzц "aьac", "tabut" mяnasыndadыr": yяni "юlяsяn, tabutun qara bяzяnsin".

Qax rayonunun Sarыbaш lяhcяsindя bяyя aparыlan xonчanыn da "Шax" adlanmasы maraq doьurmaya bilmяz. "Шax" sюzц hяm dя "dцz", "vцqarlы" (юzцnц vцqarlы, шax tutmaq) mяnasыnda iшlяnir. "Яшшi, bu - cana шeydir" ifadяsindяki "cana" sюzц "pis" mяnasыndadыr vя bu gцnki semantikada чox qяribя gюrцnцr. "Avesta"ya gюrя meyidlяr natяmiz hesab edilirdi. Ruhun чыxdыьы can murdar hesab edildiyindяn ona toxunmaq

Aь uzatdыm, Qыrmыzы toxudum, Qara kяsdim.

Bцtцn proses - яmяlя gяlmя, yetiшmя vя dяrilmя prosesi dяqiq, lakonik vя poetik шяkildя tяsvir edilir.

Bal sapы, balta sapы Beш budaьы, bir yarpaьы. Яl, qol, barmaqlarыn tapmaca ilя ifadяsi necя yыьcam, necя bяdii vя necя dя mяntiqi verilmiшdir. Bu xцsusiyyяt bayatыlarыmыza da xasdыr. Шяki lяhcяsinя xas olan шirinlik, incя yumor, portret yaratmaq burada da юzцnц gюstяrmяkdяdir.

Alma atana qurban, Atыb tutana qurban.

(А.О.Маковельский. Авеста. Баку1960, sяh.128-132.) gцnah sayыlыrdы.

O vaxt meyidlяrin xцsusi qцllяlяrdя saxlanmasы da bununla яlaqяdar idi. Yenя dя xatыrladыm ki, "Can" sюzц Qaxыn Sarыbaш lяhcяsindя hal-hazыrda "Иblisin юvladы" mяnasыnda iшlяnir.

"Cяmdяyuu qurt-quш yisin". ("Cяmdяyuu qurt-quш sюksцn", "Cяmdяyuu qurt-quш daьыtsыn" vя s.) ifadяsi dя atяшpяrяstlik vя zяrdцшtilik dюvrцnцn dяfn adяtlяrindяn gяlmяdir. "Яtin tюkцlцb, sцmiyиn aьara-aьara qalsыn" ifadяsi dя belяdir. "Andыra qalsыn", "andыra qalasan" ifadяlяrindяki "andыr" sюzц dя "Avesta"dan gяlmяdir. Шяr allahы Яhrimяnin Anqura Maynanыn adы ilя baьlыdыr. Sюhbяt burada nяyinsя, kiminsя Anqura//Andыra шяrin цmidinя qalmasыnы vurьulamaqdan gedir.

"Gorun чatlasыn" (шцbhяsiz ki, kцp qяbir чatlaya bilяr), "Kцliyяn kцp olasan" (yandыrыlыb kцlцn gцpя qoyulmasы), "Gцnцn dalыnnan doьsun" (юlцnц цzц qiblяyя basdыrarlar, gцn isя шяrqdяn doьur) kimi ifadяlяrdя inanc, dцnyagюrцшцmцz necя aydыn яks olunur. Bяdii tяfяkkцr baxыmыndan isя buna heyrяtlяnmяmяk mцmkцn deyildir. Qarьышыn da poetikasы varmыш!.. Poetik tяfяkkцrцmцz yaddaш, inanc, tяsяvvцr qatlarыmыzdan gяlir.

Hяlя xristianlыьa qяdяrki dюvrdя Azяrbaycanda sяkkiz qяbir tipinin (torpaq, чala, sarkofoqlar, gцp qяbirlяr, чiy kяrpic qяbirlяr, qutu qяbirlяr, katakombalar, daш qutu qяbirlяr) (Р.Б.Геюшев. Христианство в

Кавказской Албании. Баку-1984. стр.

20-21.) olmasы da qarьышlarыn poeti-

kasыna tяsir etmiшdir. Bunun цzяrinя kurqanlarы vя baшqa qяbir tiplяrini dя яlavя etsяk, mяsяlя daha da aydыn olmuш olar. Azяrbaycan, o cцmlяdяn Шяki qarьышlarыnыn qatbaqat olmasыnыn tяbiiliyini etiraf etmяliyik. Mirяli Seyidov demiшkяn: "Hяr bir xalqыn soykюkцndя duran soy, qяbilя, qяbilяbirlяшmяsinin tяfяkkцrцndя elя dцшцnmя, чevrяyя elя mцnasibяt, inamlar alяmindя, zюvqцndя elя nяsnяlяr var ki,onlarы... qяbilяnin qanyaddaшы (M.Seyidov. Azяrbaycan xalqыnыn soykюkцnц dцшцnяrkяn. Bakы1989. sяh.432.) adlandыrmaq olar".

Bu mяnada Шяki deyimlяrini чoxqatlы qan yaddaшыmыz hesab etmяliyik. Vя bu чoxqatlыlыq folklor nцmunяlяrimizin яksяriyyяtinя (tapmacalar, lяtifяlяr, bayatыlar vя s.) aiddir. Bюyцrtkяnя (bяzi yerlяrdя ona "mцrяkkяf" dя deyirlяr) aid tapmacanыn mяtninя nяzяr salaq:

Молла Ъцмя Aшiq юz sevgilisini чaьыrmaq qяsdi ilя alma atыr. Alma isя bяdii tяfяkkцrцmцzdя cяnnяt meyvяsi kimi formalaшыb, tяsяvvцrцmцzdя hяyat meyvяsi kimi canlanmышdыr. Alma eyni zamanda elчilik rяmzidir, чaьыrыш bildirir. "Qыzыlяhmяd alma gюndяrmяmiшik ki?!" ifadяsindя olduьu kimi. Шяkili oьlan da mяhz belя bir tяfяkkцr sahibi olduьundan alma atmaqla sevgilisini чaьыrыr vя o яlindяki almanы atыb - tutmaqla юzцnц niшan verir. Bu iki misranыn yaratdыьы poetik mяnzяrяyя baxыn. Sonrakы iki misra isя daha poetik vя daha emosionaldыr.

Burada sevdalы bir qыzыn hяm цrяk чыrpыntыsы, hяm цrяk yanьыsы, hяm dя qayьыkeшliyi tяsvir edilir: Mяxmяr dюшяk, gцl yastыq...

Yalqыz yatana qurban.

O mяxmяr dюшяk vя gцl yastыq ilя yalqыzlыq arasыnda necя dя bюyцk bir tяzad vardыr! Sanki adamыn canыna цшцtmя dцшцr. Bu soyuqluьu isя iki sevdalы gяncin birliyi aradan qaldыra bilяr. Шяki bayatыsы belяdir. Dюrd misralыq bir nцmunяdя iki poetik mяnzяrя... Alma atыb sevgilisini gюrцшя чaьыran oьlanыn sevinci vя hяyяcanы ilя gюrцшя чыxan qыzыn sevdiyi oьlanыn tяnhalыьыndan цшцyяn vя яsimяsim яsяn mяhzun gюrkяmi gюzlяrimiz юnцndя canlanыr. Digяr bir bayatыda isя deyilir: Qaranquш havadadы, Яl чatmыr, yuvadadы.

Bi яlim yar qoynцnnя, Bi яlim duvadadы.

Сюз торпаг кимидир, ешдикъя юряр. Уйьур аталар сюзц Gюrцn, Шяkili aшiq hansы mяqamda Allaha dua edir. Onu yar qoynuna girmяk цчцn dua edяn aшiqdяn mяhz bu cяhяti fяrqlяndirir. O, bu mяqamda da шцkr etmяyi unutmur, gюrmяmiшlik elяmir. Шяki bayatыlarыnda шяkililяrя xas olan zarafatcыllыq da юzцnц gюstяrmяkdяdir: Mяn aшыx, bu daьыnan, Ишim yox iraьыnan.

Sяnя yaxшы dimяzlяr, Mяn юlsяm bu daьыnan.

Hяtta, Шяki psixologiyasыnы da юzцndя яks etdirяn bu poetik parчada "iшim yox iraьыnan" misrasы tяkcя qafiyя naminя iшlяnmяmiшdir. Шяki mцhafizяkar yerdir. Azяrbaycan dili vя sixologiyasыnda olduьu kimi mцhafizяkar.

"Uzax yerin gюyчяyini qov, юz yeruun axsaьыnы tut" deyimindяki psixologiya burada da hakimdir, amma bununla belя sevgilisini zarafatyana bir шяkildя yola gяtirmяk istяdiyindяn "rяhimsizliyi цzцndяn kimisя bada verяcяyi" tяqdirdя baшqalarыnыn da gюzцndяn dцшяcяyini ona xatыrladыr. Mцhafizяkarlыq, zarafat vя шuxluq, hяm dя mцdrиklik sinkretik шяkildя bu bayatыda юzцnц bцruzя verir. Шяki lяqяblяri dя belяdir. Buradakы lяqяblяr aid olduьu шяxsin tяkcя xarici gюrцnцшцnц deyil, hяm dя xarakterini mцяyyяnlяшdirir. Bu baxыmdan шяkililяr adamlarы iki qrupa bюlцrlяr: adы цstцndя olanlar vя цstцndя ad olanlar. Цstцndя ad olmaq vя ya цstцnя ad almaq eyib sayыlыr. Mяsяlяn: Шir Яhmяdin dя lяqяbi var, inяy Яhmяdin dя. Шirlik Яhmяdin adыnыn цstцndя olmaьыna, inяklik (acizlik mя`nasыnda) Яhmяdin цstцndя ad olmaьыna dяlalяt edir. Шяkililяr demiшkяn: "Kiшinin adы цstцndя olar" vя "adы цstцndя olmiyяn"я etibar yoxdur.

Onu deyяk ki, uшaq oyunlarыnыn яsasыnda yaddaшlardan silinmiш xalq tamaшalarы durur. Bunlar vaxtilя mцяyyяn ayinlяrin icrasы zamanы ifa edilяn mяrasim vя etiqadla baьlы (bяlkя шamanizmlя) nяьmяlяrin bizя qяdяr gяlib чatmыш hissяlяridir. Yяqin gяlяcяk tяdqiqatчыlar bu barяdя daha qяti fikirlяr sюylяyяcяklяr. Шяkidя qismяn dя olsa, юz ifadяsini tapan digяr bir folklor janrы aшыq poeziyasыdыr. Aшыq poeziyasы Gюyчя, Tovuz, Qazax, Шяmkir vя s. regionlardan fяrqli olaraq, Шяki folklorunda geniш yer tutmasa da, layiqli mюvqeyя malikdir. XЫX яsrdя yaшamыш Mah xanыm, Mahtab xanыm kimi шair vя aшыq qadыnlarыmыzыn (Azяrbaycanыn

aшыq vя шair qadыnlarы. Tяrtibчi: Я.Cяfяrzadя, xцsusi redaktor: N.Rяfibяyli.

Bakы-1974, sяh.100-104.) olduьu

mя`lum olsa da, aшыq poeziyasы Шяkidя Molla Cцmя, Aшыq Иsma-

yыl, Aшыq Sirac (O, Gяncя шяhяrindя yaшamыш vя orada юmrцnц baшa vurmuшdur) vя baшqalarыnыn yaradыcыlыьы ilя tяmsil edilir.

Sюzцmцzцn canы ondadыr ki, lяtifяlяri ilя tanыnan Шяkidя aшыqlыq geniш yayыlmasa da, aшыq poeziyasы Molla Cцmяnin timsalыnda hяmiшя yaшar vя tяzя-tяrdir. Molla Cцmяnin шeirlяrindя Шяki tяfяkkцrц юz dяrinliyi ilя heyrяt doьurur. Gюrцn bu bюyцk sяnяtkar sюvqi-tяbii olaraq юz kюkцnцn dяrinliyini necя dя aydыn gюrцr: Aшыqlыq Adяmdяn icad olubdur, Ol Adяm atanыn nяvяsiyяm mяn.

Nя qяdяr dцnyaya aшыq gяlibdir, Kцllц aшыqlarыn anasыyam mяn.

Tяbrizdя mяnя "Adяm" sюzцnцn bir mяnasыnыn da "Qыrmыzы torpaq" olduьunu dedilяr. Onlar Adяmin mяhz Tяbriz torpaьыndan yaradыldыьыnы tяsяvvцr edirlяr. Ona gюrя ki, Tяbrizin torpaьы qыrmыzыdыr.

Dini tяsяvvцrlяr baxыmыndan bяшяr юvladыnыn atasы Adяmin Allah, iшыq vя Hяvva qarшыsыndakы heyrяtindяn yaranan aшыqlыq Molla Cцmяnin nяzяrindя яn qяdim vя ruhani sяnяtlяrdяn biridir. "Aшыq" sюzцnцn semantikasыnda "iшыq" vя "eшq" mяfhumu vardыr. Яslindя elя aшыq da iшыqdыr. Ишыq qaranlыьa nur saчыr, aшыq isя duyьuya, hissя, dцшцncяyя. Bяs yaxшы, Molla Cцmя "юzцnц yer цzцnя gяlяn bцtцn aшыqlarыn anasы" saymaqla Azяrbaycan tцrkцnц яcdad hesab edir, onu hamыdan qяdim sayыr, mцkяmmяlliyinin soy-kюkцndяn gяldiyini gюstяrir.

Aшnayam, gedяrяm doьru yol ilяn, Bцlbцlяm, sюhbяtimя olar gцl ilяn.

Danышsalar yetmiш iki dil ilяn, Ol qяdяr arifяm, qanasыyam mяn.

Buradakы "aшna" sюzц "aшina" sюzцnцn fonetik variantыdыr, mяtn baxыmыndan "xяbяrdar", "bяlяd olan" mяnasыndadыr. Gюytцrkц xilas edяn, ona doьru yol gюstяrяn qurdun adыnыn Aшina olduьunu da unutmayaq. "Yetmiш iki dildя" danышsalar belя onu anlamaq iqtidarыnda olduьunu gюstяrяn M.Cцmя hяr necя olursa-olsun qan yaddaшыnыn digtяsilя danышыr. Иndi onun digяr bir шeirinя nяzяr salaq: Haray dostlar, haray qohum-qardaшlar, Bu dяrdimin dяvasыnы axtarыn.

Qara bяxtim mяnя nя sitam iшlяr, Hцmay quшun yuvasыnы axtarыn.

Vя nяhayяt: Cцmя юlsя, tapыlmasa meyidi Иsmi-Pцnhan obasыnы axtarыn, - deyir.

Buradakы "Humay" sюzц dя maraqlыdыr. Umay ilahяsinin "Hцmay quшu" (Шяki lяhcяsindя indi//hindi//hayindi vя ya umay//humay deyimlяri sяciyyяvidir) kimi ifadя edilmяsi, gюrцnцr, hяm dя ilahяlяrin qanadlы tяsяvvцr edilmяsi ilя baьlыdыr. Tцrk yaddaшы Umayы ana ilahя kimi qoruyub saxlamышdыr 24. (M.Seyidov. Azяrbaycan xalqыnыn

soykюkцnц dцшцnяrkяn. Bakы-1989, sяh.118-119; 434-435.) Tяbii ki, bu misralar M.Cцmяnin elmi biliklяrinin deyil, qan yaddaшыnыn mяhsulu idi. Иndi dя lap islanmыш adamlar barяsindя "ana bцlbцl oluf", чox sыzыldayan adamlar barяsindя isя "ana bayquш kimi uluyur" deyirlяr. Demяli sюzцn dя soykюklя baьlыlыьы vardыr. Molla Cцmяni "Adяm atanыn nяvяsi", "kцlli aшыqlarыn anasы" edяn dя hяmяn baьlardыr. Bu genetik яlaqя Azяrbaycan folklor tяfяkkцrцndя daha aydыn gюrцnцr. Poetik tяfяkkцrцmцzцn gюzяlliyi hяm dя mяntiqi gюzяlliyя malik olmasыndadыr.

Sюzцmцzцn mяntiq qatlarыnda da haqqыnda danышdыьыmыz genetik яlaqя mюvcuddur.

(Арды вар)

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.20

№ 7 (130), Ийул 2015

Б БЯ ЯР РА АЯ ЯТ Т Акиф ЯСЯДУЛЛАЙЕВ, щяким Neчя gцn idi ki, Mahirin sevinci yerя, gюyя sыьmыrdы. Uшaqlыqdan arzusunda olduьu, hяtta, yuxularыnda belя gюrdцkdя uzun mцddяt hяmin yuxunun tяsirindяn яhval-ruhiyyяsinin yцksяk olduьu bir ana-mяqama yetiшmiшdi. Yadыna dцшцrdц ki, uшaq чaьlarыnda яn чox arzuladыьы o idi ki, sinifdя oturduьu шagird masasы mцhяrrikli olsun. Hяr gцn onu sцrя-sцrя evя getsin vя ertяsi gцn yenя dя mяktяbя qayыtsыn. Atasыnыn tяzя 07 markalы jiquli maшыnы almasы Mahiri elя bil ki, naьыllar alяminя aparmышdы. Bu qяdяr tezliklя hяyяtlяrindя юzlяrinя mяxsus minik maшыnыnыn olmasы, hяtta, onda bir qяdяr lovьalыq da yaratmышdы. Axы, sinif yoldaшlarыndan чox olsa 2-3-ц bu sevinci yaшamышdы.

Mahir artыq mяktяbi qurtarmышdыsa da tez-tez sinif yoldaшlarы ilя ьюrцшцr rastlaшdыqlarы bяzi mяqamlarыn юyцnяsi cяhяtlяrini bir-biri ilя bюlцшцrdцlяr. Sюz yox ki, maшыna sahib olmaq bu cяhяtlяrin яn birincilяrinin siyahыsыna daxil idi.

Mahirin maшыna olan hяvяsini duyan qonшusu Paшa dayы vaxtaшыrы onu юz maшыnыna oturdub yumaq цчцn aparar vя qayыdanda maшыn sцrmяyi юyrяdяrdi. Mahir qыsa mцddяtdя maшыn sцrmяyi elя mяnimsяmiшdi ki, son vaxtlar Paшa dayы ona maшыnы sяrbяst surяtdя sцrmяyi etibar edirdi. Юz tяzя maшыnlarыnы rayonun kцчяlяri il idarя etdikcя ona elя gяlirdi ki, gюyчяk gяnc qыzlar nяzяrlяrini oьrun-oьrun ona dikirlяr.

Bu gцn Mahir sяhяr tezdяn yцksяk яhval-ruhiyyя ilя oyanmышdы. Atasы dцnяn gecяdяn bildirmiшdi ki, rayondan bir qяdяr aralыda yerlяшяn kяndя dostunun oьlunun toyuna gedяcяklяr. Atasы qayыdan baш iчkili olduьuna gюrя maшыnы Mahir idarя edяcяkdi. Mahirin hяvяsi tяkcя maшыnы sцrmяklя mяhdudlaшmыr, hяm dя atasыnыn bu cцr etibarыnы qazana bildiyi цчцn qцrrяlяnirdi. Maшыnы dцnяn maшыn yuma yerindя yaxшыca yudurmuшdusa da Mahir yenя dя hяyяtdя yaш яski ilя bяzi toz qonan yerlяrini silirdi ki, daha yaxшы parыldasыn.

Elя tяzяcя iшini qurtarmышdы ki, atasыnыn sяsini eшitdi: - Ay oьцl, Mahir, hardasan?

Mahir baшыnы qaldыraraq: - Ay ata, gяldim, - deyя cavab verdi vя яlindяki яskini maшыnыn qabaq oturacaьыnыn kяnarыna qoyaraq yцyцrяrяk evя gir-di.

Atasы яlindя hazыr tutduьu pullarы Mahirя verib dedi: - Maшыnda benzin azdы get 20 litr benzin doldur, yяqin bilirsяn dя hansы mяntяqяdяn dolduracaqsan?

- Bяli, ay ata, bilirяm.

Mahir bilirdi ki, atasы юz dostlarыna mяxsus olan yanacaq doldurma mяntяqяsini nяzяrdя tutur.Yanacaq doldurma mяntяqяsi evlяrindяn чox da aralыda deyildi.

Mяntяqяyя чatыb maшыnы saxladы, яdяb-яrkanla atasыnыn dostu Яhmяd dayыya salam verdi vя onun xeyir-duasыnы eшitdi: - Ay allah mцbarяk elяsin, o gцnlяr olsun ki, bu maшыnda sяnin gяlinini gяtirяk. Axыr ki, atan da yыьdыьы pullarы xяrclяmяyя baшladы, - deyib zarafatыndan da qalmadы.

Mahir benzin чяninin qapaьыnы aчaraq uzun mцddяt sцrцcцlцk tяcrцbяsi olan ahыl yaшlы insanlara xas olan яda ilя: - Яhmяd яmi, 20 litr benzin burax, - dedi.

Benzini doldurub qurtardыqdan sonra benzin чяninin qapaьыnы mюhkяm-mюhkяm baьladы vя Яhmяd kiшiyя yaxыnlaшыb kiчik pяncяrяdяn atasыnыn

yanacaq цчцn verdiyi pullarы ona uzatdы. Яhmяd kiшi baшыnы qaldыrыb: - Ay oьul, qonaq ol, qoy o da sяnя яmi payы olsun, - dedi.

Mahir isя cavabыnda: - Чox saь olun, Яhmяd яmi, mяn atamыn bцtцn dostlarы ilя fяxr edirяm, Allah siz aьsaqqallarы biz gяnclяrя чox gюrmяsin, - deyяrяk maшыna oturdu vя mяntяqяdяn чыxaraq evя sarы sцrdц.

Atasы ilя kяndя girяndя Mahirя elя gяldi ki, hamыnыn diqqяti onlarыn maшыnыna yюnяlib.

Gяnc oьlan vя qыzlarыn yanыndan юtdцkcя qamяtini daha da dikяldir, hamыnыn diqqяt mяrkяzindя olmaьa чalышыrdы.

Onlar toy mяhяllяsinя daxil olduqda mяclis artыq baшlamышdы. 3 nяfяr onlara yaxыnlaшыb xoш-beш elяdilяr: - Ay qardaш, siz xoш gяlmisiniz, hяmiшя siz gяlяsiniz, maшыnыnыz da mцbarяk olsun, hяmiшя toylara sцrяsiniz, sayalы maшыn olsun, o gцn olsun bu maшыnda bax bu gюzяl oьlana gяlin gяtirяk.

Mahirin atasы Шirяli dayы da юz xeyir-duasыnы sюylяdi:

uzun bir mяsafяni sяrbяst surяtdя maшыn sцrdцyц haqda lяzzяtlя danышaraq iovьalыьыndan da qalmadы. Dostlarы ilя gюrцшц onda hяmiшяkindяn maraqlы vя шяn ovqat yaratdы. Цnsiyyяtlяri o qяdяr maraqlы keчmiшdi ki, artыq nahar yemяyinin vaxtыnыn yetiшdiyini heч kim hiss etmяmiшdi.

Mahir evя girяndя atasыnы evdя gюrmяdi. Шirяli dayыnыn шяkяri olduьuna gюrя, adяtяn yemяyя vaxtыnda gяlяrdi. Mahir yamanca acmышdы, ona gюrя dя цrяyi bяrk tяlяsirdi ki, atasы tez gяlsin hяmiшя olduьu kimi bir yerdя nahar elяsinlяr.

Atasы evя girяndя heч salamlaшmadan цzцnц Mahirя tutub soruшdu: - Mяn sяnя benzin doldurmaq цчцn nя qяdяr pul vermiшdim?

- 11 manat, nя olub ki, ay ata?

Mahirin anasы Sяnяm xala da sюhbяtя mцdaxilя etdi. Яrini diqqяtlя sцzяrяk: - Nя olub sяnя gюzцmя bir tяhяr dяyirsяn?

- Daha nя olacaq, - Шirяli kiшi qяfil чaxan ildыrыm kimi partladы,

kitlяшdirmяk cяhdlяri dя bir nяticя vermяdi.

Mahir nя maшыna necя oturduьunu hiss elяdi, nя dя ki, atasыnыn yцksяk surяtlя mяhяllяlяrindяn чыxdыьыnы. Hяmiшя qabaq oturacaqda atasыnыn yanыnda xцsusi яda ilя oturub kimin oьlu olduьunu camaata nцmayiш etdirmяklя fяxr edяn Mahir indi arxa oturacaqda yerlяшib sanki,yumaьa dюnmцшdц. O bir robot kimi elя bil ki, bцtцn hissiyyatlardan mяhrum idi. Atasыnыn onu hara apardыьы da onun цчцn mяnasыz idi. Шirяli kiшi maшыnы yanacaq doldurma mяntяqяsindя dцz idarяetmя kabinяsinin qabaьыnda saxladы. Atasы ilя bяrabяr Mahir dя maшыndan dцшцb cihazlarыn dalыnda яylяшmiш Яhmяd яmisi ilя hяmiшяki kimi gюrцшцb юpцшdцlяr. Hяlя dя bu vяziyyяtdяn heч nя anlamayыb keylяшmя vяziyyяtindя qalan Mahiri atasыnыn Яhmяd kiшiyя hirslя etdiyi mцraciяt sanki yuxudan ayыltdы: - Sяn bir buna fikir ver, elяdiyi qяlяt bяs elяmir,цstяlik boynuna da almaq istяmir, andaman elяyir ki, pulu sяnя dцzgцn verib. Sяn bir bunun nanяcibliyinя bax.

- Чox saь ol, ay Cavad, toyunuz mцbarяk olsun, Allah xoшbяxt elяsin, oьullu-qыzlы olsunlar.

Arzum budu ki, hяmiшя bu kяndя xeyir iшlяrя gяlяk.

Bundan sonra atasы ilя Mahiri mяclisin яn gюrkяmli yerindя oturtdular vя onlar цчцn tяzяdяn yemяk gяtirdilяr. Mяclisin gediшi, musiqi, saьlыqlar o qяdяr цrяkaчan idi ki, baшqa vaxt olsa idi Mahir qяtiyyяn bu mяclisdяn getmяk haqda fikirlяшmяzdi. Hяm dя Mahir belя toylarda uzun-uzadы oynamaqdan doymazdы. Ancaq maшыn sцrmяk hяvяsi ona elя hakim kяsilmiшdi ki, tezliklя mяclisin qurtarmaьыnы arzulayыrdы.Tez-tez saatыna baxыr, yerindя qurcalanыrdы, vaxt isя elя bil ki, yerimirdi.

Nяhayяt, Mahirin istяdiyi mяqam чatdы, mяclis sona yetiшdi.

Atasы dostlarы vя mяclisdяki tanышlarы ilя gюrцшцb ayrыldы. Mahir sцkanыn arxasыna keчib maшыnы iшя saldы, яtrafdakыlarыn diqqяtini cяlb etmяk цчцn sяs siqnalы da verdi.

Maшыnы kяnd yolu ilя sцrdцkcя sцkanы gah bir яli ilя gah iki яli ilя tutur, qaba-ьыna чыxan kiчik bir daш parчasыnыn da yanыndan mяharяtlя keчib atasыna bacarыqlы bir sцrцcц olduьunu sanki sцbut etmяk istяyirdi. Mahirin bu gцnkц sяfяri, ilk dяfя olaraq maшыnы uzaq mяsafяyя sцrmяsi demяk olar ki, чox uьurlu alыnmышdы.

Ertяsi gцn istirahяt gцnц idi. Mahir yuxudan gec ayыlmышdы, hяlя dя dцnяnki tяяssцratlarы, aldыьы lяzzяt onu tяrk etmяmiшdi. Яl-цzцnц yuyub yemяk yedikdяn sonra dostlarы ilя gюrцшmяk цчцn adяti цzrя hяmiшя yыьышdыqlarы yerя getdi. Dostlarы ilя sюhbяt zamanы

- Mяn buna benzin doldurmaq цчцn pul vermiшяm o isя mяntяqяdяki mяnim dostlarыma 1 manatыnы яksik verib. Яgяr ona pul lazыmdыrsa mяnя deyяydi, mяn nя vaxt ondan pul яsirgяmiшяm ki?

Bu nя biabыrчыlыqdы. Mяni dostlarыmыn arasыnda baшы aшaьы elяdi...

Atasы qяzяblя uzun- uzadы danышsa da Mahir heч nя eшitmirdi, daш kimi donub qalmышdы.

Birdяn elя bil ki, yuxudan yenicя ayыlmыш kimi: - Ata, vallah,.. - sюylяmiшdi ki, Шirяli kiшi aьzы kюpцklяnmiш halda daha da bяrkdяn qышqыrdы: - Nя ata, sяnin kimi oьulun atasы olmaqdansa юmцrlцk atalыq mяrtяbяsinя hяsrяt qalmaq daha yaxшыdыr.

- Ata, yerdя gюydя sяnin inandыqlarыn nя qяdяr varlыqlar varsa onlarыn hamыsna and iчirяm ki, sяnin mяnя verdiyin pulun hamыsыnы mяn onlara vermiшяm. Mяni яn dяhшяtli ildыrыm vurub kцlя dюndяrsin, яn vahimяli yыrtыcыlara yem olum яgяr onlarы aldatmышamsa.

Mяnim цчцn sяnin kimi atanыn oьlu olmaqdan qiymяtli heч nя yoxdu, ata. Sяnin яvяzinя mяnя bцtцn dцnyanы belя baьышlasalar o dцnya mяnim цчцn boшluqdan baшqa bir шey ola bilmяz.

Mahirin bu qяdяr sяmimiyyяt vя цrяk yanьыsы ilя sюylяdiyi sюzlяr, nяinki, atasыnы yumшaltmadы яksinя onu bir az da qяzяblяndirdi: - Kяs sяsini, yaramaz, eylяdiyin naqislik bяs elяmir hяlя mяnim dostlarыma da qara yaxыrsan? Otur maшыna!

Sяnяm xalanыn яrini sa-

Яhmяd kiшi amiranя gюrkяm alaraq Шirяli kiшini sakitlяшdirmяyя чalышdы: - Ay Шirяli, axы sяn niyя belя sяbirsizlik gюstяrirsяn, mяn bu mяsяlяni sяnя ona gюrя чatdыrdыm ki, biz uшaqlarыmыzыn belя hяrяkяtlяrindяn vaxtыnda xяbяrdar olub qarшыsыnы almalыyыq ki, gяlяcяkdя daha bюyцk hadisяlяr baш vermяsin. Cavan uшaqdы da bir sяhvdi elяyib, yяqin bir daha tяkrar olunmaz. Яhmяd kiшinin bu " lцtfkarlыьы" elя bil ki, zяhяrli, iti bir ox kimi Mahirin kцrяyinя sancыldы. Чяtinliklя юzцnц toplayыb zяif, xыrыltыlы sяslя: - Яhmяd яmi, axы mяn atamыn verdiyi pulun hamыsыnы sizя verdim, yяni doьrudanmы sizin mяnя qarшы inamsыzlыьыnыz bu dяrяcяdяdi ki,..

Mahir hяlя dalыsыnы demяk istяyirdi ki, atasыnыn sillяsi onun sifяtindя tapanчa kimi чatladы: - Belя vicdansыz oьullar bюyцdяn atalarыn valideynliklя юyцnmяyя heч bir haqqы yoxdur. Шirяli kiшi чыьыra-чыьыra, яllяrini bir-birinя vura-vura uzunuzadы nя isя danышыrdы, ancaq, Mahir artыq heч nяyi eшitmяk iqtidarыnda deyildi. Yanacaqdoldurma mяntяqяsindяn чыxыb necя yola dцzяldiyini dя hiss elяmяdi. Yolda addыmladыqca Mahirя elя gяlirdi ki, hamыnыn diqqяti ona yюnяlib. Baшыnы шapalaq dяyяn tяrяfя doьru mцmkцn olduьu qяdяr яyяrяk, sanki, цzцnц gizlяtmяyя чalышыrdы.

Elя bil ki, sifяtinin hяmin hissяsindя irinlяmiш,цfunяtli bir yara var idi. Mahirя elя gяlirdi ki, onunla

ЩЕКАЙЯ

qarшы-qarшыya gяlяn insanlar bu цfunяtdяn yaxa qurtarmaq цчцn ondan xeyli aralы dolanыrdыlar.Bu yollardan keчяrkяn hяmiшя baшыna soьanы kяlяьayы baьlayaraq abыrhяya цчцn kяlяьayыnыn uc hissяsini aшaьыya doьru sallayan gяlinlяrя bяnzяtdiyi aьaclar indi onun gюzlяri qarшыsыnda aьыzlarыnы geniш aчaraq ona hцcum чяkmяk istяyяn nяhяng timsahlara bяnzяyirdi.Яtrafda яn xыrda hяшяratdan tutmuш nяhяng binalarыn divarlarыna qяdяr canl-cansыz hяr nя vardыsa Mahir onlarыn kinayяli qяh-qяhяsini eшidirdi.Qarшыsыna чыxan hяr шeyi naьыllarda oxuduьu gedяr-gяlmяzя yollanan qяhrяmanlarыn qarшыsыna чыxan яcaib varlыqlara bяnzяdirdi. Иnsanlarыn gюzцnя gюrцnmяmяk birdяn-birя yox olmaq istяyirdi. Иndi Mahirin чюhrяsindя fяrяh vя sevincdяn яsяr-яlamяt yox idi.

Onda yцksяk maraq vя coшqunluq yaradan tяzя maшыn artыq Mahirin nяzяrindя onu hяr daim udmaьa hazыr olan qorxunc яjdaha kimiydi.

Fikirlяшirdi ki, gюrяsяn yer цzцndя ondan da bяdbяxt bir varlыq varmы? Bir anlыьa aьlыna gяldi ki, bяlkя qayыdыb atasыnы bir dя inandыrmaьa чalышsыn. Ancaq necя? Mahir bilirdi ki, atasы юz dostlarыna Allaha inandыьы qяdяr inanыrdы. Hesab elяdi ki, onun bu addыmы atasыnы daha da юzцndяn чыxara bilяr,ona gюrя dя bu fikrindяn daшыndы. Axы o atasыnы o qяdяr чox istяyirdi ki,onun bir daha hirslяnmяsinя yol verя bilmяzdi. Daьыdыlmыш bir binanыn yanыndan keчяndя fikirlяшdi ki, bяlkя o xarabalыqda gizlяnsin bir dя qaranlыq dцшяndя ordan чыxib evlяrinя yollansыn ki, heч kim onu gюrmяsin. Yenя dя ehtiyat elяdi ki, birdяn onu o vяziyyяtdя tapыb nя цчцn belя elяdiyini soruшarlar. Mahirin beynindя o qяdяr "niyя"lяr, "bяlkя"lяr dolaшыrdы ki, nя onlara cavab tapa bilirdi, nя dя чыxыш yollarы.

- Yяni doьrudanmы bir neчя saniyя яrzindя atam ilя mяnim aramda o qяdяr dяrin uчurum yarandы ki, mяn haqlы olduьumu doьma atama izah elяyя bilmяyim. Atam mяnя hяmiшя tюvsiyя elяyirdi ki, oьul, aqыllяrimiz deyib ki, яn чяtin vяziyyяtdяn яn azы iki чыxыш yolu var. Hanы o yol? Иlahi, sяn юzцn mяnя bir yol gюstяr.Axы юz atasыnыn etibarыnы,mяhяbbяtini itirib nifrяtini qazanan oьulun hansы yolu qala bilяr? Иndi mяn doьulduqdan sonra cяmi bircя dяfя atasыnыn sevincli цzцnц gюrцb dцnyasыnы dяyiшяn kюrpяlяrя necя dя hяsяd aparыram. Mяnim bюyцyцb bu yaшa чatmaьыm vacib idimi? Ey hяr шeydяn яli цzцlцb цmidlяrini sizя baьlayan insanlarыn son цmid yeri olan gюylяr, ey bцtцn insanlarы gцnahlarы ilя birgя юz aьuшuna alыb tяmizliyя qovuшduran yerlяr, doьrudanmы, юz atasыnыn nifrяtinя tuш gяlяn oьullara gюstяrmяk цчцn heч bir yolunuz yoxdur? - deyя Mahir юz-юzцnя danышdыqca vahimяlяnir,elя bil ki,atasы ona daha da яlчatmaz gюrцnцrdц.

Mahir yeridikcя ayaqlarыnыn altыnda qalan яn kiчik qum dяnяciklяri belя sivri, deшici alяt kimi fыrlanaraq sanki, sцmцklяrini ovurdu. Hяmiшя onu atasыna yaxыnlaшdыran, doьmalaшdыran yollar indi addыmba-addыm onu atasыndan uzaqlaшdыrыr, yadlaшdыrыrdы. Yanacaq doldurma mяntяqяsindяn evlяrinя qяdяr olan mяsafя o qяdяr dя uzun olmasa da Mahirin чюhrяsindя elя цzцntцlяr vardы ki, ona baxan hяr bir adam fikirlяшяrdi ki, yяqin o bir neчя gцndцr ki, yol qяt edir. Юz dюngяlяrinя dюnяndя Mahiri daha bюyцk bir dяhшяt bцrцdц. Ona elя gяldi ki, onlarыn dюngяlяrini tamamilя daraldыblar. Nяfяsi tяngimяyя baшladы, цrяyi elя dюyцnцrdц ki, elя bil dюш qяfяsini yarыb чыxacaqdы. Hяmiшя dюngяlяri ilя evlяrinя doьru yeridikcя divarыn dibi uzunu axыb gedяn arx suyunu onu mцшayiяt eliyяn aь rяngli su sonalarыna bяnzяdirdi.

(Арды вар)

№ 7 (130), Ийул 2015

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.21

Д ДЙ ЙП П э эу уш шя яс си и

"TЯMИZ HAVA AYLЫЬЫ" Nяqliyyat vasitяlяrinin istismarы zamanы mцhяrrikdяn xaric olan zяhяrli tullantыlardan atmosferin чirklяnmяsinin qarшыsыnыn alыnmasы mяqsяdilя 2015-ci il avqust ayыnыn 1-dяn, 31-dяk Respublikamыzda "Tяmiz hava aylыьы" keчirilяcяkdir.

"Tяmiz Hava" aylыьы яrяfяsindя Azяrbaycan Respubliksы Ekologiya vя Tяbii Sяrvяtlяr Nazirliyi ilя birgя bir sыra tяdbirlяr hяyata keчirilяcяkdir.

"Tяmiz Hava" aylыьы bюyцk яhяmiyyяt kяsb edяn bir tяdbir olmaqla юlkяmizin ekoloji vяziyyяtinin yaxшыlaшdыrыlmasыna, insanlarыn saьlamlыьыnыn qorunmasыna xidmяt edir. Ona gюrя dя bu tяdbirin sяmяrяli keчmяsindя aidiyyatы tяшkilatlar da yaxыndan iшtirak etmяlidirlяr. Шяki Шяhяr-Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polis Bюlmяsi tяrяfindяn bu istiqamяtdя mцяyyяn iшlяr hяyata keчirilяcяkdir. Hяrяkяt iшtirakчыlarы ilя яhali arasыnda bu tяdbirin mяqsяdi vя яhяmiyyяti barяdя

Respublikamыzыn avtomobil yollarыnda yol hяrяkяtinin tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi sahяsindя gюrцlяn tяdbirlяr nяticяsindя bцtюvlцkdя qяzalыlыьыn vяziyyяti nяzarяtdя saxlanыlsada, son gцnlяr qeydя alыnmыш yolnяqliyyat hadisяlяrinin tяhlillяri gюstяrir ki, яksяr hallarda bu qяzalar sцrцcцlяrin nяqliyyat vasitяlяrini sяrxoш vяziyyяtdя idarяetmяlяri sяbяbindяn baш vermiшdir.

Bunun nяticяsidir ki, cari ilin юtяn 6 ayы яrzindя respublika яrazisindя sяrxoш sцrцcцlяr tяrяfindяn tюrяdilяn 32 yol-nяqliyyat hadisяsi baш vermiш, nяticяdя 19 nяfяr hяlak olmuш, 35 nяfяr isя mцxtяlif dяrяcяli bяdяn xяsarяtlяri almышdыr.

Qeyd olunanlar nяqliyyat vasitяlяrinin tяhlцkяsiz hяrяkяtinin tяшkili, sцrцcц intizamыnыn yцksяldilmяsi, insanlarыn hяyat vя saьlamlыьыnыn qяzalardan qorunmasы, юlцmlя nяticяlяnяn aьыr yol-nяqliyyat hadisяlяrinin qarшыsыnыn alыnmasы istiqamяtindя profilaktiki tяdbirlяrin effektivliyinin yцksяldilmяsini zяruri edir.

sюhbяtlяr vя izahat iшlяri aparыlыr. Eyni zamanda kцчя vя yollarda mцtяmadi olaraq Reydlяr keчirilяcяkdir. Qaz analizatorlardan istifadя edilяrяk ixrac qazlarыn zяhяrlilik dяrяcяsi yoxlanыlacaqdыr. Zяhяrliliyin miqdarы (CO=2,5-3%) normadan чox olan nяqliyyat vasitяlяrinin istismarы qadaьan olunacaq, sцrцcцlяr haqqыnda mцvafiq tяdbirlяr gюrцlяcяkdir.

"Tяmiz Hava" aylыьы яrяfяsindя sцrцcцlяri nяqliyyat vasitяlяrinin texniki vяziyyяtinя qarшы daha diqqяtli olmaьa чaьыrыrыq. Belя ki, gцndяlik olaraq nяqliyyat vasitяlяrinin texniki vяziyyяti yoxlanыlmalы, xцsusi ilя karbirator sisteminin, mцhяrrikin nasazlыqlarы aradan qaldыrыlmalыdыr.

Mцhяrriki nasaz vяziyyяtdя olan avtomobili idarя edяn sцrцcцlяrя AR ИXM-nin 155.2-3 maddяsi ilя inzibati qaydada tяdbir gюrцlяcяk, yяni inzibati protokol yazыlaraq 50 (яlli) manat mяblяьindя cяrimя tяtbiq olunacaqdыr.

Bu mяqsяdlя Шяki Шяhяr - Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polisi Bюlmяsi xidmяti яrazidя reydlяrя baшlamышdыr. Reydlяrin keчirilmяsinя polisin digяr xidmяt

Шяки Шящяр-Rайон Pолис Шюбясинин Dювлят Yол Pолис Bюлмясинин 2015-ъи илин биринъи йарысында (01.01.2015-01.07.2015)

эюрдцйц ишляр щаггында Azяrbaycan Respublikasы Prezidentinin fяrmanlarыnы, AR DИN-nin яmrlяrini, DИN BDYPИ-nin gюstяriшlяrini, Шяki Шяhяr Иcra Hakimiyyяti baшчыsыnыn sяrяncamlarыnы rяhbяr tutaraq Шяki Шяhяr-Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polisi Bюlmяsi yol hяrяkяti tяhlцkяsizliyinin tяmin edilmяsi, ictimai asayiшin qorunmasы mяqsяdi ilя bir sыra яmяli-tяшkilati vя profilaktiki tяdbirlяri hazыrlayыb hяyata keчirmiшdir.

Yol Hяrяkяti Sahяsindя яhalinin hцquqi mяlumatlandыrыlmasыnda yerli Kцtlяvi Иnformasiya Vasitяlяrindяn (Шяki "Kanal S" TV-dяn, "Шяki Bяlяdiyyяsi", "Шяki Tяhsili",

"Mяdяniyyяt qalasы", "Region" vя "Hцquq Nяzarяti" qяzetlяri) istifadя edilmiшdir. Шяki ШRPШ-nin DYPB-nin яmяkdaшlarы baш verя bilяcяk yolnяqliyyat hadisяlяrinin qarшыsыnыn alыnmasы, yol hяrяkяti tяhlцkяsizliyinin tяшkilinin tяmini цчцn iшlяrini gцnцn tяlяblяrinя uyьun qurmaьa чalышmышlar.

Belя ki, Шяki ШRPШ-nin DYPB-nin яmяkdaшlarы xidmяti яrazidя 2014-cц ilin Ы yarыsыnda 2556 yol hяrяkяt qayda pozuntusu aшkarladыqlarы halda, 2015ci ilin mцvafiq dюvrцndя aшkar-

Nюvbяti gюrцш 2015-ci il ийулун 28-дя Шяki rayonunun Aшaьы Gюynцk vя Qoxmuq kяndlяrindя keчirilmiшdir. Шяki Шяhяr-Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polisi Bюlmяsinin Tяbliьat vя тяшviqat цzrя

sahяlяri, o cцmlяdяn post-patrul xidmяtinin яmяkdaшlarы cяlb edilmiшdir.

Bundan baшqa tяшkil olunmuш reydlяrя hяkim - narko-

DYP-NИN KЯND SAKИNLЯRИ ИLЯ GЮRЦШЦ

Гохмуг кяндиндя эюрцш иnspektoru, пolis бaш лeytenantы Tural Niftalыyev Aшaьы Gюynцk vя

Шяki ШRPШ DYPB-нин Tяbliьat vя тяшviqat цzrя иnspektoru, полис баш лейтенанты

lanma 368 fakt чox, yяni 2924 olmuшdur.

Bununla yanaшы, Шяki ШRPШ-nin DYPB-nin xidmяti яrazilяrindя baш vermiш aьыr yol-nяqliyyat hadisяlяrindя юlяnlяrin sayы юtяn illя mцqayisяdя 1 nяfяr artsada, цmumi yol-nяqliyyat hadisяlя-rinin sayы 2 fakt vя yaralananlarыn sayы 2 nяfяr azalmышdыr.

Lakin bu heч dя bizi qane etmir, Шяki Шяhяr-Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polisi Bюlmяsi yol hяrяkяti tяhlцkяsizliyinin yцksяk sяviyyяdя tяшkilinin tяmin olunmasы цчцn, bundan sonra daha da чox чalышacaqdыr.

ШЯKИ ШRPШ-NИN DYPB-си REYDLЯRЯ START VERDИ

loqlar vя kцtlяvi informasiya vasitяlяrinin nцmayяndяlяri dя cяlb edilmiшdir.

Son gцnlяrdя keчirilяn reydlяr zamanы Шяki DYP-nin

TЯBLИЬAT VЯ TЯШVИQAT KAMPANИYASЫ Шяki-Qax yolu Qoxmuq - Baltalы - Иnчя - Zunud - Aшaьы Gюynцk - Layыsqы - Bilяcik kяndlяri яrazisindяn keчir.

Hяmin kяnd sakinlяrinin ev heyvanlarыnы Шяki-Qax avtomobil yolunun kяnarыnda sahibsiz, nяzarяtsiz qoymalarы mal - qaranыn avtomobil yolunda hяrяkяtdя olan nяqliyyat vasitяlяrinin qarшыsыna qяflяtяn чыxmasы ilя nяticяlяnяn yol - nяqliyyat hadisяlяrinin baш vermяsinя sяbяb olur. Buna gюrя dя, Шяki Шяhяr - Rayon Polis Шюbяsinin Dюvlяt Yol Polisi Bюlmяsi hяmin kяndlяrin sakinlяri ilя gюrцшlяr keчirmяk, profilaktiki tяdbirlяri gцclяndirmяk qяrarыna gяlmiшdir.

Tural NИФТАЛЫЙЕВ,

Qoxmuq kяnd aьsaqqallarы ilя gюrцшц zamanы bildirmiшdir ki, mal-

qaranы yolda nяzarяtsiz qoymaq Yol Hяrяkяt Qaydalarыnыn 47-ci maddяsinin 6-cы bяndinin 1-ci hissяsinin pozulmasыdыr vя buna gюrя mal-qara sahiblяrinя Azяrbaycan Respublikasы Иnzibati Xяtalar Mяcяllяsinin 153.4.1 maddяsi ilя inzibati mяsuliyyяt nяzяrdя tutulur.

Mal-qara sahiblяri bu qaydalara яmяl etmяzlяrsя DYP яmяkdaшlarы tяrяfindяn 40 (qыrx) manat mяblяьindя cяrimя olunacaqlar. Эюрцшдя Т.Нифталыйев сакинляри марагландыран суаллары ятрафлы ъавабландырмышдыр.

Mяnя elя gяlir ki, bu cцr iшlяrя polisin mцdaxilяsindяnsя, aьsaqqallarыn dцшцnцlmцш formada yanaшmalarы daha mяqsяdя mцvafiq olar.

Bu iшdя kяnd icra nцmayяndяlяrindяn vя bяlяdiyyяlяrindяn dя DYP-nя dяstяk vermяlяrini xahiш edirik.

Sадыг FЯTЯLИYEV

яmяkdaшlarы tяrяfindяn 72 mцxtяlif yol hяrяkяt qayda pozuntularы aшkar edilяrяk inzibati qaydada tяdbirlяr gюrцlmцшdцr ki, onlaran 10-u sяrxoш vяziyyяtdя idarяetmя , 6-sы sцrцcцlцk hцququ olmadan idarяetmя, qalanlarы isя digяr qayda pozuntularы olmuшdur.

25.07.2015-ci il tarixdя Azяrbaycan Respublikasы DИN BDYPИ-nin nцmayяndяlяrinin rяhbяrliyi vя iшtirakы ilя Шяki ШRPШ-nin DYPB-nin яmяkdaшlarы Шяki шяhяrinin mяrkяzi kцчя vя prospektlяrindя reyd keчirmiшdirlяr. Hяmin gцn axшam saatlarыnda (20:00 00:00) keчirilяn 4 saatlыq reyd zamanы Шяki ШRPШ-nin DYPB-nin яmяkdaшlarы tяrяfindяn 37 mцxtяlif yol hяrяkяt qayda pozuntularы aшkar edilяrяk inzibati qaydada tяdbirlяr gюrцlmцшdцr ki, onlardan 4-ц nяqliyyat vasitяlяrinin sяrxoш sцrцcцlяr tяrяfindяn idarя edilmяsi ilя baьlы olmuшdur. Шяki ШRPШ-nin DYPB-si bu cцr reydlяri mцtяmadi olaraq davam etdirяcяkdir.

ЕТИБАРСЫЗ ЩЕСАБ ЕДИЛИР Шяки району, Гайабашы кянд сакини Вялизадя Бящрам Мцсяллим оьлунун адына верилмиш Шяхсиййят вясигяси, Хариъи паспорт вя Сцрцъцлцк вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр. Шяки шящяр, 30-ъу р-н, Н.Няриманов кцчяси, ев 5 цнванда йашайан Шямийев Ряшад Яфсяр оьлунун адына верилмиш Шяхсиййят вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр. Шяки району, Кювяр Зяйзид кянд сакини Мустафайев Мащир Щцммят оьлунун адына верилмиш Шяхсиййят вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр. Шяки району, Киш кянд сакини Мустафайев Йашар Чинэиз оьлунун адына верилмиш Шяхсиййят вясигяси итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.22

Севинъ МЯММЯДОВА,

Tцrk Dцnyasы Araшdыrmalarы Vakfы Bakы Atatцrk Lисейинин 8-B Sinif шagirdi

Щяр кяся мцяллим демяйин insanlara demяk lazыmdыr.

Бир gцn ailяmизlя birlikdя geyim dцkanlarыndan birinя gетмишdik. Bizdяn sonra baшqa bir яrarvad да iчяri дахил олдулар. Satыcы onlara yaxыnlaшыb чox нязакятля cяnaba: - Buyurun Mцяllim! Necя bir шey isтяyяrdiz? - дейя сорушду. Сатыъы сюзцнц гуртармамыш xanыm kobud vя savadsыz шяkildя satыcыйа чямчирди: - Niyя mяnim яrimя mцяllim deyirsiz?.. - Satыcы qыz юzцnц itirяrяk, бяс nя deyя bilяrяm axы? - deyя xanыmdan soruшdu.

Xanыm isя ъавабында qыza “Нiyя яrimя mцяllim deyяrяk onu alчaldыrsan axы?” - сюйляди.

Bu яhvalatdan tяsirlяnяrяk mяqalя yazmaq isтяdim ki, bяzi savadsыz insanlara mцяllimin nя гядяр dяrin sюz olduьunu anladam. Bilirяm, o sюzц deyяn xanыm bяlkя dя bu mяqalяni heч ыoxumayacaq, amma oxuyanlarыn bu sяhvя yol vermяyяcяyinя яminяm.

Mяxluqat iчяrisindя яn чox tяrbiyяyя mюhtac olan insandыr. Hяyatda яn ali pяшя dя insan yetiшdirmяkdir. Allah-Tаala да Йер цзцня яn bюyцk insan tяrbiyячilяri olaraq peyьяmbяrlяri gюndяrmiшdir, йяni mцяllimlik bir peyьяmbяr peшяsidir. Bяli, mцяllimlik bir peyьяmbяr peшяsidir, лakin o qadыn юz яrini bir saniyя dя olsun peyьяmbяr peшяsinя yцksяlдилdiyini dцшцnmяdi. Bяli, hяr kяsя mцяllim demяk olmaz! Mцяllim sюzцnц ancaq mцdrik, savadlы vя o sюzя yaraшan

Akif SАЛАМОЬЛУ, mцhяndis Uzun illяrdяn bяri yaddaшыmыzda bir sяs - yanьы yaшayыr. Bu sяs mяшhur mцьяnni Aьabala Abdullayevin ifasы ilя ruhuma, qanыma hopan "Zabul-segah" yanьыsы idi.

Xanяndя Vahidin qяzяlini oxuyurdu: Biz Vяtяn mцlkцn hяqiqяtlя sevяn aшiqlяrik, Xaini, яdnanы yurdumdan kяnar istяr kюnцl. Юzц dя Aьabala Abdullayev bu beyti muьam цstя elя kюklяyir, elя yana-yana, gur inamla (mяnя elя gяlir ki, hяm gцclц, hяm dя gцcsцz) sяslя oxuyurdu ki, istяristяmяz gюz юnцndя bu torpaьыn igidlяri, xaini, яdnanы yurdundan kяnar istяyяnlяr - Шah Иsmayыl Xяtai, Babяk, Cavadxan ...bir dя Hacы Чяlяbi xan canlanыrdы. Tarixin sяhifяlяrini vяrяqlяdikcя hiss edirяm ki, bцtцn яsrlяrdя, bцtцn dюvrlяrdя xalq hяmiшя xaini, zцlmkarы, яdnanы yurdundan kяnar istяmiш, "Иlandan, яqrяbdяn yar ola bilmяz" demiшdir.

Bяzяn belя bir fikrя gяlirяm ki, daha doьrusu, tarix юzц danыlmaz faktlar gюstяrir ki, vaxtы ilя bяzi шahlar, sultanlar, xaqanlar, xanlar hakimiyyяtя ancaq hюkm etmяk, var-dюvlяt sahibi olmaq xatirinя gяlmirdilяr. Onlar hяm dя yurd salыr, tarix, mяdяniyyяt abidяlяri yaradыr, torpaьы yadelli iшьalчыlardan qoruyur, Vяtяnin, elin qeyrяtini чяkir, rяiyyяti dцшцnцр, birliyя can atыrdыlar. Mяsяlяn, Pяnah xan, Fяtяli xan, Azяrbaycan torpaьыnы birlяшdirirяrяk, onun dilini, dinini, mяdяniyyяtini qoruyan Шah Иsmayыl Xяtai, rus чarizminin zцlmцnя mяrdliklя sinя gяrяn, Gяncя torpaьыnda шяhid olan Cavad xan vя baшqalarыnы tarix heч zaman unutmur.

Vя yaxшы ki, юzцmцzя, tariximizя qayыdыrыq. Tariximizi aь lяkяlяrdяn tяmizlяyirik. Mяn isя oxuculara Шяki xanы Hacы Чяlяbi haqqыnda tarixя sюykяnяrяk bir qяdяr яtraflы danышmaq istяyirяm. Шяki torpaьыnыn, Шяki camaatыnыn da baшы tarixin mцxtяlif dюvrlяrindя az яziyyяt чяkmяmiшdir.

Dяfяlяrlя iшьal olunmuш, yadellilяrin tяqibinя mяruz qalmышdыr. Иranda

ИNSAN sюzц 2 kюkdяn gяlir: Цnsiyяt vя Nisyan. Gяlin bu sюzlяrin mяnalarыna nяzяr yetirяk: 1 - Цnsiyйяt: Иnsan kiminlя цnsiyйяt etsя onun ruhuna bцrцnяr. Ona gюrя dя birlikdя olduьumuz insanlara diqqяt etmяlяliyik.

2 - Nisyan: Иnsan unutqan varlыqdыr. Bu sяbяblя Йaradanы belя unudur. Demяli o xanыm da bu bюlmяyя aiddir. Чцnki o xanыm яlinя qяlяm almaьы юyrяdяn, dцnyaya baxышыnы dяyiшdirяn, bяlkя dя ona яn bюyцk tяrbiyяni verяn mцяllimini bu sюzцylя alчaltdы vя unutdu. Щям дя юzцm-юzцmя fikirlяшirяm ки, gюrяsяn o insanыn mцяllimlяri ilя bir problemlяrimi var idi?.. Чцnki qanunlardan biri dя budur ki, qцsцrsцz bir tяlяbя isdяyiriksя qцsцrsцz bir mцяllim olmalыyыq. Yox-yox, bu sюzц demяklя mяn dя bir az kobudluq etmiш oldum ona gюrя ki, insanin nя qяdяr pis, kobud mцяllimi olsa da о bюyцyяndя xatirяlяrlя birlяшib yenя mцsbяt bir mцяllim obrazы yaradыr.

Bu yazыda o xanыmы da, tanыdыьыm bяzi insanlarы da eyni tяrяzidя юlчdцm. Mяqalяmdя ися sон сюзц демяйи охуъуларын ющдясиня бурахырам...

Anton Чexov demiшkяn “Bir millяti mяhv etmяk цчцn onun mцяllimini gюzdяn salmaq kifayяtdir”.

hakimiyyяti яlя keчirяn Nadir Яfшar Nяcяfi Шяki vilayяtinя mяlik qoyur.

Nadir шahыn vя onun tяyin etdiyi mяlikin zцlmцnя qarшы шяkililяrin mцbarizяsinя xalqa yaxыn olan Hacы Чяlяbi baшчыlыq edir. Шяki яyanlarы mяlikin юzbaшыnalыьыndan tяngя gяlir, Nadir шaha шikayяt yazыrlar. Vя Hacы Чяlяbini юz tяrяflяrindяn vяkil edib Nadir шahыn yanыna gюndяrirlяr. Шah

Даща бир Шякили Avropa чempionu oldu 2015-ci il iyulun 3-dяn 9-dяk Ukrayna Resbublikasыnыn Odessa шяhяrindя keчirilяn Universal dюyцш nюvц цzrя Avropa чempionatыnda Шяkili idmanчы Raqif Mяnяfzadя Avropa чempionu adыna layiq gюrцlmцшdцr. Чempionatda Шяkini Unиversal dюyцш nюvц цzrя, 3-dan qara kяmяr ustasы Habil Dadaшovun yetirmяsi, Шяkinin Baltalы kяndindя doьulmuш Raqif Mяnяfzadя iшtirak etmiшdir.

Habil Dadaшovdan aldыьыmыz mяlumata gюrя, Resbubli-

kamыzыn yыьma komanдasыnda юlkяmizin шяrяfini qoruyan Raqif Mяnяfzadя bцtцn gюrцшlяri qяlяbя ilя baшa vurуб bayraьыmыzы ucaltmыш vя birinci yerи qazanaraq qыzыl medala layiq gюrцlmцшdцr. О, эюrцшlяrdя digяr юlkяlяrin idmanчыlarы ilя yanaшы ermяni idmanчыsыnы da mяьlub etmiшdir.

Bu yarышda Azяrbaycan millisi 5 qыzыl medal qazanaraq kоmandalar arasыnda 2-ci yerя чыxmышdыr. Azяrbaycan millisini yarышlara baш mяшqчi Elшяn Иsmayыlov hazыrlamышdыr.

2012-ci ildяn mяшqя baшlayan Raqif Mяnяfzadя qыsa

Рафиг Мяняфзадя mцddяtdя yцksяk nailiyyяtlяr яldя etmiш, dяfяlяrlя юlkя чempionu vя digяr yarышlarыn qalibi olmuшdur.

Шяки Бялядиййясиндя идманчыларла эюрцш tяsir edir. Hяtta onu qorxuya salыr.

Kяrim aьa Fateh "Шяki xanlarыnыn tarixi" kitabыnda yazыr: "Шah, gecя fikir eylяyib юz яmirlяrinя buyurur ki, mяnim hцzurumda bir kяsin hяddi yoxdur ki, nяfяs чяkя. Шяkili Чяlяbi nя cцrяt sahibi imiш ki, boьazыnda kяndir cцrяt elяyib bu яrzlяri mяnя elяdi. Heч sюzцn yanыlmadы. Яlbяttя, bundan bir xяta яmяlя gяlяcяk."

dюvlяt яnяnяlяrinin bяrpa olunmasы demяk idi. A.Bakыxanov yazыr: "Nuxulu Hacы Чяlяbi Qurban oьlu istiqlaliyyяt bayraьыnы qaldыraraq, Шяki, Яrяш vя Qяbяlя mahallarыnы юzцnя tabe etdi". Nadir шah Hacы Чяlяbinin bu qяtiyyяtinя dюzmцr, "Gяlяrsяngюrяrsяn" qalasыna hцcum чяkir.

Lakin шяkililяrin, Hacы Чяlяbi xanыn iradяsini qыra bilmir. Цч il Hacы Чя-

Шahы diz чюkdцrяn Чяlяbi

Чяляби хан Надир шащын щцзурунда. Ряссам: Исмят Исмайылов da fяrman verib Hacы Чяlяbini Шяki mahalыna vяkil tяyin edir. Шяkidя belяliklя iki hakimiyyяtlik yaranыr.

Nяcяf hяr vasitя ilя Hacы Чяlяbini Nadir шahыn gюzцndяn salmaq istяyir.

Tarixin danыlmaz faktlarы gюstяrir ki, Hacы Чяlяbi igid шяxs olmuш, юlцmdяn belя qorxmamышdыr.

O, Nadir шahla цzlяшяrkяn onunla aчыq danышmыш vя tяyin etdiyi Mяlik Nяcяfin юzbaшыnalыqlarыnы шahыn цzцnя demяkdяn чяkinmяmiшdir. Hacы Чяlяbinin igid davranышы Nadir шaha

№ 7 (130), Ийул 2015

Hacы Чяlяbi dя юz nюvbяsindя hiss edir ki, bir dя Nadir шahla цzlяшsя шah onu saь buraxmayacaq. Ona gюrя dя Hacы Чяlяbi mяlik Nяcяfi юldцrцr, юzцnц Шяki vilayяtinin hakimi elan edir vя "Gяlяrsяn gюrяrsяn" qalasыnda mяskяn salыr.

Mahmud ismayыlov "Шяki" kitabыnda yazыr ki, 1743-cц ilin sonu, 1744-cц ilin яvvяlindя artыq mцstяqil Шяki xanlыьы yaranmыш oldu. Mцstяqil, yяni Иran шahlarыna tabe olmayan xanlыьыn yaranmasы яslindя Azяrbaycanыn siyasi suverenliyinin vя

lяbi Шяki xanlыьыnыn mцstяqilliyi uьrunda шah ordusuna qarшы mцbarizя aparыr. Nadir шah geri чяkilяrkяn hяtta юlцmdяn gцclя yaxa qurtara bilmiшdir. Nadir шah mяьlub olub Bяrdяyя чяkilir. Sonradan Чяlяbi xanы hяdiyyяlяrlя яlя almaq istяyir.

Lakin bu da baш tutmur. Nadir шah qяzяblяnir, Шяkini yandыrыr, Muьana чяkilir. M.Иsmayыlov "Шяki" kitabыnda yazыr: "Gюrцndцyц kimi, Hacы Чяlяbinin baшчыlыq etdiyi Шяki яhalisi hяr bir яziyyяtя dюzяrяk Иran яsarяtinя qarшы mяrdliklя mцbarizя apar-

mышdыr. Hacы Чяlяbinin sonrakы fяaliyyяtindя o, tяkcя Шяki xanlыьыnыn istiqlaliyyяti цчцn deyil, bяlkя dя bцtцn Шirvanыn, keчmiш Шirvanшahlar dюvlяtinin istiqlaliyyяtini bяrpa etmяyя чalышыrdы. 1747-ci ildя Nadir шah юldцrцldцkdяn sonra Hacы Чяlяbi xan юz planlarыnы yerinя yetirmяk цчцn imkan tapdы vя tяdbirlяr gюrmяyя baшladы."

Hacы Чяlяbi 12 il xanlыq etmiш, 1755-ci ildя юlmцшdцr. Hacы Чяlяbi xan Шяkinin istiqlaliyyяtini tяmin etmiш, onu yadelillяrdяn cяsarяtlя qorumuш, Azяrbaycan torpaqlarыnы birlяшdirmяyя cяhd gюstяrmiшdir. Rus tarixчisi P.Bыtkov Hacы Чяlяbini xalq iчяrisindяn чыxmыш adam kimi qiymяtlяndirir. Vя qeyd edir ki, Чяlяbi xan hakimiyyяti aшaьы tяbяqяdяn olan kцtlяlяrin kюmяyilя яlя keчirmiшdir. Чяlяbi xanla baьlы tarixi faktlarы, xцsusяn onun Иran шahыna qarшы mцbarizяsini yada saldыqda aшkar hiss olunur ki, Чяlяbi xan юz torpaьыnы sevяn, dцшmяnя boyun яymяyяn, Шяkinin mцstяqilliyi uьrunda mцbarizя aparan el qeyrяtli adam olmuшdur. Onun hakimiyyяti dюvrцndя Шяkidя mяscid, mяdrяsя, hamam vя s. tikilmiшdir. Mяnbяlяrdяn aydыn olur ki, Hacы Чяlяbi Шirvana da hюkmdar olmaq, Azяr-baycan torpaqlarыnы vahid dюvlяtdя birlяшdirmяk istяyirdi. Tяsadцfi deyil ki, Шяkidя tikdirdiyi mяsciddя Чяlяbi xan юzцnя belя bir titul hяkk etdirmiшdir: "Шяki hakimi, Шirvan яmiri (hюkmdarы) Hacы Чяlяbi Sultan Qurban oьlu. 1748-1749-cu il".

Keчяn il "Шяki fяhlяsi" qяzetindя hяmyerlimiz, istedadlы memar Ясэяр Kяrimovla mцsahibя oxudum. Orada heykяltяraш qeyd edir ki, Hacы Чяlяbinin at цstцndя heykяlini hazыrlayыr. Bu monumental abidяnin hцndцrlцyц 30 metr olacaqdыr. Xяbяr mяni чox sevindirdi.

Arzu edirяm ki, Шяkinin giriш qapыsыnda Hacы Чяlяbinin belя bir яzяmяtli abidяsi tezliklя ucaldыlsыn. Bu, Azяrbaycan xalqыna, шяkililяrя яn gюzяl tюhfя olar. Biz bununla hяm dя yadelli iшьalчыnы - Иran шahыnы mяьlub edяn Hacы Чяlяbinin, Azяrbaycan torpaьыnыn, Шяkinin tяяssцbцnц чяkяn bir insanыn xatirяsini яbяdilяшdirmiш olarыq.

"Шяki fяhlяsi" qяzeti, 19 dekabr 1991-ci il

№ 7 (130), Ийул 2015

ШЯКИ БЯЛЯДИЙЙЯСИ

сящ.23

“Шяки шаирляри” ядяби ирсимиздян Мурад НЯБИБЯЙОВ Bu yaxыnlarda Шяkidя istirahяtdя olan достумуз шair vя yazычы Akif Salamoьlu gileylяndi ki, ulu babam Molla Qasыm Zakir Nuxяvi haqqыnda яlimdя az mяlumat var vя siz dostlar da kюmяk etmirsiniz ki, onun haqda dolьun mяlumat toplayaq. Elя bu dяmdя yanымыzda olan шair Vaqif Aslan vя jurnalist Aydыn Salisoьlu юzlяrindя olan mяlumatlarы яsirgяmяdilяr vя belяliklя dюrdцmцzцn яldя etdiklяrini cяm edib bu mяqalяni yazmaьa cцrяt etdim.

Belяliklя "Яdяbiyyat vя incяsяnяt" qяzetinin 11.08.1989-cu il tarixli nюmrяsindяn: "Bu dюvrdя Шяkidя yetiшяn gюrkяmli шairlяrdяn biri dя Molla Qasыm Zakirdir. Onun doьulduьu tarix dяqiq mяlum deyildir. Ancaq Qasыm bяy Zakirin mцasiri olmaqla onun шeirlяri sяpgisindя, чoxlu gюzяl, mцxяmmяs vя rцbailяr yazmaьыndan tяxmin edilir ki, XVЫЫЫ яsrin sonlarыnda "Yuxarыbaш" mяhяllяsindя doьulmuш, tяlim-tяrbiyяsini atasы Molla Muraddan alaraq яrяb vя fars dilindя mцkяmmяl bilik sahibi olmuшdur. O, mяktяbdarlыq etmяklя, barama qurdu bяslяmяklя ailяsini dolandыrmышdы. Geniш mцtaliя sahibi olmaqla шeirя, sяnяtя xцsusi rяьbяt bяslяmiшdir. Molla Zakirin sяxavяtli шair vя alim Kяrim aьa Fatehя yazdыьы: Aьa, bu gцlшяni alяmdя bяndя xar qalsыnmы?

Deyin dяrgahыna bir яrzi-halыm var, qalsыnmы?

Yazыb hali dili шяrh eylяyim, tяkrar qalsыnmы? misralarыndan mцяyyяn edilir ki, Zakir fяqir hяyat keчirdiyindяn, Fatehdяn ona mяnяvi vя maddi yardыm etmяsini xahiш etmiшdir.

Zakir istedadlы vя gюzяl шeirlяri ilя Шirvan vя Qarabaь шairlяrinin rяьbяtini qazanmaqla Azяrbaycanda tanыnmышdыr. Cяmi 45 il юmцr sцrmцшdцr. Иkinci mяnbяni шair Vaqif Aslanыn dюrdcildlik seчilmiш яsяrlяrinin 4-cц cildindяn gюtцrdцm. Burada qeyd olunur: - "XЫX яsr Шяki яdяbi mцhitindя xцsusi yeri olan шairlяrdяn biri vя birincisi Molla Murad oьlu Molla Qasыm Zakir olmuшdur. Tяvяllцd tarixi mяlum deyildir. Шяkinin Yuxarы baш mяhяllяsindяn olduьu gюstяrilir. F.Kючяrli onu Шяki шairlяrinin ustadы kimi tяqdim edir: "Шirvan mahalыnda Molla Zakiri шairя bir qыz mяьlub edibdir vя шair bundan ziyadя mцtяяssir olaraq zяhяrlяnib, orada dяfn olunubdur"- desя dя bu rяvayяtin doьruluьuna шцbhя ilя yanaшыr vя belя gцman edir ki, elя bir шairя qыz olsaydы, yяqin ki, adы dillяr яzbяri olardы, unudulmazdы.

(Bu yerdя bir haшiyя yerinя dцшяr; Molla Qasыm Zakirin kюtцkcяsi шair Akif Salamoьlu danышыr ki, babam Yusif Hacы Zяkяriyyя oьlu uzun illяr qяzetчi iшlяyib, hяm dя iшlяk adam idi. Mяnim yazыlarыm qяzetdя чыxanda yanыna чaьыrdы. Hяr adamla sюhbяti tutmazdы, son nяfяsinя qяdяr ona mяxsus otaьa kimsя icazяsiz daxil olmazdы. Яrяb, latыn vя kiril яlifbalarыnы sяrbяst oxuyardы. Mяnя zяnlя baxыb dedi ki, hяr шey zatla keчir, gec dя olsa ulu baban шair Zakirin ruhu gяlib sяndя bяrqяrar oldu. Atam Hacы Zяkяriyyя sюylяyirdi ki, Molla Qasыm Zakiri Qasыm bяy Zakir шeir mяclisinя dяvяt etmiшdi, hяmin mяclisdя zяhяrlяnib юldцrцlцr vя kцlliyyatы itib-batыr. Bunu sяnя danышыram ki, bяlkя gяlяcяkdя nяyisя araшdыrыb tapdыn).

Molla Qasыm Zakirin "tяxminяn bundan altmыш beш vя ya yetmiш sяnя mцqяddяm qыrx beш sinindя" vяfat etdiyini dя yaddan чыxarmыr. Яgяr F.Kючяrli яsяrinin son variatыnы 1911-ci ilin яvvяllяrindя tamamlamышsa, onda Molla Qasыm Zakirin 1796-1841-ci illяrdя юmцr sцrdцyц aydыnlaшыr. F.Kючяrli onun bir чox яsяrlяrini Hцseyn Яfяndi Qayыbovun "Mяcmuяsi"ndян яldя etdiyini, "Qalsыnmы?" rяdifli mцxяmmяsinin isя Rяшid bяy Яfяn-diyev tяrяfindяn ona tяqdim edildiyini yazыr.

Eyni zamanda Hцseyn Яfяndi Qayыbovun Qasыm bяy Zakirin, "Gюzlяyяn kimsя, gюzцm, hяqqi demяz Ay sяnя" - misralarы ilя baшlayan mцsяddяsini Molla Qasыm Zakirя aid etmяsini qeyd edir. "Hяr qisim aшarц asar vцcuda gяtirяn" Molla Qasыm Zakirin mцxяmmяs, mцsяddяs, mцsяmmяs vя sair kimi janrlarda qяlяmя aldыьы шeirlяri aшiqanя mюvzudadыr. Lakin onlarыn яdяbi-bяdii, estetik sяviyyяsi F.Kючяrlinin ona verdiyi qiymяti tяsdiq edir: Bir mahvяшin felinя dцшdцm, teli nazik, Rцxsarыna hяmta demяk olmaz, gцlц nazik, Яtvarы-яcaib, xuyu gюyчяk, halы nazik, Шцmшadя bяrabяr deyil, яmma яli nazik, Bir gяrdяni mina, sinя qadцm, beli nazik.

Vя ya:

ПОЕЗИЙА SON UCU ЮLЦMLЦ, QЯMLИ DЦNYANЫ

Kюnцl яhli cahan iчrя olub bir шux dustaьы, O шuxun шux rяftarы чяkibdir sinяmя daьы.

Lяbi-lяli-шяkяrbarы lяtafяtdя, tяkяllцmdя , Sanasan baь ara titrяr sяbadan lalя yarpaьы.

(Sonuncu iki misranыn aчmasы: Lяl dodaqlarыn чox шirindir, hяm incяdir. Sяn danышanda isя al dodaqlarыn sяhяr yelindяn baьчada titrяшяn lalя lячяklяrinя bяnzяyir) кimi tяшbehlяri ilя qяzяllяrindя dя Molla Qasыm Zakir metaforalardan mяharяtlя istifadя edir.

Bir namя yazmышdыm, gюzяllяr шahы, Gяldi mяni mцbtяlaya yetiшdi Guшeyi kцlahыm fяxri-namяdяn, Gedib чяrxi-mцяllaya yetiшdi.

Sяn Molla Zakirin qiblяgahыsan, Mяlahяt шяhrinin padiшahыsan.

Aшыqы-sadiqin nяzяrgahыsan, Sяadяtin Sцrяyyaya yetiшdi. Цчцncц mяnbя tяkrarlansa da maraqlы faktlarы da var: "Шяki шairlяrindяn Mirzя Fяtяli Axundovun vя qarabaьlы Qasыm bяy Zakirin mцasiri olan Molla Qasыm fяqir bir molla (yяni savadlы, mцяllim) imiш ki, юz vaxtыnda Nuxa шairlяrinin ustadы hesab olunurmuш. Molla Qasыm Nuxa шяhяrindя Yuxarыbaш mяhяllясинdя sцkunяt edяrmiш. Tяlim vя tяrbiyяsi Nuxada atasы Molla Muradыn tяhti-nяzarяtindя olubdur.

Sяnяti mяktяbdarlыq vя kцmdarlыq (yяni ipяkчilik) imiш. Mяшhur gюvlя gюrя шairin dilindя dцgцn, rяkakяt (yяni kяkяlяmя) var imiш. Чox vaxtы danышыq zamanыnda vя acыьы tutanda dili tutularmыш. Amma шeir sюylяyяndя rяkakяtdяn bir яsяr gюrцnmяzmiш. Шeiri чox rяvan oxurmuш." Онун ешqя aid olan qяzяllяri чox gцclцdцr, mяsяlяn: Eшqin яlacы olmaz, яgяr gяlsя yцz tяbib, Ta hяsrяt iчя dяymяyя lяb yar dodaьыna Чяlяbi xanыn nяslindяn olan (Fяtяli xanыn oьlu) Kяrim aьa Fateh olduqca sяxavяtli, dюvrцnцn tяrяqqipяrvяr ziyalыlarыna hюrmяt bяslяyяn, onlarla yaxыn dostluq edяn bir шяxsiyyяt idi. Saraydakы mяclislяri dostlarsыz keчmяzmiш. O, hяm dя yцksяk ilhamlы alim vя шair olmuшdur. Molla Qasыm Zakirin bir mцxяmmяsindяn aydыn olur ki, o Kяrim aьa Fatehlя dost imiш vя hansы andasa onun yardыmыna ehtiyacы varmыш: Keчяr hяr kimsяnin rяyincя, bir nюvi mяdarы var, Bu gцlzari-fяnadя kюnlцmцn чox ahц zarы var.

Rяvadыrmы sяnin tяk dadrяs kim, tacdarы var, Tamamяn яhli-шяhrin hяr birinin kяsbц karы var, Gяzib sяrgяшtя Zakir hяr tяrяf , bikar qalsыnmы?

Gюrцndцyц kimi Molla Qasыm Zakir bir yaxыn adam kimi Kяrim aьa Fatehя яrk ilя mцraciяt edib deyir: Шяhяrin bцtцn adamlarыnыn pul qazanmaьa iшi olduьu halda heч rяvadыrmы ki, sяnin kimi hamыnыn dadыna чatan bir havadarы olan Zakir hяr tяrяfi avara gяzib bekar qalsыn?

Molla Zakirin mцxяmmяsi -mцstяzadi (biri uzun digяri qыsa olan hяmqafiyяli 5 misradan ibarяt шeir formasы) da чox maraqlыdыr: Ey sяrvi -qяbaruш ki, rяftarыnы gюrdцm, Oldusa qяdim xяm.

Kisu demяk olmaz, iki шahmarыnы gюrdцm Gяnc цstцnя mяhrяm.

Yяni, шair deyir ki, mяnя qarшы olan rяftarыnы gюrdцkdя belim bцkцldц, qяddim яyildi. Sonra buyurur ki, qыrышыq demяk olmaz, чiyninя tюkцlmцш iki ilana bяnzяr hюrцyцn цstцnя yad deyil, mяhrяmdir. Шairin qяzяl vя mцxяmmяslяrindя belя tяsvirlяr, boyalar, bяnzяtmяlяr olduqca zяngindir. Tяяssцf ki, onun bцtцn kцlliyyatы vя шяkli яlimizdя yoxdur. Yяqin ki, Molla Qasыm Zakir Nuxяvinin hяyat vя yaradыcыlыьыnыn daha dяrin tяdqiqatlara ehtiyacы var. Юzцnцn bir vaxt dediyi kimi: Buyurmuшdun sяn bяrdaшt qыllam, hiч qяm чяkmя! Чяkir hяsrяt kюnцl, bяs didя giryan, zar qalsыnmы?

П.С. Onu da deyim ki, neчя яsr bundan яvvяl yaшamыш Шяki шairlяri haqda kimdя tutarlы mяlumatlar varsa "Шяki bяlяdiyyяsi" qяzeti onu цzя чыxarыb чap etmяyя hazыrdыr.

Солмаз ЕЛГЫЗЫ

NЯ SЯLИSDИR MЯNИM DИLИM

1 Avqust - Azяrbaycan Яlifbasы vя Azяrbaycan Dili Gцnцдцр

Nя sяlisdir mяnim dilim, Чox шirindir ana dilim.

Dцшmяnlяrin kюksцnя ox, Dostlarыmчцn baldы dilim.

Sяn bu dildя olan mяlahяtя bax, Gяl bir nяьmяyя, gяl bir sюzя bax.

Dastanlar yaranыb bol, qalaq-qalaq, Sяn bu dildя olan qцdrяtя bir bax.

Gяlin qoruyaq biz юz dilimizi, Dillяrin iчindя шah dilimizi.

Bu dillя deyilяn saf sюzцmцzц, Bu dillя yazыlan tariximizi.

Мустафакамал ИСЛАМОВ

KLOUN Xoш qяhqяhя yaradan Obrazы qane edir Bu шяnlikdя hamыnы Tanышыnы, yadыnы.

Kimin nяyinя gяrяk Gюrsцn яsl цzцnц, Kirшan altda gizlяnяn Qayьы yaьan gюzцnц.

Susdu, etsяlяr tяhqir, Dюzdц, olsalar "pяrчim" Onunla pul bюldцlяr, Sevinc bюlmяdi heч kim.

Klounluq edяn gцn iчindяki saraylar xarabalыьa dюndц, Uшaqlыqdan sevdiyi oynamaq istяdiyi "KRAL" hяmin gцn юldц.

OLMADЫ Bяlkя dя geriyя dюnmяk olardы Geriyя dюnmяyя цzцm olmadы...

"Dцnya, sяdaqяtin heч yoxmuш"- deyib, Иstяdim salamы цzцm, olmadы.

Sonu uчurummuш bu axan чayыn, Gяrяkmiш tяrsinя цzцm, olmadы Юmrцmцn qышыnda aь шanы gяzdim Tяklif kiшmiш oldu, цzцm olmadы.

Sюz ilя sыxdыlar, min cavab tapdыm, Gюzцn sualыna sюzцm olmadы. Юlцmlя qurtaran яsяr - faciя, Bяs "xoшbяxt юmцr" nя? - чюzцm olmadы.

Daшlardan keчirdim, duruldu sular, Necя daш qяlblяri sцzцm, olmadы.

Nяfяsim tяngiyir, aman gцnцdцr Qoyun юz ritmimlя sцzцm, olmadы.

Bяxtsiz qismяtimlя zor-gцc barышdыm, Kяtяnя qoza da bizim olmadы.

Yamanca aldandыq bu dцnyaya biz, Zяnn etdik bizimdi, bizim olmadы.

ЮMЦR VЯFA EYLЯSЯ...

Hяyat - hяr gцn imtahan, Hяr gцn yeni dяrs verir Bяxtimiz zяr kimidir Arzulara tяrs verir.

"Yek", "dу" ilя iш aшmaz, Barы bir gцn eylя "sя".

Mяn dя "шeш", "beш" atacam Юmцr vяfa eylяsя...

Aьac yerdяn gцc alыb, Gюylяrя чatmaq istяr. Иnsan aьac kimidir Qol-budaq atmaq istяr.

Torunlarы sevяcяm, Onlar mяnя neylяsя.

Toylarыnы gюrяcяm, Юmцr vяfa eylяsя...

Yaш yaш цstя gяldikcя, Юmцr satan az alыr.

Arxamыzca tюkцlяn Gюz yaшlarы azalыr. Яn dяyяrli яmanяt Dяyiшmяrяm nяylяsя. Юmrя vяfa eylяrяm, Юmцr vяfa eylяsя!

Bilinmir nя dadы, duzu dцnyanыn, Vallah heч gюrцnmцr nazы dцnyanыn.

Ahяstя чalыnыr sazы dцnyanыn, Axы mяn neylяrяm belя dцnyanы?

Son ucu юlцmlц,qяmli dцnyanы... Иnsanlarы dюnцb шeytan olubdu, Hяr sюzц-sюhbяti bюhtan olubdu. Чirkin яmяllяri dastan olubdu, Axы mяn neylяrяm belя dцnyanы?

Son ucu юlцmlц, qяmli dцnyanы...

Bil, dцnya malыdыr dцnyada qalan, Шяr-bюhtan iчindя yanыr haqq olan.

Vallah iki addыr яbяdi qalan, Axы mяn neylяrяm belя dцnyanы?

Son ucu юlцmlц, qяmli dцnyanы.

Solmaz deyяr юz sюzцnц dцz цzя, Hяr an qatыb gecяsini, gцndцzя.

Gяl onunla sяn razыlaш yцz-yцzя, Sюylяyir istяmяm belя dцnyanы, Son ucu юlцmlц, qяmli dцnyanы.

Шahid MЯMMЯDKЯRИMOV

ЮMRЦMЦN Qыш qapыnы bir dяfяlik alыbdы.

Deyяmmяrяm yazы qalыb юmrцmцn.

Aylar...Иllяr nя tez gяlib юtцшdц? Чoxu gedib, azы qalыb юmrцmцn.

Dumanlanыb yollarы xoш чaьыmыn.

Burda, gorda...Hяr biri ayaьыmыn.

Mer-meyvяsi dяrilibdi baьыmыn Qaraqaqa qozu qalыb юmrцmцn.

Yer fыrlanыr. Юtцb gedir anbaan Юz hюkmцnц dayanmыr verir zaman.

Meh яsdimi?...Gюy цzцnя sovrulan Gюrцnmяyяn tozu qalыb юmrцmцn Nя olsun ki,amma yenя varam mяn. Яhdя vяfa, hяr an dцzilqaram mяn.

Arzu,цmid dцnyasina yaram mяn. Шцkцr, gюrяn gюzц qalыb юmrцmцn. Иstяyirяm hяr чяmяndяn gцl dяrяm.

Dяstя tutub hamыnыza gюndяrяm.

Qяbul edin,vallah,dяymяdцшяrяm Nяrmя-nazik nazы qalыb юmrцmцn Gedяcяkdir bu dцnyaya hяr gяlяn Nя fяrqi var omu,bumu,ya da mяn Lap яvvяldяn kяrяm цstя kюhlяnяn Min nяьmяli sazы qalыb юmrцmцn Nяyim varsa yoxa чыxыb sovrulub, Иstяklяrim ah odunda qovrulub. Шahid, шцkцr шirin bir xяyal olub Цrяyimdя sюzц qalыb юmrцmцn.

OLARDЫMЫ Яzizim,olmayaydы Saralыb solmayaydы Bir ayrыlыq, bir юlцm Heч biri olmayaydы (Bayatы) Tutaq ki, yox olub ayrыlыq, юlцm Onda hяr iшimiz dцz olardыmы?

Mizrab simя dяyib sяs ayrыlmasa Aшыqda demяyя sюz olardыmы?

Sяhvmidir? Dцzmцdцr?

Dцшцnцrяm mяn Ayrыla-ayrыla yaшayыr alяm Uшaq ayrыlmasa ana bяtnindяn Oьul olardыmы, qыz olardыmы?

Gцndцzцn gecяdяn ayrыlыьы var Hяftяlяr ay olar, aylar il olar.

Gяncliyindяn ayrыlmasa qocalar Nuranя sifяtli цz olardыmы?

Ayrыlыq olmasa bu dцnya hanы?

Qяfil zяыzяlяsi, qяfil vulkanы Alt-цst eylяmяsя яgяr dцnyanы Bu eniш,bu yoxuш, dцz olardыmы?

Ayrыlыqla юlцm verib baш- baшa Yaradыr anbaan min cцr tamaшa Яlvida demяsя tяbiяt qышa Bяnюvшя яtirli yaz olardыmы? Шahid, ayrыlыqdan sяn dя чяkmя qяm. Яzяldяn belяdir bu qoca alяm.

Axы, bu dцnyadan kючцb getmяsяn Nяsillяr axtaran iz olardыmы?

ØßÊÈ ØßÊÈ 10 il ÁßËßÄÈÉÉßÑÈ Гязет 2005-ъи илин август айындан няшр едилир

№ 7 (130), Ийул 2015

ДИГГЯТ! ИНТЕРНЕТ ИСТИФАДЯЧИЛЯРИНИН НЯЗЯРИНЯ: БИЗИМ WEB СЯЩИФЯЛЯРИМИЗ: http://sheki.io.ua http://belediyye.io.ua h t t p : / / b e l e d i y y e . s h e k i . o rg http://sheki-municipality.narod.ru http://issuu.com/shekibelediyyesi http://facebook.com/shekibelediyyesi

Йаддашымызда йашайан шair dostumuz

ТЯБРИК ЕДИРИК

Dцz bir il яvvяl шair dostumuz Abbas Яmbalanы Nakam adыna kitabxanada sonuncu dяfя gюrdцm, nahardan sonra idi. Xeyli sюhbяt etdik, bizdяn baшqa oxu zalыnda kimsя yox idi, bu fцrsяt dя sяrbяst, lakin oxu zalыna mцnasib asta, шirin sюhbяtimizя mane olmadы. Kitabxanada iшlяyяn qыzlarыn bir-bir gяlib bizя baxыb getmяsi mяni шцbhяlяndirdi, saatыma baxdыm, iш vaxtыnыn qurtarmasыna az qalыbmыш, qыzlar isя bюyцk mяdяniyyяt gюstяrяrяk yerli шairlяrя "durun, daha bяsdir" - deyя bilmяyibляr. Bu яn чox da Abbas Яmbalanыn hюrmяti, izzяti idi, чцnki o hamы ilя ani olaraq цnsiyyяt qurub mehribanlaшa bilirdi. Bir haшiyя dя чыxыm: "onunla on dяqiqяlik mяsafяni yarыm saatdan tez baшa vurmaq olmurdu, hamы ilя salamlaшыr, hal-яhval tutur, hяtta чoxu ilя mяhrяmanя юpцшяrdi. Шeir deyяndя dя, bir adamы tяriflяyяndя dя, nяrd oynayanda da guшя gяlяrdi. Deyirdi nяrd ruh oyunudur, ruhun yцksяk olsa zяr dя sяnя yaxшы verяcяk". Amma чox tяяssцf ki, belя olmadы, bu qяdяr ruhu yцksяk olan insana fяlяyin onunчцn atdыьы zяr "шeш qoшa" oturmadы. Nя isя...

O gцn kefi kюk idi, tяzя kitabы чыxmышdы, hяm sevinir, hяm dя qцrrяlяnirdi, deyirdi "heч kimin indiyя qяdяr mцraciяt etmяdiyi sahяyя birinci dяfя mяn toxunmuшam, milli mяtbяximizi bayatыlarda ilk dяfя mяn tяrяnnцm etmiшяm". Sonra daim yanыnda gяzdirdiyi qovluьunu aчa-aчa bыьaltы

Азярбайъан Республикасынын Президенти Илщам Ялийевин Милли Мятбуатын 140 иллик йубилейи иля ялагядар имзаладыьы Сярянъама ясасян “Шяки” гязетинин баш редактору Акиф Салама Ямякдар журналист ады верилмишдир. Бу мцнасибятля Шяки Шяки Бялядиййясинин коллективи Акиф Саламы тябрик едир, она мющкям ъан саьлыьы, узун юмцр вя журналистлик фяалиййятиндя даща бюйцк уьурлар арзулайыр.

СЫЬОРТАЧЫЛЫЬА ЙЕНИ БАХЫШ

РЕКЛАМ, ПОЛИГРАФИЙА

evя tяlяsdim ki, Abbasыn яn sevimli kitabчasыnы oxuyum, o isя internet kluba tяrяf yollandы. Mяn bilsяydim bu шair dostumla son gюrцшцmцzdцr vя hяmin gecя onun цrяyi яbяdi olaraq dayanacaq, onunla sюhbяtimizi daha da uzadardыm. Lakin tяяssцf ki, Allahыn verdiyi яmrin vaxtыnы щеч ким bilmir. Abbas Яmbala aramыzdan tez vя qяflяtяn getdi, onun zяri "hяp yek" vermiшdi.

Sяhяri gцn onun юlцm xяbяrini eшidib sarsыldыm, amma Tanrыya цsyan elяmяk olmaz, Abbasыn юzц yazdыьы kimi: Tanrыныn nemяtinя, Ruzi, bяrяkяtinя, Birliyinя eшq olsun, Шцkцr mяslяhяtinя...

gцlцmsцnцb (onun bыьы yox idi, amma bu gцlцшц yalnыz юzцnя mяxsus idi) bu kitabdan daha yoxdur, amma birini sяnя saxlamышdыm deyяrяk "Azяrbaycan milli mяtbяxi bayatыlarda" kitabчasыna цrяk sюzlяrini yazыб mяnя uzatdы. Onun sevinci mяnя dя sirayяt etdi, юzцmц yaxшы hiss etdim, kitabxanaya nя niyyяtlя daxil olduьumu da unutmuшdum. Kitabxanaчы qыzlarыn narahatlыьыnы duyub bayыra чыxdыq, salamatlaшdыq, mяn

Bяli, шцkцr mяslяhяtinя! Allah onun yaшanmayan юmrцnц юvladlarыna vя nяvяlяrinя soyadыna mцnasib bяxtiyarlыqla baьышlasыn. Sяnя min rяhmяt, dostum Bяxtiyarov Abbas Яmbala!

Akif Salamoьlu,

мцhяndis, АЙБ-нин цзвц 24.07.2015-ci il

ДИЗАЙН, ХИДМЯТЛЯРИ

Цнван: Шяки шящяри, 20 Йанвар кцчяси, ев 56 (Кющня базарын йаны). Телефон: (077) 755 11 17; (055) 473 70 29. Е-маил: sistem-reklam@mail.ru

Аббас Ямбаланын юлцмцндян сонра чапдан чыхмыш шеирляр китабы. Китабда шаирин шеирляри, “Сяняткарлыг” вя “Йени Короьлу” байатылары, ейни заманда достларынын, щямкарларынын шаир щаггында хатиряляри дяръ олунмушдур.

SЫЬORTA AGENTИ: Mяммядов Мяммяд (Lисензийа № 000480, 09.09.2011), Tелефон: (050, 070) 304 04 02

ЕТИБАРСЫЗ ЩЕСАБ ЕДИЛИР Шяки району, Туран гясябясинин сакинляри Гаффаров Сярхан Исмайыл оьлунун, Гаффарова Сона Мящяррям гызынын, Гаффарова Фатма Мядят гызынын, Гаффаров Физули Сярхан оьлунун вя Гаффаров Яли Сярхан оьлунун адларына 11.07.1998-ъи ил тарихдя верилмиш 15 щектар торпаг сащясинин Торпаьа мцлкиййят щцгугуна даир Дювлят Акты (Ж № 0003, Код 40402027, Гейдиййат тарихи 09.12.2005-ъи ил вя №-си 8858) итдийи цчцн етибарсыз сайылыр.

Тясисчи: Шяки Бялядиййяси Баш редактор: Мурад Нябибяйов

Гязетин щазырланмасында Шяки Шящяр Иъра Щакимиййятинин sheki-ih.gov.az вя АзярТАъ-ын азертаэ.эов-аз интернет сайтларындан истифадя олунмушдур. Редаксийанын цнваны: Шяки шящяри, АЗ5500, М.Я.Рясулзадя пр.182, 2-ъи мяртябя Тел: +(994 24) 244 28 02 Моб: +(994 50) 310 69 57 Е - м а и л : murad.nabibekov@mail.ru

www.sheki-municipality.narod.ru

Редаксийадан: Аббас Ямбаланын гардашы Бяхтийар Бяхтийаров гязетимизя мцраъият едяряк “Кири сян Аллащ...” китабынын ишыг цзц эюрмясиндя мадди вя мяняви дястяк эюстярмиш миллят вякили, академик Йагуб Мащмудова гощумлары вя йахынлары адындан дярин миннятдарлыгларыны чатдырмаьы хащиш етмишдир.

Щесаб нюмряси: Азярбайъан Бейнялхалг Банкынын Шяки филиалы, Код: 805410 ВЮЕН: 9900001881 Мцхбир щесабы: 0137010002944 S.W.И.Ф.Т. БИК ИБАЗАЗ 2Х Шяки Бялядиййяси, Щесаб Но: 33308019449336503266 ВЮЕН 3000086531

Гязет 27 ийул 2005-ъи илдя Азярбайъан Республикасы Ядлиййя Назирлийиндя гейдиййатдан кечиб. Гейдиййат № 1458. Тираж 500. Чапа щазырланыб: 8 август 2015-ъи ил Гязет “ЗАМАН-АЗЯР” ММЪ-нын мятбяясиндя чап олунуб.

www.belediyye.io.ua