VEMW is hĂŠt kenniscentrum en dĂŠ belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers.
VEMW Duurzaam industrieel watergebruik Gezamenlijke opgave voor industrie en overheid
Februari 2013
VEMW De Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) is hĂŠt kenniscentrum en dĂŠ belangenbehartiger voor de zakelijke energieen watergebruikers. VEMW richt zich op het bevorderen van optimale omstandigheden voor het gebruik van gas, elektriciteit en water.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
Inhoudsopgave
Samenvatting
2
1 Uitdaging
4
2 Duurzaam industrieel watergebruik: rol van de industrie
6
3 Duurzaam industrieel watergebruik: voorbeelden
16
4 Duurzaam industrieel watergebruik: rol van de overheid 24 5 Rol VEMW
Bijlage: European Water Stewardship
28
29
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
2
Samenvatting
De verwachting is dat de vraag naar zoet water zal toenemen en het aanbod met name in de zomer zal afnemen. Beschikbaarheid van zoet water is van cruciaal belang voor de waterafhankelijke industrie. Waterafhankelijke bedrijven zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor circa 20% van de totale productiewaarde in Nederland. Een economie zonder voldoende zoet water van de juiste kwaliteit is in Nederland ondenkbaar. Vanwege het toenemende tekort aan zoet water denken steeds meer bedrijven op strategisch niveau na over manieren om hun watergebruik te verduurzamen. Een duurzame omgang met water is voor veel bedrijven dé manier om te anticiperen op een verminderde beschikbaarheid. Bovendien gaan verduurzaming van het watergebruik en verbetering van de energie-efficiëntie vaak hand in hand waardoor kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
VEMW heeft een Ladder voor duurzaam industrieel watergebruik ontwikkeld. Dit is een hulpmiddel voor industriële watergebruikers die op gestructureerde wijze invulling willen geven aan duurzaam watergebruik. Toepassing in de bedrijfsvoering kan leiden tot verbetering van de water-efficiëntie (bijvoorbeeld door hergebruik van water) en tot verdere vermindering van de milieubelasting. Vanwege het grote belang van zoet water voor de Nederlandse economie en welvaart heeft de overheid eveneens een belangrijke rol te vervullen. VEMW vindt dat de overheid er enerzijds voor moet zorgen dat de industrie ook op lange termijn kan beschikken over voldoende water van de juiste kwaliteit; anderzijds vindt VEMW dat de overheid duurzaam industrieel watergebruik moet stimuleren en faciliteren. Meer specifiek vraagt VEMW het volgende van de overheid:
3
• De belangen van de Nederlandse industrie moeten herkenbaar terugkomen in de binnen het Deltaprogramma op te stellen Nationale zoetwaterstrategie. • De zoetwaterstrategie moet de Nederlandse watereconomie waar mogelijk versterken. • Zoetwatervoorziening moet een publieke taak blijven die centraal vanuit het Rijk geregisseerd wordt. • Koeling door gebruik te maken van oppervlaktewater is duurzaam en moet ook op lange termijn mogelijk blijven. • De bescherming van industriële grondwaterwinningen moet een essentieel onderdeel zijn van de door het Rijk op te stellen Structuurvisie voor de Ondergrond. • Geen nieuwe heffingen invoeren. Beprijzing van oppervlaktewater door het instellen van een heffing op het gebruik ervan zou een verkeerd signaal genereren voor duurzaam ondernemende bedrijven.
• De heffing op directe lozingen van reeds gezuiverd water (ofwel de verontreinigingsheffing) reguleert niet en dient al langere tijd geen milieudoel meer. De heffing belemmert bedrijven die willen investeren in duurzame oplossingen en moet afgeschaft worden. • De overheid dient (onderzoek naar) hergebruik van industrieel afvalwater en terugwinning van componenten in afvalwater te stimuleren. Waterschappen moeten samen met bedrijven zoeken naar duurzame oplossingen. • De grondslag van de zuiveringsheffing behoeft aanpassing. Uitgangspunt moet zijn een kostengeoriënteerde heffing die op duurzame elementen is gebaseerd. VEMW draagt zorg voor een effectieve inbreng van de belangen van waterafhankelijke bedrijven in beleidsprocessen en biedt haar leden een platform voor uitwisseling van kennis en ervaring.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
4
1. Uitdaging
Nederland is uniek vanwege haar water. Door te leven en te werken met water heeft ons land zich kunnen ontwikkelen tot een welvarend land. Een veilige, bereikbare en leefbare delta die toegang biedt tot voldoende water van de juiste kwaliteit is een belangrijke vestigingsconditie voor economische activiteiten. De waterafhankelijke industrie is direct verantwoordelijk voor circa 20%1 van de totale productiewaarde in Nederland. Een economie zonder voldoende water van de juiste kwaliteit is in Nederland ondenkbaar. De industrie gebruikt zoet water voor diverse doeleinden. Naar schatting tachtig tot negentig procent van het water dat de industrie gebruikt wordt ingezet voor koeling. Deze wijze van koelen is relatief duurzaam. Het gebruik van oppervlaktewater om te koelen leidt namelijk tot aanzienlijk minder uitstoot van CO2 dan het gebruik van koeltorens of luchtkoeling. Voorts gebruikt de industrie kwalitatief hoogwaardig zoet water als grondstof voor de productie. De verwachting is dat de vraag naar zoet water zal toenemen en het aanbod met name in de zomer zal afnemen2. Binnen het Nationale Deltaprogramma wordt onderzocht hoe Nederland de zoetwatervoorziening op termijn kan veiligstellen.
1 Bron: VEMW, 2012 2 Bron: Zoetwatervoorziening in Nederland, Landelijke analyse knelpunten in de 21e eeuw, Deltares, 2011
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
De Nederlandse overheid dient er vanuit haar verantwoordelijkheid voor de zoetwatervoorziening voor te zorgen dat de industrie ook op lange termijn gebruik kan maken van voldoende zoet water van de juiste kwaliteit. De belangen van industriële gebruikers van water dienen herkenbaar terug te komen in de op te stellen nieuwe strategie voor zoet water. De waterafhankelijke industrie in Nederland ziet het als haar verantwoordelijkheid om water zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Industriële watergebruikers streven naar een duurzame omgang met zoetwater gericht op vermindering van watergerelateerde risico’s. Er is een ontwikkeling zichtbaar van nieuwe methoden en technologieën om duurzaam watergebruik te realiseren. De door VEMW ontwikkelde ladder voor duurzaam industrieel watergebruik is een belangrijk hulpmiddel voor het identificeren van kansen en mogelijkheden om het watergebruik verder te verduurzamen. Door toepassing van de ladder in de bedrijfsvoering kunnen industriële watergebruikers invulling geven aan onder meer het verhogen van de efficiëntie van het watergebruik (bijvoorbeeld door hergebruik van water) én aan het verder verminderen van de milieubelasting.
dat industriële gebruikers van zoet water blijvend kunnen beschikken over voldoende zoet water van de juiste kwaliteit; anderzijds dient zij een klimaat te scheppen waarin innovaties worden gestimuleerd en knelpunten, die duurzaam industrieel watergebruik in de weg staan, worden weggenomen. VEMW vervult als belangenorganisatie en kenniscentrum een belangrijke coördinerende rol inzake het bevorderen van duurzaam industrieel watergebruik. Zo biedt VEMW haar leden, die opereren in verschillende industriële sectoren, onder meer een platform voor uitwisseling van kennis, ervaring en identificatie van knelpunten die duurzaam watergebruik in de weg staan. Dit maakt VEMW een vanzelfsprekende partner voor de overheid bij de beleidsvorming en de voorbereiding van wet- en regelgeving.
Duurzaam industrieel watergebruik verdient het om te worden gefaciliteerd en gestimuleerd. Hier is tevens een belangrijke taak voor de Nederlandse overheid weggelegd. Deze taak is tweeledig. Enerzijds dient zij de toekomstige inrichting van de zoetwatervoorziening zodanig vorm te geven
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
5
6
2. Duurzaam industrieel watergebruik: rol van de industrie
2.1
Inleiding
De industrie in Nederland heeft veel aandacht voor de waterafhankelijkheid van productieprocessen. Daarbij gaan risicobeheersing, kostenbesparing en verantwoord omgaan met water hand in hand. Om te kunnen anticiperen op toekomstige ontwikkelingen moeten industriële bedrijven in toenemende mate op strategisch niveau nadenken over de
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
watervoorziening. Duurzaam industrieel watergebruik is voor veel bedrijven dé manier om te anticiperen op een verminderde beschikbaarheid van zoetwater van de juiste kwaliteit. Bovendien gaan duurzaam watergebruik en verbetering van de energie-efficiënte vaak hand in hand waardoor kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd. Steeds meer bedrijven zoeken oplossingen voor het toenemend tekort aan zoet water. Zo hebben in 2012 in Rio de Janeiro multinationals uit verschillende landen het ‘Water Mandate’ van Global Compact, het bedrijvennetwerk van de Verenigde Naties, ondertekend. Onder hen bevinden zich zes Nederlandse multinationals uit de zogenaamde Dutch Sustainable Growth Coalition: HEINEKEN, AkzoNobel, Shell, Unilever, Philips en DSM. Uiteraard is een duurzame omgang met water niet alleen voorbehouden aan de voornoemde multinationals. Ook voor andere industriële watergebruikers is het van belang om duurzaamheid in relatie tot water onderdeel te laten uitmaken van de bedrijfsstrategie. Alvorens wordt ingegaan op duurzaam watergebruik en de wijze waarop de industrie daar invulling aan kan geven, wordt eerst een aantal begrippen nader belicht.
Industriële watergebruikers Centraal in deze nota staan industriële watergebruikers (exclusief de energiebedrijven): bedrijven die water in ruime hoeveelheden in het proces of product gebruiken. Het gaat om bedrijven die oppervlaktewater gebruiken als ook om bedrijven die afhankelijk zijn van grondwater en/of drinkwater. Deze bedrijven behoren voor het overgrote deel tot één van de sectoren in onderstaande tabel.
7
Sector Waterafhankelijkheid
Chemie (basis- De sector gebruikt water voor het productieproces en eindproducten) (bijvoorbeeld om te koelen) én in het product zelf. Voedingsmiddelen Water is een belangrijke grondstof. De sector is volledig afhankelijk van oppervlaktewater en grond- water van superieure kwaliteit.
Basismetaal Het smelten van metalen uit erts of via hergebruik vraagt met name veel koelwater dat vooral uit oppervlaktewater wordt betrokken.
Papierindustrie Water heeft een centrale rol in de papierproductie, als onderdeel van papier en als medium tijdens de papierproductie. Er wordt gebruik gemaakt van grondwater en oppervlaktewater.
Raffinaderijen Er wordt in een raffinaderij intensief gebruik gemaakt van oppervlaktewater, als proceswater en voor koeling.
Overige industrie Water, zowel oppervlaktewater als grondwater,
(waaronder wordt gebruikt voor diverse toepassingen zoals textiel, kleding schoonmaken, spoelen, koelen, transport én als en leder) grondstof voor de productie.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
8
Industrieel watergebruik en waterverbruik Relevant is het verschil tussen watergebruik en waterverbruik. Onder watergebruik wordt doorgaans verstaan het aanwenden van water voor een bepaald doel, zonder dat, binnen het beschouwde systeem, de beschikbare hoeveelheid water vermindert. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het gebruik van oppervlaktewater voor koeling. Na toepassing wordt dit water (met een hogere temperatuur) weer teruggegeven aan het systeem. In het geval van waterverbruik, bijvoorbeeld in het geval water als grondstof wordt aangewend voor de productie, leidt de aanwending van het water tot een vermindering van de beschikbare hoeveelheid water binnen het beschouwde systeem. In deze notitie wordt de term watergebruik gehanteerd voor zowel het gebruik van water als het verbruik ervan.
In onderstaande tabel3 worden per sector cijfers gepresenteerd over het gebruik van oppervlaktewater (OW), grondwater (GW) en drinkwater (DW) in miljoenen m³ (2009). In de genoemde sectoren zijn zo’n 8.600 vestigingen actief, het merendeel in de voedingsmiddelenindustrie en in de chemie. 2009 Chemie
OW 2.359
GW 24
DW TOTAAL 45
2.428
Voedingsmiddelen
153 75 60 288
Basismetaal
202 18 31 251
Papier en karton Raffinaderijen Overige industrie Totaal (miljoen m3)
85
22
4
111
829
0
22
851
25
48
21
94
3.653 187 183 4.023
1. Het verbruik van zogenaamd “ander water”, zoals industriewater en gedemineraliseerd water, is niet in deze cijfers inbegrepen. 2. Energiebedrijven zijn eveneens relatief grote watergebruikers. Zij gebruikten in 2009 9.665 miljoen m³ oppervlaktewater voor koeling. 3. Een deel van het gebruikte oppervlaktewater betreft zout water. In de sector basismetaal is het merendeel van het gebruikte oppervlaktewater zout.
3 Bron: CBS
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
2.2
Duurzaam industrieel watergebruik: definitie en toepassing
2.2.1 Definitie
Bedrijven die duurzaam industrieel watergebruik in de praktijk brengen, streven op systematische wijze naar continue verbetering op de volgende gebieden: - vermindering van de onttrekking van zoet water aan de omgeving; - verhoging van de waterefficiëntie in de productieketen; - vermindering van emissies naar het watermilieu. Duurzaam industrieel watergebruik betreft dus zowel kwantitatieve issues (vermindering van watergebruik) als kwalitatieve issues (vermindering van emissies naar het watermilieu). Uiteraard dienen activiteiten die leiden tot een duurzamere omgang met water altijd te worden beoordeeld op gevolgen voor andere milieu aspecten. Zo kan een verhoogde inspanning met betrekking tot het zuiveren van water leiden tot een hoger gebruik van energie. Centraal staat een integrale blik op duurzaamheid. Doel is een lagere integrale milieubelasting.
2.2.2 Toepassing: ladder voor duurzaam industrieel watergebruik
De definitie roept de vraag op hoe industriële watergebruikers invulling kunnen geven aan duurzaam industrieel watergebruik. VEMW introduceert daartoe een ‘ladder voor duurzaam industrieel watergebruik’. Een industriële watergebruiker kan invulling geven aan duurzaam watergebruik door deze ladder in de bedrijfsvoering te hanteren. De ladder is afgeleid van de zogenaamde ladder van Lansink voor afvalbeheer. De ladder voor duurzaam industrieel watergebruik is opgebouwd uit vijf ‘treden’ die overeenkomen met een voorkeursvolgorde voor de omgang met water binnen een bedrijf. Uitgangspunt is dat het bedrijfsbeleid prioriteit moet geven aan het zoveel mogelijk beperken van de onttrekking van water aan het systeem (preventie). Dit staat bovenaan de ladder. Indien dit niet of beperkt haalbaar is, gaat de voorkeur uit naar hergebruik van deelstromen, gericht op het zoveel mogelijk verminderen van het ontstaan van water dat niet meer kan worden (her)gebruikt. Als afvalwater ontstaat, dient het water zo min mogelijk verontreinigingen te bevatten. Waar verontreiniging niet kan worden voorkomen, dient dit (na zuivering) op een zo hoogwaardig mogelijke wijze ingezet te worden middels nuttige toepassing van dit effluent en/of van de componenten in dit effluent zoals nutriënten en energie. De lozing van effluent vertegenwoordigt de laagste trede van de waterladder.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
9
10
Preventie
W A T E R A S S E S S M E N T S
Hergebruik
Voorkomen verontreiniging
Nuttig toepassen: terugwinnen van energie en nutriĂŤnten
Verantwoorde lozing VEMW-Ladder voor duurzaam industrieel watergebruik
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
W A T E R A W A R E N E S S
Er zijn twee met elkaar samenhangende randvoorwaarden voor duurzaam industrieel watergebruik:
11
Water assessments. Voor een effectieve sturing op duurzaam watergebruik is vereist dat er inzicht bestaat in de (omvang van de) waterstromen binnen het bedrijf en waar mogelijk in de totale productieketen (Waterfootprint). Daartoe moet het bedrijf onderzoek doen (bijvoorbeeld in de vorm van corporate waterassessments). Op basis van de resultaten van dit onderzoek worden mogelijkheden voor waterbesparing en optimalisatie van het watergebruik zichtbaar. Water awareness. Essentieel is dat een industriÍle watergebruiker zich bewust is van de watergerelateerde risico’s waaraan het bedrijf is blootgesteld, inclusief de gevolgen daarvan. Daartoe is onder meer van belang dat duurzaam watergebruik een plek krijgt op de agenda van het (top)management van het bedrijf en het belang ervan wordt uitgedragen.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
12
2.3
Ladder voor duurzaam industrieel watergebruik in de praktijk
De ladder voor duurzaam industrieel watergebruik: - is een hulpmiddel voor industriële watergebruikers die op gestructureerde wijze invulling willen geven aan duurzaam watergebruik; - geeft richting aan initiatieven en maatregelen gericht op minder gebruik van water en/of vermindering van de belasting van het milieu; - kan dienen als handreiking voor de formulering van een strategie ten behoeve van een duurzame omgang met water en vermindering van watergerelateerde risico´s. In de volgende paragrafen wordt een nadere toelichting gegeven op de onderdelen van de ladder.
2.3.1 Minder gebruik van water Preventie Zuinig omgaan met zoet water is van belang voor industriële watergebruikers in allerlei sectoren. Steeds meer bedrijven formuleren doelen met betrekking tot het watergebruik in het productieproces. Veel bedrijven zijn er in geslaagd om het watergebruik terug te brengen. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan watergebruikers in de voedingsmiddelenindustrie die in staat zijn geble-
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
ken aanzienlijk minder water te gebruiken voor de productie van een eenheid product (bijvoorbeeld bier of frisdrank). Dit is onder andere gerealiseerd door middel van het gericht doorvoeren van aanpassingen in machines, productieprocessen en/of productieketens. Mogelijkheden voor preventie zijn nog lang niet uitgeput. Preventie zal voor industriële watergebruikers ook in de toekomst een speerpunt zijn. Dat betekent onder meer: de waterstromen en het watergebruik in beeld brengen, onderzoek doen naar mogelijkheden om het watergebruik te rationaliseren en optimaliseren én het toepassen van innovatieve waterbesparingsconcepten en -technieken. Industriële watergebruikers zullen daarbij in toenemende mate moeten samenwerken met partners in de productieketen om zo in de gehele keten efficiënter om te gaan met water. Doel is het gebruik van water te reduceren en de onttrekking van water aan het systeem op ecologisch én economisch verantwoorde wijze te laten plaatsvinden.
Hergebruik Voor de industrie wordt waterhergebruik steeds interessanter. Water kan, na te zijn gebruikt in het productieproces, op diverse plaatsen in het productieproces opnieuw worden ingezet. Kostenverlaging is naast verduurzaming een belangrijke reden om water opnieuw te gebruiken. Zo zijn de kosten van lozing van afvalwater de laatste jaren fors gestegen. Ook besparing op energiekosten kan een drijfveer zijn om
in hergebruik te investeren. Koeling of verhitting van water vereist veel energie. Met waterhergebruik kan hierop worden bespaard. Waterhergebruik biedt bovendien mogelijkheden om de productiecapaciteit te vergroten zonder méér (grond) water te gebruiken of te onttrekken. De laatste jaren zijn er verschillende nieuwe technologieën beschikbaar gekomen waarmee proceswater maar ook afvalwater kan worden behandeld met als doel om dit te hergebruiken in het proces. In veel gevallen bleek het mogelijk om met een combinatie van bestaande en nieuwe technologieën de juiste kwaliteit water te bereiken in een gesloten watersysteem. De onzekerheden die een aantal jaren geleden nog aanwezig waren, zijn steeds beter te ondervangen. Van belang blijft dat productkwaliteit en voedselveiligheid (in de voedingsmiddelenindustrie) in het geval van hergebruik moeten kunnen worden gegarandeerd. De verwachting is dat hergebruik van water een steeds belangrijkere stap zal worden in de industriële waterhuishouding. In dat licht is ook van belang dat de Europese Commissie heeft aangegeven wetgeving op dit gebied serieus te overwegen. Negentien Europese bedrijven en onderzoeksinstellingen, het Europese platform voor duurzame chemische industrie SusChem en het Water supply and sanitation Technology Platform (WssTP) zijn een samenwerkingsverband aangegaan met als doel het creëren van een doorbraak op het gebied van integraal en energie-efficiënt watermanagement. Daarvoor zullen de betrokken partijen nieuwe technologieën ontwikkelen en in de praktijk testen. De onderzoeksprojecten
die uit het samenwerkingsverband voortvloeien zijn onder andere gericht op hergebruik van water.
2.3.2 Lagere milieubelasting Voorkomen verontreiniging Kwalitatief goed water is voor industriële watergebruikers een uitgangspunt. Dit geldt vooral voor bedrijven die water als grondstof voor de productie gebruiken. De industrie ondersteunt daarom het Europese beleid (Kaderrichtlijn Water) om tot een goede oppervlakte- en grondwaterkwaliteit te komen. Industriële watergebruikers zijn zich ten volle bewust van de impact van hun bedrijfsactiviteiten op het watermilieu. Europese wetgeving op het gebied van stoffen (REACH) maar ook de voornoemde Kaderrichtlijn Water hebben ervoor gezorgd dat bedrijven preventieve maatregelen hebben getroffen met het oog op het voorkomen van verontreiniging. Industriële watergebruikers kunnen op verschillende manieren invulling geven aan de verdere vermindering van de belasting van het milieu. Als voorbeeld wordt verwezen naar een papierfabriek die een aanzienlijke reductie van het gebruik van chemicaliën (van belang voor een goede werking van de biologische zuivering) heeft gerealiseerd door gebruik te maken van een alternatief, namelijk een stikstof- en fosfaatrijke deelstroom van het waterschap.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
13
14
Nuttig toepassen: terugwinnen van energie en nutriënten Hergebruik van (gezuiverd) effluent slaat twee vliegen in één klap: het vermindert zowel de inname van zoet water als de lozing van afvalwater. Het kan gaan om hergebruik van het eigen effluent maar ook om hergebruik van effluenten van rioolwaterzuiveringsinstallaties. Deze kunnen, na zuivering, als kwalitatief hoogwaardig proceswater worden ingezet of als bron dienen voor de opwerking tot gedemineraliseerd water. Ook samenwerking tussen bedrijven, of tussen bedrijven en waterschappen biedt mogelijkheden. Door effluenten van elkaar te gebruiken is minder water nodig. Bovendien kan de effluentstroom van het ene bedrijf in sommige gevallen nuttig worden toegepast door een ander bedrijf waardoor beide bedrijven kosten kunnen besparen en milieurendement kunnen genereren. Via hergebruik van effluent kan een bijdrage worden geleverd aan meer regionale zelfvoorzienendheid op het gebied van water. Er wordt niet alleen ingezet op hergebruik van effluent; ook componenten in het effluent, bijvoorbeeld fosfaat, worden steeds vaker nuttig toegepast. De industrie maakt in toenemende mate de slag van waterzuivering naar hergebruik en nuttige toepassing van grondstoffen en reststromen. Nu nog wordt een aanzienlijke hoeveelheid in proceswater opgeloste stoffen via het zuiveren vernietigd en/of verdund en via rioolof oppervlaktewater afgevoerd. De toenemende schaarste aan grondstoffen en energie dwingt de samenleving echter
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
om de kansen te benutten om waarde te creëren uit de componenten (waaronder ook warmte) in het water. Bovendien kan effluent van een bepaalde samenstelling de doelmatige werking van rioolwaterzuiveringsinstallaties bevorderen hetgeen bijdraagt aan de vermindering van de zuiveringskosten. Deze initiatieven passen naadloos bij het op economisch verantwoorde wijze realiseren van een duurzame omgang met (afval)water.
Verantwoorde lozing De steeds hogere eisen met betrekking tot de kwaliteit van het afvalwater hebben ervoor gezorgd dat bedrijven fors hebben geïnvesteerd in (aanvullende) zuiveringstechnieken. Bedrijven passen de best beschikbare technieken toe om ervoor te zorgen dat zij aan de wettelijke eisen kunnen voldoen. Er zijn door de industrie grote inspanningen verricht op het punt van de reductie van emissies naar het watermilieu. Dat heeft er onder meer toe geleid dat de vervuiling door zuurstofbindende stoffen is teruggebracht tot een niveau dat niet meer als probleem wordt gezien. De industrie loost goed water dat aan alle eisen voldoet en in veel gevallen al de kwaliteit van het ontvangende water evenaart of dat zelfs overstijgt. De grootste bron van verontreiniging van het oppervlaktewater is niet langer de industrie,
daar deze zich aan strenge lozingsnormen moet houden. Diffuse bronnen, zoals landbouw, verkeer en huishoudens spelen tegenwoordig de belangrijkste rol. Industriële watergebruikers zullen waar mogelijk en kosteneffectief maatregelen nemen om de emissies naar het watermilieu verder te reduceren.
2.4
koepelorganisaties en universiteiten) samenwerken. EWS is gebaseerd op een (Europese) standaard voor verantwoord gebruik van water. Voor meer informatie over EWS wordt verwezen naar de bijlage.
Diversiteit
De diversiteit binnen de industriële watergebruikers is groot: een chemisch bedrijf dat water met name als hulpstof inzet is moeilijk te vergelijken met een voedingsmiddelenbedrijf dat water vooral als grondstof beschouwt. De grote diversiteit in bedrijven en ketens brengt met zich mee dat bedrijven bij de toepassing van de ladder voor een eigen invulling zullen kiezen en daarbij verschillende accenten zullen leggen. Uiteraard zijn er, naast de gepresenteerde ladder voor duurzaam industrieel watergebruik, meer hulpmiddelen die watergebruikers kunnen hanteren. Een andere, min of meer vergelijkbare, benadering is water stewardship. Water stewardship heeft als doel duidelijke stappen te formuleren die leiden tot duurzaam watergebruik. Het concept is bottom-up en vrijwillig geïnitieerd door een aantal industriële en agrarische grootverbruikers, zoals BASF en Coca Cola, en is uitgekristalliseerd in een publiek privaat partnership, European Water Stewardship (EWS), waarin diverse organisaties (bedrijven,
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
15
16
3. Duurzaam industrieel watergebruik: voorbeelden
De Nederlandse industrie is volop bezig met duurzaam industrieel watergebruik en heeft de afgelopen jaren veel bereikt. Duurzaam watergebruik zal de komende jaren een nog prominentere positie innemen op de strategische agenda van industriĂŤle watergebruikers. In deze paragraaf wordt aan de hand van een viertal voorbeelden geschetst op welke wijze industriĂŤle watergebruikers in Nederland invulling (gaan) geven aan duurzaam industrieel watergebruik.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
Profiel HEINEKEN is een Nederlandse multinational in de bier- en drankensector en is actief in 178 landen. Met een totaal biervolume van 164,6, miljoen hectoliter in 2011 behoort HEINEKEN tot een van de grootste brouwerijen van de wereld. Productie vindt plaats in 140 brouwerijen in 71 landen, met in totaal circa 70.000 medewerkers. Ruim de helft van de afzet vindt plaats in Europa. HEINEKEN Nederland produceerde in 2011 15,5 miljoen hectoliter bier en 3 miljoen hectoliter frisdranken en water. In Nederland beschikt HEINEKEN over 3 brouwerijen: Zoeterwoude, Den Bosch en Wijlre en een fabriek waar frisdranken worden geproduceerd (Vrumona in Bunnik). In Nederland zijn ruim 3000 werknemers bij HEINEKEN werkzaam. Het belang van water Om bier te kunnen brouwen is water nodig. Dit water is nodig in het productieproces (als grondstof voor de productie en als spoel- en reinigingsmiddel) maar ook bij de teelt van gewassen die worden gebruikt. In het productieproces gebruikt HEINEKEN zowel grondwater (afkomstig van meerdere eigen bronnen) als drinkwater (ingekocht bij het drinkwaterbedrijf). De beschikbaarheid van schoon water is voor HEINEKEN van vitaal belang. Om die reden krijgt water binnen HEINEKEN veel aandacht. Voor andere toonaangevende brouwers zoals Bavaria en Grolsch geldt dit evenzeer.
Ambities Het doel is om het watergebruik wereldwijd terug te brengen (van 4,3 hectoliter in 2011) tot 3,7 hectoliter per hectoliter bier in 2020 (zie figuur). Om dit doel te bereiken zullen de nodige inspanningen worden verricht. Zo worden de komende jaren diverse projecten op het gebied van waterbesparing gerealiseerd. Daarbij zal vooral veel aandacht uitgaan naar brouwerijen die in waterschaarse gebieden opereren. HEINEKEN werkt daarbij nauw samen met lokale partners en
17
gemeenschappen. In waterschaarse gebieden compenseert de brouwerij het volume water dat niet in gezuiverde vorm terug wordt gegeven aan het lokale stroomgebied met projecten die de waterretentie of biodiversiteit in het stroomgebied moeten vergroten. Voorts zal HEINEKEN de prestaties van de verschillende brouwerijen op het gebied van waterefficiëntie en energie-efficiëntie periodiek met elkaar vergelijken. Dergelijke benchmarks leveren belangrijke stuurinformatie voor het management. In onderstaande figuur worden de bereikte resultaten en ambities gevisualiseerd: Waterverbruik, resultaat en doelstelling hl/hl bier + soft drink + cider + water
hl/hl
Resultaten In 2010 startte HEINEKEN wereldwijd het ‘Brewing a Better Future’ programma met als doel om over tien jaar de ‘groenste’ brouwer ter wereld te zijn. HEINEKEN Nederland richt zich binnen dit programma op een aantal speerpunten, waaronder water. HEINEKEN heeft haar pijlen in de afgelopen jaren gericht op waterefficiëntie. Die inspanningen betalen zich uit. Zo is wereldwijd het gemiddelde watergebruik van 2010 naar 2011 teruggebracht van 4,5 naar 4,3 hectoliter water per hectoliter bier. Reductie van het watergebruik geschiedt door middel van een groot aantal projecten. Er zijn in 2011 alleen al bij de brouwerij in Den Bosch zo’n dertig waterbesparingsprojecten uitgevoerd, waarvan het optimaliseren van automatische reinigingprocessen een voorbeeld is. HEINEKEN heeft de afgelopen jaren uitgebreid onderzoek gedaan naar de Waterfootprint van de diverse brouwerijen hetgeen heeft geleid tot meer inzicht in het watergebruik in de keten. Dit stelt HEINEKEN in staat om het watergebruik nog beter te sturen.
5,4 5,2 5,0 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0
Commitment Brewing a Better Future 25% verbetering 2008 - 2020
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2018 2018 2019 2020
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
18
Profiel Industriewater Eerbeek (IWE) verzorgt de zuivering van het afvalwater van de Eerbeekse papierindustrie. Papierfabrieken gebruiken veel water als grondstof, als koelmedium, maar met name als transportmiddel. Na meerdere malen te zijn gebruikt, kan het water zijn functie niet meer vervullen en is afvoeren noodzakelijk. Bij afvoer hoort zuiveren. In 1961 hebben de papierfabrieken de handen ineen geslagen en gingen zij de zuivering in gezamenlijkheid uitvoeren. IWE verwerkt jaarlijks circa 4 miljoen m³ water en een vuilvracht vergelijkbaar met een stad als Utrecht. Het afvalwater wordt op een duurzame en innovatieve manier gezuiverd. Het belang van water Water heeft een centrale rol in de papierproductie, zowel als onderdeel van papier als ook als medium tijdens de papierproductie. In papier bevindt zich 4% tot 10% water, afhankelijk van de papiersoort. Water zorgt er voor dat de papiervezels met elkaar worden verbonden. Papier zonder water zou als los zand uit elkaar vallen. Het principe van papier maken berust op het toevoegen en daarna weer verwijderen
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
van water. Water dient als transportmiddel voor de vezels, maar maakt het ook mogelijk dat de papiervezels efficiënt kunnen worden gemalen. Vlak voor de papiermachine wordt de vezelmassa nog eens extra verdund. Deze verdunning is nodig om het te vormen papier een egale vezelverdeling mee te geven. Naast het water dat nodig is voor de productie van papier, is relatief veel water nodig voor het koelen van de machines. Resultaten In de afgelopen jaren heeft de papier- en kartonindustrie belangrijke resultaten behaald in efficiënter watergebruik. Het totale gebruik van water is in de afgelopen 15 jaar gehalveerd. Het gebruik van grondwater is sterk teruggebracht. Voor veel productcategorieën is het proceswaterverbruik per ton papier sterk verlaagd. Interne waterkringlopen zijn zoveel mogelijk gesloten. Meer dan 95% van het opgepompte water wordt gereinigd teruggegeven aan de natuur. Door te investeren in innovatie heeft IWE ervoor gezorgd dat het effluent (het gereinigde water) voor 99,8% is gereinigd en ruimschoots voldoet aan de lozingsnormen. IWE beschouwt het
afvalwater van de papierfabrieken feitelijk als een grondstof. Zo wordt in de anaerobe (zuurstofloze) zuiveringsfase biogas gemaakt hetgeen na reiniging wordt omgezet in elektriciteit. De hoeveelheid opgewekte elektriciteit is voldoende om het hele zuiveringsproces te laten verlopen en daarnaast een dubbele hoeveelheid als groene energie aan huishoudens te kunnen leveren. Ambities De papier- en kartonindustrie wordt steeds duurzamer en innovatiever: er wordt steeds meer papier geproduceerd met minder mensen en minder impact op het milieu. EfficiĂŤnt en duurzaam watergebruik heeft ook in de toekomst de hoogste prioriteit binnen de papierindustrie. Hergebruik van water leidt ertoe dat eenzelfde hoeveelheid papier met aanzienlijk minder water kan worden geproduceerd. Daar komt bij dat het water dat wordt hergebruikt, een hogere temperatuur heeft dan het grondwater waardoor minder inzet van primaire brandstoffen nodig is. Hergebruik van water leidt aldus tot energiebesparing. De sector onderzoekt en initieert innovatieve mogelijkheden om het watergebruik verder te reduceren. IWE investeert structureel en langs verschillende wegen in verduurzaming. Zo vormt het binnenkomende afvalwater een bron van grondstoffen. Momenteel test IWE een duurzame onthardingstechniek die het mogelijk moet maken om door hergebruik van effluent de bronwaterconsumptie bij een papierfabriek te verlagen. Indien dit slaagt, ontstaan tevens goede mogelijkheden om de warmte in het water te gebruiken voor ruimte verwarming.
Een ander project betreft de omzetting van biogas naar elektriciteit. Deze genereert ondanks hypermoderne motoren een rendement kleiner dan 40%. Levering aan een papierfabriek, waarbij het aardgas uiteindelijk wordt vervangen, levert een rendement op van nagenoeg 100% en wordt momenteel sterk overwogen. Samen met partners en gesteund door een EFRO-subsidie wordt een locale slibverwerkingsunit (Calcipuls) ontwikkeld, waardoor zuiveringsslib en restmateriaal uit de papierfabrieken omgezet kan worden in een hoogwaardige grondstof.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
19
20
Profiel AkzoNobel is één van de grootste producenten van verf en coatings in de wereld en is een vooraanstaand producent van specialistische chemicaliën. Tot de merken van AkzoNobel behoren bekende namen als Flexa, Dulux, Sikkens, International en Eka. Het bedrijf is actief in meer dan 80 landen en heeft circa 55.000 medewerkers in dienst. AkzoNobel wil een leidende positie vervullen op het gebied van duurzaamheid. In de afgelopen jaren heeft AkzoNobel duurzaamheid volledig geïntegreerd in de strategie en verankerd in de bedrijfsprocessen. Water is één van de ´focusgebieden´ die AkzoNobel heeft gedefinieerd waar het bedrijf veranderingen wil doorvoeren teneinde de leidende positie op het gebied van duurzaamheid daadwerkelijk te kunnen vervullen. Het belang van water AkzoNobel verbruikt in Nederland zo’n 35 miljoen kubieke meter water. Wereldwijd gaat het om circa 291 miljoen kubieke meter (2011). Het bedrijf gebruikt drinkwater, grondwater én oppervlaktewater. Het beheren van schaarse
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
hulpbronnen, waaronder water, is voor AkzoNobel cruciaal. AkzoNobel werkt samen met diverse partners in zowel de private als de publieke sector aan het borgen van de beschikbaarheid van water in gebieden waar AkzoNobel actief is. Dit is benadrukt met het onderschrijven van het zogenaamde CEO Water Mandaat, in juli 2007 ingesteld door het United Nations Global Compact: een initiatief (publiek-privaat) bedoeld om bedrijven te helpen bij de ontwikkeling, invoering en bekendmaking van duurzaam waterbeleid en de toepassing daarvan. Resultaten AkzoNobel werkt hard aan het realiseren van de geformuleerde doelen met betrekking tot water. Inmiddels hebben alle productielocaties van AkzoNobel een zogenaamde duurzaam water assessment gedaan. Deze wordt elke twee jaar herhaald. Steeds meer locaties beschikken over een duurzaam watermanagement systeem. Eén en ander heeft ertoe geleid dat het beleid ten aanzien van duurzaam watergebruik in 2011 op bijna drie kwart van alle locaties is geïmplementeerd. Het totale watergebruik is afgenomen
21
van 309 miljoen kubieke meter in 2010 tot 291 miljoen kubieke meter in 2011. Het watergebruik per ‘ton of production’ in 2011 is ten opzichte van 2010 licht gedaald van 15,7 tot 15,6 kubieke meter. Ten opzichte van 2007 en de jaren daarvoor is echter sprake van een aanzienlijke daling. Voorts is de kwaliteit van het geloosde afvalwater sterk verbeterd. Dit is vooral terug te zien in het zuurstofbindende vermogen (Chemical Oxygen Demand) van de emissies naar water. De totale emissie is gedaald van 2,5 kiloton in 2009 tot 1,8 kiloton in 2011. Per geproduceerde ton is de emissie in deze periode gedaald van 0,15 tot 0,10 kg per ton. Ambities AkzoNobel zal de komende jaren blijven investeren in duurzaam watergebruik. In 2015 wil het bedrijf op alle locaties (100%) duurzaam omgaan met water, overeenkomstig het daartoe geformuleerde beleid. Ten behoeve van de monitoring wordt gebruik gemaakt van de ‘AkzoNobel sustainable fresh water assessment tool’ op basis waarvan ‘risicosco-
res’ worden bepaald in een zestal categorieën: waterbronnen, leveringszekerheid, waterefficiency, waterkwaliteit, compliance en sociale factoren. Indien de ‘risicoscores’ in al deze categorieën lager zijn dan een vooraf vastgestelde waarde is volgens AkzoNobel sprake van een duurzame omgang met water.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
22
Profiel Aviko is een internationale onderneming die zich bezighoudt met de verwerking van aardappelen. Het productassortiment reikt van frites tot diverse specialiteiten van en met aardappel. Het bedrijf werd in 1962 opgericht en is nu ĂŠĂŠn van de grootste aardappelverwerkers ter wereld. Aviko is groot geworden met het maken van frites en is uitgegroeid tot een totaalleverancier van diverse aardappelproducten aan de foodservice en retail. Sinds 2002 is Aviko onderdeel van Royal Cosun, een onderneming op coĂśperatieve grondslag. De leden van Cosun zijn akkerbouwers (bietentelers). Aviko heeft in Nederland fabrieken in Venray (vlokken/granulaat), Cuijk (voorgekookte aardappelproducten), Warffum (aardappelgranulaat), Lomm (diepgevroren en verse aardappelproducten) en Steenderen (frites). Het belang van water Alle planten hebben water nodig om te kunnen groeien. Aardappelen gebruiken tijdens de teelt ruime hoeveelheden water per kilogram. In het verwerkingsproces moet
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
23
het water dat in aanraking komt met de aardappelen van hoge (drinkwater)kwaliteit zijn. Vanuit het oogpunt van voedselveiligheid moet voldoende water worden gebruikt om te reinigen. Gemiddeld genomen is zo’n 75% van het verbruikte water grondwater, de rest is leidingwater. Resultaten In vergelijking met 2005 gebruikte Aviko in 2011 bijna 17% minder water per ton product. De grootste waterverbruikers in de fritesfabrieken zijn de blancheurs en koelinstallaties. Bij de vlokken- en granulaatbedrijven vraagt het koken van de aardappels het meeste water. Het water wordt in alle vestigingen hergebruikt. Elke fabriek houdt nauwkeurig het waterverbruik bij. Zo kan snel bijgestuurd worden indien het verbruik omhoog gaat. In alle vijf productielocaties in Nederland wordt het zetmeel uit het proceswater gewonnen, zodat het kan worden verwerkt tot hoogwaardige producten. Al het proceswater van Aviko wordt gezuiverd in een afvalwaterzuiveringsinstallatie. De installatie maakt hieruit biogas. In totaal is in
de waterzuiveringsinstallaties bijna 4,5 miljoen m3 biogas geproduceerd. Dit wordt aangewend voor warmte- en elektriciteitsopwekking en komt overeen met het gemiddelde jaarlijkse gasverbruik van 2.000 tot 3.000 huishoudens. Het stikstof en het fosfaat uit het water wordt vastgelegd in de vorm van struviet, een waardevolle meststof voor de landbouw. Ambities Aviko is doorlopend op zoek naar mogelijkheden om het waterverbruik verder te reduceren en de prestaties van de waterzuiveringsinstallaties te verbeteren. Het sluiten van de mineralenkringloop door het herwinnen van mineralen als fosfaat en stikstof en die terugbrengen naar de akkers is een duurzaamheiddoelstelling. Evenals het verder besparen op het watergebruik zowel tijdens de teelt als in het verwerkingsproces. Aviko doet onderzoek naar methoden om deze ambities te realiseren.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
24
4. Rol van de overheid: een agenda
Hiervoor is beschreven op welke wijze industriële watergebruikers invulling kunnen geven aan duurzaam industrieel watergebruik. De ladder voor duurzaam industrieel watergebruik stelt industriële watergebruikers in staat om kansen en mogelijkheden op gestructureerde wijze te identificeren, plannen en benutten. De Nederlandse overheid heeft eveneens een belangrijke rol te vervullen. Enerzijds dient zij optimale voorwaarden te creëren voor een duurzame omgang met water; anderzijds kan zij een aantal knelpunten weg nemen die duurzaam watergebruik in de weg staan. Hieronder volgt, aan de hand van de gepresenteerde ladder een overzicht van voorwaarden en knelpunten.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
Preventie
Hergebruik Middels preventie en hergebruik realiseren industriële watergebruikers minder en efficiënter gebruik van water en leveren zij tevens een bijdrage aan de veiligstelling van de zoetwatervoorziening. Hier ligt tevens een grote opgave voor de overheid. Teneinde de beschikbaarheid van voldoende water van de juiste kwaliteit te garanderen voor de industrie is het volgende nodig: Verankering industriebelangen in zoetwaterstrategie. Voldoende zoet water van de juiste kwaliteit is essentieel voor de Nederlandse economie. VEMW wil daarom dat de waterbelangen van de industrie herkenbaar terug komen in de Nationale strategie voor zoet water alsmede in de afwegingen die in dat kader worden gemaakt. Dat betekent onder meer dat er gedegen (economisch) onderzoek moet plaatsvinden naar de effecten van zoetwaterstrategieën die binnen het Deltaprogramma als ‘reëel’ of ‘kansrijk’ worden aangemerkt. Zoetwaterverdeling is publieke taak die om centrale Rijksregie vraagt. De zoetwatervoorziening is een publieke taak en dat moet zo blijven. Strategieën die uitgaan van ‘zelfredzaamheid’ passen niet bij het collectieve karakter van
water. Voorts vraagt beleid op het gebied van waterkwantiteit om centrale regie vanuit het Rijk. Decentralisatie van beleid leidt tot concurrentie tussen regio’s en tot tijdverslindende coördinatievraagstukken. Bovendien gaat dit ten koste van de noodzakelijke samenhang in het overheidsbeleid. De Rijksoverheid moet zorg blijven dragen voor reservering en bescherming van de bestaande zoetwaterbekkens in Nederland, zoals het IJsselmeer. Zoetwaterstrategie moet watereconomie waar mogelijk versterken. Voor een duurzame economische ontwikkeling in Nederland is het essentieel dat de toekomstige watervraag vanuit de industrie wordt geaccommodeerd. De overheid moet de economische kansen voor water ook in de toekomst benutten. Daartoe dient de overheid de mogelijkheden die het huidige watersysteem biedt te optimaliseren, bijvoorbeeld door meer te bufferen in het hoofdwatersysteem en door het water slimmer te verdelen. Aangezien water een prominente vestigingsfactor blijft voor de Nederlandse industrie, dient de overheid, waar dat vanuit economisch oogpunt nodig of wenselijk is, gericht te investeren in het watersysteem, bijvoorbeeld door het uitbreiden van de zoetwatervoorraad in het IJsselmeer. Toegang tot koelwater borgen. Klimaatverandering kan onder meer leiden tot hogere rivierwatertemperaturen en tot minder afvoer van water. Gevolg is een verminderde beschikbaarheid van koelwater. Koelwater is essentieel voor de positie van de industrie als ook voor de energievoorziening. Gebruik van oppervlaktewater voor koeling leidt tot minder
uitstoot van CO2 dan gebruik van koeltorens of luchtkoeling. VEMW vindt dat de inzet van oppervlaktewater als koelwater op lange termijn mogelijk moet blijven. VEMW wil afspraken maken met het Rijk over de gevolgen van de stijgende watertemperatuur en lagere waterstanden voor de toegang tot koelwater voor de industrie. Aandacht voor grondwater als vestigingsfactor voor bedrijven. De beschikbaarheid van voldoende en kwalitatief goed grondwater is van essentieel belang voor bedrijven die grondwater als grondstof gebruiken voor de productie, zoals voedingsmiddelenbedrijven, bierbrouwerijen en papierfabrieken. Industriële grondwaterwinningen voor menselijke consumptie genieten nog steeds niet dezelfde mate van bescherming als onttrekkingen ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening. Nieuwe bodemtoepassingen zoals bijvoorbeeld toepassing van bodemenergiesystemen (zoals opslag van warmte en koude), geothermie en schaliegaswinning zijn niet zonder risico’s voor de grondwaterkwaliteit. Voor veel van de nieuwe bodemtoepassingen geldt dat inzicht in de omvang van de risico’s vooralsnog ontbreekt. VEMW vindt dat de bescherming van industriële grondwaterwinningen een essentieel onderdeel moet zijn van de door het Rijk op te stellen Structuurvisie voor de Ondergrond. Geen nieuwe waterheffingen. Industriële watergebruikers gaan duurzaam om met wateronttrekking en zetten volop in op verbetering van de waterefficiëntie. Beprijzing van oppervlaktewater door het instellen van een heffing op het gebruik ervan zou een volstrekt verkeerd signaal genereren
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
25
26
voor duurzaam ondernemende bedrijven. Bovendien is in Nederland sprake van ‘full cost recovery’: de kosten voor waterdiensten in de waterketen én in het watersysteem worden vrijwel geheel teruggewonnen aangezien deze voor nagenoeg 100% bij de gebruikers worden verhaald. Een nieuwe heffing op het gebruik van water is schadelijk voor de Nederlandse economie vanwege de aantasting van de concurrentiepositie. Bovendien zal een nieuwe heffing niet of nauwelijks reguleren.
Nuttig toepassen: terugwinnen van energie en nutriënten Publiekprivate samenwerking in de afvalwaterketen. Afvalwater is een waardevolle bron van grondstoffen. Industriële watergebruikers willen werken aan een duurzame economie waarin nuttige terugwinning van energie en nutriënten vanzelfsprekend is en effluent als bron wordt beschouwd voor de productie van energie en grondstoffen. Componenten in effluent (vooral nutriënten) kunnen nuttig worden toegepast. VEMW verwacht dat waterschappen en de industrie gezamenlijk doorbraken kunnen realiseren, bijvoorbeeld in het gebruik van bioplastics en in terugwinning en hergebruik van vezels en nutriënten. VEMW vindt dat ontwikkelingen op dit gebied dienen te worden versneld en roept waterschappen daarom op om, in het licht van de door hen gepresenteerde ‘Routekaart voor de Afvalwaterketen’, gezamenlijk met bedrijven naar duurzame oplossingen te zoeken.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
Verantwoorde lozing Verduurzamen zuiveringsheffing. VEMW pleit voor een duurzamere en meer doelmatige afvalwaterketen. Daartoe is vereist dat de grondslag van de zuiveringsheffing, de heffing die bedrijven betalen aan het waterschap indien zij op het riool lozen, wordt gewijzigd. Nodig is een heffing op grond waarvan bedrijven worden gecompenseerd indien hun afvalwater aan bepaalde eisen voldoet en/of er bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie behoefte bestaat aan dit afvalwater c.q. de componenten daarin, bijvoorbeeld omdat het de doelmatige werking van de zuivering bevordert. De zuiveringsheffing in zijn huidige vorm is gebaseerd op een vast bedrag per vervuilingseenheid. Dit is te rigide. Wat mist is een prikkel voor bedrijven om duurzaam te ondernemen. Het Ministerie van I&M werkt momenteel samen met de waterschappen aan de modernisering van de zuiveringsheffing. VEMW vertrouwt erop dat partijen, mede gezien de grote (maatschappelijke) belangen die op het spel staan, nu echt doorpakken en durven te kiezen voor een systematiek die doelmatigheid en duurzaamheid met elkaar verbindt. Afschaffen verontreinigingsheffing. Industriële watergebruikers betalen helaas nog steeds een heffing voor de lozing van gezuiverd afvalwater in oppervlaktewater (de verontreinigingsheffing). Deze (Rijks)heffing drukt zwaar op een kleine groep industriële bedrijven, dient al langere tijd geen milieudoel meer en belemmert bedrijven die willen investeren in duurzame oplossingen.
Daarbij komt dat de heffing bedrijven niet stimuleert en zijn regulerende werking allang heeft verloren. De bescherming van het oppervlaktewater wordt goed geborgd via vergunningverlening. Het instrument van de heffing voegt daar niets meer aan toe. Bovendien geldt de heffing niet voor diffuse bronnen terwijl deze bronnen het grootste aandeel hebben in de belasting van de Nederlandse oppervlaktewateren. VEMW ziet geen rechtvaardiging voor de verontreinigingsheffing en pleit voor afschaffing van deze heffing.
27
Ten aanzien van de rol van de overheid is tot slot het volgende van belang: • De overheid dient een consistent en voorspelbaar beleid te voeren ten aanzien van het investeringsklimaat voor industriële watergebruikers. VEMW wil met het Rijk afspraken maken over manieren om het investeringsklimaat te verbeteren door investerings- en stimuleringsinstrumenten te ontwikkelen gericht op het sneller implementeren van innovaties. Innovatie met een focus op groene groei is onontbeerlijk om de aanwas van rendabele duurzame waterinitiatieven op gang te houden en economische kansen te benutten. • Industriële watergebruikers en hun belangen dienen actief te worden betrokken bij de totstandkoming van nieuw beleid evenals bij de herijking of wijziging van bestaand beleid. Noodzakelijk is een zorgvuldige analyse en beoordeling van de gevolgen van overheidsbeleid voor industriële watergebruikers.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
28
5. Rol VEMW
VEMW ziet als belangenorganisatie en kenniscentrum een belangrijke rol voor zichzelf weggelegd bij het bevorderen van duurzaam industrieel watergebruik: Partner in beleidsontwikkeling VEMW wil als vertegenwoordiger van de industriële watergebruikers in een vroeg stadium worden betrokken bij de beleidsvorming ten aanzien van de zoetwatervoorziening en de beschikbaarheid van water in de breedste zin. VEMW heeft intensief contact met haar leden, kent en begrijpt de context waarbinnen industriële watergebruikers opereren en kan zodoende zorg dragen voor een effectieve inbreng van de belangen van de industriële watergebruiker. Coördinatie over de sectoren heen De leden van VEMW zijn actief in verschillende industriële sectoren (onder andere chemie, voedings- en genotmidde-
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
len, basismetaal, papier & karton en textiel) hetgeen betekent dat er goede voorwaarden worden gecreëerd voor kruisbestuiving over de sectoren heen. VEMW vervult een coördinerende rol tussen de diverse sectoren en kan zodoende nieuwe methoden en technologieën, bijvoorbeeld op het gebied van waterhergebruik, toetsen op bruikbaarheid voor mogelijke beleidsdoeleinden. Platform VEMW biedt haar leden een platform voor uitwisseling van kennis en ervaringen, bijvoorbeeld op het gebied van nieuwe methoden en technologieën. Deze platformfunctie brengt met zich mee dat VEMW met haar leden voorwaarden kan formuleren en knelpunten kan identificeren die een duurzaam gebruik van water in de weg staan. Tevens benut VEMW dit platform om leden te informeren over de mogelijke gevolgen van beleidsontwikkelingen en ontwikkelingen in wet- en regelgeving.
Bijlage: European Water Stewardship
Het concept ‘Water Stewardship’ maakt sinds enige tijd opgeld als drijvende kracht voor de bevordering van duurzaam waterbeheer in watergebruikende bedrijven in verschillende sectoren. Water Stewardship heeft als doel duidelijke stappen te formuleren die leiden tot duurzaam watergebruik op operationeel en stroomgebied-niveau. Het concept is bottom-up en vrijwillig geïnitieerd door een aantal industriële en agrarische grootverbruikers, zoals BASF en Coca Cola, en is uitgekristalliseerd in een publiek privaat partnership (“European Water Stewardship”) waarin diverse organisaties (bedrijven, koepelorganisaties en universiteiten) samenwerken. Water Stewardship is gebaseerd op een (Europese) standaard voor verantwoord gebruik van water. De kern bestaat uit een viertal “principles”:
29
EUROPEAN WATER STEWARDSHIP STANDARD Principle 1: Achieve and maintain sustainable water abstraction in terms of water quantity Principle 2: Ensure the achievement and maintenance of good water status in terms of chemical quality and biological elements Principle 3: Restore and preserve water-cycle related high conservation value areas Principle 4: Achieve equitable and transparent water governance.
Duurzaam industrieel watergebruik | VEMW februari 2013
VEMW HĂŠt kenniscentrum en dĂŠ belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers.
Houttuinlaan 12 3447 GM Woerden Tel 0348 48 43 50 desk@vemw.nl www.vemw.nl