SCN 2-2013

thema

3 | 2013

shopping  centre

news

winkelcentra, winkelgebieden en retail

herontwikkeling

Marsmanplein Haarlem

Kritisch kijken naar Venlo

ersfoort Krommestraat Am

Extravaganza in de States

Met de SSM in La France

inhoud

2013 | 3

in dit nummer focus herontwikkelen Barones wordt beter Marsmanplein Haarlem Samen werken aan de Krommestraat

7 18 45

columns Verwaaijen Getekend: Johan Haringsma De Fouw

7 23 33

rubrieken Personalia Beurzen en congressen In the pipeline Servicepagina’s Colofon en sponsors

6 47 58 63 66

internationaal la France: douze points!

Mall at Millennia, Florida

34 40

Retailpark Amersfoort Inverdan bekroond

NIEUWS Beste binnenstad 2013–205 Groen dak voor Alexandrium CBW-Mitex is nu InRetail De Nederlandse Winkelcentrumindex Amstelveen wint kwaliteitsmonitor Rectificatie FOC over the top?

projecten

5 6 6 16 32 32 49

10 14

visies en reviews Verslag Brood@Spelenmiddag Nijsten: rente en huurprijswijziging Nijsten: case study waardering verdieping Jorine de Soet over Jones&Jones Een nieuw verdienmodel Detailhandel en krimpgebieden Winkelcentra verbeteren van binnenuit Venlo knokt voor consumenten

8 24 27 28 39 49 50 53 scn 2013 | 3 3

Liefde voor de stad is naast gebouwen ook aantrekkelijke en optimaal bruikbare ruimte eromheen creĂŤren. Zoals in het nieuwe stadscentrum van Waddinxveen, waar winkels en woningen zijn omringd door water, boomrijke pleinen en groene binnentuinen.

Liefde voor de stad, liefde voor prachtige gebouwen en liefde voor de omgeving. Dat is waar a.s.r. vastgoed ontwikkeling voor staat. Elke dag streven we ernaar om met onze vastgoedprojecten stedelijke leefomgevingen voor bewoners en gebruikers te verbeteren. Dat doen we door te luisteren naar de wensen en behoeften van al onze klanten en door partijen bij elkaar te brengen.

Uit liefde voor de stad creĂŤren we een beter leven. www.asrvastgoedontwikkeling.nl

nieuws

Wie verdient de titel Beste binnenstad 2013–2015?

D

e komende maanden zal worden uitgemaakt welk stedelijk gebied de eretitel Beste Binnenstad verdient. Het Platform Binnenstadsmanagement is sinds de start van deze verkiezing in 2003 betrokken bij de uitvoering, en heeft zich ingezet om de titel te behouden. Na het besluit van Detailhandel Nederland om geen nieuwe editie te organiseren, is het Platform Binnenstadsmanagement een onderzoek gestart naar de haalbaarheid van een mogelijke doorstart. Juist in deze tijd waarin binnensteden onder druk staan is positieve aandacht voor de kwaliteit van onze centra waardevol. Bovendien levert de titel een belangrijke bijdrage aan de economie van de binnenstad, zo leren de recente ervaringen in Eindhoven, Hoogeveen en Venray.

In samenwerking met de partners Nederlandse Raad van Winkelcentra, Vastned, Redevco, Shopping Centre News, Locatus, bro en Stenden Hogeschool heeft het Platform Binnenstadsmanagement een doorstart kunnen realiseren. Deze doorstart is tevens aanleiding geweest om verschillende aspecten van de verkiezing nog eens onder de loep te nemen. Zo is het inschrijven vergemakkelijkt en zal de jurering transparanter zijn. Uitgangspunt voor het

toekennen van de titel is nog steeds de positieve ontwikkeling die de binnenstad de afgelopen twee tot drie jaar heeft doorgemaakt en waar is geïnvesteerd in dynamiek en vernieuwing.

De verkiezing Beste binnenstad 2013–2015 is eind mei van start gegaan. Medio juli zal bekend gemaakt worden welke steden door een landelijke selectiecommissie uitgekozen zijn om door te gaan naar de volgende etappe. Deze genomineerden wordt gevraagd middels een vragenlijst te motiveren waarom zij de titel Beste binnenstad 2013–2015 verdienen.

Op basis van de motivatie kiest de selectiecommissie via een objectieve beoordeling de finalisten. In de finale­steden wordt een consumenten enquête gehouden en daarnaast krijgen zij een bezoek van een onafhankelijke jury. De bekendmaking van de winnaars vindt plaats op 21 november 2013.

Bent u nieuwsgierig geworden? Meer informatie over de verkiezing Beste binnenstad 2013–2015 is te vinden op www.debestebinnenstad.nl. ←

Nico de Vries P r o j e c t d e c o r a t i e s

scn 2013 | 3 5

NIEUWS

Groen daktapijt voor Alexandrium

A

lexandrium Shopping Center in Rotterdam beschikt vanaf 5 juni 2013 over het grootste groene renovatiedak van Europa. Ruim twee hectare is volledig bedekt met zeven soorten sedum (vetplant). Dat leidt tot een aantrekkelijker gezicht op winkelcentrum Alexandrium voor omwonenden en een energiebesparing voor de ondernemers in het centrum door lagere koelbehoefte. Daarnaast zijn enkele duizenden vierkante meters dak voorzien van een witte coating of witte dakbedekking.

Anderhalf jaar lang heeft Corio gewerkt aan dit unieke project in Rotterdam. De deelgemeente Prins Alexander heeft met een subsidie bijgedragen aan het groen bedekken van het winkelcentrum. De verwachting is dat de temperatuur van het dak aanzienlijk lager blijft ten opzichte van de oude dakbedekking, zeker in de zomertijd. Eigenaar Corio heeft het voornemen om in samenwerking met de deelgemeente en de Hogeschool Rotterdam het effect van waterretentie en temperatuur van de groene bedekking in de praktijk te meten. ←

CBW-Mitex heet voortaan Inretail

I

nretail is de nieuwe naam voor de brancheorganisatie die zich sterk maakt voor de belangen van ondernemers met winkels in de segmenten wonen, mode, schoenen, sport en tegenwoordig ook het tuinen buitensegment. Bijna 17 duizend winkels lieten zich voor hun belangenbehartiging eerst door cbw-Mitex vertegenwoordigen en nu door Inretail.

Al sinds de fusie van de cbw en Mitex in 2009 is door het bestuur gesproken over een andere naam. Een naam die direct duidelijk maakt dat er een enorme kracht zit in retail- ondernemerschap. In de visie van de bestuursleden doet de nieuwe naam Inretail dat allemaal. Er is ook een soort beeldmerk bedacht, dat de letters in toont in een gele cirkel.

Als Inretail kan de brancheorganisatie haar ambitie nu verder realiseren: nog meer toegevoegde waarde bieden aan leden in de branches die Inretail nu en in de toekomst vertegenwoordigt. Inretail heeft een nieuw telefoonnummer: 088-9730600 en website: inretail.nl. ← 6 scn 2013 | 3

personalia Wereldhave heeft Belinde Bakker benoemd tot directeur van Wereldhave Nederland met ingang van 1 juni 2013.

Zij heeft van 2004 tot 2009 gewerkt bij Amsterdam Airport Schiphol als manager retail en commercieel directeur. In die functie was ze verantwoordelijk voor alle retail, horeca en diensten in het terminalgebouw op de luchthaven.

Vanaf 2009 tot 2013 was ze managing director en oprichtster van adviesbureau ACTM. De huidige directeur van Wereldhave Nederland, Hans Vermeeren, wordt als managing director group retail operations verantwoordelijk voor de verbetering en de positionering van de internationale portefeuille winkelcentra. ←

thema

Barones wordt beter Kroonenberg Groep en 3W New Development gaan een samenwerking aan voor de revitalisering van winkelcentrum De Barones te Breda.

In de plannen worden winkelruimten samengevoegd, waardoor grotere units ontstaan.

K

roonenberg Groep werd in 2005 eigenaar van De Barones, dat in 1997 werd opgeleverd. Het winkelcentrum heeft sinds de opening een sterke marktpositie en grote aantrekkingskracht. Om deze belangrijke positie in een sterk verander(en)de retailmarkt te kunnen blijven bekleden, is besloten tot een grondige revitalisatie van het centrum.

De Barones is gelegen in het centrum van Breda, midden in het kernwinkelgebied. Bekende grote huurders zijn onder andere De Bijenkorf, h&m, v&d, Etos, Hugo Boss, The Body Shop en Intertoys. de ontwikkelaars Kroonenberg Groep voorziet in huisvesting voor winkelen, werken en wonen. Creativiteit en scherp oog voor detail combineert het bedrijf met financiële daadkracht en snelle besluitvaardigheid. Het doel is een optimale balans te bereiken in ontwikkeling, kwalitatief beheer en rendement.

3W New Development is een ontwikkelaar die zich voornamelijk richt op het herontwikkelen van bestaand vastgoed. Hierbij staat het creëren van aangename ontmoetingsplekken voorop. De opgave ligt in het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving waarbij intensief wordt samengewerkt met eigenaren en beleggers. ←

SCN sprak op Provada met Paul Bremmer van Kroonenberg Groep. Hij vertelt over de plannen voor de Barones, maar ook over een aantal andere projecten uit de portefeuille van deze actieve vastgoedbelegger. Scan voor de video bijgaande QR-code of ga naar www.youtube.com/ scnewsnl

verwaaijen Voortschrijdend inzicht

O

mdat ik nu al bijna 14 jaar een column heb mogen verzorgen in dit mooie blad, kom je soms in de situatie dat zaken anders lopen dan je dacht. Dat voorspellingen er volkomen naast zitten. Dat kwalificaties die je aan bepaalde zaken hebt gegeven bijstelling behoeven. In de trant van: “Internet, om kleding te kopen? Ben je gek, dat doet geen hond!” of “Die crisis, het is maar een tijdelijke dip, daarna gaan we gewoon weer op de oude weg verder”. Kwestie van een licht beslagen glazen bol.

Maar er is een zaak die absoluut recht getrokken dient te worden. Vele columns geleden heb ik ooit het winkelcentrum In de Banne, in Amsterdam Noord, uitgeroepen tot het slechtste winkelcentrum van Nederland. Het was de eerste nominatie voor een door mij zelve ingestelde renovatieprijs. “(column 2004) Het winkelcentrum staat al jaren op de nominatie om grondig gerenoveerd te worden en dat is volkomen terecht. Een unheimische donkere, na 18.00 uur zelfs lugubere, donkere bak waar de presentatie van de winkels moeiteloos op aansluit. Het parkeren is zeldzaam ongunstig gesitueerd ten opzichte van de beide supermarkten. De branchering is ook zeer uitzonderlijk met twee slagers, twee bakkers en twee supermarkten in hetzelfde segment.

Dit wordt gecompleteerd door een grote hoeveelheid hangjongeren- en ouderen. Op zaterdag staan er een paar kraampjes in het winkelcentrum die de armoedige uitstraling nog verder versterken.”

En zie, het heeft effect gehad! Een totale metamorfose! En dat zonder bijdrage uit mijn nooit gerealiseerde renovatieprijsfonds. Sinds april is het geheel vernieuwd Banne Centrum geopend waar alle oude ondernemers en een aantal nieuwe naar toe zijn verhuisd. Allemaal in een mooier, moderner en groter pand en dat heeft zijn effect. Niet alleen trotse ondernemers maar ook tevreden klanten die blij verrast worden door de vernieuwing. Zo is de flink uitgebreide en vernieuwde Plusmarkt zonder meer een van de mooiste van deze formule.

Het concept is simpel. Een tweezijdig bewinkelde winkelgalerij op +1-niveau.

Hoog en licht en daardoor een prettige sfeer genererend. Met daaronder een makkelijk toegankelijke parkeergarage. Boven de winkels een groot aantal appartementen die bijna allemaal verkocht zijn. Het oude winkelcentrum wordt binnenkort gesloopt en op deze plek komt een school.

Maar ook het nieuwe centrum heeft te kampen met problemen als leegstand, aarzelende retailers die toch op het laatste moment besluiten om niet te komen, beheerproblemen doordat de buurtjeugd de noodknop van de rolbaan heeft ontdekt, de brancheringscommissie die links gepasseerd wordt door eigenaren van panden die voor eigen belang gaan, het stadsdeel wat tegen alle afspraken betaald parkeren gaat invoeren. Allemaal vervelend, maar oplosbaar in de loop der tijd.

Ik heb veel respect voor de ondernemers die als VVE dit centrum van de grond hebben weten te trekken in samenwerking met AM en Ymere. En dat in deze tijd! En er gezamenlijk voor hebben gezorgd dat de bewoners van de Banne weer trots kunnen zijn op hun winkelcentrum! ←

Jeroen Verwaaijen Noorderling en directeur onderzoek Strabo bv @jpverwaaijen/ verwaaijen@strabo.nl

scn 2013 | 3 7

congressen

Op 23 mei organiseerde Paul Rodenburg van B@S Consultants voor alweer het veertiende jaar op rij de Brood@ Spelenmiddag. Ook dit jaar in samenwerking met SCN en voor het eerst in het Stadskasteel Oudaen. Op deze bijeenkomst ging het om ‘winkelen: een kwestie van ontmoeten’ waarbij de vier sprekers de ruim 60 deelnemers een bijzonder inzicht gaven in de ontwikkeling van de winkel- en ontmoetingsfunctie van het centrum van Utrecht.

door Walter Jonker, www.pretwerk.nl

I

n de nieuwe opzet van Hoog Catharijne wordt relatief veel ruimte gemaakt voor een aangenaam verblijf.

De ontmoetingsplek staat daarbij centraal; de verkoop in de retail is in dat concept een afgeleid product. “En dat is zelfs wereldwijd een unieke benadering”, laat Gert-Jan Dousi van Corio als eerste spreker weten.

De locatie moet een echte reisbestemming worden die straks in de Lonely Planet wordt aanbevolen als unieke plek. Het onderscheidend vermogen ontstaat door een groot aantal pleinen en ontmoetingsplekken, met elk een eigen doelgroep en programmering. Waar nu nog sprake is van een octopus aan winkelstraten, komt in de vernieuwde opzet een hoofdstructuur met twee corridors, gericht op de verplaatsing tussen station en winkelgebied. Aan deze corridors worden enkele pleinen gekoppeld, die 8 scn 2013 | 3

ruimte bieden aan ontmoeting.

Als vanuit de zaal wordt gevraagd of er binnen Corio geen interne discussie ontstaat over de niet-verhuurbare vierkante meters, laat Dousi zelfverzekerd weten: “We vragen ons zelfs af of de nu ingeplande ontmoetingsruimte wel voldoende is. De hele manier van winkelen is aan het veranderen. De aantrekkingskracht komt daardoor steeds meer te liggen op beleven en wat minder nadrukkelijk op het kopen.”

Stadskamer als overgangszone Een centrale plek in het stationsgebied wordt de Stadskamer: een unieke plek binnen Hoog Catharijne die wordt ontwikkeld als de favoriete ontmoetingsplek. Inge Niks van iXin is gevraagd om mee te helpen bij de invulling van dit gebied. Een randvoorwaarde die door de gemeente is meegegeven: geen retail op deze plek. Niks beschrijft vooral de kansen die de nieuwe stadskamer gaat bieden: “Utrecht is de jongste stad van Nederland met veel (ex)studenten.

In Utrecht worden ook veel activiteiten en evenementen georganiseerd.

Maar helaas ontbreekt er tot nu toe een groot overdekt centraal plein waar de evenementen ook de ruimte hebben. Daar wordt met de Stadskamer op ingespeeld.” In het grotere geheel speelt deze publieke ruimte nog een belangrijke rol: het wordt de verbindingszone tussen de oude binnenstad en het modernere winkel- en stationsgebied.

Logistieke uitdaging Na de koffiepauze komt Albert Hutschemaekers van de Projectorganisatie stationsgebied aan het woord. Hij schetst de grotere omgeving waarin het winkelgebied komt te liggen. Dat is vooral het verhaal van de logistiek van de binnenstad. Het meest prominente logistieke project is het station; dat trekt nu al 65 miljoen bezoekers per jaar. Dat aantal groeit naar verwachting de komende jaren naar 100 miljoen. Het autoverkeer richting centrum wordt vooral vanaf de westkant naar de binnenstad geleid. Ook de omgeving van de Jaarbeurs speelt een belangrijke rol. De Jaarbeurs

zelf ziet vooral toekomst als grote regionale beurs en wil graag meer de verbinding met de binnenstad zoeken. Diverse voorzieningen worden ook toegankelijk gemaakt voor niet-beursbezoekers. Het jaarbeursplein krijgt ook een eigen invulling en programmering.

Al met al komen er dus veel nieuwe pleinen bij die elk een actief programma voor specifieke doelgroepen gaan invullen. Belangrijkste belemmering is op dit moment de luchtkwaliteit rondom Utrecht. Als dit probleem niet snel wordt aangepakt, dan kan dat voor

congressen

De Stadskamer moet de verbinding worden tussen de oude binnenstad en het moderne winkelgebied

veel vertraging zorgen. Nieuwbouw is volgens Europese afspraken immers alleen mogelijk als de luchtkwaliteit binnen gestelde normen blijft.

Aandacht voor menselijke maat Michiel van Tongeren van SVT Branding en Design, laat tot slot nog even zijn gedachten gaan over de stationsplannen: “Veel mensen zijn kritisch over het huidige Hoog Catharijne. Ik zie in dit winkelcentrum een spiegel van de Utrechtse samenleving.

Natuurlijk waren er in het verleden af en toe problemen, maar die werden

in goed onderling overleg opgelost. Zo hoort dat in een levende stad. Ik hoop dat vooral de menselijke maat gekoesterd blijft in de nieuwe plannen.”

De middag werd door Paul Rodenburg afgesloten met de conclusie dat ondanks de huidige ontwikkelingen in het winkelvastgoed er bij de sprekers veel vertrouwen is in de voorspoedige ontwikkeling van de winkel- en ontmoetingsfunctie van het nieuwe centrum van Utrecht, waarna nog geruime tijd werd nagepraat bij de afsluitende borrel in de brouwerij van Stadskasteel Oudaen. ←

Hoofdrol voor pleinen en ontmoeting in stationsgebied Utrecht

scn 2013 | 3 9

projecten

Het gebouw ontwikkelt zich in snel tempo naar het beeld van de artist impression (hiernaast) toe.

Zelfs voor grootschalige winkelconcentraties zijn er in deze tijd nog kansen te vinden. Je moet alleen wel weten waar te kijken. In Amersfoort wordt hard gebouwd aan het Retailpark Amersfoort. Een pdv/gdv-locatie van ruim 10.000 m2 aan een van de drukste toevoerwegen van de stad. Shopping Centre News sprak met makelaar Robin van Westbroek van Creating Retail Parks. Zijn rol is niet zozeer werven, maar vooral selecteren. ‘We hebben al 65 procent verhuurd en de kandidaten voor de resterende meters moeten echt het concept versterken’.

10 scn 2013 | 3

projecten

D

e Amsterdamseweg is voor vele consumenten de aanrijroute naar de binnenstad. Van oudsher vindt men aan deze weg veel grootschalige detailhandel, waaronder Kwantum, bcc, Leenbakker, Praxis, Gamma, Intratuin enzovoort.

Op het terrein naast Gamma wordt nu het Retailpark Amersfoort aangelegd.

De bouw is al flink gevorderd en wat meteen opvalt is de bijna zwevende vleugel. Deze gaat straks ruimte bieden aan het fitnesscentrum Fit for Free.

Robin van Westbroek: ‘Die vleugel is een idee van de stadsarchitect: zo

was het mogelijk om volume te bouwen en toch een goed zicht op de rest van het retailpark te houden. En dat pakt goed uit: het is ook een eyecatcher van de bovenste plank! Verder biedt deze manier van bouwen voordelen voor het aantal parkeerplaatsen.

Er zijn hier straks 150 gratis parkeerplaatsen op maaiveld te vinden.’

Winkels met een net iets andere aanpak Voor Retailpark Amersfoort heeft Robin van Westbroek al contracten getekend met de al genoemde Fit for Free en met de landelijke ketens Seats and Sofas en Woonsquare. ‘Dit zijn formules die een flink marktgebied

aanspreken. Je moet dan denken aan een straal van 30 tot 40 kilometer. Dat heeft te maken met de spreiding van de vestigingen over het land, maar ook met de intensieve marketing die deze bedrijven doen. Maar er is nog een bijzonderheid: zowel het fitnesscentrum als deze twee woonwinkelformules zijn ook in de avonden geopend.

Ze hebben vijf koopavonden en dat past helemaal bij het soort producten dat verkocht wordt. Waar wij nu dus nog naar op zoek zijn, zijn partijen die hier optimaal op aansluiten, zodat daarmee het geheel een sterke propositie heeft. Daarbij denken we niet alleen aan woonwinkels en andere vervolg op pagina 12 →

grootschalig winkelgebied met regionale functie

Retailpark Amersfoort

scn 2013 | 3 11

projecten

← vervolg van pagina 11 grootschalige winkelformules, maar ook aan een goede horeca-formule.’

Voor het Retailpark Amersfoort moet deze aanpak straks dus twee kanten opwerken: de consument vindt hier een geconcentreerd winkelaanbod en kan er tussendoor ook een hapje en drankje nuttigen. De ondernemers versterken elkaar door consumenten aan te trekken gedurende een breed tijdslot van openingstijden en door voorzieningen te bieden die elkaar aanvullen. En ja, dat geldt ook voor het fitnesscentrum, dat ook traffic genereert in de avonduren en natuurlijk ook voor buurman Gamma, welke eveneens ruime openingstijden heeft en veel publiek trekt.

grootschalig Maar is er voor dit soort grootschalige winkelconcentraties nog wel ruimte in Nederland? Er zijn immers geluiden van diverse organisaties die stellen dat er veel te veel meubelboulevards in ons land zijn.

Robin van Westbroek: ‘Dat is zo, maar het gaat dan met name om locaties waar al teveel aanbod ten opzichte van het marktgebied is, c.q. waar de kwaliteit van het winkelaanbod en (verouderd) vastgoed niet past bij de markt. Wij vinden ten eerste dat het Retailpark Amersfoort geen echte meubelboulevard is, maar meer een kwalitatieve aanvulling op de overige winkels aan de Amsterdamseweg. Daarnaast zien wij ruimte voor aanvulling van het aanbod c.q. bran-

De ligging van Retailpark Amersfoort aan de Amsterdamseweg

12 scn 2013 | 3

ches aan deze weg, maar dan wel met winkels die wat toevoegen en zich in hun aanpak onderscheiden. We zijn met meerdere kandidaten in gesprek, maar we kijken echt heel goed of zo’n kandidaat het geheel kan versterken.

Hierbij is het (regionale) marktgebied dat de kandidaat zal bedienen het criterium.’

De consument en het marktgebied Zoals gezegd wil men met het concept van het Retailpark Amersfoort een regionaal bereik creëren. Daarbij moet gedacht worden aan een flink stuk van Utrecht, maar ook ’t Gooi en de plaatsen op de Veluwe. Maar het primaire marktgebied is en blijft natuurlijk zeer belangrijk. Wat valt daar over te zeggen? Robin van West-

projecten

broek: ‘Amersfoort is een stad van 150 duizend inwoners die nog steeds groeit. Binnen enkele jaren komen er nog tienduizend inwoners bij, met name in de wijken Vathorst (zeven autominuten), het Eemkwartier (twee autominuten) en het gebied rondom de Hogeweg. Daarnaast zijn er veel kleinere plaatsen in de omgeving waarvan de consumenten voor dit soort branches aangewezen zijn op Amersfoort.’

De ondernemers versterken elkaar door consumenten aan te trekken gedurende een breed tijdslot van openingstijden

Het Retailpark Amersfoort zal eind dit jaar de deuren openen. Voor geïnteresseerde kandidaten is er een duidelijke brochure beschikbaar. Bel daarvoor Robin van Westbroek op 071 887 66 00 of stuur een e-mail aan: robin@creatingretailparks.nl. ← Stijlvolle gevels en alle winkels aan een ruime parkeerplaats

scn 2013 | 3 13

stib award

Shopping Centre News interviewde naar aanleiding van deze eerste uitreiking van de StiB Award Pieter Affourtit, algemeen directeur WPM Groep.

Scan bijgaande QR-code of ga naar www.youtube. com/scnewsnl

Inverdan bekroond

Inverdan, de recent voltooide gebieds­ versterking van Zaandam, is de eerste winnaar van de nieuwe WPM Groep/Vastgoedmarkt StiB (Steden in Beweging) Award. De Zaanse wethouder Robert Linnekamp ontving tijdens de uitreiking op de Provada naast de trofee een cheque voor kunstfotografie van Inverdan door Merel van Beukering.

D

e jury meent dat Inverdan de meest dynamische en vitale recente gebiedsontwikkeling van Nederland is, die sterk heeft bijgedragen aan de identiteit van Zaandam. Zaandam won van ruim twintig inzendingen en vier genomineerde projecten te weten; Oostelijke Handelskade (Amsterdam), Modekwartier (Arnhem), Paleiskwartier (Den Bosch) en Raaks (Haarlem).

Vitale steden en dynamisch vastgoed Het wpm jubileumcongres ‘Vitale steden en dynamisch vastgoed’ is de aanzet geweest voor het initiatief om een nieuwe vastgoedprijs in het leven te roepen. Het bijzondere van de StiB Award is dat het een prijs is die zich richt op de vitaliteit van steden en de rol die vastgoed daarin kan spelen.

De veranderde financieel-economische omstandigheden vereisen vanuit vastgoeddisciplines en de politiek een herbezinning op de randvoorwaarden waarmee we de vitaliteit van onze steden kunnen versterken. Beslissingen rond vastgoed zullen meer dan ooit gebaseerd moeten zijn op essentiële parameters, consensus tussen partijen en 14 scn 2013 | 3

thema

Trotse wethouders van Zaanstad tonen de trofee aan de fotografen. Dennis Straat, Robert Linnenkamp en Erik Struijlaart worden geflankeerd door Henk Jagersma van Syntrus Achmea (uiterst links) en Pieter Affourtit van WPM. Geheel rechts Toine Al van SDU.

met StiB Award draagvlak vanuit inzicht en kennis. Dit is een complexe opgave. Het gaat om een evenwicht tussen wat de samenleving belangrijk vindt en hoe dat vorm moet krijgen in stedelijke structuren, architectuur en inrichting van de gebouwde omgeving.

De genomineerde projecten zijn alle voorbeelden van een aanpak waarin vastgoed een bijdrage levert aan de stedelijke vitaliteit en identiteit. Elk project op zijn eigen wijze. Maar Inverdan is naar het oordeel van de jury toch het beste voorbeeld van een integrale centrumontwikkeling die functies en mensen in een nieuwe, op traditie voortgebouwde context bijeenbrengt.

Versterking van functie en identiteit Zaandam is met Inverdan erin geslaagd het stadscentrum vanuit een achterstandspositie op te waarderen. Elementaire voorzieningen zijn zo bij elkaar gebracht, dat zij elkaar versterken. Dit in een onderscheidende, herkenbare en gedurfde context. Door Zaandam en de Zaanse bouwgeschiedenis als thema te nemen voor een paar grotere gebouwen is het meteen duidelijk waar je bent. De Zaansehuisjes-architectuur borduurt voort op de Zaanse geschiedenis. Bij de herontwikkeling is uitgegaan van de geest van de plek. Door hergebruik en het versterken van bestaande elementen. Het nu al wereldberoemde Zaanse-huisjeshotel tussen de nieuwe winkels en het station is daar een exponent van. Daarnaast zijn er bruggetjes aangelegd tussen de nieuwe woningen en winkels aan weerszijden van de waterloop. Ook met de historische uniciteit van Zaandam als eerste Nederlandse industriegebied in de zeventiende eeuw, is rekening gehouden.

Versterking vitaliteit Het stadscentrum is een echte ontmoetingsplek geworden.

Mensen winkelen en elkaar ontmoeten elkaar op terras of een bankje, op de lage kademuur langs de gracht of bij de Muziekkoepel op het evenementenplein. Dat de gebieds-

versterking van Zaandam-centrum succesvol mag worden genoemd, blijkt uit het toegenomen aantal bezoekers aan het gebied en uit het feit dat de meeste Zaankanters het centrum in hun hart hebben gesloten. Kortom, een initiatief dat sterk bijdraagt aan de identiteit, dynamiek en vitaliteit van de stad en als zodanig respect verdient.

Multifunctionele impuls Inverdan omvat 2600 woningen, 22.990 m2 winkelruimte, 60.000 m2 kantoorruimte, een stadhuis van 25.000 m2 met daaronder een ultramodern busstation, een bibliotheek van 4000 m2 en een vergadercentrum van 2000 m2, een bioscoop met 1400 stoelen en zes zalen, horecagelegenheden en maatschappelijke voorzieningen. Het is een initiatief van de gemeente Zaanstad en Multi Vastgoed.

Vooraanstaande jury De jury bestond dit jaar naast onafhankelijk voorzitter Jagersma uit Paul Schnabel (Kroonlid ser, oud-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau), Frits van Dongen (Rijksbouwmeester), Bas Haring (filosoof, hoogleraar Universiteit van Leiden), Pieter Affourtit (algemeen directeur wpm Groep) en namens Vastgoedmarkt Toine Al (hoofdredacteur a.i.) en Marcel Jille (uitgever).

De jury hoopt dat de StiB Award een bijdrage zal leveren aan de discussie over de toekomst van steden en het vakgebied vastgoedontwikkeling. Pieter Affourtit, mede-initiatiefnemer van de prijs: ‘Met deze prijs willen we aandacht geven aan projecten die erin slagen de vitaliteit van stad (en dorp) een impuls te geven. We hopen dat deze prijs aanzet tot verdere discussie, kennisdeling en tot het ontdekken van díe impulsen die inspelen op de nieuwe tijd.

Meer dan voorheen staan de gebruiker en de identiteit van de stad in de ontwikkeling van vastgoed centraal. De genomineerde projecten hebben hier op voortreffelijke wijze invulling aan gegeven en zijn inspirerende voorbeelden in ons vakgebied.’ ← scn 2013 | 3 15

research

M

et meetsystemen in bijna honderd winkelcentra in Nederland en een nog goter aantal in Engeland, is Flucon een belangrijke speler op dit gebied en in Nederland zelfs marktleider. Het bedrijf brengt met zijn apparatuur en software voor winkelcentrumeigenaren passantenaantallen en –stromen in kaart en levert zo de tools die asset- en winkelcentrummanagers nodig hebben om de performance te meten. Bart Schmitz van Flucon: ‘Tot nu was dat voor eigenaren alleen mogelijk binnen de eigen portefeuille. Maar nu, met de Nederlandse Winkelcentrumindex, kan men ook de vergelijking met de algemene tendens maken.’

Flucon is begin 2012 het gesprek aangegaan met vijf belangrijke winkelcentrumeigenaren. Bart Schmitz: ‘Een winkelcentrumindex moet natuurlijk gedragen worden door de markt en dus moet de markt ook aangeven hoe de index tot stand komt. Daarom zijn we in overleg gegaan met Corio, Unibail-Rodamco, cbre Global Investors, Wereldhave en Bouwinvest. De laatste is recentelijk aangesloten, maar brengt wel meteen een significant aantal centra in.’

keuzes Bij het vervaardigen van een index zijn er natuurlijk vele wiskundige en statistische mogelijkheden. Factoren als vierkante meters, het aantal retailers en perioden spelen een belangrijke rol. Flucon kon de beleggers maar liefst een elftal mogelijke varianten voorleggen en daar is uiteindelijk een keuze uit gemaakt. ‘We komen nu met een index waarbij de gegevens van een bepaalde week afgezet worden tegen diezelfde week in het voorgaande jaar. De exacte methodologie, zoals het bepalen van de 100 procent, zit nu in een afrondende fase’, zegt Bart Schmitz.

Er is met tenminste veertig centra die in het ‘mandje’ zaten eerst een halfjaar proefgedraaid. Deze centra waren alle voorzien van het Flucon meetsysteem en daarmee had men dus ook controle op de juistheid van de cijfers en de juiste werking van de systemen. Om in vaktermen te blijven: men kon er zeker van zijn de dataset voor de index helemaal gevalideerd was.

Plus en Min Waren beleggers tot voor kort aangewezen op alleen de data van hun eigen centra, nu kunnen zijn deze dus ver-

De Nederlandse Winkelcentrum Nederlandse eigenaren van winkelcentra kunnen vanaf nu hun prestaties afzetten tegenover die van de branche via een heuse index. Flucon, marktleider in telsystemen, bracht om te beginnen tenminste veertig centra van vijf beleggers onder in de Nederlandse Winkelcentrumindex. ‘Een prachtige start’, aldus Bart Schmitz van Flucon.

16 scn 2013 | 3

research

gelijken met de trend in winkelcentra in heel Nederland.

Maar wat betekent dit in de praktijk? Riemer Rijpkema, verantwoordelijk voor strategy & business development bij Flucon: ‘Het aantal centra willen we natuurlijk nog uitbreiden. We denken dat we binnen een jaar na officiële lancering de gegevens van 70 tot 90 centra in het ‘mandje’ hebben. Dat is ongeveer een tiende van het aantal planmatig ontwikkelde winkelcentra en daarmee een betrouwbare afspiegeling van de markt. Met zo’n aantal kunnen we ook aan segmentatie gaan denken, bijvoorbeeld op basis van roz en ipd-codes. Maar nu al kan de index prima een richtinggevend beeld weergeven.’

Bart Schmitz geeft een voorbeeld.

‘Stel: de Nederlandse Winkelcentrumindex geeft in een periode -0,9 aan en de index voor een bepaald winkelcentrum is +0,1. Hiermee wordt de portfoliorapportage Bart Schmitz en Riemer Rijpkema van Flucon

index in een keer een stuk betekenisvoller dan voorheen. Want de vastgoedeigenaar maakt nu een rechtstreeks vergelijk met de markt en kan dus de performance in een ander perspectief zetten. En dat is dan ook precies waar onze relaties heel enthousiast over zijn. Het maakt het mogelijk om beter bij te sturen op centrumniveau, om effecten te zien van bijvoorbeeld marketinginspanningen.’ doorontwikkeling Riemer Rijpkema: ‘Zoals gezegd zien we nog mogelijkheden voor doorontwikkeling. Niet alleen ten aanzien van het aantal, maar wellicht ook op het gebied van soorten centra. Daarnaast hebben de gebruikers aangegeven behoefte te hebben aan zogenaamde ‘verklarende componenten’. Want als een winkelcentrum duidelijk in de min zit, dan wil men ook graag weten of daar aanwijsbare oorzaken voor zijn. Denk aan langdurige wegewerkzaamheden of een ingrijpende verbouwing. Ook weersomstandigheden kunnen een rol spelen. Bij de boordeling van de index is dus het zoeken van de nuance zeker belangrijk.’

Bart Schmitz: ‘Goed nadenken over mogelijke verklaringen is natuurlijk een must. In deze tijd staan bijvoorbeeld de passantenaantallen voor funshopping behoorlijk onder druk. De buurt- en wijkcentra hebben daar minder last van. Ben je dus eigenaar van een winkelcentrum in een funshopping-gebied, dan moet je de index in het perspectief van de algemene tendens zien. Maar ook in het geval van een forse uitbreiding van een winkelcentrum: dan moet je heel slim met de dataset omgaan om toch de vergelijking met voorgaande periodes mogelijk te maken.

Dat geldt ook voor de ingroeiperiode van nieuwe winkel­

Goed nadenken over mogelijke verklaringen is natuurlijk een must. Je moet slim met de dataset omgaan om de vergelijking met voorgaande periodes mogelijk te maken centra. Onze datamanagers zijn daar dagelijks intensief mee bezig.’

Betrouwbaarheid Kunnen ook centra die geen meetapparatuur van Flucon hebben aan de index deelnemen? ‘Dat kan’ zegt Bart Schmitz. ‘Die centra zitten er ook nu al in. Waar het om gaat is dat wij de dataset kunnen controleren. Die moet volledig en betrouwbaar zijn en daar moeten goede afspraken over gemaakt kunnen worden. Als dat niet lukt, om welke reden dan ook, dan kan zo’n centrum niet aan de index deelnemen.’

Riemer Rijpkema: ‘Met die betrouwbaarheid staat of valt de index. Juist om ook die data van andere partijen dan Flucon betrouwbaar en neutraal te kunnen verwerken, overwegen we de instelling van een onafhankelijke adviesgroep die dit soort aspecten gaat bewaken.’ nieuwe stap Flucon heeft met de Nederlandse Winkelcentrumindex een nieuwe stap gezet. Bart Schmitz: ‘Wij ontwikkelen ons zelf nog steeds op het gebied van hardware en servicing.

Maar onze klanten hebben vooral ook behoefte aan data en inzichten. Dat kon al met onze uitgebreide rapportagesoftware, maar met de Nederlandse Winkelcentrunindex voegen wij daar nog een dimensie aan toe.’ ←

www.flucon.nl scn 2013 | 3 17

herontwikkelingen

Marsmanplein Herontwikkeling wijkwinkelcentrum als onderdeel van stadsvernieuwing Gold de stedenbouwkundige opzet van Delftwijk in Haarlem begin jaren zestig nog als ‘state of the art’, in de jaren negentig was Marco Aartse en Gert-Jan Vlug van ontwikkelaar Leyten

die droom toch wel voorbij. Monotone rijen portiekflats bleken geen duurzaam recept voor een prettig leefklimaat en de verpaupering sloeg toe. De gemeente Haarlem liet het er niet bij zitten en onder de naam ‘Delftwijk 2020’ werd een plan opgesteld voor een ingrijpende vernieuwing van de wijk. Een markant onderdeel van dat plan is het Marsmanplein.

18 scn 2013 | 3

herontwikkelingen

Bruna en Big Bazar, met de entree naar de passage

I

n de oude opzet was het Marsmanplein in feite geen echt plein. Hoe anders is de situatie nu. We zien een prachtig plein omzoomd met woningen en winkels. De architectuur van een aantal gebouwen doet denken aan de stijl van de Amsterdamse School, maar er staan ook gebouwen die juist helemaal naar de tijd van nu ontworpen zijn. Het plein heeft een centrale rol en is bedoeld als ‘de woonkamer van de wijk’. Dat zie je ook aan de inrichting.

Het geheel ademt sfeer en kwaliteit. Hoe is dit zo tot stand gekomen? Shopping Centre News sprak op het nieuwe Marsmanplein met directeur Marco Aartse en hoofd vastgoedexploitatie Gert-Jan Vlug van ontwikkelaar/belegger/ beheerder Leyten.

Marco Aartse: ‘In 2004 kwam ik hier voor het eerst.

Leyten was door de gemeente uitgenodigd om deel te nemen aan een ontwikkelingsselectie. De situatie was niet best. Veel gebouwen stonden leeg, het winkelaanbod was sterk verschraald en lag versnipperd over de wijk. Met het plan ‘Delftwijk 2020’ van de gemeente Haarlem werd aangestuurd op een complete metamorfose van de wijk en men had daarin behoorlijk hoge ambities. Niet alleen een hoge standaard voor de beeldkwaliteit, maar ook een autoloos plein in het hart van de wijk met daaronder een parkeergarage.’ hoofdrol voor parkeergarage ‘Anders dan in de oorspronkelijke opzet, hebben wij de parkeergarage onder het plein centraal gesteld. Dit door de winkels niet aan één kant te plaatsen, maar de Albert Heijn en een aantal winkels aan de overzijde van het plein onder te brengen, met een aantrekkelijk en levendig winkelgebied als eindresultaat. De parkeergarage speelt een hoofdrol in deze herontwikkeling. Met 107 gratis parkeerplaatsen voor het winkelend publiek, is er voldoende nieuwe parkeerruimte voor de uitbreiding van 4.700 m2 commerciële ruimtes. Bovendien vormt de garage de toe-

Meer dan eens hebben we de ambities tegen het licht gehouden en van ons zelf en de anderen gevraagd nog een tandje bij te zetten

gang naar de parkeergarages onder de wooncomplexen rond het plein.’

Het winkelaanbod bestond voorheen uit een aan de Rijksstraatweg gelegen wooncomplex met daaronder een winkelstrip (met parkeren op maaiveld) en een doorloop naar wat nu het nieuwe Marsmanplein is. Het gebouw is behouden — en de winkels ook — maar er is wel behoorlijk ingegrepen in de structuur en het aanzien. Daarbij is ook door de eigenaar behoorlijk geïnvesteerd en werd er met alle partijen intensief samengewerkt aan een mooi eindresultaat. De winkels aan de Rijksstraatweg worden via een overdekte winkelpassage verbonden met de winkels aan het Marsmanplein. twee voorzijden In feite heeft het winkelgebied nu twee voorzijden gekregen: de oude zijde aan de Rijksstraatweg en de nieuwe zijde (met nog een strip bestaande winkels) aan het Marsmanplein. De uitbreiding van het winkelaanbod is aan en op het plein gerealiseerd. Zo verhuisde Albert Heijn van een winkelstrip elders in de wijk, naar de veel grotere winkelruimte aan het Marsmanplein. Blokker, Big Bazar, Bruna, Kruidvat, D.A., Beter Horen, een vishandel en een bloemist completeren het geheel. vervolg op pagina 20 → scn 2013 | 3 19

herontwikkelingen

www.leyten.nl

← vervolg van pagina 19 Op het ruime en lichte plein staat een prachtige horeca­ voorziening Vincenzo, met een gevarieerd aanbod van lunch, diner en ijsspecialiteiten. Gert-Jan Vlug: ‘Vincenzo is een goed voorbeeld hoe we tot de keuze van een nieuwe horeca- en winkelformule komen. We konden kiezen uit meer dan twintig kandidaten en zijn er met negen in gesprek gegaan. Vincenzo had in alle opzichten het beste businessplan en de ondernemers komen ook uit deze buurt. Dit heeft geresulteerd in een prachtig horeca­ onderneming, midden op het plein. Door de laagdrempelige formule heeft deze ontmoetingsplek ook een sterke maatschappelijke functie voor de bewoners in de wijk.’

‘Maatwerk was ook de plaatsing van de viswinkel. Deze ondernemer stond hier voorheen met een viskraam, maar wilde graag een winkel; maar niet te groot. Met wat puzzelen met de andere units hebben we nu een kleine, maar mooie Volendamse viswinkel. Daarnaast vindt men hier in het nieuwe winkelcentrum twee supermarkten, een Albert Heijn en een Plus supermarkt en een groot aantal andere

Enorme bloempotten bepalen mede de sfeer op het plein.

Er is hier, vooral dankzij het initiatief van de gemeente en de inzet van vele belanghebbenden, een enorme kwaliteitssprong gemaakt, en dat zie je 20 scn 2013 | 3

trekkers op het gebied van de dagelijkse levensbehoeften.

Het project kent een grote winkeldifferentiatie. Dagwinkels zijn vooral aan het plein en de Rijksstraatweg gesitueerd, commerciële en maatschappelijke dienstverlening op de aanlooproutes. Daar vind je onder meer een audicien, een huisarts, een verloskundigenpraktijk en hopelijk straks een apotheek.’

Begeleiding ook na realisatie Het Marsmanplein heeft als ontwikkeling een bijzondere positie in de portefeuille van Leyten. Marco Aartse: ‘Wij ontwikkelen vaak voor onze eigen beleggingsportefeuille, waarbij wij dan ook zelf het beheer doen. In dit geval zijn de winkelruimten in het nieuwe deel verkocht aan Van der Vorm Vastgoed uit Rotterdam. Het beheer wordt echter door ons gedaan. Bij Leyten geloven we in voor- en nazorg.’

Gert-Jan Vlug: ‘Wij vinden het belangrijk om ook dit project als een Leyten-product te kunnen blijven begeleiden. Dat doen we volgens onze eigen methoden en richtlijnen voor kwaliteitszorg en vandaar dat ik hier dan ook als beheerder regelmatig aanwezig ben voor de contacten met de ondernemers. Bovendien bezoeken we de vergaderingen van de ondernemersvereniging en staan we hen met raad en daad bij met het professionaliseren van de vereniging en het positioneren van het nieuwe Marsmanplein, met een nieuw logo, een nieuwe website en met de inzet van social media en andere communicatie-uitingen.’

herontwikkelingen

Kan je dit een typisch Leyten-project noemen? Marco Aartse: ‘Ons bedrijf voelt zich thuis in complexe binnenstedelijke opgaven. In onze ontwikkelingsportefeuille tref je veel centrumplannen aan en ook het Marsmanplein is er een goed voorbeeld van. Samen met de andere partijen hebben we hier ruimte, functies, aanbod en kwaliteit toegevoegd in een architectonische stijl die vele decennia mee kan. In deze setting was vooral de communicatie een factor, maar ook de letterlijke en figuurlijke verbinding tussen alle gebouwen. Dat was erg gecompliceerd. Meer dan eens hebben we de ambities tegen het licht gehouden en van ons zelf en de anderen gevraagd nog een tandje bij te zetten. Als ik nu naar het Marsmanplein kijk, dan denk ik te mogen zeggen dat het resultaat er absoluut mag zijn.’

parkeergarage — is een kostbare aangelegenheid.’

‘Vergeet niet dat er niet alleen sprake is van een garage, maar ook van stijgpunten, waaronder een tapis-roulant.

De winkels hebben echter direct baat bij deze voorzieningen en betalen een bijdrage in de kosten. Wij, in onze rol als beheerder, houden die kosten scherp in de gaten. Daar moet je creatief in zijn. Daarnaast betalen ook de VvE’s van de woongebouwen aan de kosten van de garage mee en leveren ook de supermarkten een extra inspanning in het schoonhouden van de garage. Zij hebben veel ruimere openingstijden dan de overige winkels en is een extra inzet logisch. Voor onze winkeliers vallen de kosten van de garage dus alleszins mee en profiteren zij optimaal van de usp ‘gratis parkeren’ voor de consument.’

Parkeren kan dus toch gratis?

Een belangrijk deel van de propositie (en een heus usp) die het Marsmanplein richting de consument en concurrentie inneemt, is het gratis parkeren. Een bijzonderheid voor Haarlem, waar verder overal voor parkeren betaald moet worden. ‘Daar maakt de concurrentie zich inderdaad ongerust over,’ zegt Gert-Jan Vlug. ‘Maar gratis parkeren was hier een belangrijk uitgangspunt. Natuurlijk, parkeren — of beter gezegd, het exploiteren van een hoogwaardige

samenwerking Het winkelcentrum Marsmanplein is op zaterdag 1 juni officieel geopend. Aan de noordzijde van het plein wordt nog gewerkt aan het plantsoen en de waterpartij. Maar nu al is duidelijk dat bewoners en ondernemers zich gelukkig prijzen met dit prachtige woon- en winkelgebied. Marco Aartse: ‘Dit soort projecten kunnen alleen maar tot stand komen in een intensieve samenwerking tussen de gemeente, de bestaande ondernemers, de bewoners en ontwikkelende partijen. Er is hier, vooral dankzij het initiatief van de gemeente en de inzet van vele belanghebbenden, een enorme kwaliteitssprong gemaakt, en dat zie je.’ ←

Totaal oppervlakte (oud)

3.181 m²

Uitbreiding Slauerhoff & MMP

4.723 m²

Totaal gebied

7.904 m²

Aantal parkeerplaatsen consumenten

107

Aantal parkeerplaatsen privé

175

Aantal winkels oud

20

Aantal winkels nieuw

35

107 gratis parkeerplaatsen voor de consument Drukte in de vernieuwde passage (foto: Leyten)

scn 2013 | 3 21

RETAIL REAL ESTATE INVESTMENT & DEVELOPMENT

Amsterdam, Kalverstraat

EEN HART VOOR RETAIL Redevco streeft ernaar om de nummer 1 vastgoedpartner voor retailers te zijn.

Wij begrijpen dat fysieke winkels toegevoegde waarde moeten leveren in uw multi-channel merk strategie. Met onze focus op toplocaties in de meest aansprekende winkelgebieden in Europa’s aantrekkelijkste retail markten, doen wij juist dat.

Onze portefeuille omvat ruim 600 panden verspreid over de sterkste retailmarkten in Engeland, Frankrijk, BelgiĂŤ, Nederland, Duitsland, Spanje, Portugal, Zwitserland en Oostenrijk. Momenteel bieden wij vastgoedoplossingen aan meer dan 1.000 retailers.

Kijk voor meer informatie over Redevco op onze website, www.redevco.com.

BUSINESS IN BALANCE

Redevco Nederland B.V. | Rembrandt Tower, Amstelplein 1 | 1096 HA Amsterdam Postbus 94491 | 1090 GL Amsterdam | The Netherlands T +31 (0)20 521 87 30 | info.nl@redevco.com | www.redevco.com

column

Getekend: Johan Haringsma

Nep is echt

V

eel van de maatschappelijke dynamiek speelt zich af in steden.

Vanuit verschillende optiek bestaat daarom het belang van goed gebruik, ontwikkeling en versterking van beleving. De inrichting van de stad van de toekomst is een complexe opgave. Het is een evenwicht tussen wat de samenleving belangrijk vindt en hoe dat vorm moet krijgen in stedelijke structuren, architectuur en inrichting van de gebouwde omgeving. En dit met de beperkingen van wat ruimtelijk en financieel mogelijk is. Dat deze complexe opgave soms tot inspirerende oplossingen leidt, laat de gemeente Zaanstad zien met Inverdan. Zaandam verdiende met deze centrumontwikkeling dan ook terecht de StiB Award.

Zaandam heeft als een wat vergeten stad een sprong gemaakt naar de nieuwe tijd. Het is een gewaagde sprong, want karakteristieke Zaanse façades in de vorm van puntdaken en krullende daklijsten doen sterk denken aan Disneyland. Het Inntel hotel met 160 kamers roept beelden op van wat in het Engels een ‘folly’ wordt genoemd. Letterlijk betekent het ‘dwaasheid’. Het is een bouwwerk dat met opzet nutteloos of bizar is en geen ander doel heeft dan decoratie. Folly’s werden in het verleden veel gebruikt voor toevoegingen aan landgoederen. Populair waren schijnbare ruïnes, grotten, schijnkapellen en watervallen. Ook in Zaandam treffen we – misschien niet geheel toevallig – een waterval aan.

Veel architecten, stedenbouwkundigen en vastgoeddeskundigen fronsen hun wenkbrauwen bij zoveel overdaad aan nep. Zelf hoorde ik ook bij de groep mensen die met enige terughoudendheid op de plannen reageerden. Was het niet te véél Zaanse suikerspingeschiedenis? Mijn aanvankelijke twijfel werd weggenomen toen ik tijdens een bezoek aan Zaandam enkele bezoekers en bewoners hierover aansprak: “Mag ik u vragen wat u hiervan víndt?”. Ik kreeg als reactie te horen dat ze het práchtig vonden. “Maar zo’n hotel .. vindt u dat hier wel passen? “Ja hoor, dat is echt hélemaal Zaanstad”.

Echt helemaal Zaanstad. Het deed me beseffen dat geschiedenis niet alleen iets is wat zich in het verleden heeft afgespeeld. Het is iets wat zijn weerklank vindt in de huidige tijd en blijkbaar artificieel versterkt kan worden. De rijke Zaanse geschiedenis is op ingrijpende wijze teruggebracht. En dat is het beste wat een vastgoedontwikkeling voor een stad kan betekenen. De fusiegemeente Zaanstad die worstelde met zijn identiteit en niet kon kiezen tussen de belangen van de omliggende deelgemeenten, staat met het nieuwe stadshart weer op de kaart.

Architect Soeters gaf in een documentaire op de tv aan dat het niet gaat om wat vakbroeders van zijn projecten vinden. Noch om de kwaliteit van de architectuur op zich. “Dat interesseert me geen fluit”, zei hij, “Het gaat erom of mensen er willen wonen, werken, ondernemen en recreëren. Of het een levend deel wordt van de stad en het bijdraagt aan de trots van de stad.” Wie nu een bezoek brengt aan het centrum van Zaandam, beseft dat hij hierin geslaagd is. Mensen winkelen, ontmoeten elkaar op terras of zitten op de lage kademuur langs de gracht te genieten. Kortom, een initiatief dat sterk bijdraagt aan de identiteit, dynamiek en vitaliteit van de stad en als zodanig respect verdient. ← j. haringsma@wpmgroep.nl scn 2013 | 3 23

huurzaken

In het Tijdschrift voor Huurrecht Bedrijfsruimte (2013/1) ging John Nijsten uitgebreid in op de verschuldigdheid van huurder en verhuurder van rente bij nadere vaststelling van de huurprijs ex artikel 7:303 BW. Op deze pagina’s schetst de auteur de essentie van dat artikel.

Rente en huurprijs­wijzing winkelruimte

D

door john nijsten

e vraag of rente verschuldigd is, kan zich in het kader van een huurprijswijziging op basis van artikel 7:303 bw voordoen indien de huurprijs is verhoogd maar ook als deze is verlaagd. In het eerste geval zal de verhuurder graag zien dat hij gecompenseerd wordt omdat hij het verschil tussen de feitelijk betaalde huurprijs en de naderhand vastgestelde huurprijs gedurende een bepaalde periode niet heeft ontvangen.

In het tweede geval zal de huurder gecompenseerd willen worden voor het feit dat hij, naar achteraf blijkt, over een bepaalde periode een bedrag onverschuldigd heeft betaald.

Soorten rente Er zijn drie soorten rente te onderscheiden: de contractuele rente, de wettelijke rente van artikel 6:119 bw, ook wel consumentenrente genoemd, en de wettelijke handelsrente van artikel 6:119a bw. Daarnaast is er sinds 16 maart 2013 een speciale regeling voor de verschuldigdheid van rente door overheidsinstanties in het geval van een handelsovereenkomst opgenomen in artikel 6:119b bw.

Er is sprake van contractuele rente indien de huurovereenkomst een regeling bevat voor het geval de huurder in verzuim is met betaling van de huurprijs. In theorie is het mogelijk dat de huurovereenkomst ook een

24 scn 2013 | 3

regeling bevat voor het geval de verhuurder in verzuim is. Bijvoorbeeld bij niet tijdige betaling van schadevergoeding aan de huurder of bij restitutie van huurbedragen waarvan achteraf is komen vast te staan dat deze ten onrechte aan de huurder in rekening zijn gebracht. Indien de huurovereenkomst geen regeling bevat of in het geval de verhuurder na in verzuim te zijn een verschuldigd bedrag aan de huurder niet voldoet, was in het verleden de wettelijke rente ex artikel 6:119 bw verschuldigd indien ook overigens aan de voorwaarden hiervoor was voldaan.

Op 1 december 2002 is artikel 6:119a bw in werking getreden. Dit artikel is ingaande 16 maart 2013 aangepast. Met dit artikel werd de wettelijke handelsrente geïntroduceerd.

Deze rente is ook van toepassing in de verhouding tussen de huurder en de verhuurder van bedrijfsruimte.

Voorrang Van belang is vast te stellen welke rente voorgaat; de contractuele rente of de wettelijke handelsrente. Lid 8 ( voorheen lid 6) van artikel 6:119a bw bepaalt sinds 16 maart 2013 dat voor de toepassing van dit artikel met de wettelijke rente gelijkgesteld wordt een andere overeengekomen rente. De meest simpele uitleg is dat de contractuele rente geheel voorgaat op de wettelijke handelsrente. Dat is blijkbaar ook de bedoeling van onze wetgever. Indien er contractuele rente is overeengekomen, gaat deze dus voor op de wettelijke handelsrente. De bedoeling is dat de andere leden van artikel 6:119a bw echter wel bij contractuele rente gelden.

Hoogte wettelijke handelsrente De wettelijke handelsrente is gelijk aan de herfinancieringsrente die door de Europese Centrale Bank is vastgesteld voor haar meest recente basisherfinancieringstransactie die heeft plaatsgevonden voor de eerste kalenderdag van het betreffende halfjaar, vermeerderd met acht procentpunten. Voor 16 maart 2013 was de opslag 7 procentpunten. Per 1-1-2013 bedroeg de wettelijke handelsrente 7,75 % en ingaande 16 maart 2013 is deze gewijzigd in 8,75 %.

Overgangsrecht bij artikel 6:119a BW Op basis van het overgangsrecht bij artikel 6:119a bw is de wettelijke handelsrente eerst

huurzaken

van toepassing op overeenkomsten die op of na 8 augustus 2002 zijn gesloten. Weliswaar is de wet die de wettelijke rente op handelstransacties invoerde van 1 december 2002, zij heeft betrekking op handelstransacties die tot stand zijn gekomen op of na 8 augustus 2002. Dit komt doordat de Nederlandse regering te laat was met de indiening en behandeling van het wetsvoorstel. Vorderingen uit handelstransacties van voor 8 augustus 2002 blijven onder de wettelijke rente voor niet-handelstransacties vallen.

Voor handelstransacties tot stand gekomen na 7 augustus 2002 en voor 1 december 2002, geldt dat eerst de rente van artikel 6:119 bw van toepassing is en vervolgens vanaf 1 december 2002 de rente ex artikel 6:119a bw in samenhang met artikel 6:120 bw.

Welke rente vorderen?

Verwonderlijk is de hoeveelheid jurisprudentie die over dit onderwerp bestaat en met name over de verschuldigdheid van wettelijke rente. Indien een huurder de huurprijs niet voldoet en de verhuurder gedwongen is om rechtsmaatregelen te nemen, slaat de opsteller van de dagvaarding de huurovereenkomst na op de artikelen over de rente en de incassokosten.

Vrijwel elke huurovereenkomst van commercieel onroerend goed bevat bepalingen die een hogere rente kennen dan de wettelijke handelsrente.

Rente bij huurprijsverhoging Indien de naderhand op basis van artikel 7:303 bw vastgestelde huurprijs hoger is dan de feitelijk betaalde huurprijs moet de huurder het verschil alsnog voldoen. Vraag is of hij de verhuurder ook over de periode dat de nadere huurprijs nog niet vast stond rente moet vergoeden. Voor de toewijzing van schadevergoeding verschuldigd wegens vertraging in de voldoening van een geldsom moet de schuldenaar normaal gesproken met de voldoening daarvan in verzuim zijn c.q. zijn geweest.

Artikel 6:81 bw noemt als voorwaarden voor verzuim opeisbaarheid, uitblijven van de prestatie, toerekenbaarheid en voldoening aan de eisen van de artikelen 6: 82 en 83 bw. ‘Uitblijven van de prestatie’ is duidelijk als, nog, niet is betaald. Op basis van artikel 6:83 sub a bw in combinatie met de

Huurder en verhuurder komen op zijn vroegst in verzuim nadat de verhoogde of verlaagde huurprijs vaststaat betreffende bepaling van de huurovereenkomst staat de datum waarop in beginsel de wettelijke rente verschuldigd is vast, namelijk vanaf het moment waarop de voor de voldoening bepaalde termijn verstrijkt zonder dat de verbintenis is nagekomen.

Er resteren naar mijn mening in dit geval dan nog slechts twee vragen. Was de huurprijs reeds eerder opeisbaar dan de datum van vaststelling en zo ja vanaf wanneer?

En ten tweede: indien de huurprijs eerder opeisbaar was; vanaf welke datum kan de niet-betaling aan de huurder worden toegerekend?

Naar mijn mening is de eerste vraag het makkelijkst te beantwoorden. Hierover heeft de Hoge Raad zich immers uitgelaten. Ook al blijkt pas na afloop van de desbetreffende procedure welke huurprijs verschuldigd is, dit neemt volgens de Hoge Raad, 15 juni 2001, nj 2001, 435, we/vib niet weg dat de aldus verschuldigde huurprijs verschuldigd is met ingang van de dag waarop de rechter die wijziging doet ingaan en de gewijzigde huurtermijnen daarom opeisbaar zijn op de na die dag verschenen vervaldagen. verzuimvereiste Resteert nog slechts de vraag of de ‘vertraging’ in de betaling de huurder kan worden toegerekend tot de dag dat de huurprijs vaststaat ( artikel 6:74 bw). Anders dan in artikel 6:119 bw voor de consumentenrente wordt in artikel 6:119a bw dat betrekking heeft op de handelsrente het verzuimvereiste niet gesteld. Lid 7 (voorheen 5) van artikel 6: 119a bw bepaalt daarom uitdrukkelijk dat de wettelijke handelsrente verschuldigd is behalve voor zover de vertraging niet aan de schuldenaar kan worden toegerekend.

Door het opnemen van artikel 6:119a lid 7 bw is buiten twijfel gesteld dat het loslaten van het verzuimvereiste in dat artikel niet betekent dat ook het vereiste van toerekenbaarheid niet meer zou gelden. Dus ook voor de toewijzing van handelsrente over het

verschil tussen de verhoogde huurprijs en de betaalde huurprijs moet aan het toerekenbaarheidcriterium zijn voldaan.

Naar mijn mening kan de tekortkoming, niet-betaling van een gedeelte van de huurprijs zolang de nadere huurprijs niet vaststaat, niet aan de schuldenaar worden toegerekend. De huurder van bedrijfsruimte heeft namelijk zelf geen enkele schuld aan de niet-betaling. Hij heeft geen ‘fout’ gemaakt.

Zeker niet nu het een procedure ex 7:303 bw betreft, waarbij de uitkomst steeds ongewis is. Niet voor niets werd vroeger gesproken van Russisch roulette.

Daartegen kan worden ingebracht dat deze vertraagde betaling op basis van wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening kan komen (artikel 6:75). Vraag is of dit argument terecht is. Natuurlijk ligt huurbetaling in de risicosfeer van de huurder. Maar daar gaat het niet om. Het gaat erom of de oorzaak van de vertraagde betaling, het later vast komen staan van de verhoogde huurprijs, in zijn risicosfeer ligt. De Toelichting bij artikel 6: 74 noemt nu juist het geval dat de schuldenaar door een hem niet toerekenbare oorzaak het bestaan van de verbintenis niet kent of wat dat betreft een verkeerde voostelling heeft. (tm, Parl. Gesch. 6, pp. 263 en 264).Voorts kan met evenveel gemak worden gesteld dat de oorzaak van de niet-betaling in de risicosfeer van de verhuurder ligt. Hij heeft blijkbaar huurprijsverhoging gevorderd en moet dan het risico dragen dat de hoogte hiervan pas later vast staat.

Rente bij huurprijsverlaging Indien de huurder bij huurprijsverhoging niet toegerekend kan worden dat hij niet eerder dan de definitieve vaststellingsdatum betaalt, kan dat uiteraard ook niet aan de verhuurder worden toegerekend bij huurprijsverhoging.

Conclusie: huurder en verhuurder komen op zijn vroegst in verzuim nadat de verhoogde of verlaagde huurprijs vaststaat. Op basis van lid 7 van artikel 6: 119a bw is voorts de wettelijke handelsrente op zijn vroegst verschuldigd vanaf die datum omdat eerder de vertraging in de betaling van de verhoogde huurprijs c.q. in de restitutie van de teveel betaalde huurprijs niet aan de huurder c.q. verhuurder kan worden toegerekend. ←

scn 2013 | 3 25

Donderdag 26 september 2013 | Utrecht

Ontmoet ruim 150 winkelprofessionals WinkellocatieMarkt Nederland 2013

®

Welkom op de 14e editie van WinkellocatieMarkt® Nederland, hét jaarlijkse event voor vragers en aanbieders van winkelvastgoed. Met o.a. : Emile Ruempol (HEMA), John van Haaren (Unibail Rodamco), Pieter Affourtit (WPM Groep), Mirjam de Rijk (gemeente Utrecht), Jos Melchers (MAB Development) en Heino Vink (Multi Corporation)

www.winkellocatiemarkt.nl

Schrijf nu in op arkt.nl www.winkellocatiem ntvang met code SCN50 en o E 50,- korting!

huurzaken

Huurprijswijziging winkelruimte

Waardering verdieping conform oorspronkelijke bestemming door John Nijsten

I

n 1996 heeft de toenmalige verhuurder aan Halfords verhuurd een bedrijfsruimte ex artikel 7:290 bw te Baarn. In artikel 2.6.1. van de algemene bepalingen is opgenomen: “Huurder is verplicht te zorgen voor het verkrijgen van de voor de uitoefening van het bedrijf, waarvoor het gehuurde is bestemd, vereiste vergunningen en/of ontheffingen. Weigering of intrekking daarvan zal geen aanleiding kunnen geven tot ontbinding of nietigverklaring van de huurovereenkomst of tot enige verdere actie tegen de verhuurder.”

Het gehuurde bestaat uit een ruimte op de begane grond en een ruimte op de eerste verdieping. Deze laatste ruimte werd oorspronkelijk gebruikt als opslag-, kantoor- en kantineruimte ten behoeve van de ondergelegen winkelruimte. Op 22 juli 1998 heeft de gemeente Baarn — op straffe van een dwangsom — gelast het gebruik van de bovenruimte te staken omdat in het geldende bestemmingsplan de ruimte op de eerste verdieping is aangewezen als woonruimte. Halfords heeft bezwaar gemaakt tegen dit besluit, maar dit bezwaar is ongegrond verklaard.

In het kader van een huurprijstoetsing ex artikel 7:303 heeft de bhac op basis van de gemiddelde huurprijsprijs per m2 van vier vergelijkingspanden de huurprijs per jaar voor de winkelruimte op de begane grond per 1 augustus 2011 gesteld op € 77.090. De indicatieve economische huurwaarde van de onzelfstandige bovenwoning werd gesteld op een bedrag van € 3.600. De totale geadviseerde huurprijs op 1 augustus 2011 was dus € 80.690. Verhuurster heeft vervolgens gevorderd de huurprijs voor het gehuurde met ingang van 1 augustus 2011 nader vast te stellen op € 80.960, dan wel op een in goede justitie vast te stellen bedrag. Halfords heeft hiertegen verweer gevoerd. Halfords heeft aangevoerd dat de ruimte op de eerste verdieping in het bestemmingsplan is aan-

gewezen als woonruimte en de gemeente Baarn op 22 juli 1998 heeft gelast het strijdig gebruik te staken zodat het niet meer mogelijk is de ruimte op de eerste verdieping te gebruiken conform de contractuele bestemming. Halfords heeft zich op het standpunt gesteld dat de ruimte hierdoor nutteloos geworden is voor haar bedrijfsvoering en er om die reden geen huurwaarde moet worden toegekend aan de ruimte op de eerste verdieping.

Waardering eerste verdieping De kantonrechter* stelde eerst vast dat partijen verdeeld waren over de vraag of en hoe de eerste verdieping moet worden betrokken in de huurprijswaardering. Vaststaand feit is volgens hem dat de huurovereenkomst betrekking heeft op zowel de (winkel) ruimte op de begane grond als op de (opslag) ruimte op de eerste verdieping. Daarbij is de ruimte op de eerste verdieping in het verleden gebruikt als opslag-, kantoor- en kantineruimte ten behoeve van de ondergelegen winkelruimte.

Vervolgens overwoog hij dat bij de waardering van de bedrijfsruimte het gehuurde zoals vastgelegd in de huurovereenkomst als uitgangspunt dient te worden genomen.

Dat betekent volgens hem in het onderhavige geval dat Halfords gehuurd heeft een ruimte op de begane grond en een ruimte op de eerste verdieping met de bestemming winkelruimte. Dit (overeengekomen) genot

correspondeert met een bepaalde huurwaarde die tot uitdrukking wordt gebracht in de huurprijs. Op grond van artikel 2.6.1 van de algemene voorwaarden is de huurder verplicht te zorgen voor het verkrijgen van de voor de uitoefening van het bedrijf vereiste vergunningen en ontheffingen. Het gebruik conform het bestemmingsplan valt hieronder. Indien het gebruik van het gehuurde in strijd is met het geldende bestemmingsplan dan komt dit voor risico van de huurder. De kantonrechter overweegt dat Halfords het genotsverlies dat het gevolg is van het met het bestemmingsplan strijdige gebruik voor zijn rekening moet nemen. De huurder kan het verlies aan huurwaarde die het gevolg is van dit genotsverlies niet afwentelen op de verhuurder. Dit betekent dan ook dat bij de waardering van het gehuurde de eerste verdieping moet worden betrokken.

Huurprijs De door de bhac vastgestelde huurwaarde van de begane grond (€ 77.090) is geen onderwerp van geschil geweest en stond daarmee vast. De kantonrechter overwoog dat voor het bepalen van de huurwaarde van de verdieping de contractuele bestemming als uitgangspunt moet worden genomen.

Partijen hebben de eerste verdieping niet bestemd als (onzelfstandige) woonruimte, maar als bedrijfsruimte. De bhac had in een brief toegelicht dat een waardering van de eerste verdieping als bedrijfsruimte/opslag zou leiden tot een huurwaarde van € 6.580 per jaar. Normaal gesproken had de kantonrechter de huurprijs per jaar dus vervolgens bepaald op € 83.670, zijnde € 77.090 plus € 6.580. Echter, nu verhuurster haar vordering beperkt had tot de door de bhac geadviseerde huurwaarde, zijnde (€ 77.090 + € 3.600 =) € 80.690 per jaar, werd de nadere huurprijs ook vastgesteld op dit bedrag. ← * Rechtbank Midden-Nederland, kantonrechter locatie Amersfoort, 10-4-2013, LJN BZ7197. scn 2013 | 3 27

review

tekst jorine de soet kir kordaat in ruimte Jorine de Soet is procesmanager. Zij adviseert en begeleidt bij complexe herstructureringsprocessen.

In het licht van de turbulente ontwikkelingen in de retail, verraste het me om nieuwe winkels van Jones&Jones te zien openen. Dit was de aanleiding de eigenaren van deze retailketen te benaderen voor een interview in de reeks ‘Winkelen, hoe gaan we dat doen’.

Kai Huijsman (l) en Arjen Versluis

Winkelen, hoe gaan we dat doen?

D

e afgelopen jaren is er sprake van grote turbulentie in de retail. We kunnen geen boek over detailhandel openslaan of de veranderingen in het winkelgedrag worden beschreven. Consumenten winkelen anders: meer prijs- en kwaliteitsbewust. Ook heeft digitaal winkelen een behoorlijke vlucht genomen.

Vooral de textielbranche lijkt op het moment harde klappen te krijgen. Mensen doen langer met hun kleding en doen minder en bewuster aankopen. We zien dan ook veel formules omvallen of er is vrijwel voortdurend ‘sale’. Vanuit deze actuele ontwikkelingen, veraste het me om nieuwe winkels van Jones&Jones te zien openen. Dit was de aanleiding de eigenaren van Jones&Jones te benaderen voor een interview in deze reeks artikelen.

Historie Jones&Jones is in 1993 opgericht door Cor van Berg. De eerste winkel ging open in Utrecht, in de Choorstraat. In 1994 kwam Kaj Huijsman (een van de huidige twee eigenaren van de formule) in deze winkel werken op donderdagavond en zaterdag. Hij deed het erbij, naast zijn reguliere baan bij een verzekeringsmaatschappij. Na circa anderhalf

28 scn 2013 | 3

review

Jones & Jones jaar had hij er genoeg van en zegde op. Cor van Berg wilde hem niet kwijt en ze spraken af dat Kaj eerst de winkel nog een tijdje alleen zou draaien, zodat Cor met vakantie kon.

Toen hij de winkel alleen draaide, bleek Kaj dat wel heel erg leuk te vinden en hij wilde dat wel blijven doen, maar dan wel als het zijn eigen winkel zou zijn. De prijs van de winkel was echter te hoog. Daarop deed Cor het voorstel dat Kaj de winkel zou kunnen overnemen voor de prijs van de voorraad en het interieur, als hij er minimaal vijf jaar zou blijven werken. De goodwill zou hij daarna in drie jaar kunnen betalen. In die drie jaar zou Cor hem verder opleiden om de winkel volledig zelfstandig te kunnen draaien.

‘Retail is detail’, zo was de gevleugelde uitspraak van Cor en met behulp hiervan begeleidde hij Kaj met strakke hand.

Uitdaging Op 1 januari 2002 heeft Kaj de winkel overgenomen. De eerste tijd stond hij alleen in de winkel en flankeerde Cor hem nog met adviezen en hulp. In 2003 nam Kaj voor het eerste een parttime collega aan, die er vandaag nog steeds werkt. Na verloop van tijd wilde Kaj meer; hij wilde niet langer alleen in de winkel staan, maar ging op zoek naar een nieuwe uitdaging. Hij benaderde Arjen Versluis om bij hem te komen werken. De heren kenden elkaar van vroeger, van Coltex. Arjen had na een half jaar zijn eigen winkel in Veenendaal en Kaj begeleidde hem zoals hij zelf eerder door Cor van Berg begeleid was.

Gestage groei Jones&Jones groeide elk jaar gestaag met één winkel. In 2007–2008 waren er vier winkels: Utrecht, Veenendaal, Leiden en Apeldoorn. De winkels in Utrecht en Veenendaal draaiden goed, de winkels in Leiden en Apeldoorn minder. In Apeldoorn werd Kaj in een herenmodezaak eens heel goed geholpen. Hij heeft de betreffende verkoper benaderd. Die wilde graag voor zichzelf beginnen. Kaj heeft hem toen aangetrokken als franchisenemer voor de winkel in Apeldoorn en direct ging die vestiging heel goed lopen. De winkel in Leiden is opgeheven.

Twee eigenaren In 2008 wilde Arjen ook voor zichzelf beginnen. Kaj en hij zijn toen met elkaar om de tafel gegaan. Ze spraken af geen nieuwe winkels meer te beginnen, maar bestaande winkels over te nemen. De eerste winkel die zij in 2009 overnamen, was ‘Dolfing’ in Bodegraven. Arjen werd hier voor de helft eigenaar van en draaide deze winkel. In 2010 opende een Jones&Jones-winkel in Vleuterweide. In 2011 werd Arjen mede-eigenaar van de gehele formule. Sindsdien doet Arjen de ‘voorkant’ van de winkels; dat wil zeggen het winkelen en de exploitatie en Kaj doet de ‘achterkant’ van de winkels; dat wil zeggen de logistiek en de administratie.

Samen doen ze de inkoop. vervolg op pagina 30 → scn 2013 | 3 29

review

De voorraad van de webshop ligt in de winkels.

‘In de praktijk zien we dat de webwinkel vooral een etalagefunctie vervult’

← vervolg van pagina 29 Winkels en marketing De winkels van Jones&Jones zijn zo’n 100 tot 120 m2. De doelgroep bestaat vooral uit mannen van boven de 35 jaar.

De artikelen bevinden zich in de middensegment. Klanten zijn vooral mannen die het maatschappelijk al gemaakt hebben en die geen waarde (meer) hechten aan échte merken. De klanten van Jones&Jones zijn mannen die zeer weloverwogen uitstekende kwaliteit voor een goede prijs willen. Zij schaffen in het algemeen maar één of twee keer per jaar een heel aantal artikelen aan in plaats van tien keer per jaar een artikel.

Scherpe prijs-kwaliteitverhouding Bij Jones&Jones liggen de prijzen van dezelfde artikelen lager dan bij collega’s in de markt. Daar waar sommige collega’s afprijzingen suggereren, verkoopt Jones&Jones diezelfde artikelen voor een lagere prijs, zonder afprijzing. ‘Wij hechten er waarde aan eerlijk te zijn naar onze klanten en zij herkennen en waarderen dat ook. Regelmatig stellen we onze klanten voor bij een collega te gaan kijken. Vaak komen ze dan terug met de constatering dat wij dezelfde artikelen verkopen tegen een scherpere prijs.

Het eventueel vermaken van aangeschafte kleding is bij ons gratis. Dit bieden wij als extra service aan. Behalve in de outletwinkel in Nieuwegein. Daar maken we zo weinig marge dat vermaakkosten wel betaald moeten worden’, aldus Kaj. Geïntegreerd winkelsysteem Nu, anno 2013 heeft Jones&Jones acht vestigingen en een webshop. De webshop is volledig geïntegreerd in de gehele verkoop in alle winkels. De voorraad van de webshop ligt in de winkels. ‘In de praktijk zien we dat de webshop vooral een etalagefunctie vervult’, vertelt Kaj. ‘Onze klanten zien interessante artikelen op de website en gaan dan naar de winkel om te passen. Daar kopen ze dan ook vaak meer.

Ook kan men een artikel dat bij de webshop gekocht is, in de winkel ruilen of terugbrengen. Onze volgende stap is, dat klanten alle artikelen in een keer in de winkel kunnen aanschaffen ongeacht of deze op voorraad zijn. Die artikelen die niet voorhanden zijn, worden dan besteld bij andere winkels en de volgende dag nagezonden.’

30 scn 2013 | 3

Groei op eigen kracht Op mijn vraag hoe Jones&Jones in de huidige marktsituatie toch nog kan groeien (in 2011 ging de winkel in Huizen open, in 2012 in IJsselstein en in 2013 in Nieuwegein), zegt Kaj: ‘Wij staan er goed voor. Natuurlijk ondervinden ook wij effecten van de economische situatie, maar in het algemeen minder dan onze collega’s. Dit hangt onder meer samen met het feit dat wij geen investeringen doen met vreemd vermogen. Wij groeien volledig op eigen kracht en investeren alleen met behulp van eigen vermogen. Daardoor hebben we een langere adem en kunnen we meer incasseren. Wij groeien ook niet snel. Tot nu toe openen we per jaar één nieuwe winkel en dat vinden we een prima tempo. We willen doorgroeien naar zo’n vijftien winkels.

review

In het midden van het land willen we die winkels zelf runnen en in het noorden en zuiden van het land zoeken we naar goede franchisenemers. We zien de toekomst zonnig tegemoet en verwachten dat halverwege 2015 onze klanten weer bereid zijn meer te besteden.’

Unique Selling proposition ‘Wat is jullie unique selling proposition?’vraag ik. ‘De sfeer in de winkels en de kwaliteit van onze mensen’, zeggen Kaj en Arjen. ‘Wij laten onze mensen in de winkel heel vrij in de wijze waarop zij de winkel runnen. Zij krijgen alle verantwoordelijkheid en nemen die ook. Wij zien ook iedereen als onze collega’s en niet als onze medewerkers.

Doordat we onze collega’s zoveel vertrouwen geven, zijn zij in staat hun werk heel goed te doen. Onze mensen werken dan in het algemeen ook heel erg lang bij ons. Dat vinden we belangrijk voor onze klanten, die vaak graag door dezelfde persoon geholpen willen worden. Onze klanten willen graag herkend worden, verlangen uitstekende service en een kopje koffie. Dit bieden wij hen in al onze vestigingen. Zelf staan we ook nog in de winkels.’ Kaj staat elke zaterdag in een winkel en Arjen staat elke dag in twee verschillende vestigingen. Zo houden de heren uitstekend vinger aan de pols in hun winkels.

Acht vestigingen Op dit moment zijn er acht Jones&Jones vestigingen, waaronder één outlet in Nieuwegein. Vanaf januari 2014 wordt dit ook een reguliere vestiging.

Terugkijkend op ons gesprek, kan ik alleen maar concluderen dat Jones&Jones geleid wordt door échte ondernemers, die op eigen kracht en vanuit hun eigen verantwoordelijkheid uitstekend deze formule weten vorm te geven.

In deze tijd heeft de markt behoefte aan dit soort ondernemers, die gevoel hebben voor een juist prijs-kwaliteitsverhouding en uitstekende service. ←

scn 2013 | 3 31

nieuws

Amstelveen wint kwaliteitsmonitor Op 5 juni hebben CBRE, Locatus en Cyber tijdens de vastgoedbeurs Provada de winnaars van de Winkelcentrum Kwaliteitsmonitor 2013 bekendgemaakt.

De beste totaalscore was voor Stadshart Amstelveen.

D

e Winkelcentrum Kwaliteitsmonitor is een meetsysteem dat winkelcentra op verschillende indicatoren meet, beoordeelt en vergelijkt. De kwaliteitsmetingen resulteren in een objectieve en onafhankelijke ranglijst en benchmark. Het winkelcentrum dat dit jaar de beste totaalscore op de Winkelcentrum Kwaliteitsmonitor liet zien is Stadshart Amstelveen, van eigenaar Unibail-Rodamco. Dit winkelcentrum heeft eveneens het beste gescoord op de kern­

John van Haaren, ceo van Unibail-Rodamco Nederland, ontvangt uit handen van Huub Elders (CBRE) de Award.

kwaliteiten bereikbaarheid en service.

Op nummer twee en drie zijn winkelcentrum Middenwaard in Heerhugowaard en de Heuvel in Eindhoven geëindigd, van respectievelijk eigenaren Corio en cbre Global Investors & Syntrus Achmea. Corio is ook op de vierde plaats terug te zien met winkelcentrum Alexandrium I. Op de vijfde plaats is het Spoorwegpensioenfonds geëindigd met de Tuinen in Naaldwijk; dit winkelcentrum heeft eveneens het hoogst gescoord op de kernkwaliteit beleving.

rectificatie In onze NRW Special van april 2013 zijn bij de opmaak een paar hinderlijke fouten geslopen. Waarvoor onze excuses aan auteur Frank Quix en de personen waarop de fouten betrekking hebben.

Het betreft de expert interviews behorend bij het essay van Frank Quix.

In het artikel zijn de portretfoto’s van Frank De Moor en Bart Karis verwisseld.

De juiste foto’s van de heren ziet u hieronder. Voorts hebben wij de namen van de heren Hamit Karakus en Harry Bruijniks verkeerd gespeld. De juiste spelling is zoals hierboven weergegeven.

meetsysteem Locatus, Cyber en cbre beogen met de Winkelcentrum Kwaliteitsmonitor een bijdrage te leveren aan de reeds bestaande bredere discussie over het kwaliteitsniveau van winkelcentra in Nederland. Dit onderwerp werd onder meer besproken tijdens de lunchbijeenkomst van het ssm Retailplatform van 16 mei 2013. De winnende winkelcentra kunnen een voorbeeldrol vervullen voor (her) ontwikkeling in de winkelvastgoedsector.

Het meetsysteem is het resultaat van intensief en zorgvuldig onderzoek dat is uitgevoerd door de drie initiatiefnemers

Na afloop van de prijsuitreiking had SCN een gesprek met Huub Elders (CBRE) en Gertjan Slob (Locatus) over de Winkelcentrum Kwaliteitsmonitor. Scan voor de video bijgaande QR-code of ga naar www.youtube.com/scnewsnl

en mede afgestemd met een groep deskundigen uit de winkelvastgoedsector (retail, overheid, vastgoed). De afgelopen maanden hebben metingen in ruim 60 Nederlandse planmatig ontwikkelde winkelcentra van tenminste tienduizend vierkante meter wvo plaatsgevonden. In ieder winkelcentrum zijn de kernkwaliteiten basis, service en beleving gemeten. ← Bart Karis ceo Zeeman

32 scn 2013 | 3

Frank De Moor ceo Macintosh Retail Group

info: http://wckm.cbreprojects.nl

juridisch

de fouw Kan leegstand in een winkelcentrum als een gebrek worden aangemerkt?

I

n de huidige tijden van crisis is de leegstand van winkelruimten toegenomen. Verhuurders zullen er meer moeite voor moeten doen om de lege ruimtes verhuurd te krijgen. Huurders hebben er belang bij dat de bedrijfspanden in de omgeving van het gehuurde zoveel mogelijk verhuurd zijn. Indien er teveel leegstand ontstaat in een winkelgebied wordt dit winkelgebied immers minder aantrekkelijk voor het publiek en gaat dit ten koste van de omzet van de huurder. Indien de winkels in een winkelcentrum van veel verschillende eigenaren zijn lijkt de verhuurder hier weinig aan te kunnen doen. Indien (nagenoeg) een heel winkelcentrum in eigendom van ĂŠĂŠn verhuurder is, is het de vraag of een aanzienlijke mate van leegstand in een winkelcentrum een gebrek kan opleveren aan het gehuurde.

Op grond van de jurisprudentie levert leegstand in de omgeving van het gehuurde in de regel geen gebrek op dat voor rekening van verhuurder komt, maar behoort dit tot het ondernemersrisico van huurder. Zolang een verhuurder zich voldoende inspant om de leegstaande ruimtes in een winkelcentrum verhuurd te krijgen, kan een huurder hem in beginsel niet aansprakelijk houden voor de leegstand. Dit kan anders zijn indien de achterblijvende bezoekersaantallen en de leegstand het gevolg zijn van concrete gebreken waarop de huurder niet bedacht had hoeven te zijn.

Illustratief in dit kader is een uitspraak van de rechtbank Groningen van 8 augustus 2006 (LJN: AZ3027). In die zaak meende de huurder dat er sprake was van leegstand in het winkelcentrum, waarvoor de verhuurder aansprakelijk was. Bovendien zou de verhuurder de leegstaande units niet hebben aangekleed waardoor het aanzien van het winkelcentrum zou zijn geschaad. Huurders menen als gevolg hiervan een aanzienlijk verminderd huurgenot te hebben gehad en ook zouden de bezoekersaantallen ernstig zijn tegengevallen waardoor huurder veel omzet zou hebben gederfd.

De kantonrechter overweegt dat tegenvallende bezoekersaantallen en leegstand op zichzelf in beginsel niet kunnen worden aangemerkt als een

gebrek aan het gehuurde en de gevolgen daarvan niet op de verhuurder kunnen worden afgewenteld.

De kantonrechter meent dat dit alleen anders kan zijn indien de achterblijvende bezoekersaantallen en de leegstand het gevolg zijn van concrete gebreken in het gehuurde object zelf of het grotere geheel waarvan het gehuurde deel uitmaakt. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan gebreken aan de inrichting of tekortkomingen in het onderhoud van het gehuurde of het complex waarvan het gehuurde deel uitmaakt. Ook kan het hierbij gaan om door de verhuurder gedane toezeggingen, die hij vervolgens niet nakomt. De kantonrechter oordeelt dat er in het onderhavige geval geen sprake is van een gebrek aan het gehuurde. Daarbij overweegt de kantonrechter dat er op grond van de huurovereenkomst een inspanningsverplichting rust om leegstand te voorkomen. De huurder diende aan te tonen op welk punt de verhuurder hierin tekort zou zijn geschoten. Daarin zou de huurder in dit geval niet zijn geslaagd. De kantonrechter merkt daarbij op dat de verhuurder op zichzelf een commercieel belang heeft bij een zo hoog mogelijke gevarieerde bezettingsgraad. Anders gezegd gaat de kantonrechter er vanuit dat nu ook de verhuurder belang heeft bij het voorkomen van leegstand, het niet aannemelijk is dat hij nalatig zal zijn in het proberen te voorkomen daarvan.

K

ortom, de omstandigheid dat er sprake is van (aanzienlijke) leegstand in een winkelcentrum zal in beginsel niet tot gevolg hebben dat er sprake is van een gebrek aan het gehuurde.

Evenwel bestaan er voor een huurder mogelijkheden om zijn risico op leegstand in een winkelcentrum enigszins in te perken. Zo kan bijvoorbeeld bij het aangaan van de huurovereenkomst een recht voor huurder op huurprijsvermindering worden bedongen ingeval er minder dan een bepaald percentage van het aantal units in het winkelcentrum in gebruik is. Zeker in deze tijden van crisis is oplettendheid in dit kader bij het aangaan van de huurovereenkomst dus geboden. � anneloes de fouw advocaat/partner bricks advocaten, amsterdam

scn 2013 | 3 33

internationaal

La France: douze points!

SSM Retail Platform doet Parijs en Bordeaux aan

Hans van Tellingen (Strabo) deelt met u zijn observaties, gemaakt tijdens de SSM-studiereis naar twee Franse steden, die ook voor retailontwikkelingen van belang zijn.

34 scn 2013 | 3

internationaal

↓ Gare Saint-Lazare, Parijs

↑ Kaasballetjes van de Franse Hema

Elk jaar gaat SSM Retail Platform op studiereis. Vier dagen lang netwerken. Vier dagen lang lekker eten. En vier dagen lang mooie wijnen drinken. Maar ook: nieuwe, net opgeleverde winkelcentra bezoeken. Of juist eeuwenoude winkelstraten. En bouwplaatsen waar een nieuw winkelcentrum wordt ontwikkeld.

Ja? Echt? Is het in Frankrijk ook niet crisis?

Is dat niet het land waar een socialistische regering ervoor zorgt dat mensen bijna niet ontslagen kunnen worden?

Waar de mensen op hun zestigste met pensioen kunnen? Waar de inflexibele economie ervoor zorgt dat het land economisch ‘vast’ zit? En de jongeren dus niet aan de bak komen? Klopt. Frankrijk is een corporatistisch land. Maar toch.

Frankrijk is ook het land van UnibailRodamco. Het best presterende winkelfonds van Europa. En Frankrijk is ook het land van Klepierre (de ontwikkelende belegger van de mooiste ‘high traffic’ winkelvoorzieningen — op Gare Saint Lazare — ter wereld). Maar bovenal is Frankrijk het land van de hema. Wablief?

Jazeker: hema! ‘hema, depuis 1926’ is een grote hit in ‘la douce France’. De typisch Nederlandse formule slaat hier aan. En de Fransen blieven maar wat graag de gekleurde dropstaafjes. Al zijn stroopwafels en cosmetica de absolute favorieten.

Door Hans van Tellingen (*)

V

oordat ik inga op enkele specifieke projecten, pak ik eerst een drietal thematische onderwerpen op. Te weten: Unibail-Rodamco, het fenomeen ‘sleutelgeld’ én de hema.

Unibail-Rodamco Unibail-Rodamco is toonaangevend in Europa en de wereld. Dat heeft een reden. In de filosofie van Unibail zijn er drie typen winnaars in de retail: internet (voor het gemak en de snelheid), dagelijkse goederen (denk aan een succesvol wijkwinkelcentrum) én —met name — grote winkelcentra/-gebieden waar ‘beleving’ centraal staat. De centra waar Unibail zich op richt dus. Met flagship stores, leisure en groot uniek aanbod. En een ijzersterk winkelcentrummanagement. En dan kom je al snel terecht bij centra met meer dan 8 miljoen bezoekers per jaar.

Centra met meer dan 50.000 m2 aan oppervlakte (het liefst nog veel meer). En centra met groeiende bezoekersaantallen en bestedingen. Ja, zelfs in tijden van crisis. Ook in Frankrijk is de algemene trend een dalende. Maar de centra van Unibail doen het de afgelopen jaren zelfs beter dan in het verleden. Dat geldt niet alleen voor Frankrijk.

Maar ook voor Nederland. De bezoekersaantallen stijgen ook in de Nederlandse centra van Unibail. Net als de bestedingen.

↑ So Ouest, Parijs

Hoe ik dat weet? Mijn bedrijf Strabo doet dagelijks onderzoek in deze centra. Waar het steeds beter mee gaat. Zelfs in deze crisis. En waar er dus ruimte is voor uitbreiding. Te beginnen in Stadshart Amstelveen.

Sleutelgeld, entreegeld en CBRE In Frankrijk moet je meestal entreegeld/sleutelgeld betalen.

Een eenmalige som geld. Op de Champs-Elysées (en andere A1-plekken) zelfs een smak geld.

Kan zo maar een paar miljoen zijn. Of meer zelfs. Entreegeld is een soort borg. Met een beetje mazzel krijg je als huurder (een gedeelte van) het geld terug.

Maar niet als je eerder weggaat dan afgesproken. Dit maakt de berekening van de huurprijs per m2 lastig. Toch een poging: op de Champs Elysees betaal je € 8.000,– per m2. En op de Boulevard Haussmann meer dan € 4.000,–. Chris Igwe van cbre Parijs maakte ons dit duidelijk tijdens een uitstekende presentatie aan onze groep.

HEMA ‘hema, depuis 1926’. De Fransen krijgen geen genoeg van de hema. Emile Ruempol van de hema heeft de succesvolle strategie op uiterst interessante wijze toegelicht. Een strategie die in Duitsland maar matig werkt.

En die in België pas in tweede instantie (zeer) succesvol was.

Maar die in Frankrijk direct al erg goed aanslaat. →

scn 2013 | 3 35

internationaal

op zijn retour? ‘Ze’ zeggen het.

In het thuisland althans (maar is dat ook echt zo?). In Parijs nog niet. Mooi om al die gretige kopers gade te slaan. ← De entree van Aber­ crombie & Fitch, Parijs ↙ So Ouest, Parijs

Parijs

↓ Hoofdentree van Le Millénnaire, Parijs

H

ierna worden de interessantste projecten en locaties die in Parijs zijn bezocht behandeld.

Clichy-Batignolles Dit project is in aanbouw. Lekker projectje wel. 3.400 woningen. 140.000 m2 aan kantoren.

31.000 m2 aan winkelvoorzieningen. Een nieuwe rechtbank.

En een stadspark van 10 hectare. ‘Onze mab’ heeft hier ook een aandeel in. Hier moesten de olympische voorzieningen komen. Maar toen Londen de pitch won, had Parijs geen Plan B. Het was gewoonweg niet in de hoofden opgekomen dat Parijs ook kón verliezen. Wel dus. Maar binnen een jaar kwam er toch een nieuw plan. Dit plan dus.

Indrukwekkend.

So Ouest Dit betreft het nieuwste winkelcentrum van Unibail-Rodamco.

Een slordige 50.000 m2 aan winkelruimte. Met een geweldige branchering. En met zogeheten ‘iconische winkelfronten’ van de belangrijkste grote huurders. Als

36 scn 2013 | 3

Nederlander moet je misschien lachen bij zulke bewoordingen. Ik niet. Het is namelijk een prachtig centrum. Met een ‘op en top’ branchering. En inderdaad, met iconische winkelfronten. Kom maar op, zou ik zeggen.

Ik wil ook iconische winkelfronten in Nederland.

Abercrombie & Fitch op de Champs- Elysées ‘De hangende tuinen van Babylon’. Dat was mijn eerste ingeving bij het zien van deze winkel.

Of beter gezegd: bij het zien van de toegangsroute naar de winkel.

Aan de achterkant (!) van een oud bankgebouw. Op het duurste plekje van het land. Je moet eerst de tuin door. Met prachtige bomen en levend groen.

Eenmaal binnen zie je de ‘usual Abercrombie style’. Mooie, jonge mensen die onnodig staan rond te hupsen. Een donkere winkel. En een stampende beat (iets minder hard dan in andere landen vanwege Franse regelgeving). Een houthakkershirt (made in Cambodja) koop je voor een slordige 80 euri. Maar toch: wat een ge-wel-di-ge retailbeleving weer. Is Abercrombie

Le Millénaire Centre Commercial Tja, en dan kom je in dit centrum. Met 56.000 m2 het grootste centrum dat de afgelopen tien jaar is ontwikkeld in Frankrijk (door Klepierre). Ik vind So Ouest echter stukken beter. Le Millénaire heeft het net niet.

Zes miljoen bezoekers per jaar is daarbij ook erg weinig voor een dergelijk groot centrum. Wat er hier mis is? Op het oog weinig.

Het winkelcentrum kent een prima branchering en is mooi afgewerkt. Speelt de locatie een rol? Het zou kunnen. Tijdens het lunch was het in ieder geval rustig. Té rustig. Want die Fransen kunnen eten tijdens de lunch, hoor. Maar dat doen ze hier dus niet…

↑ La Millénnaire, Parijs → Toegangsweg van Abercrombie & Fitch

internationaal

↓ Gare Saint-Lazare, Parijs

↑ Winkelfronten in So Ouest → Quai des Marques, Bordeaux

bordeaux

Gare Saint-Lazare Maar dan: Gare Saint-Lazare!

Ook van Klepierre. In samenwerking met de Franse ns (sncf) ontwikkeld. Wat een adembenemende mooie ontwikkeling.

Qua architectuur. Qua branchering. Qua loopstromen. En qua beleving. Dit nieuwe winkelcentrum is terecht onderscheiden met een icsc Award (voor kleine centra). Winkelcentrum Gaire Saint-Lazare is gevestigd in het (qua reizigersaantallen) tweede station van Europa. 11.000 m2 winkels. Dagelijks 450.000 reizigers. Drie verdiepingen winkelgenot voor de snelle shopper.

Maar ook geschikt als winkelbestemming ‘an sich’. Veel bezoekers komen namelijk voor de winkels, terwijl ze echt de trein niet hoeven te nemen. Enige nadeel nu: ik wil niet meer langs de winkelgalerijen door Nederlandse stations lopen. Wat zijn dat armetierige frutselkiosken.

B

ordeaux betrof de finale destinatie.

Stad van de wijn. Maar ook de stad van ‘onze eigen Redevco’!

Promenade Sainte-Catharine Redevco ontwikkelt hier een winkelcentrum van 18.000 m2.

In hartje Bordeaux. Als een soort doorsteek tussen de belangrijkste winkelstraten Rue SainteCatharine (de langste winkelstraat van Europa van 1,8 kilometer) en de Rue de la Porte Dijeaux. Alles draait natuurlijk om de conversie. Hoeveel mensen maken de doorsteek naar het winkelcentrum? De meningen liepen uiteen van 5% tot 70%. Mijn mening? 20%. Ook die andere ‘telmeneer’ van Locatus noemde een dergelijk getal.

Genoeg voor een succesvol winkelcentrum? We hopen het! Aan de mate van afwerking zal het niet liggen. Het winkelcentrum zal er geweldig uit gaan zien.

Mériadeck Dit winkelcentrum was tegenover het hotel gevestigd. En is daarom ook bezocht. Het gebouw ziet er niet uit. En heeft een ‘seventies’-uitstraling. En toch: het was er druk om 10.30 ’s ochtends. En alleen op de tweede verdieping zag ik wat leegstand.

Soms doen ‘lelijke’ winkelcentra het verrassend goed. Zolang ze maar op de goede plek liggen.

‘It’s the location, stupid!’.

Quai des Margues Over locatie gesproken: het outletcenter Quai des Margues ligt

iconisch (daar heb je ’m weer).

Aan de oevers van de Garonne.

Met uitzicht over de binnenstad.

In oude hangars zijn hier 34 winkels en horecavoorzieningen gevestigd. Of het loopt? Misschien is de langgerektheid een probleem. Ook staan er wat units leeg. Toch: zet mij hier op een terras neer en ik vermaak me uren, zo langs de rivier. En dan koop ik er per ongeluk ook nog een overhemd.

Chateau du Tertre Inhoudelijk gezien was dit een waanzinnige reis. Veel gezien, gehoord en bewonderd. Maar het absolute hoogtepunt van de reis betrof het bezoek aan Chateau du Tertre. Het wijnhuis van Eric Albada Jelgersma. Juist: ‘Mister Edah en Mister Basismarkt’. In een waanzinnige setting is daar geweldig gegeten en is van de allerbeste wijnen gedronken.

En passant werd ons ook nog verteld dat de Médoc alleen pas kon gedijen nadat de Nederlanders dit drassige gebied hebben ingepolderd. De Médoc is dan ook ’s werelds beste polderwijn!

Mijn complimenten voor de ssm.

Wat een fijne reis. Wat een fijne organisatie. En wat een weergaloze wijn! ←

(*) Drs. Hans P. van Tellingen is algemeen directeur van Strabo bv, Marktonderzoek en Vastgoedinformatie, www.strabo.nl.

Reacties?: vantellingen@strabo.nl Twitter: @hansvtellingen scn 2013 | 3 37

Niet alleen deze wagen is belangrijk voor uw winkelcentrum! ers van voor leuz slechts SCN n

Parkeren als satisfier wordt bereikt als er een hele goede samenhang aanwezig is

tussen het winkelcentrum en de parkeerfaciliteit. Dat moet aan twee kanten kloppen. Alle aspecten die het parkeren aangaan, maar óók die van het winkelcentrum. Immers... zowel retail als parkeren zijn van elkaar afhankelijk, hebben elkaar nodig en bedienen dezelfde klant!

€ 195,-*

www.pnnl.nl

Parkeren & Retail komen samen bij Parkeer Netwerk Nederland. Hier ontmoeten de vakkundige professionals van beide disciplines elkaar. Hier wordt informatie gebracht en gehaald. Hier ontstaan ideeën en oplossingen. Door mensen, in een persoonlijk zakelijk relatienetwerk. Word daarom ook lid ! * Lidmaatschap tot eind 2013, exclusief BTW. Alleen geldig voor nieuwe leden. De aanbieding loopt tot en met 12 april 2013 Aanmelden kan via scnews@pnnl.nl.

visie

In onze ijver zijn we doorgeschoten en is de in aanbod gestuurde winkelmarkt, de fijnmazige winkelstructuur ernstig verstoord. De uitbreiding van het volume aan winkelmeters komt niet overeen met de reële demografische en economische vooruitzichten. Niet de samenhangende winkelstructuur met natuurlijke loopstromen maar de vrijkomende geografische ruimtes op lokaal niveau zijn te vaak leidend geweest bij de uitbreiding van winkelmeters.

Een nieuw verdienmodel: samenwerking en evenwichtigheid

W

e weten allemaal dat er te veel winkelmeters zijn. De sector orakelt door elkaar en verdrinkt in dikke stapels analyses, rapporten en onderzoeken. We blijven elkaar vertellen hoe het zo allemaal gekomen is en dat de overheid de teruggang van de sector maar moet oplossen.

Maar er is nog een andere route: eenduidige visie, structuur en een plan van aanpak kan de sector verder brengen.

Door dit te doen via een te creëren samenwerkingsmodel waarin retailers of hun organisaties betrokken zijn, ontstaat er vertrouwen. Dit is het begin van herstel voor de sector. In de complexe detailhandelsstructuur zullen er nog vele uitdagingen op ons af komen. Het verzanden in de onmogelijkheden ligt dan op de loer. Maar door ons gezamenlijk te richten op de mogelijkheden versterken we de sector.

Zorgvuldig Een van die mogelijkheden houdt in dat er afscheid genomen moet worden van de oude structuur die geleid heeft naar de overmaat van winkelmeters op verkeerde locaties.

De verstoorde fijnmazige winkelstructuur met zijn overmaat aan winkelmeters op orde brengen, is een zorgvuldig proces. Op sommige plaatsen kan een toevoeging van winkelmeters in winkelgebieden juist een versterking zijn voor de economie. De afname en toevoegingen van de winkelmeters in de nieuwe fijnmazige structuur zal gezamenlijk op gelijkwaardige basis door de stakeholders die daar een langdurig economisch belang bij hebben neergezet moeten worden. Gemeentes, retailers en bedrijfson-

roerendgoed-eigenaren geven hierbij in samenwerking op gelijkwaardige basis invulling aan de gezonde lokale winkelgebieden.

Toezicht biedt uitzicht Stakeholders die de verstoorde winkelmarkt hebben laten ontstaan zijn echter niet degenen die een vooraanstaande rol in het verbeterproces in kunnen nemen. Hiervoor is nieuw denken gevraagd dat past in de huidige transitiefase van de detailhandel. Het in het leven roepen van een autoriteit die de verstoorde winkelmarkt op orde gaat brengen is uit economische overwegingen dringend gewenst. Deze zogenaamde Autoriteit Economische Zones ziet toe op een evenwichtige gemeentegrensoverschrijdende winkelstructuur. Afgestemd met de primaire stakeholders ontstaat er zo nieuwe ruimte. Een nieuw verdienmodel waarin retailers en bedrijfsonroerendgoed eigenaren samen op professionele wijze nieuwe verbindingen leggen met de consument ter versterking van het winkelgebied.

Verder komen Er is voldoende deskundigheid om een goede winkelstructuur neer te zetten, maar dan moet het oude denken losgelaten worden. Wijzen naar andere stakeholders zoals gemeentes, provincies of rijksoverheid leidt tot stilstand.

Vooral als deze stakeholders om moverende redenen zich niet geroepen voelen dit op te pakken. Bij niets doen zal de lijdensweg van de crisis alleen maar langer worden met alle gevolgen van dien. In een creatief economisch tijdperk zal de sector zichzelf moeten inspireren, innoveren en creëren om verder te komen. ←

Met ingang van deze editie zal de Stichting Collectief Ondernemerschap in de Retail (Score) regelmatig een bijdrage plaatsen in SCN. Zie ook: www.score-web.nl. scn 2013 | 1 39

internationaal

At your

40 scn 2013 | 3

internationaal

The Mall at Millenia, Florida usa

service Met ruim 10 miljoen gasten per jaar verdient The Mall at Millenia een plaats in de Amerikaanse top tien als het gaat om bezoekersaantallen. Wat onderscheidt The Mall at Millenia van de vele winkelcentra en outlet centers in Florida, Verenigde Staten?

Shopping Centre News is er geweest en zag een aantal opvallende zaken.

Door: Thijs Fennis

foto: mall at millennia

scn 2013 | 3 41

internationaal

een oppervlakte van 103.866 m2, verdeeld over twee verdiepingen, huisvest het winkelcentrum naast restaurants zo’n 150 winkels, waaronder Chanel, Gucci, Luis Vuitton, Tiffany & Co, Burberry, Hollister en Abercrombie & Fitch.

F

lorida, ook bekend als the sunshine state, heeft haar bijnaam te danken aan het aangename klimaat. Temperaturen tussen de 20 en 30 graden (winter en zomer) maken van Florida een prima (vakantie)bestemming.

Orlando ligt in het noorden van Florida en is met 230 duizend inwoners een kleine stad voor Amerikaanse begrippen. Het klimaat en de ligging zijn ongetwijfeld belangrijke redenen geweest om Orlando om te toveren tot de attractiehoofdstad van de Verenigde Staten. Met parken als Disney World, Universal Studios en SeaWorld trekt de stad 42 scn 2013 | 3

meer dan 50 miljoen bezoekers per jaar.

Naast de pretparken staat Orlando bekend om zijn conventiemogelijkheden en is het volgens velen een shoppers paradise. luxe Met vijf grote shopping malls en drie enorme outlet centers valt er voor de consument genoeg te kiezen. The Mall at Millenia is niet het grootste winkelcentrum van Orlando, maar wat mij betreft wel het meest in het oog springende. Sinds de opening in 2002 is The Mall at Millenia vrijwel direct het adres geworden voor luxe en (voor ons Europeanen) betaalbare internationale retail. Met

valet parking Het winkelcentrum ligt op een paar minuten rijden van de grootste attracties in Orlando. Bij aankomst valt de hoeveelheid beschikbare parkeergelegenheid direct op. Valet parking is voor Amerikanen heel normaal. Voor maar een paar dollar wordt je auto netjes voor de deur geparkeerd en bewaakt. De hoofdingang is statig en biedt een oase aan licht. Eenmaal binnen wordt je omarmd door de prettige koelte van de airconditioning en de hoeveelheid aan licht.

Wat opvalt is de aanwezigheid van geluid.

Muziek en commercials galmen door het winkelcentrum. Op sommige momenten zo hard dat een normale conversatie voeren niet mogelijk is. Je kan je bezoek aan het winkelcentrum upgraden door middel van een personal shopper, het bezoeken van een

internationaal

Facts & Figures

foto: thijs fennis

Vloeroppervlakte

103.866 m2

Bezoekers

10 miljoen bezoekers per jaar

Aantal verdiepingen

2

een arena en wordt omringd door twaalf 3 meterhoge led-televisies waarop de huidige mode, commercials en culturele presentaties worden getoond.

Geopend

18 oktober 2002

Aantal parkeerplaatsen

5500

Aantal medewerkers

4000

retailmix Volgens assistent marketing director Colby McComb is het succes van The Mall at Millenia toe te schrijven aan de aangeboden retailmix in combinatie met uitstekende eetgelegenheden en moderne (en schone) faciliteiten voor een betaalbare prijs. Het winkelcentrum biedt luxe voor jong en oud naar een ieders portemonnee. Tijdens mijn bezoek (januari 2013) valt op dat het aanbod van kleding niet per definitie is toegespitst op het tropische Florida. McComb legt uit dat de grote modeketens de seizoenspatronen volgen die in het overgrote deel van de Verenigde Staten van toepassing zijn. Etalages met winterkleding in een tropisch klimaat oogt vreemd maar is dus wel te verklaren. Met een knipoog voegt McComb eraan toe dat de meeste retailers ook in het ‘winterseizoen’ een aardige oppervlakte reserveren voor zomerkleding. ←

Eigenaar

The Forbes Company, Southfield MI

Ontwikkelaar

The Forbes Company, Southfield MI en Taub­man Centers, Inc., Bloomfield Hills, MI

Management

The Forbes Company, Southfield MI

Trekkers

Chanel, Gucci, Luis Vuitton, Tiffany & CO, Burberry, Hollister en Abercrombie & Fitch en een spa.

Warenhuizen

Neiman Marcus, Bloomingdale’s en Macy’s

website

www.mallatmillenia. com

foto: mall at millennia

Een palmboompromenade, water- en lichttechnologie en grote lichtkoepels geven het winkelcentrum grandeur modeshow of een behandeling ondergaan in de spa. Veel bezoekers verblijven in het bijbehorende vijfsterrenhotel om meerdere dagen in luxe te shoppen. palmbomen Evenals het andere onroerend goed van The Forbes Company is The Mall at Millenia architectonisch fantastisch. Een palmboompromenade, innovatieve wateren licht-technologie en van begin tot eind grote lichtkoepels geven het winkelcentrum grandeur. De verschillende ingangen leiden allemaal naar de Grand Court. De Grand Court, betegeld met terrazzotegels, lijkt op

scn 2013 | 3 43

herpositioneren

Lopend door de Krommestraat valt er meteen iets op: geen leegstand en aardig wat traffic

44 scn 2013 | 3

herpositioneren

Eigenaar pakt samen met huurders historische winkelstraat aan

Samen werken aan de Krommestraat ‘Stadsherstel’ is eigenaar van een groot aantal panden in onder meer de Amersfoortse binnenstad. Woningen, horeca en een flink aantal winkels maken deel uit van deze portefeuille. In de Amersfoortse Krommestraat gaat het vooral om een scala aan kleinschalige winkels. Om deze winkels ook in de toekomst te laten gedijen, neemt Stadsherstel het voortouw in een grondige herpositionering van de straat.

H

elemaal nieuw is zo’n aanpak overigens niet. Martin Boswinkel, directeur van Stadsherstel Midden-Nederland: ‘Al in de jaren zestig zag je dat bewoners in het geweer kwamen tegen de verloedering van hun straat. Vreemd genoeg hadden gemeenten in die tijd vaak een heel andere aanpak: aankopen, platgooien en vernieuwen luidde het devies. Gelukkig is het in Amersfoort niet zover gekomen, omdat woningcorporaties en particulieren veel historische panden in de binnenstad hebben aangekocht met het oogmerk deze voor het nageslacht te behouden.’

Een rondje Amersfoortse binnenstad laat dan ook veel prachtige panden zien die letterlijk glimmen van schoonheid. Roomkleurig lijstwerk, deuren in donkergroene hoogglans, prachtig metselwerk met gestoken voegen en vaak een klein schildje dat aangeeft dat Stadsherstel de eigenaar is. ‘Wij hebben in het stadshart van Amersfoort zo’n 250 panden met een heel divers karakter, veel horeca, maar ook winkels en dat met name in de aanloopstraten. Wonen boven winkels is voor Stadsherstel of ons vrij gebruikelijk’, zegt Martin Boswinkel.

Stadsherstel heeft het qua mix van het vastgoedbezit handig aangepakt. Want het onderhouden van historische panden is geen sinecure en kost veel geld. ‘Vanuit de winkels ontvangen we de ‘directe hogere rendementen’ die het mogelijk maken om ook de woningen –met lagere rendementen- te kunnen onderhouden.’

Winkelen in Amersfoort De belangrijkste hoofdwinkelstraat in Amersfoort is de Langestraat. Op het zuidwestelijke einde van deze straat splitst deze zich vorkvormig in de Utrechtsestraat en de Arnhemsestraat, welke straten aan de uiteinden gekoppeld worden door de Amicitia-strip. Aan de Utrechtsestraat bevindt zich ook de passage naar het tien jaar geleden ontwikkelde winkelgebied Sint Jorisplein. Eind 2012 is dan ook nog het aan de rand van het centrumgebied gelegen Eemplein opgeleverd (winkels – waaronder een Saturn, horeca, bioscoop van Pathé). Bijzonder aan Amersfoort zijn echter de marktpleinen en de aanloopstraatjes. De Krommestraat is daar een van, ofschoon de op het project aangesloten makelaar Jan-Willem van Lieshout (Molenbeek makelaars) de aanduiding ‘aanloopstraat’ wat tekort vindt schieten: ‘Historisch gezien heeft Amersfoort twee belangrijke winkelstraten: de Langestraat en de Krommestraat. In de loop der jaren is het accent verschoven naar de Langestraat en in het vervolg daarvan de Utrechtsestraat, maar de Krommestraat heeft nog steeds een zekere populariteit, met name als het gaat om de wat kleinere, meer bijzondere winkels.’

Aanpak Krommestraat: locatie wordt bestemming Lopend door de Krommestraat, valt er meteen iets op: geen leegstand en aardig wat traffic. Vanwaar dan deze vervolg op pagina 46 → scn 2013 | 3 45

herpositioneren

← vervolg van pagina 45 actie? Martin Boswinkel: ‘Wij willen in feite nu al een verbeteringsslag maken, nog voordat er zich problemen voordoen. Dit door de Krommestraat nóg aantrekkelijker te maken voor het winkelpubliek, restaurantbezoekers en bezoekers van de binnenstad van Amersfoort.’

Binnen deze aanpak staat samenwerking centraal. ‘Wij hebben dit initiatief gelanceerd tijdens een bijeenkomst met de ondernemers en de overige eigenaren van de panden. Het is echter van groot belang dat deze operatie professioneel opgezet en uitgevoerd wordt en daarom hebben wij het city- en shopping centre marketingbureau Urban Solutions in de arm genomen’ zegt Martin Boswinkel.

Linda Annink van dit bureau: ‘Tijdens de bijeenkomst hebben wij al een aantal ideeën laten zien. Voor deze winkelstraat ligt het natuurlijk voor de hand om te werken aan een eenduidige gevelsigning, sfeervolle groenvoorziening en betere verwijzingen bij de entree. Maar bij het nieuwe winkelen passen ook oplossingen als virtuele etalages, mobiele betaalmogelijkheden, originele winkelformules en tijdelijke (pop-up) winkels en servicepunten. Daarnaast moeten ook communicatie en promotieactiviteiten ontwikkeld worden die bij deze winkelstraat passen. Uit46 scn 2013 | 1

eindelijk moet de Krommestraat van zomaar een locatie uitgroeien tot een echte bestemming.’ binnenstad als bestemming Martin Boswinkel denkt dat winkels in deze tijd niet zozeer meer met elkaar concurreren, maar dat het nu gaat om het onderscheid dat een binnenstad als geheel kan maken: ‘De winkels met elkaar plus de belevingswaarde moeten zorgen dat een binnenstad als bestemming op de kaart komt te staan. Om dat te bereiken moeten gemeente, ondernemers en eigenaren samenwerken.’

Linda Annink: ‘Willen we de problemen voor zijn, dan moeten we nu beginnen met een nieuwe aanpak, met een grondige herpositionering. Ook dat doe je samen. We zijn dan ook begonnen met eerst de ondernemers te vragen wat zij zelf als kernwaarden van hun winkelgebied zien. En ziet de consument dat ook zo? Hoe waarderen de bezoekers de Krommestraat? Door dat te onderzoeken en op video vast te leggen hebben we de ondernemers een spiegel voor kunnen houden. Van daaruit hebben we knel- en verbeterpunten kunnen aangeven. Het vervolg is dat we nu in werkgroepen met ondernemers en verhuurders die punten gaan proberen op te lossen en uit te voeren.’

congressen

beurs & congres

Donderdag 12 september Maastricht Vastgoed® 2013 www.maastrichtvastgoed.com Dinsdag 17 september Sturen op uw vastgoed 3-daagse opleiding – Amsterdam CS www.sturenopuwvastgoed.nl Dinsdag 17 september Basiscursus vastgoedrekenen 1-daagse cursus Amsterdam CS www.basiscursusvastgoedrekenen.nl Dinsdag 24 september Integraal vastgoedrekenen 2-daagse opleiding – Amsterdam CS www.integraalvastgoedrekenen.nl Donderdag 26 september Winkelllocatiemarkt® Nederland 2013 CitySense Utrecht www.winkellocatiemarkt.nl

VIDEO: Shopping Centre News sprak op locatie met met Linda Annink, Martin Boswinkel en JanWillem van Lieshout. Scan met uw tablet of smartphone bijgaande QR-code of ga via uw browser naar www.youtube.com/scnewsnl.

branchemix In dit geheel speelt natuurlijk ook de branchemix een grote rol. Makelaar Jan-Willem van Lieshout: ‘Je moet niet alleen kijken naar wat er al zit, maar natuurlijk ook naar wat je er nog graag aan zou willen toevoegen. Ook dat maakt deel uit van die herpositionering.’

De aanpak van de Krommestraat strekt zich ook uit naar de zijstraat Achter het Oude Stadhuis. Nadat op de bijeenkomst ondernemers, pandeigenaren en ook gemeente hun steun voor dit initiatief hadden uitgesproken, zal nu onder leiding van Urban Solutions en Molenbeek Makelaars het plan van aanpak verder worden uitgewerkt. ←

www.managementproducties.com  Bestseller: NIEUW: Vastgoed Taxatiewijzer 2013 www.vastgoedboek.com

18-20 september EAS (Euro Attractions Show) Parijs www.iaapa.org/expos/ euro-attractions-show-2013/paris Dinsdag 8 oktober NVBO mini-conferentie Vitaliteit van de binnenstad Amersfoort www.nvbo.com 13-15 november MAPIC Cannes (F) www.mapic.com

scn 2013 | 3 47

Strabo legt de fundamenten ) onder uw vastgoedbeslissing Al 30 jaar Een beslissing over vastgoed is een miljoeneninvestering. U wilt dus kunnen bouwen op betrouwbare en inzichtelijke marktcijfers. Strabo is feitelijk onmisbaar.

Strabo is de afgelopen 30 jaar dé specialist in marktonderzoek en vastgoedinformatie. Wij kennen de Nederlandse vastgoedmarkt door en door. Strabo beschikt over de betrouwbaarste en compleetste vastgoedtransactiedatabase (VTIS). En Strabo heeft een eigen veldwerkteam. Wij behalen ongekend hoge responsepercentages. Onze onderzoeks- en adviesrapporten zijn kraakhelder qua taal en vlijmscherp qua analyse.

Winkelcentra ) Hoeveel bezoekers telt uw winkelcentrum? Wat zijn de bestedingen en hoeveel bedraagt de omzet? Hoe groot is het verzorgingsgebied? En hoe ‘beleven’ de consumenten uw winkelcentrum? Door middel van passantentellingen (in nauwe samenwerking met FootFall), -enquêtes, koopstromenonderzoek en ondernemersonderzoeken, brengt Strabo vraag (consument) en aanbod (de ondernemer/retailer) in kaart. Betrouwbaar. Verifieerbaar.

Onafhankelijk.

Bewonersonderzoek )

s t r a b o)

Strabo combineert kennis van de woningmarkt met kennis van veldwerk onder huurders. Autochtoon of allochtoon, schriftelijk, aan-huis of online: wij realiseren responsecijfers van meer dan 90%.

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Vastgoedtransacties ) VTIS (Vastgoed Transactie Informatie Systeem) is dé standaard voor vastgoedprofessionals. Wij beschikken over 100.000 transacties van kantoren, bedrijfsruimten en winkels. Meer dan wie dan ook. Bel ons voor een vrijblijvende demo!

STRABO BV HERENGRACHT 560

POSTBUS 15710 1001 NE AMSTERDAM

T 020 626 08 17 STRABO@STRABO.NL

www.strabo.nl

Maak kennis met 30 jaar kennis over wonen, werken en winkelen. Ga naar www.strabo.nl of bel 020 - 626 08 17.

nieuws

Detailhandel heeft sleutelrol voor leefbaarheid in krimpgebieden Vitale winkelgebieden zijn sterk bepalend voor het woon- en leefklimaat voor inwoners en het vestigingsmilieu voor overige bedrijven. Detailhandel kan dan ook een sleutelpositie vervullen bij de aanpak van leefbaarheid in gebieden met een teruglopende bevolking. In een krimpende winkelmarkt met steeds meer leegstand zijn ingrijpende keuzes noodzakelijk. De overheid kan ondernemers en de leefbaarheid stimuleren met een goed doordacht ruimtelijk ordeningsbeleid.

Dat zijn de belangrijkste conclusies uit het onderzoek Detailhandel en leefbaarheid - Aanpak detailhandel als strategie in krimp- en anticipeergebieden dat eind mei is gepresenteerd in Media Plaza in Utrecht. Het onderzoek is uitgevoerd door Droogh Trommelen en Partners (DTNP) in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

(BZK). Het is gratis te downloaden via www. dtnp.nl.

Inge Vossenaar, directeur woon- en leefomgeving van BZK, gaf aan met dit onderzoek bij te willen dragen aan verdere discussie over dit onderwerp in de verschillende regio’s. Jan Meerman, voorzitter van brancheorganisatie InRetail (voorheen CBW-Mitex) was blij met dit initiatief en benadrukte de rol die de overheid kan spelen om de markt weer in beweging te krijgen. Wethouders Hans Polman (Winschoten) en Annalies Usmany (Appingedam) lieten zien hoe zij keuzes maken en het afbouwen van overtollig winkelvastgoed in de praktijk brengen.

Ruimtelijke ordening van de leegstand In de presentatie van zijn onderzoek benadrukte Dirk Jan Droogh (DTNP) dat het aantal winkels, juist in krimpgebieden, sterk afneemt. Leegstand bedreigt het woon- en

leefklimaat en het vestigingsklimaat voor nieuwe bedrijven. Er ontstaat volgens hem een nieuw vakgebied: de ruimtelijke ordening van de leegstand. De vraag doet zich voor waar we leegstand accepteren en waar in elk geval niet. Het is goed op die laatste gebieden te focussen.

Reorganisatie biedt nieuwe kansen Door de wijzigende bevolking, overaanbod en internet ondergaat de detailhandel als sector een ingrijpende transitie. In wijzigende marktomstandigheden biedt reorganisatie nieuwe kansen. Dat betekent volgens Droogh het actief afbouwen van kwetsbare, en het investeren in kansrijke winkelgebieden. In een afgeslankte en gezonde winkelstructuur kunnen ondernemers weer gaan investeren.

Door aan de juiste knoppen te draaien kunnen gemeente en provincie ‘het vliegwiel weer in beweging zetten’.

FOC over the top?

interview Brigit Gerritse

interview René Vierkant

Op de eerste dag van de Provada organiseerde de NRW op de stand van Syntrus Achmea een kennisdebat over factory outlet centers en de rol van dit fenomeen in het Nederlandse winkellandschap.

De inleiding werd verzorgd door Herman Kok van Multi Development. Shopping Centre News interviewde na afloop Brigit Gerritse (NRW) en René Vierkant (Syntrus Achmea) en vroeg hen naar wat het kennisdebat opgeleverd had.

Brigit Gerritse, directeur van NRW, leidde het debat met verve.

Deze video’s kunt u via het inscannen van de QRcodes via tablet of smartphone bekijken. U kunt ook het volgende adres in uw browser invoeren: www.youtube.com/scnewsnl scn 2013 | 3 49

marketing

Winkelcentra verbeteren van binnenuit Je kunt op vele manieren aan een winkelcentrum werken.

Het gebouw, het interieur, de branchemix en bijvoorbeeld de marketing. Belegger Wereldhave vond nog een andere manier: het versterken van het winkelcentrum van binnenuit in samenwerking met de ondernemersvereniging. Lizzie Saffrie van Wereldhave en Jeroen de Rooij van OnlyZ leggen het uit.

D

e grootste dichtheid aan winkelcentrumeigenaren is tegenwoordig op Schiphol te vinden. Op loopafstand van elkaar zijn hier Unibail-Rodamco, Kroonenberg Groep, Schiphol Group en sinds kort ook Wereldhave. Kort na de verhuizing heeft Shopping Centre News in het nieuwe kantoor op WTC Schiphol een afspraak met Lizzie Saffrie (director retail operations bij Wereldhave) en Jeroen de Rooij van OnlyZ, bureau voor winkelcentrummarketing. We gaan het hebben over de nieuwe aanpak van winkelcentrummarketing en –management op de centra van Wereldhave.

Maar eerst een vraag. Hoe komt het toch dat beleggers in winkelvastgoed tegenwoordig steeds meer mensen uit de retail 50 scn 2013 | 3

aantrekken? Lizzie Saffrie: ‘Dat heeft alles te maken met het veranderende consumentengedrag. Beleggers passen zich daar op aan en krijgen een andere houding naar de markt en kijken anders naar het vak. Het is in dat perspectief logisch dat men mensen met een andere achtergrond aan het team toevoegt, al was het maar om de boel op te schudden. In dit geval was die rol voor mij.’ van retail naar vastgoed Lizzie Saffrie komt uit een retailgezin, is ook in de retail terecht gekomen en heeft bij een aantal retailgebonden bedrijven gewerkt. Als laatste en het langst bij ikea voor het ikea Concept Center. ‘De stap vanuit retail naar het winkelvastgoed was een grote: het zijn echt andere werelden. Maar vastgoed zit in een transitie naar veel meer

Lizzie Saffrie van Wereldhave en Jeroen de Rooij van OnlyZ

marketing

klantgericht opereren, dus dat past goed bij mijn achtergrond. Van de traditionele retailvastgoedprincipes is intussen duidelijk geworden dat die voor de toekomst niet meer werken.’ vertelt Lizzie Saffrie.

‘Wereldhave heeft in Nederland acht winkelcentra. Er was veel vastgoedkennis in huis, maar er waren eigenlijk geen mensen met kennis van winkelen of hoe consumenten zich door zo’n winkelcentrum heen bewogen. Dat was de reden om een retailer binnen te halen. Een van de dingen die mij heel erg verraste, was hoe men omging met marketing en evenementen. Traditioneel was de winkeliersvereniging hierin de sturende partij. Gemotiveerde mensen, met veel verstand van hun eigen branche en winkelgebied. Maar marketing van winkelgebie-

den, is een vak apart. Zo valt er bijvoorbeeld veel te winnen met goede planning. Door goed en ruim van te voren te plannen kun je vroeger en effectiever inkopen. Er liggen dan ook nog veel kansen voor winkelcentra om dit te verbeteren.’ een andere aanpak ‘In de retail gaat dat heel anders. Een planning is soms tot al anderhalf jaar tevoren gereed en dus kan je effectiever inkopen en organiseren. Het is zeker zo dat die oude manier van werken op winkelcentra vaak wel gewerkt heeft, zij het niet optimaal.

Echter, de nieuwe retail en de nieuwe tijd vraagt om een andere aanpak. Kwamen de mensen voorheen toch wel naar het winkelcentrum omdat ze aankopen moesten doen, tegenwoordig heeft de consument meerdere kanalen om te kopen en is het komen naar een winkelcentrum veel meer een vrije keuze geworden. Dus moeten we op een andere manier kijken naar hoe we mensen naar het winkelcentrum kunnen trekken. Maar wat vijf of tien jaar geleden vernieuwend en aantrekkelijk was, is dat nu niet meer en de ontwikkelingen gaan steeds sneller.’

Lizzie Saffrie vindt dat evenementen vooral het aanbod dat in het winkelcentrum is moeten versterken en veel meer belevingswaarde moeten toevoegen. ‘Ik denk dat ‘beleving’ en ‘concepten’ op dit moment erg gehypte woorden zijn. In feite gaat het erom dat je de klant een zeer aangename winkel­ ervaring bezorgt en meerdere zintuigen aanspreekt. Daar kan je je mee onderscheiden ten opzichte van het internet. Dus als we het over ‘beleving’ hebben, dan bedoelen we eigenlijk dat zoveel mogelijk zintuigen worden geprikkeld. Daarmee maak je het verschil.’ modeshow Dus geen traditionele modeshow meer?

‘Wel, een modeshow kan nog heel goed werken, maar dan wel aangevuld met bijvoorbeeld een hapje en een drankje. En vooral ook optimaal passend bij de doelgroep van het winkelcentrum. We moeten dus goed kij-

Er is veel te winnen met een goede planning

ken naar welke consumenten in het winkelcentrum komen en hoe we die de beste ‘beleving’ kunnen bieden.’

Maar is het niet zo dat een doorsnee winkelcentrum simpelweg ook een doorsnee doelgroep aanspreekt? Dan is het toch niet mogelijk om met je communicatie of events te segmenteren? Lizzie Saffrie: ‘Alles wat er voorheen gedaan werd, was er voor iedereen een beetje. Het gevolg is dat je er eigenlijk voor niemand echt was. Je ziet dat overigens ook in de branchering van de meeste winkel­ centra: slechts een paar winkels spreken je als klant aan, de rest past beter bij een andere doelgroep.

Wij willen er nu op gaan sturen dat dit verandert en dat de consument niet meer, stel, zeven winkels leuk vindt, maar twintig of dertig. Dat is best heftig, want het betekent ook dat je als eigenaar keuzes moet maken.

De nieuwe aanpak is dan ook veel breder dan alleen maar evenementen. Het gaat om het gebouw, de branchemix, de faciliteiten, de horeca, enzovoort. De winkelvastgoed­wereld heeft heel lang niet gekozen omdat daar geen aanleiding voor was. Maar we staan nu voor een andere realiteit en moeten ons daarop aanpassen.’ doelgroepen Jeroen de Rooij: ‘Als je kijkt naar het vastgoed van vijf jaar geleden, dan deed iedereen maar wat. Twee jaar geleden begon men opeens in termen van doelgroepen te denken. En nu maakt men keuzes uit die doelgroepen. Er moeten echter wel een aantal stappen genomen worden om te komen tot een winkelgebied dat aansluit op een wat specifiekere doelgroep. En om die keuzes te vervolg op pagina 52 → scn 2013 | 3 51

marketing

Deze tijd vraagt om doelgroepgerichte actiemarketing

maken heb je als eigenaar wel lef nodig.’

En Jeroen kan jullie daarmee helpen?

‘Zeker. Vanuit zijn ervaring met winkelcentrummarketing en evenementen, kan hij ons goed aanvullen. Maar ook de winkeliersverenigingen in onze centra. En daar hebben we nu een speerpunt van gemaakt.

Wij hebben onze verenigingen aangeboden hun huidige plannen eens tegen het licht te houden. Dat is helemaal vrijblijvend, maar wij bieden hen in de vorm van gesprekken met Jeroen wel nieuwe inzichten aan. En is er een klik, dan is er een mogelijkheid om verder te gaan. Bij zes van de acht winkelcentra is die interesse er al en zag de winkeliersvereniging kansen in het verhaal van Jeroen. Dat komt denk ik omdat hij heel praktisch, down to earth en operationeel de materie uitlegt. Het gaat er daarbij niet om dat wij het werk van de vereniging willen overnemen, maar dat we het samen met het bestuur doen. We willen hen helpen om naar een hoger niveau te komen. En ‘samen’, dat moet omdat we de winkeliers ook nodig hebben in de uitvoering.’

van het traject en niet meer door het hele jaar heen.’

Jeroen de Rooij: ‘In de oude situatie zit er een gat in kennis tussen de eigenaar en de ondernemers. De eigenaar heeft specialisten in dienst of huurt deze in, de ondernemers zijn vooral met hun winkel bezig. Wat we nu doen, is de ondernemersvereniging marketingkennis bijbrengen zodat men begrijpt waarom we bepaalde dingen op een winkelcentrum (moeten) doen. Laten we nog eens naar die modeshow kijken: waarom organiseer je zoiets? Als ik dan laat zien dat ze misschien wel 9000 euro uitgeven om 700 euro te verdienen, dan schrikken ze. Op zich is dat zelfs nog te rechtvaardigen omdat ook de al genoemde ‘beleving’ en traffic wat waard is. Maar waarom zou je niet meer uit zo’n event proberen te halen? Geef een goodie bag mee, maar doe dat alleen als de consument in ruil z’n e-mailadres wil geven. Daarmee kan je dan weer een nieuwsbrief uitsturen. De waarde zit dan niet in directe omzet, maar in de middelen die je voor een betere marketing en communicatie krijgt.’

brainstormen Een van de eerste dingen die nu aangepakt worden, is het op tijd klaar hebben van de planning voor het volgende jaar. Lizzie Saffrie: ‘Wij sturen er nu op dat we uiterlijk in november de plannen voor het volgende jaar klaar hebben. Daar gaat een brainstormsessie met een door ons beschikbaar gestelde expert aan vooraf. Dat plan moet meteen al beter aansluiten op de doelgroepen die bij het winkelcentrum komen. Vanuit dat plan kunnen we de jaarplanning invullen en de inkoop en organisatie gaan coördineren. De inspanning zit dan dus meer aan het begin

decoratie En hoe kijk je dan aan tegen decoratie? Veel winkelcentra geven een fors deel van hun budget uit aan winterdecoratie. En ook daar kan je geen directe opbrengst tegenover stellen. Maar geen winterdecoratie is geen optie. Jeroen de Rooij: ‘Het grootste deel van je budget aan decoratie uitgeven vind ik niet zinvol. Deze tijd vraagt om actiemarketing: de consument heel gericht bij de kladden grijpen. Doelgroepen, direct-marketing aan de hand van databases en nieuwe media, dat is belangrijk. Winterdecoratie is overigens niet onbelangrijk, maar ik vind

52 scn 2013 | 3

wel dat je het in verhouding tot de rest van het jaar moet budgetteren. Als ik dit uitleg aan de winkeliers, dan gaan er steeds meer lichtjes bij hen branden. Het is alleen geen feestverlichting....’

Lizzie Saffrie: ‘Een goede sfeer in een winkelcentrum is belangrijk. Maar eigenlijk vind ik dat die sfeer al in het winkelcentrum ‘ingebakken’ moet zijn. De architectuur en binnenhuisarchitectuur van een winkelcentrum moeten aantrekkelijk zijn, er moet goede verlichting branden, mooie winkelpuien en etalages te zien zijn. Ook met dat laatste willen wij onze winkeliers best helpen. De Kerstperiode vind ik een ander verhaal. Die moet beslist ingebracht worden, maar het budget wat daaraan besteed wordt moet in verhouding staan tot de bestedingen in de rest van het jaar.’ de rol van de manager Maar hoe zit het met het financiële aspect?

Toont Wereldhave ook op dit vlak betrokkenheid? Lizzie: ‘Zeker, alleen doen we dat tegenwoordig wat anders dan vroeger.

Als het noodzakelijk is dat wij als eigenaar financieel bijspringen, dan is dat alleen op de conditie dat we achter het marketingplan kunnen staan.’

Alle winkelcentra van Werelhave hebben een eigen centrummanager. Gaat de rol van die managers ook veranderen? Lizzie Saffrie: ‘Ja, dat is feitelijk al gebeurd. Lag voorheen het accent op de facilitaire zaken, nu moeten zij naast het facilitaire –wat de basis is- ook meer het gevoel voor ‘ownership’ gaan ontwikkelen, het winkelcentrum meer als een soort warenhuis gaan zien waar zij sturing aan geven. Zij moeten ook weten wat er in hun winkelgebied plaats vindt, praten met ondernemers en consumenten, ervaringen in kaart brengen en meer. Uiteindelijk willen we bereiken dat onze ondernemers gewoon goed kunnen verkopen en als ze dat kunnen, dan kunnen ze ook onze huurprijs zonder problemen opbrengen. Door onze ondernemersverenigingen actief te helpen met een professionaliseringsslag willen wij als eigenaar toegevoegde waarde creëren.’ ←

www.wereldhave.com www.onlyz.nl

visie

De ontwikkelingseffecten van‌de Maasboulevard in Venlo

Venlo knokt voor consumenten Van linksboven met de klok mee: Enorm koffieschap in Die 2 BrĂźder von Venlo; de verbinding van de Maasboulevard met de Vleesstraat, noordkant; idem aan de zuidkant; supermarkt Die 2 Bruder von Venlo

In de serie analyses over de effecten van nieuwe retailontwikkelingen op de bestaande winkelstructuur en (binnen)stad ligt deze keer de Maasboulevard in Venlo onder de loep.

D

e Maasboulevard is onderdeel van een grootscheepse binnenstedelijke strategie gericht op het verbinden van het winkelhart met de Maasoevers. Voor het uiteindelijke succes hiervan speelt niet alleen het huidige economische klimaat een rol, maar ook het imago. Was het imago van Venlo tot nu toe blanco, in de toekomst denkt met aan Venlo als het gaat om agro, food en logistiek, zodat hoger opgeleiden ook Venlo in overweging nemen... Het past bij de mentaliteit van Venlo om niet bij de pakken neer te zitten, maar met veel energie te werken aan de positionering en kwaliteitsverbetering van het hele centrum van Venlo. Het is meer dan logisch om gebruik te maken van de trekkracht die de binnenstad nu al heeft met jaarlijks 11 miljoen bezoekers.

Venlo focust op hoogopgeleiden De unique selling points van Venlo zijn agro, food en logistiek. Op het gebied van onderwijs en bedrijven zijn dit de vervolg op pagina 54 → scn 2013 | 3 53

visie

Van links met de klok mee: Gezellig horecapleintje in Venlo centrum; figuren op het hek van de kerk in Venlo centrum; verbinding op Maasboulevard vanuit de Vleesstraat, noordkant.

← vervolg van pagina 53

54 scn 2013 | 3

speerpunten. De vijfduizend hectare van Venlo zijn dan ook vooral met logistiek gevuld. Maar terwijl de logistiek floreerde, bleef het centrum van de stad jarenlang sterk achter. Wie in de Vleesstraat, de hoofdwinkelstraat van Venlo, kritisch kijkt, ziet bij een aantal ketens oude logo’s, een teken dat er niet actief in de stad geïnvesteerd werd.

Oorzaak of gevolg, hoge inkomens werken wel in Venlo maar wonen er niet, waardoor het gemiddeld besteedbaar inkomen tien procent onder het landelijk gemiddelde ligt.

Wanneer Venlo niet zou ingrijpen zou de vergrijzing en ontgroening de stad meer en meer parten gaan spelen.

Bedenk dat in 2040 Venlo vier procent minder inwoners zal hebben dan nu het geval is (bron: ABF, bewerking Syntrus).

Venlo keuzes en streeft de gemeente naar het vergroten van de aantrekkelijkheid van de stad. Dit wordt onder andere gestalte gegeven door het toevoegen van onderscheidende voorzieningen zoals het Limburgs Museum, een nieuw poppodium, een uitbreiding van Theater De Maaspoort en uiteraard met het project de Maasboulevard.

studenten Wat betreft het inwonertal staat Venlo op de 26ste plek, en op het gebied van hoog opgeleide mensen op de 47ste (bron: Atlas 2012 voor gemeenten). Venlo kent ruim 30 duizend pendelaars die dagelijks vanuit de regio in de stad komen werken, maar er niet wonen. Deze vooral hoogopgeleide mensen besteden vrijwel niets in de stad. Veel van de studenten die wel naar Venlo komen, trekken direct na hun studie weer weg. De opgave vanuit citymarketing is dan ook te zorgen dat er op basis van een bijgesteld image over twintig jaar meer hoog opgeleide mensen in Venlo wonen.

De studenten vormen hierbij de sleutel. De gemeente heeft ingezet op de komst van een Hogere Agrarische School en op een dependance van de Universiteit van Maastricht die vooral op agro, food en logistiek is gericht.

Daarbij probeert Venlo meer studenten aan zich te binden door te investeren in studentenhuisvesting, speciale studentenprogramma’s en -activiteiten in het centrum van Venlo, studentenkortingspassen en een sociëteit voor studenten. Alles om de student voor de stad te behouden.

Overtuigd van de trekkracht van de historische binnenstad aan de Maas, richt Venlo Partners zich ook op de kwaliteit van het winkelhart van de stad.

Op basis van de strategische visie ‘Venlo 2030’ maakt

Van stad aan de grens naar stad in het midden Voor Nederlanders ligt Venlo misschien aan de grens, maar de samenstelling van bezoekers aan de binnenstad bewijst al dat het in het midden van de Euregio ligt. Met meer dan 18 miljoen inwoners op 55 autominuten is het logisch dat de helft van de bezoekers Duitsers zijn. Daarbovenop komt nog de strategische ligging van Venlo als poort naar Europa. Niet voor niets is Venlo wederom uitgeroepen tot logistieke hotspot van het jaar. De vertaling naar ‘stad in het midden’ heeft te maken met de herpositionering, waarbij de grens met Duitsland niet langer als barrière wordt gezien.

In de binnenstad van Venlo is De 2 Gebroeders een ware trekpleister: een supermarkt die met wanden van koffie en stapels statiegeldloze blikjes de aandacht van de Duitse consument trekt. Hier ligt een kans om de Duitse consument van doelgericht discountwinkelen naar recreatief winkelen te krijgen, iets waar men vooral op de feestdagen goed in slaagt. Op dagen als Hemelvaartsdag, Goede Vrijdag en Tweede Pinksterdag is Venlo voor even Duits grondgebied, zijn de parkeerplaatsen schaars en de terrassen overvol. De dubbelfunctie is de reden dat Venlo een buitengewoon groot winkelareaal kent, met ruim 1,2 meter per persoon. Dit is een vijfde meer dan bijvoorbeeld de binnenstad van Maastricht.

visie

A-merken trekken door vernieuwde aanpak Voor zowel de studenten als de Duitse consument gelooft Venlo in een vergroting van de aantrekkelijkheid van de stad door de komst van meer innovatie, starters en verrijking van het aanbod door A-merken of brand stores.

Het afgelopen jaar is contact gezocht met een groep van circa 35 retailers die nog niet in de stad actief zijn. Zij voerden vrijwel unaniem de bekende reden van crisis aan om niet te willen uitbreiden, en daarmee niet naar Venlo te willen komen. Het ontbreken van hun doelgroep in Venlo, hoge huurprijzen in samenhang met de inrichtingskosten, lange huurtermijnen, ontwikkeling van online en offline verkopen en onbekendheid op de arbeidsmarkt. Ook gaven de partijen aan op zoek te zijn naar een antwoord op de komst van internet. Hoewel de meeste van deze zaken niet Venlo-specifiek zijn, is Venlo Partners actief aan de slag gegaan met het zoeken naar een antwoord hierop.

In overleg met de taskforce Vastgoed in Venlo is het plan ontstaan om op 25 geschikte plekken in de binnenstad businessmodellen te creĂŤren waarmee ruimte op de balans ontstaat om uit te breiden en te vernieuwen en daarmee de A-merken aan te trekken. Deze plekken liggen vooral in de dwaalmilieus van de binnenstad, aangezien veel A-merken naar sfeerplekken met een eigen identiteit zoeken, in plaats van dure ruimte in de hoofdwinkelstraten. Achtereenvolgens zijn de volgende zaken opgepakt.

Internet Venlo is bezig met een plan om de online en offline werelden bij elkaar te brengen op deze locaties: fysieke winkelruimte in te richten voor het internetwinkelen in de nieuwe maar ook desgewenst in de bestaande winkels. Hiervoor is een strategisch akkoord met LG gesloten.

Met dit totaalplan zijn de 35 retailpartijen opnieuw benaderd. Het resultaat is indrukwekkend: slechts twee partijen waren nu nog negatief. De overige merken willen aangelijnd blijven en zijn nu in gesprek met de Venlo Partners. De eerste intentieovereenkomsten zijn getekend, de volgende stap is de uitvoering van het plan en hopelijk de komst van nieuwe retailers naar Venlo De Maasboulevard Ook de komst van de Maasboulevard in 2010 moest aan de kwaliteitsverbetering van de binnenstad bijdragen.

De achterliggende gedachte bij de ontwikkeling van het vervolg op pagina 56 →

Huurtermijn en huurprijs Venlo Partners heeft al in een convenant met diverse vastgoedeigenaren vastgelegd dat hun vastgoed verhuurd kan worden tegen optimale huurcondities: omzetgerelateerde huur met kortlopende huurcontracten.

Beperkte investeringslasten voor de inrichting Voor de geselecteerde locaties wordt gewerkt met een innovatief box in the box-systeem: een inrichting van karton en staal met een strakke kant-enklare vormgeving wordt in leegstaande panden geschoven. De kosten hiervan blijven beperkt tot 20 Ă 30 duizend euro: ongeveer een tiende van de normale inrichtingskosten. De inspiratie komt van het Londense Boxparkconcept. In tegenstelling tot Boxpark worden hier geen nieuwe meters aan de binnenstad toegevoegd, maar wordt de bestaande winkelstructuur beter benut.

Van linksaf met de klok mee: Maasboulevard project; straatmeubilair in de vorm van woonkamerinrichting; Maasboulevard project.

Personeel Om mee te denken met het werven van kwalitatief personeel is door Venlo Partners een samenwerking aangegaan met Adecco, dat zelf personeel opleidt en de aanwezigheid van gekwalificeerd personeel garandeert. scn 2013 | 3 55

tevreden winkeliers

onderscheidende events

Beleving

effectieve communicatie

imago

naamsbekendheid

← vervolg van pagina 55

Resultaten samenwerking Urban Solutions met Sint Jorisplein Amersfoort

Urban Solutions • De Stad van Cahen • Muurhuizen 104 • 3811 EL Amersfoort T +31(0) 33 253 67 01 • www.urbansolutions.nl

56 scn 2013 | 3

project was meerdimensionaal. Op winkeltechnisch vlak is beoogd via een sterk cluster aan winkels de doorbloeding van het hele centrum te verbeteren. De opzet was om in het een relatie met de Maas te leggen via de ontwikkeling van het ‘winkelrondje’ Vleesstraat-Markt-Maasstraat-Hoog­straat.

Tegelijkertijd is ingezet op het realiseren van grotere winkelruimten voor partijen die nog niet in de binnenstad van Venlo gevestigd waren en ontwikkeling van een grote parkeergarage (550 plaatsen) als bronpunt in dit deel van het centrum als ‘aanvulling’ van de parkeercapaciteit bij de supermarkt De 2 Gebroeders’. Op stedenbouwkundig en recreatief vlak is met het project ingezet op het ombuigen van de ‘rug naar de Maas’ naar een ‘gezicht aan de Maas’ met een ambitieus woningprogramma, een passantenhaven, horeca en terrassen. Er moet geflaneerd worden aan de Maas. barrière Wie nu door de stad loopt, ziet en hoort dat de realisatie van de Maasboulevard wordt ervaren als fysiek bewijs dat de stad op weg is van een stad aan de grens naar een stad in het midden. Opgemerkt moet worden dat ‘het rondje’ nog niet functioneert en misschien ook wel te veel loopvermogen vraagt van de winkelende consument.

De markt is een te harde barrière tussen de winkels van de Maasboulevard en het bestaande centrum, waardoor de loop nog niet op gang komt. De pull van de Saturn, toch een van de grootste trekkers in het project, is te beperkt doordat vanuit de Vleesstraat het project en Saturn niet goed zichtbaar zijn. Het kan niet anders dan dat het bezoekersaantal en de omzet — mede daardoor — achterblijven bij de verwachting.

Het project Maasboulevard heeft als icoon voor de stad zijn werk gedaan, maar kent als gevolg van de crisis ook leegstand. Sommige retailers van het eerste uur zijn inmiddels alweer vertrokken, nog geen twee jaar na de feestelijke opening. De uitstraling van het project is voor Venlose begrippen dan ook wel heel erg grootstedelijk, vooral het deel direct aan de Maaszijde dat in weerwil van het ontwerp nu als een anonieme achterkant fungeert. Het deel dat met de rug tegen de hoofdwinkelstraat aan ligt, past (stedenbouwkundig) beter bij het Venlose schaalniveau. Dit sluit ook beter aan op de uitstraling van de overige centrumdelen met zijn karaktervolle historische panden. De puien van veel winkels zijn erg groot, waarbij veel etalages onvoldoende aantrekkelijk zijn ingericht. Veel ingangen liggen te ver uit elkaar.

visie

Vanaf foto hieronder, met de klok mee: Project Maasboulevard; zicht vanaf de Maas op de Maasboulevard, de horecaunits; verbinding Maasboulevard met Vleesstraat, zuidkant; project Maasboulevard

De serie ‘De ontwikkelingseffecten van…’ wordt op persoonlijke titel geschreven door Ingrid Ploegmakers (WPM Groep), Marc Majolée (Majolée Retail Vastgoedadvies, links op de foto) en Boris van der Gijp (Syntrus Achmea Real Estate Finance)

Door niet weer voor nieuwbouw te kiezen, maar in te zetten op de aanloopstraten en dwaalmilieus en juist daar de leegstand aan te pakken, toont de stad een verfrissende nieuwe visie op stadsontwikkeling

Een gemis in het project is dat de trekkers niet goed over het project zijn verdeeld. Saturn enerzijds en h&m, de Sting en Jumbo anderzijds, zijn geheel aan de uiteinden gesitueerd; in het midden bevinden zich wel formules, maar niet met een dusdanige trekkracht dat zij de consument door het winkelgebied heen trekken. De woningen en de horeca aan de Maas zijn echter een groter succes en er is een aantrekkelijk verblijfgebied aan de Maas gecreëerd dat een duidelijke meerwaarde voor de stad heeft.

De toekomst van Venlo als winkelstad Hoewel teleurstellend waar het gaat om het verbeteren van het winkelaanbod, is het effect van de Maasboulevard wel positief wanneer je het project bekijkt vanuit de positionering van Venlo als stad. Het heeft het centrum van Venlo teruggebracht naar de Maas. De Maas kan weer op een aantrekkelijke binnenstedelijke manier worden beleefd, waarmee de Venlonaar weer trots is geworden op zijn stad.

De Duitse bezoekers krijgen daarmee een aanvulling op de bestaande beleving van het centrum. Hoewel de Maasbou-

levard daarin met zijn grote winkels op termijn ook zeker een rol zal spelen, zijn vooral de De 2 Gebroeders, het historische centrum en de leuke, goed verspreide horeca daarvoor nog veel belangrijker. Wie door de Jodenstraat loopt, wordt verrast door het kleinschalige en hoogwaardige winkelaanbod, net als diegenen die de winkeltjes op de Parade weten te vinden. Zoals de gemeente terecht constateerde: juist die winkelmilieus bepalen of je aantrekkelijk blijft voor studenten. Door nu niet weer opnieuw voor nieuwbouw te kiezen, maar in te zetten op het verhogen van de kwaliteit van de aanloopstraten en dwaalmilieus en juist daar de leegstand aan te pakken, toont de stad een verfrissende nieuwe visie op stadsontwikkeling. Voeg daaraan toe de enthousiaste en professionele benadering van citymarketing door Venlo Partners, is het nu al meer dan de moeite waard om Venlo te bezoeken en getuige te zijn om te kijken of de gemeente over drie of vier jaar in haar strategie is geslaagd. Het wordt spannend voor Venlo: de demografie als kans voor de stad, de ambitie is er zeker, de stad knokt voor elke consument. ← scn 2013 | 3 57

in the pipeline

ALKMAAR

Ringers o 2015 m 28.000 m2 p MAB Development Nederland i Jack de Vreede, T 070 3068578 ▼

amersfoort

Vathorst O 2013 M 2.500 m2 P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 070 3068578 ▼

amsterdam

De Banne O 2013 M 7300 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7301 ▼

Mosveld Almere

Buitenmere Zuid O 2010-2014 M 8500 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

Retailpark Amersfoort O eind 2013 M 10.228 m2 P Kwadraat Invest I Robin v. Westbroek, T 071 8876600

o in ontwikkeling i 7.500 m2 (1500 m2 vervanging) P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

amsterdam

amsterdam

Waterlandplein O 2013 M 9000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7303 ▼

apeldoorn

Hoofdstraat O in ontwikkeling M 4700 m2 P Top Vastgoed Planontwikkeling I Patrick van Lammeren, T 06 55 301 334 ▼

Centrum Nieuw-West O 2016–2017 M 17.000 m2 P ASR Vastgoed Ontwikkeling I Chris Weijman, T 030 2572648 ▼

Olympiakwartier O in ontwikkeling M 25.000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7300 ▼

Oostpoort O 2014 M 18.000 m2 P MAB Development Nederland i.s.m. OCP I Simone Kramers, T 070 3068578 ▼

arnhem

Schuytgraaf Centrum Amsterdam Noord O 2013 M 35.000 m2 P ING Real Estate I Saskia Creemers, T 070 3418665

IJDock alphen a/d rijn

Herenhof O in ontwikkeling M 4500 m2 uitbreiding P Top Vastgoed/Leyten I Frank van Kessel, T 06 53999150 ▼

58 scn 2013 | 3

Anklaar O 2017 M 17.500 m2 P MAB Development Nederland I Jurgen van Gastel, T 070 3068543

O medio 2013 M 1200 m2 winkels P ASR Vastgoed Ontwikkeling I Patrick v. Schalkwijk, T 030 2786805 ▼

Gelderlandplein

O in ontwikkeling M 8700 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Kondor- Wessels en Rabo Vastgoed I T 0182-690900 ▼

O in ontwikkeling M 35.000 m2 (8000 m2 uitbreiding) P Multi Vastgoed I T 0182 690900

Amstelstation O in ontwikkeling M 4500 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7302 ▼

BK40 o 2013 m 3.300 m2 p Synchroon I Casper Grondel, T 030 6867396 ▼

in the pipeline

assen

De Citadel o voorjaar 2013 m 12.500 m2 p Bemog Projectontwikkeling i Koos Pols, T 06 13505457 ▼

boskoop

Entree Waterrijk O 2013 M 3200 m2 P Leyten I 010-2211351 ▼

delft

Hovenpassage o 2014 m 9000 m2 p Van der Vorm Vastgoed i G. Hares-Visser, T 010 2092721 ▼

breda berkel en rodenrijs

Centrumplan o 2013 m 13.000 m2 p ING Real Estate i Larissa Staal, T 070 3418816 berlicum

Schoolstraat O in ontwikkeling M 1000 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. v. Houwelingen, T 078 6421555 beverwijk

Wijkerbaan O in ontwikkeling M 8000 m2 en overig P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

Hoge Vucht o n.t.b. m 9500 m2 p ASR Vastgoed Ontwikkeling i 030 257 3512

De Burcht o 2013 m 8000 m2 p Van den Bos & Stobbe Vastgoed Groep i Jacob v.d. Bos, T 030 2231231

deventer

Keizerslanden O in ontwikkeling M 14.000 m2 (7500 m2 vervanging) P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

dordrecht den haag

Amadeus o 2014 m 8.500 m2 p Provast i.s.m. ASR Vastgoed Ontwikkeling i Armand Schuurman, T 030 2573243 ▼

Gezondheidspark O in ontwikkeling M 6000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 drachten

Raadhuisplein o in ontwikkeling m 20.000 m2 P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

Achter de lange stallen o 2015 m 26.500 m2 p MAB Development en Dura Vermeer vastgoed i Jack de Vreede T 070 306 85 78 dedemsvaart

Centrumplan o 2015 m 7000 m2 p Leyten i T 010-2211351 ▼

Nieuwe Haagse Passage o 2014 m 10.500 m2 (5000 m2 vervanging) P Spuimarkt cv (Multi Vastgoed, AM Real Estate Development) i.s.m. gemeente Den Haag i T 0182 690900 ▼

dreumel

Dorpshart Dreumel o 2014 m 3300 m2 p Leyten i T 010-2211351 ▼

Meerplein o 2013 m 10.000 m2 p Synchroon i Casper Grondel T 030 6867396 ▼

Uw project in deze rubriek?

Stuur een e-mail aan sales@scnews.nl of bel Mirjam: 035 523 98 32

Den Helder

Stadscentrum o 2013 m 10.000 m2 p Synchroon I Henri van Dam, T 030-6867300

legenda O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2013 | 3 59

in the pipeline

Eemnes

gouda

Minnehof

Zuidelijk stationsgebied

O 2013 M 5000 m2 P Leyten I 010-2211351 ▼

O in ontwikkeling M 7000 m2 (1500 m2 vervanging) P Multi Vastgoed I 0182 690900 ▼

harderwijk

Waterfront o 2015 m 20.000 m2 p Synchroon I Machiel Scheenhart, 030 6867435 ▼

kampen

Hanzewijk O in ontwikkeling M 6500 m2 (2000 m2 vervanging) P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼ Leens

De Marren

GoStores eindhoven

Meerrijk Meerhoven O medio 2014 M 10.000 m2 P ASR Vastgoed Ontwikkeling I Mark van Empelen, T 030 2786865 ▼

O 2013 M 33.000 m2 P Green Real Estate I Netty Schouten T 0172 448383 ▼

O 2013 M 5200 m2 P Leyten I 010-2211351 ▼ heerlen

De Plu o in ontwikkeling m 21.000 m2 (5000 m2 vervanging) p Multi Vastgoed i T 0182-690900

▼

leiden

Aalmarkt, Waagblok o 2014 m 25.000 m2 p Provast i Niels Jansen, T 070 308 10 30 ▼

‘s-Hertogenbosch ’s-Gravezande

Hart van ’s-Gravezande enschede

Stokhorst O in ontwikkeling M 6000 m2 P Assen projecten I T 074 266 03 00

O 2015 M 8450 m2 P MKB Vastgoed Plan en Bouwfonds Ontwikkeling I Ing. A.J. de Haas, T 055 5763679 ▼

GZG O in ontwikkeling M 28.000 m2 P AM Real Estate Development, Heijmans I T 030 281 7300 ▼

ermelo

haarlem

Marsmanplein O 2013 M 2220 m2 P Leyten I 010-2211351 ▼

legenda O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

60 scn 2013 | 3

o 2014 m 2000 m2 p ASR Vastgoed Ontwikkeling i Maarten Stam, T 030 257 2030

Aalmarkt, Stadsgehoorzaalblok

De Verbinding O 2013 (fase 2a) M 5000 m2 P Assen projecten I T 074 266 03 00 ▼

Aalmarkt, Haarlemmerstraatblok

hoogvliet

De Buiten Ban O 2013 M 4000 m2 P Leyten I T 010-2211351 ▼

o 2015 m 8000 m2 p ASR Vastgoed Ontwikkeling i Maarten Stam, T 030 257 2030 leimuiden

Dorpshart O 2015 M 4500 m2 P Leyten I T 010-2211351 ▼

in the pipeline

mijdrecht

reeuwijk

De Lindenboom O in ontwikkeling M 8500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

rotterdam

Centrumplan O 2013 M 4.500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

Watermanweg O in ontwikkeling M 15.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

De Rotterdam o 2013 m 1400 m2 p MAB Development Nederland en OVG i Steef Bakker, T 070 3068450 ▼

ridderkerk nieuwegein

Stadskwartier O 2011-2013 M 35.000 m2 P ING Real Estate en Multi Vastgoed I T 0182-690 900 Larissa Staal, T 070 3418816

Norfolk o 2017–2020, gefaseerd m 8900 m2 p ASR Vastgoed Ontwikkeling i Anne Ophoff, T 030 2574092 sittard

Centrumplan o 2013 m 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m.

3W Vastgoed I T 0182-690900 son en breugel

Koningshof fase III O 2013 M 1800 m2 P Leyten I T 010-436 40 33 ▼

scheveningen

Ekkersrijt

Cool 63 o 2014 M 14.000 m2 p MAB Development Nederland i Jack de Vreede, T 070 3068578

O 2013 M 46.000 m2 P H. Pennings & Zn./ SCM Development Services I Jeroen Bender, Tim Remmers T 030-6352211 ▼

Forum Rotterdam

nijmegen

De Citadel O in ontwikkeling M 22.500 m2 P Multi Vastgoed, Heijmans, AM I Jan Ruitenberg, T 0182-690900 ▼

rosmalen

o in ontwikkeling m 31.000 m2 P Multi Vastgoed i T 0182 690900 ▼

Centrumplan

tilburg

Stadhuisplein

O in ontwikkeling M 12.000 m2 P Foruminvest bv I Mw S. Tol, T 035-6956060 ▼

O in ontwikkeling M 7000 m2 P Multi Vastgoed i T 0182 690900 ▼

Sassenheim papendrecht

Centrum

Land van Matena o 2014 m 3500 m2 p MKB Vastgoedplan en Bouwfonds Ontwikkeling i Ir. A. van Hasselt T 055 5763679 ▼

o 2013 m 2.000 m2 p Synchroon I A. de Vries, T 030-6867394

Schaesberg

Uw project in deze rubriek?

Stuur een e-mail aan sales@scnews.nl

Centrumplan Schaesberg o 2013 m 3900 m2 (1e fase) 2200 m2 (2e) p Synchroon I Casper Grondel, T 030 686 73 96 ▼

utrecht

Leidsche Rijn Centrum o n.t.b. m 38.000 m2 winkels p ASR Vastgoed Ontwikkeling i Piet Hein Erdman, T (030) 257 96 28 ▼

legenda O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

of bel Mirjam: 035 523 98 32

scn 2013 | 3 61

in the pipeline

Utrecht

veenendaal

Terwijde O 2014 M 12.000 m2 P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 070 3068578 ▼

vught

Centrum Overvecht o 2013 m 15.000 m2 p Synchroon I Arjan de Vries, T 030-6867394

Brouwerspoort

Marktveldpassage o in ontwikkeling m 9000 m2 p Multi Vastgoed I T 0182 690900

▼

zoetermeer

Cadenza o in ontwikkeling m 16.000 m2 p Synchroon I Hans Bootsma, T 030 6867391

▼

O 2013 M 14.000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7300 ▼

Kanaleneiland O in ontwikkeling M 30.000 m2 (15.000 m2 uitbreiding) P Multi Vastgoed I T 0182 690900

waddinxveen

Stadscentrum Waddinxveen

Groeneweg O 2015 M 6000 m2 (4000 m2 vervanging) P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

vlaardingen

O 4e kwartaal 2014 M 20.000 m2 P ASR Vastgoed Ontwikkeling I Take Hannessen, T 030 257 32 40 ▼

Van Hogendorpkwartier

Ritmeesterhof o 2013 m 450 m2 p Bemog Projektontwikkeling i Koos Pols, T 06 13 505457 ▼

o in ontwikkeling m 6500 m2 p Synchroon i A. de Vries, T 030 6867394 ▼

Neude

Oosterheem o 2013 m 12.000 m2 p ING Real Estate i Larissa Staal, T 070-341 88 16

waalwijk

o n.t.b. m 8000 m2 p ASR Vastgoed Ontwikkeling i Anne Ophoff, T 030 2574092 ▼

De Els O 2014 M 10.00 m2 P ING Real Estate I Tom Schopman, T 070-3418561 zwolle

utrecht

De Vredenburg O 2013 M 5300 m2 P Corio Vastgoed Ontwikkeling I T 030 2346464 ▼

vlissingen

zeist

De Bestevaer

De Clomp

o 2013 m 500 m2 p AM i Jasper Mandigers, T 030 6097385 ▼

o 2016 m 9000 m2 p Rialto Zeist bv i T 073 7511788

Allegro o 2013 m 1100 m2 p MAB Development Nederland i Simone Kramers, T 070 3068578

Willemspoort O in ontwikkeling M 9500 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Katwolderplein O in ontwikkeling M 10.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182 690900

Uw project in deze rubriek? legenda O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

62 scn 2013 | 3

Stuur een e-mail aan sales@scnews.nl of bel Mirjam: 035 523 98 32

service

service

ontwikkeling

ontwikkeling

ASR Vastgoedontwikkeling nv

Synchroon

Postbus 2009 3500 GA Utrecht

Postbus 4070 3502 HB Utrecht

T 030 2573512 F 030 2579625 I www.asrvastgoedontwikkeling.nl E info.vo@asr.nl

T 030 6867300 F 030 6867310 I www.synchroon.nl

belegger/ontwikkelaar

Kroonenberg Groep Real estate investment & development

belegger/ontwikkelaar

Corio Favourite meeting places

WTC Schiphol Airport, Schiphol Blvd. 181, 1118 BG Schiphol

Hoog Catharijne, Van Duvenborch Building Stationsplein 97, 3511 ED Utrecht

T 020 5788 788 F 020 6750 430 E info@kroonenberg.nl I www.kroonenberg.nl

planontwikkeling/management

T 030 2346464 E info@nl.corio-eu.com I www.corio-eu.com

ontwikkeling

MAB Development

WPM Groep Utopialaan 24 ’s-Hertogenbosch

Postbus 19412 2500 CK Den Haag

Voor groepsonderdelen en telefoonnummers zie de website: www.wpmgroep.nl

T 070 3068400 F 070 3543618 E info@mab.com I www.mab.com

belegger/ontwikkelaar

Redevco Nederland Business in balance Rembrandt Tower, Amstelplein 1 1096 HA Amsterdam T 020 521 8730 E info.nl@redevco.com I www.redevco.com

belegger/ontwikkelaar

Multi Vastgoed Postbus 875, 2800 AW Gouda T 0182 690900 E office.nl@multi-development.com I www.multi.eu

scn 2013 | 3 63

service

belegger

Syntrus Achmea Real estate & finance Postbus 59347 1040 KH Amsterdam

T 020 606 5632 E marga.tiemessen@achmeavastgoed.nl I www.syntrusachmeavastgoed.nl

decoratie

Nico de Vries Decoratie

Buro Toob Reclame en media

T 0172 236161 I www.burotoob.nl

T 06 25125879 E maureen@promotionsbymaureen.nl I www.promotionsbymaureen.nl

communicatie

OnlyPRC PR communicatie en design

T 036 5368365 E ndvpd@xs4all.nl I nicodevriesprojectdecoraties.nl

T 023 531 4119 E info@prc.nl I www.onlyprc.nl

T 0165 508859 F 0165 508218 E info@all-art-design.nl I www.all-art-design.nl

events & marketing

FanWork Events & marketing

branding

Lookfeel Consultancy Branding en beleving formaat visitekaartje 90 x 52 mm versie engels 2013.1

Postbus 1278 1500 AG Zaandam

T 06 52617967 E info@lookfeelconsultancy.nl I www.lookfeelconsultancy.nl

events & marketing

Ons Sausje Event & experience stores Watermolen 16 4751 VK Oud-Gastel

Promotions by Maureen Zwolse Binnenweg 30 7315 CB Apeldoorn

A. Hofmanweg 2f 2031 BH Haarlem

All-Art Design

promotie

Engelandlaan 64 2391 PN Hazerswoude-Dorp

Televisieweg 91 1322 AK Almere

decoratie

64 scn 2013 | 3

reclame

beplanting

Oase Lease beplantingen

A. Hofmanweg 2f 2031 BH Haarlem

Broekweg 3 3956 NE Leersum

T 023 531 4119 E info@prc.nl I www.onlyprc.nl

T 0343 473 777 E info@oase-lease.nl I www.oase-lease.nl

marketing/management

Urban Solutions City marketing

decoratie en events

Bernd Wolter Design

Rijksstraatweg 26 3545 NA Utrecht

De Stad van Cahen, Muurhuizen 104 3811 EL Amersfoort

Heide 3 D-31547 Rehburg-Loccum (Dld)

T 030 686 69 11 E events@fanwork.nl I www.fanworkevents.nl

T 033 253 67 01 M 06 2210 6924 I www.urbansolutions.nl

T 0049 5766 941 9134 E woltersdesign@t-online.de I www.woltersdesign.de

service

beplanting

Flower and Shower

illuminatie

Starlight Illumination for shopping areas

Konijnenkamp 41 7361 DD Beekbergen T 055 843 26 63 M 06 5316 3771 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

illuminatie

J. Huydecoperweg 11 1331 GC Almere T 036 537 21 81 F 084 7510 275 E verkoop@pbbcitylights.nl I www.pbbcitylights.nl

beveiliging

MK Illumination Holland Postbus 19 8140 AA Heino

E info@starlightholland.nl I www.starlightholland.nl

facilitair

PNNL Relatienetwerk parkeerprofessionals

PBB City Lights

illuminatie

Postbus 134 6880 AC Velp

T 0572 760008 E b.hulschbos@mk-illumination.nl

straatmanagement/communicatie

Hisa ondersteunt winkeliersverenigingen Postbus 31 3500 AA Utrecht

T 06 8191 3315 E info@pnnl.nl I www.pnnl.nl

T 030 214 85 91 F 030 214 8592 E info@hisa.nl I www.hisa.nl

kennis & informatie

marketing & promotie Weijers Fernandez communicatie & organisatie

Centurion Beveiliging en chauffeursdiensten

Flucon Passantentellingsystemen

WeijersFernandez Communicatie & organisatie

Contactweg 26 1014 BH Amsterdam

Kalkovenweg 54 2401 LK Alphen a/d Rijn

Statenlaan 281 5223 LG Den Bosch

T 020 486 1776 M 06 5120 4927 E jerry@centurioncd.nl I www.centurioncd.nl

T 0172 435901 F 0172 422271 E info@flecon.nl I www.flucon.nl

T 073 6123116 F 073 6123136 E info@wfcommunicatie.nl I www.wfcommunicatie.nl

kennis & informatie

s t r a b o)

consultancy

media

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Strabo Marktonderzoek en vastgoedinformatie Postbus 15710 1001 NE Amsterdam T 020 6260817 E strabo@strabo.nl I www.strabo.nl

KIR Kordaat In Ruimte

Centercom Reclameobjecten in winkelcentra

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein

Spinnerij 21 1185 ZN Amstelveen

T 030 6668616 F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

T 020 4609085 F 020 4609088 E info@centercom.nl I www.centercom.nl

scn 2013 | 3 65

service

juridisch

Shopping Centre News

colofon

jaargang 15 (2013), nr. 3 • 68 pp.

Bricks Advocaten A.J. Ernststraat 595E 1082 LD Amsterdam T 020 6704040 E info@bricksadvocaten.nl I www.bricksadvocaten.nl

congres & evenement

Shopping Centre News is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft.

Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland. redactie Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 035-523 31 82 redactie@scnews.nl

Management Producties Postbus 82 3130 AB Vlaardingen T 010 4350477 F 010 4357430 E info@managementproducties.com I www.managementproducties.com

algemeen

Nederlandse Raad van Winkelcentra Herculesplein 271 3584 AA Utrecht T 030 2313754 F 030 2341287 E info@nrw.nl I www.nrw.nl

Uw bedrijf in deze rubriek?

Stuur een nu e-mail aan Mirjam van SCN: sales@scnews.nl of bel haar even: 035 523 98 32

66 scn 2013 | 3

advertenties Mirjam van der Veer t 035-523 98 32 sales@scnews.nl abonnementen Shopping Centre News verschijnt zes keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 82,50 per kalenderjaar, exclusief btw (voor Europa € 95 en rest van

Onze partners Naast de bedrijven die deze publicatie met advertenties en redactionele bijdragen mogelijk maken, kent Shopping Centre News sinds 2010 ook de mogelijkheid een uitgebreid partnership aan te gaan. De ondernemingen hiernaast ondersteunen ons met raad en daad, onder meer door zitting te nemen in de nieuwe redactieraad. Daarnaast biedt het partnership de deelnemende bedrijven natuurlijk ook bepaalde voordelen. Wilt u hier meer van weten? Vraag dan onze informatie aan bij sales@scnews.nl.

de wereld € 105). Voor bepaalde doelgroepen bestaat de mogelijkheid een gratis cc-abonnement aan te vragen. Zie voor de voorwaarden: www.scnews.nl > abonnementen. Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland.

U geeft u op als abonnee met een e-mail aan abonnementen@ scnews.nl. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website. uitgever/hoofdredacteur Edwin Brugman gedrukte/verspreide oplage 2500/2400 ex. vormgeving en prepress Jeroen van Heemskerck Düker, Hyperion, Naarden druk Veldhuis Media, Raalte issn 1571 9243

Storytelling in de retail is in opkomst.

Corio publiceert een overzicht van sterke Nederlandse retail足 merken met hun eigen verhalen. Bekijk het boek op onze website.

Corio is a social driven, successful European retail property company. We see it as our assignment to create places where people like to meet and return to, any time of the day, for anything and in any mood.

Places where people find sense, and get attention!

Favourite Meeting Places

Winnaar van de NRW jaarprijs 2013 Winkels brengen mensen in beweging. Samen met retailers ontwikkelt MAB Development aantrekkelijke concepten die opvallen door creativiteit en orginaliteit.

Raaks, een nieuw winkelcentrum in het hart van Haarlem.

W W W. M A B .CO M

SHOP