Tvrđava od papira Sećanja na jednu kapiju
„Ne znam da li se i drugi sećaju ili je negde zabeleženo da se na Tvrdjavu iz podgradja, stepeništem pored crkve... išlo kroz tunel celom dužinom. Sećam se da sam taj tunel video u vreme rušenja...”
Tvrđava od papira / Sećanja na jednu kapiju
I
Petrovaradinska tvrđava, simbol grada o kojem se, tek naizgled, sve zna, je od nastanka do danas menjala svoj izgled. Promeni namene prilagođavala se i njena fizička struktura. U okviru kompleksa postojali su objekti kojih je bilo mnogo više nego danas, a izmenjeni su i pojedini elementi stalne fortifikacije - bedemi, bastioni i drugi. Ratna vremena neminovno su dovodila do promena – čitavih vojski i carstava, ali sama Tvrđava, kakvu danas poznajemo, nikada nije bila osvojena niti značajno oštećena. Pre i između dva svetska rata doživela je rekonstrukcije, koje su bile uslovljene modernizacijom saobraćaja i izgradnjom mostova. O vrsti i obimu izmena koje su se desile na tkivu Tvrđave za vreme poslednje tri vojne uprave (period 1918–1951) za sada ne posedujemo podatke. No, sigurno znamo da je mnogo više nastradala u mirnodopskom periodu, nakon prelaska iz vojne u civilnu upravu. U skladu sa posleratnim civilnim potrebama, kompleks Tvrđave prilagođen je novim namenama: edukaciji, turizmu, ugostiteljstvu, kulturi i zabavi. Prilagođavanje novim funkcijama podrazumevalo je rušenje pojedinih objekata, pejsažno uređivanje površina (uključujući menjanje topografije tj. poravnavanje zaštitnih bedema) i urbanističko i saobraćajno restruktuiranje čitavih poteza. Od druge polovine XX veka do danas nedovoljnom brigom i vandalizmom dolazi do brojnih oštećenja, pa je sada značajan deo Tvrđave devastiran. Tragovi o srušenim objektima i elementima stalne fortifikacije nalaze se na različitim mestima – u zavodima za zaštitu spomenika kulture, u arhivima, muzejima, privatnim foto arhivama i bibliotečkim zbirkama. U toku istraživanja za ovu publikaciju prikupili smo dostupnu građu, koju smo analizirali i čiji deo smo priredili radi predstavljanja jednog od srušenih objekata na Tvrđavi – kapije, koja se nalazila na početku današnjeg stepeništa pored crkve Svetog Jurja, prema Gornjoj tvrđavi.
I–IV vek n.e. - Rimsko utvrđenje „Kuzum“
STARI VEK
1526–1687. Petrovaradin pod Osmanskom vlašću
NOVI VEK
1237–1252. Utvrđivanje Cistercitskog samostana na prostoru današnjeg Gornjeg grada
SREDNJI VEK
1688. Početak rušenja srednjovekovne ugarske tvrđave - utvrđenog Cistercitskog samostana
II
Petrovaradinska Tvrđava
Uloga, značaj, i gradivni oblici objekata unutar tvrđava menjali su se tokom vremena u zavisnosti od doktrine i koncepcije vođenja rata, kao i dometa i rušilačke snage naoružanja. Razvoj tvrđava doveo je do usložnjavanja njihove fizičke strukture i prostorne dispozicije, što je bilo omogućeno nastankom novih arhitektonskih elemenata, i istovremeno rezultovalo njihovim postavljanjem u nove (strateške) uzajamne odnose. Povoljni geografski, geološki, klimatski i hidrografski uslovi učinili su da Petrovaradin od svog nastanka bude značajan trgovački, vojno-strategijski, kulturni i politički centar, a razvojem modernog saobraćaja i značajna raskrsnica puteva koja je uslovila razvoj privrede. Tragovi materijalnog nasleđa, još uvek nedovoljno istraženi, govore nam o kontinuitetu naseljavanja i utvrđivanja Petrovaradinske stene. Tvrđava, kakvu danas poznajemo građena je u XVIII veku na temeljima prethodnih utvrđenja, pokrivajući istorijske slojeve brojnih kultura i civilizacija. Petrovaradinsku tvrđavu čine Vodeni (Donji) grad, koji je predstavljao liniju odbrane sa Dunava; Gornji grad, gde su bili smešteni veliki arsenal i kasarne za vojnike i Hornverk, dvorožni bastion, gde su se odvijale vojne vežbe i koji je ujedno predstavljao prvu liniju kopnene odbrane. Osim svojih kulturnih, istorijskih, turističkih, estetskih i drugih kvaliteta, Petrovaradinska tvrđava predstavlja izuzetan objekat fortifikacijske arhitekture, na čijem primeru se može pratiti evolucija izgradnje vojnih utvrđenja od davnina do danas. Kamen temeljac koji je označio početak izgradnje savremene Tvrđave postavljen je 18. oktobra 1692. godine. Građena je u fazama, uz kraće i duže prekide, sve do 1780. Gornja tvrđjava, Vodeni grad, Hornverk, Mostobran i utvrđenje na Ratnom ostrvu izgrađeni su tokom prve faze izgradnje.
1692–1728. – Prva faza gradnje sadašnje Tvrđave kada su izgrađeni: Mostobran, Vodeni grad, utvrđenje na Ratnom ostrvu, Gornji grad i Hornverk
1694. Formiranje zanatlijsko-trgovačkog naselja – danas poznatog kao Novi Sad - sačinjenog od stanovnika kojima je bilo zabranjeno naseljavanje unutar Petrovaradinske tvrđave: Srba, Grka, Jermena, Jevreja, protestanata i muhamedanaca; iste godine završena gradnja Mostobrana
1694. Neuspešna osmanska opsada Petrovaradina
1716. Bitka kod Petrovaradina
III
Nedostatak potrebnih, adekvatnih prostora u Vodenom (Donjem) gradu (kasarni, arsenala, barutana), zahtevao je značajne promene i rekonstrukciju čitavog područja. Prošireni su Gornja tvrdjava i Hornverk. Da bi sistem odbrane bio još efikasniji, iskopan je okvirni rov sa grudobranom, koji je okruživao celu Tvrđavu. Izgrađene su podzemne vojne galerije ispod Hornverka, srušen je prethodni i izgrađen nov mostobran, kao i utvrđenje na Ratnom ostrvu. Područje Srema i Bačke, u periodu početka izgradnje današnje Tvrđave, bilo je slabo naseljeno i pripadalo je promenjivoj graničnoj liniji između Habzburškog i Osmanskog carstva. Tvrđava je, kao i drugi fortifikacijski objekti kroz istoriju, bila u specifičnom odnosu sa naseljima u svom okruženju, odnosno Petrovaradinom, Bukovcem, Kamenicom, Karlovcima i Novim Sadom na suprotnoj obali reke. Pomenuta naselja su za potrebe vojske u Tvrđavi obezbeđivala hranu, piće i zanatsko-trgovačke usluge i dobra. Ova simbioza je, sa jedne strane, civilima u naselju pružala svojevrsnu zaštitu i sigurnost, ali sa druge strane, predstavljala je i stalnu opasnost. Primera radi, Novi Sad je bombardovan sa Tvrđave u buni 1849. godine. Sredinom XIX veka dolazi do ekonomskog i kulturnog razvoja građanskog društva, što je svakako uticalo i na uzajamne odnose Grada i Tvrđave. Trebalo je ipak da prođe čitav vek, da bi se od izgradnje šetališta oko Donjeg grada stiglo do otvaranja njenih ostalih segmenata za civile. Danas je građanstvu nedostupan samo deo Vodenog grada, koji je ostao pod nadležnošću vojske.
1748. Otkupljivanje statusa slobodnog kraljevskog grada od Marije Terezije, koja mu istovremeno dodeljuje ime Novi Sad (Ney-Satz, Új-Vidégh, Neoplanta, Nova Loza)
1753. Početak druge faze gradnje, gde je najveći deo radova bio u Vodenom (Donjem) gradu; Širenje granica vojnoadministrativno-stambene celine, sačuvane u većoj meri i danas
1751. Izrađivanje novih planova za Tvrđavu
1765–1776. Građenje kontraminskog sistema ispod južnog dela Tvrđave
IV
Kapije Petrovaradinske tvrđave
Kapije su izuzetno važan element svakog utvrđenja, jer se kroz njih odvijala sva komunikacija sa svetom izvan fortifikacije, a njihov strateški raspored i operativnost saobraćajnih komunikacija određivali su jačinu Tvrđave. Saobraćaj kroz Tvrđavu odvijao se kroz posebne vrste različitih prolaza. Ovi prolazi su najranjiviji deo svake tvrđave i najčešće se nalaze u sredini zida, koji spaja dva bastiona. Unakrsnom artiljerijskom i/ili puščanom vatrom iz susednih bastiona branjen je pristup ovim prolazima. Glavni prolaz ka unutrašnjosti Tvrđave vodio je kroz dug zasvođen hodnik. Svod sa svojom konstrukcijom i slojevima zemlje nad njim štitili su od napadačke vatre. Iz bezbednosnih razloga, širina prolaza bila je dovoljna za prolazak samo jednih kola, a kako ne bi dolazilo do zagušenja saobraćaja, rađena su proširenja unutar prolaza, kao i mesta za stražare u vidu niša. Kapije su činile spoljašnje elemente prolaza, a nekada su imale posebna vrata izrađena od kvalitetnog hrastovog drveta ojačanog metalnim pločama, koje su bile pričvršćene jakim spojnim elementima poput metalnih zakivaka. Osim glavnih prolaza, postojali su i mnogi drugi zasvođeni ili nezasvođeni prolazi kroz brojne slojeve spoljašnjih utvrđenja (ravelini, kontragarde i anvelope su samo neki od slojeva). U zavisnosti od njihove važnosti, segmenta utvrđenja u kojem se nalaze i prostora do kojih vode, kapije su imale različite funkcionalne nazive (komunikaciona kapija, ispadna kapija i druge). Komunikacione kapije služile su kao glavne saobraćajnice između utvrđenja i okruženja i između pojedinih delova utvrđenja. Njihovoj arhitekturi i dekoraciji poklanjana je posebna pažnja. Ispadne kapije bile su manjih dimenzija nego glavni prolazi ili komunikacione kapije, ali dovoljnih, da se kroz njih transportuju artiljerijska oružja. Građene su u ograničenom broju (svaki otvor u utvrđenju predstavljao je veću opasnost) na mestima pogodnim za transport ili “vršenje ispada” – postupak tokom kog branioci tvrđave izlaze iz nje i odbijaju napadače. Ovi prolazi često nisu imali pokretne mostove.
1780. Završetak druge faze izgradnje Tvrđave
1832. Dalja razgradnja Ratnog ostrva i Ostrvske tvrđave u još jednoj poplavi, pa danas njihove ostatke, ispod slojeva peska, skriva mutna voda Dunava
1827. Velika poplava, praćena promenom rečnog toka Dunava i plavljenjem većeg dela Velikog ratnog ostrva (poznatog i kao Inženjersko ili Fortifikacijsko), kao i oštećenjem rečne Ostrvske tvrđave (u blizini današnje Oficirske plaže)
V
Osim mreže spoljašnjih utvrđenja, kapije su štitili i rovovi ispred njih ispunjeni vodom i/ili blatom. Saobraćaj preko rovova odvijao se uglavnom drvenim mostovima ili plovnim objektima, koji su mogli da prime par desetina vojnika. Pokretni mostovi su se dizali i spuštali pomoću protivtega i tako povezivali kapiju sa zemljanim nasipom koji je vodio do druge strane rova. Na Petrovaradinskoj tvrđavi bilo je oko trideset kapija različitog tipa. Tačan broj se ne može pouzdano utvrditi zbog nedostatka validnog istoriografskog materijala i građe, koja bi dokazala pretpostavke – neke kapije i drugi elementi su ucrtavani u planove, ali se ne zna sa sigurnošću da li su i izgrađeni, dok su neki bili izgrađeni i potom srušeni bez ucrtavanja u karte, koje bi svedočile o njihovom postojanju. Kapije su najčešće dobijale imena po vladarima monarhije ili mestima do kojih je vodio put na kom su se nalazile. Od sačuvanih, najpoznatije kapije na Petrovaradinskoj tvrđavi su „Beogradska kapija“, „Kapija Karla VI“, „Kapija Leopolda I“, „Dvorska kapija“, a od nekadašnjih „Vodena kapija“, često nazivana i „Novosadska kapija“, i „Kamenička kapija“. Vojnici tvrđavskog garnizona danonoćno su partolirali bedemima i davali stajaće straže kod najvažnijih objekata: kasarni, skladišta naoružanja i životnih namirnica i izvora vode. Najvažnija stražarska služba davala se kod glavnih kapija –„Beogradske” i „Vodene”, kroz koje je prolazio magistralni put. Na ovim dvema kapijama straža je kontrolisala kolski i pešački saobraćaj, zatim proveravala lične podatke i mesto prenoćišta svakog stranca, koji je planirao zadržavanje u Tvrđavi, odnosno u delu Vodenog (Donjeg) grada. Jedan sat pre zalaska sunca straža se smenjivala, kada su kapije zatvarane i zaključavane, a dežurni oficir je ključ predavao komandantu Tvrđave. Ukoliko su se civili kojim slučajem našli izvan kapija posle zatvaranja, mogli bi da uđu samo uz dobro opravdanje, i to kroz manja vrata na kapiji. Kako je kroz Vodeni grad, zbog magistralnog puta koji je tuda prolazio, saobraćao veliki broj vozila i mnoštvo ljudi, lozinka za ulaz se menjala svaki put kada su kapije otvarane, što je bilo svakoga jutra.
1849. Bombardovanje Novog Sada sa Tvrđave
1848—1849. „Proleće naroda” - Revolucionarni pokreti širom Evrope - Tokom prethodnih vekova, Austrija je bila okrilje za mnoštvo nacija koje su se u toj zajednici odupirale osmanskoj najezdi. Stabilniji životni uslovi početkom 19. veka doveli su do jačanja nacionalne svesti praćene težnjama za napuštanjem ove zajednice i osnivanjem nacionalnih država
VI Tunel-suvi put-kojim se išlo na Gornju tvrđavu 1954. Izlaz iz tunela kod Ludvigovog bastiona 1951.
Inv 033
Inv 651
Stepenište i kapija pored crkve Sv.Jurja 1955.
Inv 891 Oko 1850. Prvi fotografski snimak Petrovaradinske tvrđave; Autor Anastas Jovanović, prvi fotograf slovenskih naroda i jedan od pionira fotografije u svetu
1869. Snimljena prva fotografska slika pontonskog mosta između Petrovaradina i Novog Sada; autor Novosađanin Đorđe Knežević
Druga polovina XIX veka – Razvoj kulturnih aktivnosti u Petrovaradinu paralelno sa razvojem Novog Sada i građanskog društva; Menja se izgled Tvrđave
1874–1875. Oko Donje tvrđave podignuto je šetalište
VII
1881–1883. Probijanje tunela ispod Tvrđave zbog izgradnje železničkog mosta i pruge Budimpešta–Zemun
1914–1918. Prvi svetski rat – značajne promene na starom kontinentu
1914. Izgradnja gvozdenog “Poćorekovog” mosta na drvenim stubovima
1918. Prelazak Tvrđave pod vojnu komandu nove Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
Kapija pored crkve Sv. Jurja
VIII
Položaj u okviru Tvrđave određivao je primarnu funkciju svake kapije, što je, uz vreme nastanka, bio određujući faktor za kompleksnost i arhitektonski izraz svake pojedinačne kapije. Za razliku od svih ostalih delova utvrđenja, čije je projektovanje pratilo stroge kanone, kapije su bile element koji je vojnom inženjeru dozvoljavao slobodu umetničkog oblikovanja. Fasade kapija odlikuju skladne proporcije i najčešće nose osobine dominantnog arhitektonskog stila vremena u kojem su nastale. Kapija na stepeništu koje vodi ka satu, pored crkve Sv. Jurja, građena je u poslednjoj fazi izgradnje Tvrđave. Bila je svedenog arhitektonskog izraza i forme, uskog poprečnog preseka. Nekadašnja kapija koja se nalazila na početku današnjeg puta ka Gornjem gradu nije imala veći strateški značaj, osim što je straža kontrolisala prilaz tom delu Tvrđave. Ova kapija je razdvajala Gornji od Vodenog grada (Podgrađa) u kojem su živeli i civili. Pristup Gornjem gradu bio je strogo zabranjen civilima i dozvoljen samo pojedincima u veoma retkim slučajevima. Pedesetih godina XX veka, posle prelaska Petrovaradinske tvrđave pod civilnu upravu, Tvrđava je otvorena za građane, i samo stepenište je „otvoreno“ i prilagođeno aktuelnim urbanističkopejsažnim tendencijama. Na mestu nekadašnjeg pravolinijskog pokrivenog suvog puta, koji je povezivao Štrosmajerovu (nekad Crkvenu) ulicu sa donjim Ludvigovim bastionom, formirano je kameno otvoreno stepenište sa vidikovcem, oivičeno uređenim zelenim površinama. Novo stepenište je jednim svojim krakom povezano sa starim kolskim Rampinim putem. Tada je srušena i kapija. Da bismo shvatili razlog rušenja ove kapije moramo se vratiti u vreme u kojem je Tvrđava bila isključivo vojni objekat i samim tim zatvorena i zabranjena za građane. Kapija na stepeništu služila je da se Gornji grad „zaključa“ i tako zabrani pristup svima, kojima dužnost nije nalagala da se tamo nađu. Okolnost, da je nakon više od dve stotine godina Tvrđava konačno bila „slobodna“ za sve, može biti razlog rušenja kapije na stepeništu – kao fizičko i simboličko uklanjanje prve barijere, a otkrivanje i rekonstrukcija stepeništa kao dalje povezivanje – otvaranje pogleda ka Novom Sadu i krovovima Donjeg grada.
1921–1925. Borbe između građana Petrovaradina i Novog Sada oko Ratnog ostrva
SAVREMENO DOBA
1924–1928. Izgradnja prvog stalnog drumsko pešačkog Mosta kraljevića Tomislava, radi čije izgradnje je srušen Mostobran i Vodena (Novosadska) kapija, probijena Beogradska ulica i srušen deo bedema i barutane “Josif ”
1924. Poćorekov most odnele Dunavom sante leda
1929. Spajanje opština Petrovaradin i Novi Sad; u planu je melioracija Velikog rita i Ratnog ostrva, izgradnja nasipa duž Petrovaradinske obale Dunava i regulacija korita Rokovog potoka
Kapija pored crkve Sv,Jurja 1955.
Inv 890 Arhitekta Andrija Sečujski, kao upravnik Petrovaradinske tvrđave, rukovodi njenim uređenjem i početnom revitalizacijom odmah po njenom preuzimanju od vojnih vlasti (29. novembra 1951). On je bio je autor „novog“ stepeništa koje koristimo i danas.
IX
„Ne znam da li se i drugi sećaju ili je negde zabeleženo da se na Tvrdjavu iz podgradja, stepeništem pored crkve, sada prepoznatljivom kao jedna od udarnih slika Tvrdjave, išlo kroz tunel celom dužinom. Sećam se da sam taj tunel video u vreme rušenja i ostalo mi je u sećanju da nije bio masivne gradje. Pre će biti da je namena tog porušenog dela bila zaštita oficira koji su iz podgradja išli na posao na gornju Tvrdjavu od vremenskih prilika, nego neka fortifikaciona svrha. Tada je i stepenište od cigala zamenjeno ovim od granita i okolina pretvorena u park.“ – sećanje Glišić Nenada.
1929–1930. Diktatura kralja Aleksandra I Karađorđevića, zabrana rada svim “sumnjivim” društvima; država nazvana Kraljevina Jugoslavija podeljena na devet banovina 1932. Sveukupni razvoj društvenog života u Petrovaradinu
Uređenje zelene porvšine na mestu današnjeg kamenog stepeništa-pogled na kapiju iz pravca Gornje tvrđave 1954.
Inv 841
X
Rečnik
Spoljašnja utvrđenja – kontragarda, ravelin, lineta, anvelopa i druga – se nalaze ispred osnovnog bedema jedne tvrđave. Prema osnovnim principima vojne arhitekture sva spoljašnja utvrđenja morala su da budu niža od glavnog bedema, ali viša od ostalih elemenata ispred sebe. Kontragarda (fr. contregarde) – Kao spoljašnje utvrđenje nalazi se ispred bastiona i ravelina.
Ravelin (fr. demi-lune, it. ravelin) – Spoljašnje utvrđenje trouglastog oblika. Bio je najvažniji istureni objekat i posvećivana je velika pažnja njegovoj izgradnji i dimenzijama. Građen je ispred zida koji povezuje dva bastiona, odnosno prolaza na njegovoj sredini, radi zaštite prolaza, zida i bastiona. Lineta (fr. lunette) – Manje spoljašnje utvrđenje kvadratnog oblika, kao dodatak sa obe strane ravelina i služilo je kao njegovo pojačanje. Do njegove površine i grudobrana dolazilo se strmim stepenicama iz podnožja rova. Anvelopa (fr. enveloppe) – Spoljno utvrđenje u vidu dugog bedema, koji je obuhvatao jedan ili više bastionskih frontova, radi zaštite glavnog bedema ili drugih spoljašnjih utvrđenja od rušećeg dejstva neprijateljske artiljerije i maskiranja artiljerije branilaca. Bedem (fr. mur) – Deo tvrđave koji je služio kao prepreka za neprijatelja, a borbeni položaj i zaklon za branioce. Sa pojavom vatrenog oružja, bedem je proširen da bi mogao da posluži kao vatreni položaj artiljerije, a ujedno je i ojačan, da bi se sačuvao od njenog razornog dejstva. Hornverk (fr. ouvrage à corne, nem. Hornwerk) – “Rog”, “Dvorožni bastion” ili široki bastionski front, koji se sastoji od dva polubastiona i zida između njih. Ispred njega se nalazio rov i brojna spoljašnja utvrđenja, a iza grudobran i skriveni put. Građen je na delu zemljišta koji bi mogao napadaču da pruži pogodno mesto za napad na Tvrđavu. Mostobran (fr. tête de pont) – U stalnoj fortifikaciji mostobran je služio za odbranu prelaska reke preko pontonskog mosta. Bio je snabdeven potrebnim garnizonom, naoružanjem i municijom u dovoljnoj meri da se nezavisno odupre napadu. Izgled mostobrana najviše je zavisio od prirode zemljišta i prelaza koji je čuvao, bilo da je bio privremen ili stalan.
1945. Počinje posleratna obnova
1939–1945. Drugi svetski rat – velike promene na planu svetske politike, ponovno pomeranje granica i prekrajanje karte praćeno formiranjem novih država. Petrovaradin i Tvrđava u sastavu Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Srušeni svi mostovi
1948. Gornja i Donja tvrđava sa Podgrađem proglašene spomenikom kulture
Literatura
XI
Duffy, Cristopher, Fire and Stone – The science of fortress warfare 1660-1860. London: Peters Fraser & Dunlop, 1975. Lepage, Jean-Denis, Vauban and the French Military under Louis XIV: An Illustrated history of fortifications and strategies. Jefferson North Carolina [etc.]: McFarland & Co., 2010. Novi Sad. [istorijat Novog Sada Boško Petrović, ličnosti iz istorije Novog Sad Živan Milisavac]. Novi Sad: Matica srpska, 1987. Mirosavljević, Borivoj, Ljudi sa tri oka : antologija fotografije Vojvodine. Knj. 8. Novi Sad: Društvo novinara Vojvodine, 2015. Glišić, N., Tvrđava iz mojih sećanja - Ili: Ne baš jako davna istorija Tvrđave o ne baš važnim stvarima, (03.11.2008). Preuzeto 28.08.2015. sa http://www.vojvodinacafe.rs/showthread.php/3820-Istorija-Petrovaradinske-tvrdjave Jovanović, S., Arhitektura Novog Sada druge polovine XX veka.,(10.01.2011) Preuzeto 31.08.2015. sa http://www.dans.org.rs/index.php?option=com_content&task=view&id=237&Itemid=1
Lukić, M., Petrovaradin u prošlosti, (Edicija “Vojvodina u borbi”) Novi Sad: Istorijski muzej Vojvodine, Institut za istoriju i Opštinski odbor SUBNOR-a Novi Sad, 1992. Šams, F., Istorija Srema i Petrovaradina, (Edicija Petrovaradin, sveska I). Novi Sad: Muzej grada Novog Sada, 2013.
1951. Prelazak najvećeg dela Tvrđave u civilnu upotrebu, prestanak isključivo vojnog karaktera objekta; Narednih godina sledi rušenje, adaptacija, restauracija i konzervacija većine objekata Gornjeg grada i Tvrđava dobija novi kulturni i turistički karakter. Akcenat uređenja Tvrđave bio je na Gornjem gradu, dok su Podgrađe i Vodeni grad potpuno zanemarivani, što je dovelo do toga, da ostanu najočuvanija ambijentalna celina
“Tvrđava od papira”
XII
Izučavajući graditeljsko nasleđe tokom proteklih pet godina, s posebnim osvrtom na područje Petrovaradinske tvrđave, susreli smo se sa objektima koji više ne postoje, a bili su deo kompleksa Tvrđave. Iz različitih razloga ovi objekti su srušeni i skoro zaboravljeni. Ideja sa kojom smo krenuli u realizaciju ovog projekta bila je da istražimo i objedinimo podatke koji se trenutno nalaze na različitim mestima i da ih predstavimo javnosti. Smatramo da tako možemo da skrenemo pažnju na problem rušenja objekata (i zaboravljanja da su ikada postojali), i potencijalno sprečimo buduća rušenja i neadekvatne intervencije u vezi sa kulturnom baštinom.
Značaj ove publikacije je u pokretanju priče o kulturnoj baštini koja je nestala, kako fizički, sa kulturne mape grada, tako i iz svesti građana i iz kolektivnog sećanja. Na ovaj način pokušaćemo da doprinesemo, barem u jednom segmentu, oživljavanju sećanja i edukaciji o objektima koji su nekada bili deo našeg grada. Isto tako se nadamo da će naše aktivnosti stimulisati građane Petrovaradina i Novog Sada da više istražuju prostor u kojem žive, i da aktivnije učestvuju u njegovom javnom i kulturnom životu. Svrha ove publikacije je očuvanje sećanja na objekte koji su nekada postojali i doprinos buđenju svesti o značaju Petrovaradinske tvrđave kao zajedničkog nasleđa. Sabiranjem tragova i sećanja, njihovim objedinjavanjem i prezentovanjem, želimo da pozovemo građane na dijalog o Tvrđavi, jer je nasleđe živo samo dok ga se aktivno sećamo.
1991. Gornji i Donji grad sa Podgrađem proglašeni su za nepokretno kulturno dobro, prostornu kulturno-istorijsku celinu od velikog značaja
Scenatoria je udruženje profesionalaca i kreativaca koji se bave kulturom, umetnošću, arhitekturom, istorijom, kulturnim turizmom i zaštitom životne sredine. Udruženje je formalno nastalo 2011. godine, dok su njeni članovi već duži niz godina aktivni na pomenutim i srodnim poljima. Članovi udruženja Scenatoria okupili su se sa namerom da istražuju graditeljsko nasleđe, preispitaju poziciju i unaprede dostupnost izvođačkih i drugih umetnosti i stanje (građenog) kulturnog nasleđa kroz postavljanje i izvođenje predstava, performansa i drugih aktivnosti na različitim zanemarenim i zapuštenim lokalitetima koji predstavljaju deo materijalne baštine. Sa druge strane, bave se edukacijom i projektima podrške dobrim primerima obnove graditeljskog nasleđa, kroz otvorene radionice vitraža. Izdavač: Scenatoria / Lisinskog 1 Petrovaradin / scenatoria@gmail.com Autori tekstova: Nenad Šeguljev, Miljena Vučković, Katarina Dajč, Ivana Volić Lektura: Svetlana Vučković Fotografije: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sada Mapa: Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Grafički dizajn: Miroslav Dajč Štampa: Štamparija Boje Posebna zahvalnost: Slobodanka Babić, Gabriela Mulaji, Bojan Roganović Projekat podržao: Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine CIP - Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 711.459.6(497.113 Petrovaradin) TVRĐAVA od papira : sećanja na jednu kapiju / [autori tekstova Nenad Šeguljev ... et al.]. - Petrovaradin : Scenatoria, 2015 (Novi Sad : Boje). - 12 str. : ilustr. ; 20 cm Tiraž 500. - Bibliografija. ISBN 978-86-917287-2-4 1. Шегуљев, Ненад [аутор] a) Петроварадинска тврђава - Капије COBISS.SR-ID 299611655